Flags- og mannvsindadeild

MA-ritger

Uppeldis- og menntunarfri



Dlti eins og stra
Upplifun menntastjrnenda af starfi snu, forystuhlutverki
og efnahagskreppunni






ra Bjrt Sveinsdttir
Oktber 2009

2











































Leibeinandi: Dr. Gun Gubjrnsdttir

Nemandi: ra Bjrt Sveinsdttir

Kennitala: 230783-5519

3



tdrttur
Hr verur greint fr eigindlegri rannskn, ar sem aalmarkmiin voru au a
last skilning v hvernig stjrnendur grunnsklum og stostofnunum hans
upplifa og skilja eigi starf og forystuhlutverk, hva eir telji a hafi hrif a og
ekkingu og hfileika sem eir telja sig urfa a ba yfir. Rannskninni var
einnig tla a skoa upplifun tttakenda af erfileikum, skorunum og
stefnubreytingum sklamlum krepputmum. Tekin voru tu hlfstlu vitl vi
tta starfandi stjrnendur sem san voru greind. Niurstur rannsknarinnar eru
meal annars r a eir stjrnendur grunnsklans sem rtt var vi eru almennt
mjg vel a sr stjrnunarfrum og leggja miki kapp og al vi a a standa
eins vel a hlutunum og hgt er. eir beita leitogastjrnun fyrir sig sem er mjg
jkvtt fyrir sklakerfi ar sem stjrnun af v tagi stular a vellan og rangri.
Httsettir stjrnendur finna miki fyrir hrifum stjrnmlanna sem er andstu vi
a a menntaml hrlendis su raun plitsk, eins og kom fram mli
vimlenda. Eins og staan er n, eru vimlendur bjartsnir og viljugir til ess
a lta hlutina ganga upp kreppunni en um lei kvnir fyrir niurskuri og
erfileikum. eir leggja allir herslu a a gta hags barnanna. Ekki er lklegt a
miklar breytingar veri grunnstefnu menntamlum hva varar rangursstjrnun
en mat vimlenda var a a herslur gtu horfi fr grgi og einstaklingshyggju
tt a aukinni vellan og velfer. Einnig s mikilvgt a tvkka
rangursmlikvara v samhengi. Sklinn eigi a vera griastaur og veita
stugleika.







4


Abstract
This thesis is based on a qualitative research. The main objective was to gain
understanding of how educational leaders felt about their job and leadership and
what affected their experience. The goal was also to look into what type of
knowledge or skills were most important to them. The research aim was also to find
out how participants felt about the economic crisis in Iceland that started in fall 2008
and how they thought it will affect the future of the educational system. The
researcher took ten open interviews with five principals and three other top managers
in the Icelandic education system. The main results of the research were that most of
the participants know much about leadership and management theories and did their
best to lead their schools as well as possible. They all saw themselves as democratic
leaders or lead-managers rather than managers. That is a positive result because that
triggers good results for the schools in many ways. Top managers feel the pressure
from politicians but all of the participants claimed that educational matters in Iceland
were not much affected by politics. All the participants thought that next winter
would be hard but they were still very positive about the future of the educational
system in Iceland. It is not considered likely that great changes will be on the overall
policy making in education because of the crisis but participants agreed that welfare
and stability were the main objectives of the school system at a time like this.








5


Formli
Hfundur valdi rannsknarverkefni Upplifun stjrnenda innan menntakerfisins af
starfi snu, forystuhlutverki og hrifum kreppunnar vegna huga stjrnun
menntastofnana en hn er meistaranemi innan uppeldis- og menntunarfriskorar
me frslustarf og stjrnun sem herslulnu. Ritgerin er 30 ECTS einingar.

Hfundur vill akka dr. Gunju Gubjrnsdttir takmarkaa olinmi,
endalausan vilja og elju til ess a astoa hana og leibeina. Eins vill hfundur
akka tttakendum rannsknarinnar fyrir eirra framlag.










6
Efnisyfirlit
tdrttur ...................................................................................................................... 3
Abstract ....................................................................................................................... 4
Formli ........................................................................................................................ 5
1. Inngangur ................................................................................................................ 7
2. Frilegt yfirlit ..................................................................................................... 11
2.1 Skilgreining forystuhugtaksins ....................................................................... 11
2.1.1 Kynferi og leitogahugtaki .................................................................. 14
2.2 Menntastjrnun og forystuhugtaki ................................................................ 17
2.2.1 Straumar og rannsknir menntastjrnun ................................................ 18
2.2.2 Rannsknir menntastjrnun slandi .................................................... 21
2.2.3 Hlutverk, ekking og hfileikar sklastjrnenda .................................... 24
2.3 Stjrnun krepputmum ................................................................................. 26
2.4 Samantekt og rannsknarspurningar ............................................................... 29
3. Afer og framkvmd rannsknar ....................................................................... 32
3.1 Markmi rannsknar ....................................................................................... 32
3.2 Afer ............................................................................................................. 32
3.3 Framkvmd rannsknar .................................................................................. 36
3.3.1 Val tttakendum .................................................................................. 36
3.3.2 Sfnun gagna ........................................................................................... 37
3.3.3 Gagnagreining .......................................................................................... 37
3.4. Lsing tttakendum ................................................................................... 37
4. Niurstur rannsknar ........................................................................................ 40
4.1. Upplifun og skilningur starfi, hlutverki og forystu ..................................... 40
Faglegur leitogi ea rekstraraili .................................................................... 40
Yfirsn yfir skipulagsheild ............................................................................... 43
Hugmyndir um stjrnunaraferir .................................................................... 44
Stefnumtun og framtarsn ........................................................................... 47
Mannauur og starfsmannaumssla .................................................................. 48
Mat og eftirlit .................................................................................................... 50
Starfsngja ...................................................................................................... 51
ekking, hfni og hfileikar ............................................................................ 52
4.2. ttir sem hafa hrif upplifun og starf ........................................................ 54
Frsluyfirvld, lg, reglugerir, nmskrr og stjrnml ................................ 54
Kjarasamningar ................................................................................................. 57
Stuningur starfi ............................................................................................. 58
Innra starf .......................................................................................................... 61
Kynferi ............................................................................................................ 63
4.3 Efnahagskreppan og menntastofnanir ............................................................. 65
herslur sustu ra .......................................................................................... 65
rangursstjrnun og rangursmlikvarar ....................................................... 67
Stefnubreytingar kjlfar efnahagskreppu og nrrar rkisstjrnar ................... 69
Njar herslur .................................................................................................... 71
Niurskurur og erfileikar .............................................................................. 75
Framtin og skoranir ...................................................................................... 76
5. Samantekt, umra og lokaor ......................................................................... 79
5.1. Samantekt og umra niurstum ........................................................... 79
5.2 Lrdmur ........................................................................................................ 88
5.3 Lokaor ........................................................................................................... 91
6. Heimildir. .............................................................................................................. 92
7


1. Inngangur
Ftt hefur veri rannsaka eins miki og stjrnun og forysta ef liti til rannskna
heiminum dag. Miki er til af tmaritum og dgurbkmenntum um ennan
mlaflokk. Mrg fyrirtki og stofnanir bja upp nmskei ea setja sr a sem
eitt af markmium snum a auka leitogahfni innan eirra og oftar en ekki m sj
leitogahfni sem forsendu rningar atvinnuauglsingum. a er ekki auvelt
a finna kvena skilgreiningu v hva felst v a vera gur leitogi.
Margir frimenn hafa komist a eirri niurstu a leitogi s einhver sem
fer fyrir hpi flks og fr hann me sr tt a sameiginlegu markmii. Leitogi
heldur utan um hpinn samt v a vira skoanir fylgjenda sinna (Gardner, 2000;
sds Halla Bragadttir, 2000). Einnig hefur a veri miki rannsaka hver
munurinn s v a vera stjrnandi ea leitogi. Leitoginn fer fyrir hpnum og
kemur breytingum mean stjrnandinn tir honum fram og viheldur standi
(Cuban, 1988; Gardner, 2000; Hackman og J ohnsson, 2004). egar leitogahugtaki
er skilgreint m alls ekki gleyma eirri httu sem staalmyndir skapa fyrir
kvenkynsleitoga. Leitogahugtaki hefur sjlfrtt veri tengt karlmennsku og v
hafa kvenleitogar tt erfitt me a vera heilir starfi og sna trverugleika sem er
eitt mikilvgasta einkenni gra og farslla leitoga (Gun Gubjrnsdttir, 2007;
Sinclair, 2005; Goffee og J ones, 2000; Gardner, Avolio, Luthens, May og
Walumbwa, 2005)
Umrur um stjrnun og leitogahfni hafa komi upp innan sklakerfisins
lkt og rum svium samflagsins. A sama skapi hafa margir frimenn
rannsaka stjrnun menntastofnana. Rannsknir hafa snt fram mikilvgi forystu
fyrir umbtur og gi sklastarfs. Forysta er v talin mun mikilvgari en ur af
eim sem mta stefnur, rannsaka og taka tt starfinu og g leitogamennska
hefur veri tengd vi msa lykiltti starfsins. msir hafa skilgreint a hva
forysta felur sr og hvernig leitogahegun ykir skilegust innan menntakerfisins.
Kenningar um a a rtt s a htta hefbundinni stjrnun og nota ess sta
leitogastjrnun innan menntakerfisins hafa komi upp sari rum og hersla
leitogastjrnun og valddreifingu hefur v a einhverju leyti aukist sklakerfinu.
Samkvmt essum kenningum er mikilvgt a koma eirri breytingu
8
menntakerfinu a beitt s leitogastjrnun sta hefbundinnar stjrnunar.
Hefbundin stjrnun s ekki rtt afer ar sem hn takmarki vinnuframlag og
framleislu starfsmanna, samt v a hafa neikv hrif agavandaml (Glasser,
2000). Njustu kenningar varandi stjrnendur og forystu leggja herslu hvatningu,
samskipti og umbreytingar. Samkvmt eim eiga einkenni essara
umbreytingaleitoga a vera au a eir su skapandi, virkir gagnvirkum
samskiptum, hafi kvena sn og su valdeflandi og strufullir starfi. etta su
allt mikilvg einkenni fyrir leitogastjrnendur (Hackman og J ohnson, 2004).
Margs konar straumar og stefnur hafa veri uppi stjrnun menntastofnana og
hafa plitskar stefnur, sem ri hafa hva mestu samflaginu seinni rum ea
nfrjlshyggja og markaslgml, haft ar nokkur hrif. essar herslur hafa gert
a a verkum a hlutverk stjrnenda innan menntakerfisins hefur a miklu leyti
breyst og er a ori mun flknara en ur (Marsh, 2000; Dimmock 2003;
Grummell, Devine og Lynch, 2009; Brkur Hansen, lafur H. J hannsson og
Steinunn Helga Lrusdttir, 2008).
essi run er ekki sst hugaver eim tmum sem vi bum vi dag en
egar etta er rita eru uppi srstakar astur slensku jflagi. jin er um
essar mundir a ganga gegnum strstu fjrmlakreppu sem tt hefur sr sta
heiminum. Segja m a nverandi fjrmlakreppa hafi byrja um mitt r 2007 egar
frsagnir af undirmlslnum bandarskum fasteignamarkai birtust skyndilega
frttum. Kreppan skall svo fyrir alvru fyrir um a bil tu mnuum san, ann
15. september 2008, egar bandarski fjrfestingarbankinn Lehman Brothers var
gjaldrota. essi atburur markai upphaf mikillar kreppu fjrmlamrkuum va
um heim og hefur standi reynst mjg erfitt fyrir slenskt fjrmlalf. slensku
bankarnir hrundu san hver ftur rum sastlii haust kjlfar
heimskreppunnar. Vegna essa sem og varkrra afera aumanna svonefndri
trs er landi vgast sagt slmum mlum en kreppan ristir einna dpst
hrlendis ef liti er heiminn heild.
Kreppan hefur haft mjg slm hrif slenskt atvinnulf. Miki hefur veri
um uppsagnir og hefur atvinnuleysi mlst htt 10% egar mest hefur veri.
jarbi heild glmir vi mikinn vanda og er n egar hafinn mikill niurskurur
flestum svium rkisins og enn frekari niurskurur er fyrirhugaur og hefur a a
sjlfsgu mikil hrif menntakerfi okkar og stjrnun ess. Margir ganga svo langt
a segja a me kreppunni hafi nfrjlshyggjan falli um sjlfa sig sem og trin
9
lgml markaarins og n s tmi jafnaar og velferar hafinn. etta endurspeglast
meal annars nrri vinstri rkisstjrn Samfylkingar og Vinstri grnna. Um etta
verur fjalla nnar frilegum kafla ritgerarinnar.
upphafi vildi rannsakenda kanna hvernig slenskir stjrnendur
menntakerfinu sju sig sem stjrnendur, hva eir leggu herslu starfi snu og
hva hefi mest hrif starfi. arna spiluu hugmyndir Glasser (2000) inn val
efni en hfundi tti mikilvgt a skoa hvort slenskir menntastjrnendur beittu
leitogastjrnun. Eftir v sem veturinn lei bttist inn nr vinkill rannsknina,
ar sem hfund langai til ess a kanna hvernig stjrnendur menntakerfinu vru
a upplifa jflagsstandi og hvaa hrif a hefi framtarsn eirra. Sj eir
fyrir sr einhverjar breytingar varandi stefnumtun og stjrnun nstu rum og
hva er a sem hefur hrif a? Hefur breytt stjrnmlaumhverfi og kreppan
svokallaa hrif a hvernig landslagi mun rast?
Eftir a hafa skoa frasvii hr landi var ljst a a vantai rannskn
sem skoai upplifun stjrnenda starfi snu og forystuhlutverki hr landi eftir a
kreppan skall (Steinunn Helga Lrusdttir, 2008; Gun Gubjrnsdttir, 1997,
2001, 2007; Brkur Hansen, lafur H. J hannsson, 2004, 2008; rela Eyds
Gumundsdttir, 2006, 2008). Einnig fannst rannsakanda vanta eigindlega rannskn
ar sem herslan vri a a skoa upplifun vimlenda ljsi hugmyndarinnar
um mikilvgi leitogastjrnunar, ar sem tali er, eins og fram hefur komi hr a
ofan, a tengsl su milli grar forystu og rangurs msum lykilttum
sklastarfsins. Til dmis hafa frimenn bent a a forysta skla getur haft bein
hrif rangur nemenda (Hallinger og Heck, 1997).
t fr essu er aalmarkmi rannsknarinnar a skyggnast inn hugarheim
starfandi leitoga og stjrnenda innan grunnsklanna og stokerfis eirra og last
skilning v hvernig eir upplifa og skilja eigi starf og forystuhlutverk og kanna
um lei hva eir telji a hafi hrif merkingu sem eir leggja starf sitt. Einnig
mun vera skoa hvaa ekkingu og hfileika eir telja sig urfa a ba yfir til
ess a geta sinnt starfi snu. Rannskninni er einnig tla a skoa upplifun
tttakenda af erfileikum, skorunum og stefnubreytingum sklamlum eim
erfiu tmum sem jin er a upplifa kjlfar bankahrunsins 2008. A lokum
verur leita eftir sjnarmium tttakenda um framt menntakerfisins og hva eir
telji a muni hafa mest hrif menntastjrnun framtinni.
10
Rannsknin byggir eigindlegri rannsknarafer og kvei var a beina
sjnum fyrst og fremst a stjrnun grunnsklans. v voru annars vegar tekin vitl
vi sklastjra grunnsklum og hins vegar vi httsetta stjrnendur eim
stofnunum sem grunnsklinn heyrir til, menntasvi sveitarflaga og
menntamlaruneyti. Tekin voru alls tu vitl vi tta stjrnendur en nnar verur
greint fr framkvmd rannsknar og aferarfri rija kafla ritgerarinnar.
Ritgerin skiptist annig a rum kafla verur fjalla um frilegan
bakgrunn verksins. ar verur fjalla um forystuhugtaki og muninn v a vera
leitogi ea stjrnandi og hugtkin tskr. ar verur einnig fjalla um hrif
kynjunar hugtaki en um a fjallar nsti kafli. eftir eirri umfjllun verur
forystuhugtaki skoa tengslum vi menntastjrnun. A v loknu verur fjalla
um randi strauma menntastjrnun, rannsknir og a sem hefur bori hst
gma hrlendis. Nst er komi a v a skoa hlutverk, ekkingu og hfileika
leitoga menntakerfinu. lok frilega kaflans verur san fjalla um stjrnun
krepputmum. riji hluti ritgerarinnar fjallar um afer og framkvmd rannsknar
en ar vera kynnt markmi, afer, framkvmd og tttakendur. Fjri hlutinn
fjallar san um niurstur rannsknar. eim verur skipt rj undirkafla sem
fjalla um upplifun og skilning vimlenda starfi og forystuhlutverki, tti sem
hafa hrif upplifun og starf og a lokum efnahagskreppuna og menntastofnanir.
Rannsknarspurningum verur svara fimmta kafla samt samantekt
niurstum, umru, helstu lrdmum og loks lokaor.















11


2. Frilegt yfirlit
essum kafla ritgerarinnar verur fjalla um frilegt samhengi rannsknarinnar
samt v a greint verur fr helstu hugtkum og au skilgreind. Fyrst verur fjalla
um forystuhugtaki og skilgreiningu ess. Kenningar um leitoga og stjrnendur
vera san kynntar samt v a kynjun leitogahugtaksins verur skou.
Menntastjrnun og forystuhugtaki verur nsta umfjllunarefni essa kafla.
Straumar sem hafa veri randi menntastjrnun almennt og rannsknir
menntastjrnendum slandi vera v nst kynntar. Hfni og hfileikar leitoga
menntakerfinu vera ar eftir skoair t fr hugmyndum missa frimanna og
a sustu verur fjalla um stjrnun krepputmum. lok kaflans er samantekt
efni hans og rannsknarspurningar ritgerarinnar settar fram.

2.1 Skilgreining forystuhugtaksins
Stjrnun er gjarnan lkt vi forystu en er markverur munur essum hugtkum.
a a vera stjrnandi arf ekki endilega a a a a vikomandi s leitogi en
einnig getur flk veri leitogar n ess a gegna stjrnunarstu. Gardner (2000)
skilgreinir forystu sem ferli ar sem einstaklingur hvetur ara til ess a n kvenu
markmii sem leitoginn og fylgjendur hans hafa komist a niurstu um ea
hvernig hgt s a f hp flks til ess a vinna a sama markmii. Forysta er
gosagnakennt hugtak enda eru til margar gerir af leitogum. Leitogar eru hluti af
kveinni heild ea vinnustum ea starfsemi sem eir tilheyra. essar hugmyndir
Gardners eru mjg takt vi a hvernig sds Halla Bragadttir (2000) skilgreinir
hugtaki leitogi en hennar huga er leitogi einstaklingur sem virkjar ara me sr
v a bta umhverfi.
a a hafa kvena stu er ekki a sama og vera leitogi. strum
fyrirtkjum getur a vel gerst a sti stjrnandinn hafi enga leitogahfileika.
Mrgum stum fylgja auknir mguleikar v a gerast leitogi. a er ekki
sjlfgefi ar sem a leitogahfileikar fylgja ekki stunum. a m heldur ekki
rugla v saman a vera leitogi og v a hafa vld. Stjrnendur eru rnir til ess
a stjrna fyrirtkjum ea rum vinnustum. eir hafa formlega stu, vald og
12
yfirr vinnustanum. a er vel mgulegt a essi einstaklingur s einnig leitogi
en a er ekki sjlfgefi. Hgt er a segja a stjrnandi hafi ekki fylgjendur a
hann hafi formleg yfirr og vald. Stjrnendur stjrna kvenum ferlum innan
stofnunar, thluta verkefnum og nta starfskrafta samstarfsmanna sem best.
Leitogar geta haft vald n ess a vera stjrnendur (Gardner, 2000). Cuban
(1988) greinir fr v a leitogi s s sem kemur breytingu mean stjrnandi
viheldur einhverju standi. Gardner (2000) telur lklegt a til s s stjrnandi sem
ekki hafi neina leitogahfileika og segist aldrei hafa hitt toppstjrnanda sem ekki
hafi sm skerf af leitogahfileikum en hann gerir einnig frilegan greinarmun
v a vera leitogi og stjrnandi.
Stjrnandi leggur herslu stugleika mean leitoginn einblnir stefnu
hpsins. Segja m a stjrnendur sji um a a gera hlutina rtt mean leitogar
sji um a a gera rttu hlutina. Stjrnendur leita frekar lausna me efnislegum
rrum mean leitogar leita vandamla og leysa au me tilfinningalegum ea
andlegum htti. Munurinn milli stjrnenda og leitoga er lka tengdur rangri og
skilvirkni. Hgt er a reka vinnustai skilvirkan htt n ess a n rangri.
Munurinn forystu og stjrnun er v afar ingarmikill (Hackman og J ohnsson,
2004).
Bi leitogar og stjrnendur urfa a kvea hvaa frnir urfi a fra til
skamms tma til ess a n rangri seinna, hverjum eigi a treysta fyrir mikilvgum
verkefnum og hvernig eigi a vinna r bjrgum af skornum skammti. Gardner (2000)
talar um stjrnendur sem einn hp og leitoga ea leitogastjrnendur sem annan og
ber essa hpa saman. Leitogar ea leitogastjrnendur eru frbrugnir rum
stjrnendum sex vegu. eir hafa framtarsn, sj heildrnt samhengi, hafa hrif t
fyrir vinnustainn og sitt valdsvi sem ntist eim til ess a f lka hluta
heildarinnar til ess a vinna saman. eir leggja herslu gildi, hafa huga og gott
innsi samskipti, plitska hfileika til ess a tta sig krfum og hagsmunum
sem stangast og hugsa um endurnjun takt vi tmann hverju sinni. a sem skilur
stjrnendur fr leitogum er a a stjrnandinn er bundinn vi vinnusta mean
leitoga m finna hvar sem er lfinu (Gardner, 2000).
Njustu kenningar um leitoga og stjrnendur leggja herslu hvatningu,
samskipti ea umbreytingar. Skr sameiginleg markmi eru sett og ljst er hvers er
krafist af starfsmnnum. Umbreytingarnlgun felst v a einblna
hvatningarhlutverk leitoga og tilraun eirra til ess a mta rfum undirmanna
13
hrra stigi en framkvmdarleitoginn gerir. Gott er a skra etta me v a skoa
grunnarfir mannsins en r m setja upp einhvers konar pramda (Hackman og
J ohnson, 2004). ennan pramda setti frimaurinn Abraham Maslow fram en
hann ltur annig t a nest eru lfelislegar arfir, svo kemur rfin fyrir ryggi.
Nst rfin fyrir a tilheyra einhverjum, elska og finna fyrir vntumykju ea st.
Nstefsta rfin er sjlfsviring og efst trnir rfin fyrir a f a roska sjlfan sig
(Maslow, 1970). Framkvmdarleitoginn, ea hinn hefbundni stjrnandi, reynir a
uppfylla nestu rjr arfirnar mean umbreytingarleitoginn gengur lengra og
leitast vi a uppfylla efstu arfirnar tvr (Hackman og J ohnson, 2004).
Goffee og Jones (2000) komust a eirri niurstu, eftir 25 ra rannsknir
leitogum, a hvetjandi (inspirational) leitogar urfi a hafa orku ea kraft,
framtarsn, myndugleika og stafestu en auk ess urfi eir a hafa fjra ara
eiginleika. Fyrsti eiginleikinn er s a eir vera a viurkenna veikleika sna en
me v sna eir a eir eru mannlegir. Annar eiginleikinn er s a geta treyst
innsi til ess a meta astur eins og tmasetningar og agerarstefnu. riji
eiginleikinn er s a geta gefi flki a sem a arf en ekki a sem a vill og
kallast a sterk hluttekning en a ir a finna jafnvgi milli viringar fyrir
einstaklingum og verkefnum. Fjri og sasti eiginleikinn er s a geta ntt sr a
sem er srstakt vi sjlfa. a er vel hgt a komast ga stjrnunarstu n
essara hfileika en frri vilja a slkir stjrnendur stjrni sr. Reynslumikill
leitogi myndi segja etta vera tti sem vru mikils viri v a raun s ekki hgt
a n strkostlegum rangri n essara tta. Allir essir fjrir ttir eru
nausynlegir fyrir leitoga en ekki er hgt nta sr vlrnan htt. eir vera a
lrast ea vera egar hluti af persnuleika leitogans. egar essir ttir hafa veri
teknir saman gefa eir au skilabo til leitoga a eir eigi a vera sannir verkum
snum.
Hafa verur huga a almenn tilhneiging er til ess a hygla leitogum og
oftlka mguleika eirra til ess a hafa hrif. stan hefur veri talin s a a s
einfaldara a benda einstakling en flki samspil missa ytri tta egar breytingar
eiga sr sta. Me v er eins og raunveruleikanum s frekar stjrna af flki heldur
en a hann s hur tilviljunum og ytri astum. Mikilvgt er a dreifa valdi og
hafa ber huga a dreift vald er ekki a sama og lleg stjrnun (Gardner, 2000).
Ekki eru allir sama mli um a hvort leitogahfileikar su mefddir ea
hvort um er a ra frni sem flk getur lrt, eins og fram kom hj sdsi Hllu
14
Bragadttur (2000). Spurning er hvort allir geti ori leitogar ea hvort sumir su
einfaldlega fddir me nargjf a geta hrifi ara me sr og fylgja snum
mlsta. Eins og fram hefur komi hr a ofan, telja sumir a leitogar hafi
einhverja eiginleika sem gera a gum leitogum. Reynt hefur veri a
kortleggja essa eiginleika en n teljandi rangurs. Kenningar hafa veri uppi um a
a astur skipti mli og taki tt v a mta leitoga. Einnig hafa veri skou
vibrg flks ar sem skp venjulegt flk hefur teki a sr leitogahlutverk
kvenum astum (Hackman og J ohnson, 2004). Gardner (2000) hefur bent a
flk geti veri leitogar sumum svium en ekki rum og a srhverjum hpi
gegni einstaklingar mismunandi hlutverkum.
N hefur forystuhugtaki veri skilgreint a hluta. v nst er komi a v
a skoa a samhengi vi kynferi.
2.1.1 Kynferi og leitogahugtaki
Til ess a skilja leitogahlutverki betur er hugavert a skoa hvernig kynferi
skiptir mli fyrir leitoga. Kynferi ea kyngervi (gender) er oft skilgreint sem
flagslegt kyn. Um er a ra hugtak yfir einkenni sem vi tlum flki t fr
menningarlegum vimium um a hva kvenleiki ea karlmennska stendur fyrir
(Gun Gubjrnsdttir, 2007).
Ekki er langt san hafist var handa vi a a rannsaka konur sem leitoga.
Sinclair (2005) hefur velt v fyrir sr hva a er sem veldur v a athyglin hefur
ekki beinst a konum gegnum tina. Hn bendir msa tti sem geta tskrt
etta. Hverjir vera leitogar s h menningu. Hn telur a leitogahlutverki s
samvinna og a s nausynlegt fyrir leitoga a hafa stuning og samykki fyrir v
a hann gegni essu hlutverki fr fylgjendum snum. Forysta s flagslega uppbyggt
samband sem krefjist stugs mats og samykktar. Konur su me ann stimpil sr
a vera ruvsi leitogar. Hn telur a leitogahlutverki s raun ofnota og
gjaldfellt hugtak sem urfi a endurskilgreina ea afbyggja til ess a a s
jafnopi fyrir bi kynin. Konur og karlar geti veri a vinna svipu strf en starf
konunnar s ekki meti sem forystuhlutverk a sambrilegt starf karlmanns s
a. Hn segir a leitogahlutverki s kynja ar sem karlmennskuhugtaki og
vinnumenning s samofi menningu okkar annig a a s raun mevita.
Rannsknir Sinclair (2005) og Goffee og J ones (2000) benda til ess a mynd
karlmennskunnar s vihaldi og um lei styrkt me orrum um kynin.
15
Kvenlegum hersluttum eins og olinmi og umnnun er hafna og eir taldir
vera andstir v a n rangri og f stjrnunarstur. etta veldur v a konur
stjrnunarstrfum urfa a vinna gegn normum samflagsins. r eru ekki aeins a
ra sig starfi, vinna a frama snum og efla hfileika sna heldur urfa r einnig
a takast vi a a vera kona.
Menningarlegar hugmyndir um elismun kynjanna er ein strsta sta ess
vanda sem konur standa frammi fyrir egar kemur a framgangi atvinnulfinu.
Kvenleitogar bregast oft vi staalmyndum me v a gera sig snilega og
reyna a lkjast krlum sem mest. Undirrt essa vanda er hin forna
tvhyggjuhugsun, ar sem tv hugtk eru tengd saman og anna hugtaki er tali
sterkara ea jkvara en hitt. Hr m nefna hugtkin karl og kona sem dmi, ar
sem a karlkyni er vallt yfirskipa vegna reltra hugmynda um elismun
kynjanna. Ef kona er leitogi krefst a ess a hn s ri karlinum en ar er
mtsgn vi tvhyggjuna. Leitogahugtaki er v raun mynd karlmennskunnar
rtt fyrir a a hafi kynhlutlausar skilgreiningar (Gun Gubjrnsdttir, 2007).
Sinclair (2005) telur a karlar sem gegna stjrnunarstum geti raun veri
eir sjlfir og beitt kynokka og karlmennsku sem eir ba yfir mean konur urfi
a laga sig a normum sem karlmenn hafa og hafna ar me snum eigin eiginleikum
sem og kynokka. etta heldur aftur af konum og veldur v a leitogahlutverki
helst kynja. Leitogar sem tla sr a n rangri urfa a hafa sterka sjlfsmynd og
kynokkinn er str hluti af henni. a a beita kynokka tengist vldum en a
virist vera a karlmenn geti einungis beitt honum. Konur urfa aftur mti a vera
einar af strkunum til ess a falla inn hpinn, glata ar me srstu sinni og
veikja sig sem leitogar (Goffee og J ones, 2000). Lkaminn og kynvera konunnar
tnist starfinu. r skera sig r vegna kynferis sns og reyna v a gera sem
minnst r v. r urfa v raun a hafna hluta af sjlfri sr ea v a vera kona.
Niurstaa rannsknar relu Eydsar Gumundsdttur (2008) styur etta en ar
kom fram a konur stjrnendastum yrftu frekar a laga sig a menningu
strkanna en fugt. Konur geta ekki veri jafn heilar og karlar ar sem r gera lti
r kynferi snu og kynokka mean karlar geti ntt sr essa tti til ess a
styrkja vald sitt (Gun Gubjrnsdttir, 2007). Mikilvgt er fyrir leitoga a vera
heilir til ess a vera trverugir en a er grunnurinn a rangursrkri stjrnun.
Grflega m a heilleika sem a a einstaklingur s sannur sjlfum sr og rum
(Gardner, Avolio, Luthans, May og Walumbwa, 2005).
16
Gerar eru meiri krfur til kvenna og r urfa a vera betri. Konur lsa sr
ekki sem leitogum, v svo r viti a r hafi a sem til arf til ess a vera
leitogar eru a skilabo r umhverfinu sem f r til ess a efast (Sinclair, 2005).
a m segja a umhverfi okkar samt vihorfum og gildum s kynja. Gun
Gubjrnsdttir (2007) telur arft a afbyggja hugmyndir um elishyggju og
kyngervi til ess a kynin geti ntt hfileika sna sem leitogar og stjrnendur. a
er mikilvgt a fjlga kvenleitogum, v eins og Gun Gubjrnsdttir kemst svo
vel a ori: Miki er hfi fyrir alla a f sem breiasta forystu og a leitogar og
stjrnendur llum svium geti noti sn starfi eigin forsendum. Brei forysta
me margbreytilega snd er ekki aeins markasatrii og vsun betri rangur,
heldur lka mannrttindi, sem aldrei m gleymast (Gun Gubjrnsdttir, 2007,
bls. 305).
Ef liti er til menntastjrnunar og kynferis, telur frikonan McGee
Banks (2007) a konur su undirokaar vegna ess hvernig
sklastjrnunarhlutverki hefur rast. ur fyrr var etta starf sem karlmenn sinntu
fyrst og fremst og svo a konum s stugt a fjlga, urfa r a vinna mun
meira en karlmenn fyrir v a vera samykktar sem stjrnendur menntakerfinu.
Hn bendir a a fjldi kvenna sklastjrastum er enn langt fr v a vera
samhengi vi hlutfall kvenna kennarastarfinu ar sem r eru miklum meirihluta.
Eins f konur mun sjaldnar stjrnunarstu efri stigum sklakerfisins en karlmenn.
Coleman (2007) segir fr v a niurstum rannsknar, sem ger var Bretlandi
ri 2004, komi a fram a rtt fyrir a konur stjrnunarstum innan
menntakerfisins neituu v a kynferi ylli eim erfileikum ea mismunun starfi,
gtu r yfirleitt gefi dmi um slkt hj sjlfum sr ea konu sem r ekktu til
smu stu. Um a bil helmingur kvennanna ekkti til ea hafi upplifa slkt.
smu rannskn kemur a einnig fram a kvensklastjrum finnst eir urfi stugt
a sanna sig starfi, lkt og kom fram hj McGee Banks (2007). rannskn Gunjar
Gubjrnsdttur (1997/2007) hfu um a bil 30% af konum
sklastjrnunarstum fundi fyrir fordmum ea hindrunum vegna kynferis.
Ljst er a kynferi hefur heilmikil hrif a hvernig arf a skilgreina
leitogahugtaki. Nst er komi a v a fjalla um samhengi menntastjrnunar og
forystuhugtaksins. essari ritger er menntastjrnun tilvsun til sklastjrnunar
grunnsklum og stostofnana hans. Heimur grunnsklastjrans er v
17
meginvettvangur rannsknarinnar. Lg verur hersla a a kynnast honum
gegnum rannsknir annarra og vitl rannsakanda, eins og fram kom inngangi.

2.2 Menntastjrnun og forystuhugtaki
Bush (2008) telur mikilvgt a leggja herslu a a sklastjrnendur su frekar
leitogar en stjrnendur starfi snu. Glasser (2000) er sammla essu en hann telur
a mikilvgt s a koma breytingu menntakerfinu. a urfi a htta a beita
hefbundinni stjrnun og nota ess sta leitogastjrnun. Hefbundin stjrnun s
ekki rtt afer, ar sem a hn takmarkar vinnuframlag og framleislu starfsmanna,
samt v a hafa neikv hrif agavandaml. a sem einkennir hefbundna
stjrnun a hans mati eru aallega fjgur atrii. Fyrsta einkenni er a a stjrnandi
skilgreinir verkefni og markmi n ess a hafa samr vi undirmenn. Hann leitar
ekki eftir liti ea mlamilunum og arf starfsmaurinn v a alaga sna vinnu a
skilgreiningu stjrnandans. Anna einkenni er a a stjrnandi kveur hvernig
vinnan eigi a fara fram og biur ekki um lit undirmanna. rija einkenni er a
a stjrnandinn metur vinnuna og undirmenn eru ekki hafir me rum og v er
htta a eir sni aeins lgmarksframmistu til ess a standast mati. Fjra og
sasta einkenni er a a hart er teki andmlum og oft er notu valdbeiting ea
refsing til ess a f undirmennina til ess a gera eins og stjrnandinn vill. a s
ljst a essi nlgun jni hagsmunum stjrnenda betur en undirmanna. Refsingar
standa vegi fyrir gum sem eru mikilvg til ess a n fram auknum afkstum og
a srstaklega vi sklastarfi. stan liggur v a me valdboi verur
stjrnandinn andstingur. Hann verur vinsll, hundsaur, talinn arfur ea
jafnvel hindrun. astum sem essum einblnir flk einungis a a vinna frekar
en a skila rangri.
t fr essu m lykta a mikilvgt s a innleia ea stunda
leitogastjrnun menntakerfinu. Kjarninn leitogastjrnun gengur t
sannfringarkraft og lausnir vandamla sta valdbeitingar. Stjrnandi sem fylgir
essari stefnu eyir mestum tma a a f undirmenn sna til ess a finna t
hvernig eir geti sjlfir hagnast me auknum gum vinnu. Stjrnandinn ber
byrg v a fyrirtki hafi markmi sem s vihaldi og starfsmennirnir eigi sr
framt. Megineinkenni leitogastjrnunar eru au a stjrnandinn og undirmenn
hans ra gi vinnunnar, tmaramma vifangsefna, frni og arfir allra.
18
Starfsmenn f tkifri til ess a koma me tillgur. Stjrnandinn vinnur san a
v a sna vinnuna annig a hfileikar starfsflksins ntist sem best. Stjrnandinn
biur undirmenn sna um a meta eigin vinnu og gi og gerir allt til ess a tvega
undirmnnum snum ga vinnuastu og tki samt v a halda andrmsloftinu
vinnustanum gu (Glasser, 2000).
Leitogastjrnendur hafa mrg einkenni umbreytingaleitoga sem eru takti
vi njustu kenningar um stjrnun og forystu. essi einkenni eru: a vera skapandi,
virkur gagnvirkum samskiptum, hafa kvena sn og vera valdeflandi og
strufullur starfi snu. a a vera skapandi ir a a vera stugt a leita a
njum og ferskum hugmyndum. Samskiptahfileikar eru mikilvgir og leitoginn
arf a vera mevitaur um huga og arfir flksins sem starfar kringum hann.
Einnig er mikilvgt a hafa kvena sn til ess a hann geti sett fylgismnnum
snum skr og verug markmi en essi sn verur a vera raunhf og vtk.
rangursrk sn stular a skuldbindingu, virkjar flk, skapar tilgang fyrir
fylgjendur, tir undir ger gastala og tengir nt og framt.
Umbreytingaleitogi gefur eim sem starfa undir honum tkifri og vald til ess a
taka kvaranir og sinna verkefnum snum. Hann hefur hfileika til ess a valdefla
flk. A lokum vinnur slkur leitogi af mikilli stru. Almennt ykir honum vnt
um vinnuna sna og allt a flk sem tilheyrir henni. stra hans og hugi hvetur
ara kringum hann til ess a vinna eftir sinni bestu getu (Hackman og J ohnson,
2004). A mati Bush (2008) er leitogastjrnun sklum a festa sig vel sessi og
ekki sst vegna hrifa hnattvingar sustu ra. essu samhengi telur Tim Sinkins
(2005) mikilvgt a skoa a hvernig sklastjrnendur upplifa sig sem leitoga en
a er einmitt eitt af markmium essarar rannsknar.
nsta hluta kaflans verur fjalla nnar um menntastjrnun og strauma
sem hafa veri rkjandi erlendis sem og slandi sustu rin.
2.2.1 Straumar og rannsknir menntastjrnun
Rannsknir hafa snt fram mikilvgi forystu fyrir umbtur og gi sklastarfs.
Forysta er v talin mun mikilvgari en ur fyrr af eim sem mta stefnu, rannsaka
og taka tt starfinu. Tali er a tengsl grar leitogamennsku su vi ara
lykiltti sklans, eins og nm, kennslu og sklaumbtur (Bush, 2008; Dimmock,
2003). Hallinger og Heck (1997) benda til dmis a a forysta skla getur haft
19
bein hrif rangur nemenda. a er v ljst a mikilvgt er a vanda vel til verka
egar kemur a stjrnun menntakerfinu.
David Marsh (2000) greinir fr v a hlutverk stjrnenda menntastofnana
hafi breyst miki sustu ratugum. Fyrirmyndar sklastjri nunda ratugnum
Bandarkjunum var frandi leibeinandi sem beindi sjnum snum a fjrum
lykilatrium umbta; bera byrg a skilgreina markmi og stra kennslu; a
samhfa nmskrr, rgjf og mat rangri; a skapa gott andrmsloft og a sustu
ttu sklastjrar a skapa ga stofnanamenningu og stula a nmsfsi. stuttu mli
m segja a stefnan essi tmabili hafi veri s a sklastjrinn tti a bera hitann
og ungann af umbtum og framfrum. Rannsknir sustu ra hafi snt fram
a a sklastjrnendur hafi ekki veri a sinna essu hlutverki og telji a ekki
henta sklum n til dags. Marsh bendir a a strfelldar breytingar
vinnuumhverfi og lga stjrnmlasviinu, til dmis vegna nrrar snar
fagmennsku kennara, hafi valdi kveinni vissu hj strum hluta sklastjrnenda
v hvert hlutverk eirra s. essu samhengi hefur veri rtt um a a mikill fjldi
verkefna og togstreita milli lkra hlutverka geti valdi menntastjrnendum
kveinni streitu.
Marsh (2000) talar um a a byrjun 21. aldarinnar s lklegt a sj megi
eftirfarandi breytingar menntamlum. Mikil hersla veri lg nmsrangur vegna
rangursstjrnunar og samkeppnishugsunar menntakerfinu. Liti veri sauknum
mli nemendur sem viskiptavini og meiri hersla veri a a gera nga.
Samkeppni um nemendur muni aukast og menntakerfi muni vera rangursdrifnara
samt v a sklinn veri lkari lrdmsfyrirtki. etta eru greinilega hrif fr
markaslgmlum og nfrjlshyggjunni sem hefur veri randi Bandarkjunum og
var sustu rum.
Dimmock (2003) telur a hlutverk og einkenni leitoga su a vissu leyti h
sklastefnu. flugir straumar, sem hafa komi gegnum hnattvingu og
aljavingu, hafa gert a a verkum a menntastjrnun verur stugt lkari
milli landa. ar m nefna tti eins og sjlfsta skla, rangursmiaar nmskrr,
einstaklingsmia nm, samrmd prf anda markashugsunar og samkeppni,
herslu skilgreind vimi og byrgarskyldu sem stjrnendur skla vera a
tileinka sr, samt herslu fjlmenningarlegt samflag og upplsingatkni. essa
run m einnig rekja til nfrjlshyggjunnar.
20
Nfrjlshyggjan og hnattvingin hafa haft hrif a hvers er vnst af
stjrnendum menntageiranum. Sem dmi um slk hrif m nefna aukna herslu
rangur og afkst nemenda og starfsmanna. Stjrnendur eru gerir byrgir fyrir
rangri eirrar stofnana sem eir reka og eiga um lei a taka tillit til tengsla utan vi
stofnunina og hrifa umhverfisins. Vegna essa hafa veri stigin skref
Bandarkjunum og Englandi tt a v a ra formlegar krfur sem gerar eru til
sklastjrnenda og srstakar nmsleiir hafa veri settar laggirnar til ess a hjlpa
stjrnendum a alagast essum breytingum (Dimmock, 2003).
Krafan um byrg sklanna mun a mati Marsh (2000) hvetja til umbta
sem fela sr breytingar stjrnun og forystu. essar breytingar eru meal annars
r a leitogar vera a starfa t fr mijunni frekar en toppnum en me v er
stula a v a ba til lrdmsflag. Mikilvgt er a vinna saman og verur hfni
til samvinnu mikilvgari en mis nnur hfni. Leitogar sklum sem ganga
gegnum breytingar eru a vinna menntakerfi sem sauknum mli tengist rangri.
skilegur rangur er venjulega sambland af kerfislega skilgreindri frammistu,
mlikvara byrg og v a jna viskiptavinum. A vera mevitaur um etta
er mikilvgur ttur forystu menntastofnana.
Eftir a hafa skoa strauma sem hafa veri menntakerfinu um stjrnun
og stefnur er ljst a herslan hefur veri rangur en v samhengi er mikilvgt
a skoa hvaan essi hersla er ttu. Hrna spila hrif nfrjlshyggjunnar inn en
hafa verur huga a nfrjlshyggja er ekki aeins stjrnunarstefna heldur einnig
plitsk stefna. Me auknum hrifum nfrjlshyggjunnar stjrnmlum hefur ori
stugt meiri hersla markaslgml og samkeppni menntamlum. Megininntak
eirrar hugsunar er a markaurinn eigi raun a koma sta lris vi skpun
menningar og gilda (Grummell, Devine og Lynch, 2009).
Marsh (2000) telur a farsll sklastjri urfi a hugsa um rangur og gi
sklans marga vegu. Stjrnandinn arf a hugsa um a a auka gi og framfarir
og fylgjast me rangri annarra skla og velta fyrir sr tti sklans rangri
nemenda. ll starfsemi sklans a miast vi a a bta rangur sklans. v arf
sklastjri a hafa mikla skipulagshfileika. essi nja ger menntunarforystu hefur
fr me sr nokkrar breytingar forystu og tengist skipulagningu sem styur vi
sameiginlegan rangursdrifinn fkus.
Ekki eru allir frimenn hlynntir eirri run sem tt hefur sr sta
menntamlum undanfrnum rum tt a rangursstjrnun og markaslgmlum.
21
nokkrar deilur hafa tt sr sta milli eirra sem ahyllast rangursstjrnun og
eirra sem hafa hyggjur af essari run. Peter Gronn (2003) er einn eirra manna
sem eru mtfallnir essari run en hann telur a hugtaki forysta s raun galla.
Hugmyndir um leitoga og fylgjendur eru raun ekki takt vi ntmastjrnun ar
sem lg er hersla a skipulagsheildin s samflag margra sem urfi a starfa a
sameiginlegu markmii. Hann er sttur vi tvenndarhugsunina varandi stjrnendur
og leitoga ar sem leitogi er ri. essi run er ekki endilega af hinu ga a
hans mati og getur haft hrif stjrnendur menntakerfinu og ekki til gs.
Hugtakanotkunin hefur a hans mati tt undir stefnu menntamlum ar sem skil
milli skla og fyrirtkja su orin of ltil. herslur skilgreind vimi fyrir heilar
jir ea sklakerfi byrgarskyldu og rangurs geri kennara raun frhverfa v a
taka a sr leitogahlutverk innan sklans. Hann vill frekar fara lei a sklinn s
samflag ar sem allir vinni saman og beita urfi aferum sem kalla dreifa
forystu og gagnvirkni innan ess samflags.
N hefur veri liti yfir helstu strauma og stefnur stjrnun menntamla
linum rum. Nst er tlunin a skoa strauma og frasvii hrlendis hva
varar menntastjrnun.
2.2.2 Rannsknir menntastjrnun slandi
Telja m a nr ll atriin, sem komu fram kaflanum hr a ofan, eigi a einhverju
leyti vi hrlendis. grein eirra Barkar Hansen, lafs H. J hannssonar og
Steinunnar Helgu Lrusdttur (2008) kemur fram a umtalsverar breytingar hafa
ori ytra umhverfi slenskra grunnskla sustu rum. Umfangsmestu
breytingarnar hrlendis ttu sr sta me njum grunnsklalgum ri 1995 (Lg um
grunnskla nr. 66/1995). Me essum lgum fr forri grunnsklans fr rki til
sveitarflaga og hafi a mikil hrif starf sklastjra sem og hlutverk eirra.
Sjlfsti sklastjra jkst til muna sem og umfang hlutverks eirra. N verkefni
komu bor eirra, eins og aukin fjrhagsleg byrg, formlegt mat sklastarfi,
endurmenntunartlanir starfsmanna, mtun runarstarfs, auki samr vi kennara
og auki samstarf og upplsingamilun til foreldra.
Arar breytingar, sem hafa haft hrif starfi, eru kjarasamningar sem gerir
voru ri 2001. r breytingar flu sr nnari tfrslu eirri stefnu sem mtu
var grunnsklalgum. Inn kom aukinn stjrnunarkvti sem var til ess a n sttt
millistjrnenda var til sklanum. etta nja skipulag kallai meiri valddreifingu
22
og lri kvrunum um sklastarf. tfrsla essu er komin mislangt
einstkum sklum og margir eru enn a reifa sig fram hva varar skiptingu verka
og byrgar. essir samningar skilgreindu einnig sklastjra enn frekar sem
forstumenn sinna stofnana og gfu eim fri v a ra enn frekar vinnutma
kennara sinna og margir hafa ntt sr a me aukinni viveru. rannskn Barkar
Hansen og flaga kom fram a sklastjrnendur voru flestir ngir me yfirfrslu
sklanna fr rki til sveitarflaga, sem sagt var fr hr a ofan og tldu a
kjarasamningarnir hefu ekki sst tt tt eirri run. Flestir voru jkvir og
tldu etta hafa g hrif sklastarf samt v a auka svigrm starfi. eir tldu
sig minna mli geta forgangsraa mikilvgum verkefnum ann htt sem eir
helst vildu. Segja m a fagleg forysta eirra hafi urft a vkja fyrir daglegum
rekstri. Niurstur bentu til ess a hlutverk sklastjra vri a breytast fr v a
snast um mlefni sem heyru undir faglega forystu yfir verk framkvmdarstjra
ar sem fjrhagur og byrg ru mestu (Brkur Hansen og flagar, 2008).
Fram kom rannskn Gunjar Gubjrnsdttur (2001, 2007) aukin hersla
dreifstringu, ar sem byrg vri fr near ea fr rki til sveitarflaga og sklar
og foreldrar hefu meira vald og val. Kom etta fram llum stigum sklakerfisins.
Orran um rangur og skilvirkni kom einnig fram tengslum vi vaxandi
sjlfsti sklanna og stjrnunarleg umsvif, eins og fjrml, n ess a aukinn
stjrnunarkvti fylgdi. etta geri a a verkum a miki lag var stjrnendur
sem ba vi ntt umhverfi og urftu a endurskilgreina starf sitt. Andstaan vi
aukna herslu samrmd prf, fjlda nema, rangur rekstri og a menntun vri
jnusta fyrir neytendur me sem minnstum kostnai kom sterkast fram
grunnsklastigi og leiksklum. rangurskrafan og samkeppni var a mati
tttakenda almennt notu sem driffjur starfinu og ttir eins og nmskrr og
jafnrttisml komu eftir rangri og fjrhagslegri skilvirkni. rannsknum Gunjar
kemur fram a sumir vimlendur hafa jafnvel hyggjur af v a
umnnunarsjnarmi su a vkja vegna herslu rangur og fjrhagsleg mlefni.
Hr kemur fram anna sjnarhorn deilu Peter Gronn (2003) sem greint var fr hr
a ofan.
Gunnar Finnbogason (1996) telur, lkt og Gun Gubjrnsdttir, a
lykilhugtk eins og valddreifing, sjlfssti, skilvirkni, hagkvmni, samkeppni og
byrgarskylda su berandi orru um menntaml. Rekja megi essa run til
nfrjlshyggju, frjls markaar og aukins skrifris. etta geti jafnvel valdi v a
23
bil milli kennara og sklastjra aukist og styur rannskn Barkar Hansen, lafs H.
J hannssonar og Steinunnar Helgu Lrusdttur (2004) a, ar sem fram kemur a
kennarar sgust finna fyrir aukinni fjarlg.
Steinunn Helga Lrusdttir (2008) kemst a svipari niurstu
doktorsritger sinni, .e. a umtalsverar breytingar hafi tt sr sta umhverfi
slenskra skla sustu rin tt fr uppeldislegum gildum a umhverfi sem drifi er
fram af markaslgmlum og samkeppni. a kom skrt fram rannskn hennar a
hvorki kvenkyns n karlkyns vimlendur hennar fgnuu hugmyndafri
markaarins og eim gildum sem honum fylgja. Flestir eirra vildu stasetja sig utan
orrunnar um samkeppni, frammistu og tknilega rkhyggju. eir litu sig sem
faglega leitoga fyrst og fremst, frekar en fjrmlastjra og mannleg gildi bor
vi jfnu, umnnun og samkennd voru eim leiarljs vi kvaranatku. hersla
eirra reyndist fyrst og fremst vera brnin og hvernig eir gtu skapa eim
uppeldislegt og leibeinandi umhverfi sem vri um lei skorun. Hn komst a v
a tt a kven- og karlkyns sklastjrar komi me lka reynslu vegna kynferis,
hafa kynin samt sem ur alaga stjrnarstl sinn a starfsvettvangi snum sem er a
jna brnunum. etta samrmist niurstum rannsknar Gunjar
Gubjrnsdttur (1997, 2007), ar sem kom fram a karl- og kvenkyns sklastjrar
beittu jafnt tengslastl. rannskn Coleman (2007) kom a einnig fram a jafnt
kven- og karlsklastjrar lsa stjrnunarstl snum sem kvenlegum. rannskn
Steinunnar (2008) kom a fram a bi kynin reyndu a uppfylla r vonir sem
gerar eru til eirra um byrg og frammistu n ess a missa fkusinn a a
jna brnunum sem best. etta eru svipu sjnarmi og sust hj sklastjrum
grunnsklans og leiksklastjrum rannskn Gunjar Gubjrnsdttur (2001,
2007).
Rannskn eirra Barkar Hansen og flaga (2008) var tla a varpa ljsi
au hrif sem stefnumarkandi breytingar starfsumhverfi sklastjra hafa haft
hlutverk eirra. Notast var vi rafrna spurningalista. Niurstur rannsknarinnar
styja essa run, sem um hefur veri rtt hr a ofan, en ar kom fram a
sklastjrar eyddu mestum tma stjrnun og umsslu en hefu vilja eya mestum
tma nmskrrger. Einnig fer mikill tmi tlanager. essar hugmyndir byggja
nfrjlshyggju, sem er randi stjrnun, n ess a flk jafnvel tti sig v. ar
kom a einnig fram niurstum a sklastjrar leggi sfellt meiri herslu
starfsmannaml og telji a tilkoma deildarstjra hafi skapa eim svigrm til ess a
24
takast vi mikilvg mlefni sjlfir. Segja m a aulind allra skla s starfsflki
og er stjrnendum a ljst a eir urfa a leggja herslu starfsmannaml. Ljst er
a kvenar breytingar eru a vera starfinu og ttir eins og hegun og mlefni
nemenda hafa frst aftar. eir telja a hrif kennara sklastarfi su mikil og a
enn urfi a auka tengsl vi foreldra.
N hefur veri fjalla um slenskar rannsknir stjrnun menntastofnana og
run sem tt hefur sr sta sustu rin. Hr a ofan kom fram a miklar
breytingar hafa tt sr sta og hlutverk stjrnenda breyst nokku. v samhengi
verur nst skoa hvert hlutverk essara stjrnenda er samkvmt frimnnum og
hvaa ekkingu og hfni menntastjrnendur urfa a ba yfir.
2.2.3 Hlutverk, ekking og hfileikar sklastjrnenda
Eins og kom fram hr a ofan, er margt sem hefur hrif starfsumhverfi
grunnsklastjrnenda, meal annars lg og kjarasamningar. raun er starfsumhverfi
eirra bi flki og breytilegt. Krfurnar til menntastjrnenda eru oft
mtsagnakenndar sem veldur hlutverkastreitu og rekstrum milli hagsmunaaila
skla. Sem dmi m nefna a a sklar hrlendis eru hvattir til ess, undir forystu
sklastjra, a skapa sr srstaka sklamenningu en sama tma eru samrmd
markmi msum svii sem eftirlit er haft me. Lg er hersla sjlfsti skla
sama tma og eftirlit hefur aukist strlega. Grunnsklarnir eiga a jna rfum allra
en flokka nemendur um lei eftir prfum og aljlegum knnunum. Eins m geta
ess a tlast er til ess a tlunarger og mis verk su samstarfsverkefni
hagsmunaaila sem ekki er san gert r fyrir kjarasamningum um vinnutma
kennara. a eru v msar takmarkanir sem stjrnendur urfa a eiga vi. Segja m
a oft lendi sklastjrinn miju missa taka og urfti a sameina lkar krfur
nemenda, starfsflks, foreldra og sveitarflaga (Brkur Hansen og flagar, 2008).
Patrick Duignan (2006) fjallar um a hvernig menntaleitoginn lendir oft
milli steins og sleggju egar hann glmir vi vandaml og hvernig hann arf oft a
taka mi af lkum hagsmunum. Duignan leggur v, lkt og Sinclair (2005), herslu
a a leitogar mti sr skoun ea sn sem eir geti veri trir. A hans mati
arf leitoginn a vera fylginn snum eigin gildum. Hann arf a taka mi af
skounum annarra og hvetja flki kringum sig. Hann telur r kvaranir rangar
sem eru ekki teknar af fullri sannfringu og v illa grundaar. Slkar kvaranir
geti gert a a verkum a trverugleiki leitoga menntageiranum skaist. Hann
25
leggur herslu a a til ess a leitogar einangrist ekki urfi eir a veita rum
aild a kvaranatkunni og deila byrg. Duignan hvetur stjrnendur til ess a
tileinka sr njan hugsunarhtt en mli skipti a vera mevitaur, roskaur og
hfur. Menntastofnanir eru stugri run vegna hnattvingar, tkni, upplsinga
og nrrar ekkingar. Til ess a menntaleitogar su trverugir urfa eir a vera
fagmenn me margs konar hfni. skileg persnuleg hfni, a hans mati felst
atrium eins og jkvni, heiarleika og sterkri sjlfsmynd. Samskiptaleg hfni nr
til tilfinningaroska og ess a nra leitogahfni annarra. Skipulagsleg hfni er a
nota tma, flk, tkni og astur vel, svo eitthva s nefnt og fagleg hfni snst til
dmis um a a ekkja til starfs kennara og sklans og geta meti nmsrangur.
Dimmock (2003) flokkar ekkingu sama htt og Duignan (2006).
Thomas Sergiovanni (2006) segir a stjrnun menntastofnana hafi teki
breytingum sustu rum og misjafnt s hvernig sklastjrahlutverki hefur veri
skilgreint gegnum tina. Leitogi menntakerfinu arf a hans mati a hafa sn og
sameina sklasamflag kvenum gildum, samt v a sna ga siferislega
dmgreind og hfileika til ess a hugsa frjan htt. Hann arf a hafa ga
samskiptafrni og koma vel fyrir ori og rituu mli. Einnig arf hann a vera
gur v a vinna hpi og skapa ga samvinnu. Arir ttir eru stuttu mli
ekking nmskrrger, mati, skipulagshfni, lkamleg og andleg stjrn.
Dimmock (2003) telur a hlutverk sklastjra s a setja fram heildarsn fyrir
stofnunina en til ess arf a hugsa heildrnt og hafa hfileika til ess a mta
stefnu og sj fyrir breytingar. Mikilvgt s a hafa sn sem essa og markmi sem
stjrnandinn deilir san me rum. Setja urfi markmi um rangur ar sem
herslan er velfer nemenda. Stjrnandinn urfi a einblna kennslu, nmskr og
nm til ess a geta leitt starfsflk sitt faglegan htt og bta tengsl vi nemendur
og samstarfsflk. Starfi skuli byggt rannsknum og hersla urfi a vera notkun
upplsingatkni enda er hn mikilvg ar sem ntmastjrnunarhttir rkja. skuli
koma flugu stokerfi fyrir nm, kennslu og kvaranatku. arft s a skapa
jkvan sklablfyrir nm og mannleg samskipti en a geti hjlpa til vi lausn
missa vandamla. Stjrnandinn eigi a dreifa efnislegum og andlegum bjrgum til
ess a styja vi nm, strf og reglulegt mat en a er mikilvgt ef rangur a
nst. Stjrnandi sem nr rangri sni skilega hegun, eins og a a hrsa og
hvetja samstarfsflk sitt. Hann s fyrirmynd annarra hva varar hegun og gildi. A
lokum s mikilvgt fyrir ntmaleitoga a geta gert fjlmenningarlega skla a
26
gilegu samflagi sem nti sr margbreytileikann til ess a styrkja starfi. a
urfi a ganga r skugga um a a sklinn tileinki sr margbreytileikann gegnum
nmskr, kennslu, nm og flagslf svo eitthva s nefnt. t fr essu eru sex
ekkingarsvi sem talin eru nausynleg fyrir leitoga og arf menntun eirra a taka
mi af eim llum. ekkingarsviin eru; stjrnun og stefnumtun; kennsla, nm og
nmskr; run leitoga og kennara; stjrnun mannaus og annarra bjarga sklans;
gaeftirlit og byrgarskylda og mikilvgi samskipta t fyrir sklann og tengsl. A
lokum telur Dimmock a a s ekki ng a hafa rttu gildin, ekkinguna og frnina
heldur su persnulegir eiginleikar einnig mikilvgir. Hann nefnir sex eiginleika: S
fyrsti er algunarhfni og byrg kvaranatku og v a stjrna flki um lei og
markmium er vihaldi. Annar er a sna seiglu, rtt fyrir mtlti og s riji er
a vera sjlfsruggur og um lei hgvr. Fjri eiginleikinn er s a vera kveinn
samskiptum en bera samt viringu fyrir flki. S fimmti er a vinna vel sem hluti af
teymi, vera afgerandi og hugmyndarkur. Sasti eiginleikinn, sem Dimmock nefnir,
er s a vera heill samskiptum og hafa plitskt nef.
t fr essu er ljst a stjrnendur menntakerfinu urfa a ba yfir miss
konar ekkingu og hfileikum. Einna mikilvgast er a hafa ekkingu
stefnumtun og mannausmlum, samt v a ba yfir heildarsn, seiglu og
samskiptahfni. Nst verur greint stuttlega fr stjrnun krepputmum og
srstaklega ljsi markmia ritgerarinnar og v standi sem slendingar ba vi
dag eftir fall slensku bankanna oktber 2008. verur helst liti til reynslu Finna
af eirri kreppu sem eir gengu gegnum byrjun tunda ratugarins.

2.3 Stjrnun krepputmum
Far rannsknir og heimildir eru til um a hva gerist stjrnun menntastofnana
krepputmum, til su heimildir um a hvernig eigi a haga forystu kreppu.
Tali er a gur undirbningur s lykilatrii til ess a unnt s a bregast rtt vi
neyarstandi sem er skilgreint sem fyrirsjanlegur atburur sem getur skaa
stofnun ea gna tilvist hennar (Hackman og J ohnsson, 2004).
Einkennum neyarstands er lkt vi sjkdma sem herja mannslkamann.
Fyrst kemur vivrunarstigi, ea undanfarinn, en gur leitogi bregst vi essu
stigi og reynir a hindra standi. essu tmabili koma fram mis merki ess a
eitthva s a. San er a brastigi, sem stendur stutt yfir, en aan er ekki aftur
27
sni og vibrg nausyn. essu stigi er ekki hgt a koma veg fyrir hrif
kreppunnar heldur aeins unnt a leggja mat a hvaa afleiingar hn hefur fr
me sr. Nst kemur krnska stigi, ar sem tekist er vi langtmahrif
erfileikanna og a sustu er a rlausnin, ar sem batinn nst. essi run er
hringrs og v arf stugt a vera varbergi, v eitt kreppustand leysist er
alltaf mguleiki ru. Lausnirnar felast rvekni allri kvaranatku ea a
ekkja takmrk sn, agerartlun og srstku agerarteymi sem setur tlunina
af sta egar nausyn krefur. Til ess a tiloka samhlja yfirlsingar og rangar
upplsingar er gott a hafa einn talsmann sem sr um ga samvinnu vi fjlmila til
ess a ta undir nkvma og jkva umfjllun. Ennfremur er bent mikilvgi
heiarleika og ess a taka byrg mistkum og hluttekningu ef a einstaklingar
skaast af vldum standsins. A sustu arf a hla a mynd stofnunar ea
fyrirtkis. Kreppustand getur oft skapast hj fyrirtkjum ea stofnunum en a fer
eftir v hvernig brugist er vi hvort kreppustandi gni tilvist ess. Atburir sem
geta leitt til kreppustands geta veri allt fr einkalgskn til nttruhamfara
(Hackman og J ohansson, 2004). Af essu m lykta a mislegt fr rskeiis hj
slenskum stjrnvldum ar sem ekki var brugist vi bankahruninu 2008
vivrunarstigi. Segja m a jin s milli ess a vera brastigi og krnska
stiginu.
Stjrnvld geru sr fljtlega grein fyrir v a hrif kreppunnar hr gtu
ori svipu og Finnlandi og Svj fyrra hluta nunda ratugarins.
Slflagslegar afleiingar Finnlandi uru miklar. Fr runum 1990 til 1993 gengu
Finnar gegnum kreppu sem svipar til ess sem er a gerast slandi dag. Finnsk
heilbrigisyfirvld beittu ekki neinum srstkum rum til ess a styja vi brn
og ara egna og til dmis voru framlg til geheilbrigisjnustu skorin niur.
Kreppan var til ess a lkka jnustustig heilbrigis- og flagskerfis eirra
(Heilbrigisruneyti, 2009).
msir finnskir frimenn hafa bent a a s ekki aeins mannlegt a
tta slflagslegt net barna og unglinga heldur s a einnig drara til lengri tma
liti. etta rkstyja eir me v a ekki s hgt a tiloka a mikil aukning
langtmarorku og fjlgun barnaverndarmla rununum 2000 til 2007 tengist eim
mikla niurskuri sem var kreppurunum. Finnar telja, ef liti er til baka, a eir
hafi gengi og langt niurskuri flags- og heilbrigisjnustu. eir telja
mikilvgt a virkja flk me llum rum, skapa mguleika til mennta, tta
28
barnaverndarstarf, efla starf sklahjkrunarfringa, nmsrgjafa og heilsueflingar
svo eitthva s nefnt. Einnig er mikilvgt a virkja kraft frjlsa flagasamtaka og
skapa vibtartkifri til nms og starfa ar sem srstaklega er huga a
ungmennum og eirra hagsmunum (Heilbrigisruneyti, 2009).
essi sjnarmi koma einnig fram grein, sem byggir a mestu vitali
gst Inga Einarssonar blaamanns vi Braga Gubrandsson, forstjra
barnaverndarstofu, sem birt var netsu Morgunblasins ann 3. jn 2009. ar er
nefnt a sklakerfinu s mikilvgt a huga a velfer viskiptavina ea nemenda
essu standi en hrif efnahagsstandsins virast egar hafa sett mark sitt lf
margra ungmenna. etta lsir sr meal annars hegunarerfileikum sklum,
aukinni spennu unglingahpnum og hugsanlega aukinni neyslu fengis og fkniefna.
Sterkar vsbendingar hafi fengist um aukinn vanda unglingastigi grunnskla r
sveitarflgum um allt land. Tilkynningum fr sklum til Barnaverndarstofu um
vaxandi ofbeldishegun barna og unglinga hefur fjlga. Fyrstu fjra mnui rsins
var tilkynnt um 138 atvik ar sem barn beitti ofbeldi, en sama tmabili fyrra var
tilkynnt um 105 slk tilvik. Aukning hefur mest ori hfuborgarsvinu, ar
sem aukning tilkynninga hefur fari allt upp 40% og einnig Reykjanesb. Einnig
hefur ori aukning umsknum Stula, sem er greiningarst Barnaverndarstofu
og umsknum um fsturheimili (Morgunblai, 3. jn 2009).
ber a hafa or Braga Gubrandssonar srstaklega huga sambandi vi
mlefni unglinga en hann telur a unglingar su vikvmastir fyrir sveiflum eins og
eim sem fylgja versnandi efnahagsstandi. eir vera fyrir hrifum af standinu
heima vi og eir leita t af heimilunum. Spennan verur meiri essum hpi og
vanlan berandi, sem aftur lsir sr agaleysi og andflagslegri hegun og svo
virist sem neysla miss konar s a aukast. etta samrmist eirri run sem var
kreppunni Finnlandi, en ar komu hrif kreppunnar fyrst fram meal unglinga
snum tma. Bragi telur a ekki s hgt a segja essu stigi a astur barna
hafi versna og samdrtturinn ttbli er ekki sambrilegur eim sem er
dreifblinu. Tilkynningum hefur fjlga meira ttblinu og g lt a a s vegna
umrunnar jflaginu. Niurstaan eftir essa yfirfer er a fjlgun
tilkynninga eigi rtur fyrst og fremst aukinni samflagsvitund tengslum vi
umru um hugsanleg hrif brn og barnafjlskyldur vegna efnahagsrenginga,
segir Bragi (Morgunblai, 3. jn 2009). Ljst er a huga arf a msu v breytta
jflagi sem vi lifum dag og eins og fram kemur skrslu
29
heilbrigisruneytisins (2009), fum vi slendingar ekki anna tkifri til ess
a bregast vi og v arf a hafa hraar hendur. Nausynlegt er a nta allar leiir
til ess a vinna gegn neikvum hrifum kreppunnar heilsu og flagslega stu
og annig hamla auknum tgjldum seinna meir. etta mun ekki takast nema me
vaxandi samvinnu hagsmunaaila.

2.4 Samantekt og rannsknarspurningar
Stjrnun er langt fr v a vera a sama og forysta. a er hgt a vera leitogi n
ess a vera stjrnandi og fugt. Forysta ea leitogamennska hefur oft veri
skilgreind sem ferli ar sem einstaklingur hvetur ara til ess a n kvenu
markmii sem eining er um. Leitogar eru askiljanlegur hluti af umhverfi snu og
eru samskipti gagnkvm, enda er a almennt einkenni allrar stjrnunar. a sem
einkennir leitoga er a a eir hafa framtarsn, sj heildrnt samhengi, hafa
hrif t fyrir vinnustainn og sitt valdsvi sem ntist eim til ess a f lka hluta
heildarinnar til ess a vinna saman. eir leggja herslu framtarsn, gildi, huga
og hafa gott innsi inn samskipti. eir urfa a hafa plitskt nef til ess a tta sig
krfum og hagsmunum. eir leita a lausnum vandamlum en beita ekki valdi.
Leitoga m v finna nr hvar sem er lfinu. a er v ljst a a er talsverur
munur v a vera stjrnandi og v a vera leitogi.
Frikonan Sinclair (2005) hefur bent a a leitogahlutverki s
gjaldfellt hugtak sem urfi a endurskilgreina ea afbyggja. Konur eru taldar standa
misvel a vgi mia vi karlmenn egar kemur a forystu og v urfi a
endurskilgreina hugtaki annig a a ni yfir bi kynin. Leitogahlutverki er
kynja og karlmennskuhugtaki og vinnumenning eru samofin samflaginu, ar sem
kvenlegum eiginleiknum er hafna en mynd karlmennskunnar vihaldi. a eitt a
vera kona hindrar framgang konu sem vill skjast eftir stjrnunarstu. Konur urfa
v a laga sig a eiginleikum karlmennskunnar og hafna eigin eiginleikum og
kynokka. etta er slmt v eins og ur hefur komi fram, urfa leitogar sem
tla sr a n rangri a hafa sterka sjlfsmynd og kynokkinn er str hluti af henni.
a a beita kynokka tengist vldum en svo virist vera a karlmenn geti einungis
beitt honum. r urfa a vera ein af strkunum til ess a falla inn hpinn og
glata ar me srstu sinni og veikja sig sem leitogar. r geta raun ekki veri
heilar starfi snu og a veikir trverugleika eirra. Fjldi kvensklastjrnenda er
ekki samhengi vi ann mikla fjlda kvenna sem sinnir kennslu og eins hefur
30
konum reynst erfiara a komast httsettar stjrnendastur menntakerfinu.
Kvensklastjrar upplifa a einnig a eir urfi a sanna sig starfi og fjldi eirra
hefur upplifa a kynferi hafi hrif starf eirra og ekkja dmi ess fr rum
konum smu stu. t fr essu langar hfundi til ess a kanna a hvernig konur
upplifa sig sem stjrnendur menntakerfinu hrlendis og hvernig karlmenn upplifa
a a vera stjrnendur kvennasamflagi.
Forysta menntakerfinu skiptir grarlegu mli og ekki sst v ldurti sem
samflagi finnur fyrir vegna efnahagskreppunnar sem geisar slandi og
heiminum llum. Njustu kenningar um leitoga og forystu leggja herslu
hvatningu og samskipti ea umbreytingarforystu. Glasser (2000) telur a mikilvgt
s a koma breytingum menntakerfinu. a urfi a htta a beita hefbundinni
stjrnun og nota ess sta leitogastjrnun. Hefbundin stjrnun s ekki rtt afer
ar sem a hn takmarki vinnuframlag og framleislu starfsmanna, samt v a hafa
neikv hrif agavandaml. a er v hugavert a kanna hvers konar stjrnun
grunnsklastjrnendur hrlendis telja sig nota, hvernig eir upplifa sig starfi og
hvert eir telji hlutverk sitt vera.
Ljst er a margt hefur breyst hj stjrnendum menntastofnana sustu
rum. eir eru ornir sjlfstari en bera a sama skapi byrg mun fjlbreyttari
verkefnum en ur var. ar spilar inn hersla rangur, samkeppni og eftirlit, sem
er hluti af rangursstjrnun sem oft er kennd vi nfrjlshyggju (new public
management). a er v margt sem hefur haft hrif starf stjrnenda og v er
hugavert a kanna hva a er sem eir telja sjlfir a skipti mestu mli.
Menntastjrnendur urfa einnig a ba yfir miss konar ekkingu og
hfileikum. msir frimenn hafa flokka essa ekkingu niur samskiptalega,
persnulega og skipulagslega ekkingu. a er v hugavert a skoa hvaa
hfileika og ekkingu stjrnendurnir telja mikilvgasta og bera a saman vi a
sem frimenn telja a skipti mestu mli.
Kreppan, sem n geisar, gti leiki strt hlutverk sklum dag og
athyglisvert er a kanna hvort stjrnendur finni hrif hennar starfi snu. Ljst er a
vi getum lrt mislegt af Finnum og mikilvgt er a standa vr um flagslega
kerfi til ess a gera ekki smu mistk og eir geru fyrri hluta nunda ratugar
sustu aldir. t fr kreppunni er einnig hugavert a kanna hvernig rangursstjrnun
nfrjlshyggjunnar hefur haft hrif starf stjrnenda. Einnig hvort eir sji fyrir sr
breytingar tmum sem essum, ar sem miki er tala um a n s a jfnuur og
31
velfer sem gangi takti vi nja rkisstjrn og hvort eir upplifi breytingar
stjrnarumhverfi tt. t fr markmium og fyrirliggjandi rannsknum eru
eftirfarandi rannsknarspurningar settar fram:
1. Hver er upplifun stjrnenda innan grunnsklanna og stostofnana hans af
starfi snu og forystuhlutverki og hvert telja eir hlutverk sitt vera?
2. Hva telja stjrnendur a hafi helst hrif upplifun eirra af starfi snu og
skiptir kynferi ar mli?
3. Hvaa ekkingu og frni telja stjrnendur sig urfa a ba yfir til ess a
sinna starfi snu?
4. Hefur a efnahagsstand sem n rkir hrif upplifun stjrnenda a eirra
mati og hvernig sj eir framt menntakerfisins fyrir sr?





















32


3. Afer og framkvmd rannsknar

essum kafla verur ger grein fyrir aferum og framkvmd rannsknarinnar.
Kaflinn skiptist umfjllun um markmi rannsknarinnar, rannsknarafer,
framkvmd og a lokum er lsing tttakendum.

3.1 Markmi rannsknar
Aalmarkmi rannsknarinnar er a skyggnast inn hugarheim starfandi leitoga og
stjrnenda innan grunnsklanna og stokerfis eirra og last skilning v hvernig
eir upplifa og skilja eigi starf og forystuhlutverk og kanna um lei hva eir telji
a hafi hrif merkingu sem eir leggja starf sitt. Einnig mun vera skoa
hvaa ekkingu og hfileika eir telja sig urfa a ba yfir til ess a geta sinnt
starfi snu. Rannskninni er einnig tla a skoa upplifun tttakenda af
erfileikum, skorunum og stefnubreytingum sklamlum eim erfiu tmum sem
jin er a upplifa kjlfar bankahrunsins 2008. A lokum verur leita eftir
sjnarmium tttakenda um framt menntakerfisins og hva eir telji a muni hafa
mest hrif menntastjrnun framtinni.

3.2 Afer
Rannsknin er bygg eigindlegri rannsknarafer ar sem rannsakandi tlai a
skoa upplifun einstaklinga af kvenu fyrirbri og tti essi rannsknarafer
henta hva best til ess. Tilgangur eigindlegra rannsknarafera er a reyna a
skilja hluti snu elilega samhengi. Byggt er kenningum um a a veruleikinn s
flagslega skapaur. Rannsknaraferin byggir v a rannsakandinn reynir a
setja sig inn flagslegan heim einstaklinga frekar en a sanna fyrirfram gefnar
tilgtur. essi afer felur sr aleislu en me v er tt vi a a ekki er lagt af
sta me kenningu sem rannskninni er tla a sanna heldur geta ggnin leitt a
kveinni kenningu ea sn veruleikann.
Rannsakandinn arf a gera sr fyllilega grein fyrir v hvaa vettvang
hann vill rannsaka og skra hvaa hrif nrvera hans hefur fyrirbri sem er veri
a rannsaka. Hann reynir ar me a setja eigin skoanir, tr, vihorf og hugmyndir
33
um efni til hliar. Tilgangurinn er ekki a finna algild svr ea a alhfa, heldur
frekar a f innsn upplifun og astur tttakenda (Esterberg, 2001).
Rannsakendum er umhuga um merkingu sem einstaklingar leggja lf sitt og
astur (Taylor og Bogdan, 1997).
ur en lengra er haldi er mikilvgt a rannsakandinn geri grein fyrir v
hvernig rannsknin er stasett frilega. Fyrst verur fjalla um ekkingarfri
sem br a baki rannskninni. Me ekkingarfri er tt vi kenningu um ekkingu
sem er innbygg inn frilegt sjnarhorn og ar me aferarfrina. Hn tekur
mi af hvers elis s ekking er sem vi leitum eftir. Hn gefur okkur einnig
heimspekilegan grundvll til ess a sj hvers konar ekking er mguleg (Crotty,
1998). ekkingarfrin sem rannsakandi ahyllist rtur snar a rekja til
mtunarhyggju (constructivism). Fylgjendur mtunarhyggju ganga t fr v a
ekking s flagslega mtu og gegnir tungumli ar lykilhlutverki. ekking
myndast egar breyting verur tengslum flks vi menningu sem a tilheyrir.
Samkvmt mtunarhyggju byggir flk upp ekkingu um lei og a reynir a skilja
heiminn. ekking er flagslega uppbygg af sameiginlegri reynslu, hugmyndum og
rast samvinnu og samrum vi ara (Duffy og Gunningham, 1996). umfjllun
Crotty (1998) um mtunarhyggju segir hann fr v hvernig fylgjendur
mtunarhyggjunnar hafna v a a s einhver einn hlutlgur sannleikur til sem
bur ess a vi finnum hann. ekkingin skapast tengslum vi ann raunveruleika
sem vi bum og geta vld og valdatengsl samt fyrri ekkingu skipt miklu mli
v samhengi.
N, egar greint hefur veri fr eirri ekkingarfri sem hfundur byggir ,
er rtt a gera grein fyrir frilegum sjnarhornum rannsknarinnar. Me frilegu
sjnarhorni er tt vi heimspekilegu afstu sem grundvallast aferafrinni
og skapar rannskninni samhengi. Um lei er lagur grunnur a rkum, vimium
og ferlum rannsknarinnar. Hfundur stasetur rannsknina innan
fyrirbrafrinnar sem Crotty (1998) greinir sem hluta af tlkunarhyggju en ar er
tlkun merkingar milg og srstk hersla er kvena tegund merkingar sem
leita er eftir (Crotty, 1998; Kvale og Brinkman, 2009). Fyrirbrafrin lsir
reynslu tttakenda daglegu lfi. v samhengi er mikilvgt a vera opin fyrir
reynslu tttakenda, skilja mikilvgi nkvmra lsinga og setja fyrirfram mtaar
hugmyndir til hliar. Leita er a merkingu lsinga og reynt a skilja kvei
fyrirbri t fr reynslu tttakenda (Kvale og Brinkman, 2009).
34
Einnig er hgt a stasetja rannsknina innan pstmdernisma me einhvers
konar femnsku vafi. pstmdernismanum er lg hersla tengslin vitalinu og
hvernig verldin er skpu me samskiptum og v orfari sem er nota. ekking
er ekki til raunveruleikanum heldur bin til samskiptum sem ir a a er ekki
til einhver einn sannleikur heldur eru sjnarhorn margbreytileg og ekking bin til
kvenu samhengi tungumls, samflags og fleiri tta (Kvale og Brinkman, 2009).
Pstmdernistar eru mjg lkir upp til hpa en eiga a sameiginlegt a tra ekki
sjlfkrafa framfarir byggar vsindum ea stra sannleikann. Rannsakandinn er
ekki hlutlaus ea alsjandi a eirra mati og verur a byggja a inn rannsknir
snar me v a stasetja sjlfan sig heiarlegan htt. eir hafa varann gagnvart
hefbundnum tengslum vi tttakendur, leggja herslu margbreytileika og telja a
vi mtum menninguna rannsknum frekar en a lsa veruleikanum. eir hafna
elishyggju og eru vafa um a a hgt s a lsa raunveruleikanum raun og
veru. ekking er stabundin og huglg (Taylor og Bogdan, 1998). Hva varar
femnska vafi m segja a hluti af rannskninni sni a v a skoa hvort
kynferi hafi hrif starf vimlenda. Flestir femnskir frimenn eiga a
sameiginlegt a berjast fyrir jfnum tkifrum kvenna og karla. hersla er lg a
reyna a skilja hrif kynferis fyrir vimlendur og vekja athygli kynbundinni
mismunun (Rannveig Traustadttir, 2003). Ea eins og rana Eln Dietz (2003)
orar a svo skrt vsindavef Hskla slands:
Femnskt sjnarhorn getur haft au hrif rannsakanda a hann er
mevitaur um ann valdamun sem getur falist kynhlutverkum.
Femnskar nlganir benda a kyn er aldrei bara kyn
lffrilegum skilningi heldur erum vi ll undir stugum
flagslegum mtunarhrifum allt fr upphafi og ar fyrir utan er vert
a gera sr grein fyrir a skilningur manna hva felst v a vera
karl ea kona hefur lka merkingu fr einu samflagi til annars,
fr einum hpi til annars, fr einum einstaklingi til annars.

essu samhengi skal teki fram a rannsakandi hefur lagt herslu a a tengja
nm sitt uppeldisfrum vi kynjafri og stasetur sig sem eindreginn femnista.
Nst verur ger grein fyrir aferafrilegri nlgun tengslum vi ann
ekkingargrunn og au frilegu sjnarhorn sem rannsakandi byggir .
Aferafri er a ferli ea fyrirkomulag sem liggur a baki kvenum aferum,
tengir val aferanna og beitingu eirra vi kvenar astur. Aferarfrin, sem
beitt verur a essu sinni, er fyrirbrafrilegs elis. Creswell (2007) segir
fyrirbrafrilegar rannsknir vera lsingu merkingu kveins fyrirbris fyrir
35
einstaklinga. Rannsknir essu svii beinist a lifari reynslu flks af fyrirbrum,
hugtkum og atburum. Gagna er oftast afla me vitlum svo a
tttkuathuganir og msar arar leiir su einnig notaar. Lg er hersla a
greina hismi fr kjarnanum og leita eftir v sem liggur undir eirri merkingu sem
flk leggur fyrirbri, ef svo m a ori komast. Hann talar einnig um a a
rannsknarspurningar eigi a leita eftir reynslu flks af fyrirbrinu og eirri
merkingu sem lg er a, samt v a lg s hersla a a kynnast daglegu
lfi tttakanda.
er komi a v a greina fr eirri afer sem notu var vi gagnasfnun
en aferin sem rannsakandi valdi voru hlfstlu vitl. Hlfstlu vitl eru
flug lei til ess a afla rannsknargagna. au veita ga innsn inn tilveru,
hugsanir, lf og reynslu flks, svo eitthva s nefnt (Kvale og Brinkman, 2009).
Markmii er a nlgast mlefnin opinskan htt. Vimlendum er gefi tkifri
til ess a tj skoanir og hugmyndir snar me eigin orum og reynir rannsakandinn
a skilja upplifun og skynjun vimlenda t fr svrum eirra.
Rannsknarspurningar eru hafar til hlisjnar en hersla er lg a
vimlendur fi frelsi til ess a lsa reynsluheimi snum. Mikilvgt er a
rannsakandinn spyrji opinna spurninga, taki vel eftir vibrgum og svrum
vimlenda og fylgi eim eftir. (Esterberg, 2001).
egar gagnasfnun er loki hefst greining. A essu sinni var notast vi
vinnubrg sem ttu eru fr grundari kenningu og verur eim lst hr eftir
eim kafla sem fjallar um greiningu gagna. Greiningaraferin gengur t a a
beita skipulgum vinnubrgum ggnin eim tilgangi a mta kenningu
(Creswell, 2007). rannskninni, sem hr um rir, er ekki tlunin a setja fram
kenningar, heldur reynt a last skilning kvenum upplifunum. N hefur
rannsknin veri stasett innan aferarfrinnar en v nst verur fjalla um
framkvmd hennar.








36
3.3 Framkvmd rannsknar
Hr a nean verur greint fr vali tttakenda, sfnun gagna og gagnagreiningu.
3.3.1 Val tttakendum
upphafi var tlunin s a tala aeins vi sklastjra grunnsklum. egar lei og
kreppan skall , var ljst a n ess a taka stjrnendur fr stostofnunum sklans,
sem eru menntasvi sveitarflaga og menntamlaruneyti, inn rannsknina
myndi ekki vera mgulegt a varpa skru ljsi upplifun menntastjrnenda af starfi
og hrifum kreppunnar sem voru aalmarkmi rannsknarinnar, eins og ur hefur
veri nefnt. Rannsakandi valdi v vimlendur rannsknarinnar me a huga a
f sem heildstasta mynd af sklastjrnun og umhverfi grunnsklans vegna ess
slma stands sem hugsanlega gti myndast grunnsklum landsins vegna
urnefndrar kreppu og hrifa hennar velfer slenskra barna og ungmenna. Til
ess a n essum markmium voru valdir sem tttakendur fimm sklastjrar
grunnsklum, tveir httsettir yfirmenn fr sveitarflgum og einn srfringur fr
menntamlaruneytinu. Me essum vimlendahpi var tlunin a n betri og
heilstum skilningi stjrnun grunnsklans fr lkum sjnarhornum; annars vegar
eirra sem starfa innan grunnsklanna sjlfra og hins vegar eirra sem sj um ytra
umhverfi og stefnumtun grunnsklanna. Leitast var vi a f svipa hlutfall karla
og kvenna sem ll voru stjrnunarstum innan menntakerfisins en niurstaan
var s a konurnar voru rjr og karlmennirnir fimm talsins. Af
hagkvmnisstum voru valdir vimlendur sem starfa hfuborgarsvinu en
fjrum sveitarflgum. Rannsakandi valdi sjlf vimlendur sem eru starfandi
stjrnendur dag innan menntageirans.
Valinu var strt ann htt a hpurinn vri sem fjlbreyttastur og valdir
voru stjrnendur me lkan bakgrunn. Vimlendur hfu mismikla reynslu af
stjrnun innan menntageirans og hfu starfa mislengi sviinu og verur greint
nnar fr v ar tttakendum er lst. Haft var beint samband vi stjrnendurna
gegnum tlvupst og fengi hj eim vital. tveim tilfellum var rtt tvisvar vi
tttakendur, ar sem vitl vi voru tekin ur en kreppan tti sr sta. rr af
sklastjrnendum gtu ekki veitt anna vital svo s ttur sem snr a kreppunni
var ekki rddur vi .
37
3.3.2 Sfnun gagna
Rannsknin var framkvmd tmabilinu september 2008 til loka ma 2009. Ggnum
var safna ann htt a tekin voru 10 rmlega klukkustundarlng, hlfstlu
vitl vi tta leitoga og stjrnendur innan grunnsklakerfisins
hfuborgarsvinu. eir voru aldrinum 45 til 60 ra. Vitlin voru llum
tilfellum tekin upp vinnusta tttakenda. au voru hljritu me leyfi
tttakenda og san afritu. Teki skal fram a tttakendum var lofa fullum
trnai og v verur ekki hgt a rekja niurstur rannsknarinnar til
einstaklinganna sem tku tt. Alls reyndust rannsknarggnin sem afla var me
essum htti vera 567 blasur.
3.3.3 Gagnagreining
egar gagnasfnun var loki hfst greining. Vinnubr grundarar kenningar, sem
minnst var hr a ofan, byggja v a ggnin eru fyrst lesin yfir me opinni
kun og svo er beitt markvissri kun samt v a marglesa yfir. au emu sem
koma fram eru san flokku niur og bnir til kunarflokkar, ar sem bi yfir- og
undiremu koma fram eftir v sem vi hverju sinni. eim tilgangi verur notast
vi xulkun sem er a egar kvei fyrirbri er skoa me v takmarki a
reyna a finna orsakir og hrifatti, samt v a gera grein fyrir samhengi. A
lokum er reynt a draga saman hverjar afleiingar fyrirbrisins eru (Creswell, 2007).
Hfundur beitti essu vinnubrgum vi greiningu gagnanna. N hefur veri fari
yfir markmi, afer og framkvmd rannsknarinnar. v nst er komi a v a
lsa nnar tttakendunum sjlfum.

3.4. Lsing tttakendum
Hr er a nean er nnari lsing hverjum vimlanda fyrir sig. tttakendum voru
gefin gervinfn til ess a tryggja trna.
Sklastjrnendur
tttakandi eitt var kona a nafni Helga Jnsdttir en hn er um sextugt og er
sklastjrnandi sveitarflagi nlgt hfuborginni. Hn hf kennslu ri upp r
1970, var og sklastjri 1990, eftir a hafa starfa sem astoarsklastjri nokkur
r og hefur veri a san. Hn hf stjrnendaferil sinn t landi ar sem hn
starfai einnig sem sveitarstjri. Hn er me stjrnendanm a baki. Helga hefur
mikla stjrnendareynslu og kom fyrir sem kvein og rugg kona en um lei hafi
38
hn ljft yfirbrag. Hn starfar hefbundnum skla en hefur hafi runarstarf
svii samskipta vi grenndarsamflagi og heilsueflingar starfsflks. Mannauurinn
sklanum skipti hana miklu mli.
tttakandi tv var Gunnar Helgason og er einnig um sextugt. Hann hefur
veri sklastjri fr v a hann lauk kennaranmi me smhli ar sem hann var
stjrnandi ru svii um hr. Hann hefur starfa vi nokkra skla
landsbygginni og er n sklastjri vi stran skla sveitarflagi nrri Reykjavk.
Hann er mijum klum framhaldsnmi stjrnun. Hann starfar gmlum og
hefbundnum skla. Gunnar kom fyrir sem hugasamur og umhyggjusamur
stjrnandi. Hann hefur herum snum stran skla ar sem mis spennandi verkefni
eru gangi. Hann hefur sem dmi mikinn huga a hefja handverk upp a nju og
hefur veri me jafnrttisverkefni gangi sklanum.
riji vimlandinn var Sverrir Gararsson. Hann er 45 ra og stjrnandi
njum skla sveitarflagi nlgt Reykjavk. ur en hann tk vi essum skla var
hann stjrnandi vi skla Reykjavk og kenndi ar ur. Hann hefur starfa sem
stjrnandi tta r en hefur vtka reynslu r frstundageiranum. Hann hefur loki
stjrnendanmi. Sverrir hafi ekki eins mikla reynslu af sklastjrnun og tveir fyrstu
vimlendurnir en hann hafi aftur mti reynslu vtkari svii. Hann kom vel
fyrir allan htt. mislegt spennandi var gangi hj honum eins og til dmis var
sklinn a sem er kalla opinn skli.
Fjri vimlandinn var Gerur Jnsdttir. Hn er um a bil 45 ra gmul
og hf feril sinn sem kennari, var svo astoarsklastjri og san sklastjri. Hn
starfai lengi t landi en flutti til Reykjavkur egar hn fkk tkifri til ess a
stjrna njum skla. Hn var mjg ng me a tkifri sem henni var gefi a
f a mta starfi og hefur til dmis lagt herslu teymisvinnu kennara, samskipti
vi foreldra og tikennslu. Hn kom fyrir sem rugg kona sem var mjg stolt af v
sem hn hafi komi leiis. Hn lsti sr sem einhvers konar eldhuga sem sinnti
starfi snu a al. Hn er me stjrnendanm a baki.
Fimmti vimlandinn var Geir Gslason, karlmaur um fimmtugt. Geir hf
feril sinn sem kennari fyrir um a bil 30 rum san en hefur sustu fimmtn rin
starfa sem sklastjri vi stran skla Reykjavk. Sklinn sem hann starfar vi er
mjg hefbundinn. Margt hefur breyst starfi Geirs og hann er sfellt a reyna a
dreifa valdinu betur og nta sr ann sveigjanleika sem starfi bur upp . Geir var
vinalegur framkomu og auvelt a n sambandi vi hann. Hann hafi einna
39
hefbundnustu hugmyndirnar egar kom a starfi sklans. Hann hefur ekki
stjrnendanm a baki og er eini tttakandi sem hefur ekki framhaldsmenntun.
Arir vimlendur
Einar Bjarnason var sjtti vimlandinn en hann er um a bil fimmtugur og hefur
gegnt msum stjrnunarstum innan menntageirans og hefur v fjlbreytta reynslu.
Hann hf stjrnunarferil sinn sem sklastjri en er dag httsettur stjrnandi
menntasvii sveitarflags. Hann var mjg frur og vel lesinn. Hann hefur mikla
reynslu sem hann byggir starfi snu. Hann kom vel fyrir og veitti rannsakanda
nja sn mrg mlefni ar sem hann var fyrsti vimlandinn sem ekki starfar
innan sklastofnunar n. Hann bj einnig a eirri reynslu og var v mjg
hugaverur vimlandi. Hann hefur kennslufrilegt nm samt stjrnunarnm a
baki.
Vimlandi nmer sj var kona a nafni Svala Plsdttir. Svala er 47 ra
gmul og gegnir httsettri stjrnendastu innan menntamla sveitarflagi einu
hfuborgarsvinu. Hn hefur ekki starfa lengi a menntamlum ar sem hn er
viskiptafrimenntu grunninn og er eini vimlandinn sem hefur ekki einhvers
konar grunn nmi sem tengist menntamlum. Svala var v me lka sn margt
mia vi ara vimlendur. Hn hefur framhaldsmenntun stjrnun. Hn hefur um
a bil 6 ra reynslu af essum vettvangi.
A lokum var rtt vi Halldr Jnsson srfring menntamlaruneytinu.
Hann hefur starfa ar vi mis mlefni yfir tuttugu r. Halldr gaf rannsakenda
ara sn mlefnin enda hafsjr af ekkingu. Akoma hans a rannskninni var
hugsu til ess a f annars konar sjnarhorn og srstaklega til ess a dpka
ann tt rannsknarinnar sem snr a hrifum jflagsbreytinga og
efnahagsstands grunnsklana og starf stjrnenda fr honum s. Hann er
kennslufrilega menntaur.












40


4. Niurstur rannsknar

essum hluta ritgerarinnar verur ger grein fyrir niurstum rannsknarinnar.
essi hluti skiptist rj yfiremu sem fram komu vi greiningu gagnanna og
nokkur undiremu sem varpa nnari ljsi hvert og eitt yfirema. Yfiremun eru;
upplifun og skilningur starfi, hlutverki og forystu, ttir sem hafa hrif upplifun
og starf og efnahagskreppan og menntastofnanir

4.1. Upplifun og skilningur starfi, hlutverki og forystu
egar ggnin voru greind kom ljs a yfirema upplifun og skilningur starfi og
forystuhlutverki var mjg berandi. Undir etta yfirgripsmikla ema flokkast nokkur
undiremu sem saman mynda heildsta mynd af v hvernig vimlendur upplifa
sig starfi og hvaa skilning eir leggja forystuhlutverk sitt. Undiremu kaflans eru
eftirfarandi; faglegur leitogi ea rekstraraili, hugmyndir um starf og
stjrnunaraferir, yfirsn yfir skipulagsheild, stefnumtun og framtarsn,
mannauur og starfsmannaumssla, mat og eftirlit, starfsngja og a lokum
ekking, hfni og hfileikar. Fjalla er um tt kynferis hverjum essara kafla, ef
vi , t fr greiningu rannsakanda. Teki verur srstaklega fram ef ema bara
vi kveinn hp vimlenda og textanum vera sklastjrnendur agreindir fr
rum vimlendum ar sem vi .
Faglegur leitogi ea rekstraraili
etta undirema er mikilvgt til ess a varpa ljsi upplifun sklastjrnenda, enda
hafa arar rannsknir snt a togstreitan er tluver en ema eingngu vi um
sklastjrnendur, ar sem httsettir stjrnendur virast ekki finna fyrir essari
togstreitu starfi snu. Sklastjrnendurnir lgu allir herslu a a eir vru fyrst
og fremst faglegir leitogar en eir upplifa engu a sur kvena togstreitu milli
ess og a vera rekstrarailar. eir geta ekki eytt tma snum a eins miklu leyti og
eir vilja faglega ttinn svo a eir reyni a lta rekstrarhliina taka eins ltinn
tma og hgt er. ljs kom a hgt var a greina mismikla togstreitu eftir
bjarflgum en eir sklastjrnendur sem strfuu Reykjavk upplifu oft tum
41
mestu togstreituna. a kom fram mli Gerar, Geirs og Sverris sem ll strfuu
innan Reykjavkur ea hfu starfa ar. au voru sammla um a a oft vri veri
a toga au alls kyns fundi sem eim fannst misgagnlegir en minna var um a
rum sveitarflgum sem au hfu starfa . au voru sammla um a a oft vri
meira gagn v a eya meiri tma vettvangi en a horfa endalausar
glrusningar.
Togstreitan milli ess a vera faglegur leitogi ea rekstraraili hefur
augljslega hrif a hvernig Helga upplifir starf sitt. Hn leggur herslu a a
hn s fyrst og fremst faglegur leitogi sem reyni a eya sem minnstum tma
rekstrarlega tti ar sem henni finnst a miklu leiinlegra. Hn, sem faglegur
leitogi, leggur herslu a a treysta starfsflkinu snu og efla a. essi hugsun
um faglega leitogann kemur einnig sterkt fram hj Geri en hn leggur rka herslu
a a til ess a vera sklastjri s nausynlegt a vera krftugur leitogi sem er
duglegur og vill stula a run sklans. Hn segir a hn s; svolti svona eins og
lmi sklanum sem eigi a styja og hvetja starfsflk sitt fram. Hn virist
treysta starfsflki snu mjg vel og ber greinilega mikla viringu fyrir v. Hn kallar
starfsflk sitt faglega strmeistara.
Helga telur og er mjg mevitu um a, a sklastjrar geti raun ri
tma snum meira sjlfir en eir gera oft. Hn segir a ef stjrnendur hugsa um a
a leggja meiri herslu faglega hlutann og dreifa verkefnum ara, s hgt a
lgmarka ann tma sem fer rekstur og er hn mjg ng me a hvernig hn
nr a stjrna snu starfi. Hr kemur fram mtsgnin, v a hn er ekki tilbin
a deila byrg fjrmlum og sleppa v valdi sem a felur sr. Smu mtsgn
m sj hj Geri en hn vill heldur ekki sleppa tkum fjrmlunum, ea eins og
hn orar a: Mr finnst frbrt a hafa yfirsnina yfir fjrmlin sjlf. Samt sem
ur finnur hn greinilega fyrir essari togstreitu, ar sem hn kvartar yfir v hversu
mikill tmi fari rekstur og umstang, eins og varandi hsnisml og fundi, en a
s tmi sem hn vilji frekar eya me starfsflki stefnumtun ea anna sem kemur
sklanum til ga. r vilja alls ekki ra sr astoarmann. Helga segir a a fari
ekki nema svona 15 20% af tma hennar reksturinn sem er ekki miki a hennar
mati.
Geir er alveg harur v a hlutverk hans sem sklastjra s fyrst og fremst
a vera leitogi sklastarfi, samt v a bera byrg og stra rekstri sklans. Hann
er s vimlandi sem talar hva opinskst um togstreituna milli ess a vera
42
faglegur leitogi og rekstraraili. Hann telur rekstrarlega hlutann hafa aukist
heilmiki fr v a sveitarflgin tku vi rekstri sklanna og sklinn hafi gengi
gegnum miki breytingatmabil. Hann segist urfa a gefa sr meiri tma rekstur en
hann gerir, en samt sem ur er hann ngur me etta aukna sjlfsti og vill ekki
hverfa til baka ar sem svigrmi vri meira dag en a hafi veri.
Helga telur einnig a a s stugt veri a setja auknar rekstrarkrfur
sklann me auknu sjlfsti eirra. Hn segir a hn heyri kollega sna oft kvarta
yfir essu. a s fari fram tlanir, mat, tttku nmskeium og fyrirlestrum
sem og reikningager. Hr kemur fram kvein mtsgn hj henni ar sem hn telur
einnig a a fari alls ekki mikill tmi ennan tt starfi hennar. etta kemur
einnig fram mli Sverris og Geirs en eir finna fyrir auknu lagi daglegum rekstri.
Sverrir telur a sklastjrar su sfellt a vera meiri mppudr. Helga greinir fr
v a sveitarflgin vilji mrg hver jafnvel hafa viskiptafring essu starfi en a
hennar a mati er a tkt ar sem a a s fyrst og fremst essi faglegi ttur
sem veri a vera sklastarfi og sklastjrinn verur a vera essi faglegi leitogi.
v s mikilvgt a hersla sklastjrnenda liggi ar og eir lti ekki teyma sig t
anna. essi hugsun kemur einmitt fram hj Svlu sem er viskiptafringur a
mennt og starfar sem httsettur stjrnandi innan menntakerfisins en hn vill einmitt
gjarnan sj einhvers konar teymi ar sem annar ailinn s viskiptafrimenntaur.
Hn kvest oft vera vr vi essa togstreitu, ar sem sklastjrar kvarta oft tum
yfir rekstrarhliinni vi hana. Hn vorkennir eim samt ekkert og telur etta vera
mjg miki mata ofan . sama tma finnur hn a ngja er meal hennar
skjlstinga varandi auki sjlfsti sklanna en a er eitthva sem hefur veri
lg mikil hersla hennar bjarflagi. Gunnar er a mestu leyti sammla Helgu
en hann telur a hgt s a hlira hlutunum annig a reksturinn trufli ekki faglegt
starf, ea eins og hann orar a svo vel: S veldur sem heldur. etta kemur
einnig fram hj Sverri en hann segist reyna a sna stakk sinn annig a hann geti
fyrst og fremst veri faglegur leitogi.
a er athyglisvert a Sverrir talar um mikilvgi ess a nta sr ann
sveigjanleika sem er til staar og etta hefur einnig komi skrt fram hj Gunnari og
Geri. au telja ll a mikill sveigjanleiki s til staar ef horft er stra kompsinn
a kenna brnum lfi. etta kemur nokku vart ar sem oft hefur veri
umrunni a sveigjanleiki sklakerfinu s ltill sem enginn. Gunnar virist ekki
upplifa eins mikla togstreitu og margir arir vimlendur og er mjg ngur me
43
yfirvld snu bjarflagi. Hann er, eins og hinir, ngur me runina og
sjlfsti sklanna en hann er binn a henda llum daglegum rekstri fr sr: g
stti mig ekki vi a a stjrnandi s me daglegan rekstur.
Grunnsklastjrarnir eru ll sammla um a a rekstrartturinn hafi aukist
me sjlfsti sklanna en eru ngir me breytingarnar a mestu leyti og telja
mjg mikilvgt a sklastjrnendur su vakandi yfir v a stjrna tma snum sem
mest og lta ekki reksturinn taka yfir anna starf. Hr kemur einnig fram kveinn
kynjamunur og er berandi a konurnar reyna eftir fremsta megni a halda llu
snum hndum og hltur a a valda eim rlti meiri togstreitu en krlunum. Hr
verur a hafa a huga a fjrml eru mjg tengd valdi og getur a haft au hrif
a erfitt er a sleppa af eim hendinni og srstaklega fyrir konur. Hins vegar er
varla hgt a segja a karlarnir hafi raun og veru sleppt valdi ar sem
kvaranataka var enn eirra. eir fra sig frekar vinnunni vi fjrmlin en etta er
athyglisverur munur. Nnar verur fjalla um ennan kynjamun nsta ema;
yfirsn yfir skipulagsheild.
Yfirsn yfir skipulagsheild
essum kafla verur eingngu fjalla um sklastjrnendur, ar sem eir
vimlendur sem starfa sem httsettir stjrnendur innan menntakerfisins sinna strri
einingum og leia vagninn frekar en a hafa yfirsn yfir eina skipulagsheild. Yfirsn
reynist vera mjg str hluti af starfi sklastjrnenda sem eru a mestu sammla
um a a s mikilvgt a hafa slka sn en a er mismunandi hva fram kom
skilgreiningu eirra v hva yfirsn felur sr. Konurnar sem starfa
grunnsklanum telja a vera a a sinna flestum verkum sjlfar og sleppa ekki
hndum af fjrmlunum mean karlarnir eru meira v a finna flk verkin,
svo egar llu er botninn hvolft, taki eir kvaranirnar.
Sem dmi telur Helga a a skipti miklu mli a hafa yfirsn og tengir
hn a vi ara tti starfsins eins og stefnumtun sem hn vinnur mjg markvisst
a, ea eins og hn orar a; og fylgjast me llu og hafa yfirsn yfir allt starfi.
etta er mjg hugavert og er ekkt hugsun leitogafrunum. essi yfirsn kemur
fram hj henni aftur varandi mat en hn leggur herslu a a hn haldi utan um
hlutina og hafi yfirsn yfir efni. Hn vill ekki, eins og fram hefur komi, ra sr
astoarmann til ess a astoa vi fjrmlin en hn orar a skemmtilegan htt:
Nei, g vil sj um ennan tt, g vil sj um etta allt saman. etta vihorf hennar
44
bendir ekki til ess a hn s fylgjandi v a dreifa valdi en a kemur fram seinna
vitalinu a hn segist leggja herslu a og v er hr um kvena mtsgn a
ra. essu er Gerur mjg sammla en hn sagi: Sko, g er nttrulega kona sem
vill hafa yfirsnina. Hn telur a skipta mli a hafa; bara svona rina hendi
sr sem stjrnandi og henni fyndist mgulegt ef a vri rekstrarstjri sklanum,
ar sem hn vill vita stu fjrmlanna. Hn telur einnig a a skipti miklu mli a
vera fagmaur en me v hafi hn yfirsn og innsn sklastarfi, enda leggur hn
rka herslu a a lesa frin og vera stugt a mennta sig. Hn segir a
mikilvgt fyrir sklastjrnendur a: hafa vilja og getu til ess a lesa umhverfi sitt
og hafa yfirsn til ess a hgt s a leibeina og sj hvar bjargirnar leynast.
essi sn kvennanna er mjg merkileg egar liti er a sem karlkyns
vimlendur segja um mikilvgi ess a hafa yfirsn. Sverri finnst fjrmlin
einfaldlega; hundleiinleg og ess vegna hafi hann komi eim yfir ara eins og
ritara og astoarsklastjra. Gunnar leggur ekki eins mikla herslu yfirsnina og
Helga og Gerur enda hefur hann lkt og Sverrir komi fjrmlunum yfir ara aila
innan sklans. Hann telur a sklastjri urfi a hafa yfirsn a ru leyti en vera
um lei tilbinn a fara ofan smstu hluti. Hann tekur a ekki jafn bkstaflega og
kvenkynsvimlendur mnir sem leggja mikla herslu ennan tt. Geir talar ekki
me beinum orum um yfirsn en hann leggur mikla herslu a a vera
hsinu. Hann hefur hinga til haft flesta ri snum hndum en langar til ess a
breyta v.
a a hafa yfirsn er mikilvgur hlutur starfi vimlendanna en samt sem
ur er mjg lkt hvernig eir tlka hva a felur sr. arna kemur fram
skemmtilegur kynjamunur ar sem konurnar telja mikilvgt a hafa puttana alls
staar, mean karlmennirnir lta ara vinna kvein verk og taka svo kvaranir.
Karlarnir koma kvenum verkum og srstaklega eim sem tengjast
fjrhagslegum rekstri, yfir ara mean konurnar vilja halda utan um allt.
Hugmyndir um stjrnunaraferir
Allir vimlendur eru mjg mevitair um mikilvgi ess a notast vi
leitogastjrnun en ekki hefbundna stjrnun. eir eru mevitair um stjrnunarhtti
sna og voru hugmyndir eirra mjg takt vi a sem fjalla er um frilega
kaflanum hr a framan.
45
Geir virist sst mevitaur um aferir snar en a er ef til vill vegna ess
a hann er eini vimlandinn sem hefur ekki numi stjrnun. a er nokku ljst
af tali hans a hann notast a mestu leyti vi hugmyndafri leitogastjrnunar. Sem
dmi segir Gunnar a hlutverk hans s a sj til ess a stofnunin li fram og
um lei a gera sig arfan a mestu leyti. Hann arf a vera leitoginn og
drifkrafturinn og san stjrnandi. Hann leggur herslu mikilvgi ess a gera
rum starfsmnnum kleift a njta sn. Hann telur a a s hgt a lra a vera
stjrnandi ea leitogi en menn urfi kveinn eiginleika til ess a n langt.
Leitoginn veri a n til flksins og f a til ess a fylgja sr, v annars s hann
ntur.
egar kemur a v a skilgreina sig sem stjrnenda ea leitoga reyndist a
auvelt fyrir langflesta vimlendur. eir lsa sr sem leitogum frekar en
hefbundnum stjrnendum. a er merkilegt og takt vi frin a Svala sem er
httsettur stjrnandi lsir sr sem leibeinandi stjrnanda og vill ekki segja a hn s
leitogi svo hn lsi san llum helstu einkennum ess a vera leitogi eins og
a a leggja herslu a hvetja, styja og hafa sn. etta gerir Gerur einnig en
hn sem leibeinandi leitogi hafi a hlutverk a ba til lisheild sklanum. a
m lesa gegnum or hennar a hn telur sig fyrst og fremst vera leitoga en ekki
yfirmann: ef maur er yfirmaur er maur me undirmenn og g veit n ekki
hvaa fyrirbri a er. Hn telur samstarfsflk sitt vera samherja sna svo a
hn veri a taka leisgnina en hn vill ekki eigna sr stuna og kalla sig
leitoga n ess a ori leibeinandi fylgi me. Helga er aftur mti eina konan
sem talar um sig um leitoga. Hn beitir mjg ntmalegum stjrnunarstl og virist
vera mjg mevitu um stjrnun sna eins og reyndar allir vimlendur. Hn er
greinilega vel a sr um stjrnunarfrin. Hn lsir leitogamennsku sinni annig a
hn reyni a ta flki t nbreytni og runarstarf og a fylgjast me stefnum og
straumum, samt v a hvetja flk endalaust til s- og endurmenntunar,
framhaldsmenntunar og spennandi verkefna. Hn leggur sig fram vi a a skapa
hvetjandi og eflandi umhverfi sem arf a vera alls staar og segist ahyllast
aflvakahugmyndina, ea eins og hn lsir v sjlf:
Sem sagt a standa ekki fyrir framan og stjrna me sprotanum heldur
frekar a vera bara aftast en fylgjast samt me llu a er sem mr
finnst heillandi a svona beita ekki valdi ea yfirrum annig heldur
f flk r grasrtinni til a v finnist a koma me hugmyndirnar og
v finnist a stjrna.
46

essi sn kemur fram hj nr llum vimlendum hn s missterk. Sverrir
leggur herslu a a fari eftir eli verkefnis hvort hann s leitogi ea stjrnandi
en telur sig frekar leitoga og snir a me v a ganga til verka me flkinu
snu og f a me sr annig. Hann lsir leitoganum annig a hann hafi
fylgjendur og togi flki mean stjrnandinn ti. a sama gerir Geir sem lsir
sr sem leitoga yfir sklastarfi fyrst og fremst, svo a hann s a sjlfsgu
einnig stjrnandi sem beri byrg rekstri. Gerur leggur lka herslu a a starfa
me flki snu. Hn telur og hefur reynt a breia a t meal kollega sinna, a
stjrnendur virki ekki sem skyldi ef eir eru alltaf bak vi skrifbori. Hn leggur
herslu hvatningu og stuning framar llu. Gunnar lsir leitoganum
skemmtilegan htt og kemur einnig inn mikilvgi hpsins lkt og kom fram hj
flestum tttakendum:
Leitoginn er s sem svona fer fyrir hpnum. Leitogi er eins og
border collie. Hann fer kringum hpinn og nr einhvers konar
leitogun og labbar svo af sta og hpurinn fylgir. g held a
stjrnandinn geti meira mennta sig og ra sig sem stjrnandi.
Stjrnandi er s sem skipuleggur miki og hefur verkstjrn. etta
getur veri sama manninum en stundum fer etta ekki saman en
etta er alltaf hpurinn ... einhvers konar samstarf.


Flestir vimlendur eru eirrar skounar a hgt s a lra kvena hluti um a a
vera leitogi en a hluta til s hfileikinn bundinn genunum og er mjg athyglisvert
a sj svo sterkar hugmyndir um elishyggju hj vimlendum. a er hgt a lra
a vera leitogi upp a vissu marki en a eru takmrk fyrir v hversu gur
leitogi getur ori ef ekki liggja einhverjir persnulegir hfileikar a baki. Gunnar
hefur sterkar skoanir og a skn gegn hversu mikla umhyggju og krleika hann
ber til nemenda og starfsflks. Hann setur a ofar llu a flki li vel og
tilfinningar ess su metnar. Hann talar um tilfinningastjrnun sem Einar, httsettur
stjrnandi, kemur einnig inn og telur tilfinningagreind vera mikilvga fyrir
stjrnendur. Gunnar leggur ofurherslu krleikann mean arir vimlendur
nota mun frilegri lsingar stjrnunarstl snum.
a er srstakt a rtt fyrir a allir vimlendur leggi herslu a a dreifa
valdi, gera eir a mjg lkan htt. mean flestir telja sig vera
dreifstrendur me eirri afer a hafa millistjrnendur og stigskipta stjrnun,
eru Gerur og Sverrir v a hafa valdastrktrinn sem flatastan og eru ekki me
47
neina deildarstjra ea slkt. etta finnst eim gera a a verkum a allir lti sig
sem jafningja og meiri samstaa og heild myndast. Sverrir hefur til dmis hyggjur
af v a annars myndu kennarar ekki telja sig vera lengur hrifavalda starfi.
Svipaar niurstur koma fram hj hsettum stjrnendum. Einar telur a
mjg skrt a hans hlutverk s fyrst og fremst a toga vagninn og ltur sig sem
leitoga en vill ekki slta a sundur fr v a vera einnig stjrnandi. Hann
leggur a sama skapi herslu a a dreifa valdi og treysta starfsflki snu og notar
a sem eitt lykilatrii v a tlka stjrnunarstl sinn. Svala, sem er smu stu
og Einar ru sveitarflagi, lsir sr, eins og ur segir, sem leibeinandi leitoga
sem leggur herslu stuning, hvatningu og hrs. Hn telur a hn notist vi innsi
sitt og leggur herslu g samskipti, eins og allir vimlendur gera eir komi
ekki allir a v beinum orum. Hn, lkt og arir stjrnendur, treystir snu flki og
reynir a dreifa valdi sem mest.
a m draga lyktun af essari greiningu a stjrnendur menntakerfinu
lti fyrst og fremst sig sem leitoga. eir eru flestir mjg mevitair um sig sem
stjrnendur og beita fyrir sig leitogastjrnun. ttir eins og hvatning, stuningur,
hrs, valddreifing, g samskipti og traust einkennir stjrnun eirra.
Stefnumtun og framtarsn
Allir vimlendurnir eru mjg sammla um a a s strt og mikilvgt hlutverk
eirra sem stjrnenda a vera drifkraftur egar komi a stefnumrkun og mtun
framtarsnar skla sinna. etta er s ekking sem eir nefna anna hvort a s s
mikilvgasta ea nstmikilvgasta. Sem yfirmaur telur Helga mikilvgt a gera
tlanir sem henni finnst ekki vera nein plga eins og hn hefur heyrt fr rum
kollegum snum. Hn er v a ef a starfi eigi a ganga vel veri hlutirnir a
vera markvissir. Einnig er mikilvgt hlutverk hennar a stula a v a allir
starfsmenn hennar hafi sameiginlega sn sem er mtu af eim sjlfum. Gunnar
segir til dmis a n stefnu tkju kindurnar bara rs eitthva t buskann og
Sverrir telur a ef maur er stefnulaus s maur bara a ausa dallinn og ekkert
sem virkar raun og veru en hann telur samt mikilvgt a hafa svigrm til trdra.
Gerur talar a sama skapi um mikilvgi ess a allir hafi smu sn og fylgi
hugmyndafri sklans.
Stefnumtun er eitt af v mikilvgasta starfi Einars a hans mati en hann
er httsettur stjrnandi innan menntakerfisins. Hann telur a vinna hans snist fyrst
48
og fremst um a a mta stefnu samt stjrnmlamnnum. A hans mati er
mikilvgt fyrir hann og str hluti af starfi hans, a vinna r hugmyndum og
umrum sem eigi sr sta menntakerfinu og mta r eim tillgur sem ef til vill
vera a stefnu. etta er merkilegt ljsi ess a Svala, sem starfar sem
sambrilegur stjrnandi, talar ekkert um stefnumtun sem hluta af v hvert hn
telur hlutverk sitt vera, egar hn lsir v me beinum orum. Hn ltur
srfringa menntamlum sem starfa fyrir hana mta stefnuna og telur frekar
hlutverk sitt vera a ta eim fram inn bor stjrnmlamanna sem san taka
kvaranirnar samri vi hana. a m tlka etta sem svo a svo a Einar og
Svala gegni smu stu, innan sitthvors sveitarflagsins, s hlutverk eirra
tluvert lk a eirra mati. arna gti einnig lkur menntunargrunnur skipt mli.
Misjafnt er milli stjrnenda hversu hrifnir eir eru af stefnumtun og eru
konurnar hrifnari af slku en karlarnir, fyrir utan Gunnar sem talar um hana sem hluta
af sinni gastjrnun en inn hana flttast hans tlunarger. Httsetti stjrnandinn,
Einar, telur stefnumtun einnig vera stran hluta af starfi snu. rum finnst etta oft
komi t fgar. a m v segja a a a hafa sn og stefnu skipti flesta
stjrnendurna miklu mli svo a eir su mishrifnir af eirri vinnu sem a hefur
fr me sr.
Mannauur og starfsmannaumssla
Allir vimlendurnir ra um auki vgi eirra sem mannausstjra innan
menntakerfisins. a er sfellt mikilvgara fyrir a hafa ekkingu essum
mlaflokki og herslan mannauinn er a aukast sem hluti af stjrnunarferli innan
menntakerfisins. ar er enginn munur eim sem starfa grunnsklanum og eim
sem starfa sem httsettir stjrnendur. koma fram herslur hj eim flestum a
a hvetja, nta og efla mannauinn samt mikilvgi ess a flki li vel starfi. a
sem er athyglisvert a ekki eru allir vimlendur jafn jkvir fyrir essari
run. eir Geir og Sverrir eru eir vimlendur sem leggja ekki eins mikla herslu
etta og hinir og telja ennan tt taka ori allt of mikinn tma og tala um
starfsmannavandaml v samhengi. Allir eru sammla um a a etta s
tmafrekt og svo dmi s teki, telur Svala, httsettur stjrnandi, ennan tt ann
erfiasta sem a hn standi frammi fyrir snu starfi og taki um a bil 80% af
starfstma hennar en hn er ekki neikv fyrir essari run. Hn leggur sem
49
dmi herslu a a hvetja, styja og hrsa snu flki samt v a reyna a
kynnast v persnulega.
ll leggja au herslu a a urfi a leggja grarlega rkt vi
mannauinn til ess a n rangri eins og Einar, httsettur stjrnandi, segir. a
skipti llu mli a hafa hfan mannau en s a vandi a standa vr um hann,
egar harnar dalnum eins og n. au tala ekki miki um a hvaa aferum au
beita til ess a sinna mannaunum en ll eru au sammla um a a etta snist
um a nta hfileika hvers og eins og svona hvetja, hrsa og skoa mannauinn
kringum sig eins og Helga segir. Gunnar og Gerur koma einnig inn etta me v
a leggja herslu a a llum li sem best. Gunnar er duglegur, a eigin sgn,
vi a nta sr mannauinn og telur a mikilvgt hlutverki stjrnandans a leyfa
rum a njta sn. Gerur hvetur sitt flk fram aftur mti og talar um a a gefa
snum faglegu strmeisturum rmi um lei og mta lisheild. Hn vill styja flki
sitt og vera stugt til staar. Hn telur sig urfa a vera mikinn starfsmannastjra og
segir a hlutverk oft vera vanmeti sklastjrnun.
Helga gerir sr far um a a vera endalaust jkv til ess a starfsflkinu
li vel, v a ef starfsflkinu lur ekki vel lur nemendum ekki vel. Hn
hugsar vel um starfsflki og er a mikilvgt a hennar mati. Hn hefur til dmis
unni lengi a v a efla bi andlega og lkamlegu heilsu starfsflks
vinnustanum og bta umhverfi me msum rum. essu samhengi m nefna
gnguferir, nmskei matreislu, slfrilega fyrirlestra og msa leiki til ess a
ltta lundina. Helga talar, eins og arir, um a a starfsmannaumssla hafi aukist og
n fari meiri tmi alls kyns vitl samt aukinni smenntun sem tengist
mannaunum. a skiptir mli fyrir stjrnendur a ra leitoga og kennara innan
sns skla a hennar mati og v er mikilvgt a hvetja flk til menntunar. a er
hlutverk hennar sem sklastjra a ekkja, hvetja, efla og nta ann mannau sem
hn hefur. etta er ekking sem hn leggur mikla herslu a hafa snu starfi eins
og arir vimlendur, ea eins hn orar a:
g vil meina a maur komi v til leiar me metnaarfullu og vel
menntuu starfsflki sem lur vel snum vinnusta og milar
ekkingu og laninni til nemenda og gerir etta jkva andrmsloft
sem mr finnst skipta svo miklu mli ... gur sklabragur ... og vil
g meina a a s yfir 90% nemenda sem fara t jkvir, vel
menntair og tilbnir til a takast vi hin lkustu ml egar a
komi er t lfi. g kem essu helst til leiar sem stjrnandi
gegnum mannauinn. Me v a hla a flkinu mnu og efla a til
50
a leita sr menntunar. g reyni a ta undir sjlfsti hvers og eins
og a a sklasamflagi er heild en ekki bara kennarar heldur arir
starfsmenn einnig.

a er mjg hugavert a vimlendur skuli almennt tala eins miki um ennan tt
og eir gera og ljst er a breyting hefur ori stjrnun grunnsklans ef marka m
or eirra. N telja menntastjrnendur etta vera hluta af sinni starfsskilgreiningu.
a m v stuttu mli segja a stjrnendur menntakerfinu telji a hlutverk eirra
sem mannausstjrar s sfellt a vera veigameiri ttur af starfi eirra.
Mat og eftirlit
Mat og eftirlit er ttur sem hefur fari mjg svo vaxandi sustu rin a mati
tttakenda og eru eir sem fyrr mishrifnir af essu aukna vinnulagi. Helga talar
srstaklega um a hversu str matshlutinn er orinn og a hann hafi aukist gfurlega
en vinnan vi hann er bundin vi tarnir. etta kemur einnig fram vitlunum vi
Sverri og Geir, ar sem eir telja a allt of mikill tmi fari mat og skrslugerir og
eru frekar neikvir gar ess a vera stugt a meta. Helga er aftur mti ekki
stt vi essa run a hn taki tma og Gerur telur hana brnausynlega til
ess a ra sklann, ea eins og hn segir: arft a geta meti hlutina til ess
a komast fram. Helga leggur einnig hersla a a ekki s ng a meta egar
eftirfylgni vanti.
etta horfir gn ruvsi vi httsettum stjrnendum ar sem a eir eru
ekki beint a meta sitt starf heldur a fylgjast me mati eirra stofnana sem eru undir
eim og raun er a eirra hlutverk a vissu leyti a veita eftirfylgni sem raun
og veru vantar a mati sklastjra. Einar er til dmis mun meira a velta v fyrir sr
hvernig a meta rangurinn heldur en hvort a eigi a fara fram mat ea ekki.
Halldr, srfringur menntamlaruneytinu, var sammla v a eftirfylgni hafi
vanta af eirra hlfu og a hafi veri fari t a a endurskoa stu
runeytisins essu svii ljsi ess eftirlitsleysis sem tti sr sta
fjrmlageiranum og olli hruni slensku bankanna. Karlmenn eru sem fyrr neikvari
gagnvart ttum sem hafa auki vinnulag stjrnendur sklum, svo a Gunnar
og Einar, sem er httsettur stjrnandi, hafi veri hlynntir mati og segja a grarlega
mikilvgt. Konurnar eru sem fyrr mun jkvari gagnvart kvenu vinnulagi og
aferum en karlarnir og tilbnar a gera a sem arf a gera.
51
Starfsngja
Vimlendur virast almennt vera ngir starfi. essi tlkun a vissu leyti vi
ggnin en m lesa mislegt t r eim sem bendir til annars en ess sem
vimlendur segja berum orum. Allir segjast vera ngir starfi en m lesa
a milli lnanna a eir eru mjg misngir. Athyglisvert er a konurnar virast
vera mjg ngar og tala lkt og um draumastarf eirra s a ra. Helga er mjg
ng me a hvernig hn getur haga hlutunum og stjrna starfi snu sjlf. Hn
ntir sr msar aferir og leggur herslu sveigjanleika, jkvni og sjlfsti.
Hn er mjg jkv gegnum allt vitali og a skn gegn a hn er ng enda
lsir hn starfi snu eftirfarandi htt lok vitalsins: a er sbreytilegt og
strskemmtilegt. a skn einnig gegnum vitali vi Geri hversu ng hn er
starfi og oft nefnir hn a hversu gaman ea skemmtilegt henni yki vinnunni og
srstaklega vi a mtunarstarf sem sr sta sklanum og gefur hn sr
mikinn tma a sinna v. Hn telur a mikilvgt a hafa gaman af starfinu ef
stjrnandinn ekki a brenna t en fyrir henni er starfi: Dlti eins og stra.
Hn telur sig nrast gegnum samstarf sitt vi krakkana, foreldra og samstarfsflk
sitt. A hennar mati er starfsngja almennt mikil meal sklastjrnenda, su
margir sem hafi urft a skja sr leyfi vegna lags og s a umhugsunarver staa
en ess vegna s enn mikilvgara a halda sr vi en ella. Smu sgu m segja af
Svlu, httsettum stjrnenda, sem er mjg ng starfi. stur ess rekur hn til
ess hversu grarlega fjlbreytt a er en hn hefur einnig menningar- og
tmstundaml sinni knnu og er ng me a kerfi sem hn vinnur undir. Hn
telur starfi vera gefandi og skemmtilegt um lei og a er henni skorun.
Einar, httsettur stjrnandi, er ngur starfi. Hann br vi sjlfsti sem
honum lkar vel og lsir starfinu sem krefjandi, skemmtilegu og um lei
ingarmiklu. Sverrir telur sig nokku ngan starfi og segist hafa laga starfi
a v sem hann vill f t r v. Hann metur tengslin vi brnin mikils og telur a
n eirra vri hann ekki essu starfi. Honum finnst einnig gaman a velta vi
steinum og prfa nja hluti. Gunnar er einnig ngur starfi og telur a
mikilvgan tt en hann er ekki hyggjulaus starfi eins og hann orar a.
Hluti af starfsngju hans stafar af mguleikanum v a vera rum til gs. Geir
er, eins og hinir vimlendurnir yfirleitt, ngur starfi snu. Hann telur starfi
vera fjlbreytt og eiga vel vi sig. Hann hafi alltaf haft huga a vinna vi etta.
a s miki um mannleg samskipti sem honum finnst gott. Hann telur a almenn
52
ngja s innan stttarinnar en s miki lag sem valdi v a a s nokkur
hreyfing. a skal taka a fram a Geir og Sverrir eru einu vimlendurnir sem
segja a fyrra bragi fr v a eir sj sig ekki endilega essu starfi alla sna
starfsvi. a m v segja a flestir tttakanda bi vi starfsngju og finnist starf
sitt skemmtilegt en um lei s a krefjandi. a er merkilegt a konurnar eru enn
n mun jkvari en karlarnir svo a ekki s hgt a segja anna en a ll su
au stt.
ekking, hfni og hfileikar
ekking er eitthva sem allir vimlendur leggja herslu a s mikilvgt a hafa
starfi snu. a er rlti misjafnt hvers konar ekkingu hver og einn telur
arfasta. Einar, httsettur stjrnandi, tekur sem dmi a ekking s grarlega
mikilvgur ttur en henni byggist frni og hfni, ea eins og hann orar svo vel:
Mr finnst sko ekkingin nmer eitt og vihorfin og grundvelli grar ekkingar
og jkvra vihorfa til kveinna verka, kemur hfni n og frni kjlfari.
Honum finnst mikilvgt a hafa mikla ekkingu grunnsklanum, bi kennslu og
llu v sem tilheyrir nmi barna og ungmenna sem og uppeldismlum. Einnig telur
hann ekkingu mannausmlum, fjrmlum og rekstrarmlum mikilvga.
Mannausmlin eru honum srstaklega hugleikin ar sem hann telur a ef
mannauurinn styur ekki vi verklagi verur ekki til gott sklastarf.
Persnueinkenni skipta einnig miklu mli a hans mati. ar telur hann upp tti eins
og ga tilfinningagreind, samskiptahfni og samvinnuglei. Hann greinir fr v a
hans opna hugarfar, jkvtt uppeldi, kvei traust flki og lagni samskiptum s
a sem hafi komi honum ann sta sem hann er dag. Svala, kollegi Einars, er
sama sinnis en lsir eim hfileikum sem hn arf a ba yfir rlti ruvsi. sta
ess a tala um tilfinningagreind og samvinnu lsir hn sr sem sttasemjara. Hn
leggur herslu traust og a a llum li vel kringum hana.
Hfileikinn til ess a vera sttasemjari kemur einnig fram mli Helgu. Hn
leggur einnig upp r fagekkingu lkt og Einar. Henni finnst samt mikilvgast af
llu a hafa ekkingu stefnumtun og mannaui, ea eins og hn orar a:
En a er sem sagt essi stefnumtun sem skiptir mli v annars
geturu ekki starfa sem yfirmaur yfir svona stofnun ... San
sambandi vi mannauinn mr finnst skipta svo miklu mli ... a nta
a ann grarlega mannau sem er hverju fyrirtki lkan htt v
a vi erum ll svo lk en sem sagt alltaf a hvetja og efla og hrsa.

53
essu samhengi leggur hn miki upp r v a ra starfsflk sitt og hvetja a til
framhaldsmenntunar en a hefur aukist gfurlega a flk ski sr slka menntun
enda er hn mjg hlynnt v a kennaramenntun s lengd upp fimm r. Gunnar,
sklastjri, er sammla Helgu v a telja ekkingu mannaunum og stefnumtun
vera mikilvgustu ekkinguna fyrir stjrnendur menntageiranum. a er a hans
mati alveg ljst a ekkert gerist n mannausins og stefnir ekkert nema a hafa
ga stefnu. egar hann rir um persnulega hfileika stjrnenda segir hann
eftirfarandi:
Hann arf a vera krleiksrkur, hann arf a hafa st sjlfum sr.
Hann arf a hafa tr a hlutirnir geti gerst og hann arf a treysta
flki. Hann arf a stula a v a samskipti geti veri gagnvirk ...
en umfram allt bara gfug. Ef ert ekki gfugur eins og g sagi
an ertu ntur og httulegur. Hann arf a geta tdeilt. a gerir
enginn allt einn ert bara hluti af teymi. getur ekkert nema
gegnum ara manneskju ... og stjrnandi verur a reyna a geta
eitthva gegnum margar manneskjur og leia r saman sem teymi
sem mynda flaum og straum sem verur a miklu vatnsfalli sem
rennur rtta tt. a er sklastjrans ea stjrnandans a byggja
varnargara ef etta fer t fyrir bakkana og leyfa v svo a fla
egar a vill fla.

Sverrir telur skipulagshfileika, samt samskipta- og stjrnunarhfileikum, hva
mikilvgasta. Hann talar einnig um a a stundum s etta spurning um geslag og
a a geta sett sig spor annarra. Hfileikinn a lesa tilfinningar flks, ea
tilfinningagreind eins og Gunnar talar um, skipta hann einnig mli og a a hafa
faglega ekkingu sklastarfi. Ekki sst finnst honum a skipta mli a hafa
ekkingu stjrnun sem og stefnumtun v annars s sklinn ekki a skila v sem
honum ber.
Gerur telur, lkt og arir, a vera mikilvgt a hafa ekkingu
stefnumtun enda mikilvgt hjlpartki ferinni. Hn leggur hva mesta herslu
af llum vimlendum fagekkingu ea me rum orum kennslufrilega
ekkingu. Arir leggja meiri herslu stjrnunarlega tti. Mannausml eru henni
einnig ofarlega huga og hn telur ekkingu eim mikilvga, sem og a a vera
gur samskiptum, ea eins og hn segir: a sem er mikilvgast fyrir
sklastjrnendur er a vera gir samskiptum. arft a vera fagmaur sem er
gur samskiptum og svona ls umhverfi. Hn telur a einnig mikilvgan
hfileika a sj ekki allt mist svrtu og hvtu. Geir telur aftur mti stefnumtun
vera nmer eitt, tv og rj, enda urfi allt a vera skrt hva sklana varar. A
54
hans mati eru samskiptahfileikar hva mikilvgastir og a a vera heilsuhraustur,
v starfi getur teki mjg lkama og sl. Hann samt Sverri leggur ekki eins
mikla herslu og arir ekkingu mannausmlum.
Flestir vimlendur eru eirri skoun a ekking stefnumtun, stjrnun
og mannausmlum s mikilvg. Einnig skipti mli a hafa fagekkingu, a hn
vri ekki a sem eir leggja mesta herslu . a a hafa ga samskiptahfileika,
vera sttasemjari og hafa ga tilfinningagreind su allt ttir sem skipti miklu
mli starfi.

4.2. ttir sem hafa hrif upplifun og starf
Vi greiningu ggnum kemur ljs a msir ttir hafa hrif starf og upplifun
tttakenda af starfi snu. Um essa tti verur fjalla nnar essum kafla samt
hrifum kynferis upplifun. ema ttir sem hafa hrif upplifun og starf
skiptist niur eftirfarandi undiremu: frsluyfirvld, lg, reglugerir og nmskrr,
kjarasamningar, stjrnmla, innra starf, stuningur starfi og kynferi. sama htt
og niurstukaflanum, hr a ofan, vera httsettir stjrnendur agreindir fr
sklastjrnendum.
Frsluyfirvld, lg, reglugerir, nmskrr og stjrnml
a er nokku misjafnt eftir sveitarflgum hvernig sklastjrnendurnir upplifa hrif
ytri tta starf sitt. Helga telur a lg og reglugerir stjrni nokkru og er ng
me r breytingar sem hafa veri gerar eim undanfari. Aalnmskrin hefur
einnig miki gildi sklastarfi a hennar mati en fyrst og fremst eru a innri ttir
sem stjrna starfinu. etta er mjg merkilegt ar sem a ekki eru allir vimlendur
sammla um hrif laga og nmskra. Sverrir nefnir etta til dmis ekki sem tti
sem hafa mikil hrif. Frekar a a su atrii fr bjarskrifstofu ea frslumist
sem eru til ess fallin a teygja stjrnendur kvena tt. Hann telur, lkt og Helga,
a a vanti meiri huga og stuning fr bjarflaginu og talar um a a
handleisla s eitthva sem hann myndi kjsa auknum mli. Hann talar um a a
nokkur munur s milli bjarflaga en hann hefur reynslu fr Reykjavk ar sem
hann starfai ur.
Geir talar essu samhengi um sjlfsti Reykjavkursklanna og telur lg
og reglugerir ekki yngjandi. Hann telur a fstum verkefnum hafi fjlga og
a krfurnar su a aukast msa tti eins og mat og stefnuger og er a takt vi
55
togstreitu sem hann er a upplifa. Halldr, srfringur menntamlaruneytinu
er v a mat s eitthva sem hafi seti hakanum hinga til og n s tmi til ess
a taka okkur eim mlum. a er v greinilega ekki sama hvoru megin vi
bori menn sitja egar kemur a essum mlum. a er ef til vill ekki skrti ar
sem menntmlaruneyti skal hafa eftirlit me v a sveitarflg uppfylli r
skyldur sem lg gera r um og fellur mat og eftirlit ar undir (Lg um grunnskla
nr. 91/2008). Geir er greinilega reyttur msu og kom a glgglega ljs
eftirfarandi orum hans:
Stundum finnst manni maur vera a skila smu skrslunni tvisvar
ea risvar og aallega sambandi vi launaml. Svo hefur lka
bst vi a vinna essa stefnu sklans. Gera ytra og innra mat. a
hafa aukist krfurnar a og stundum spir maur hvort a llum
essum tma sem er a vari s ess viri ea hvort maur tti
frekar a vera v hr a slkkva elda og klappa brnunum og hrna
annast au meira.

a m segja a eir sem starfa hj Reykjavkurborg hafi fundi hva mest fyrir
hrifum fr snu sveitarflagi en bi Gerur og Geir kvarta til dmis um mikla
fundarsetu og anna slkt en etta samrmist urgreindum niurstum um
togstreitu. au vilja bi frekar nta tma sinn innan sklans daglegt starf vi a
slkkva elda og klappa kollum eins og kemur fram mli Geirs. au leggja herslu
a a reyna a fkka fundum og telja a sumu vri hgt a sinna me tlvupsti
svo dmi s teki.
Gunnar talar um hrifatti nokku rum tni en arir vimlendur og
talar um hlutina mun strra samhengi og vill ekki slta innri ttina fr eim ytri.
Hann telur alla tti skapa menninguna sklastofunni. Hann telur upp msa ytri
tti en talar ekki djpt um hvern og einn ar sem hann vill frekar leggja herslu
samhengi milli innri og ytri tta og a skapa vellan sklanum. Ytri hrifattir
sem hann telur upp eru meal annars; brinn, frslur, frslustjri,
menntamlaruneyti, grenndarsamflagi, lg, nmskrr, stefna, sklastefna
bjarflagsins og kjarasamningar. Nnar verur fjalla um nokkra essa tti hr a
nean.
Sklastjrnendur tala um msar breytingar sem hafa tt sr sta, til dmis
a aukna sjlfsti sem eir finni fyrir eftir tilfrslu sklanna yfir til
sveitarflagana. a hafi haft mikil hrif starfi og til dmis togstreituna sem
myndast hefur milli ess a vera faglegur leitogi og rekstraraili sem fjalla er um
56
hr a ofan. Allir eru eir ng me essa run, ea eins og Sverrir orar a:
a hefur haft hrif starfi og gu s lof. a er kannski a sem hefur hjlpa
sklum a f a rast sjlfsti og ra eigin skla og vera rauninni sjlfstir
sklar. annig a g segi a a hafi skipti miklu og er bara mjg jkv run.
Sklastjrnendurnir finna einnig fyrir auknu fjrmagni kjlfar essa en spurning er
hva gerist n krepputmum.
egar skoa er hva httsettir stjrnendur hafa um hrifatti starf sitt a
segja kemur glgglega ljs a hrif stjrnmla eru a eirra eigin mati nokkur.
eir eru einu stjrnendurnir sem telja a ytri ttir hafi meiri hrif starf sitt en
innanhssml. Einar, httsettur stjrnandi, hefur etta um mli a segja.
Starf mitt gengur t a a vinna samsa stjrnmlamnnum ... og
eru kjrnir til ess a taka kvaranir og samykkja stefnumtun og
v gefur a augalei a g er yfirmaur menntasvii sem plitskt
vald egar kemur a stefnumtun sveitarflaginu. hrifin koma v
aan og svo koma au lka r grasrtinni. Ef vi tlum um top-
down, bottom-up koma au fr bum essum stum og au
koma alls staar innan r kerfinu en a er nttrulega hin formlegu
hrif sem koma fr stjrnmlamnnum. Svo au hrif sem leia til
stefnumtunar og tillagna koma a sjlfsgu bi fr sklastjrum,
kennurum, foreldrum og jafnvel nemendum.

Einar telur misjafnt hvar hugmyndirnar vera til samspili astna og
hagsmunahpa sem hann talar um hr a ofan samt v a orrur samflaginu
spila einnig strt hlutverk. Hans verkefni er a setja umrur og hugmyndir fram
formi tillagna og bera r san inn stjrnmlin ar sem r eru rddar. Hann telur
einnig a hugmyndirnar mtist innan stjrnmlanna og talar essu samhengi um tvo
pla, grasrtina og san stjrnmlin. Hann finnur fyrir v a etta skapi kveinn
lnudans starfi hans eins og hann telur reyndar ll samskipti og samspil flks vera.
Hann telur a etta valdi honum ekki neinum yfirstganlegum erfileikum. a
koma fram fullt af gum hugmyndum en ekki er hgt a framkvma allt og ekki
sst nna v efnahagsstandi sem vi lifum ar sem bjargir og fjrmuni vantar.
arna rlar fyrir hyggjutni en nnar verur fjalla um hrif kreppunnar
niurstukafla 4.3.
a m greina af mli Svlu a hn finnur miki fyrir hrifum stjrnmlanna
en hn gegnir smu stu og Einar ru bjarflagi, ea eins og hn orar a
sjlf:
57
a er nttrulega plitkin. Hn hefur grarleg hrif. a er sett
hrna fjgurra ra fresti plitsk stefna og me henni fylgir
bjarstjri og bjarstjri er nttrulega sti yfirmaur og hann
skiptir grarlegu mli ... Sklastjrnendur eiga a vera sjlfstir og
reka snar stofnanir sjlfsttt. g gti san fengi eftir eitt r
bjarstjra sem hugsar akkrat fugt ... plitkin hefur grarleg hrif
allt sem vi gerum og g tek ekki kvaranir um neinar breytingar
n ess a spyrja plitkina.

Af essu m lykta a hn telur stjrnvld vera einn strsta hrifavaldinn starf sitt.
Henni gengur gtlega a lta etta ekki trufla starf sitt en a hafi veri erfitt
fyrstu og hn hafi urft a lra a lobbera eins og hn kallar a. Hn telur a
hjlpa sr heilmiki a bjarflaginu er mikill metnaur til ess a gera sklana
flotta og ga svo a frslusvii hafi alltaf haft gott agengi a plitkinni. lkt
rum stjrnendum telur hn a menntamlaruneyti s str hrifavaldur hennar
starf ar sem aan komi lg og reglugerir og hn telur sig urfa a vera miklu
sambandi vi a. Enginn annar stjrnandi nefnir a a menntamlaruneyti s
beinn hrifavaldur starf eirra. Svala nefnir einnig arar stofnanir og flg eins
Heimili og skla og Samband slenskra sveitarflaga.
a er ef til vill ekki skrti a Einar og Svala finni meira fyrir beinum
hrifum stjrnvalda en arir vimlendur. au vinna fyrir stjrnvld og eru
tengiliur fyrir au inn frslumlin hverju bjarflagi fyrir sig. a er
hugavert a nokkur kynjamunur kemur fram svrum eirra ar sem hn
viurkennir mun frekar en hann hrif stjrnmlamanna og er mevitu um hrifin.
a m greina af mli Einars a stjrnvld hafi raun mun meira a segja um
starf hans heldur en hann greinir beint fr, v svo a hugmyndir komi raun alls
staar fr er ljst a plitkin hefur mikil hrif hann.
Kjarasamningar
a sem vekur hva helst huga upptalningu Gunnars hr a framan eru hrif
kjarasamninga starfi. egar betur er a g kemur essi ttur einnig skrt fram
hj rum tttakendum og ber a nefna Geir ar fyrstan sem talar heilmiki um
ennan tt starfsins.
Kjarasamningar kennara ganga t a a allir su jafnlauna og a
getur stundum ori til ess a flk er a hafa hyggjur af v hvort
a s vi hliina sr er a vinna vinnuna sna. Hvort eir su me
100 kallinum meira ea minna laun. etta hefur lka kosti fyrir
sem telja sig vera a vinna af meiri krafti og n rangri o.s.frv. Svo f
g ekkert meira en s sem er vi hliina mr og s mtir aldrei
58
fundi og snir aldrei neitt frumkvi og etta er stareynd og etta
getur veri dlti erfitt eirri heitu umru um kjr kennara sem
hafa ekki haft neina stu til a vera ngir sem kjr sn. a er
kannski fyrst nna egar a kreppir a og vi erum nbin a gera
gtis samninga ... en g held a a s langt a a einhver kennari
fari a lsa yfir ngju sinni, a er bara komi inn menninguna a
vera ngur me etta allt.

San etta vital var teki hefur margt gerst jmlum og a er ekki vst a
eins mikil sta s fyrir kennara a glejast n og nvemberbyrjun 2008.
Kennarar hafa kjlfar efnahagskreppunnar ori fyrir kjaraskeringu og mikill
niurskurur er yfirvofandi menntakerfinu komandi vetri.
Sverrir rir einnig um kjarasamninga kennara og gengur svo langt a segja a ef
a hann gti breytt starfi snu einhvern htt vri s rngi rammi sem essir
samningar setja honum sem stjrnenda eitt af v sem hann myndi helst vilja losna
vi. Af essu m dma a essi ttur hafi nokkur hrif starf hans. Helga talar
um annars konar hrif essara samninga og ekki neikvan htt. Henni finnst til
dmis ttir eins og hersla starfsmannavitl sem hefur komi inn
kjarasamninga a vissu leyti mjg jkv svo a au su mjg tmafrek. Arir
vimlendur nefna etta ekki srstaklega.
Stuningur starfi
a er hugavert a skoa hvert stjrnendur skja sinn stuning starfi. Gunnar
greinir fr v a hann leitar fyrst og fremst til fjlskyldu sinnar ar sem baklandi
liggur og ess vegna leggi hann herslu a a gera sklann sinn a
fjlskylduvnum vinnusta. Hann reynir a takmarka a n ori a ra
vinnuvandaml heima: en auvita njta menn og gjalda mnu heimili hvernig g
er stemmdur eins og hann orar a. Hann leitar einnig til yfirstjrnar sklans,
frsluyfirvalda og samstarf sklastjra. Hann segist alls ekki vera ngur me
formlegan stuning starfi en s hann sjlfur a fara af sta me handleislu
sklanum.
Svlu, httsettur stjrnandi, finnst gott a nta sr svipa fyrirkomulag a
a s undir aeins rum formerkjum en hn telur mikilvgt a hitta kollega sna
rum sveitarflgum og bera saman bkur snar ekki sst eim tmum sem vi
erum a lifa n. Annars skir hn stuning hj samstarfsflki, svistjrum,
undirmnnum og vill ra hreinskilnislega um hlutina. Undirmennirnir eru
srfringar sviinu og geta leibeint henni. Eins og Gunnar leitar hn einnig til
59
fjlskyldu sinnar og vinkvenna. ar skir hn srstaklega til konu sem hefur veri
svipari stu sem er henni einhvers konar mentor starfi. Hn segjast geta stt
handleislu en hafi ekki gert a hinga til.
Gerur er eini vimlandinn sem talar um a a skja ekki stuning eigin
fjlskyldu en leggur aftur mti mikla herslu a a skja hann til annarra
sklastjrnenda og er slkum stuningshpi. Hn skir einnig frin eftir
stuningi og telur a styrkja sig hva mest starfi. Varandi formlegan stuning
finnur hn ekki miki fyrir v a yfirmenn su a skipta sr miki af og a hugi
s fyrir starfinu er ekki hringt og spurt hvernig gangi . Yfirvldum er nokku
sama um a a hn vinni 24 tma slarhring en finnst henni gott a finna
a a margir ski r til hennar til dmis stjrnmlamenn og yfirmenn
menntavsindasvii og ltur hn a sem kveinn stuning og viurkenningu.
Henni finnst gtt a geta stt sr stuning egar hn vill sjlf.
sama tma er merkilegt a sklastjrar rum sveitarflgum kvarta
jafnvel yfir afskiptaleysi og hgt er skoa or Helgu sem dmi um etta.
Sveitarflgin eru svo misjfn eins og au eru mrg og mr finnst
mitt bjarflag ekki skipta sr yfir hfu miki af. g myndi stundum
vilja sj meiri afskipti. Ef ert me fjrmlin lagi eru eir bara
ngir en g vill gjarnan f meiri stuning, hvatningu og fjrmagn
runarverkefni og svona sem er ekki hr en er Reykjavk hins
vegar.

Sverrir telur, lkt og Helga, a a vanti meiri huga og stuning fr snu bjarflagi
og talar um a a handleisla s eitthva sem hann myndi kjsa auknum mli.
Hann talar um a a nokkur munur s milli bjarflaga varandi etta en hann
hefur einnig reynslu af v a vinna Reykjavk og orar a eftirfarandi htt.
a er munur og a skiptir miklu mli hvernig a sveitarflg hugsa.
mti kemur a Reykjavk var miklu sterkara flagslegt taumhald.
a er a segja sklastjrar upplifu sig miklu meira sem hp sem var
a vinna me Frslumist Reykjavkur. a hefur hins vegar
skort hr essu sveitarflagi. a hefur veri meiri togstreita milli
sklastjra og bjarins, a hefur meira vanta a ba til lisheildina
r essu en a var komi lengra Reykjavk.

Sverrir virkar ruggur um a hvert s best a leita en segir lkt og arir til
fjlskyldu og til samstarfsflaga. Hann myndi til dmis kjsa handleislu enda telur
hann mestu brunahttuna starfinu vera egar stjrnendur fara a taka hluti inn sig.
Hann vann ur Reykjavk ar sem hann telur hpinn raun sterkari, ekki hefi
60
veri handleisla egar hann vann ar, heldur var samflagi annig a sklastjrar
og frsluyfirvld upplifu sig sem einn hp sem honum finnst vanta snu
bjarflagi.
Einar, httsettur stjrnandi, lkt og Svala leitar til samstarfsmanna, svistjra
og fjlskyldunnar. Ef svo br undir leitar hann rgjafar hvort sem hn er fag- ea
persnuleg og fylgist vel me erlendis og hrlendis. Hann telur gtlega stai a
mlum en einstaklingarnir su fyrst og fremst byrgir fyrir v a leita sr astoar:
Situr sveltandi krka eins og hann orar a. Til ess a vera sem best mevitaur
um vanda arf a vera til staar sterkt kollegasamstarf, eins og hann telur vera snu
bjarflagi, en hann vann sem sklastjri innan Reykjavkur ur en hann tk vi
nverandi starfi.
Geir leitar aallega stunings innanhss og mestjrnendur og til aila
smu stu. Hann telur a skipta miklu mli a vera me fleiri stjrnendur og skir
stuning mannauinn hsinu. Hann telur a hjlpa sr a vera jkvur og
bjartsnn og hefur ekki stt miki heim me sn mlefni. Hann veit af v a hann
getur fengi handleislu en hefur ekki ntt sr hana en a rekur hann a einhverju
leyti til tmaleysis.
Af essu m sj a langflestir vimlendur leita sr stunings innanhss ea
til fjlskyldunnar. Nokku misjafnt er milli bjarflaga hversu agengilegur
stuningur virist vera og hvaa vntingar vimlendur bera til sinna yfirmanna um
stuning. eir sem starfa innan Reykjavkur eru ef til ekki eins mevitair um
mikilvgi ess a f stuning fr yfirvldum en a m kannski rekja til ess a
sklastjrnendasamflagi og samband milli frsluyfirvalda og stjrnenda virist
vera nokku, enda kvarta vimlendur Reykjavk langmest yfir fjlda funda og
tma sem essi samskipti taka. rum sveitarflgum innan hfuborgarsvisins
virist stjrnendum vanta meiri hvatningu og stuning fr yfirvldum og eru
mevitair um a. eim finnst vanta handleislu og eru jafnvel a reyna a koma
henni . Allir voru sammla um a hversu miklu mli a skiptir a hafa
samskipti vi flk smu stu.
Hr hefur veri greint fr eim ytri hrifattum sem hafa hrif starf
stjrnenda menntakerfinu. nsta kafla verur greint fr eim innri hrifattum
sem helst bar gma.
61
Innra starf
Sklastjrnendur upplifa innra starf sem meiri hrifavald starfi snu en ytri tti.
a reyndist eim erfiara a tala um og greina tti sundur sem falla undir
innra starf. etta m ef til vill rekja til ess a eirra innra starf er vikvmara
mlefni enda snr a beint a eirra eigin starfi sem stjrnendur. Einnig m huga
a hvort ytri ttir hafi raun meiri hrif grunnsklastjrnendur en eir vilja
viurkenna ea eru mevitair um. Hr verur rtt um nokkra essa tti, eins og
foreldrasamstarf, tlvupst, samstarfsflk, brnin, grenndarsamflagi og
jnustuvingu.
a er ljst a foreldrasamstarf er vaxandi ttur starfi allra vimlenda.
Helga talar um foreldrasamstarf sem eina af strstu breytingum sem ori hafa
sklaumhverfinu, ar sem me lgum fr v 1996 var fyrst formlega gert r fyrir
v a foreldrar kmu meira a sklastarfi, en fram a v var starfi meira loka.
Hn orar a sem svo; vissulega hefur komi svona meiri rstingur
sklastarfi og kennara.
Henni finnst essi rstingur vera bi jkvur og neikvur. A
sjlfsgu er mjg mikilvgt a f foreldra til ess a taka virkan tt starfinu en
a sama skapi valda essi miklu samskipti mun meiri vinnu fyrir kennara og
stundum finnst eim sanngjarnar krfur gerar til sn. essu er Gunnar algjrlega
sammla en a hans mati eru samskipti vi heimilin straukin og jafnframt s vinna
kennurum straukin og meira lag s ar af leiandi. talar hann einnig um a
hvernig margir haldi a tuttugasta ldin og tknin hafi breytt miklu fyrir kennara en
hafi lagi straukist me mun meiri brfaskriftum milli foreldra og kennara.
Flestir vimlendur tala um auki reiti starfi essu samhengi, ea eins og Geir
orai a:
N a er miki reiti sklann og flestir vilja nttrulega tala vi
sklastjrann ea n til hans ... Samskipti bara t.d. vi ...
foreldraflagi. arna finnst mr a sklastjrinn s s sem kemur
fram fyrir hnd sklans foreldrasamflaginu, annig a hann s
snilegur.


Geir, Sverrir og Gunnar tala allir um gfurlega mikinn tlvupst sem oft s erfitt a
komast yfir og nausynlegt s a skammta sr kveinn tma dag til ess a svara
honum, annars s tminn fljtur a hlaupa fr eim. Geir orar a eftirfarandi htt;
bara eitthva sem heitir tlvupstur, a er eitthva sem bur manns hverjum
62
degi, alveg bunkum. a verur a segjast eins og er a hann hefur talsver
starfshrif mig.
Gerur talar um rj lykiltti sem hafa mest hrif hennar starf:
a eru krakkarnir, a eru starfsflki og foreldrarnir. Maur er a
reyna a finna sklastarf sem kveikir stjrnur augunum einhverjum
sem hefur tt murlega sklagngu og a er nttrulega svoleiis
augnablik. borganlega drmtt. Svo nttrulega er maur me
einvalali kringum sig. Hr lur flki frekar vel vinnunni. Svona
heildina s. Vi getum gantast og veri gl og kt.

essu er Gunnar sammla en leggur einnig, eins og Helga og Gerur, herslu
grenndarsamflag. Hann talar um mikilvgi ess a skapa viringu og ryggi
sklalfinu og telur a vera mikilvgustu ttina sem hafi hrif allt hans starf.
Geir telur hin daglegu ml innan sklans sjlfs vera a sem hafi mest hrif starf
hans. Hann vill eya sem mestum tma innan sklans sns. Honum finnst mikilvgt
a vera kringum hann og vill ekki vera a skipta sr af mrgu ru. Anna atrii,
sem bi Gunnar og Geir nefna sem kveinn hrifatt, er jnustuving
sklanna og verur a a flokka hr sem innra starf svo a eflaust megi fra
rk fyrir v a a tti frekar heima meal ytri hrifatta. Gunnar segir sfellt
aukna gslurf fyrir nemendur sem er a hans mati ekkert endilega af hinu vonda
en a s orin spurning um hver a sinna v og veldur etta kvenum deilum
innan sklans. Sklinn er a hans mati uppeldisstofnun en hann telur a a hafi eins
og hann orar a:
a hefur stflast kennurum a eir su aeins frarar ... etta er
maur a hamra inn kennara en eir eru margir hverjir haldssamir
en a hefur breyst. Sklar eru lka a breytast. Vi erum alltaf a
mia vi skla ti landi sem hafa veri svona eins og strt heimili
gegnum tina og sklarnir hr eru a vera svona eins og strt
heimili og verur a bregast annig vi sorg og glei, sigrum og
sigrum.

Eins og sj m leggur Gunnar herslu a a sklinn s ekki bara staur til ess a
mennta heldur einnig stofnun sem arf a ala upp brnin og lta sr annt um lan
eirra. M rekja etta aukna uppeldishlutverk sklans og gslu til aukinnar
jnustuvingar. Geir talar einnig um a a sklinn hafi auki jnustuna fr v
sem var fyrir einhverjum ratugum. ar nefnir hann lengingu sklans, bi daglega
og lka fram ri og einsetningu grunnsklans sem var mjg mikil breyting. Staan
a hans mati er annig dag a foreldrar urfi essari asto a halda a krakkarnir
63
su meira og minna innan veggja sklans mean eir skja vinnu. annig er
tilkoma frstundaheimila ea heilsdagsskla hluti af essari run
Kynferi
Sasta ttinn, sem fjalla verur um hr, er ekki hgt a flokka til ytra ea innri
tta. Eins og ur hefur komi fram, skilgreina r konur, sem rtt er vi, sig
frekar sem leibeinandi leitoga og forast a a lta sig sem leitoga, a
komi san ljs a r telji sig hafa alla kosti sem gir leitogar hafa
samkvmt frunum. Helga er eina konan sem talar um sig sem leitoga en hn
hefur einna mesta reynslu af stjrnunarstu, en umru um etta m finna kafla
4.1. egar rtt er vi konurnar beint t um hrif kynferis vertaka bi Gerur og
Svala fyrir a a a hafi hrif starf eirra a vera konur en m lesa milli
lnanna a a hafi heilmikil hrif a hvernig r haga sr starfi.
Svala hefur upplifa kvenar breytingar fr v a hn byrjai
stjrnunarstu og telur karlrembuna vera a la undir lok. Hn telur a kvein
vitundarvakning hafi tt sr sta um a a konur su ekki heimskari en karlmenn.
r hafa smtt og smtt veri a koma sr g strf og veri viurkenndar. r
hafi komi sr inn strkaklkurnar sem a hennar mati skiptir grarlegu mli og
fari a styja hvor ara en hn ntir sr tengslanet og er vakandi fyrir v. egar
Svala er aftur mti spur a v hvort hn telji sig hafa urft a breyta httum
snum til ess a komast langt stjrnunarvellinum svarar hn eftirfarandi htt.
a sem gengur rosalega vel karlmenn eru tlur og ef maur er me
tlur hreinu kemst maur rosalega langt. a eru bara mnar
rleggingar, vertu me tlur hreinu. Nei maur arf ekki beint a
ganga inn strkaklkurnar en a er ekkert verra a vera tengdur inn
r. Tengslanet er rosalega gott en g hef aldrei urft a breyta mnum
httum neitt til a vera eins og karlarnir, aldrei. g hef einmitt frekar fari
hina ttina a vera kvenleg og vel til hf v lur manni betur og
sjlfstrausti eykst.

t fr essu m lykta a svo a Svala viurkenni ekki a hn hafi breytt httum
snum, er hn mjg vakandi fyrir v hva gengur karlmenn, eins og hn orar
a. a er v ekki vst a etta hafi eins ltil hrif hana og hn telur sjlf.
Gerur sklastra hefur klrlega gengi hva lengst af vimlendum v a
breyta httum snum og lsir sr meira a segja sem karlkonu og segist meira a
segja hafa reki flk og a hafi ekki margar konur hennar stu gert a hennar
sgn. Hn skir jafnframt stuning starfi klbb sem hn er me nokkrum
64
karlkyns sklastjrnendum og a m skilja t fr eirri herslu sem hn leggur
a a hn forist a skja stuning til kvenna. Hn talar jafnvel niur til kvenna
smu stu. Kvenvimlendur virast v eiga nokkrum erfileikum me a vera
r sjlfar sem kvenstjrnendur.
egar rtt var vi karlkyns vimlendur um konur stjrnunarstum og
hrif kynferis, segist Sverrir eiga erfitt me a mynda sr hvort kynferi hafi
hrif starf hans ar sem hann hafi aldrei veri kona. Honum finnst etta vera meira
spurning um stjrnunarstl frekar en kyn. a koma skrt fram hj honum a
sumu leyti neikvtt vihorf gar kvenna. Hann talar um a a hann eigi kannski
erfiara en margar konur me a lesa flk en a urfi ekki alltaf a vera verra, ar
sem konur eigi a til a ba til sgur um allt og ekkert sem s byggt kvenlegu
innsi sem er oft hindrun a hans mati. Einnig m sj etta neikva vihorf
eftirfarandi orum hans:
Konur geta veri skelfilegar olinmar v a ola fjarvistir og
hva anna fr kvenflki. Fingarorlof og fleira og veikindi og svo
eru arar sem endalaust ma starfsflki, ertu veikur, , , viltu
ekki drfa ig heim? ert svo gilega laslegur. g meina ef a
starfsmaur mtir vinnu er hann kominn til a vinna. g er ekki
einhver mamma sem tlar a fara a mla hann. Hann getur alveg
teki kvrun, er g veikur ea ekki.

Geir telur a mikinn kost hversu fir karlmenn starfa sklakerfinu. Hann segist
meta alla sna starfsmenn mikils en telur samt a sklinn vri sterkari ef um
jafnari skiptingu kynja vri a ra og telur jafnframt a a hamli sklakerfinu.
Hann kann v alls ekki illa a vinna me konum en segir a oft geti myndast
eldfimt stand og ar kemur einnig fram neikv afstaa til kvenna og sst a einna
best essum orum:
Sko mr finnst alls ekkert slmt a vinna me konum og mr finnst
a mjg gilegt. a sem er vi konur er a r eru oft meiri
tilfinningaverur og gera oft meira r smatrium. annig a a er
minna vesen krlunum. g er ekki me fordma. eir hafa sitt skap
og anna en eir eru sveigjanlegri.

Einar, httsettur stjrnandi, er aftur mti mun jkvari og segist ekki ekkja
anna en a a vinna me konum og telur a hin mjku gildi kvenna hafi sett
kveinn svip samflagi. Hann telur a bi karl- og kvenleg gildi urfi a
vera til staar. Hann veit til a mynda um grunnskla ar sem er nr enginn karl er
a strfum og a er ekki ngu gott a hans mati, n ess a hann rkstyji a
65
nnar. Hann telur sig vera femnista og segist ekki lta kynin sem slk heldur
einstaklinga og segir jafnrtti og jafnri skipta llu mli.
Af essu m ra a a erfitt s fyrir konur menntakerfinu a vera r
sjlfar. a sst bi v hvernig kvenkynsvimlendur tala um sig sjlfir og
hvernig eir reyna a alaga sig a staalmyndum af stjrnendum. Karlarnir sem rtt
var vi eru allir nema einn me frekar neikva sn konur og beita staalmyndum
grimmt fyrir sig.

4.3 Efnahagskreppan og menntastofnanir
Eins og fram hefur komi var ekki rtt vi alla vimlendur um ennan tt en hr
koma fram upplifanir tveggja sklastjra, tveggja httsettra stjrnenda hj
sveitarflgum og eins srfrings hj menntamlaruneytinu. au undiremu sem
fram komu og varpa nnari ljsi yfirema kaflans eru; herslur sustu ra,
rangursstjrnun og rangursmlikvarar, stefnubreytingar kjlfar efnahagskreppu
og nrrar rkisstjrnar, njar herslur, niurskurur og erfileikar og a lokum
skoranir og framtin.
herslur sustu ra
a er mikilvgt a skoa hva vimlendur segja um r herslur sem hafa veri
berandi menntakerfinu til ess a hgt s a gera betur grein fyrir eim
breytingum sem eir telja a su lklegar kjlfar kreppunnar. egar Halldr,
srfringur, ltur yfir farinn veg varandi stefnumtun telur hann a hr hafi veri
mest berandi a dreifa valdi, auka sjlfsti skla, auka fjlbreytni, auka
sveigjaleika sklakerfinu sem og valfrelsi foreldra og nemenda.
Helga telur a herslan um einstaklingsmiara nm s bin a vera hvr
hva varar nemendur. Gastjrnun og mannausstjrnun eru lka herslur sem
hafa veri berandi en a kemur til vegna lagakva um sjlfsmat skla
grunnsklalgum a hennar mati. Helga er yfirhfu stt vi menntamlin
grunnsklum hr landi. Vissulega hafa einhver skref veri stigin Reykjavk
sem voru full fljtfrnisleg a hennar mati. Sem dmi m nefna stefnuna Einn
skli fyrir alla sem var vimii og ekki gert r fyrir neinum srsklum.
Samanbori vi nnur vestrn lnd, sem hn hefur heimstt til ess a kynna sr
grunnskla og menntaml, telur hn a slenska sklakerfi s mjg
framarlega flestu. Geir er sammla Helgu varandi a a herslan hafi veri mikil
66
einstaklingsmia nm og skla n agreiningar. A hans mati hefur miki veri
lagt upp r mati sklastarfi og sjlfsti skla ar sem bi er um a ra
fjrhagslegt og faglegt sjlfsti. Einar, httsettur stjrnandi, talar einnig um etta
en hann telur a lnan hafi breyst tluvert kennsluhttum. stainn fyrir hefbundna
kennsluhtti hefur sklakerfi frst mjg einstaklingsmiaa tt, samt v a
stefna a v a vera me skla n agreiningar. Hann nefnir einnig sjlfsti skla
og a a starfi hafi breyst miki Reykjavk undanfarin r veru a sklar hafi
fengi a mta sna eigin stefnu. a sem kannski kemur hva mest vart mli
hans er a a hann telur a ekki hefi veri einblnt ngilega rangur skla og
kvein vimi vanti.
Halldr, srfringur, er nokku ngur me herslur sem a hafa veri
sklakerfinu hrlendis en finnst oft a hlutirnir gangi hgt, mean Einar getur ekki
s a hlutirnir hefu geta gerst hraar. Halldr vill a sklarnir su almennt opnari
fyrir breytingum, setji foreldra raunverulega stefnumtun og ekki sst eftir a
efnahagshrun sem a vi erum a ganga gegnum en hann orar etta
skemmtilegan htt:
grunnsklanum eiga foreldrar a hafa mjg miki a segja um a
hvernig a kerfi er byggt upp. Mr finnst menn hafa veri tregir.
Foreldrar hafa veri svolti hliarlnunni. Mr finnst a etta hefi
mtt ganga lengra v a skipuleggja sklana annig a starfi s
meira og nta betur orku foreldranna me v a astoa raunverulega
vi menntunina. Foreldraaulindin hefi geta veri ntt miklu betur
og kannski svona markvissara af sklanum.

a sem truflar Halldr heilmiki, a eigin sgn, eru upplsingar, sem fram hafa
komi knnunum almennt innan grunnsklans, um a hversu margir kennarar
virast vera mti skla n agreiningar. Hann er ekki ngur me a og telur a
sklar hafi jafnvel reynt a losa sig vi nemendur sem eru erfiir a einhverju leyti:
Vi fum a heyra allt of miki af v a erfium brnum s vsa r skla ea
eim hafna ... auvita arf meiri stuning og srfrijnustu inn sklana til a
styja etta en fyrst og fremst er etta vihorfsvinna. Hann telur einnig a um
stjrnunarvandaml s a ra, enda rekist harkalega saman annars vegar hagsmunir
starfsmanna sklans og hins vegar hagsmunir nemendanna en a vantar alveg a
horfa heildina og hafa hagsmuni nemenda a leiarljsi.
Svala, httsettur stjrnandi, segir a helst hafi veri lg hersla sjlfsti
skla hennar bjarflagi. ar leggja au einnig herslu jafnrtti og mislegt
67
anna. Mikil hersla hefur veri einkaskla hennar sveitarflagi og mikil ngja
hefur veri me run, a hennar sgn, en hana m rekja til nfrjlshyggjunnar.
Hn telur a a vanti arar raddir inn menntamlin. Henni finnst stundum full
miki af rkrum innan menntageirans, ea eins og hn orar a: Flk arf
stundum a lra a stoppa og segja: Bddu, af hverju erum vi a tala um etta,
skiptir etta mli? a vantar arar raddir. A hennar mati eru menntastofnanir
mjg haldssamar eli snu og a a koma inn me eitthva ntt gerist ekki einni
nttu. essu ljsi er vert a skoa nnar hva vimlendur segja um eitt
umdeildasta mlefni innan menntakerfisins sustu rin en a er rangursstjrnun
og mlikvarar.
rangursstjrnun og rangursmlikvarar
Einar, httsettur stjrnandi, er a eigin mati tluvert rangursdrifinn en finnst
honum rangursmiun hrlendis ekki hafa veri ngu mikil og nokku vanta upp
skilgreiningu hugtaksins rangur sklastarfi. Hann segir a oft hafi menn sett
hugtkin vellan og rangur sitt hvorn plinn og meti sem svo a ef rangur er
gur s a sjlfgefi a lanin s ekki g. Hann telur a alhfingu, v
hann er eirrar skounar a ef a rangur er skilgreindur t fr hverjum og einum og
ori framfarir er nota, fylgi vellan v a n a ljka gu verki. Hann leggur
einnig herslu a a setja raunhfa mlikvara, ea eins og hann sagi sjlfur:
g hef tr og hef lengi haft a til ess a n kvenu skrefi
verur a setja r markmi. a er ekkert gefi a nir
einhverjum rangri ef veist ekki hvert stefnir. bara mtir og
gerir itt besta hverju sem er. a er a mnu viti ekki stefna sem
mr hugnast. ess vegna held g a a s mikilvgt hvaa mli
sem er og ekki sst sklamlum a setja sr kvein markmi og
setja sr raunhfa mlikvara. Mlikvara sem eru annig a vitir
a getir n eim, skoa jfnum hndum og nokku reglulega
og fylgst me hvort a srt a n rangri. Ef veist ekkert hvert
ert a fara bara feru hringi.

Einar segir essu samhengi fr v a sklar su a fra sig a a gera grein
fyrir rangri nemenda me v a safna verkefnum eirra kvenar mppur og eru
a raunveruleg snishorn ea snnunarggn um a hva nemandinn getur ea
hvaa vihorf hann hefur.
Helga telur a sklar veri a skoa sn ml inn vi og sna rangur. Hn
telur a me aukinni akomu foreldra hafi vissulega skapast meiri rstingur mat
og a a n rangri. Hn telur a nfrjlshyggjan hafi haft eitthva a segja en
68
auki frambo endurmenntun og framhaldsmenntun hafi lka skila miklum
straumum inn sklana og v hafa skapast meiri umrur um skilvirkni. Hn telur
a fyrir nokkrum rum hafi samrmdu prfin veri ntt allt of miki sem
mlikvarar rangur nemenda. Ef til vill hafi fjlmilar tt ar nokku stran hlut
og telur hn mlikvarana hafi veri allt of rnga. N su eir a breytast miki
me knnunum samfara matskerfum og hafa skilgreiningar rangri vkka. Hn
vill gjarnan sj enn betri mlikvara og fyrst og fremst kvara sem mlir
framfarir lkt og er vilji Einars.
Geir finnur fyrir aukinni herslu rangur en vill leggja herslu a a nta
r aferir sem henta sklanum hans best til ess a meta rangur nemenda og a
s notast vi framrunarstuul og er ar sama mli og arir vimlendur.
Hann telur a sklakerfi s enn a ra leiir til ess a meta rangur og ekki s
komi fast mt ennan tt enn. Hann telur lagi a mla rangur bklegum
ttum en hann ltur a sem lei til ess a tryggja jafnrtti til nms. Hann segist
helst nta sr msar kannanir til ess a skoa lan nemenda og metur starfi einnig
eftir v sem ar kemur fram.
Halldr, srfringur, telur a orran um rangur eigi a snast um fleiri
tti heldur en rangur PISA. A hans mati er a mikill rangur a f gar
niurstur r msum mlikvrum, eins og til dmis mlikvara um lan
nemenda. Hann nefnir knnun sem var ger meal marga Evrpulanda ar sem
sland kom einna best t egar kom a vellan nemenda. Hann telur orru
httulega, sem stundum heyrist, a etta s elileg niurstaa, ar sem engar krfur
su gerar hrlendis og flki li vel ar sem engar krfur eru gerar. Staan
Finnlandi er einmitt alveg hinn veginn a hans sgn. eir su efstir egar kemur a
bklegum rangri en botninum egar lan nemenda er mld. sland er aeins
near rangri en toppnum lan. Ef etta er san rtt vi foreldra eru fir ea
engir foreldrar sem vilja frekar a barninu li illa en ni rangri, ea eins og hann
orar etta:
Vi viljum bi hafa ga nemendur og fra en egar upp er stai
hvort er mikilvgara. Ef spyr mig myndi g segja a a vri
mikilvgara a hafa ga nemendur sem eru gar manneskjur en
maur kannski ekki a tala svona en mr finnst bara mjg vont
egar a sklakerfi er meti t fr einum mlikvara varandi
rangur prfum.

69
Hann telur mikilvgt a hvert samflag skilgreini sklasamflagi ann htt a a
s gaman sklanum en brnin lri lka, ea eins og hann sagi:
annig a etta s ekki bara staur sem r leiist ea eigir vondar
minningar fr ... a er bara eitt sem er lengra og menn eru skyldair
en a er lfstarfangelsi fyrir glpamenn ... annig a a er bara
eins gott a etta s almennilegt samflag ... kennararnir eru oft
aeins of fljtir v miur a hlaupa eftir essum einhlia rangri a
drilla krakkana gegn fyrir prf.

Halldr telur a ef liti er til laga og reglugera, hafi rangur ekki veri
skilgreindur of rngt en aftur mti tfrslunni og orrunni samflaginu hafi
skilgreining rangri veri allt of rng. essi orra um einhlia rangur s mjg
sterk okkar samflagi a hans mati og getur jafnvel valdi v a hn hreki ungt
flk fr nmi og rttum. essu samhengi rir hann stu Finna en eir koma
mjg vel t varandi bklegan rangur og eru mjg rangursmiair og koma mjg
vel t hva varar bklegan rangur. er ekki allt jkvtt eirra niurstum en
mikill vanlan og sklaleii kemur fram knnunum. etta m a sgn Halldrs
rekja til gmlu kreppunnar sem a eir gengu gegnum en tku eir algjrlega
gegn menntakerfi og velferarkerfi og skru niur hj sr srskla, settu flk t
gtu og ttu stuningi vi ftlu brn burtu. annig a n ba eir vi gfurlega
tni unglyndis, kva, sjlfsmora og drykkjuskapar svo eitthva s nefnt. Hann
vill me essu benda a a svo a Finnar komi vel t nmslega s ekki allt sem
snist og a urfi v a skilgreina rangur vari htt en yfirleitt er gert. Hann
hefur essu samhengi hyggjur af eirri efnahagskreppu sem er slandi dag og
telur a randi a gera ekki smu mistk og Finnar geru. t fr essu er rtt a
skoa hvaa stefnubreytingar vimlendur sj fyrir sr kjlfar efnahagskreppu og
nrrar rkisstjrnar.
Stefnubreytingar kjlfar efnahagskreppu og nrrar rkisstjrnar
egar rtt er vi vimlendurna um a hvort eir sji fyrir sr breytingar stefnu
og starfi sklanna t fr kreppunni og breyttu stjrnmlalandslagi, tldu flestir
eirra a litlar breytingar yru almennri stefnu ea herslum innan sklakerfisins.
Einar, httsettur stjrnandi, talar um a a hann s nbinn a fara yfir
menntastefnu og framtarsn sem Samband slenskra sveitarflaga og
Kennarasambandi settu saman ri 2007 og fljtu bragi sr hann ekki fram
anna en a flestir ttir eigi enn heima ar. telur hann a a urfi; a fara
70
hgar framkvmdir og meira dptina sklamlum nna og kallar hann etta
lrtta sklarun, ar sem herslan er gin og a a reyna a f sem mest t
r hverju verkefni, sta ess a a fram eins og hefur veri gert sustu rin.
Helga, sklastra, telur a ef hn lti yfir langan feril hafi hn raun ekki
fundi fyrir miklum breytingum grunnsklanum svo nir vendir komi inn.
runeytum er fram nnast allt sama flki sem hefur strt starfinu hinga til og v
eru ekki miklar breytingar vntanlegar a hennar mati. Hn horfir lka til ess a
sveitarflgin hafi a mestu teki yfir grunnsklana og v veri sklastjrnendur
ekki varir vi breytingar r runeyti nema a litlu leyti. Hn heldur v fram a
rtt fyrir nja rkisstjrn muni lti breytast. Hn telur einnig a menntakerfi s
haldsamt eli snu en a kom fram hj flestum vimlendum. Svala , lkt og
Helga, von v a svo a annar vngur komi inn plitkina muni lti breytast.
A hennar mati eru menntaml raun hafin yfir plitk hrlendis, svo a einstaka
mlefni, eins og sklamlsverir, su mjg plitskir. Hn telur a lklegustu
breytinguna a vinstri flokkar muni greia niur en fagleg hersla muni ekki
breytast neitt a hennar mati. Geir er sammla essu og hefur ekki fundi fyrir
breytingum kjlfar rkisstjrnaskipta og telur hann litlar lkur slku, enda su
nkomin t n lg og nmskrr.
Einar, httsettur stjrnandi, er sammla v a menntaml su yfir plitk
hafin enda eigi flestir sem starfi vi menntaml a sameiginlegt a vilja brnum a
besta. Hann segist ekki muni sakna ess ef s grgi og einstaklingshyggja sem hafi
veri vi li muni hverfa og hagsmunir barna betur tryggir, ea eins og hann segir
mjg hugaveran htt:
g held a tarandinn skipti mli og g hef lengi sagt a a
grunnsklinn og leiksklinn eru yfir stjrnml hafin. etta er n einu
sinni annig a a er sama hva kst ea hvar ert litrfi
stjrnmlanna a viltu barninu nu alltaf a besta og vilt alltaf
hafa bi menntun og velfer barnsins ns hvegum. Kannski
myndi einhver segja a s grgisvitund og -ving og
einstaklingshyggja, hva varar a hafa hva mest fyrir sjlfan sig,
muni breytast nna og ekki sakna g ess ef a hverfur og hagsmunir
hpanna og srstaklega barna veri frekar uppi bori.
Hagsmunir barna eru oft tum ekki ngu skilgreindir og g sakna
barnastefnu og fjlskyldustefnu svo vonandi frum vi fullt etta

Halldr, srfringur, er sammla essu enda telur hann; a strum drttum,
su sklaml slandi mjg plitsk. Hann hefur ekki fundi fyrir miklum
71
breytingum eftir a nr rherra tk vi strfum. a su heldur engar vsbendingar
a hans mati um a a nr rherra tli a fara ara tt me au grunnlg sem
nbi er a endurvinna. Hann telur a sum mlefni su plitsk elis og m ar
til dmis nefna herslur fyrrverandi rherra einkaskla og deilur um samrmd
prf; en svona almennt s eru menn alveg sammla v, sama r hvaa flokki sem
eir eru, a menntakerfi er yfir plitk hafi. Hann er eirri skoun a
rherrar hafi miki a segja um tfrslur og hvert peningarnir fari og kvenar
herslur eru misjafnar milli rherra. A hans mati er mjg lklegt a kjarni
grunnsklans muni breytast miki, svo a annar stjrnmlaflokkur taki vi sem s
alveg hinum enda stjrnmlalnunnar. Hann telur a ef liti er til stefnuskra
flokkanna, s margt mjg lkt, ea eins og hann segir sjlfur: etta er bara svo
miki lkt. a eru allir me forvarnir, a vilja allir leggja herslu jafnrtti og
lri og eitthva svona ... a hefur einhvern tmann veri sagt a a s lengsta
vegalengd heimi fr stefnumtun og v sem gerist svo sklastofunni. Stefnuger
liggur helst hndum srfringa og a finnst honum jkvtt ar sem plitkusar
komi og fari, ea eins og hann orar a:
etta snst ekki um velfer kennara ea flokka Vi erum hrna t af
brnunum en ekki t af kennurunum ea sklastjrunum. a er lka
eitt sem arf a muna a vi erum ba til lg og nmskrr fyrir
brnin. a hafi kvein hrif hva er gert, ekki misskilja mig, en
etta er ekki annig a a s veri a ba til kerfi fyrir kennarana
ea sklastjrana. Ef vi hfum etta a leiarljsi skiptir engu
mli hvaa flokkur er hrna. Ef velfer barna er trygg einkaskla
er a bara fnt er a ekki?

N hefur a veri skoa hvort vimlendur telji a a komi til stefnubreytinga
me tilkomu nrrar rkisstjrnar kjlfar einnar mestu efnahagskrsu sem sland
hefur gengi gegnum. a er hugavert a eir vimlendur, sem essi ttur
rannsknarinnar er rddur vi, telja a menntaml su haldssm og yfir plitskar
breytingar hafin. eir telja a litlar breytingar veri en egar kafa er dpra kemur
ljs a a er margt sem eir sj a geti breyst.
Njar herslur
Helga, sklastra, telur a hn hafi snu starfi t lagt herslu jkvni, ga
lan, runar- og nbreytnistrf, samstarf heimila og skla og essu vill hn halda
fram a sinna. Hn vill a einkunnaror sklans sem hn starfar vi veri fram
viska, viring, vinsemd og vsni og allt hennar starfsflk leitist vi a haga
72
strfum snum samrmi vi inntak eirra. egar hn er bein um a a sj fyrir
sr hvaa herslubreytingar veri menntakerfinu skum kreppunnar, segir hn
eftirfarandi:
g geri r fyrir a mjku gildin veri meira sjanleg ekki peningar,
grgi, munaur og svo framvegis og krleikur milli manna. g vona
a a veri ekkert afturhvarf til fortar, samflagi hefur breyst og
getur breytt gildum snum ekki s fari til fortar. Vi lifum
ntma samflagi, me njum kvum en lka mjg mrgum njum
mguleikum svo netvingin s tekin sem dmi.

Einar, httsettur stjrnandi, hefur svipaa sn mlefni. Hann telur og vonar a
gmlu gildin geti komi upp a v leyti a vntumykja og samvinna flks veri
meiri. Hann segir a alveg ljst a rinu 2007 hafi ekki nndar nrri llum
brnum lii vel slandi. a er a hans mati engin samtenging milli ess a
jflagi eigi peninga og a llum li vel. Einnig telur hann a tmum sem
essum urfi a koma til kvein mann og aukinn skilningur astum flks,
auki jafnri og bara tilfinning fyrir hinu mannlega. A hans mati m heldur ekki
gleyma eim fjlda barna sem bi vi slmar astur og leggja verur herslu
markvisst mat sklastarfi.
Svala, httsettur stjrnandi, er nokku sammla eim Einari og Helgu
varandi etta en hn heldur v fram, eins og hn orar a :
Vi erum bin a vera svo upptekin af hsni, umhverfi og
hsggnum. llu essu veraldlega og hfum svolti gleymt essu
huglga. g finn a bara starfsflki a a leggur upp r essu
huglga nna, a f ekki stl ea skrifbor er allt lagi. Vi finnum
eitthva. a er kreppa. a eru arar krfur og g vona a vi
sleppum aeins fnheitunum.

Svala leggur mikla herslu a a eirra skilabo til sklanna su au a hla a
brnunum fyrst og fremst og au su me kerfi til ess a fylgjast me v hvernig
brnunum lur. a eru nemendaverndarr hverjum skla og allir sklarnir eru
sammla v a sklinn eigi a vera griastaur. Hn talar v samhengi um a a
ef brnin eigi ekki fyrir mat veri fundin lausn slkum mlum sem upp gtu
komi. Hn vill hla a andanum og hla a brnunum. Enn sem komi er telur
Svala a sklakerfi s ekki fari a finna almennilega fyrir hrifum kreppunnar.
Geir, sklastjri, er sama sinnis og segir a sklinn eigi a vernda heilsu og
hag barna og vera eim bakland eins og alltaf. Hans skli muni leggja meiri herslu
en ur a a sinna velfer barna og samvinna kennara og annarra aila verur
73
aukin. Hann telur einnig a a s jkv hli kreppunni a foreldrar fari a vera
meira heima og vellan barna aukist fyrir viki. Hann hefur egar ori var vi
aukna tttku foreldra msum dgum sem sklinn heldur.
Halldr, srfringur, telur lkt og Svala a enn s ekki hgt a merkja
einkenni kreppunnar menntakerfinu en a megi lklega rekja til ess a rammi
sklanna var kveinn sastlii haust. Hann telur a krafan nsta haust veri s
a grunnsklinn s fyrir brnunum slflagsleg eining sem hugi a menntun, veiti
flagsskap og svo veri foreldrarnir kring til ess a passa upp forvarnir og
tivist. Sklinn a vera staur fyrir ll brn a hans mati. Einnig telur hann a
run af essu tagi geti veri mjg jkv fyrir allt samflagi, ea eins og hann
orai a:
jflagi arf v a halda a sj einhvers konar stugleika. g
er lka me essa sn a jflagi s a ala upp krakka og unglinga
sem kunna a vira margbreytileikann. Hafi kynnst einhverjum
ftluum, tlendingum og rum minnihlutahpum en ekki bara veri
me eim sem eru kannski ofboslega gir strfri allan tmann
og svo fara eir upp og vera bara einhverjir svona nrdar. annig a
etta er svona togstreita og g finn nna og srstaklega eftir hruni
a menn vilji leggja meira herslu a a vi erum a ala upp hrna
frisamt samflag ar sem flk br saman stt og samlyndi. Allir
hpar og a s hlutverk sklans a n v.

Halldr segir essu samhengi a mikilvgt s a halda utan um sklakerfi annig
a sklinn s griastaur fyrir brnin. Hann telur a til ess a a s hgt veri
allt a ganga upp en hgt s a spara kvein tgjld n ess a a bitni
jnustunni. Hann hefur mestar hyggjur af langtmahrifum og srstaklega
hrifum unglingana, ea eins og hann segir sjlfur:
etta er nttrulega bi lag fyrir au heimilunum ar sem margir
foreldrar eru atvinnulausir og svo bara umran samflaginu. a er
eitthva svona losarabragur og reii og etta muni birtast v a a
veri minna ahald foreldra og minni stuningur skla og sr
maur kannski fyrir sr a ef vi fylgjumst ekki vel me essu er
mesta httan v a vi fetum smu braut og Finnar. A a veri
meira unglyndi, kvi, g tala alvru, bara ef ekki sjlfvg hj
unglingum. Meira vonleysi og engin atvinna framundan og
drykkjuskapur og eiturlyfjaneysla.

N reyni miki a foreldrar, skli, samflagi standi vr og fylgist vel me a
mati Halldrs. Hann telur a ef engin uppgjf veri, getum vi n okkur t r
essu en hann hefur, eins og hann segir sjlfur; langmestar hyggjur af v ef vi
74
vanrkjum brnin. a verur a vakta essi kvenu atrii og fylgjast vel me v
hvort a veri einhver sjanleg aukning vanlan og neyslu vmuefna. a er a
hans mati str mlikvari rangur og ef essu er tapa niur geti langtmahrifin
ori alvarleg. Til ess a vinna gegn v urfi allir ailar a vinna saman og hann er
ekki fr v a a fall sem a kreppan er fyrir samflagi hafi jappa flki saman
og ailar sem a mlum koma vinni betur, a hafi hann bi upplifa og heyrt fr
eim sem a mlum koma. Margir sji meiri samheldni almennt og meiri vilja
foreldra og barna til ess a gera eitthva saman. Eins s flki meira umhuga um
nungann en a er ef til vegna ess a fll jappa flki betur saman a hans mati.
Hann er v frekar bjartsnn eftir fundarsetu sem hann hefur teki tt .
Runeytin vinna betur saman sem og sveitarflg og arir ailar. a gefur meiri og
dpri hrif en ur hafa ekkst. Hann segir::
Niurstaan er kannski s a vi hfum ekkert veri a hugsa vel um
brnin essu gri. au uru tundan kapphlaupinu og g tla
bara a segja a og etta hafa margir sagt og mlingarnar sndu.
a a hvergi Norurlndum voru eins mrg einmana brn og
slandi mesta grinu og spurningin er viljum ekki vinna v
nna a gera frri brn einmana. etta var ekkert voalega gott
samflag fyrir brn rtt fyrir allt.

framhaldi af v finnst honum n vera tkifri til ess a eya lengri tma
samvinnu og stilla saman kerfi. Einar, httsettur stjrnandi, er a mestu sammla
srfringnum Halldri. Hann telur a vi hfum lifa vel undanfarin r og kerfi
ar af leiandi anist t. annig var hgt a gera hluti sem vera ekki lengur boi
en eru enn allir eirri lnu a sinna eigi brnum einstaklingsmia krafti hvers
og eins og sinna llum skla n agreiningar. Hann telur a n s tminn til ess a
staldra vi og skoa lan barna og flks almennt, ea eins og hann orar a:
Ef okkur lur ekki vel num vi ekki endilega fram v sem vi
viljum. Ef a niurstaan er s a brnum borginni lur ekki vel
vegna astna nttrulega speglast a inn sklann. a er
nokku ljst a sklinn verur a taka mi af v og haga starfinu
eftir v. En a er ekki ar me sagt a hann urfi a fara t
einhverja mevirkni endalaust og strjka bara. Heldur a a urfi
bara a skilja og styrkja. g held a a su svona lykilhugtkin
essu a skilja einstaklinginn og styrkja hann v sem hann tekur sr
fyrir hendur. t fr v held g a a geti ori breyttar herslur.

Hann er einnig eirri skoun a a urfi a standa vr um sklann. a urfi a
kenna brnum alla grunntti eins og a lesa, svo a efnahagur ea flagsleg
75
staa foreldra versni um tma. a urfi a standa enn betur a velfer barna en
ur. A essu sgu liggur a beinast vi a skoa hva vimlendur segja um
ann niurskur og erfileika sem framundan eru.
Niurskurur og erfileikar
Flestir vimlendur hafa hyggjur af komandi vetri, ea eins og Halldr,
srfringur, segir: Maur hefur svolitlar hyggjur af nsta vetri. verur
niurskurur og auvita er etta mjg sr niurskurur sem er a fara a eiga sr
sta, sem verur a eiga sr sta. A hans mati er sumt auveldara en anna, eins
og a a fresta framkvmdum, kynda minna ea slkkva ljsin, en lklega gerist
a svo smm saman a jnustan minnkar. Eins og staan er nna snist honum a
standa eigi vr um grunnjnustu. eigi mjg margt eftir a gerast sem skapi n
efa mikla ngju, eins og a a fkka strfum sklum, lkka laun kennara og
margt eim dr. essu er Helga, sklastra, sammla en hn telur a lklega veri
sklinn miki var vi kreppuna nsta sklari en veri unginn a fullu
kominn. Samdrttur fjrhag sklanna muni hafa mikil hrif og yngja rurinn
gfurlega. Yfirvld hennar bjarflagi hafa egar teki kvrun um a fyrir alla
sklana a skera niur forfallakennslu og fjrmagn til flagsstarfa svo og
foreldrasamstarfs. Einnig mun hn sjlf skera niur rstingu, opnun bkasafni og
auka samkennslu fmennustu bekkjanna.
Svala, httsettur stjrnandi, hefur teki eftir v samstarfi snu vi
sklastjrnendur a eim finnst erfiast a psla saman ar sem kennarar vilja fulla
stu og eir urfa a finna eim eitthva aukalega a gera. Einnig arf a breyta
hpaskiptingum, stkka ea minnka eftir v sem vi , yfirleitt stkka. Einar,
httsettur stjrnandi, hefur minnstar hyggjur af stkkandi nemendahpum, enda
hafi engum tekist a sna fram a a strir bekkir su verri en litlir bekkir a hans
sgn. dag su nu brn kennara Reykjavk sem er lgsta hlutfalli landinu.
Hann telur niurskurinn felast v a: Vi urfum a skoa vel hverja einustu
krnu hvernig a vi notum hana. Vi urfum a skera niur gum eins og
borum og stlum og tlvum og ganga betur um allar okkar eignir og a getur vel
veri a nemendahpar stkki kvenum hlutum. Hann telur a stainn veri
vrur um srkennslu og au brn sem urfi srstaka asto fi hana, v v felist
kvei jafnri. Vegna sjlfsti skla sr hann mismunandi tkifri v hvar
sklar geta fundi lausnir til ess a spara. Sklastjrar muni sjlfir f a ra v
76
hva eir skera niur enda eru eir mestu srfringarnir snum sklum a sgn
Einars.
Svala, httsettur stjrnandi, segir sklastjra vera eirri stu a a s bi
a skera a miki af eim fjrhagslega a eir urfi a endurskipuleggja allt starfi
og tma kennara, ea eins og hn orar a: a er veri a skemma hj eim ga
kerfi sem eim var fari a la vel me og gefi allt of vel . N arf a spara og
draga saman. Varandi stuning og srkennslu verur ekki auki vi en ekki
dregi saman. Sklastjrar hafa a hennar mati mestar hyggjur af v a a urfi
a skera enn meira niur og eir hafi ekki ngt fjrmagn. hennar bjarflagi er flk
fari a finna fyrir niurskurinum. Nsti vetur verur v, eins og arir
vimlendur hafa sagt, mjg erfiur. Hn upplifir sig hlfkvna en n urfi hn a
einbeita sr a v a stappa stlinu sitt flk.
Halldr, srfringur, telur a margir hafi hyggjur af fjrhagslegum ttum
og a sklahald veri einhfara til skamms tma, ar sem allt skemmtilegt, eins og
feralg, veri teki burtu. Einnig eru uppi hyggjur af v a framhaldssklarnir
urfi a skera niur a einhverju leyti og geti ekki teki mti eim nemendafjlda
sem ska er eftir en heildina liti telur hann a flk s almennt bjartsnt um a
a geta stai vr um sklakerfi og stuningskerfi utan um sklana. Einar,
httsettur stjrnandi, telur a helstu hyggjur flks innan menntakerfisins beinist a
eim einstaklingum sem ekki nst a sinna eins vel og vilji stendur til. Einnig hafi
menn hyggjur af v a r bjargir sem grunnsklinn hefur haft su a hverfa.
Framtin og skoranir
Svala, httsettur stjrnandi telur a skoranir fyrir stjrnendur menntakerfinu su
fyrst og fremst fjrmlin, ar sem niurskurur og samdrttur s mikill. Hn sr
framtina fyrir sr sem skorun fyrst og fremst ar sem stokka arf upp allt kerfi.
A hennar mati er a a vissu leyti jkvtt ar sem menntaml su, eins og fram
hefur komi, haldssm eli snu svo a breytingar geti vel veri til gs. Geir,
sklastjri er v a a urfi vissulega a verja sklann enda s fyrirhugaur meiri
samdrttur en menn geru r fyrir og a s skorun t af fyrir sig.
Helga, segir a skoranir su sbreytilegar egar unni er innan sklans en
a s eitt af v sem hn telur vera mikinn kost vi starfi. A hennar mati er a
alltaf nmer eitt a skapa ann anda ea brag sklanum a starfsflki li vel. a
skilar sr san til nemendanna betri lan. Henni finnst ein helsta skorunin vera s
77
a urfa a draga saman en hn vill samt minnast ess a a hafi ori mikil
framfr hva varar nbreytni, tkjakost og allan ytri abna. N er kominn
tmi til ess a huga meira a innra starfinu og halda fram runarstarfi og llu v
fjlbreytta sem sklinn bur upp . Hn ltur framtina bjrtum augum, ea eins og
hn orar a:
g vona a menntakerfi haldi fram eirri braut sem a er n.
Mikil grska, miklir mguleikar, lenging kennaranms, meiri
mguleikar menntun stjrnenda og svo framvegis. g held a a
breytist ekki miki. a er reynslan a menning og menntun rs htt
einmitt krepputmum. Vi verum a vona a a veri lka raunin
hr.

Halldr, srfringur, telur a a s miki verkefni framundan hj stjrnendum
menntakerfinu a halda sj og stula a bjartsni. eir urfi a hans mati a ba til
von og jappa snu starfsflki saman til ess a ganga gegnum erfileikana. eir
standa frammi fyrir v a a s niurskurur og a urfi a forgangsraa og um
lei halda llum sttum, ea eins og hann sagi:
g held a a s rosalega grandi fyrir stjrnendur a leia sinn hp
gegnum essa tma og taka nemendur me og vinna essum
vihorfum og taka foreldrana me einnig en etta er risaverkefni. g
held a a s mjg gaman a standa essu fyrir stjrnendur ef eir
hafa rek til ess en etta verur erfitt fyrir suma sem munu vilja
gagnrna stjrnvld fyrir a urfa a skera niur. Menn vera a
horfa svolti baksnisspegilinn.

A mati Halldrs urfa stjrnendur a stilla saman strengi og vinna saman sem einn
hpur. Nna reyni stjrnandann a halda starfsandanum lagi. Halldr sr
framtina einnig bjrtu ljsi eins og arir vimlendur. Hans framtarsn er
fjlbreytt sklaflra sem er sniin a rfum hvers og eins og allir finni sig kerfinu.
Hann vill skoa rangur t fr mjg mrgum ttum og a vri annig a
nemendur langai til ess a fara sklann hverjum degi. a vru spennandi
verkefni og jafnframt vru menn me mjg markvissa uppbyggingu t fr okkar
lgum og nmskr. Hann vill sj a sklinn s ekki bundinn af v a vera a kenna
kvenar greinar heldur su nemendur a koma sklann til ess a mennta sig og
lra lykilhfni gegnum mislegt, t.d. uppsetningu leikritum, stuttmyndager og
svo framvegis. Nemendur eiga a hans mati a bera miklu meiri byrg eigin nmi
og skipulagningu ar sem tlanir eru gerar fyrir hvern og einn samstarfi vi
foreldra. Eins er a draumur hans a foreldarnir komi miklu meira inn skipulagi
78
og sklann og taki jafnvel tt starfinu. Hann hefur einnig sn a sklarnir veri
einhvers konar menningarmistvar ar sem eir veri opnir fyrir eldri borgara a
koma og taka tt. Hann vill a menntun og frstund myndi eina heild. Sklinn a
vera samflag fyrir alla. a verur a segjast a essi sn Halldrs er afskaplega
spennandi og rf tmum sem essum.
Httsetti stjrnandinn Einar hefur framtarsn fyrir menntakerfi a
hersla veri lg hugtkin menntun, flagsfrni og lheilsa. Einstaklingar eiga
a hans mati a hljta a nm sem hentar eim, huga eirra og jflaginu. Hann
lsir essu eftirfarandi htt og er mli snu nokku sammla Halldri, srfringi:
egar g tala um flagsfrni hef g sn a nemendur geti unni
saman. Geti leyst r snum greiningsmlum og geti teki
lrislegar kvaranir. Geti bara virka lrisjflagi. egar
g tala um lheilsu g vi a a hpurinn sem slkur geti veri
okkalega heilbrigur og lifa heilbrigu lfi, haldi sig fr lifnai
og ru slku. Stundi hreyfingu og heilbrigt lf. etta er svona essi
stra sn sem g segi r en a eru essi rj or sem eru mr
ofarlega huga; menntun, flagsfrni og lheilsa.

Af essu er ljst a a er miki og erfitt starf a hefjast sklum og
menntastofnunum landsins. Flestir vimlendur eru sammla um a a rurinn
eigi eftir og a vera ungur og erfiur en jafnframt eru eir mjg bjartsnir og tla
menntamlum landinu stra og spennandi hluti nstu rum. Srstaklega hefur flk
hyggjur af niurskuri og eim skorunum sem honum muni fylgja. Stjrnendurnir
leggja herslu a a haga hlutunum ann veg a starfsflk og srstaklega
nemendur, komi vel t r standinu. Hugmyndir um forvarnarangursmlikvara,
menningarmist og lheilsu eru til dmis allt mjg hugaverar hugmyndir. Ef
til vill henta or Halldrs, srfrings, hva best til ess a ljka kaflanum um
niurstur essarar rannsknar: Mr finnst bara fullt af tkifrum v a laga
samflagi og gera a kannski manngildislegra, ekki alltaf a vera a hugsa um
peninga.







79



5. Samantekt, umra og lokaor

Hr vera niurstur ritgerarinnar teknar saman, rannsknarspurningum svara og
r rddar me hlisjn af frilegum hluta ritgerarinnar.
5.1. Samantekt og umra niurstum
Fyrsta rannsknarspurning ritgerarinnar var: Hver er upplifun stjrnenda innan
grunnsklanna og stostofnana hans af starfi snu og forystuhlutverki og hvert telja
eir hlutverk sitt vera? a er ljst a upplifun menntastjrnanda af starfi snu og
forystuhlutverki samanstendur af mrgum ttum. Fjlmargir rannsakendur hafa snt
fram a a sklastjrnendur, upplifa heilmikla hlutverkatogastreitu og
srstaklega milli ess a vera faglegur leitogi og rekstraraili sama tma.
Niurstur rannsknarinnar sna a httsettu stjrnendurnir finna ekki fyrir essari
togstreitu starfi snu. Sklastjrnendurnir gera a aftur mti en eir leggja allir
herslu a a eir su fyrst og fremst faglegir leitogar. Flestir vilja f aukin
tkifri og tma til ess a eya faglega tti. Allir eru eir kvenir v a lta
rekstrarhliina taka sem minnstan tma og finnst vimlendum s hluti starfsins
frekar leiinlegur. eir eru flestir nokku mevitair um a a eir geti ri tma
snum meira og leggja herslu faglega tti. Til hagringar reyna eir a dreifa
verkefnum. svo a sklastjrar upplifi togstreitu, er hn mismikil eftir
vimlendum. eir sem starfa Reykjavk upplifa oft tum mestu togstreituna en
f a sama skapi mesta formlega stuninginn. Brkur Hansen og flagar (2004)
komust a svipari niurstu um hlutverkatogstreitu sklastjra. Niurstur eirra
benda til ess a fagleg forysta hafi urft a vkja fyrir daglegum rekstri. essu
eru vimlendur essari rannskn ekki alveg sammla og telja a eir hafi gert allt
sem eirra valdi stendur til ess a tryggja a a daglegur rekstur komi ekki niur
faglegri stjrnun. eir telja etta valda togstreitu en ekki annig a a komi niur
faglegri stjrnun.
Sklastjrnendurnir eru sammla um a a rekstrarlegi hlutinn hafi aukist
heilmiki fr v a sveitarflgin tku vi rekstri sklanna. A sklinn hafi gengi
gegnum miki breytingatmabil og eir vru raun meiri rekstrarstjrar en ur.
rtt fyrir etta vill enginn eirra missa a sjlfsti sem sklarnir hafa dag og eru
80
almennt sttir vi r breytingar sem fram hafa komi og a svigrm sem n er.
Sklastjrnendurnir rannskn Barkar Hansen og flaga (2008) voru einnig jkvir
gagnvart essum breytingum svo niurstur eru nokku samhljma. a sjnarmi
a sveitarflgin vilji mrg hver jafnvel hafa viskiptafring starfi sklastjra
kemur fram hj nokkrum vimlendum og eru eir mjg sttir vi a sjnarmi
ar sem eir leggja mikla herslu mikilvgi faglega leitogans.
Hugmyndir vimlenda um stjrnun eru meal annars r a stjrnandinn
eigi a stjrna bakgrunninum og lta stofnunina la fram og um lei gera sig
arfa a mestu leyti. eir urfa a vera leitogar og drifkrafturinn. Hackman og
J ohnson (2004) og Glasser (2000) leggja herslu a a leitoginn veri a n til
flksins og hvetja, efla, treysta, dreifa valdi, styja, ekkja sjlfan sig og hafa sn, en
etta eru eir ttir sem helst einkenna leitogastjrnun og umbreytingarnlgun og
voru svr vimlenda samsvarandi hugmyndum essara frimanna.
Vimlendur lsa sr frekar sem leitogum en stjrnendum. Hugmyndir
eirra um leitoga eru mjg hefbundnar, en leitogi er s sem hefur fylgjendur og
fer fyrir flki mean stjrnandinn tir. Leitogi er einstaklingur sem virkjar ara
me sr tt a sama markmiinu og samrmist essi sn sjnarmium Gardners
(2000), sdsar Hllu Bragadttur (2000) og Hackmans og J ohnsons (2004) svo
eitthva s nefnt. Flestir vimlendur eru eirrar skounar a hgt s a lra a a
vera leitogi en a hluta til s hfileikinn bundinn genunum og finnst hfundi mjg
athyglisvert a sj svo sterkar hugmyndir um elishyggju hj vimlendum.
Sklastjrnendur leggja almennt herslu a a yfirsn skipulagsheild eigi
a vera str ttur starfi eirra. Kvenkyns vimlendur sem starfa sem sklastjrar
leggja herslu faglega tti en vilja samt sem ur alls ekki sleppa tkum
fjrmlum sklans ea ra astoarmann au verk. Karlkyns sklastjrar sem rtt
var vi eru aftur mti bnir a losa sig vi ennan tt starfsins og finnst eim ekki
samboi sem stjrnendum a sj um alla fjrmlavinnu en vilja samt sem ur a
sjlfsgu taka allar strri kvaranir og v tapa eir ekki neinum vldum. arna
kemur fram kveinn kynjamunur a mati rannsakenda, en a er berandi a
konurnar reyna eftir fremsta megni a halda llu snum hndum og hltur a a
valda eim meiri togstreitu og vinnulagi en krlunum, sem voru frekar tilbnir a
dreifa byrg og verkefnum.
Sklastjrnendur sem rtt var vi eru sammla um a a s strt og
mikilvgt hlutverk eirra sem stjrnenda a vera drifkraftur vi stefnumtun. etta
81
er s ekking sem eir nefna anna hvort a s s mikilvgasta ea
nstmikilvgasta. A mati eirra allra er mikilvgt a gera tlanir, v ef starfi
eigi a ganga vel, veri hlutirnir a vera markvissir. Vimlendur er mishrifnir af
eirri vinnu sem etta hefur fr me sr en er berandi a konur eru mun
jkvari. Httsettir stjrnendur voru ekki sammla um mikilvgi stefnumtunar
snu starfi. Einar taldi a strsta hlutverk sitt a mta tillgur a stefnum r
hugmyndum og umrum sem eiga sr sta menntakerfinu. Svala lt aftur mti
fagflk sklamlum sj um a a mta stefnur sem hn tti fram. essu
samhengi telur Thomas Sergiovanni (2006) a leitogamennska feli sr sn og
sameini sklasamflag kvenum gildum. Dimmock (2003) er sama sinnis um a
a aalhlutverk leitoga innan menntamla s a setja fram heildarsn fyrir
stofnunina en etta kemur einnig fram hj Hackman og J ohnson (2004).
Allir vimlendur ra um auki vgi eirra sem mannausstjra innan
menntakerfisins. a s sfellt mikilvgara fyrir a hafa ekkingu essum
mlaflokki og herslan mannauinn s sfellt a aukast sem hluti af stjrnunarferli
innan menntakerfisins. ar er enginn munur eim sem starfa grunnsklanum og
eim sem starfa sem httsettir stjrnendur. a er athyglisvert a ekki eru allir
vimlendur jafn jkvir fyrir essari run og fram kemur s skoun a etta taki
ori allt of mikinn tma og rtt var um starfsmannavandaml v samhengi. Allir
vimlendur eru sammla um a a skipti llu mli a hafa hfan mannau og
rkta hann en er a vandi a standa vr um hann egar harnar dalnum eins
og n. essi niurstaa samrmist niurstum Barkar Hansen og flaga (2008). ar
kom fram a sklastjrar leggi sfellt meiri herslu starfsmannaml.
Mat sklastarfi er ttur sem hefur fari mjg svo vaxandi sustu rin a
mati tttakenda. Karlkyns sklastjrar meal vimlenda telja a allt of mikill tmi
fari mat og skrslugerir og voru frekar neikvir gar ess a vera stugt a
meta. Kvenkyns sklastjrar meal vimlenda eru hins vegar v a essi run
s mikilvg til ess a ta sklanum fram. au eru hins vegar sammla v a
kvena eftirfylgni vanti vi mati. etta styur Halldr, srfringur
menntamlaruneytinu, ar sem hann er sammla v a eftirfylgni vi mat hefi
vanta af eirra hlfu. t fr grunnsklalgum (nr. 91/2008) skal
menntamlaruneyti hafa eftirlit og eftirfylgni me sveitarflgum um mat
grunnsklum. etta er mjg hugavert samhengi vi a sem gerist
efnahagskreppunni vetur, ar sem stran hluta eirrar runar m rekja til skorts
82
eftirfylgni og eftirliti. etta virist v bi hafa veri vandaml sklakerfinu sem
og efnahagsmlum.
Niurstaa rannsknarinnar um starfsngju er s a vimlendur virast
almennt vera ngir starfi. m lesa milli lnanna a eir eru misngir.
Athyglisvert er a konurnar virast vera mjg ngar og tala af mikilli stru um
starf sitt. stur starfsngju eru meal annars r hversu skemmtilegt, nrandi,
gefandi, sjlfsttt og fjlbreytt starfi er. Vimlendurnir meta almennt samskipti
vi brn, foreldra og starfsflk mikils og hafa margir hverjir laga starfi a snum
vntingum. Einnig finnst eim flestum kostur a urfa a glma vi msar skoranir
og geta kanna nja hluti sklastarfi. a m v segja a flestir tttakenda bi vi
starfsngju og finnist starf sitt skemmtilegt en um lei s a krefjandi. a er
merkilegt a konurnar eru enn n mun jkvari en karlarnir, svo a ekki s
hgt a segja anna en a ll su au stt starfi. Ekki fundust sambrilegar
rannsknir essum tti til samanburar.
Nsta rannsknarspurning var: Hva telja stjrnendur a hafi helst hrif
upplifun eirra af starfi snu og skiptir kynferi ar mli? Misjafnt er eftir
sveitarflgum hvernig sklastjrnendurnir upplifa hrif ytri tta. Sumir telja, svo
dmi s teki, a lg og reglugerir stjrni nokkru sem og aalnmskr mean
arir nefna a a su atrii fr bjarskrifstofu ea frslumist sem hafi mest
hrif. Sklastjrnendur leggja flestir mikla herslu a a nta sr ann
sveigjanleika sem felist kerfinu en eir eru allir eirrar skounar a innra starf hafi
meiri hrif starf eirra en ytri ttir. eir sem starfa innan Reykjavkur tala mest
um fundarsetur og slkar truflanir. a flokkast undir ytri hrif og nefndu eir ar
meal annars binn, frslur, frslustjra, menntamlaruneyti,
grenndarsamflagi, lg, nmskrr, stefnu, sklastefnu bjarflagsins og
kjarasamninga. hrif laga og kjarasamninga koma einnig fram rannskn Barkar
Hansen og flaga (2008). Httsettir stjrnendur eru einu menntastjrnendurnir
sem telja ytri ttir hafa meiri hrif sitt starf en innanhssml. Starf eirra gengur
t a a vinna samsa stjrnmlamnnum og svo a tillgur a stefnumtun
komi fr msum hagsmunaailum, hafi stjrnmlin alltaf lokaori raun og veru.
Flestir leita vimlendur eftir stuningi til fjlskyldu og vina en a er samt
takmarka hversu miki eir vilja leggja au. Einnig leita eir til yfirstjrnar
sklans, frsluyfirvalda, franna og samskipti vi kollega og samstarfsflk.
Samskipti vi kollega virast veita eim llum mikinn stuning. Fstir finna fyrir
83
miklum formlegum stuningi ef eir leita ekki eftir honum sjlfir. rum
sveitarflgum en Reykjavk kvarta sklastjrar undan afskiptaleysi og vntun
stuningi. Reykjavk virist vera nnara samband milli sklastjra og
frsluyfirvalda, mia vi mat tttakenda og ef til vill kvarta eir v minna undan
stuningsleysi en arir. Hr getur mikil fundarseta Reykjavk spila inn en a
styrkir ef til vill sambandi a auki hlutverkatogstreitu.
Sklastjrnendur upplifa innra starf sem meiri hrifavald starfi snu en ytri
tti. Httsettu stjrnendurnir nefna ekki innra starf sem hrifatt nema helst
aukna herslu starfsmannaml. v samhengi m nefna a foreldrasamstarf er
aukinn ttur starfi sklastjranna allra en a kemur einnig fram rannskn Barkar
Hansen og flaga (2008). Allir eru eir sammla um a a oftast s essi run
jkv en samt meiri vinna fyrir starfsflk og auki launa lag. Einnig eru eir
sammla um a a sklastarfi skipti brnin, starfsflki og foreldrar mestu mli.
Flestir sklastjrarnir tala um auki reiti starfi og a a s fjldi aila sem vilji n
tali af eim t af msum mlum enda skiptir mli a eir su snilegir. Dagleg ml,
a a skapa ga menningu og metnaarfullt sklastarf, er a sem tekur
strstan hluta af starfi eirra. jnustuving sklanna hefur einnig hrif enda er
sklum tla meira gsluhlutverk en ur fyrr a mati eirra.
egar a kom a v a meta hrif kynferis kom ljs a konurnar, sem
rtt er vi, skilgreina sig sem leibeinandi leitoga og forast a a kalla sig
leitoga. egar rtt er vi konurnar beint t um hrif kynferis, vertaka Gerur
og Svala fyrir a a a hafi hrif starf eirra a vera konur. m lesa milli
lnanna a a hafi heilmikil hrif a hvernig r haga sr starfi a vera konur.
Rannsknir McGee Banks (2007) og Coleman (2008) kvenstjrnendum
menntageiranum styja etta, ar sem konur neituu hrifum kynferis en eftir a
hafa kafa dpra hafi a vissulega heilmikil hrif starf eirra. Svala hefur til
dmis beitt v fyrir sig a nota tlur til ess a knast karlmnnum, a s g
lei til ess a n tengslum vi strkaklkurnar n ess a ganga r. Af essu m
dma a hn er mjg vakandi fyrir v hva gengur karlmenn eins og hn orar
a. Gerur sklastra hefur gengi a langt v a breyta httum snum a hn
vill lsa sr sem karlkonu. Hn er llu tali mjg upptekin af v a forast a lsa
sr kvenlegan htt og talar jafnvel niur til kvenna smu stu.
Rannsknir Amndu Sinclair (2005) og Gunjar Gubjrnsdttur (2007)
styja essa niurstu. r telja a mynd karlmennskunnar s vihaldi og styrkt
84
me orrum um kynin ar sem kvenlgum eiginleikum er hafna samhengi vi
stjrnun og leitogamennsku. Konur forystu urfi raun a vinna gegn normum
samflagsins sem gerir r fyrir v a r su undirsettar karlmnnum. Konur geti
raun ekki veri heilar ea r sjlfar starfi og su v ekki trveruglegar en a
hafi hrif leitogahfni eirra. Heilleiki er grunnurinn a hrifarkri stjrnun. egar
rtt er vi karlkyns vimlendur varandi hrifatti kynferis, sna eir
neikvtt vihorf gar kvenna. eir tala um r mtum eins og r mi
starfsflki, su oft me vesen og a geti myndast eldfimt stand kringum r.
eir vilja allir f jafnari kynjaskiptingu. Niurstaa rannsknarinnar er s a r
konur menntageiranum sem rtt var vi virast eiga erfitt me a vera r sjlfar
og koma fram af heilleika starfi. a sst bi v hvernig vimlendur tala um
sig sjlfa og hvernig eir reyna a alaga sig a karllgum staalmyndum af
stjrnendum. a hltur v sjlfrtt a vera afskaplega erfitt umhverfi fyrir
kvenkyns stjrnendur. r geta ekki veri heilar starfi sem bitnar leitogahfni
eirra og framgangi.
rija rannsknarspurningin var Hvaa ekkingu og frni telja stjrnendur
sig urfa a ba yfir til ess a sinna starfi snu? ekking er atrii sem allir
vimlendur leggja herslu a s mikilvg starfi eirra a a s rlti
misjafnt hvers konar ekkingu hver og einn telur arfasta. Eins og ur hefur komi
fram er ekking stefnumtun og mtun framtarsnar a sem eim ykir llum
hva mikilvgust. ekking mannaunum er einnig ttur sem eir leggja allir
herslu sem og stjrnunarlega ekkingu. Fagekking skiptir einnig mli en er ekki
eins htt skrifu og fyrstu tveir ttirnir, sem kemur rannsakenda nokku vart
mia vi herslu sem eir leggja a a vera faglegir leitogar. Ef til vill m
skra essa herslu annig a eir telji fagekkingu svo sjlfsaga a hn s ekki
miki nefnd. Einnig getur veri a eir beri sig saman vi kennarar og tundi v
frekar a sem skilur a fr eim. Hugmyndir Dimmocks (2003) um mikilvg
ekkingarsvi fyrir menntastjrnendur samrmast ekki alveg essum niurstum.
Mikilvgi fjrmla- og rekstrarekkingar kemur ekki fram hj neinum nema
httsettum stjrnendum, sem verur a teljast frekar vnt niurstaa ljsi eirrar
auknu herslu sem hefur ori rekstrarlega byrg sklastjrnenda, sem fjalla er
um hr a ofan, en essi ttur flokkast undir skipulagslega ekkingu sem einn af
remur yfirekkingarflokkum hj Duignan (2003) og Dimmock (2003). Margt anna
sem vimlendur nefndu kemur heim og saman vi au ekkingarsvi sem
85
Dimmock (2003) setur fram og ber ar helst a nefna ekkingu stjrnun og
stefnumtun og stjrnun mannaus. tluu vimlendur lti um mikilvgi
ekkingar mati sem Dimmock (2003) telur vera mikilvgan tt.
Varandi persnulega hfni sem skiptir mli eru tttakendur nokku
sammla. ttir eins og lagni samskiptum, samvinnuglei, opi hugarfar, traust
flki og tilfinningagreind ea a a geta lesi tilfinningar annarra. Hfileikinn til
ess a vera sttasemjari skiptir flesta mli. a a geta lti flki la vel
kringum sig og a a vera krleiksrkur eru mikilvgustu ttirnir samt
skipulags- og stjrnunarhfileikum. Skrif Patrick Duignan (2006), Clive Dimmock
(2003) og Thomas Sergiovanni (2006) eru samhljma essari niurstu.
Fjra rannsknarspurning var svohljandi: Hefur a efnahagsstand sem
n rkir hrif upplifun stjrnenda og hvernig sj eir framt menntakerfisins fyrir
sr? Flestir vimlenda hafa hyggjur af komandi vetri og eim niurskuri sem
framundan er. Augljst er a sumt er auveldara a skera niur en anna, eins og a
a fresta framkvmdum, kynda minna ea slkkva ljsin. Gta verur ess a
grunnjnustan skerist ekki og flestir tla a standa vr um hana. Erfiasti
niurskururinn er n efa starfsmannaniurskurur og launabreytingar. Fjlgun
bekki er eitthva sem fstir hafa hyggjur af. Sklastjrar munu sjlfir f a ra v
hva eir skera niur Reykjavk en rum sveitarflgum eru dmi um a a
kvaranir hafi veri teknar fyrir . Allir eru eir sammla um a a gta veri a
srkennslu og ru slku vegna jafnris. svo a nsti vetur veri erfiur eru
vimlendur almennt bjartsnir um a a geta stai vr um grunnjnustu og
srkennslu. Miklar skoranir eru framundan menntageiranum en fyrst og fremst eru
a fjrmlin sem vera erfi a mati vimlenda. Stokka arf kerfi upp en
breytingar geta vel ori til framdrttar haldssmu kerfi. a arf a verja sklann
og skapa umhverfi sem leiir til vellunar. Vegna tenslu er sem betur fer nokku
gott stand ytri eignum a mati vimlenda. Halda arf uppi nbreytnistarfi og
leyfa grskunni sklakerfinu a njta sn. A mati vimlenda veri a skorun
fyrir stjrnendur a halda sj og stula a bjartsni. eir urfi, n sem aldrei fyrr, a
ba til von og jappa starfsflki saman til ess a ganga gegnum erfileikana og
forgangsraa sem er virkilega grandi verkefni.
Vimlendur hafa fagra sn framtina og srstaklega srfringurinn
Halldr sem sr fyrir sr skla sem su sninir a rfum hvers og eins. Njar
greinar mttu lta dagsins ljs og kenna lykilhfni me msum aferum.
86
Draumurinn er svo a hans mati a foreldrar komi meira a skipulagningu og hver
og einn hafi sr nmstlun. Hann hefur einnig sn a sklarnir veri einhvers
konar menningarmistvar, ar sem sklarnir yru opnir fyrir eldri borgara til ess
a koma og taka tt. a verur a segjast a essi sn Halldrs er afskaplega
spennandi og rf tmum sem essum.
Enn gtir hrifa kreppunnar ekki miklum mli sklastarfinu ar sem
landi er enn mitt milli ess a vera brastiginu og krnska stiginu (Hackman
og J ohnson, 2004) og enn virist vera langt batann. Miki og erfitt starf er a
hefjast sklum og menntastofnunum landsins. Flestir vimlendur eru sammla um
a a rurinn eigi eftir a vera ungur og erfiur komandi misserum en jafnframt
eru eir mjg bjartsnir og tla menntamlum landinu mikla og spennandi hluti
nstu rum. kreppunni felast mikil tkifri til ess a stokka upp kerfi og gera
samflagi a betri sta fyrir alla a mati vimlenda.
Vimlendur telja a dreifstring valds hafi veri hva mest berandi, samt
v a auka sjlfsti skla, fjlbreytni, sveigjanleika sklakerfinu, valfrelsi
foreldra og nemenda og a efla mat og rangur. Einnig kemur inn umran um
einstaklingsmia nm og skla fyrir alla. etta eru smu ttir og komu fram hj
Gunju Gubjrnsdttur (2001/2007), Gunnari Finnbogasyni (1996) og Dimmock
(2003). Flestir eru vimlendurnir nokku ngir me r herslur sem hafa veri
sklakerfinu hrlendis. Halldr, srfringur, talar um hann myndi vilja a
sklarnir vru almennt opnari fyrir breytingum og settu foreldra raunverulega
stefnumtun. etta telur hann ekki sst mikilvgt eftir a efnahagshrun sem vi
erum a ganga gegnum.
Allir vimlendur eru jkvir fyrir eirri run a leggja herslu rangur
en Marsh (2000) talar um a a byrg sklanna rangri hvetji til ess a gera
betur starfi snu. Hugtaki rangur sklastarfi er illa skilgreint kerfinu a mati
vimlenda og vilja eir a rangur s skilgreindur sem framfarir hj hverjum
einstaklingi, til ess meal annars a tryggja jafnrtti eirra nemenda sem gengur illa
nmi. Aukin akoma foreldra hefur sett aukinn rsting sklana um a a sna
rangur. essa run er hgt a rekja til nfrjlshyggjunnar a mati Helgu en hn
telur einnig a frambo endurmenntun og framhaldsmenntun hafi haft hrif en
Gun Gubjrnsdttir (2007) og Steinunn Helga Lrusdttir (2008), samt eim
Grummell, Devine og Lynch (2009), telja etta til einkenna rangursstjrnunar
menntakerfinu sem rekja megi til nfrjlshyggju.
87
Orran um rangur er of einhlia samflaginu a mati vimlenda.
tvkka verur mlikvara fr einhlia bklegum rangri en stefnan er um of tt
a eirra mati. Sem dmi nefndi Halldr, srfringur, stuna Finnlandi sem
dmi en eir koma mjg vel t varandi bklegan rangur en illa hva varar
vanlan og sklaleia. a m rekja til kreppunnar hj eim tunda ratugnum en
tku eir velferarkerfi gegn og skru niur (Heilbrigisruneyti, 2009).
annig ba Finnar vi ha tni unglyndis, kva, sjlfsmora og drykkjuskapar,
svo eitthva s nefnt. etta kom skrt fram mli Halldrs og er Bragi
Gubrandsson hj Barnaverndarstofu sammla v (gst Ingi J nsson, 2009).
Flestir vimlendur telja a litlar breytingar veri almennri stefnu ea
herslum innan sklakerfisins. eir lta a grunnurinn sklamlum hrlendis s
raun plitskur og menntaml lka. Stefnuskrr flokkanna su a strum hluta eins,
enda snist mli um velfer barna en ekki flokka. a m samt ekki gleyma v a
s sklastefna sem hr er rtur snar a rekja til nfrjlshyggju sem er plitsk
stefna en hefur veri svo lengi vi li a hn virist vera orin a hluti af
sklakerfinu sem ekki er miki gagnrndur. Enginn vimlenda bst vi einhverjum
breytingum hva varar lg og reglugerir, srstaklega ljsi ess a nbi vri a
breyta eim. Allir vimlendur eru eirrar skounar a menntaml su eli snu
haldssm enda su au til ess tlu a gera skjlstingum snum gott. Flestir
vimlendur vonast til ess a grgi og einstaklingshyggja muni hverfa r
samflaginu kjlfar kreppunnar og n s tmi til ess a fara hgar yfir og einbeita
sr a v starfi sem n egar vri bi a byggja upp. Flestir telja a
herslubreytingar veri ann veginn a minni hersla veri lg peninga, grgi,
muna og hsni. a veri frekar lg hersla krleik, vntumykju og
samvinnu milli hagsmunaaila og srstaklega foreldra. Aukin mann urfi a
koma til og skilningur astum og hinu mannlega. Halda urfi utan um au brn
sem eiga erfitt heima fyrir og leggja herslu mat. Aalherslan eigi a vera s a
hla a brnunum, ar sem sklinn eigi a vera griastaur og bakland fyrir au.
Sklinn urfi a vera slflagsleg eining sem veiti menntun og flagsskap.
jflagi arf sem mestum stugleika a halda. Ef essi run verur,
hverfa vonandi r hyggjur vimlenda rannsknum Gunjar Gubjrnsdttur
(2001, 2007) og Steinunnar Helgu Lrusdttur (2008) a umhyggjusjnarmi og
uppeldisleg gildi su a hverfa r sklunum. Samt sem ur vona vimlendur a
a veri ekki afturhvarf til fortar og mguleikar til nrrar framtar veri
88
skoair. N er tkifri til ess a stilla kerfi, sem var ori tani, en eir telja
a herslan a a sinna eigi brnum skla n agreiningar muni ekki breytast.
N s rtt a staldra vi og skoa lan flks og standa vr um sklann. a kom
hins vegar mjg vart a vimlendur tluu lti sem ekkert um fjlmenningu og
m ef til vill rekja a til aukinnar jerniskenndar tmum sem essum.

5.2 Lrdmur
t fr niurstum rannsknarinnar m gera r fyrir v a nsti vetur veri ungur
og sklarnir eigi eftir a finna miki fyrir niurskuri en s mikilvgt a haldi
s utan um sklann og stuningskerfi hans og ekki sst srkennslu. Mikilvgt er a
stjrnendur menntakerfinu su mevitaur um essa tti og haldi fram a vera
bjartsnir framhaldi, eins og eir virast vera samkvmt eim niurstum sem
hr eru birtar. ngjulegt er a sj hversu mevitair stjrnendur menntakerfinu
eru um leitogahlutverk sitt og mun a vonandi koma okkur til ga framtinni.
Hfundur rak sig a a kvenkynsstjrnendur virtust eiga erfitt me a a
segjast vera leitogar, rtt fyrir a a eir hefu alla buri til og vissu af v.
Konurnar voru uppteknar af v a finna leiir til samrmast karllgum hugmyndum
samflagsins um leitogahugtaki. a a r vilji ekki lta fjrmlarekstur
sklanna fr sr getur veri vegna ess a r urfa stugt a sanna sig starfi.
Karlkynsstjrnendur geta aftur mti auveldlega lti ara sj um essa vinnu ar
sem eir eru ruggir um sjlfsmynd sna og vald starfi. Hfundur telur v brnt a
tryggja a a konur geti starfa af heilleika menntakerfinu. Vi urfum konum,
jkvni eirra gagnvart vinnulagi og stru starfi a halda eim skrefum sem
vi erum a fara a takast vi en essir ttir koma allir skrt fram niurstum
ritgerarinnar. raun veit enginn hvernig fara eigi a v a breyta eim
tvhyggjuhugmyndum um kynin sem eru rkjandi samflaginu en sem dmi um
leiir til ess a styrkja stu kvenna eru meal annars a a tba
frsluprgramm fyrir fyrirtki, stofnanir og jafnvel skla varandi leitogajlfun
og mentorakerfi. Anna sem hgt er a gera vri a vekja athygli einstaklingum
sem sna ruvsi leitogahegun og er a eitthva sem gti komi inn
leitogajlfunina. Einnig vri hgt a vinna sjlfstyrkingu stlkna fr v
barnsku og gera foreldra og samflagi um lei mevitara um ennan vanda og er
89
a eitthva sem vinna mtti me fr v leikskla. Vi urfum a venja bi
kynin vi hugsun a au geti teki forystu og a stelpur su jafnhfar.
N er einnig tkifri fyrir okkur konur a huga stu okkar og krefjast
breiari forystu, a a s blendin tilfinning tmum sem essum a taka vi
jflaginu, en opinberir stjrnendur geta veri gar fyrirmyndir fyrir komandi
kynslir. Hugmyndir eins kynjakvti geta einnig komi til greina a betra vri
a samtta jafnrttissjnarmi inn kerfi og samflaginu llu. arna geta
jafnrttislg og jafnrttistlanir skipt miklu mli og a a konur su mevitaar
um a a mynda tengslanet sn milli og a minna etta mlefni opinberlega me
mlingum og umru fjlmilum.
a verur mjg hugavert a skoa hva muni gerast nstu rum
menntastjrnun hrlendis. Mun kreppan og breytt forysta hafa au hrif a
nfrjlshyggjan, einstaklingshyggjan og samkeppni missi marks? mislegt bendir til
ess a mikil spenna s hva varar rangursstjrnun menntakerfinu msum
svium. Sem dmi m nefna a a sklastjrnendur vilja margir hverjir hafa
stigskipt valdakerfi sklanum mean kennarar vilja hafa flatan valdastrktr og
kemur a fram hj vimlendum essari rannskn. Anna mlefni sem hefur
valdi mikilli spennu er staa einkaskla hr landi en a hafa oft vakna miklar
deilur milli eirra sem vilja gta hagsmuna almenna sklakerfisins ar sem allir
eiga jafnan rtt til nms og eirra sem vilja a foreldrar hafi frjlst val um skla
barna sinna. essi dmi m rekja beint til hrifa nfrjlshyggjunnar sklakerfi
hrlendis. essu samhengi telja vimlendur einnig a orran um rangur s allt
of rngt skilgreind samflaginu og skoa urfi ara hluti en bklegan rangur
nemenda. Vi urfum a gta a rum ttum en bara rangri prfum og
skilvirkni fjrmlum. tvkka arf rangursmlikvara og a er ekki sst
nausynlegt v standi sem vi lifum vi dag. Vi verum a leita a rtum
vandans og leysa hann eins og sannir leitogar gera. Sklakerfi arf a gera r
fyrir v a allir njti sn og finni sinn sess til ess a la vel. a er mikilvgt
kreppu eins og rkir slandi dag, ar sem sklinn arf a vera griastaur fyrir
brn og fylgjast arf vel me run mla.
kreppunni felast mikil tkifri til ess a stokka upp kerfi og gera
samflagi a betri sta fyrir alla. Gta verur ess a skera ekki um of niur
menntakerfinu ef vi viljum ekki enda sama sta og Finnar eftir nokkur r. Nokkrar
hyggjur eru af langtmahrifum og srstaklega eim unglingum sem upplifa
90
tmana dag. Gta verur ess a halda uppi jnustu og standa vr um a a vi
vanrkjum ekki brnin okkar og ungmenni. Hfundur telur ekki lklegt a til
grundvallar stefnubreytinga komi sklakerfinu me tilkomu nrrar rkisstjrnar
kjlfar einnar mestu efnahagskreppu sem sland hefur gengi gegnum. Menntaml
hrlendis eru a mati vimlenda plitsk og haldssm. Gta verur ess a hafa
huga a a eru straumar fr nfrjlshyggjunni sem hafa mta stefnu sem
menntakerfi vs vegar heiminum vinna eftir. a er v mikilvgt a stjrnendur
menntakerfinu veri ekki of samdauna kerfinu og missi gagnrnisgleraugun af
nefinu. Hafa verur huga a stefnur sklakerfinu eru tilkomnar til ess a gta
hagsmuna barnanna. Hfundur er sammla vimlendum um a a n s kominn
tmi til ess a fara dptina innan menntakerfisins og skoa lan flks. Tryggja
verur a a sklinn geti boi upp jnustu sem arf til ess a brnum geti
lii vel. Nausyn er a auka samstarf og samvinnu milli hagsmunaila og foreldra
og hla a brnunum okkar og flki almennt. Me v er von til ess a herslur
hverfi fr grgi og einstaklingshyggju tt a aukinni vellan og velfer
samflaginu. Mikilvgt er a veita stugleika og a foreldrar og brn eigi gatma
saman. a a eiga peninga er ekki a sama og a la vel.
Kreppan getur a mati vimlenda veri tkifri til ess a jappa jinni
betur saman og efla tengsl foreldra og barna ar sem foreldrar hafi meiri tma dag
en oft ur. Vimlendur eru sammla um a a hinga til hafi brnum ekki veri
allt of vel sinnt og kemur a meal annars fram knnunum a brn hr voru mun
meira einmana en ngrannalndunum. essu samhengi er mikilvgt a nta sr
r bjargir sem ba samflaginu eins og foreldra og eldri borgara, svo eitthva s
nefnt og leyfa llum eim mannaui sem vi eigum a koma a sklanum og gera
hann a einhvers konar menningarmistvum en eins og vimlendur nefna
verur kreppan ung fyrir sklann svo n er a duga ea drepast og takast vi
skoranir dagsins dag. Margar jkvir hliar m einnig finna kreppunni eins og
aukna samkennd og samveru foreldra og barna. N er nausynlegt a sinna mati og
eftirliti vel. a er ljst a a mun reyna leitoga menntakerfisins nstu
misserum a sna styrk og aldrei er mikilvgara en n a notast vi mentora, jlfun
og samvinnu til ess a tryggja fjlbreytta og rangursrka forystu.
91
5.3 Lokaor
Forysta er sfellt a vera umsvifameiri sklaumhverfinu og a er viurkennt a
til ess a sinna essu starfi vel arf mikla ekkingu og hfni. Niurstur essarar
ritgerar eru r a eir stjrnendur sem rtt var vi eru almennt mjg vel a sr
stjrnunarfrum og leggja miki kapp og al vi a a standa eins vel a
hlutunum og hgt er. eir beita leitogastjrnun fyrir sig sem er mjg jkvtt fyrir
sklakerfi ar sem stjrnun af v tagi stular a vellan og rangri. Einnig var
hugavert a sj hvaa ttir hfu hrif starf eirra. ar kom meal annars fram
a eim skortir formlegan stuning sem hgt vri a bta r og er mikilvgt
tmum sem essum. Httsettir stjrnendur finna miki fyrir hrifum stjrnmlanna
sem er andstu vi a a menntaml hrlendis su raun plitsk eins og kom
fram mli vimlenda. Ef til vill er a kvein blekking, ar sem menntakerfi
okkar byggir aallega rangursstjrnun sem ttu er fr nfrjlshyggjunni. a
var einstaklega spennandi vinkill sem bttist vi ritgerina egar efnahagskreppan
flttaist inn umruna. a var endanum einn megin fkus rannsknarinnar og
er efni sem arft er a kanna til ess a vi getum tta okkur stu mla n
upphafi kreppunnar. Eins og staan er n, eru vimlendur bjartsnir og viljugir
til ess a lta hlutina ganga upp en um lei kvnir fyrir niurskuri og
erfileikum. eir leggja allir herslu a a gta hags barnanna. etta er gott dmi
um a hversu spennandi og arfar eigindlegar rannsknir geta veri. Vinnan vi
essa ritger hefur veri alveg einstaklega gefandi og ferli lrdmsrkt.
Rannsknin gekk heildina mjg vel. Vifangsefni var skemmtilegt, krefjandi og
gerir mig a mun sterkari frikonu en g var ur. Annmarkar rannsknarinnar eru
meal annars eir hversu illa gekk a f hluta vimlendahpsins anna vital.
Eins hefi veri skemmtilegt og brnt a geta tala vi fleiri stjrnendur og af
rum svium menntageirans, svo kvei hafi veri a einskora hpinn vi
sklastjrnendur grunnsklum og stjrnendur stostofnunum hans til ess a f
sem besta sn stjrnun grunnsklans essum tmum. a er eitthva sem vri
hugavert a gera framtinni. tttakendur hefu einnig mtt vera fleiri til ess a
rannsknin gfi betri vsbendingar um stuna. Einnig er annmarki a ekki fundust
ngilega g ggn um skla kreppu til a bera saman vi niurstur. Eins vri
brnt a taka upp ann tt sem snr a efnahagskreppunni eftir um a bil r ea
tv og skoa hvaa hrif hn hefur haft raun og veru. vri ef til vill hgt a
gera ann hluta strri og beita megindlegri aferarfri me eirri eigindlegu.
92

6. Heimildir.

rela Eyds Gumundsdttir. (2006). getur sjlfur astoa vi a vera heppinn
...: Leitogar og lfsvihorf eirra. Ingjaldur Hannibalsson (Ritstj.).
Rannsknir flagsvsindum VII (bls. 55-62). Reykjavk: Flagsvsindastofnun
Hskla slands.

rela Eyds Gumundsdttir. (2008). Ein af strkunum: slenskir kvenleitogar.
Ingjaldur Hannibalsson (Ritstj.). Rannsknir flagsvsindum IX (bls. 55-62).
Reykjavk: Flagsvsindastofnun Hskla slands.

sds Halla Bragadttir. (2000). hlutverki leitogans. Reykjavk: Vaka- Helgafell
hf.

Brkur Hansen, lafur H. J hannsson og Steinunn Helga Lrusdttir. (2004).
Yfirfrsla grunnsklans til sveitarflaga. Valddreifing ea mistring. Netla-
Veftmarit um uppeldi og menntun. Prenttgfa fr 10. ma 2009.

Brkur Hansen, lafur H. J hannsson og Steinunn Helga Lrusdttir. (2008).
Breytingar hlutverki sklastjra grunnsklum: Krfur, mtsagnir og
togstreita. Uppeldi og menntun: Tmarit Kennarahsklans, 17 (2), 87-104.

Bush, T. (2008). From management to leadership: Semantic or meaningful change?
Educational Management & Administration Leadership, 36(2), 271-288.

Coleman, M. (2007). Gender and educational leadership in England: A comparison
of secondary headteachers views over time. School Leadership and
Management, 27(4), 383-400.

Creswell J . W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among
five approaches. Thousand Oaks: Sage.

Crotty, M. (1998). The foundations of social research: Meaning and perspective in
the research process. London: Sage Publications.

Cuban, L. (1988). The managerial imperative and the practice of leadership in
Schools. New York: State University of New York Press.

Dimmock, C. (2003). Leadership in learning-centred schools: Cultural context,
functions and qualities. Brundett M., Burton, N. og Smith R. (Ritstj.).
Leadership in Education (bls. 3-23). London: Sage Publications.

Duffy, T. M. og Cunningham, D. J . (1996). Constuctivism: Implications for the
design and delivery of instruction. J onassen, D. H. (Ritstj.). Educational
communications and technology (bls. 170 198). New York: Simon &
Schuster MacMillan.

93

Duignan, P. (2006). Educational leadership: Key challenges and ethical tensions.
Melbourne: Cambridge University Press.

Esterberg, K. G. (2001). Qualitative Methods in Social Research. Boston: McGraw
Hill.

Gardner, J . W. (2000). The Nature of Leadership. The jossey-bass reader on
educational leadership (bls. 3-12). San Francisco: J ossey-Bass.

Gardner, W. L., Avolio, B. J ., Luthans, F., May, D. R. og Walumbwa, F. (2005).
Can you see the real me? A self-based model of authentic leader and follower
development . The Leadership Quarterly, 16, 343372.

Glasser, W. (2000). We need noncoercive lead-management from the state
superintendent to the teacher. The jossey-bass reader on educational
leadership (bls. 28-37). San Francisco: J ossey-Bass.

Goffee, R. og J ones, G. (2000). Why should anyone be led by you? Harvard
Business Review, 5, 63-70.

Gronn, P. (2003). Leaderships place in a community of practice. Brundett M.,
Burton, N. og Smith R. (Ritstj.). Leadership in Education (bls. 23-36). London:
Sage Publications.

Gun Gubjrnsdttir. (1997). Kynjafri og stjrnun menntamla
kvennafrilegu ljsi. Helga Kress og Rannveig Traustadttir (Ritstj.),
slenskar kvennarannsknir (bls.179-187). Reykjavk: Hskli slands,
Rannsknarstofa kvennafrum.

Gun Gubjrnsdttir. (2001). Orrur um rangur, skilvirkni og
kynferi vi stjrnun menntastofnanna. Uppeldi og menntun: Tmarit
Kennarahsklans, 10, 9-43.

Gun Gubjrnsdttir. (2007). Menntun, forysta og kynferi. Reykjavk:
Hsklatgfan.

Gunnar Finnbogason. (1996). Sklastarf og markaslgmlin. Valddreifing, auki
valfrelsi og einkaving. Uppeldi og menntun: Tmarit Kennarahskla
slands, 5, 63-76.

Grummell, B., Devine, D. og Lynch, K. (2009). The care-less manager: Gender, care
and new managerialism in higher education. Gender and Education, 21, (2),
191-208.

Hackman, M. Z. og J ohnson, G. E. (2004). Leadership: A communication
perspective. Long Grove: Waveland Press Inc.

Hallinger, P. og Heck, R. (1997). Exploring the principals contribution to school
effectiveness. School Effectiveness and School Improvement, 8(4), 1-35.
94

Heilbrigisruneyti. (2009). Skrsla nefndar um slflagsleg vibrg (NSV) vi
efnahagskreppunni. Stt 1. september 2009 af
http://www.heilbrigdisraduneyti.is/media/Skyrslur/Lokaskyrsla_sal-
efn_nefndar.pdf.

Kvale, S. og Brinkman, S. (2009). Interviews: Learning the craft of qualiative
research interviewing. London: Sage.

Lg um grunnskla nr. 66/1995.

Lg um grunnskla nr. 91/2008.

Marsh, D. D. (2000). Educational leadership for the twenty-first century: Integrating
three essential perspectives. The jossey-bass reader on educational leadership
(bls. 126-146). San Francisco: J ossey-Bass.

Maslow, A. H. (1970). Motivation and personality. New York: Harper and Row.

McGee Banks, C. A. (2007). Gender and race as factors in educational leadership
and administration. The jossey-bass reader on educational leadership. (2.
tgfa) (bls. 299-339). San Francisco: J ossey-Bass.

Morgunblai, (2009, 3. jn). Kreppan hefur auki spennu meal unglinga. Stt 20.
jl 2009 af http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=1285742.

Sergiovanni, T. J . (2006) The principalship: A reflective practice perspective.
Boston: Pearson.

Sinclair, A. (2005). Doing leadership differently. Melbourne: Melbourne University
Press.

Sinkins, T. (2005). Leadership in education: Whats works and what makes sense?
Educational Management Administration & Leadership, 33(1), 9-26.

Steinunn Helga Lrusdttir. (2008). Leadership, values and gender: A study of
Icelandic head teachers. birt doktorsritger: University of London, Institute of
Education.

Rannveig Traustadttir. (2003). Handbk aferafri og rannsknum
heilbrigisvsindum. Sigrur Halldrsdttir og Kristjn Kristjnsson (Ritstj.)
Feminskar rannsknir (bls. 267-279). Akureyri: Hsklinn Akureyri.

Taylor, S. J . og Bogdan, R. (1998). Introduction of Qualitative Research Methods.
New York: J ohn Wiley & Sons, Inc.

rana Eln Dietz. (2003). Hvernig hefur femnismi haft hrif flagfrilegar
rannsknir? Stt 23. ma 2009 af http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=3878.