Está en la página 1de 149

UNA MINA DE CORAJE

Radios mineras de Bolivia

Jos Ignacio Lpez igil


ALER-PO XII Marzo 1985, Quito, Ecuador

Copyl !t - " r c#o$ Co%partido$ &a'o u(a lic (cia Cr ati) Co%%o($ R co(oci%i (to-*o co% rcial-Co%partir &a'o la %i$%a lic (cia +,#ttp.//cr ati) co%%o($,or0/lic ($ $/&y-(c-$a/+,-/ $/

Dos pala!ras an"es


E$t li&ro (o lo $cri&1 yo, Muc#o$ lo $cri&i ro(, O % 'or, lo #a&laro(, 2o $3lo 0ra&4 5co( ad%iraci3(, co( (tu$ia$%o5 l t $ti%o(io d tra&a'ador $, d $ 6ora$, d diri0 (t $ d l di$trito %i( ro d 7i0lo XX 8Poto$1, 9oli)ia:, Lo ;u llo$ $a&1a(, lo ;u r corda&a( d la !u(daci3( d la radio cat3lica P1o XII, 2 lo ;u pa$3 d $pu4$, c3%o !u )olucio(a(do, <ra&4 ta%&i4( a )ario$ dir cti)o$, locutor $ y locutora$ d la %i$ora, Co( todo$ $to$ r lato$ $ pu d r co($truir &a$ta(t &i ( l ca%&io dado por $ta i($tituci3( radio!3(ica a lo lar0o d $u$ =5 a6o$ d >i$t (cia, La$ i($titucio( $ $u l ( $ r co%o la 0 (t , *ac (, cr c (, ta%&i4( %u r (, I0ual ;u la 0 (t , la$ i($titucio( $ co%i (za( '3) ( $, co( &u ( i%pul$o, Lu 0o, poco a poco, $ )a( ca($a(do, $ )u l) ( r10ida$, p $ada$, E( l ca$o d la P1o #a $uc dido >acta% (t al r )4$, *aci3 )i 'a, a) ' (tada por u(a car0a d co($i0(a$ a(tico%u(i$ta$, R ( 0a&a, $ (o'a&a co%o lo$ a&u lo$ ca$carra&ia$, Co( lo$ a6o$, a !u rza tal ) z d di(a%itazo$, !u r 'u) ( ci (do, ?@i)ir para ) rA Al pri(cipio, la di(a%ita la tira&a( lo$ %i( ro$ ( co(tra d la P1o, 2 lo$ cura$ p d1a( au>ilio a la$ Bu rza$ Ar%ada$ para d ! (d r la %i$ora cat3lica, C(o$ a6o$ d $pu4$, lo$ %ilitar $ di(a%ita&a(, i(t r) (1a( la $taci3(, 2 ra( lo$ %i( ro$ lo$ ;u acud1a( a d ! (d rla, E$ta i() r$i3( 5co() r$i3( ;u lla%a( ( la 9i&lia5 (o $ !r cu (t , 7i ya $ di!1cil ;u u( 6ato ca%&i , ?cuD(to %D$ u(a i($tituci3(A 7uc d poca$ ) c $, la ) rdad, 2 por $o %i$%o, # ;u rido r co0 r ( $ta$ pD0i(a$ lo$ # c#o$ ;u >plica( $ )u lco d la taza, El l ctor c#arD d % (o$ lo$ (o%&r $ d lo$ ;u #a&la(, *o lo$ # pu $to por;u , a ) c $, l $i(0ular d u( r lato corr $po(d a )aria$ )oc $ ;u cu (ta( u( %i$%o $uc $o, 2 ( d !i(iti)a, (o $ trata d 4$t o l otro, $i(o d todo u( $ ctor d l pu &lo &oli)ia(o, >p rto ( cora' , ;ui ( prota0o(iza $ta #i$toria, C(a #i$toria ;u (o &u$ca, d $d lu 0o, l ri0or ci (t1!ico d lo$ arc#i)o$, Lo$ dato$ $ (tr % zcla( ( la % %oria popular, C(a ! c#a $ cruza co( otra, C( d tall $ >a0 ra, otro $ ol)ida, E$ ca$i i%po$i&l r cup rar la$ %il a(4cdota$ )i)ida$ dura(t lo$ Elti%o$ a6o$ ( $ di$trito %i( ro, " toda$ !or%a$, lo ;u cu (ta (o $ la pi(c lada, $i(o l cuadro, C( cuadro %uy i(co%pl to, por ci rto, 7 r1a u( # r%o$o tra&a'o 5u( d & r5 $cri&ir la #i$toria d la$ luc#a$ o&r ra$ ( l di$trito, $cri&ir la )ida d u( diri0 (t d la talla d B d rico E$c3&ar, la #i$toria d l 7i(dicato Mi>to d Fra&a'ador $ d 7i0lo XX, la d l Co%it4 d A%a$ d Ca$a,,, 2o % co(c (tr4 $ola% (t ( lo$ # c#o$ ;u toca( a la P1o XII y ( lo$ ;u >plica( $u ca%&io, E$toy $ 0uro ;u $ta$ pD0i(a$, cua(do $ a( l 1da$ ( l %i$%o 7i0lo XX, d 'arD( i($ati$! c#o$ a lo$ ;u participaro( ( ta(ta$ 'or(ada$ # roica$ ;u a;u1 $ (arra(, *o pu d $ r d otra %a( ra, 7i %pr la )ida $ %D$ a(c#a, %D$ co%pl ta, %D$ $tr % c dora ;u la$ cuatro pD0i(a$ d u( li&ro, P ro para ;ui ( $ $a& %o$ d o1da$, $p ro $ a( $u!ici (t $ para a$o%ar(o$ a lo ;u #a( $i0(i!icado $to$ =5 a6o$ ( l proc $o d Radio P1o XII, C(a pala&ra $o&r l ord ( d l li&ro, G di)idido l %at rial co( lo$ (o%&r $ d tr $ dir ctor $ d la P1o. LI*O, <RE<ORIO, RO9ERFO, La %i$ora, propi dad d lo$ Padr $ O&lato$, #a t (ido otro$ $ac rdot $ y laico$ al !r (t d lla ;u ta%&i4( #a(

i%pul$ado $u co() r$i3(, MD$ aE(, l ca%&io d la P1o (o $ d & ta(to a la actitud d $u$ dir ctor $, $i(o al %pu' d lo$ o&r ro$ ;u )a( r cup ra(do u( % dio d co%u(icaci3( ;u , i(icial% (t , l $ ra a' (o y #o$til, A p $ar d $to, cr o ;u &a'o lo$ (o%&r $ d $to$ tr $ dir ctor $ $ $i%&oliza( &i ( la$ tr $ tapa$ r corrida$ por la %i$ora ( $t cuarto d $i0lo, C( pri% r ti %po d i(tol ra(cia, d co(!licto !ro(tal co( l $i(dicato, d !urio$o a(tico%u(i$%o 8LI*O:, C( $ 0u(do, d ac rca%i (to al dolor %i( ro, d co%pro%i$o co( l pu &lo, toda)1a $i( $u!rir la$ co($ cu (cia$ ;u $t co%pro%i$o co(ll )a 8<RE<ORIO:, 2 u( t rc ro, d a&i rta id (ti!icaci3( co( la$ luc#a$ popular $ y co( ci(co i(t r) (cio( $ %ilitar $ co%o r $pu $ta 8RO9ERFO:, Lo$ l ctor $ (o aco$tu%&rado$ a la %a( ra d #a&lar a(di(a $ $orpr (d rD( 5$o&r todo ( la pri% ra part 5 d la co($trucci3( d %uc#a$ !ra$ $, G %o$ pr ! rido co($ r)arla$ tal co%o la$ $cuc#a%o$, La & ll za d $to$ 0iro$ corr $po(d a u( pu &lo ;u ro%p cual;ui r r 0la d 0ra%Dtica cua(do, d $d $u cultura ;u c#ua o ay%ara, l toca >pr $ar$ ( ca$t lla(o, Lo$ t $ti%o(io$ c (tral $ #a( $ido i(t rc ptado$ por opi(io( $ d otro$ (tr )i$tado$ 8 ( l tra cur$i)a: o por docu% (to$ y tra($cripcio( $ d la 4poca ;u $ (arra, A$1 pod %o$ a$o%ar(o$ a u( %i$%o # c#o d $d di$ti(to$ D(0ulo$, " l pu &lo %i( ro d 9oli)ia y d lo$ co%pa6 ro$ y co%pa6 ra$ d la P1o r co01 $to$ r lato$, A llo$, ( pri% r lu0ar, $ lo$ d )u l)o, 7ir)a( co%o $i0(o d 0ratitud y $olidaridad, d $pu4$ d lo$ corto$ p ro i(ol)ida&l $ d1a$ pa$ado$ ( 7i0lo XX, Ho$4 I0(acio L3p z @i0il 1 d %ayo 198I =5 a(i) r$ario d Radio P1o XII

Y debe haber testimonio. Y eso fue lo malo, que nosotros no dejamos anotado todo lo que pasa. Domitila de Chungara

LINO
Hoy entregamos esta radio al pueblo, a nuestros hermanos trabajadores. Y es por eso que hemos escogido esta fiesta, la fiesta del trabajador, para entregar nuestra radio. La radio est a la disposicin de ustedes. Y el fin de esta radio !oy a utili"ar las palabras del #apa #$o %&& es decir la !erdad y hacer el bien en este campamento. Yo s' que !amos a trope"ar con dificultades. (odos saben y no es un misterio decir que para organi"ar esta radio hemos sufrido todos juntos. Hemos aceptado dificultades que Dios nos ha mandado por algunos hermanos en este campamento. #ero hemos !encido esas dificultades. P, Li(o <r (i r, i(au0uraci3( d E%i$ora$ P1o XII, 1 d %ayo 1959

Una an"ena ca"lica


J2 (o # d r cordar $i al $tr (o )i( K Ga&1a 0ra( !i $ta, C#Lalla 1 #a&1a, &ail $ #a&1a, ador(ado co( pap l $ d color, Ga&1a u(a al 0r1a !atal, La &a(da )i(o, (o $4 d d3(d , 2o (o &ail4 $ d1a, ra %uy co&ard para (to(c $, Mi %a%D $1 &ail3, 2 #a&1a do$ $ 6ora$ ;u ra( Mar1a$, a(ti0ua$ )i 'ita$, Ella$ $ta&a( %D$ ap 0ada$ a lo$ padr $, co%o $olt rita$ al !i(, 2 ra( d u(a co(0r 0aci3( d la$ Cruzada$ d BDti%a, Mi %adr ta%&i4( ra d )ota, pu $, d la BDti%a, 2 d la$ ;u $a&1a dar para l l )a(ta%i (to d la %i$ora, Muy r li0io$a ra lla, y yo la $cuc#a&a d cir Mli%o$(a ll )o para P1o XIIN, Foda)1a t (0o tr $ r ci&ito$ d lo ;u dio %i %a%D, E( u(o #a&1a dado 5- c (ta)o$, ( otro = c (ta)o$, E( $ a(t $, c (ta)o ra #arto, La 0 (t dio para la %i$ora, $1, "io por;u p d1a(, 2 ( lo$ t %plo$ $ da&a, OOOOO )n una reunin de L(C*, Lino nos pregunt si !e$amos bueno de le!antar una radio catlica. Y dijimos que cmo no. Ya 'l hab$a le!antado la iglesia de +iglo ,, que en el campamento no hab$a templo, slo en la poblacin ci!il, en Llallagua. Lino promo!i eso desde que lleg en el -.. Y al -/ ya estaba terminada. #ero faltaba la emisora. Lino dijo que de nombre lle!ar$a #$o %&&, y algo e0plic sobre la bondad de este #apa. (ambi'n dijo1 Hay que contribuir. 2it3a. podemos dar para ese #$o %&& dijimos los trabajadores . 45lcan"ar pero6 (ambi'n la )mpresa- !a a ayudar dijo Lino. La )mpresa ten$a mucho empe7o en la emisora catlica, mucho ayud con tractores, con material de construccin. Del terreno no s' cmo lo consigui el padre. #ero para 'l nada consideraba imposible. (en$a entrada fcil en el #alacio, con el #residente +iles/, que gobernaba entonces. 8uer$a una cancha, necesitaba un dinero para un socorro social, entraba a cualquier ministerio y consegu$a. 9o era sonso, pues, el padre. #ero a lo de la emisora comen"aron a oponerse los del +indicato. Y ms, con el Control :brero que dirig$a el finado ;ederico )scbar. <etaron. 8ue ya ten$amos La <o" del 2inero. #ero la L(C, la =:C>, los j!enes, ya 'ramos ms fuertes que el +indicato. Centenares supimos ser y con mucha disciplina. Los enfrentar$amos si era llegada la necesidad. Y Lino trajo la emisora. OOOOO 1 Co$tu%&r
d rociar la ti rra o lo$ o&' to$ (u )o$ co( & &ida$ alco#3lica$ a(t $ d &ri(dar o c l &rar u( aco(t ci%i (to para ;u la Pac#a%a%a, dio$a d la ti rra, & &a, = Li0a d Fra&a'ador $ Cat3lico$, !u(dada por lo$ Padr $ O&lato$,

+ 7i0lo XX, ca%pa% (to %i( ro, co(ti0uo a Llalla0ua, I 7alario d u( d1a, 5 La E%pr $a Mi( ra 7i0lo XX-Cata)i, (acio(alizada por Q Hu)

l E$tado 9oli)ia(o ( l 5=, cua(do la R )oluci3( d l Mo)i%i (to *acio(ali$ta R )olucio(ario 8M*R:, P G r(D( 7il $ 7uazo, actual pr $id (t d 9oli)ia, !u ya pr $id (t d l 5P al P-, por l M*R, (tud O&r ra Cat3lica, !u(dada ( l di$trito por lo$ Padr $ O&lato$,

Ga&1a cual;ui r ca(tidad d 0 (t $ d1a ;u la a&ri ro(, Pri% ro d Mayo #a&1a $ido, % acu rdo, Fodo$ a&raza&a( al tata Li(o, Ga$ta alcald d La Paz )i(o, 2 diputado %D$, O&i$po ta%&i4( )i(o, ;u #a&l3 &o(ito $ d1a y &autiz3 la %i$ora, 2 lo$ o&r ro$ d Li(o %uy co(t (to$ co( la P1o XII ;u i&a a $ r % 'or ;u toda$, Por;u #a&1a La @oz d l Mi( ro, J(o ) K La d lo$ ro'o$, P ro la (u $tra ra % 'or a(t $ ya d co% (zar, E$ ;u t (1a a(t (a cat3lica, OOOOO 5ntes del -*, de la ?e!olucin, el +indicato no ten$a emisora. @n par de altoparlantes utili"aba para llamar a asambleas, poner discos, y as$. Aueno, en el -* los mineros planteamos de tener una radio. Y se inaugur La <o" del 2inero, la primera emisora de los centros mineros.B #ero el caso era que la gente no ten$a receptores. )ntonces, el +indicato se !io obligado a traer receptores, unos peque7itos, (esla, y se los dio a los trabajadores, descontados del salario. (oda!$a algunos tienen los (eslas antiguos, a pilas. )so fue muy nue!o en el centro, porque antes slo los ricos ten$an radio. Los obreros, contentos, chCallamos las radios. Y todos a o$r La <o" del 2inero, toditos. 2ucho mejor la lucha sindical en el distrito con esta emisora. 5h$ es que los curas nos tu!ieron bronca. Y decidieron le!antar una emisora catlica. Ya estaba andando el pleito de comunismo contra religin. Claro, los obreros nos hab$amos dado cuenta que los curas e0tranjeros eran pol$ticamente ms astutos que los nacionales. 2s peligrosos, pues. Y cuando se !a a le!antar la &glesia de +iglo donde ahora est la cancha de DCaschaE nos ponemos en contra. #ero no por la iglesia, sino por lo antisindicales que ya se han !uelto los curas. 9osotros, bien alegres. Le hab$amos quitado el terreno al Lino. Y la )mpresa que le da entonces la pendiente. )n ah$ no le!anta ni un cal!ario, pensamos. #ero ellos simularon una colecta con los de la L(C, la =:C y las se7oras. 2acanas. )llos ya ten$an la plata para la iglesia y la emisora. Del Canad les !ino esa plata, que yo lo s'. ;ederico )scbar se opon$a a todo esto. #ero el Lino se consigui las mquinas para comen"ar. (oda!$a me acuerdo cuando un tractor de la )mpresa !ino a aplanar el sitio donde est hoy la emisora, que era sembrad$o de los mineros. )l +ecretario de 2ilicias del +indicato, un tal ?ocabado, bien gordo, se plant delante. 8u$tese de ah$ dijo el tractorista. F8u$tate tG chupamedia de los curasH )l otro par la mquina, lgico. Y mucha gente comen" a ponerse junto al gordo, al sindicalista. )n eso, aparece Lino. Aaje del tractor le dice. #ero, padre... 8ue baje le digo.

8 Al poco ti

%po, $ i(au0ura la M=1 d "ici %&r N ( Cata)i, El ' %plo cu(d y ( 195P lo$ di$ti(to$ $i(dicato$ y di$trito$ %i( ro$ &oli)ia(o$ co(ta&a( ya co( =- %i$ora$ propia$, co$t ada$ por lo$ propio$ tra&a'ador $, 9oli)ia $ l pa1$ lati(oa% rica(o do(d lo$ o&r ro$ di$po( ( d %D$ % dio$ d co%u(icaci3( $ocial d $u propi dad, 9 Bro(t3( d p lota d %a(o,

Lino se arremang la sotana, se subi al tractor y lo aceler. ?ocabado y los dems tu!ieron que dar un salto macho. Y el cura sigui aplanando, sin !oltear la cara. 5s$ se comen" a le!antar la #$o. IIIII
@oy a #ac r ;u $ r $alt la la&or d lo$ Padr $ O&lato$, E$to$ &u (o$ Padr $ O&lato$, J;u4 !i( #a( p r$ 0uido al i($talar $ta radioK JMol $tar a al0ui (K I%po$i&l , ?7i #a( ) (ido para $ r)ir a lo$ !i l $ y a lo$ # r%a(o$ co%o $ac rdot $ c lo$o$ ;u $o(A JQui r ( t ( r llo$ pr po(d ra(cia para pod r do%i(ar la $ituaci3( y l l % (to ;u a;u1 r $id K A&$oluta% (t , (o, Ello$ $o( a&( 0ado$, (o $ pr dica( a $1 %i$%o$, para llo$ (o ;ui r ( (ada, Ello$ pudi ra( $tar %uy tra(;uilo$ y %uc#o %D$ ! lic $ ( $u$ ti rra$, E$tD( a;u1 $acri!icD(do$ por todo$ (o$otro$, A %1 % da pl (a $ati$!acci3( l (co(trar a#ora $ta$ pala&ra$ d 0ratitud y ala&a(za ;u # (co(trado para lo$ & ( %4rito$ Padr $ O&lato$, a ;ui ( $ yo ;ui ro ( l al%a, 2 % $ati$!ac %D$ por $ta co%pr ($i3( (o $3lo d l ca%pa% (to, $i(o ta%&i4( d !u ra, *o ;ui ro r ! rir% a u(o$ p ;u 6o$ 0rupo$ ;u , co%pu $to$ por p r$o(a$ ;u #a( () ( (ado $u$ % (t $ co( doctri(a$ d odio y d t rror, $tD( cr y (do ;u $tD( ( la ) rdad, A todo$ $to$ d $carriado$, #ay ;u tratar d atra rlo$ al $ (o d la I0l $ia al ;u p rt ( c (, "oy, $ 6or $, por i(au0urada$ la$ la&or $ d Radio P1o XII, Qu $ta radio $i %&r la &u (a $ %illa ( la$ al%a$ d lo$ ;u rido$ o&r ro$, *o a&orr c %o$, (o odia%o$ a (adi , El %D$ ro'o co%u(i$ta $ #i'o d "io$, 2 $i la 0racia d "io$ l toca, $ co%u(i$ta, l1d r co%u(i$ta, $ co() rtirD ( u( l1d r cri$tia(o, cat3lico, co%o ya co(oc %o$ al0u(o$, Qu ) (0a( todo$ al r dil, $a$ o) 'a$ d $carriada$, Qu $cuc# ( la$ )oc $ ;u $ #a( ) rtido ( $ta radio, 2 ;u pi ($ ( ;u (o $ ;ui r otra co$a, $i(o l &i ( $tar d llo$ d (tro d u(a patria ! liz y 0ra(d , Mo($, Cl to Loayza, O&i$po d Poto$1, ( la i(au0uraci3( d E%i$ora$ P1o XII, 1 d %ayo 1959,

Ni san"os ni c#ic#a
Mi %a%D $ !u d la i0l $ia por;u $ r $i(ti3 co( l padr , por;u ya lo$ padr $ (o ;u r1a( Co(0r 0aci3( d BDti%a, por;u ra( co($ r)adora$ la$ $ 6ora$, por;u lo$ padr $ %D$ #a&la&a( a#ora d 9i&lia, 5?Par c ( $ r )a(0 li$to$A 5d c1a %i %a%D5, MD$ d )oci3( yo ;ui ro, El padr d a(t $ #ac1a r zar l ro$ario, A#ora (i ro$ario (o #ay, lo #a( cortado, " $ %odo $ apart3, P ro yo, co%o ra 'o) (, % 0u$taro( lo$ padr $ co( $u 9i&lia, E$to $ &i (, p ($4 yo, P ro %i %adr d c1a. 5A(dat tE co( llo$, A %1 (o % co()i ( (, A lo$ padr $ pri% ro$ l $ #a&1a( dado do$ ca$ita$ ( la Mo(t $, El t %plo d Llalla0ua ra rE$tico, pi$o d &arro t (1a, 2 lo$ padr $, d $pu4$ d )aria$ %i$a$, lo #ici ro( d (u )o, La co($trucci3( ra l 0a(t , P ro d $ c#aro( todo$ lo$ altar $, Foda$ la$ $tatua$ l )a(taro(, 2 a;u1 todo$ $ta&a( co( la co$tu%&r d & $ar al $a(to, El ca$o !u ;u , cua(do lo$ %i( ro$ $ a(oticiaro( d ;u $ta&a( ca%&ia(do la r li0i3(, !u ro( allD, a la parro;uia, @i ro( todo )ac1o, co%o $al3( d &ail , 2 u( $3lo Cri$to $i( ropa ( l c (trito,

5J"3(d $tD( lo$ $a(to$K 0ritaro( llo$, 5"o(d d & ( $tar 5di'o l padr 5, ( l $3ta(o, Fodo $o $ idolatr1a, 2 ad %D$, $o( #orri&l $, 5E(tr 0u , pu $, 7i u$t d (o $ cat3lico, (o$otro$ $1, Lo$ $a(to$ $o( (u $tro$, 5Lo$ $a(to$ $o( d la i0l $ia, 2 ( la i0l $ia (adi % ord (a lo ;u #a0o, 5La$ 'oya$ pu$i%o$ (o$otro$, ?" )u l)a la$ 'oya$A La$ %u' r $, ;u ta%&i4( #a&1a( ) (ido, 0rito( a&a( %D$, Qu r1a( ya p 0arl , 2 lo$ #o%&r $ &u$ca(do di(a%ita para #ac r )olar todo, 2 l padr cito co( la col ri(a. 5?@Dya($ d a;u1A ?Bu ra, !u raA 5?@Dya$ u$t d ;u ll 03 Elti%o y d ' lo$ $a(to$ ( $u lu0arA 5?7i (o $ )a( a#ora %i$%o, lo$ >co%ul0oA *ada $a&1a%o$ d >co%ul0ar, P ro, por $u rt , ta%&i4( a (o$otra$ (o$ &ot3 $a ) z para (o p rd r co%u(i3( d %i$a, E$ ;u la$ c#ica$ cat3lica$ #a&1a%o$ ido por;u ya (o$ a)i$aro( d l ata;u , Bui%o$ a d ! (d rlo al padr , p ro ta%&i4( a (o$otra$ (o$ $ac3 a 0rito$, 2o p rd1 u( poco d ! , p ro (o por lo ;u (o$ corri3, $i(o por la A$u(ta, 1- A u( ladito la pu$i ro(, co%o (o pri% ra, Por 7a(tia0o % al 0r4, Lo $aca&a( ( proc $i3(, p ro ra ! o, Co( ca&allo, co( capa, co( $o%&r ro d pa'a i&a, par c1a c#olita, Muy ! o ra, P ro la 0 (t a$1 lo ;u r1a por;u patr3( d rayo$ #a&1a $ido, 2 la p r$o(a %&ru'ada $a(a&a al pa$ar la !i $ta, Fa%&i4( #a&1a 7a( Mat o y l Ho$4 d Mar1a, P ro a todito$ lo$ $co(di3 l padr ( l $3ta(o, 2 la$ 'oya$ (o d )ol)i3, Era( 'oya$ !a(ta$1a, co$a d (ada, p ro la 0 (t #a&1a pu $to, 2 la$ $p r%a$, lo ;u llora( la$ ) lita$, )i yo a la coci( ra lu$tra(do l pi$o co( lla$ d rr tida$, Lu 0o, l padr ;u r1a atizar co( lo$ $a(to$, 5La$ ropita$ $ir) ( 5l di'i%o$5, 7o( &rillo$a$, 5Pu d ( #ac r u$o 5p r%iti3 4l, 2 dio la$ ropita$, C(a $ 6ora ) ci(a %1a, d $ata(do, #izo ) $tido$ para $u$ JaJas11, Ropo(cito #izo co( la capita d 7a(tia0o, ;u yo la ()idia&a, 2 &u (o, #a&1a u(a %ur%uraci3( E(ica, Ga&1a odio co( lo$ padr $ por lo$ $a(to$ d la parro;uia, Al 7i(dicato !u ro( a ;u 'ar$ y r cla%ar, 2 #a$ta a#ora lo$ d a;u1 (o (ti (d ( por ;u4 $ #izo a;u lla )aciada d l t %plo, OOOOO 5l cura se le conoc$a como Kel buitreL. De negro iba. Y cobraban por todo, por matrimonio y bauti"o, por fiesta y defuncin. Hasta por morirse con Dios hab$a que pagar. Y bueno, llega el -*. )l 29? nacionali"a las minas. Y como la iglesia habla estado muy metida con la #ati7oM* y con toda la rosca minera, eso era un problema. @n problema pol$tico. 8ue se !ayan los curas, pedimos nosotros. +e han !endido a la )mpresa. 8ue los monten en burro y los lle!en a la frontera. 1- *u $tra 7 6ora d la A$u(ci3(, patro(a d 7i0lo XX- LIalla0ua, 11 *i6o$, 1= 7i%3( Pati6o, M l 9ar3( d l E$ta6oN, ;u ll 03 a $ r l cuarto %illo(ario d

l %u(do, >plot3 la$ %i(a$ d 7i0lo XX d $d pri(cipio$ d $i0lo #a$ta la (acio(alizaci3( ( l 5=, Co( Q-- R%$, d 0al r1a$ a&i rta$, $ta$ %i(a$ produ' ro( dura(t la 4poca d Pati6o 5-- %il to( lada$ d $ta6o !i(o y la !a&ulo$a ri;u za d 11,=--,---,--%illo( $ d d3lar $, E( Cata)i, %uy c rca d l ca%pa% (to 7i0lo XX, Pati6o i($tal3 la pla(ta co(c (tradora d $ta6o %D$ 0ra(d d l %u(do,

La cosa era simple1 los obreros se sent$an catlicos, pero no quer$an curas. 5hora, yo no s' si fue maniobra o cmo fue, pero en una asamblea grande del +indicato, los dirigentes informaron de una pr0ima !enida de curas. )0tranjeros tendrn que ser pero e0igimos nosotros . 9ada queremos con los de aqu$. Y nada de camote con la )mpresa. +i !ienen a lo mismo, que se queden en sus pa$ses. )s decir, son los mismos obreros que luego quemarn al padre Lino los que antes aceptaron que !inieran los curas canadienses. #asan algunos meses y llegan a Llallagua y a +iglo %% los primeros :blatos. 5 diferencia de los boli!ianos, estos curas gringos eran grandotes, coloradotes, muy atl'ticos. Luego !inieron !estidos de beige, ya no eran tan buitres. Y que !an a ense7ar a leer, y que !an a traer leche y harina... todo biens$simo. Los obreros obser!an esto y, en un primer momento, hay una simpat$a frente a ellos. #ero muy pronto comien"an los agarrones. Y es que hab$a un problema de fondo. )llos !en$an del Canad con un cristianismo muy de all, con sus concepciones. La cosa comen" con los santos de las iglesias, que ellos los barrieron de un pluma"o y remodelaron el templo con un crucifijo al medio. @n buen d$a lleg la montonera a la puerta del +indicato denunciando que en la iglesia de Llallagua no quedaba un solo santo. FLos trabajadores que ellos tildar$an de comunistas quer$an poner a los santos en el pliego de reclamosH Aueno, el +indicato protest. Los padres e0plicaron la nue!a idea de un solo Dios y un solo Cristo. Y que la liturgia y que un Dilo de cosas que, mientras ms e0plicaban, la gente menos entend$a. )so, pues. )l choque cultural entre creencias que !ienen del per$odo incaico y la fe occidentali"ada. IIIII La 0 (t a;u1 cr %D$ ( cala) ra, La cala) ra tra $u rt , l $ #a&la ( $u ca$a, 2 $aca( la$ cala) ra$ d lo$ %u rto$ ;u $ (ti rra( ( lo$ ca%i(o$ por al0E( accid (t , O d l c % (t rio ta%&i4(, 2 $o po( ( ( u(a ur(a y 0uarda(, Cua(do l padr a(ti0uo, #a&1a l p r%i$o, E(to(c $, ) (1a cual;ui r ca(tidad d cala) rita$ a la %i$a, El +- d (o)i %&r , 7a( A(dr4$, $ l d1a d ll )arla$, E( a;u llo$ a6o$, co( lo$ padr $ ll 0ado$, % ti ro( u( ca'3( ll (o d cala) ra$ al t %plo, C( ataEd ll (ito, "ic l padr . 5JPor ;u4 #a( tra1do $toK Ll ) ( al c % (t rio, 5*o, a;u1 tra %o$, 5@a( a $acar, 7i (o, a patada$ )oy a $acar, P ro lo$ %i( ro$ (o (t (d1a( por ;u4 a;u llo, 2 pat a(do, $ac3 l ca'3( l padr , " $d (to(c $, ya poco tra ( cala) ra$ a la i0l $ia, P ro $i0u ( co( lla$ ( la ca$a, L $ po( ( ) lita, L $ #ac ( acullicar.1+ La ch3allan. Co$tu%&r ! a, J(oK A %1 (o % #a 0u$tado, por;u % 0u$ta %i 9i&lia y %i A$u(ta, P ro ( cala) ra y ( ca$ti0o d al%a cr (, Qu $i la p r$o(a %u r , pi ($a( ;u ca$ti0a $u al%a d l !i(ado $i (o l da( %i$a, o $i (o $ po( l luto la )iuda, o $i $ % t co( otro #o%&r a(t $ ;u cu%pla u( a6o, 2 $i por ca$ualidad $a %u' r pi rd al0u(a co$ita o $ tu rc la patita,,, ?ca$ti0o d al%aA 1+ Ma$car #o'a$ d
coca,

E( $o $ lo ;u %D$ cr ( a;u1, Por $o, lo$ d1a$ lu( $, la %i$a ( Llalla0ua $ ll (a, por %i do al al%a, 2 lo$ padr $ d c1a(. 5E$ do%i(0o, 5Fa%&i4( do%i(0o ) (dr %o$ 5$a&1a( r $po(d r lo$ d l pu &lo5, P ro lu( $ $ % 'or, 7i (o, ca$ti0a l al%a, 2 lo$ padr $ (o (t (d1a( (u(ca, 2 $ ;u lo$ %i( ro$ $o( r li0io$o$, p ro a $u %a( ra d llo$, E( "io$ (o cr ( ta(to, %D$ cr ( ( l F1o, 2 l F1o $ co%o $i !u ra u( $ata(D$, p ro &u (o $, por;u l $ d 'a $acar l %i( ral, l $ p r%it , Por $o, llo$ lo % %oriza( $i %pr , E$tD ( u( $oca)3( d la %i(a, ( )ario$, Co;uita l po( (, Ci0arrito l po( (, 2 (tra( a la %i(a co( $a prot cci3( d #allar l %i( ral y ;u (o $ pi rda la ) ta, Fa%&i4( dic ( Mprot40 % F1o, ;u (o % a0arr la di(a%itaN, y la >plota( co( la co(!ia(za, 2 $ por %oti)o d l F1o ;u lo$ %i( ro$ (o d 'a&a( ;u (tr u( $ac rdot ( la %i(a, (i ;u $ #a0a u(a )ir0 ( d (tro, por;u ra $u co(trario d l F1o, 2 ;u $ )a a p rd r l %i( ral, 2 #a$ta a#ora ti ( ( $ pr t >to, ;u d $d ;u #a (trado la @ir0 ( d la Co(c pci3( a la %i(a, ;u lo$ padr $ $ a(to'aro( d (trarla, $ #a p rdido $ta6o, Lo$ %i( ro$ a$1 pi ($a(, P ro, a rato$, ta%&i4( cr ( ( "io$, Cua(do la$ !i $ta$ cr (, P ro lo$ padr cito$ (u )o$ d c1a(. 5E$ pa0a(i$%o, 2 la 0 (t r ( 0a(do, por;u acD $i l cura (o da la partida d la !i $ta, (o #ay !i $ta, " %uc#o #a&lar, ac ptaro(, P ro $3lo u(a pri% ra part , lo ;u ra proc $i3( y &ail , La !arra (o, La & &ida (o, Qu l alco#oli$%o $ pri%o d l co%u(i$%o, d c1a(, 2 duro ataca&a( a lo$ do$, 9u (o, lo$ o&r ro$ $ $o% ti ro( por lo0rar $u !i $ta, Era la d l Corpu$, % acu rdo, 5Fra0o (ada, $3lo d )oci3( 5'uraro(5, 7i( a$co cu%plir %o$, A$1 co%pro% ti ro( al padr , 2 l padr & (di'o, P ro l 'ura% (to d lo$ pa$a(t $ aca&3 ( !arra, Lo$ %i( ro$ !arr a(do ta%&i4(, 2 lo$ padr cito$ ;u ()1a( a lo$ c#ico$ d la HEC1I, ;u ya la #a&1a( !u(dado, a c# ;u ar la$ ca$a$ d !arra po$i&l , 2 )u l) ( lo$ c#a(0o$. 5Fra(;uilo, padr , *adi & & , Lo$ padr $ p ($aro( ;u la &atalla ra 0a(ada, P ro, al poco, )i ( otro cat3lico. 5E$co(dido$ ( otra$ ca$a$ $tD(, C(a tracalada d 0 (t , todo$ c#upado$, l padr Mauricio15, d $cu&r l $co(dit , pat a la pu rta, y lo$ &orrac#ito$ ti $o$, 5?7oy yo l %a(dado d "io$ o ;ui4( $oyK " &oludo % #a( pu $to,,, ?La$ !i $ta$, para (u(caA 7al Ec#3 %aldici3( l padr , #izo cruz al r )4$, 2 la 0 (t co( la p (a, p ro %D$ co( la c#ic#a,1P 2 d $pu4$, i&a( lo$ padr $ a$1, $o&rador $, d c#ic# r1a ( c#ic# r1a, pat a(do lo$ ca(tarito$, p l a(do co( lo$ parro;uia(o$, Qu (o & &a(, ;u (o $ %&ria0u (, 1I Hu) (tud E$tudia(til Cat3lica, or0a(izada 15 Mauricio L ! &)r ,
lo$ %i( ro$, ( l di$trito por lo$ Padr $ O&lato$,

1P 9 &ida alco#3lica ;u $ pr para co( %a1z %a$ticado y ! r% (tado, E$ la & &ida %D$ popular ( 9oli)ia y (tr

P ro ta%&i4( co( $o, ol)ida&a( la cala%idad ;u ti ( l %i( ro, Por;u (o (tra&a( lo$ padr cito$ ( t rc ra pu(ta1Q, d (oc# ( l $oca)3(, *o t (1a( llo$ %al d %i(a, 18 E$o p ($a&a yo, au(;u ra to(ta, 2 yo (o & &1a, p ro (o critica&a, Por;u l pa( $ la cara d "io$, J(oK P ro la c#ic#a, Jd ;ui4( $ rDK " la )ir0 ( $ rD, ;u co($u la, Mi tra0uito, a rato$, % & &1a, Por;u ta%&i4( #ay dolor, 2 lo$ padr $ (o $ du l (, $o ) o, OOOOO )l mismo problema con las fiestas. )n la 'poca de antes de la nacionali"acin de las minas, los obreros que, en realidad, eran campesinos que hab$an cambiado chCuluME por guardatojo*N, abandonaban la mina y se iban a las fiestas en sus pueblos. )sa es la tradicin. )l que naci en un pueblo, a ese pueblo debe !ol!er cuando la fiesta. Hab$a una migracin fuerte en agosto, en septiembre. 48u' hace la )mpresa #ati7o, entonces6 (rasladar estas fiestas al centro minero para que los obreros no salgan. Y se traen los santos de cada pueblito a las iglesias de las minas. )l propio ($o*M es un s$mbolo trasladado del campo. )l campesino cree en la #achamama, que le da el fruto. La mina es roca, tiene otro due7o. Hay que chCallarlo, hay que !olcar en 'l los antiguos ritos para que el minero encuentre y siga la !eta. )s la religin antigua adaptada a un nue!o sistema de produccin capitalista. Con el ($o y en las fiestas, se bebe. ;uera de las fiestas, tambi'n se bebe. )l alcohol es un problema, claro, pero un problema social. ;ueron los mismos coloni"adores los que lo fomentaron. Y ahora !en$an otros coloni"adores a quitarlo, pero sin preguntarse por la situacin que hace que el minero beba tanto. IIIII P ro p l a 0ra(d !u ( la otra A$u(ta, % $ d a0o$to, Qu r1a( $acar al otro padr &urro, 5 ?E$t 0ri(0o )i ( a c#ar a p rd rA (

A;u1 $ co$tu%&r ;u $i la autoridad (o ac pta la$ co$tu%&r $, ( &urro lo $aca(, Co( l padr &oli)ia(o d a(t $ a$1 lo #ici ro(, 7 (tado ( l &urrito a$1, co( l poto #acia ad la(t , y lo %pu'aro( a la tra(ca, 2 ya i&a( a #ac r lo %i$%o co( l padr (u )o, por;u 4l (o ;u r1a la !i $ta por (ada, (i la c#ic#a,

Las $%erzas de "a"a Lino


Fata Li(o ra alto, co( u(a cara &i ( ro$adita, (ariz d !ilo, Muy cari6o$o lo co(oc1a%o$ (o$otro$, lo$ '3) ( $ cat3lico$, 2o %i$%a a(da&a % tida ( la HEC, y 4ra%o$ d c#ica$ y d c#ico$, cual;ui r ca(tidad, F (1a%o$ acti)idad $, 'u0D&a%o$ 1Q F rc r tur(o d tra&a'o ( i(t rior %i(a, d 1- p%, a P a%, 18 7ilico$i$, 19 <orro ca%p $i(o t 'ido, =- Ca$co %i( ro, =1 "ia&lo 9u (o, du 6o d l %i( ral ;u $ $co(d ( la$ (tra6a$ d

la ti rra,

d port , Al0u(a ) z ;u u( padr t (1a ;u $alir, (o$ di$!razD&a%o$ para &ailar, Ga&1a ;u d $p dir co( &ail , O la ll 0ada ta%&i4(, #ac r ) lada y pr parar pa$t l $, ;u al padr Li(o &a$ta(t l 0u$ta&a(, *u $tra acti)idad %D$ $ co(cr ta&a a 'u0ar, Fa%&i4( (o$ #ac1a( al0u(a$ r u(io( $ co( >plicacio( $ d 9i&lia, Ga&1a HOC, d lo$ '3) ( $ tra&a'ador $, " $pu4$, #a&1a LFC, d lo$ ca&all ro$ ca$ado$ y $ 6ora$, 2 'u(tD(do(o$ co( llo$, #ac1a%o$ $a$ ) lada$ para ;u %D$ 0 (t ) (0a a la parro;uia, Era %i$i3( d atra r, 2 t (1a%o$ ;u $tar ( %i$a $i %pr , co( %uc#a co(curr (cia y ca(to$, 9u (o, tata Li(o lo co(c (tra&a todo, ( todo $ta&a, 7i u(a c#ica !alta&a a la r u(i3(, a#icito $al1a a &u$car, 5Por ;u4 (o #a ) (ido $u #i'aK 2 $i lo$ papD$ duda&a(, $ $a&1a (o'ar &i ( l padr , F (1a carDct r u( poco l )a(tado, Claro, ra %uy &u (o, p ro t (1a $u$ r accio( $ d #o%&r , M acu rdo u(a ) z, por $t lu0ar ) (1a, por la carr t ra d la $cu la, C(o$ $ 0uidor $ d l !i(ado do( B d rico E$c3&ar #a( $tado & &i (do ( l clu& Raci(0, @i ro( ;u ra la %o)ilidad d Li(o y $ ;u daro( $pia(do ;u $tacio(ara, El padr $ !u a u(o d $to$ ca%pa% (to$ a )i$itar a#i'ado$, 7i %pr $ apar c1a a lo$ a#i'ado$ ;u p l a&a(, La$ $po$a$ %D$ lo %a(da&a( a lla%ar para arr 0lo d %atri%o(io, ;u a;u1 lo$ %arido$ $al ( %uy a&u$i)o$ y co( 0olp $ 0o&i r(a( la ca$a, 2 Li(o l $ da&a l % r cido, 5A$1 du l a la %u' r 5d c1a, "uro l $ p 0ada a lo$ $po$o$, &u (o$ pu6 t $, *o $ d & a&u$ar d la %u' r, d c1a, 2 $i otra ) z #ac , a)i$ (o%D$, $ 6ora, 2 lo$ %arido$ calladito$ co%o JaJas, $i( patal o, E$ ;u l t (1a( %uc#o r $p to al padr , F %or d "io$ l t (1a(, El a$u(to !u ;u , %i (tra$ Li(o $ta&a (d r za(do a lo$ a#i'ado$, lo$ d l Raci(0 l #a( )olcado co%pl ta% (t $u ' p d 4l, 2 d $pu4$ d )olcarlo, tu)i ro( %i do ;u r accio( y $caparo(, Por;u $i %pr d c1a l padr . 5?CuidaditoA 9a'o $ta$ $ota(a$ #ay u( #o%&r , Muc#o r ( 03 a;u lla ) z cua(do )io l ' p &oca arri&a, 2 cua(do r ( 0a&a, % 'or a(dar l 'o$, 71, %uy d $a!ia(t $a&1a $ r l padr Li(o, P ro (o ra co%o padr E(ri;u , pi$ador d p rro$, A $t otro lo ;u l 0u$ta&a ra pi$ar p rrito$ co( $u carro d la %i$ora, J2 por ;u4 #ar1a $oK La 0 (t prot $ta&a, J(oK P ro 4l $ 0u1a pi$a(do, $i %pr corri (do %uc#o, Li(o (o, 4l (o $ ) (0a&a ta(to co( lo$ a(i%al $, A lo$ #o%&r $ %D$ (!r (ta&a, por;u ra %uy !u rt , *i(0u(o d lo$ %i( ro$ l i0uala&a ( !u rza, OOOOO ;ue un amigo el que me present al padre Lino en la Linares.** Y cuando me da la mano, me ha hecho gritar, me ha aplastado. De ah$ me in!it1 <enga usted al templo, pues, a las reuniones. )ra as$. Cuando daba la mano como prensa atena"aba. Yo saqu' de aquella primera !e" la e0periencia que cuando lo saludaba no deb$a dar la mano muy suelta, de modo que cuando ajuste no me haga doler. #orque, cr'ame, si le alcan"aba los dedos usted == Call
c (tral d la po&laci3( d Llalla0ua,

regritaba. Y 'se era su sistema de 'l para que el cristiano se arrodillara. #orque con el dolor apretado de la mano uno ped$a bendicin. 9o ests arrodillndote ante m$ dec$a entonces el Lino . )s ante Dios. Aueno, me anim el amigo y fui una !e" a la reunin de la L(C. #ero ya no pod$a salir del asunto. #orque el padre ten$a carcter militar. Hablaba duro y le gustaba el cumplimiento, estricto cumplimiento en las reuniones. (en$amos que aprender qui'rase o no. Ol daba tareas de una reunin a otra. 5dems, le$amos los +antos )!angelios. 5unque hubi'ramos comprendido los cap$tulos, ten$amos que responder as$, poco a poco. )ntonces, aprend$amos como en la escuela se aprende. Y despu's de las e0plicaciones, hab$a mesas de juego, rompecabe"as, sab$amos jugar una chacota hasta con el mismo padre. )n una de las !eces, se trajo una liga fuerte. La ense7a el padre Lino, un poquito la estira. 48ui'n tiene fuer"a para estirarla toda6 nos desafi. Y muchos se aficionaron. Yo puedo, yo tambi'n, dijeron fcil. Listo. (odos se !an a poner. <iene el primero. (rata, trata, y no puede. Yo s$, dice otro. +e coloca, el padre le da la liga... pero nada, no se mo!$a ni con muecas. Y as$ !an desfilando. 5l final, nadie ha podido. +e ha re$do el padre Lino. (raigan dice. +e coloca el padre, hace... y la liga era como acorden !iejo. 5s$ estiraba, sin incomodidad. Y la gente qued admirada de su fuer"a de 'l. :tro d$a, !iene Lino diciendo1 Hay que saber dominar al enemigo. 9osotros no a ofender a nadie. #ero si nos pegan hay que defenderse Y fue 'l mismo a hacernos la prueba con un lamero *, gordo que estaba trabajando. +e acerca por atrs, le agarra el cuello, y lo le!anta como conejo. 2ucho se ha molestado el gordo, porque le doli, que ten$a mucho peso. Cura podrido le dice . 9o me !oy a quedar al palo. 9o tiene que molestarse, hermano le decimos nosotros . 2as bien, el padre Lino nos est ense7ando a pelear, a probar nuestros pulsos. Y con palabras le hemos apaciguado. IIIII J2 cua(do )i(o la $ 6ora d l Pr $id (t , ;u u$t d (o lo cr rDK=I E( l ca%pa% (to ta%poco $ cr 1a, (o $ #a&1a )i$to $o, E$ ;u la$ %o('ita$ #a&1a( ll 0ado, 2 lo$ padr $ ;u r1a( & (d cir $u ca$a d lla$, 2 para & (d cir, padr Li(o $ i()it3 a la $po$a d 7il $, P ro $a ) z (o pudo ) (ir, 2a (o cr 1a%o$, 2 lo$ ro'o$ i(dir ct a(do. 5Qu la trai0a, pu $, 7i )i ( , (o $al , P ro )i(o la $ 6ora, co( %i(i$tro$ %D$, 2 l catolici$%o, ;u ya $ #a&1a r !orzado, #izo l r ci&i%i (to, Mi$a o!icial co( (o$otro$ ca(ta(do y la $ 6ora co%ul0a(do, 2 lo$ =+ Fra&a'ador $ ;u r co0 ( part1cula$ d $ta6o ( =I F r $a Or%ac# a d 7il $ 7uazo )i$it3 7i0lo XX
l >t rior, ( lo$ d $la) $ d l %i( ral, l 8 d dici %&r d 1958,

co%u(i$ta$ r ( 0a(do por;u (o pod1a( co( la %a$a, El par;u i(!a(til r 0al3 ta%&i4( para lo$ (i6o$, P ro dio a la I0l $ia, y Li(o co%o 0uardiD(, *o$otra$ $tD&a%o$ co( la ad%iraci3( por l padr ;u todo lo pod1a, P ro %D$ pod1a, Por;u a poca$ $ %a(a$ d la $ 6ora $ tra'o ta%&i4( a la$ #i'a$, ;u ra( do$, El %i$%o Li(o la$ #izo )ia'ar ( la ca%io( ta d la parro;uia y 4l %a( 'a(do, <loria !u $ d1a para lo$ cat3lico$, J2 ;u4 $ r1a la i%porta(cia d l padr ;u #a$ta ( la %i(a la$ (tr3 a la$ do$ c#ica$K Qu (i la$ %u' r $ d a;u1 (acida$ (o pod %o$ (trar, JAca$o l F1o #a&rD p r%itido por $ r #i'a$ d l pr $id (t K,,, JQu4 $ r1aK P ro lla$ !u ro(, todo )i ro(, a lo$ %i( ro$ tra&a'a(do )i ro(, " $pu4$, co( a)i3( d 0o&i r(o )ol)i ro( a La Paz, 2 todo$ co( l Li(o ( la &oca, ;u para todo da&a l padr , 5E$t curita 5d c1a u(o5 $i (o !u ra D3anDa*- a Pr $id (t d &oli)ia(o$ ll 0a&a, OOOOO
E( La Paz $ t %1a ;u $ta )i$ita d la $po$a d l Pr $id (t a la$ %i(a$ $ co()irti ra ( u(a catD$tro! , E( r alidad, #a&1a %uc#o ;u t % r, La$ %i(a$ #a( $ido $i %pr l pu(to d partida d di$tur&io$ $a(0ri (to$ para la (aci3(, Ad %D$, l actual 0o&i r(o ti ( a;u1 a $u$ %D$ (car(izado$ ( %i0o$, A#ora &i (, la $ 6ora 7uazo !u $aludada por u(a 0ra( %ultitud d p r$o(a$ y ll )ada d u( lado a otro, Claro, $ pu d i%a0i(ar la a(0u$tia d l Pr $id (t cua(do d $pidi3 a $u $po$a y, lu 0o, $u 0ra( al 0r1a cua(do r 0r $3, y $u 0ratitud por lo$ O&lato$ por cuya i(!lu (cia, ( ta( poco$ a6o$, $ #a&1a( lo0rado ca%&iar lo$ lo&o$ ( o) 'a$, E$ta >ito$a )i$ita #a t (ido para (o$otro$, lo$ O&lato$, %uy ! lic $ co($ cu (cia$ ( do$ t rr (o$ $trat40ico$. Pri% ro, ( la$ %i$%a$ %i(a$ (u $tro pr $ti0io #a cr cido %D$ por l # c#o d ;u la Pri% ra "a%a d la *aci3( $ #a %ol $tado ( ) (ir E(ica% (t para r $po(d r a (u $tra i()itaci3( y ;u , a p $ar d toda$ la$ pr ) (cio( $, la r c pci3( #a $ido triu(!alS 7 0u(do, ( La Paz la$ alta$ $! ra$ 0u& r(a% (tal $ #a( co(ocido y apr ciado u(a ) z %D$ l tra&a'o %i$io( ro y paci!icador d lo$ O&lato$, El P, Li(o lo co($tat3 al d1a $i0ui (t d la )i$ita cua(do )ia'3 a La Paz. toda$ la$ pu rta$ $ a&r1a( %D0ica% (t a(t 4l, Carta d lo$ %i$io( ro$ O&lato$ d 7i0lo XX a $u 7up rior < ( ral, 15 dici %&r 1958

C#olas de los c%ras


E$p cial% (t para l padr Li(o #a&la&a( %al, " lo p or d c1a(, 2 %D$ p or cua(do ll 0aro( la$ %adr cita$, ;u ra( 0ri(0uita$ ta%&i4(, ru&ia$, G r%a(a$ d la A$u(ci3( ra(, A %1 % 0u$ta&a( por;u % d c1a( ;u la A$u(ta ra patro(a d lla$ ta%&i4(, 9u (o, ( $ ti %po #a&1a Mcarita$N,=P L c# , #ari(a, %a(t ;uilla pri% ra cla$ , ac it , ropa ) (1a, Lo$ padr $ ll 0a&a( co( la ca(tidad, 2 la$ %o('a$ r part1a( la$ !ic#ita$, La p r$o(a ;u i&a a %i$a r ci&1a u(a !ic#ita para t ( r $u$ Mcarita$N, 7i (o i&a a %i$a, (o da&a( !ic#a, y (o l da&a( l c# (i (ada, E$o ta%poco l $ 0u$ta&a a lo$ %i( ro$, P ro al0u(o$ i&a( di$i%ula(do a la i0l $ia a ;u l $ di ra( la !ic#a, 2 $i (o da&a(, (o i&a(, =5 <ri(0o, =P CARIFA7, or0a(izaci3( i(t

r(acio(al d la I0l $ia para ayudar al F rc r Mu(do, $p cial% (t co( ali% (to$,

E(to(c $, ra u(a o&li0aci3( ir a %i$a, %D$ por !ic#a ;u por ! , 2 al d1a $i0ui (t , todo$ lo$ ;u #a&1a( ido a %i$a $ a!ila&a( para r co0 r la$ Mcarita$N, Co( la$ Mcarita$N y co( lo$ $a(to$, y co( la %i$ora ya $ #a&la&a, #a&1a u(a d $#o(ra total para lo$ padr $, A cada cura l da&a( %u' r, " c1a( ;u #a&1a $u&t rrD( o ( la i0l $ia d 7i0lo ;u $ co%u(ica&a co( la$ %o('ita$, co( $u ca$a d lla$, 2 $ali (do d a;uicito, por l $u&t rrD( o i&a( do(d l Pu $to d 7ocorro d la$ %o('ita$, ;u at (d1a( co%o (! r% ra$, P ro lo$ %i( ro$ (o a0rad c1a( a lla$ por l $ocorro d l pu $to, M 'or la$ odia&a( por;u ra( d lo$ cura$, Qu ra( $u$ c#ola$ =Q d llo$, 2 lo$ cura$, $u$ qharis*B d lla$, 2 a$1, i%a0i(a&a( %uc#a$ %aldad $, Por atacar (o%D$, pu $, P ro a Li(o %D$ ataca&a(, Cual;ui ra ra $u %u' r, Ga&1a ;u $u!rir %uc#o por $tar d l lado d 4l, J(o ) K *i(0u(a $ li&ra&a ya, 7i u(a $ 6ora i&a a la parro;uia, c#ola d l Li(o, Ga$ta ;u al0u(a$ d 'aro( d ir por $to, por;u d c1a( M;u4 ! o (o$ co% (ta(N, Lu 0o l culparo( co( u(a c#ica d o'o$ ) rd $, El papD d lla apar ci3 u( d1a co( carrito (u )o, 2 di' ro( ;u ra l pr %io d Li(o para #ac rl $acar la JaJa a la c#ica, ?CuD(ta$ (oticia$ $ r co01a( $3lo para d $trozar a Li(oA Qu $ cura i(%oral, Qu (i cura $, % 'or %ilitar, E$p1a di$!razado $, @i ( a $piar(o$ a lo$ %i( ro$, c3%o tra&a'a%o$, c3%o co% %o$,,, Claro, Li(o ra %uy &ru$co, P ro para lo$ d la parro;uia ra %uy ;u rido, 2a por (to(c $, lo$ o&r ro$ $a&1a( ca(tar alza(do l (o%&r d tata Li(o co( l Jay7ito*E d lo$ &orrac#o$. Pracias a Dios soy soltero, !iditay, soy soltero. 48u' le importa al padre Lino6 +i me emborracho es con mi plata. )n esta !ida en la otra !ida padre Lino es el que manda, palomitay. Lu 0o $ $acaro( otro co( pala&ra$ #orri&l $, A la %adr cita Mica la la c#icot a&a( ta%&i4(, E$ ra l 0u$to %D>i%o d llo$, la %aldad, +ale el sol, siguen chupando sale la luna, siguen chupando. 48u' ser del padre Lino tan querido de +iglo %%6 +$, s$, madre 2icaela s$, s$, tG eres mi amor, contigo me !an celando contigo me he de casar. =Q Qu rida d &a'a cla$ $ocial, =8 Go%&r =9 Mu$ica d l !olTlor i(d10 (a, %uy popular,

E( ;u c#ua ca(ta&a( y ( ca$t lla(o, Pa$a&a Li(o !r (t al 7i(dicato y a#1 a(da&a( )ario$ $il&a(do la to(adita, 5JQui4( $ l i() (tor d $a i(!a%iaK 5l $ 0rito( a&a l padr , 5El pu &lo, pu $, do( Li(o 5l r $po(d1a( d $d la ) (ta(a, 5C$t d $ $ rD( 5r plica&a 4l5, Lo$ d l 7i(dicato $ rD(, 2o lo$ co(ozco &i (, ?Mat riali$ta$, at o$, ll (o$ d odioA A puro at o$ lo$ t (1a l Li(o, 2 llo$ (o $ calla&a(, Por La @oz d l Mi( ro r $po(d1a(, M9uitr * 0roN, MAdor% c dorN,,, toda cla$ d t1tulo$ l da&a(, 2 #a$ta a lo$ %o(a0uillo$ ;u l cola&ora&a(, cr1a$ d &uitr $ l $ d c1a(, M&uitr cito$ ( 0ro$N, La ) rdad dic#a, Li(o t (1a u(a $o& r&ia ;u (adi l pi$a&a l po(c#o, O la $ota(a, pu $, para % 'or d cir, 2o #a$ta # )i$to ;u ri4(dol p 0ar a u( %ar ado ;u #a ) (ido a i($ultar, 5?F )oy a $acar la ('u(dia, cura d %i rdaA 5l a% (az3 l 0iradito, 5Atr4) t 5r $po(di3 Li(o, 2 ya $ $ta&a arr %a(0a(do para lo$ pu6 t $, El #o%&r ;u a% (az3 $ lla%a&a Mai$%a(, ;u lo acri&ill3 l ' rcito lu 0o, ( la (oc# d 7a( Hua(, OOOOO Yo estaba de +ecretario de ?elaciones en el +indicato. @na de las tareas que !e$amos corno prioritaria era la educacin de nuestra ju!entud. De ah$ surge el Colegio #rimero de 2ayo, fundado por el +indicato de +iglo %%, el primer colegio del distrito, a e0cepcin del de @nc$a. Cuando inauguramos el #rimero de 2ayo aparecen los padres :blatos pidiendo dar clases de religin. +e las dimos. Lino estaba de profesor. Y 'l apro!echa, entonces, para organi"ar la =u!entud )studiantil Catlica, la =)C, en abierta accin anticomunista, atacando frontalmente no slo las posiciones nuestras, sino las mismas demandas sindicales. Como respuesta, nosotros fundamos el 20imo PorDi. Yo lo organic'. )ra una agrupacin nuestra, de los trotsDistas, para capacitar pol$ticamente a los j!enes del distrito, para mo!ili"arlos. )l PorDi ech ra$ces en todos los campamentos mineros. #or su parte, el #CA,N ten$a otro frente ju!enil, el Lincoln 2urillo Castro. Las peleas fueron brutales para controlar las directi!as del Colegio. )n esto, como en todo, los curas quer$an restar fuer"as al +indicato, a los partidos, y dominar ellos la situacin. )l caso era que en todos los cursos estaban di!ididos los muchachos. +e logr polari"ar a toda la ju!entud del distrito. OOOOO Ga&1a u( i($ulto 0ra(d , #a$ta ( lo$ col 0io$ #a&1a $a r )a(c#a, Por;u $ta&a l 0rupo d lo$ ro'o$, P ro (o$otro$ 4ra%o$ %D$ ;u lo$ ro'o$, E$t $al3( d acD d la %i$ora ra &i ( r pl to $ola% (t co( lo$ ' ci$ta$ d 7i0lo, Co( lo$ 'oci$ta$, al i0ual, Llalla0ua t (1a 'u) (tud cat3lica, )ario$ 0rupo$, C(c1a t (1a, Cata)i t (1a, A$1 ;u , cua(do (o$ 'u(tD&a%o$, r &al$a&a l $al3(,

+- Partido Co%u(i$ta 9oli)ia(o, l1(

a $o)i4tica,

7i %pr ( $u $ r%3( Li(o ataca&a a lo$ co%u(i$ta$, 2 lo$ c#ico$ ro'o$, a ) c $ rod a&a(, 0rito( a&a( d $d !u ra, a% (aza(do p 0ar(o$ %D$ y p 0arl al padr , 5?Qu ) (0a(A 5d c1a Li(o, l )a(ta(do la )oz5, 7i $o( ta( #o%&r cito$, ;u ) (0a(, 2 $i ;ui r ( a pu6 t $, (o$ )a%o$ a (t (d r a pu6 t $, P ro $i ;ui r ( #a&lar d a &u (a$, )a%o$ a ll 0ar a u(a co(clu$i3(, P ro (u(ca $ a&u (a&a(, Lo$ a0arro( $ ra( ( la$ call $, cat3lico$ y ro'o$, Ga&1a lo$ Ma($illa$, # r%a(o$, C( Ma($illa, ;u ra HOC, $ tr (z3 co( u(o d La @oz d l Mi( ro a#1 ( la parada d la$ %o)ilidad $+1 a Cata)i, 7 tro%p aro( a lo %ac#o, ca$i$ito $ %ata( lo$ do$, *o$otra$, la$ c#ica$, (o $a&1a%o$ $i corr r a la polic1a o $i p 0arl al ro'o co( lo$ cuad r(o$, P ro ( a#1 lo$ otro$ ro'o$ (o$ !u%a&a(. 5?Mir ( la$ c#ola$ d l curaA 5d c1a(5, Mir ( ;u4 ta(ta$ c#ica$ ti ( l Li(oA 2 co( la c#acota (o$ corri%o$, P ro llo$ (o$ p r$ 0u1a(, (to(c $, i(clu$o para )iolar(o$, A#ora, ;u ta%&i4( (o$otra$ lo$ p r$ 0u1a%o$ a llo$, p ro (o para $o, Co%o 4ra%o$ cri$tia(a$ cat3lica$, ;u r1a%o$ co() rtirlo$, Era la 0u rra, J(o ) K Ello$ co( $u$ c#a(c#ada$ y (o$otra$ ;u , a ) c $, l $ dD&a%o$ u( o'ito para (a%orarlo$ y ;u $ co()i rta(, 2o t (1a cua(do $o 18 a6o$, 2a $ta&a d r pr $ (ta(t d Hu) (tud Cat3lica, 2 ( $ ca%i(o d luc#a y d co(;ui$tar(o$ u(o$ a otro$, yo ca1 ( co(;ui$tarl a u(o d llo$, 7 lla%a&a Ualt r Ara(ci&ia, 9u (o, % pu$ a ca%ot arlo, y ta(to, ;u al !i( lo ll )4 ( u(a $ %a(a $a(ta para co(! $ar y co%ul0ar, E(to(c $, d (tro d la i0l $ia yo % $o(r 1, " l triu(!o, pu $, por;u (o$ #a&1a%o$ dado co%o %i$i3( l co() rtirlo$, 2 %i$ a%i0a$, al ) rlo ( la !ila para co%u(i3(, % ! licita&a(, A#ora ti ( $ ;u 0a(ar a tal 6ato y tal otro, % d c1a(, P ro la !ri 0a !u d $pu4$, cua(do Ualt r aca&3 ( la i0l $ia y )i ( y $ % ac rca, 2o $a&1a ;u %D$ ra por %1 ;u por Cri$to ;u $ #a&1a a!ilado para arr p (tir$ , Puc#a, Jy a#ora ;u4 #a0o yoK Por;u 4l ra %uy &u (o, p ro %uy co%u(i$ta, El po&r , #a %u rto d $pu4$ ( la$ 0u rrilla$ $t c#ico, F (1a $u p li0ro$idad $to d la co(;ui$ta, Por;u %D$ d (oc# )u lt a&a( llo$, 2 (o$otra$ (o d &1a%o$ $alir d (oc# por;u , 'u$ta% (t , tra$ d (o$otra$ ) (1a( a corr t a%o$, *o$ a$u$tD&a%o$ %uc#o, 2 $i (o !u0D&a%o$ pro(to, $to$ % t t $ (o$ (laza&a(, (o$ #ac1a( c1rculo para #orrorizar(o$, 7i %pr (o$ ;u r1a( a0arrar d la %a(o, 2 (o$otra$ ;u (o, Ga$ta ;u t (1a%o$ ;u $cupir o a% (azar co( lo$ padr $, 2 por;u (o l $ dD&a%o$ c#a(c , (o$ i($ulta&a( co%o Mc#ola$ d l curaN, 2 (o$otra$, co%o Mcolc#3( d lo$ co%u(i$ta$N, P ro ta%&i4( $ da&a la co(tra, ;u u( co%u(i$ta co(;ui$ta&a a u(a d l 0rupo, 9u (o, ta%poco lo$ c#ico$ ra( ta( ! o$ ;u $ di0a, 2 a$1, 0a(aro( a al0u(a$ para $u$ r u(io( $, Ella$ $ 0u1a( cat3lica$, (o !ir%a&a( co%pro%i$o co( l partido, p ro a$i$t1a( a la$ c#arla$, 2 ra u( pro&l %a l (o a!iliar$ , %D$ p or para lo$ '3) ( $ #o%&r $, E$ ;u (o %a(t (1a( l tra&a'o ( la E%pr $a, B d rico E$c3&ar, co%o Co(trol O&r ro, $ i%po(1a. 5Fi ( $ ;u a!iliart al Partido Co%u(i$ta,

+1 @

#1culo$,

Fotal, ;u %uc#o$ 'oci$ta$ ;u da&a( d $ocupado$ por %uc#o ti %po, 2 (tr llo$, l ;u $ %i %arido actual% (t , " la o!ici(a do(d co($i0ui3 la p 0a lo $upi ro( &otar. 5A(dat y dil a tata Li(o ;u t d4 tra&a'o, *o$otro$ (o t ( %o$ $itio para %o(a0uillo$, A$1 ra l ;uito( o (tr (o$otro$ y lo$ ro'o$, 2 (o #a&rD $ido por $ca$ z d %p 6o, por;u d todo #ici%o$ para atra rlo$ a la i0l $ia, A ) c $, $al1a%o$ a la$ I d la %a6a(a ( proc $i3( y ca(ta(do a la @ir0 ( d BDti%a, co( ro$ario, M acu rdo ( u(a oca$i3(, (o$ ap dr aro( la$ $ 6ora$ ;u $ta&a( #aci (do !ila ( la pulp r1a, += Era( la$ d l Co%it4 d A%a$ d Ca$a, ta%&i4( co%u(i$ta$ l 0al $, *o$otra$ (o$ pa$a%o$ !r (t a lla$ r za(do por la co() r$i3( d l co%u(i$%o, Era (u $tra i(t (ci3( co() rtirla$, P ro co( lo$ cr $po$ # c#o$ ;u da%o$, Ella$ co%o ;u (o t (1a( i(t r4$ d r li0i3(, OOOOO
Cua(do ( 195= lo$ O&lato$ $ pr $ (taro( ( $t c (tro %i( ro d 7i0lo XX-Cata)i, $ta (or% %a$a d prol tario$ d l $ta6o ya #a&1a $ucu%&ido a la dictadura co%u(i$ta, *o ;u todo$ lo$ %i( ro$ !u $ ( co%u(i$ta$, $i(o ;u la dictadura #a&1a c rrado $u cad (a y la %ar>i$tizaci3( d lo$ $p1ritu$ $ta&a &a$ta(t a)a(zada, 2 lo %D$ 0ra) . $ta %a$a co% (za&a a to%ar co(ci (cia d lla %i$%a y lo #ac1a !u ra d la I0l $ia o co(tra la I0l $ia, A$1 la$ co$a$, $t #u%ild pu &lo ;u , dura(t $i0lo$, #a&1a $ido la tra(;uila y ca$i ol)idada po$ $i3( d la I0l $ia, o!r c1a a lo$ %i$io( ro$ ;u l ra( ()iado$ u(a r $i$t (cia co(tu%az y %uc#a$ ) c $ )iol (ta, 7i0lo XX, ( particular, $ta&a (to(c $ r co(ocido 5y lo $ toda)1a #oy5 co%o l (ido d la a0itaci3( co%u(i$ta ( l pa1$, Carta d lo$ %i$io( ro$ O&lato$ d 7i0lo XX a $u$ 7up rior $ R li0io$o$, 18 ( ro 19P-

Una gran empresa radial


" $d l pri(cipio la P1o tu)o pro0ra%a co%pl to, Ga&1a d porti)o, #a&1a cultural, #a&1a r li0i3(, %i$a ;u $al1a por radio, P ro (u(ca pro0ra%a pol1tico, Muy li(do todo, 2 todo$ oy (do, #a$ta lo$ ro'o$, para d $pu4$ criticar, P ro por c lo$, por;u la d llo$ #a&1a ;u dado $i( )ida, La %E$ica ra %i d licia, para todo #a&1a, ME$ica ar0 (ti(a, %E$ica % >ica(a, %E$ica d "io$,,, 2 d dica&a( ra%ill t $ lo$ do%i(0o$, P d1a u(o $u Jay7o, por carta p d1a, co( c (ta)o pa0a&a, 2 t co%plac1a( l do%i(0o, MCorr $po(d (cia %u$icalN $ lla%a&a $a & ll za, 2 cada a6o, ll 0a&a( or;u $ta$ d La Paz %uy !a%o$a$, 9i ( ra, Lo$ co(cur$o$ &o(ito$ lo$ #ac1a(, " ca(to$, d &ordado$, i()ita&a( a co%p tir, a ) r ;ui4( #ac1a % 'or la &a(d ra, E( Cata)i )i) u(a ;u % r ci3 u(a pla(c#a l4ctrica,

+= C

(tro d a&a$t ci%i (to d l ca%pa% (to %i( ro ad%i(i$trado por la E%pr $a,

Fa%&i4( co(cur$o d p lador $ d papa y d carr ra$, 7 l al 0ra&a la )ida al po&r co( ta(to ;u i() (ta&a( ( la (u )a %i$ora d lo$ padr $, OOOOO Lino quer$a montar la mejor emisora del pa$s. Y lo consigui. #$o %&&, para su tiempo, fue sorprendente. #rimero, los locutores. Los fue a buscar a otro lado, de aqu$ no hab$a ninguno. Contrat en La #a", en Cochabamba, en #otos$, gente muy profesional. 2uy pitucos tambi'n. Los mejores de la radio boli!iana se trajo a +iglo %%. )l organi" la #$o %&& como una especie de fortale"a. 2ira noms la construccin que tiene esto. Los locutores que tra$a se alojaban aqu$ dentro, estilo internado. (odo ese saln de al lado era el comedor. Dorm$an arriba, en esa hilera de cuartos, que ms parece un seminario. +i eran casados los tra$a con toda la familia. )sto estaba lleno de gente, por eso es tan grande el local. Y les pagaban sueldos alt$simos. #ara Lino no hab$a problema econmico. )l pro!en$a de una familia adinerada del Canad y de all le mandaban toda la plata que necesitaba. Los locutores recib$an formacin cristiana, iban a misa, re"aban con Lino el rosario. )sto era a las tardes. )l mismo les controlaba las salidas, chequeaba que no tomasen, que no se !inculasen demasiado con el +indicato. Ya te digo, esto era un castillo catlico con mentalidad de la )dad 2edia. )n la parte t'cnica, hab$a importado lo mejor de lo mejor. (ransmisores de onda corta y larga. +e escuchaba la #$o en toda Aoli!ia. )n el interior del pa$s no hab$a otra con onda corta. (ambi'n consigui un teletipo con el ser!icio de ;rance #ress, unidades m!iles para trasmitir competencias deporti!as, actos, ceremonias. Cuando los micrfonos de carbn toda!$a funcionaban en las dems emisoras, aqu$ se trabajaba con micros transistori"ados. De todo hab$a conseguido el Lino. Luego, tambi'n compr un equipo de grabacin de primera clase. Los primeros jingles en acetato que se hicieron en Aoli!ia, se hicieron en la #$o. Y entonces, las casas comerciales !en$an a grabar aqu$ las matrices para todo el pa$s. )so fue una gran no!edad en aquel tiempo, porque los jingles se hac$an antes en Lima o en Auenos 5ires. La discoteca, no me e0tra7a que fuera por entonces la mejor del pa$s. +lo para atenderla hab$a contratado tres personas a tiempo completo que trabajaban con un sistema de fichaje riguroso. )ran cientos de discos los que se compraban. Como se trajo muy buenas !oces, un elenco de calidad, enseguida empe"aron a producir no!elas. )l #. +antiago Pelinas dise7 un mueble especial para hacer efectos sonoros. +e hi"o radioteatro profesional. Yo creo que eso fue lo que ms deslumbr a la gente desde el comien"o. )ra tambi'n una cosa llamati!a en Aoli!ia. 2ientras en La #a" se pasaban no!elas peruanas, me0icanas, cubanas... en +iglo %% se estaban produciendo, por !e" primera, radioteatros boli!ianos con !oces boli!ianas. 5qu$ se adapt K?a"a de AronceL, de 5lcides 5rguedas y KLa 9i7a de sus :josL de D$a" <illamil. Despu's, tambi'n se dedicaron a no!elones como K=uan del DiabloL, pero

que cauti!aban a la audiencia. Y la cosa se e0tendi. Los radioteatros se distribu$an a otras emisoras de Aoli!ia y hasta fuera del pa$s. La !erdad es que era una programacin muy moderna para su 'poca. )l Departamento 8uechua era Gnico en su g'nero en el pa$s. 5dems, la #$o comen" a importar transistores presintoni"ados y los lle!aban a las comunidades campesinas. #or esto, le comen"aron a llamar a la #$o Kla frecuencia a"ulL, porque los receptores ten$an un punto a"ul en los M--N Dcs, su frecuencia. #ero estaban ya preparados para que no captaran otras emisoras, slo la #$o. Con ellos, se inici una campa7a de alfabeti"acin en el 9orte #otos$. ;ue algo muy nue!o tambi'n. )l campesino nunca so7 con tener un radio en su casa, y menos hablndole en su idioma quechua. 2e acuerdo que los campesinos dejaban sus picotas, dejaban el trabajo y corr$an a la hora se7alada para o$r el programa, re"ar las oraciones y atender la alfabeti"acin. (ambi'n se dedicaron al deporte. )n esto, hab$a mucha competencia con La <o" del 2inero. )l dirigente &reneo #imentel era muy fantico del fGtbol, de las carreras, y se preocupaba de in!itar equipos de categor$a. )ntonces, la #$o no pod$a dejarse ganar en ningGn terreno. Y se meti de lleno en el deporte y a traer equipos mejores que los del +indicato. OOOOO *i a lo$ ca%p $i(o$ ol)idaro(, Pri% ra ) z #a&la&a( ( ;u c#ua por %i$ora, pro0ra%a$ d di) r$i3(, Mi %a%D (o o1a, MCo$a d i(dio$ $N, d c1a, P ro lla ta%&i4( ( ;u c#ua #a&la&a, $o&r todo, cua(do % p 0a&a, 2o $1 o1a, % r 1a oy (do, 2 lu 0o, lo$ ca%p $i(o$ co($i0ui ro( $u$ aparatito$, lo$ d l pu(tito azul ;u la parro;uia da&a, B lic $ lo a0rad c1a(, 2 cua(do l $ $o(a&a, co%o la tapita $ta&a a0u' ra, por a#1 a0uayt a&a( la 0 (t cita d (tro ;u #a&la&a, P ro para %1, l 0u$to total ra la (o) la, " $a&a(do(a&a toda o&li0aci3( para o1r, OOOOO Yo era maestro de campo y me contrataron para el programa quechua. 5l anterior locutor lo hab$an engatusado los comunistas y se pas a la <o" del 2inero. Aueno, como yo era amigo de Coco 2anto,,, amigo del barrio, que !i!$amos juntos en la calle Aol$!ar de Llallagua, un d$a le lle!o unas poes$as que hab$a escrito en quechua. #or qu' no se las muestras al cura6 me dice el Coco. 8u' saben los curas de quechua6 le digo yo. 2u'strales noms. <oy donde el padre Pelinas, que era el director ejecuti!o. )l director general era Lino, el animador. #ero +antiago Pelinas era el que sab$a de radio. )ra un hombre muy preparado, muy organi"ador. )ntro, le ense7o mis !ersos y ser que le parecieron bien. Y tG, 4dnde trabajas6 )n @nc$a. +oy maestro rural. #ues comien"a a trabajar aqu$ desde ma7ana. ++ Hor0
Ma($illa Forr $, locutor por (to(c $ d la P1o,

)ra octubre del /N. Yo comenc' haciendo los informati!os en quechua. 5 pulso los ten$a que hacer, porque segu$a con las clases en @nc$a. #or las ma7anas me iba a mi escuela lle!ndome las Gltimas noticias para ir traduciendo en el camino. 5 la !uelta, por la tarde, las dejaba grabadas para el d$a siguiente. )l padre Pelinas !io que ten$a habilidad. 2e pidi que trabajara ms. Comen"amos entonces un programa que hi"o historia1 K?$ase en quechuaL )ra sin libretos. 4De qu' hablamos hoy6 De este problema. De algo que aflig$a a los trabajadores, a las se7oras, de alguna trifulca entre comunistas y mo!imientistas. <en$a siendo una especie de juicio popular, pero en risa. K(ribunal chacotamantaL,. lo llambamos. )l personaje central era yo, 8uillco 2amami. Lo de 8uilico por el personaje de ?a"a de Aronce. Y lo de 2amami, porque es apellido indio comGn. Yo todos los d$as andaba con una queja, con un enredo, en el banquillo de los acusados. )l fallo del que hac$a de jue", que !en$a siendo como la !o" de la emisora, la orientacin correcta, me daba la ra"n o me la quitaba. 8uillco era el pueblo. @na !e", cuando los del +indicato andaban con la huelga hoy y ma7ana tambi'n, les sacamos un programa especial. (oda!$a me acuerdo por lo que les embrom a ellos, los comunistas. )ra fin de a7o, los comerciantes tienen la costumbre de repartir calendarios. #ero tambi'n la )mpresa daba por entonces a los obreros los llamados calendarios de pagos. 2ir, hermanito, ya la )mpresa me !a a pagar le dice a 8uillco, chocho de la !ida, un compadre. Y le ense7a un calendario. 5chachi asnu,,- eso es calendario de figuritas. De comercio es. Aien tonto eres. Yo s$ tengo un buen calendario para este a7o. 4De los pagos de la )mpresa6 9o, compadrito. )ste me ha dado el +indicato. Calendario, pues, de huelgas. 5h$ comen"aba el jue" a orientar a 8uillco, a sacarlo de su error, que no se dejara lle!ar por la agitacin del +indicato. Y bueno, estas stiras enojaban mucho a los rojos. #ero todos escuchaban el programa nuestro y se re$an. )l '0ito fue tal, que las dems emisoras del distrito no pon$an nada en ese horario, porque sab$an que la comunidad completa estaba sintoni"ndonos. OOOOO
G a;u1 u( ' %plo d la i(!lu (cia ;u pu d t ( r la Radio, A !i( d (o)i %&r , lo$ 0ra(d $ ' ! $ co%u(i$ta$ d 7i0lo XX or0a(izaro( u(a r u(i3( i(t r$i(dical d todo$ lo$ $ ctor $ o&r ro$ y ca%p $i(o$ d l pa1$ ( 7i0lo XX, El o&' ti)o $ cr to d $ta co() (ci3( ra co($olidar la u(i3( d todo$ lo$ $i(dicato$ 5do%i(ado$ por l co%u(i$%o5 para d rrocar ($ 0uida al <o&i r(o, Era l pri% r pa$o co(cr to para or0a(izar la R )oluci3( Ro'a, E)id (t % (t , (u $tra Radio (o i&a a (!r (tar$ a lo$ pod ro$o$ dictador $ d $ta a$a%&l a, Gici%o$ al0o % 'or, Mi (tra$ la$ %i$ora$ co%u(i$ta$ tra$%it1a( toda$ la$ ar (0a$ r )olucio(aria$, Radio P1o XII tra($%it1a, i(oc (t % (t , lo$ $tr (o$ %u$ical $, pro0ra%a$ #u%or1$tico$ (u )o$, (o) la$, C( &r ) $o(d o d audi (cia ( a;u llo$ d1a$ r ) l3 ;u Radio La @oz d l Mi( ro ap (a$ #a&1a co($ 0uido u( 1-V d oy (t $ para $u a$a%&l a,

+I Fri&u(al d la C#acota, +5 A$(o )i 'o,

" $ta %a( ra, co( % dio$ ta( pac1!ico$ co%o 4$to$, co($ 0ui%o$ #ac r !raca$ar la !a%o$a co(! r (cia i(t r$i(dical d (o)i %&r 19P-, 2 pudi%o$ &oicot ar ta%&i4( la )i$ita d lo$ ru$o$ a 7i0lo XX, a !i(al $ d dici %&r , Carta d lo$ %i$io( ro$ O&lato$ d 7i0lo XX a $u$ 7up rior $ R li0io$o$, 18 ( ro 19P-

OOOOO ?2 l rop roA 7up ;u u( d1a lla%aro( a la pu rta d l padr Li(o u(o$ #u r!a(ito$,

Fra' cito$, zapatito$ (o t (1a(, La %a%ita (! r%a y co( la )iud z, MCaridad, tatayN, l di' ro(, 2 l padr #a&l3 ( la %i$ora lla%a(do a la &o(dad d todo$, Qu di ra(, Qu tra' ra( a la P1o, a la parro;uia, Qu $ #ac1a col cta, ?Puc#a, cual;ui r ca(tidad d ropita u$ada y li%o$(a $ 'u(t3A Rop ro d l *i6o "io$ lla%aro( a la ca%pa6a, 2 Mauricio Aira Blor $, locutor d o!icio, %uy d la i0l $ia, $al1a ( la %o)ilidad co( %icr3!o(o pidi (do %D$ y r parti (do todo, Lo$ po&r $ $ a)ia&a( ( $u ca%io( ta d la %i$ora, Fa%&i4( l )a(taro( col cta para lo$ c#a(0uito$ d Lupi-Lupi, para lo$ $i( 'u0u t $ d *a)idad, 2 ra( cola$ lar0a$, %D$ ;u ( la pulp r1a, 2 (tra&a( por la$ call $, a)i$a(do la$ do(acio( $, Mauricio y lo$ d la P1o $upi ro( $ r co%o R y $ Ma0o$ para $to$ ca%pa% (to$ %i( ro$, OOOOO La !erdad debe declararse. )sta ha sido una radio que nunca se ha financiado. 48ue ten$a ingresos por anuncios comerciales, por los ramilletes musicales6 +$, alguito. #ero con eso no cubr$a gastos, imposible. )s que la montaron de tal modo que pod$a rendir mucho en una capital, en La #a", en Cochabamba. #ero no aqu$ en las minas. )sto es pobre, la gente no tiene mucho que comprar y los comerciantes no tienen mucho que anunciar tampoco. La mantencin era por los misioneros. F8u' C&5 ni qu' cuentosH Yo lo s', porque los !e$a, que los curas escrib$an, a lo menos, sus MN cartas por noche. 2ensualmente, cada uno se mandaba -N cartas, BN cartas a sus benefactores en el Canad, a sus amistades. #orque cada uno !en$a de una parroquia. )ntonces, les llegaban en sobres - dlares, *N dlares o MNN dlares. Y hac$an plata conjunta para mantener la radio. )so lo testimonia mejor el del correo, que era un Dilo de cartas que iban y !en$an a diario. La #$o nunca ha sido un negocio de publicidad. 9o renta para eso. )l sost'n fueron las limosnas de los catlicos de Canad que mandaban dineros personales. 9o mandaban instituciones, sino cartas de pri!ados, de amigos de los curas. )so fue. IIIII Co%o )oc $ d D(0 l $ t (1a(, A(t $, la$ c#ica$ (o$ ;uito( D&a%o$ por lo$ d La Mi( ro, Co%o arti$ta$, al !i(, lo$ ad%irD&a%o$, P ro la ad%iraci3( por lo$ d la P1o (o $ co%para, E$to$ ra( ca&all ro$ ) (ido$ d l 'o$, d la$ u(i) r$idad $, ducado$ co(

pr $ti0io, 9oli)ia(o$ (o $a&1a( par c r cua(do #a&la&a(, *u(ca $ atu!a&a( ( la %i$ora, (i(0E( !allo, pala&ra$ (t ra$, *o$otro$ ( la %i$a lo$ ) 1a%o$, E%pu'D&a%o$ para ll 0ar c rca, Fodo$ &i ( a!iladito$ c rca d l altar, t r(o y cor&ata, o'o$ &a'ito$ $i( %irar, Era u(a d )oci3(, 2 ( a#1 %D$ lo$ ) 1a%o$, por;u poco $al1a(, 7u )ida %D$ #ac1a( ( la %i$%a %i$ora, 5I()it %o$ 5d c1a u(a c#ica d (u $tro 0rupo, 5Mal )a( a p ($ar p ro 5d c1a la otra, 5Boto0ra!1a ;u (o$ d (, pu $, Para r cu rdo, 2 cua(do $al1a( lo$ li&rito$ d la %i$ora, ;u tra1a( $u !oto0ra!1a d llo$, cada u(a $ lo 0uarda&a, 2o 0uardo toda)1a, p ro %i %a%D (o % d 'a&a (to(c $, 9a'o la paya$a +P $co(d1a %i $ cr to, 2 cua(do da&a( lo$ (o%&r $ d lo$ co%placido$ ( l ra%ill t %u$ical ra lo %D>i%o, 2o ;u r1a cu%plir a6o$ todo$ lo$ % $ $ para ;u % (o%&r (, Fodo$ ra( )oc $ li(da$ cua(do #a&la&a(, a%oro$o$, P ro l %1o ra Mauricio, au(;u co'ito, Padr cito par c1a co( $u pala&ra, 2 $ ;u lo$ $ac rdot $ lo$ duca&a( co( $u %old , *o #a&1a d1c r $ (i di)i$i3( (tr llo$, Co%o !a%ilia d %uc#o$ #i'o$ y u( $olo padr ra, Fodo$ u(ido$ co( la ayuda di)i(a y la %i$i3(, " $pu4$ di' ro( ;u #u&o p l a por plata, 2o (o co(ozco l d tall , P ro a$ 0uro ;u !u ro( lo$ ro'o$ i(!iltrado$, Por;u l $ di ro( (trada a lo$ d acD, ;u (o $ pod1a( i0ualar, 2 d lo$ c#ico$ d a;u1, l ;u % (o$ $ ro$adito, OOOOO )l padre Pelinas me con!enci para que dejara el trabajo del )stado y me dedicara con todo el tiempo a la #$o. )ntonces ganbamos MNE pesos en el magisterio fiscal. Y en la emisora me llegaron a pagar *BN, ,NN, luego ./N. 5cept', claro. Y al poco tiempo, me proponen hacer un !iaje. La #$o ten$a una pol$tica de mandar a la gente a especiali"arse en el e0terior. 2ario :tero fue a Auenos 5ires. 2auricio 5ira al Arasil. Los :blatos encontraban que los boli!ianos padec$amos una especie de complejo de estar encerrados, sin mar. 8ue necesitbamos abrir nuestras fronteras mentales. Y bueno, cuando pensaron en alfabeti"ar en serio, decidieron mandarme al Arasil tambi'n. #oco antes hubo un peque7o problema. Los de este distrito somos campeones del sindicalismo. )ntonces, los que hab$amos sido empleados de aqu$ organi"amos nuestro comit' sindical. 48u' ocurre6 Los locutores, los t'cnicos profesionales que hab$an !enido de otros departamentos, ten$an en la #$o !i!ienda gratis, comida gratis. <en$an con su esposa y la alojaban. Y si ten$an hijos tambi'n, todos dentro. Y ganaban BNN pesos, que en aquel tiempo era mucho. FCon decir que mismo en La #a", en otras ciudades, locutores de primera trabajaban por -N MNN pesosH #adre Lino dec$a1 Kno se puede e0igir buen trabajo cuando se paga malL. Y a eso nos agarramos nosotros, no porque nos pagaran mal en comparacin con otras emisoras, pero s$ con los de la #$o. #orque a los que comen"amos del distrito, que ten$amos que pagar pensin y comida, nos ten$an por los *-N pesos, m0imo .NN. )ra muy desigual. +P Colc#3( d
pa'a,

#ues resulta que antes de ir yo al Arasil comen" el mo!imiento sindical al interior de la #$o. Y recuerdo que en el hotel en que estu!imos en ?$o de =aneiro, el padre Lino y Aeatri" =offr', que los tres $bamos, me ponen en medio y me hablan1 Hay l$os, tG lo sabes. #ero tG !es la gran misin que tenemos por delante. 48u'6 4+igues en tu posicin6 Aeatri" era del grupo de los importados, lle!aba los programas femeninos. Y el padre Lino, que ahora me preguntaba, sab$a que yo, ms o menos, lideri"aba el asunto sindical. Los dos me hablaron cerca de media hora. Y esperaron que yo, con el halago del !iaje, les diera la ra"n. #adre comenc' yo , es mucha la misin que !amos a cumplir. #ero sigo en la posicin de los locales. 4De justicia hablamos6 #ues la primera justicia en casa. 49osotros, los hijos de los mineros, somos de segunda clase6 9o pedimos ganar ms que ellos. 9o pedimos que les bajen a ellos. +lo ni!elar. 9o nos dan cama ni mesa, Fy encima ganamos menos de la mitad que ellosH 4Y usted quiere que rindamos por igual6 #ero en los hechos rendimos ms. #orque somos los que traemos ms sinton$a con las no!elas quechuas y con los programas que ms le gustan a la poblacin. De ah$ comen"aron las susceptibilidades, los dos bandos. 9o se dec$a, pero el resentimiento estaba quemando entre los de fuera y los del lugar. IIIII
La Mi$i3( O&lata d Mar1a l(%acuada, ;u $ta&a d $d #ac1a $ i$ a6o$ a(t $ ( la$ %i(a$, i($tala $ta %i$ora d (o%i(ada P1o XII ( #o% (a' al Papa cat3lico, co( u(a l1( a tr % (da% (t a(tico%u(i$ta ( l a$p cto pol1tico-id ol30ico, co( u(a ()idia&l or0a(izaci3( y di$cipli(a ( l a$p cto d la pro0ra%aci3(, d la ducaci3( d l locutor, d la !or%aci3( id ol30ica d l locutor, E$to $ ) ri!ica d $d la$ caract r1$tica$ d l di!icio, ;u (o ra u(a adaptaci3( co%o la$ %i$ora$ $i(dical $ ;u !u(cio(a&a( ( u( cuarto ;u l $ da&a( lo$ $i(dicato$, Ga&1a( co($truido u( di!icio co( crit rio d radio. $ala$ d 0ra&aci3(, $ala d r dacci3(, $ala$ d locuci3(, di$cot ca$ y )i)i (da$ para lo$ locutor $ ;u ll 0a&a( d la$ ciudad $, E$ta radio i%po( u( $i$t %a d tra&a'o r al% (t ad%ira&l , P ro ad %D$ ' %plar, por;u $tD todo or0a(izado, Par c1a u( &atallo(cito ;u $ta&a co% (za(do a !u(cio(ar, lo ;u #ac ;u la$ %i$ora$ %i( ra$ d $pi rt ( d l l tar0o ( ;u $ #a&1a( $u%ido, La$ radio$ %i( ra$ #a&1a( p rdido oc#o a6o$ ( di$parat $, Mo)ilizada$ por lo$ $i(dicato$ y por al0u(o$ or0a(i$%o$ pol1tico$, co%i (za( a % 'orar, a >i0ir %D$ a lo$ locutor $, *o a >i0irl $ capacitaci3( pol1tica, $i(o ;u por lo % (o$ (o & &i ra( %uc#oS ;u para u( pro0ra%a ! % (i(o ya (o l y ra( r )i$ta$ co%o 7 l ccio( $, Au(;u , claro, (adi co(trola&a ;u4 $ d c1a, $i(o c3%o $ d c1a. co( &u (a )oz, Por lo ta(to, la P1o XII ll 0a a $ r u( i%porta(t lla%ador, co(%ocio(ador d la $ituaci3(, La$ %i$ora$ $i(dical $ %p zaro( a pr 0u(tar$ por ;u4 (o pod1a( $ r $ % 'a(t $ a la P1o XII, MQu4 $ ( c $itaKN, pr 0u(ta&a( lo$ o&r ro$, A(t la r $pu $ta. Mdi( ro, co%pa6 ro$N, la r acci3( (o $ #izo $p rar. MQu (o$ do&l ( la cuota y ;u &u$;u ( a lo$ % 'or $ locutor $ d l pa1$N, 2 )a( a &u$car a lo$ $ 0u(do$ % 'or $ locutor $ d l pa1$, por;u lo$ pri% ro$ ya $ta&a( ( la P1o XII, Al poco ti %po, ll 0a la 0 (t y % 'ora ( al0o la calidad, 7i( %&ar0o, $ i%porta(t (otar ;u Radio P1o XII tra$%it1a co( =--- Watt$ d pot (cia, ;u cu&r ca$i todo l pa1$ y ll 0a al >t rior, %i (tra$ ;u la$ otra$ $ta&a( Mpatal a(doN co( +-- 3 5-- Watt$, E(to(c $, ra toda u(a pr $ (cia d radio, E>traordi(aria %u$ical% (t y ( $u$ radiot atro$S t rri&l y t % raria ( $u$

i(!or%ati)o$, Era u(a d (u(cia p r%a( (t co(tra l Mca$tro-co%u(i$%oN y co(tra $ M&ar&udo d la i$laN, Era clara la at (ci3( d E$tado$ C(ido$ a $ta %i$ora por;u la$ (oticia$ ra( $ l ccio(ada$ para %a(i! $tar l r c#azo a la R )oluci3( Cu&a(a, Ad %D$, ra( (oticia$ d apoyo a la COMI9OL +Q ;u #a $upla(tado co( otra$ !or%a$, a Pati6o, Go$c#ild y Ara%ayo, Radio P1o XII, $i &i ( #ac r accio(ar a la$ %i$ora$ $i(dical $ para % 'orar $u calidad t4c(ica, ra u(a ) rdad ra a% (aza co(tra la$ or0a(izacio( $ o&r ra$, 7i( %&ar0o, $ or0a(iza u( $i(dicato d (tro d la radio, E$t $i(dicato pla(t a&a aI0u(a$ r i)i(dicacio( $ a lo$ $ac rdot $, Por ' %plo, ;u a lo$ locutor $ d l lu0ar $ l $ pa0u i0ual ;u a lo$ locutor $ tra1do$ d la ciudad, " $pidi ro( a $u dir cci3( $i(dical, Lo$ tra&a'ador $ d la$ %i(a$, al (t rar$ d $to, apoya( la d %a(da d l $i(dicato d P1o XII, P ro (o a)a(za %D$ por;u $ $u%a( otra$ luc#a$ %ayor $ ;u copa( la at (ci3(, Hor0 Ma($illa 8Coco Ma(to: E(tr )i$ta pu&licada ( Co%u(icaci3( y Cultura, M4>ico, 'ulio 198= OOOOO

E( la P1o (o$ o&li0a&a( a $tudiar, *o$ >i01a(, E$to !u u(a $cu la d radio!o(1a, " a;u1 #a( $alido locutor $ d pri% ra para todo l pa1$, *o % (cio(o lo$ (o%&r $ por;u toda 9oli)ia lo$ co(oc , 2 ra por la di$cipli(a, la corr cci3( co($ta(t , l %pu' a $up rar(o$, Cua(do yo (tr4 % di ro( %i % $a, %i$ pap l $, %i %D;ui(a d $cri&ir, 5A#1 $tD la &i&liot ca 5% dic l padr < li(a$5, L a, F (1a%o$ ;u l r, Lo$ dir ctor $ ra( d co(trol $tricto, E$t cura < li(a$, au(;u l 0u$tara u( pro0ra%a ;u #ac1a u(o, %a(t (1a la !rialdad d u( r !ri0 rador, 5JE$cuc#3 l pro0ra%a $ta tard , padr K 5l pr 0u(ta&a yo, co( lo$ ( r)io$, 5E$cuc#4, 5J2 c3%o l par ci3K 5$ 0u1a lo, co( %D$ ( r)io$, 5E$tD &i (, P ro pu d % 'orar, A$1 ra, 2 claro, co%o $i t cla)ara( u( al!il razo, Atatay, $t cura (o $ co(t (ta co( (ada, P ro $a %a( ra d 4l $a&1a $ r u( a0ui'3( para ;u u(o pro0r $ara $i %pr , Otra co$a ;u ayuda&a ( la pr paraci3( d (o$otro$, lo$ locutor $, ra la r u(i3( d lo$ $D&ado$, Fodo$ lo$ $D&ado$ al $al3( 0ra(d , a r )i$ar, a criticar(o$, Ll 0a%o$ a $ r ( a;u lla t %porada co%o I- p r$o(a$ (tr radiali$ta$ y pro%otor $ d la parro;uia, 57a;u ( la ) rdad 5co% (za&a Li(o, A ) r, J;u4 tal l tra&a'o d la $ %a(aK 2 (o$ la(zD&a%o$ (u $tra$ ' ta$, por;u a ) c $ ra( cr1tica$ %uy dura$, Qu tu pro0ra%a $tu)o %alo, Qu (o ti ( $ co(corda(cia 0ra%atical, Qu $a id a (o $ ca&al, Fodo $al1a, A calz3( ;uitado $ #a&la&a y todo$ lo$ trapito$ al $ol, 2 cua(do ya $ta&a( r $u lta$ la$ di$cr pa(cia$, al !i(al, a(t $ d $alir, Li(o l alca(za&a la 9i&lia a&i rta a u(o d (o$otro$, a cual;ui ra, Ga&1a ;u l r y #ac r u( a(Dli$i$ d l a%&i (t #a&lado co( lo ;u a#ora #a&la&a "io$, 71, $to co% (z3 co%o u(a 0ra( %pr $a, Por l lado t4c(ico, por l p r$o(al, por la or0a(izaci3(, Por todo, pu $, Co% (z3 a lo 0ra(d , 2 ta%&i4( co% (zaro( lo$ 0ra(d $ +Q Corporaci3( Mi(
ra d 9oli)ia,

a0arro( $ co( l 7i(dicato, Por;u la p l a ya (o ra por lo$ $a(to$ y lo$ &orrac#ito$, Era %a6a d pol1tica,

&%erra de padrinos
Mi( ro $oy, Fra&a'o a;u1 d $d l I9, cua(do Pati6o, 2o ra d lo$ d B d rico, Por Mac#o Mor (o l co(oc1a%o$ todo$, JPor ;u4 $ r1aK 9u (o, 4l ra % dio ' to(cito, d la&io 0ru $o ra, J7 r1a, (to(c $, por r cordar a %or (o d %or (adaK Lo d %ac#o, $1, $o (adi di$cut1a, C( tipo a todo dar l !i(ado B d rico E$c3&ar, 7a&1a c3%o (t (d r la ( c $idad d todo$, 2o co(0 (i4 co( 4l d $d c#ico, 7i %pr lo )i arr 0la(do l1o$ para & ( !icio d $u cla$ , " lo$ ca%arada$ y d lo$ ;u (o $ta&a( ( l partido, Xl at (d1a por i0ual a $ 6ora o ca&all ro, a i(dio o a o&r ro d %i(a, (o (tra&a ( di$ti(ci3(, A#ora, $i ) 1a %al%odo$, $ a d la E%pr $a, $ a d Li(o o d H $ucri$to ;u $ a, ;u )i(i ra a ro%p r la #u l0a o ;u )i(i ra a 'od r, di0a%o$, a#icito l $ para&a l coc# , Por;u ra #o%&r ;u , $i( & & r, t (1a la l (0ua %D$ $u lta, Co(trol O&r ro lo li0i ro( ( l 7i(dicato, para !i$calizar a la E%pr $a, 2 (i pul0a d 'a&a $capar cua(do ) 1a l a&u$o, *i(0u(o %D$ $tricto co( lo$ 0a%o(al $ d la COMI9OL, P ro (i(0u(o %D$ co($ola(t co( la$ )iuda$ d lo$ %i( ro$, co( lo$ ;u $ta&a( ( apri to d plata o d tra&a'o, 2 $o ;u por $ta$ %i(a$ # %o$ )i$to #ac r$ a &u (o$ diri0 (t $, A#1 $ta&a Pi% (t l, 7 cr tario < ( ral por (to(c $, co%o u6a y %u0r co( B d rico, *o #a&lo d I$aac Ca%ac#o, d Lora, todo$ &u (o$, todo$ d r $p to, %ilita(t $, P ro co%o B d rico E$c3&ar a;u1 (o $ #a )i$to, 7a&1a #a&lar co( la$ pala&ra$ ri$u 6a$ ;u todo$ (t (d1a(, 7i la co$a ra pa(, d c1a pa(, 7i ra torta, d c1a torta, 2 $i ra ladr3(, ta%&i4( ladr3( d c1a, $i( i%portarl l dic ( (i l dirD(, 2 $ 'u0a&a por todo$, A%a(t d $u !a%ilia ra, ;u a#1 $tD Alicia y $u$ c#ico$, ya #o%&r $, para t $ti0o$, P ro yo cr o ;u 4l $ta&a %D$ %atri%o(iado co( l 7i(dicato ;u co( $u %i$%a $po$a, JAca$o (o t (1a $i %pr a#1, a la pu rta d $u ca$a, =- co%pa6 ro$ y $ 6ora$ co( =- cala%idad $ #aci (do l tur(oK 2 4l $ la$ c#a&a (ci%a co%o $u pro&l %a d 4l, C( #o%&r %aca(udo, co%o ya (o apar c (, A#, p ro $u #i$toria (o $tD co(tada, $ $tD ol)ida(do, Por tal l d claro ;u 4l ra co%u(i$ta, y lo d c1a, *o tapu'a&a $u partido, Pri% ro !u d lo$ %o$;uito$ +8, lu 0o pa$3 a lo$ c#i(o$, P ro $ coordi(a&a &i ( co( todo$, Co( lo$ r li0io$o$ ta%&i4(, por;u r $p ta&a y (o !r 0a&a por $o, Hu$ta% (t , 4l #ac1a &autizar a $u$ JaJas. 2 d todo$ lo$ ca%pa% (to$ y po&lacio( $ lo &u$ca&a( para apadri(ar, 2o cr o ;u todo ) (1a tra(;uilo #a$ta lo$ padr $ ca(adi ($ $, C(a ) z, ( Llalla0ua, u( tal padr Marc lo $ta&a, 2 #a ) (ido do( B d rico a p dir &auti$%o para $u #i'o d 4l, 2 (o l r ci&i3 l padr , 5FE (o pu d $ #ac r &autizar, tE (o$ i($ulta$ 5l di'o5, *o pu d $, "o( B d rico $ ll (3 y l acu$3 d &uitr y d a0 (t d la CIA y u( Tilo d co$a$, 2 l curita ;u ya l t (1a &ro(ca, $ $ac3 $u $ota(a y a patada$ lo &ot3 #a$ta a!u ra, 5?At o r $A 5l 0rita&a5, ?*o pu d $ apadri(ar, % 'or t d $&autiza$A Claro, B d rico $ !u , p ro co( %D$ 0u$to y 0a(a$ i($ult3 a lo$ cura$ por la %i$ora d l 7i(dicato,
+8 7o)i4tico$,

Lo$ a0arro( $ %D>i%o$ !u ro( co( l Li(o, E$o ra ( %i$tad ) rtical, 2 l col%o )i(o $i (do cua(do lo$ padr $ $ %udaro( d la Mo(t $ a la$ Ci(co Ca$a$, a;u1 arri&a, E(to(c $, la ca$a d llo$ ra ( toda la $;ui(a y la d B d rico ta%&i4(, ( la otra $;ui(a d la$ ca$a$ d lo$ o&r ro$, E( a#1 $i %pr $ cruza&a( y $ $aca&a( la %u0r a pura acu$aci3(, OOOOO
Ca%arada$ o&r ro$. $i #ay u( "io$ ;u co($id ra a lo$ #o%&r $, t (drD ;u co%pr (d r ;u la %ayor1a $tD co%pu $ta por #o%&r $ po&r $, La$ti%o$a% (t , (o$ ;ui r ( #ac r (t (d r la$ co$a$ ( di! r (t !or%a, Por;u lo$ $ (ti%i (to$ r li0io$o$ $tD( para p dir a la @ir0 ( d Copaca&a(a ;u d $apar zca la %i$ ria, 2o $toy $ 0uro ;u Carlo$ Mar> allD ( l ci lo, co( *u $tro 7 6or H $ucri$to, ti ( %ayor i(!lu (cia ;u lo$ % rc (ario$ ;u $ #a( apo$tado ( la I0l $ia, *o $o%o$ ( %i0o$ d la r li0i3( JPor ;u4 #a&1a%o$ d $ rK P ro la r li0i3( $ #a pr $tado ca&al% (t a di)idir (u $tro pu &lo, C(o$ dic ( ;u #ac ( !alta cura$ Para ($ 6ar(o$ a r zar, G %o$ ya r zado %uc#o, 2 lo$ po&r $, %i (tra$ %D$ r za(, %D$ po&r $ $ ;u da(, Ca%arada$ o&r ro$. lo ;u ( c $ita (u $tro pa1$ $ li& rar$ , "i0a%o$ co( l pu6o ( alto. ?li& rtad para (u $tro pu &loA B d rico E$c3&ar, = $ pti %&r 19P1

OOOOO

A B d rico lo ;u r1a la 0 (t , La % 'or pru &a, la ta%a6a ca(tidad d a#i'ado$ ;u t (1a, Li(o $ d cidi3 a ;uitarl $a ca(c#a, 2 co% (z3 u(a $p ci d co%p t (cia, 0u rra d padri(o$, El i($tru% (to !u Mauricio Aira Blor $, locutor d la P1o, Li(o #a&1a co(tratado a Mauricio y 4$t ll 03 a $ r l #Dz% lo-todo d la %i$ora, El capataz d Li(o, Por;u Li(o ra, $o&r todo, u( co($tructor, u( or0a(izado, *o ra #o%&r d radio (i d $critorio, E( ca%&io, Mauricio $1 t (1a %uc#a !acilidad d pala&ra, u( tipo %uy $util, %uy cat3lico, catolic1$i%o, Li(o lo pro%ocio(a&a, B1'at ;u , (to(c $, toda)1a lo$ laico$ (i #a&la&a( ( la i0l $ia y ya 4$t $ta&a pr dica(do ( la %i$a, Li(o lo pr $ (ta&a co%o l %od lo d l laico cat3lico, P ro, J;ui4( $ r1a $t Mauricio ;u #a$ta $tu)o )i(culado co( la )u lta d lo$ Pati6o, d A(t (or Pati6o, ;u 4l %i$%o % lo di'o a %1K 7 pa$3 al M*R, ca&ild 3 ( )ario$ partido$, r ci&i3 di( ro d la E%&a'ada A% rica(a, d u( tal 9o00$, P ro ( lo$ a6o$ Pa(da&a co( la " %ocracia Cri$tia(a, Li(o $tu)o a$ $ora(do d l 'o$, a tra)4$ d Mauricio, u( 0rupo d )ario$ %i %&ro$ d $ partido, Era la &ara'a pol1tica ;u 'u0a&a la i0l $ia (to(c $, 2 &u (o, co%o Li(o lo !i0uro( a&a al Mauricio, 4$t tu)o ac ptaci3( (tr lo$ cat3lico$ y lo l 01a( co%o padri(o, Fodo para #ac rl $o%&ra a B d rico E$c3&ar, OOOOO
"ic ( lo$ lo&o$ di$!razado$ d cord ro$. MGo$tiliza( a la %i$ora P1o XII por $u la&or ( pro d la ) rdad y ( co(tra d lo$ )alor $ ( 0ati)o$ d la p r$o(a #u%a(a y d lo$ $ (ti%i (to$ patri3tico$ y c1)ico$N, JCuDl $ $o( $o$ $ (ti%i (to$ patri3tico$ y c1)ico$ d ;u ta(to #a&la(K Cr %o$ ;u (o $ rD( lo$ ;u $u&t rrD( a% (t r aliza( d $d

%i$ora$ P1o XII lo$ a0 (t $ al $ r)icio d l i%p riali$%o (ort a% rica(o di$tri&uy (do dDdi)a$ ya(;ui$ (tr l ca%p $i(ado, $o pr t >to d u(a i( >i$t (t ca%pa6a d al!a& tizaci3(, F ( %o$ la docu% (taci3( ( c $aria (tr 0ada a p riodi$ta$ d La @oz d l Mi( ro por co%pa6 ro$ d l ca%po ( la ;u $ )id (cia la (tr 0a d tra($i$tor $ cali&rado$ t4c(ica% (t , ( lo$ cual $ E(ica% (t $ pu d $i(to(izar la %i$ora cat3lica, La di$tri&uci3( d $to$ aparato$ ti ( u( o&' ti)o. i($truir al ca%p $i(ado ( l li&ro d la % (tira y la i0(o%i(ia, para ;u $ (!r (t ( (tr # r%a(o$ $o pr t >to d la r li0i3( y $ ! cu(d l $u lo $a(to d la patria &oli)ia(a co( $a(0r d lo$ d $c (di (t $ d lo$ ;u c#ua$ y lo$ ay%ara$, " ($ cu (ta lo$ co%pa6 ro$ tra&a'ador $ d la$ a)i $a$ i(t (cio( $ d $to$ )a%piro$, ( %i0o$ d la cla$ o&r ra &oli)ia(a, " Mauricio Aira Blor $, ca&all rito d tri$t y o$cura tray ctoria, Mauricio, au(;u a diario r za, co(!i $a y co%ul0a y $ tra0a #o$tia$ para %pac#ar$ , 'a%D$ podrD $ r (i $i;ui ra u( r 0ular cri$tia(o, Por;u Cri$to !u (or% , 0ra(d , $u&li% , puro, Ha%D$ $ir)i3 co%o Aira Blor $ a la !al$a pr4dica d ci lo, i(!i r(o y pur0atorio, " $ a ;u la #u%a(idad, $a #u%a(idad por la ;u luc#3 y $u!ri3 ( la cruz d l Cal)ario l di)i(o Ma $tro H $E$ d *azar t, $u!ra la $cla)itud, l (0a6o y la >plotaci3( d lo$ ( 0r ro$ d arri&a, d lo$ i(#u%a(o$ capitali$ta$ y d lo$ $a(0ui(ario$ ar%a% (ti$ta$ d l d3lar a% rica(o, Claudio Mara63( Padilla @ (ta(a $i( Cri$tal $ La @oz d l Mi( ro

La lis"a de los com%nis"as


2a para $ ti %po l r $ (ti%i (to (tr la$ do$ %i$ora$ ra t r%i(a(t , E( La @oz d l Mi( ro, la (u $tra $i(dical, $ta&a u( p ti$ito, Claudio Mara63( Padilla, co( $u M@ (ta(a $i( Cri$tal $N, 7u pri% r t %a ra atacar a Li(o y a la P1o, 2 ( la P1o t (1a( al Mauricio Aira Blor $, u( &la(;uito, par c1a 0ri(0o, co( $u$ M<olp $ $o&r l 2u(;u N, A#1 $ta&a( d1a a a d1a, $i( co($id raci3(, co( $u 0u rra d pala&ra$, 2 ra 0u rra d do$ i()Dlido$, Por;u Mara63( (aci3 'oro&ado, (! r%icito, M acu rdo ;u lo$ cat3lico$ lo 0oza&a( co( a;u llo d M l 'oro&ado d *otr "a% N, 2 4l ya i&a co( pi$tola por la call , P ro l Mauricio ta%&i4( ra %ac#acado d u( pi , 2 a 4$t , d Mc#upa% dia$ d Li(oN lo tratD&a%o$, A#ora, (o #ay ;u d cir ;u Mauricio (o ra pr parado, (adi $ lo ;uita, 2 Mara6o( ta%&i4(, P ro, co%o & & dor al !i(, co( $u tra0o al lado ra ;u #a&la&a % 'or, OOOOO Llegaron a un e0tremo insoportable. (odos los d$as, palabra contra palabra, insulto contra insulto. @na !e", Carlos Hochmann, que trabajaba en la #$o y tambi'n era chofer, sali con la mo!ilidad de la emisora. 5l !ol!er de Llallagua por La Linares pis un perro. La gente se aglomer, lo que siempre pasa. )sto ser$a como a las die" de la ma7ana. )nciendo el radio al mediod$a, y en el informati!o de La <o" del 2inero ya sal$a el titular1 C52&:9)(5 &2#)?&5L&+(5 #&+5 5 #)??: #?:L)(5?&:. Claro, el perrito muerto pertenec$a a Claudio 2ara7n #adilla. IIIII

Por d1a $ d $a!ia&a( lo$ do$ p riodi$ta$, d %i$ora a %i$ora, AtrD$ d l Mauricio $ta&a l tata Li(o, 2 co( Mara63(, todo l 7i(dicato y Mac#o Mor (o, l !i(ado B d rico, 2 %D$ la p l a ra !u rt , %D$ (o$ pu$i%o$ $u$c pti&l $ al0u(o$ tra&a'ador $, Por;u ya u( par d ) c $ lo #a&1a%o$ p $cado #a&la(do a%a&l co( l Li(o y )i$ita(do !r cu (t % (t la parro;uia, L critica%o$ ( a$a%&l a, por;u $ %i$%o d1a B d rico #a&1a di$cur$ ado ( co(tra d lo$ cura$, 2 B d rico, % acu rdo &i ( ;u r $po(di3. 5E( la luc#a #ay ;u co() r$ar co( l ( %i0o, #ay ;u $a& r lo ;u pi ($a, 7i (o $a& %o$ lo ;u tra%a l ( %i0o, Jc3%o (o%D$ (o$ d ! (d r %o$ d 4lK 2a la ( %i$tad (o ra por $o($ ra$, El 7i(dicato #a&1a d $cu&i rto ;u Li(o pa$a&a (o%&r $ a la E%pr $a, la li$ta d lo$ co%u(i$ta$, 2 la E%pr $a, pu $, lo$ i(!or%a&a al 0o&i r(o, O $ a, ;u ( lo$ apr $a%i (to$ $ta&a alca#u t a(do la P1o XII y, %uy $p cial% (t , $u dir ctor padr Li(o, La co$a $ (r d3 ( l 58 cua(do a;u1 ( Cata)i y 7i0lo XX ca(c laro( co%o a =,--- o&r ro$, Era( la$ >i0 (cia$ d lo$ a% rica(o$, ;u ya $ta&a( coci(a(do l !a%o$o Pla( Fria(0ular, +9 E$t Pla( ra para r #a&ilitar la$ %i(a$ (acio(alizada$ ( l 5=, Pura % (tira, Arrui(aro( %D$ la co(o%1a, Para $tra(0ular $ l tria(0ular, (o$ >plic3 B d rico, JQu4 &u$ca&a( lo$ a% rica(o$K Apod rar$ d todo, co%o cua(do Pati6o, 2 l M*R $ %arico( 3 !r (t a lo$ 0ri(0o$, 2 (o$otro$ pa0a(do $u %a%ada, Por;u l Pla( >i01a &otar o&r ro$, &a'ar $alario$, ro%p r l $i(dicali$%o, lo$ diri0 (t $ ( $p cial, aca&ar co( l Co(trol O&r ro, ;u t (1a d r c#o a ) tar la$ %aca(a$ d la E%pr $a y ;u ( 7i0lo ra E$c3&ar, OOOOO
LA 7IFCACIO* I*7O7FE*I9LE "E LO7 CAFYLICO7 E* 7I<LO XX 2 EL CAMPO CIRCC*"A*FE Q;ragmentosR " $d #ac do$ o tr $ a6o$ l co%u(i$%o $ #a i(!iltrado ( la r 0i3( co%o (u(ca, 9a$ta $cuc#ar u(a $ola %i$i3( d la Radio La @oz d l Mi( ro, la %i$ora co%u(i$ta &a'o l co(trol d l 7i(dicato, para dar$ cu (ta d la luc#a a&i rta ( ;u (o$ (co(tra%o$, $p cial% (t d $d #ac al0u(o$ % $ $, *o $ ya u( $ cr to para (adi d cir ;u la $ituaci3( $ocio co(3%ica d l pa1$ $ Dl0ida y #a$ta d $ $p rada, Gay ;u a(otar, $i( %&ar0o, ;u $ta $ituaci3( ya di!1cil d por $1 ( todo l t rritorio (acio(al, lo $ aE( %D$ ( lo$ c (tro$ %i( ro$ d la E%pr $a Cata)i, d &ido pri(cipal% (t a ;u (o #ay di$cipli(a, (i pri(cipio d autoridad (i ori (taci3( t4c(ica $u!ici (t ( dic#a E%pr $a, El ) rdad ro < r (t y du 6o d la E%pr $a $ l Co(trol O&r ro co%u(i$ta B d rico E$c3&ar, 7 (ti (d , pu $, ;u la E%pr $a, d $pu4$ d ta(to$ a6o$ d $a&ota' co%u(i$ta, $t4 ( u(a $ituaci3( co(3%ica li(da(do ( la &a(carrota, El co%u(i$%o $ $tD apro) c#a(do d la p4$i%a $ituaci3( co(3%ica >i$t (t , co%o ta%&i4( d la d $pr ocupaci3( o!icial, para M% t rN $u !ilo$o!1a %at riali$ta ( la % (t d lo$ tra&a'ador $ y d $u$ !a%ilia$, La ca$i totalidad d lo$ i(t 0ra(t $ d la M $a "ir cti)a d l 7i(dicato Mi>to d Fra&a'ador $ Mi( ro$ d 7i0lo XX $ d acti)a !iliaci3( co%u(i$ta, Lo$ do$ l1d r $ %D>i%o$ d la or0a(izaci3( $i(dical. l 7 cr tario

+9 Pla( d

r #a&ilitaci3( d la %i( r1a &oli)ia(a (acio(alizada, El triD(0ulo lo !or%a&a( l 0o&i r(o d E$tado$ C(ido$, d Al %a(ia Occid (tal y l 9a(co 7ura% rica(o d " $arrollo 89I":,

< ( ral IRE*EO PIME*FEL y l Co(trol O&r ro BE"ERICO E7CO9AR, $p cial% (t , $o( %ilita(t $ co%u(i$ta$, y a$1 lo procla%a( todo$ lo$ d1a$, *o >i$t prDctica% (t (i(0u(a l y ;u llo$ r $p t ( y (i(0u(a autoridad ;u #a0a )al r $u$ d r c#o$ a(t M$u ) rdad ra dictaduraN, ;u $tD at %oriza(do a todo$ lo$ cat3lico$, d lo$ cual $ %uc#o$ ti ( ( %i do a#ora d d clarar$ tal $, 7 pu d d cir $i( >a0 raci3( al0u(a ;u a;u1 ya $ #a !u(dado u(a r pE&lica d (tro d la R pE&lica, C(a r pE&lica co( $u propia autoridad, $u$ propia$ l y $ y $u$ propio$ !i( $, Otra ) z i($i$ti%o$ ( ;u , $i la$ co$a$ p r$i$t ( co%o $tD(, A*FE7 "E CCAFRO ME7E7 E7FE A7IE*FO MI*ERO 7E GA9RZ CO*@ERFI"O E* LA 7IERRA MAE7FRA COMC*I7FA "E 9OLI@IA, co( i%pr )i$i&l $ co($ cu (cia$ para la $ 0uridad d la I0l $ia ( 9oli)ia, 7i la$ autoridad $ pi$copal $ d cid ( ;u (o$ ;u d %o$, $u0 ri%o$ to%ar la$ % dida$ ad cuada$, 7i r ci&i%o$ ayuda %D$ ! cti)a, u(a ori (taci3( pr ci$a, podr %o$ r $i$tir (o $3lo la a)ala(c#a d l at 1$%o %at riali$ta ;u ;ui r d rrotar(o$, $i(o ta%&i4( a(otar C* <RA* FRIC*BO PARA *CE7FRA 7A*FA CAC7A, co( r p rcu$io( $ (o $3lo para la$ %i(a$, $i(o para l pa1$ (t ro, Pu d i(clu$o $i0(i!icar la d rrota d l co%u(i$%o ( 9oli)ia, JCuDl $ $o( la$ % dida$ ;u $u0 ri%o$K OEBECFI@A7 <ARA*FIA7 "E PARFE "EL OR"E* CO*7FIFCI"O co($i0ui (do au( la pr $i3( %oral d ;u di$po( la I0l $ia ( (u $tra Patria, @i)i%o$ ( 7i0lo XX, a#ora, lo %i$%o ;u ( u( $tado totalitario, La $u rt d lo$ cat3lico$ a;u1 $ p or ;u ( Polo(ia, O7ACAR A LO7 "ICFA"ORE7, ;u $o( totalitario$ diri0 (t $ d la$ %i(a$, a(t $ d p r%itir ;u cr zca( ta(to QCE C* "IA IRA* A 7ACAR "E 7C 7IFIO AL PRE7I"E*FE "E C*A REP[9LICA CRI7FIA*A PARA CO*@ERFIRLA E* COMC*I7FA, G c#o ;u (o $tD l 'o$ d $uc d r por;u lo ;u a;u1 d ci%o$ (o lo # %o$ i() (tado, Co(cr ta% (t , QCI7IXRAMO7 PE"IR LA 7ALI"A "E E7CY9AR "E 7I<LO XX, 7i0lo XX, 8 dici %&r 19P1 EL EQCIPO MI7IO*ERO "E 7I<LO XX

OOOOO El ca$o !u ;u , cua(do d $pac#aro( a lo$ =,---, l 7i(dicato y B d rico prot $taro( !u rt , P ro la P1o apoya(do $i( a$co al Pla( Fria(0ular, Li(o $3lo ) 1a co%u(i$%o ( l r cla%o (u $tro, y co%o ra a%i0uito d l Pr $id (t 7il $ y d l Pr $id (t Paz, Ipu $ apoya&a, MD$ lu 0o, d $co(0 laro( lo$ art1culo$ d la pulp r1a, ;u ra d lo$ poco$ r $piro$ ;u t (1a l %i( ro, *u )a prot $ta $i(dical y la P1o callada y co( l apoyo, Co( luc#a lo0ra%o$ ;u (o $u&i ra( pr cio a la car( , l arroz y la azEcar, 2 al pa( ta%poco, P ro co%o l $alario &a'a&a, p or $tD&a%o$, Co%i (za ( !ir% la r pr $i3( d l Pla(, El 7i(dicato $ pr para para u(a luc#a !ro(tal, 2 ( l (tr acto $ d $cu&r ;u la P1o (u )a% (t $tD cola&ora(do co( la %a$acr &la(ca, (tr 0a(do (o%&r $ a la E%pr $a, B d rico pr $o, Ir ( o Pi% (t l pr $o ta%&i4(, Bu l a6o P1 d lo$ %D$ duro$, 2 ( $ a6o pa$a%o$ d la$ pala&ra$ a la di(a%ita co(tra la P1o, 2a ra d %a$iado, OOOOO

I- @1ctor Paz E$t

($$oro, !u(dador d l M*R, Pr $id (t d la R pE&lica ( do$ p r1odo$ 8195=-5PS 19P--PI:,

JQui4( $ $o( llo$ para #a&lar(o$ d l y cua(do llo$ la i0(ora(K JAca$o (o $a& ( ;u la$ l y $ &oli)ia(a$ pro#1& ( i(%i$cuir$ a lo$ >tra(' ro$ ( lo$ a$u(to$ ( ta% (t &oli)ia(o$, %uc#o %D$ $i $to$ $o( $i(dical $K JQu4 l y r co(oc $a cuadrilla d odio$o$ pro)ocador $ d E%i$ora$ P1o XII ;u (i $i;ui ra r $p ta( ( lo %D$ %1(i%o la$ l y $ d la 7a(ta I0l $ia Cat3lica y lo$ %a(da%i (to$ d "io$K Cri$to di'o. (o %atarD$, 2 llo$ i(cita( a la )iol (cia, al i(c (dio, al cri% (, Ello$ pidi ro( ;u l 0o&i r(o r duzca a 7i0lo XX % dia(t la$ Bu rza$ Ar%ada$ d l E'4rcito, Cri$to $ (t (ci3 ;u (o #ay ;u % (tir (i l )a(tar !al$o$ t $ti%o(io$, 2 llo$ aco($ 'a( y pid ( ;u l "r, Paz E$t ($$oro ()1 %D$ cara&i( ro$ al di$trito, JAca$o r $p ta( $a$ l y $ d l "i)i(o Ma $tro 0alil oK La L y d Cri$to R d (tor !u l p rd3( y la l y d $to$ pro)ocador $ $ l odio, JQu4 (ti (d ( llo$ d r $p to a lo$ d r c#o$ #u%a(o$ $i !u ro( llo$ ;ui ( $ aco($ 'aro( la p r$ cuci3(, d t (ci3( y co(!i(a%i (to d Pi% (t l y E$c3&ar a la$ r0D$tula$ d l i(!i r(o d Pu rto @illarro lK J" ;u4 d r c#o$ #u%a(o$ #a&la( llo$ $i l tri$t % (t c4l &r cura Li(o <r (i r )i$it3 al Pr $id (t Paz ( l Palacio d <o&i r(o y d $ ()ol)i3 u(a $ ri d i(tri0a$ co(tra lo$ diri0 (t $ $i(dical $ y lo$ l % (to$ d &a$ %D$ r )olucio(ario$ y patriota$ d (u $tro di$tritoK Claudio Mara63( Padilla @ (ta(a $i( Cri$tal $ La @oz d l Mi( ro

Dinami"a con"ra la '(o


2o $i %pr !ui cat3lico, y %D$ co( l padr Li(o, Cu (to ;u por l P1 la $ituaci3( $ pu$o i%po$i&l , La E%pr $a (o pa0a&a, (o #a&1a )1) r $ ( la pulp r1a, Lo$ d l 7i(dicato #a&1a( or0a(izado u(a %arc#a d l #a%&r , co( la i(t (ci3( d ir a pi #a$ta La Paz a r cla%ar, P ro l 0o&i r(o $upo y c#3 %a(o a lo$ diri0 (t $, a E$c3&ar y Pi% (t l, A Pu rto @illarro lI1 lo$ ll )aro( pr $o$, A#1 $ d clar3 la #u l0a, JQu4 $ r1a, l % $ d 'u(ioK 71, por;u l I d 'u(io !u l d $p lot , lo r cu rdo, El a$u(to ra ;u la #u l0a $ $ta&a y (do al tac#o, *o $ pod1a r $i$tir $i( ali% (to$, La $ir (a d l 7i(dicato lla%3 a a$a%&l a 0 ( ral, Ga&1a( propu $to d $co(tar otra mit3a por tra&a'ador para $o$t ( r a lo$ #u l0ui$ta$, Li(o y lo$ padr $ i&a( co(tra $o, *o$ >plicaro( ;u ra %a(io&ra d lo$ ro'o$, ;u l cat3lico (o pod1a apoyar, MD$ &i (, ( la P1o #a&1a u( al%ac4( d #ari(a y l c# ;u (o$ r partir1a( a (o$otro$, 2 &u (o, lo$ d l 7i(dicato $ pu$i ro( %uy $u$c pti&l $, Cua(do $o, $ta&a d 7 cr tario < ( ral <r 0orio Moral $, Cr o ;u !u ( $a a$a%&l a ;u u( co%pa6 ro pu$o l radio a todo )olu% ( para ;u $ (t rara( lo$ r u(ido$ d lo ;u $ta&a dici (do la P1o XII, 2 r accio(aro( lo$ o&r ro$, 5?*o pu d $ r ;u a toda #ora, (u $tro d $ayu(o, *u $tro al%u rzo, $ a co%u(i$%o y co%u(i$%oA 50rita&a( llo$ y (o p r%it1a( la pala&ra a lo$ cat3lico$, 5?7i lo$ cura$ ;ui r ( ro%p r la #u l0a, lo$ ro%p %o$ pri% ro a llo$A M dic ( ;u C4$ar Lora to%3 la pala&ra y atac3 ! o a Li(o, 2 &ururE(, todo$ $ali ro( () ( (ado$, ( %a$a corri ro( #acia la P1o, Era d (oc# ya, poco $ ) 1a, I1 E(
l C#apar tropical, Coc#a&a%&a,

2o $ta&a ( ca$a co%i (do laJa..* G $cuc#ado por la radio ;u a la P1o la $tD( ataca(do lo$ co%u(i$ta$, 9u (o, d 'o l plato y $u&o ($ 0uida por la cheqanchada,I+ Cua(do ll 0o a;u1, ( la pu rta pri(cipal d l t %plo ya #a&1a( $tado p 0a(do a la$ %adr cita$, E$ ;u $ali ro( a apaci0uar, p ro % 'or la$ tro%p aro( a lla$, C(a $ta&a ( l $u lo,II M ac rco %D$ y ) o cual;ui r ca(tidad d $ 6ora$ 0rita(do %u ra$ al co%u(i$%o y )i)a(do la I0l $ia Cat3lica, Pura$ )i 'ita$ ( la pu rta, d ! (di (do ;u (o (tr ( a la %i$ora, 2 #a&1a( pu $to lo$ $aco$ d #ari(a co%o tri(c# ra 'u(to a la$ pu rta$, 2 lo$ cat3lico$ y lo$ ro'o$ tr (zD(do$ !u rt a#1 d la(t , Bu u(o d lo$ Lora$, # r%a(o d C4$ar, l ;u pri% ro pu6 t 3 a u( tra&a'ador, P ro lo$ d la LFC ta%&i4( a pu6 t $ r $po(d1a(, @i u(o co( r )3l) r, tira(do al air , E(to(c $, co%i (za u(a p dr a y ro%p ( lo$ )idrio$ d l $al3(, Lo$ ro'o$ rod a( l di!icio y ya $tD( $cala(do lo$ %uro$, 2o (o ) o, p ro ) ( a u(o ;u alca(za a (cara%ar$ y tira $u di(a%ita ( l patio, ?pu%A A#ora $1, ya $ !r 03 la co$a, Pura pi dra, tiro$ d pi$tola,,, Qu r1a( d $trozar la %i$ora y $acar !u ra al padr Li(o, aca&arlo, 2 Li(o ta%&i4( ;u r1a $alir a (!r (tar, 5"io$ dic ;u #ay ;u d 'ar$ p 0ar 5% dic ( ;u di'o5, P ro ya (o pod %o$ $oportar ta(to$ ultra' $, ?Gay ;u d ! (d r$ A 7u rt ;u (o lo d 'aro( $alir, por;u 4l ra Tarati$ta, JA cuD(to$ (o lo$ #u&i ra $tra(0uladoK Por;u (adi l a0ua(ta&a la !u rza, (adi , 7i $al1a, (o $4 ;u4 %ayor d $0racia #u&i ra pa$ado, Lo ci rto $ ;u #iri ro( a u(o, a do$, Mu rto$ (o #u&o, P ro )i(o la a%&ula(cia y $ lo$ ll )3 al #o$pital d Cata)i, MG rido 0ra) N, d c1a( por la P1o, ;u $ta&a tra$%iti (do ( dir cto co( a p l a,
LOCCFOR "E PO XII. ?E( $to$ %o% (to$ la a(0u$tia i()ad lo$ corazo( $ d todo$ lo$ po&lador $ d l c (tro %i( ro d 7i0lo XXA E$ta%o$ $ 0uro$ ;u ( $to$ %o% (to$ por otra %i$ora local $tD( d $%i(ti (do total% (t , dici (do ;u $ u(a !al$ dad, ;u (o #a #a&ido tal ata;u , J2 lo$ )idrio$ roto$K J2 lo$ lla(to$ d la$ %u' r $K,,, ?Radio %i$ora$ P1o XII $tD( $i (do atacada$ $ta (oc# A ?P ro a;u1 $tD la )al (t1a d %u' r $, #o%&r $, a(cia(o$, ;u #a( ) (ido a d ! (d r a la I0l $ia Cat3lica y $ 0uirD( d ! (di (doA ?Co(ti(ua%o$ lla%a(do a todo$ lo$ tra&a'ador $, a todo$ lo$ po&lador $ d Llalla0ua, d C(c1a y lo$ c (tro$ %i( ro$, pr $ (tar$ ( la$ i($talacio( $ d E%i$ora$ P1o XII y la parro;uia d 7i0lo XXA ?Fa%&i4( cita%o$ co( carDct r d ur0 (cia a toda$ la$ Milicia$ Ar%ada$ d Cata)iI5 para d ! (d r la I0l $ia y E%i$ora$ P1o XII ;u (u )a% (t $tD $i (do atacada por u( 0rupo d >tr %i$ta$ y ;u ( $to$ %o% (to$ pr ci$a% (t $ r E( ( para #ac r u( (u )o ata;u A 7olicita%o$ i(% diata% (t la pr $ (cia d toda$ la$ p r$o(a$ d la$ Milicia$ d Cata)i para ;u $ pr $ (t ( ( (u $tra$ i($talacio( $A ?E$tD( tra%a(do u( (u )o ata;u A
I= Gari(a d %a1z,

I+ Ata'o ;u $ para Llalla0ua d l ca%pa% (to 7i0lo XX, IIE$ta r li0io$a 0olp ada por l Mco%u(i$%oN $ lla%a&a Marta, Era uru0uaya, R

0r $3 d $pu4$ a $u pa1$, AllD cay3 acu$ada d $u&) r$i)a, d )i(culaci3( co( lo$ Fupa%aro$, E$tu)o ( la cDrc l )ario$ % $ $ ( (o%&r d l Ma(tico%u(i$%oN ;u propu0(a&a l 0o&i r(o %ilitar uru0uayo,

I5 "

1 M*R,

?9oli)ia, at (ci3( 9oli)iaA JC3%o )a%o$ a p r%itir ;u u(a p ;u 6a ca%arilla d !raca$ado$, d #o%&r $ $i( "io$, $i( %oral, $i( patria, $i( #o0ar $, #o%&r $ ;u (o d & r1a( ll )ar $u$ ap llido$, por;u $ 0ura% (t $u$ padr $ $ a) r0o(zar1a( d llo$ y lo$ c#ar1a(,,,K ?*o pod %o$ p r%itir ;u $a cla$ d #o%&r $ %a( ' a todo u( pu &loA ?E$ la #ora ya d aca&ar co( l co%u(i$%o ( 9oli)iaA ?P di%o$ d $d 7i0lo XX a toda 9oli)ia ;u l ) $u prot $ta co(tra l co%u(i$%oA 2 $o( ta( $Ddico$ y rid1culo$ $to$ #o%&r $ ;u a#ora #a( ) (ido a p dir(o$ ;u !ir% %o$ u( trato d paz, co%o $i (o$otro$ #u&i4ra%o$ $ido lo$ ;u lo$ # %o$ atacado, La pru &a $ 5?at (ci3( %u' r $ &oli)ia(a$A5 ;u l #a( p 0ado a u(a %o('a, y t ( %o$ do$ 0ra)1$i%o$ # rido$, do$ %uc#ac#o$ ;u #a( $ido p 0ado$ y ultra'ado$, Ad %D$, ( $to$ %o% (to$ (o$ a)i$a( ;u #ay cuatro # rido$, ?cuatro # rido$ por la$ !u rza$ d l %al, d l co%u(i$%oA Fra($cripci3( d lo$ lla%ado$ ;u #izo E%i$ora$ P1o XII ( o(da corta y % dia l I d 'ulio 19P1, ( #ora$ d la (oc# , OOOOO

La P1o lla%a&a a todo l catolici$%o ;u ) (0a a d ! (d r, " (oc# ra, o$curidad c rrada, 7 #a dado la (oticia ( lo$ ca%pa% (to$ y #a( apar cido %uc#o$ co%o #a( podido, co( palo$, co( pi dra$, Lo$ cat3lico$ 0a(a%o$, *o p r%iti%o$ ;u (tr ( lo$ ataca(t $, E(to(c $, la @oz d l Mi( ro lla%a(do ta%&i4( a r u(i3( d ur0 (cia, por;u lo$ corri%o$ y (o$ !ui%o$ a la r )a(c#a co(tra l 7i(dicato, Lo$ diri0 (t $ ;u r1a( l ()1o d u( % diador, u( tal i(0 (i ro Ro;u , P ro, ( % dio d a;u l ;uilo%&o, J;ui4( t (1a 0a(a$ d parla% (tarK OOOOO
LOCCFORA "E PO XII. G r%a(o$ cat3lico$. ( $t i($ta(t lo$ d l 7i(dicato $tD( #aci (do u( lla%ado a todo$ lo$ diri0 (t $ %D>i%o$ para #ac r u(a a$a%&l a, P ro (o, # r%a(o$, (o $ d ' ( co() (c r por lo$ co%u(i$ta$, Ello$ ;ui r ( la)ar$ la$ %a(o$, " $pu4$ ;u #a( atacado llo$ (u $tra %i$ora, ;ui r ( toda)1a di$culpar$ , ?7o( u(o$ $i() r0\ (za$A L $ di0o a$1. ?co-%u-(i$-ta$A P ro u$t d $ (o )a( a pod r d $truir la o&ra d "io$, ?Cri$to r i(arD $i %pr ( todo$ lo$ corazo( $, ( todo$ lo$ &oli)ia(o$A 73lo Cri$to pu d co($truir y d $truir $u I0l $ia, ?P ro lo$ co%u(i$ta$ (u(caA I(!or%a%o$ a la (aci3( toda ;u (u(ca podrD( ) (c r(o$ lo$ co%u(i$ta$ co( pi dra$ (i co( di(a%ita, 2 lo %D$ rid1culo ;u aca&a( d #ac r $ %a(dar(o$ u( %i$io( ro ( $o( d paz, Ga( tirado di(a%ita, (o t ( %o$ u( )idrio $a(o ( la ca$a y u(o d (u $tro$ # r%a(o$ $tD 0ra) % (t # rido,,, ?2 llo$ (o$ pid ( pazA ?Pu &lo d 9oli)iaA ?"4($ cu (ta d lo %i$ ra&l $ y a$;u ro$o$ ;u $o( lo$ co%u(i$ta$A *o ti ( ( (i $i;ui ra #idal0u1a para r co(oc r ;u (u )a% (t #a( !raca$ado, Qui r ( d cir ;u (o$otro$ lo$ # %o$ pro)ocado, *o $ d ' ( (0a6ar %D$ por $a ca%arilla d a$;u ro$o$ ;u $3lo ti ( ( podr du%&r d (tro y ;ui r ( co(ta0iar d $o a toda la (aci3(, Ga( ) (ido a p dir(o$ paz cua(do llo$ $o( lo$ ;u (o$ #a( atacado y #a( p dido la ca& za d l padr Li(o ( pl (a Plaza d l Mi( ro, " (u(cia%o$ a(t la opi(i3( pE&lica, a(t 9oli)ia toda y a(t l %u(do. ?ayEd ((o$ por;u a#ora t ( %o$ ;u ) (c r d !i(iti)a% (t a $to$ ( %i0o$ a$;u ro$o$A Fra($cripci3( d lo$ lla%ado$ ;u #izo E%i$ora$ P1o XII ( o(da corta y % dia l I d 'ulio 19P1, ( #ora$ d la (oc# ,

OOOOO

Lo$ cat3lico$ corr t a%o$ a lo$ ro'o$ y &a'a%o$ ( %a(i! $taci3( por a#1, 'u(to a la pulp r1a, Ll 0a%o$ a la Plaza d l Mi( ro, " la $;ui(a yo )i al di!u(to C4$ar Lora tra&D(do$ a 0olp $ co( otro$ tra&a'ador $ a la (trada d l 7i(dicato, Lora (o pod1a d $pr (d r$ , #a&1a co%o tr $ o cuatro #o%&r $ tr (zD(dolo, u(o$ l p 0a&a(, otro$ l pat a&a(, Lora i0ual r part1a patada$, pu6 t $, 9u (o, ( $o arro'a( u(a di(a%ita co(tra (o$otro$, ?Puc#a, (o % ol)ido d u( c#ico ;u a0arr3 la di(a%ita a$1, c#i$p a(do, y la )ol)i3 a arro'ar d (tro d l 7i(dicato, al $ 0u(do pi$oA Cada cual (o$ #ici%o$ ( 0rupo$, 2o $ta&a ( l lado d a&a'o, FirD&a%o$ co(tra la pu rta d l 7i(dicato, P ro llo$ $ (c rraro( ( a#1, Era u(a llu)ia d pi dra$ d u( &a(do y otro, 2 lo$ cara'azo$, ;u ya (o $ $a&1a ;u4 i() (tar para l i($ulto, E( 4$a$, % $al0o d l 0rupo para di$parar y % da( u(a p drada a;u1, ( l co0ot , Ca1 r do(do, C(a (! r% ra lla%ada Marta, la ;u !u d $pu4$ $po$a d Ma($illa, ;u $ta&a a (u $tro lado, % ll )3, % pu$o u(a ) (da y % tra' ro( acD, a la P1o, OOOOO
LOCCFORA "E PO XII. ?R accio( %o$, # r%a(o$, d ! (da%o$ (u $tra I0l $iaA JGa$ta cuD(do )a%o$ a p r%itir ;u l co%u(i$%o () ( ( 9oli)iaK ?Madr $ d !a%iliaA 7 r1a pr ! ri&l ;u %atara( ( $t %o% (to a $u$ #i'o$ $i (o $o( capac $ d d ! (d r la r li0i3( cat3licaA Por;u , Jpara ;u4 ;u r %o$ u(a )ida $i( "io$K JQu r %o$ co() rtir(o$ ( c#a(c#o$K Por;u para l co%u(i$%o l c rdo $tD por (ci%a d l #o%&r , *o #ay %oral a&$oluta ( l co%u(i$%o, ?Mu' r $ ;u % $tD( oy (doA ?Padr $ d !a%ilia ;u ti ( ( #i'o$ '3) ( $A J@a( a p r%itir ;u ) (0a l co%u(i$%o y ;u $u$ #i'a$ $ a( Mpatri%o(io (acio(alNK ?E$o $ l co%u(i$%o y (o pod %o$ d 'ar ;u ) (0aA ?El co%u(i$%o (o pr t (d otra co$a ;u pro!a(ar la I0l $ia y lo$ $ac rdot $ y la$ %u' r $A El co%u(i$%o (o $ $tD pr ocupa(do a#ora d (i(0E( a$u(to $i(dical, Lo ;u ;ui r l co%u(i$%o a#ora (o $ ;u )u l)a( $u$ diri0 (t $, $i(o callar la )oz cat3lica d P1o XII y pro!a(ar la I0l $ia, ?2 l $ ad) rti%o$ a lo$ co%u(i$ta$ ;u $tD( a ti %po d arr p (tir$ , d a&rir lo$ o'o$, por;u cua(do cai0a l 'uicio d "io$, (to(c $ (o #a&rD pi dad para (adi A 2 oi0a( &i (, %u' r $ d diri0 (t $, oi0a( u$t d $ ;u ti ( ( #i'o$. ?pi ($ ( ( la$ d $0racia$ ;u $tD( tray (do para $u$ #i'o$ y para lo$ (i to$ d $u$ (i to$A Ga0a( ;u $u$ %arido$ $ r tract (, *o por;u l $ t %a%o$ (o$otro$, $i(o por;u (o$ da lD$ti%a p ($ar lo$ #orror $ ;u )a( a ca r $o&r $a$ po&r $ criatura$ i(oc (t $ y $o&r u$t d $ ;u ta%&i4( $o( %u' r $ co%o Mar1a, I(!luya( ( $u$ %arido$, i(!luya( para ;u d ' ( d $ r a(i%al $, para ;u d ' ( d $ r d $dic#ado$, ll (o$ d podr du%&r , Qu $i (o pu d ( %D$ co( $u$ )ida$ ;u $ )aya( a Ru$ia, ;u )aya( a )i)ir ( l para1$o $o)i4tico, ;u $ )aya( a $u!rir lo ;u (o co(oc ( toda)1a y, (to(c $, r ci4( ;u pi ($ ( $i $ l co%u(i$%o ( ) rdad lo ;u llo$ ;ui r (, ?Co(tra la I0l $ia (o pr )al c rD( la$ pu rta$ d l i(!i r(oA Fra($cripci3( d lo$ lla%ado$ ;u #izo E%i$ora$ P1o Xli ( o(da corta y % dia l I d 'ulio 19P1, ( #ora$ d la (oc# ,

OOOOO

E( la %i$ora #a&1a u(a %uralla d d ! ($a, 7 0u1a )i(i (do 0 (t y 0 (t para #ac r la 0uardia, Foda la (oc# ( ) la $ ;u daro(, " (tro, otra %o(to( ra d %u' r $, d '3) ( $ ;u 0rita&a(, %ald c1a( al co%u(i$%o, Otro$ r za&a(, A %1 % aco$taro( ( u( ri(c3(, % li%piaro( la p drada, P ro yo $ 0u1a oy (do la$ i(!or%acio( $, Por;u ra pa$ada la % dia(oc# y lo$ locutor $ d la P1o $ 0u1a( al rta(do al pE&lico, E$p ra&a( otra %& $tida d lo$ ro'o$, OOOOO
LOCCFOR "E PO XII. "i z %i(uto$ !alta( para la u(a d la %adru0ada, E%i$ora$ P1o XlI ( u(a tra$%i$i3( >traordi(aria y d % r0 (cia, P di%o$ a toda la 0 (t ;u $tD ( lo$ alr d dor $ d la i0l $ia y a todo$ lo$ ;u (o$ $tD( oy (do ;u , por !a)or, (o a&a(do( ( $ta r 0i3(, por;u #ay l % (to$ d $parra%ado$ ( lo$ alr d dor $ ;u $tD( $p ra(do ;u la ca$a $ )ac1 d 0 (t para )ol) r a atacar, Lo$ co%u(i$ta$ $tD( co%o !i ra$ # rida$, co%o !i ra$ ;u , cua(do (o $ l $ aca&a d %atar, ataca( %D$, Co%o $o( p r$o(a$ ;u (o ti ( ( co(ci (cia, ;u (o ti ( ( #o(rad z, (o pu d ( ad%itir ;u #a( $ido d rrotado$, *o pu d ( ad%itir ;u (u(ca ) (c rD l %at riali$%o ( 9oli)ia por;u $ u(a (aci3( cat3lica, 2 co%o (o pu d ( u$ar $u$ % (t $ $i(o para l %al, $tD( trata(do d callar la )oz d P1o XII, la )oz d la ) rdad, la E(ica )oz ;u ( $to$ ti %po$ #a $ido capaz d lla%ar co%u(i$%o al co%u(i$%o y ) rdad a la ) rdad, 9oli)ia ti ( ;u prot 0 r a $ta )oz por;u al prot 0 r la )oz d P1o XII $tD prot 0i (do a toda la I0l $ia Cat3lica, at (ci3( 9oli)ia y 7uda%4ricaA 7i #oy $ ( 7i0lo XX, %a6a(a $ rD ( toda la (aci3( y ( toda la A%4rica, ?*o pod %o$ p r%itir ;u ) (za l co%u(i$%o ( 9oli)ia por;u 9oli)ia $ rD d Cri$toA Fra($cripci3( d lo$ lla%ado$ ;u #izo E%i$ora$ P1o XII ( o(da corta y % dia l I d 'ulio 19P1, ( #ora$ d la (oc# ,

Los c%ras o la clase o!rera


J2 ;ui4( i&a a dor%ir a;u lla (oc# K *i yo co( la p drada, ;u ta%poco !u %i %u rt , Co( ) (da' y todo !ui a la i0l $ia d la P1o, Ll (ita $ta&a, Fodo$ $ di ro( la a%a( cida all1, r za(do ro$ario, cal (ta(do t4, cara' a(do ro'o$, La %i$ora ta%&i4( $ di$par3, toda)1a o$curito, lla%a(do a %D$ d ! ($a, MD$ ata;u $p ra&a( d l 7i(dicato, P ro % 'or $upo ) (ir l O&i$po Ma(ri;u , ;u d Oruro #a&1a # c#o l )ia' , 2 atrD$ d 4l otro padr 0ri(0o, l $upr %o, di0a%o$, d lo$ padr $ d l di$trito, OOOOO
C$t d $ ti ( ( ;u or0a(izar$ , ti ( ( ;u u(ir$ alr d dor d (u $tro$ $ac rdot $, Goy d1a (o $ #ac la 0u rra a la %a( ra a(ti0ua, co( $oldado$, co( !u$il $ y co( u( ' ! , *o, La 0u rra %od r(a $ u(a co$a co%plicada, co%pl 'a, ?A$1 ta%&i4( d & $ r l

apo$tolado %od r(oA ?A$1 d & $ r la or0a(izaci3( cat3lica %od r(aA E( u( '4rcito %od r(o #ay ;u1%ico$, #ay !1$ico$, #ay ci (t1!ico$, #ay t4c(ico$, #ay $a&io$, #ay !a&rica(t $ d %at rial $, #ay ' ! $, #ay $oldado$, #ay a)io( $,,, E( u( '4rcito cat3lico d apo$tolado d & #a& r ta%&i4( p ($ador $ ;u pi ($a( ( lo$ % dio$ d ll 0ar a la ) rdad, d di$tri&uirla, d #ac rla irradiar$ , 7 ( c $ita u(a or0a(izaci3( co%pl ta, p r! cta, co( ' ! $, co( p ($ador $, ?Qu (i(0E( % dio $ a a&a(do(ado ( )u $tro apo$tolado d cat3lico$A P, R (4 B rra0( , Pro)i(cial d lo$ O&lato$, 5 'ulio 19P1

OOOOO A$1 $ (traro( lo$ do$, Ma(ri;u y l 0ri(0o, )ola%o$ la$ ca%pa(a$ lla%a(do a todo l catolici$%o d c rca y l 'o$, Era d #ac r d $a0ra)io por la (oc# a(t rior, Ga$ta $acaro( la #o$tia d l t %plo para #a&lar %D$ $u lto, $i( "io$ pr $ (t , La %i$ora tra'o lo$ %icr3!o(o$ y tra$%iti3 toda la $ol %(idad, *o%D$ (tr3 l o&i$po (o$ la(za%o$ a )i)ar. 5?@i)a l padr Li(oA 5?@i)a( lo$ padr $ O&lato$A P ro l o&i$po #a&l3 al !i(al,

OOOOO
A%ad1$i%o$ Gi'o$. A(oc# yo ta%&i4( $ta&a p (di (t #a$ta la u(a y cuarto d la %a6a(a d Radio P1o XII, 2 ( la %a6a(a %uy t %pra(o, a la$ $ i$ % (o$ cuarto, $ta&a ta%&i4( oy (do la$ tra($%i$io( $, A#ora ( $ta a$a%&l a (o # o1do (i u(a pala&ra d odio co(tra lo$ co%u(i$ta$, 2 % #a a0radado pro!u(da% (t $to, %i$ ;u rido$ #i'o$, Qu $ pa( &i ( lo$ co%u(i$ta$ ;u (o lo$ odia%o$ por;u ti ( ( u( al%a ;u $ la i%a0 ( d "io$, Au(;u llo$, $ 0E( $u t or1a, ;u rr1a( r ducir$ a la co(dici3( d u( c rdo o d u( p rro %acil (to, ?Por;u l co%u(i$%o at o, co( toda$ la$ o&ra$ d Mar>, d L (1(, d 7tali( y d todo$ lo$ co%u(i$ta$ ;u #a( $crito 5d $a!1o d $d $ta %i$ora al %u(do (t ro, a la$ u(i) r$idad $ d l %u(do ;u % d $%i (ta(5, co( toda$ $a$ o&ra$, u( c rdo, u( c#a(c#o, u( p rro %acil (to y u( #o%&r $o( la %i$%a co$aA Por;u l p rro (i l c rdo ti ( ( "io$, A$1 ta%poco, $ 0E( llo$, (o #ay "io$, *o #ay al%a, *o #ay )ida t r(a, *o #ay %oral, *o #ay patria, Ci(co pu(to$ ;u (o pu d ( d $% (tir, P ro (o$otro$ a%a%o$ 5yo p r$o(al% (t a%o5 a lo$ co%u(i$ta$, por;u ti ( ( u( al%a r di%ida por H $ucri$to, ?P ro %aldi0o, d t $to, odio, $u co%u(i$%o, por;u r duc al #o%&r a la co(dici3( d u( )il a(i%alA 8APLAC7O7: El l1d r co%u(i$ta, por l # c#o d $ r co%u(i$ta, traicio(a a $u &a$ y traicio(a a $u $i(dicato, @oy a d cir $ta pala&ra cruda, !u rt 8(o $tD acD l 7a(t1$i%o 7acra% (to:. l ;u c#upa la $a(0r dic ( ;u $ l capitali$%o, ;u ta%&i4( $ cri%i(al, l capitali$%o l ;u #u(d la$ %a$a$ y ;u $uccio(a l $!u rzo d la di0(idad #u%a(a d lo$ o&r ro$, P ro (o, #i'o$, l ;u c#upa ) rdad ra% (t la $a(0r $ l co%u(i$ta ;u $ ll (a lo$ &ol$illo$ d di( ro y (o $ola% (t co( l $!u rzo d $u$ # r%a(o$, $i(o ;u r ci& di( ro d otra$ !u (t $, Lo $a& %o$, ?A$1 ;u , yo (o cr o ( $o$ ' ! $ $i(dical $ ;u #a&la( %uc#o d lo$ d r c#o$ d lo$ o&r ro$ cua(do $u$ &ol$illo$ $tD( ll (o$ d

di( ro y cua(do $tD( alar0a(do la %a(o para r ci&ir u(a li%o$(a d u( di( ro ru$o ;u ( lu0ar d ) (ir ( ru&lo$ )i ( ( d3lar $ a% rica(o$A 8APLAC7O7: La$ co$a$ clara$, a%ado$ #i'o$. $a %arc#a d l #a%&r ( ;u )o$otro$ d &1ai$ ir a la ciudad d La Paz #a $ido l at (tado cri%i(al %D$ 0ra(d co(tra la cla$ tra&a'adora, Por;u $i $ produc1a la r )oluci3(, J;u4 #u&i ra $ido d )o$otro$, #o%&r $ i(oc (t $, #o%&r $ tra&a'ador $K ?Gu&i4rai$ $ido car( d ca63( y #u&i4rai$ $ %&rado la$ call $ d La Paz co( la %u rt d )u $tro$ cu rpo$A ?E$a traici3( $ i%p rdo(a&l al co%u(i$%o ( 9oli)iaA 8APLAC7O7: Gay u(a tDctica d lo$ co%u(i$ta$ y (o $3lo d 9oli)ia $i(o d l %u(do (t ro. trata( d di)idir l $ac rdocio #aci (do $a di$ti(ci3( !at1dica 5$ac rdot >tra(' ro, $ac rdot (acio(al, o&i$po >tra(' ro, o&i$po (acio(al5, *o >i$t ( la I0l $ia $a di$ti(ci3(, 2 $a& d, #i'o$, ;u $ u(a tDctica $atD(ica y !at1dica d l co%u(i$%o at o, Por;u $a& ;u $i lo0ra di)idir al cl ro, $i lo0ra $acar al cl ro >tra(' ro, $a& ;u al cl ro (acio(al lo pu d d $apar c r co( la 0uada6a ( poco$ %i(uto$, La tDctica d l co%u(i$%o $ p4r!ida, $ #ip3crita, ?Por;u la actitud d l co%u(i$ta $i %pr $ p4r!ida y $ #ip3crita cua(do )a co(tra la I0l $iaA 8APLAC7O7: Mo($ 6or Hor0 Ma(ri;u , O&i$po d Oruro, 5 'ulio 19P1

OOOOO

La $ituaci3( (o ra lla(to d JaJa. Por;u r $ulta&a u( paro do&l % (t , Lo$ ro'o$ ( #u l0a por $u$ diri0 (t $ y (o$otro$ ( #u l0a por lo$ ro'o$, 2 (adi a la %i(a, l F1o $olito, *o$otro$ $ 0u1a%o$ lo$ r zo$ ( la i0l $ia, P ro la %i$ora lla%3 al 0o&i r(o, Pidi ro( 0ara(t1a$ para l catolici$%o %i( ro, Pidi ro( ta%&i4( co%i$i3( d La Paz, 2 )i(o, E( %o)ilidad ll 03 l %i(i$tro B ll%a( @ lard , ;u ra d Educaci3( ( a;u l a6o, Por la tard ll 03, ;u % acu rdo, 2 ) (1a co( Mario Forr $, d la B d raci3(, Al 7i(dicato !u 4$t y tu)o la a$a%&l a co( llo$ pri% ro, La %i$ora co%u(i$ta pu$o parla(t $ y %uc#a &ulla, 2 todo $ oy3 d lo ;u #a&laro(, OOOOO @95 +)S:?5 Compa7ero (orres1 es necesario que usted cono"ca toda la trayectoria de estos curas. )n su llegada han !iolado el principio de las costumbres de la clase trabajadora. FHan hecho desaparecer los santosH Cuando los compa7eros trabajadores hac$an sus tradiciones de fiestas 4qu' har$an los curas e0tranjeros6 )!itaban esas fiestas e incluso a un trabajador le han pegado. FLo hi"o el cura Lino en la calle Aalli!in de LlallaguaH #ero no slo es eso, Fes que Lino ha colaborado en el conflicto de los compa7eros detenidosH FHa colaborado con el gobierno a di!idir la clase obreraH #or su emisora nos tildan constantemente de imb'ciles, de comunistas. 9osotros respetamos la religin. F#ero estos curas no trabajan por la religinH @9 (?5A5=5D:? Yo puedo decir que los curas, el Lino, ha entrado con paso de parada a la C:2&A:L, ha entrado a las oficinas de Aedregal. 45 qu' entra este cura6

F)ste cura !a lle!ando todas las denuncias de aqu$ y trabaja conjuntamente con el gobierno, coopera para destro"ar nuestra organi"acinH @9 2&9)?: 9osotros no somos enemigos de la religin catlica, compa7ero (orres. #ero s$ somos enemigos de aquellos hombres que, detrs de la sotana, !an ocultando la fe de mucha gente. 9osotros como mineros tenemos la fe aqu$ adentro. #ero, lo ms gra!e para la religin1 4qu' sucede con la capilla de Llallagua6 4Dnde estn, pues, todas las joyas de la 5sunta6 F5hora no parece ms que un saln de baileH FY en la capilla de +iglo %% apenas tienen en ah$ una cru" y no tienen ms nadaH F)sto significa traicin, compa7erosH 5s$, pues, hay que escoger1 Flos curas o la clase obreraH :(?5 +)S:?5 Ya me da lstima la #$o %&&. 4Hasta cundo el enga7o6 @na radio que deber$a hablar la !erdad en nombre de Dios, pero a tra!'s de sus emisiones estamos comprobando que todo es una falsedad y una mentira para hacer pelear a la clase trabajadora. )llos dicen que tienen heridos, hombres sin piernas, sin bra"os, de todo. 4Dnde est esa gente6 F+eguramente los han mandado a Canad a curarseH Y todas estas cosas se han aumentado desde que se declar la huelga. 9osotros firmamos con la #$o %&& un documento para que entren en cadena con La <o" del 2inero. #ero ellos no han respetado nada. Compa7ero (orres1 los curas se !an de aqu$ y se arregla este problema. Y que !engan curas nacionales. 9o queremos ms nada1 Fque se !ayanH :(?: 2&9)?: Compa7eros, yo trabajo aqu$ desde ME.N. Yo he llegado a trabajar directamente a la mina. 5ntiguamente, hemos luchado nosotros con el ej'rcito. F5hora luchamos con curas disfra"adosH 49osotros, hasta cundo !amos a sufrir aqu$ en las minas trabajando, machucando6 4Cmo ahora !ienen los curas diciendo K#adre m$oL re"ando, a aplastarnos nuestra huelga6 5hora, yo como sindical, como minero, pido que nos comprendan las autoridades1 si es que no nos dejan a nosotros en libertad con los curas !amos a seguir luchando con ms fuer"a. +i nos friegan los curas, !amos a seguir adelante contra ellos. Yo sufro de mis compa7eros trabajadores que estn en los soca!ones. 4#or qu' los curas no gritan que no hay carne en la pulper$a6 +olamente gritan que los comunistas y los comunistas... FYo para ma7ana ya soy comunistaH F2a7ana mismo me meto a comunistaH 9osotros, compa7eros, estamos trabajando a la antigua. Cuando 9apolen reinaba, ya estbamos nosotros trabajando con la picota. 4#or qu' no gritan los curas eso, que no tenemos ni guardatojos para proteccin, por qu' no dicen que los obreros estn saliendo ms enfermos y que tienen que morir aqu$ porque no hay medicamentos6 Denuncio yo ahora y que me retiren ma7ana como comunista. Yo he trabajado, he luchado y he empu7ado arma contra el frente de aquella oligarqu$a. &nclusi!e, tengo arma. He atacado al ?egimiento Colorado, 5ndino, he ido a :ruro a combatir. F5hora tengo que combatir con curas yo tambi'nH +)C?)(5?&: D) 2)+5 Los compa7eros que han hecho uso de la palabra no han hecho ms que ratificar la posicin definiti!a que los trabajadores han asumido en su 5samblea Peneral. Y la posicin es1 el cambio inmediato de los curas e0tranjeros por curas nacionales. Declaraciones transcritas de los trabajadores presentes en la 5samblea Peneral del / de julio en el +indicato de +iglo %%. La 5samblea fue presidida por el +r. 2ario (orres, +ecretario de la ;ederacin de 2ineros.

El !%i"re negro arde


71, yo $ta&a ( la a$a%&l a d l 7i(dicato, dD(dol duro al Li(o, 2o $oy cat3lico, p ro (o d cura$, *ada l $ d &o, (i la$ Mcarita$N ;u (u(ca r co01, ?7i $ r1a( $a$ ropa$ d u( 0ri(0o 0o(orr oA El ca$o !u ;u , d $pu4$ d la a$a%&l a, (o$ (t ra%o$ ;u l Mi(i$tro @ lard , ll 0ado d La Paz, #a #a&lado por radio co%u(ica(do ;u 4l ) (1a a po( r &ala(za, Xl ;u r1a $a& r l alca(c d lo$ ;u d ! (d1a( a la I0l $ia y d lo$ d l 7i(dicato, Co%o u(a pru &a d !u rza, J(oK El %i(i$tro i&a a ) r y ('uiciar, E(to(c $, para l d1a $i0ui (t $ la(zaro( do$ %a(i! $tacio( $, la d lo$ cat3lico$ y la (u $tra, Era u( 'u ) $, &i ( % acu rdo, *o$otro$ la p ($a%o$ co( %D$ %alicia, F %pra(ito &a'a%o$ a i(t rior %i(a a pr parar l %u6 co, 7ota(a l pu$i%o$ co( u( a&ri0o ( 0ro )i 'o ;u co($ 0ui%o$, " $pu4$ l pu$i%o$ l l tr ro. LI*O, Era 0ra(d , co%o d do$ % tro$, 2 ( u( palo lo alza%o$, Fa%&i4( #ici%o$ %u6 co d u(a %o('a, para ;u $ !u ra( lla$ %D$, E$tD&a%o$ al#araco$, 7ali%o$ ( %arc#a d la %i(a co( lo$ %u6 co$, l d Li(o d la(t , a&ri (do &urla, 2 lo$ ll )a%o$ por toda la a) (ida, d $d Ca(ca6iri, "i%o$ la )u lta por Ci(co Ca$a$, por la Pla(ta, por l Ca%pa% (to C(o y toda$ la$ call $ d Llalla0ua, El %i(i$tro lo )io todo, Fa%&i4( l O&i$po $ta&a ( $u i0l $ia, y por $u !r (t l pa$a%o$, A&a' a(do lo$ cura$, c#D(dol %u ra$ al Li(o, a$1 1&a%o$, Ello$ ca(ta(do $u A%or d lo$ A%or $ y (o$otro$ ac#u(tD(dol $ La I(t r(acio(al, 9u (o, ll 0a%o$ a la Plaza d l Mi( ro, Ga&laro( pri% ro )ario$ diri0 (t $, r piti (do la %i$%a co(clu$i3(. 5?Qu $ )aya( Li(o y lo$ cura$ >tra(' ro$A ?Ello$ o (o$otro$, (o #ay %D$A C(o ;u #a&l3, (o r cu rdo cuDl, dio I8 #ora$ a Li(o para d $alo'ar l di$trito, 2 $i l poll rudo (o $al1a, (o $ #ac1a( r $po($a&l $, La %a$a &i ( (!ur cida, por;u 4ra%o$ %uc#o$, ll (ita la Plaza $ d1a, 2 ca(tD&a%o$ l Way6ito d i($ulto co(tra Li(o y la %o('ita, A#1 lo$ &aila&a( a lo$ %u6 co$, lo$ 'u(ta&a(, lo$ $ para&a(, Lu 0o, lo$ ;u %aro( co( %uc#a para!i(a, la lla%arada #a$ta l ci lo, 2 todo$ $ r 1a( )i (do y aplaudi (do, 2o ta%&i4( % r 1, OOOOO 5l final, mire qu' tanta ser$a la bronca contra el padre que lo hicieron mu7eco y lo ati"aron en la #la"a. Yo estaba con mi mam y !ienen unas chicas corriendo. F8uemando estn al tata LinoH dijeron. ?ajamos. Cuando llegu', me daba pena. #ensaba que era personalmente que lo quemaban. 9o s', tanto hab$amos querido al padre Lino que nos angustiaba el mu7eco. (ama7o de 'l era la figura. Hicieron de paja, pintaron igualito, cara colorada. )n sotana lo quemaron. Y hab$a pancartas que dec$an 2@)?59 L:+ (?5&D:?)+. (en$an subido al mu7eco en un palo alto, le dieron !ueltas y empe"aron a quemarle.

F)l buitre negro ardeH

gritaban.

5lgunos mujeres lloraban y se iban para no !er. #ero los mineros re$an, le !e$an una gracia a aquello. F(anto era el odio, tantoH IIIII El ;u )io (o ol)ida, E$ ;u ( la Plaza ;u %a(do %u6 co d Li(o (o #a&1a( ci ( (i ;ui(i (to$, Xra%o$ por %il $ lo$ tra&a'ador $, u(a %a(i! $taci3( total, l 7i(dicato co%o u( $olo #o%&r , 2 l tr ro$, %uc#o$, co(tra lo$ &uitr $, co%o $ r lo$ cura$, 2 u( l tr ro 0ra(d , % acu rdo, l %ayor, pidi (do (u $tra d %a(da, la li& rtad para Mac#o Mor (o y Pi% (t l, ;u pr $o$ $ta&a( por la i(tri0a d P1o XII, 2o cr o ;u l %i(i$tro @ lard tu)o ;u ) r co( $u$ o'o$ la !u rza d (u $tro &a(do, P ro co%o 'u z ;u ) (1a, $upo r u(ir$ co( lo$ cat3lico$, 2 co%o $u %i$ora d llo$ #a&1a pa$ado l d1a lla%a(do 0 (t , pu $ a la (oc# ta%&i4( 'u(taro( $u tracalada ( la i0l $ia, AllD !u l %i(i$tro y lo$ co%i$io(ado$ d La Paz, 2 (o$otro$, oy (do todo por la radio para $a& r d la$ calu%(ia$, OOOOO
A%ado$ #i'o$. p r%itid% ;u pri% ro di0a do$ pala&ra$ a %i$ dioc $a(o$ d Oruro, 7o( la$ Q y 5 d la (oc# i%parto d $d a;u1 la ord ( d ;u ( todo$ lo$ t %plo$ d la ciudad $ c# ( a )u lo la$ ca%pa(a$ para lla%ar a la #ora $a(ta a todo$ lo$ cat3lico$, por;u )a%o$ a $0ri%ir l ar%a d la oraci3(, l ar%a d la ! , l ar%a d l a%or, !r (t a (u $tro$ # r%a(o$ co%u(i$ta$, "iri0 (t $ $i(dical $, pri(cipal% (t diri0 (t $ $i(dical $ co%u(i$ta$. % did )u $tra$ r $po($a&ilidad $ ( la #ora pr $ (t , ?E$tDi$ !r (t a "io$A ?E$tDi$ !r (t a la I0l $iaA ?E$tDi$ !r (t a )u $tra %i$%a co(ci (cia, ;u ( l !o(do $ cri$tia(a, au(;u ll )4i$ l caparaz3( d l co%u(i$%o %aldito, d co%u(i$%o at o, d l co%u(i$%o ;u odio co( toda %i al%aA P ro a )o$otro$, co%u(i$ta$, a )o$otro$ %i$%o$ diri0 (t $, o$ a%o, por;u ll )Di$ l al%a ;u $ la i%a0 ( d "io$, 2 lo ;u di' $ta %a6a(a lo r pito ( $ta a$a%&l a. ? $toy di$pu $to a & $ar la %a(o d l %i( ro ;u #a d la(zar la di(a%ita $o&r %i p c#oA 2o (o doy i%porta(cia (i a la a$a%&l a d la plaza ro'a (i al d $!il d %i( ro$ d $ta %a6a(a,,, por;u # co(t %plado co( %i$ propio$ o'o$ a $o$ %i( ro$, Mi (tra$ al0u(o$ a&a' a&a( a lo$ cura$, a&a' a&a( a la i0l $ia, p ro a(t %1 do&a&la( #u%ild % (t $u !r (t , 7o( #o%&r $ $ (cillo$, #o%&r $ (0a6ado$, #o%&r $ ll )ado$ co%o o) 'a$ al %atad ro, *o $ po$i&l ;u yo di0a ;u $ u(a %a$a co%u(i$ta,,, ?% (tiraA 7 6or Mi(i$tro. ;u (o o$ di0a( lo$ co%u(i$ta$ ;u $a $ la >pr $i3( d l co%u(i$%o ( 7i0lo XX, ?Mi (t ( lo$ co%u(i$ta$A Mi (tra$ la %a(i! $taci3( pa$a&a por la$ c rca(1a$ d l t %plo, yo % (co(tra&a !u ra %ira(do $a$ %a$a$ ;u (o ll )a&a( odio, (o ll )a&a( ) (0a(za, P ro $1 lo$ diri0 (t $ ll )a&a( cara$ $atD(ica$ para c#ar M%u ra$N a lo$ Padr $ O&lato$, #o%&r $ d $acri!icio ;u $tD( 'u(to a (o$otro$,,, El co%u(i$%o at o t % la ) rdad, P ro la ) rdad (o$ #arD li&r $, (o$ #a dic#o Cri$to, El co%u(i$%o at o t % $ r d $ (%a$carado 2 por $o ;ui r acallar la )oz d lo$ padr $ O&lato$, la )oz d la parro;uia, la )oz d la I0l $ia, ;ui r acallar la Radio P1o XII,

Foda$ $ta$ (oc# $, #i'o$, # dor%ido ( Cata)i por %a(dato d l padr Li(o, ?E$ta (oc# ta%&i4( )oy a $tar a;u1, 'u(to co( )o$otro$, 'u(to a Cri$to y (o % )oy a ir d 7i0lo XX #a$ta ;u la co$a $t4 ( tra(;uilidad, $t4 ( pazA Mo($ 6or Hor0 Ma(ri;u A$a%&l a ( la parro;uia d 7i0lo XX, Q 'ulio 19P1

Un enredo de conciencia
Pa$aro( %uy poco$ % $ $ d $d la ;u %a d l %u6 co y Li(o tu)o ;u ir$ d l di$trito %i( ro, a&a(do(ar l pa1$, La t ($i3( ra ya i($oporta&l , Ga$ta $ t %1a por $u )ida, Lo$ %i$%o$ O&lato$ lo o&li0aro( a ir$ , 9u (o, cua(do $o yo $ta&a ( l Cru0uay diri0i (do u( col 0io parro;uial, AllD !u ;u l )i y co() r$4 co( 4l, El %i$%o Li(o % co(ta&a d $u $alida d 7i0lo XX, Bu u( tri$t !i(al, la ) rdad, E$cap3 la (oc# d *a)idad d a;u l 19P1, a la$ = d la %adru0ada, oculto ( u(a %o)ilidad y co( P #o%&r $ ar%ado$ aco%pa6D(dolo, por $i aca$o, A$1 d $apar ci3, *o $ d $pidi3 d (adi , " a;u1 !u a Li%a, d Li%a a 7a(tia0o y d 7a(tia0o a Ro%a, " $pu4$ d '3 la co(0r 0aci3(, $ali3 d cura, 7 ca$3, A#ora )i) ( 7ao Paulo, E$ u( 0ra( co% rcia(t , Fra&a'a ( u(a %pr $a d % r% lada$, ti ( ca$i ci ( o&r ro$ y di$tri&uidor $ a $u$ 3rd ( $, co%pra y ) (d , >porta a (o $4 cuD(to$ pa1$ $, R ci4( l a6o pa$ado )i(o a 9oli)ia, a la ! ria i(t r(acio(al d 7a(ta Cruz, a >po( r $u$ producto$, E$ u(a % (talidad, u(a %a( ra d $ r, 7u$ co%pa6 ro$ d $tudio$ ( Ca(adD cu (ta( c3%o ra Li(o $i %pr , Cua(do 'u0a&a al !Et&ol o al 'ocT y $o&r #i lo, d r c#o a lo $uyo, a codazo li%pio, A)a$alla&a a ;ui ( tu)i ra por d la(t , &ulldoz r, $o, A$1 ra y a$1 $i0u $i (do, 73lo ;u a(t $ apla(a&a por l (o%&r Cri$to, A#ora, por $u %arca d % r% lada$, OOOOO Los curas de antes eran mejores. 2e gustaba a m$ pelear. Los comunistas nos trataban mal, nosotros respond$amos. Y mejorcito que ellos. )n papeles pelebamos mucho. Y en la calle. #or eso, le digo que Lino era de los m$os. 5 m$ me gusta esa clase de hombres que se hacen respetar. Tltimamente, parece que se han dado la mano con el +indicato. #ero yo no estoy tan con!encido de eso. 5unque yo no s', porque despu's que se fue Lino yo no he !uelto a la iglesia. Los padres que !inieron no peleaban ya. 5guantar, dec$an. Y as$, poco a poco, se ha destroncado nuestra organi"acin, la L(C, que ellos mismos fundaron. Har$a falta otro Lino para le!antarla. Y es que fuerte como 'l no ha pasado nadie por el distrito. IIIII % i&a C( d

7i %pr !u a%&icio$o, El !u(d3 la LFC, la HOC, para t ( r u(a or0a(izaci3( pod ro$a ;u co(trarr $tara al 7i(dicato, 2 t (1a co()ocatoria l tipo, *o ra( cuatro $o($o$ lo$ d lo$ 0rupo$, Era( c (t (ar $ y co( di$cipli(a %ilitar, E( 7i0lo XX #a&1a( 1,5-#o%&r $ a!iliado$ ( la Li0a, 2 d %u' r $ %D$, co%o 1,8--, ?73lo ( u( ca%pa% (toA 2 &u (o, co%o ;u r1a pod r, $ )i(cul3 %uc#o a la E%pr $a, La E%pr $a d Cata)i !u $i %pr %uy 0 ( ro$a co( Li(o. ( l t rr (o para la %i$ora, ( %at rial $ d co($trucci3(, ( todo, Claro, la E%pr $a $a&1a ;u !a)or co( !a)or $ pa0a, 2 lo %i$%o l 0o&i r(o, La$ alta$ $! ra$ d la COMI9OL y l %i$%o pr $id (t lo ayuda&a(, lo ! licita&a( por $u la&or, P ro, co%o d ci%o$ ( $ta$ ti rra$, %al d & $ d a(dar cua(do l c#a(c#o t ala&a, OOOOO Lo %ur%ura( %uc#o a#ora, yo $4, 2 (o % par c l 0al, JError $K,,, J2 ;ui4( (oK Xl #izo lo ;u pod1a, 2 %D$ d lo ;u pod1a, E( a;u l ti %po $opla&a( otro$ )i (to$, Pr 0E(t l $ a lo$ )i 'o$ ;u co(oci ro( a lo$ trot$To$, a lo$ Lora$, a lo$ ro'o$-ro'o$, (o a lo$ d a#ora, ?Puc#a, (o ra( cord rito$A A#ora $ ) di$ti(to y $ 'uz0a, P ro ;ui$i ra #a& r )i$to yo a lo$ 'uz0ador $ ( a;u lla da(za, 2o % %a(t (0o ( l Li(o, Qu #a&l ( %al, (o % i%porta, P ro $i( 4l, J;u4K Mir todo $to co( lo$ =5 a6o$, Xl lo l )a(t3 todo, Lo #izo todo y co( %uc#o $acri!icio, P ro ya dic ( ;u (adi $a& para ;ui4( ti (d la ca%a, Por;u a#ora otro$ #a( ) (ido %uy tra(;uila% (t , P ro $i( 4l (ada $tar1a, *i i0l $ia (i %i$ora (o #a&r1a, 7i( 4l, co%o di0o, (i u( %icr3!o(o t (dr1a( lo$ critico( $ para criticarlo a 4l, J(o ) K OOOOO La 0 (t d I0l $ia, la 0 (t &u (a, $ ad#iri3 a Li(o, La co%&ati)a, al 7i(dicato, P ro la luc#a d l 7i(dicato (o ra ta(to co(tra la I0l $ia, F (1a %uc#o d p r$o(al, Por $upu $to, ta%&i4( $ r1a $i%pli!icar la co$a l r ducir l ca%&io d la P1o al ca%&io d u(a p r$o(a, P ro lo ci rto $ ;u , $ali (do Li(o, $ d $&lo;u 3 la r laci3( (tr la %i$ora y l 7i(dicato, Li(o polariza&a %uc#o l co(!licto, (o ca& duda, OOOOO 9o fue que los obreros cambiaron ni que se acercaron a los curas. ;ueron los curas los que se acercaron a los obreros, al +indicato. ;ueron ellos los que cambiaron. #ero no se trata de un conflicto entre Lino malo y Pregorio bueno. )s toda una situacin de injusticia la que los !a transformando a ellos. )l fascismo militar, los cr$menes, las rebajas de salarios, todo eso les hace cambiar. +i hubiera seguido Lino, pienso que hubiera cambiado igual. #orque no es problema de bondad o maldad indi!idual, sino de la ideolog$a de una 'poca confrontada a las estructuras de represin. IIIII

Foda)1a r cu rdo, cua(do yo $ta&a ya ( 7i0lo XX, ;u Li(o )ol)i3 a )i$itar, $3lo por u( par d d1a$, R 0r $3 a ) r, $3lo a $o, Xl $a&1a ;u #a&1a%o$ ca%&iado %uc#o, 2 &u (o, $ta&a yo ( l $al3( d la (trada co() r$a(do co( u( o&r ro, Lucio Ar (a$, 5Oi0a, Lucio 5l di0o5, J$a& ;ui4( a(da por acDK Li(o, pu $, 5*o lo ;ui ro ) r 5% r $po(d , 2 ( $ %o% (to apar c Li(o ( la pu rta, 5Qu4 tal, Ar (a$, c3%o l )aK 5Mal, 5*o % di0aK 5$ >tra6a Li(o5, J2 por ;u4K 5Por culpa $uya, Fotal, ;u Li(o $ r tir3 a) r0o(zado, 5JQu4 d $a 0ro$ r1a, do( LucioK 5l pr 0u(t3 yo, 5JQu4 d ;u4K Poco # dic#o, J*o ) ;u $ #o%&r (o$ cr 3 a todo$ u( (r do d co(ci (ciaK R $ulta ;u (o$otro$, $ 0E( 4l, ya (o 4ra%o$ cri$tia(o$, ya (o 4ra%o$ cat3lico$, 4ra%o$ p rro$ co%u(i$ta$ todo$, J(o ) K 2 yo $oy cri$tia(o,cara'oA Lo d Lucio, lo d B d rico E$c3&ar, lo d ta(to$ otro$,,, u(a !al$a di$yu(ti)a, Li(o l $ o&li0a&a a $co0 r (tr l 7i(dicato y la I0l $ia, (tr l co%u(i$%o y l cri$tia(i$%o, A#1, pi ($o yo, $tu)o l rror pri(cipal, 7i (o $ d 'a&a( do% $ticar por $u$ $;u %a$ occid (tal $, ra( pa0a(o$, at o$, 7i luc#a&a( por $u$ d r c#o$, ra( co%u(i$ta$, 2o (o $4 $i Li(o !u #o( $to co($i0o %i$%o, (o lo $4, Era ta%&i4( la % (talidad d a;u lla 4poca pr co(ciliar, l ti %po d la i(tol ra(cia, Au(;u ta%poco $ta%o$ l 'o$ d a;u l ti %po, Mira #oy d1a a (u $tra ;u rida I0l $ia, a $u$ ' rarca$, (! r%o$ d a(tico%u(i$%o, caza(do &ru'a$, a' (o$ al pu &lo y a $u$ luc#a$,

&RE&ORIO
Co%o d c1a, yo $ta&a ( Cru0uay, C( d1a, $ apar c l padr Li(o ;u %a(do ( la Plaza d l Mi( ro, co%o #o(or, P ro a %1 % i%pact3, 5<r 0orio, )a%o$ a co() t l4!o(o, J7a& $ ;ui4( $tD a;u1 d ( Mo(t )id o, tra(;uilo co( %i col 0io parro;uial, por allD y % ($ 6a $a !oto, cua(do lo $tD( Foda)1a (o $4 $i 4l lo to%a&a co%o ) r0\ (za o r$ar 5% dic 5, P ro d4'a% lla%ar a(t $ por %&a'adorK "o( G r(D( 7il $ 7uazo,

2o )i ;u por l t l4!o(o Li(o l #a&la&a a 7il $ co%o $i !u ra $u co%padr , 2 d $pu4$ !u a $u ca$a, 9u (o, % di cu (ta d ;u Li(o #a&1a $tado %uy % tido co( l 0o&i r(o &oli)ia(o, 7il $ aca&a&a d $ r Pr $id (t d la R pE&lica, 2 a#ora, Paz E$t ($$oro lo %a(da&a co%o %&a'ador a Cru0uay, 5Por ;u4 (o )a$ tE a la P1oK 5% lar03 Li(o, a$1, $i( %D$5, AllD $tar1a tu %i$i3(, 5"4'a% p ($arlo, " $pu4$ )i(o la # r%a(a Marta, a%i0a d B d rico E$c3&ar y u( poco di$ta(ciada d lo$ padr $, @i(o d )acacio( $, por;u ra uru0uaya, M #a&la. 5?C###,,,A E$ tata Li(o #a # c#o ta(to$ di$parat $ co( lo$ %i( ro$,,, 2a $a& $, lo $acaro( to$ta(do, Li(o #a % tido la$ do$ pata$, Frata a lo$ diri0 (t $ d co%u(i$ta$, todo l %u(do $ co%u(i$ta, #a$ta lo$ locoto$ ro'o$,IP P ro, %irD, yo %i$%a pr par4 para l &auti$%o a lo$ #i'o$ d B d rico, IP A'1
$,

2 $ta %o('ita ta%&i4( % ;ui$o p $car. 5JPor ;u4 (o )a$ tE allDK 5"4'a% p ($arlo 5di' yo, E(to(c $, ll 03 u( r tiro $piritual, 2o r za(do, r !l >io(a(do, 2 $ali3 ( la pr ($a ;u lo$ %i( ro$ d 7i0lo XX #a&1a( to%ado co%o r # ( $ a u( 0rupo d t4c(ico$ 0ri(0o$, ;u B d rico E$c3&ar y otro$ diri0 (t $ $ta&a( pr $o$, y ;u lo$ Padr $ O&lato$, y ;u la P1o XII,,, La co$a $ ;u l dir ctor d l r tiro !u l ;u % )i(o co( l p ri3dico. 5?MirD ( ;u4 ;uilo%&o $tD( % tido$ tu$ # r%a(o$A 2 )o$, Jpor ;u4 (o )a$ allDK 2a pi;u4 ( l a(zu lo, Bui a #a&lar co( %i $up rior, 5*o t )a%o$ a $oltar, A;u1 $tD$ &i (, ( l col 0io, 5@oy a $cri&ir al Padr < ( ral para l p r%i$o 5$ % ocurri3 d cir a %1, 5*i au(;u $cri&a$ al Papa, 2 yo, % dio d %ala 0a(a, $cri&1 u(a$ l tra$ $olicita(do, 2 a )u lta d corr o, la r $pu $ta. M@aya (o %D$ a 7i0lo XXN, P ro yo ) (1a d pr $tado, por do$ a6o$, " $pu4$, ya % ;u d4 para $i %pr , OOOOO Lino que se ha ido y Pabriel .> que nos reGne a todos los locutores as$, entre gallos y medianoche. La situacin estaba tensa pero este cura no se quitaba la sonrisa de los labios. (engo que decirles una cosa comien"a Pabriel , !arias cosas. )l hombre tiene un alma y hay que sal!arla. #ero el hombre tiene un cuerpo y tambi'n hay que sal!arlo. )so estn diciendo =uan %%&&& y los obispos del Concilio. )so dice la Doctrina +ocial de la &glesia. 48u' dicen ustedes6 4Y qu' $bamos a decir6 9osotros, con nuestro entusiasmo, segu$amos las pautas que marcaban los padres. )l cristiano es para obedecer, el cura para mandar. 5s$ era siempre. )sto significa continu Pabriel que en nuestros programas tenemos que hablar de la caridad, pero tambi'n de la justicia. (enemos que hablar de la <irgen del cielo, pero tambi'n del pan de la tierra. Del pan, de la pulper$a, de los salarios bajos, de los despidos laborales... )sas son las banderas del +indicato, padre dijo uno de los operadores. )sas sern tambi'n nuestras banderas le contest Pabriel . )l cristiano no puede cerrar los ojos ante la injusticia. +i nos metemos en esas pol$ticas, !an a pensar que estamos camoteando con los comunistas y... IQ El padr
d 19P1, <a&ri l "icair to%3 la dir cci3( d Radio P1o XII a la $alida d l padr Li(o <r (i r l =5 d dici %&r

Y no quiero que se hable ms de comunismo en esta emisora cort Pabriel, siempre tranquilo . Hemos perdido mucho tiempo en una lucha anticomunista. 45 dnde nos ha lle!ado, eh6 8u' quiere decir esto, padre6 8uiere decir que en esta emisora no se !a a atacar nunca ms al comunismo. 9osotros no estamos contra nadie, no somos antinada. 5 fa!or del pueblo s$, a fa!or de la justicia. 4)st claro6 9o quiero que en ningGn programa haya ningGn ataque, ninguna stira, ninguna palabra sobre comunismo ni anticomunismo. +e acab ese rencor. F5dis trabajosH 5quello cay como piedra en ojo tuerto. 4 Y ahora qu' hac$amos6 4Cmo escrib$amos programas, cmo hablbamos6 2uchos nos decepcionamos, la !erdad. )ste cura es un tibio, dec$amos. (iene miedo. +e dej correr por los rojos. Lino s$ era macho. )l que ms se !io en figurillas fue 2auricio 5ira. 4 8u' iba a hacer 'l si le cortaban el tema bsico de sus editoriales, de sus Polpes sobre el Yunque6 5h$ comen" el decaimiento de 2auricio. Y tambi'n de Claudio 2ara7n porque, claro, ya no ten$a contrincante. La inspiracin de Claudio eran los insultos de 2auricio. Y la de 'ste, los del otro. Y as$. 2auricio se fue al a7o, bien decepcionado. )s decir, lo fueron. ?esulta que estaba sacando noticias del teletipo de la #$o y las !end$a por su cuenta a un peridico de :ruro. #ucha, Pabriel se indign con esto. Y con otras cositas ms. #orque 2auricio andaba haci'ndole pol$tica al 29?. Lo hab$an comisionado para organi"ar el partido de gobierno entre los radialistas del pa$s. Y todo hac$a en secreto, sin decirle nada a los curas. Aueno, se fue el 2auricio, la figura principal desde la fundacin de la emisora. +e fueron los otros, los profesionales. Los locales nos fuimos quedando. Y, poco a poco, nos dimos cuenta que pod$amos hacer buenos programas, buenos radioteatros, sin depender de los grandes locutores tra$dos de fuera. Y sin andar peleando a muerte contra el +indicato. #ero tampoco la cosa fue tan rpida. ;altaba mucho camino.

)*%in manda en Bolivia+


2o ll 0u4 a 7i0lo XX l +- d %ayo d l PI, La ll 0ada !u #orri&l , Al d1a $i0ui (t , l +1, ra( la$ l ccio( $ pr $id (cial $, Por t rc ra ) z $ pr $ (ta&a Paz E$t ($$oro, l1d r 5y traidor5 d la r )oluci3( d l 5=, E( la$ %i(a$ $ #a&1a d clarado l &oicot, Lo$ %i( ro$ #a&1a( $ cu $trado la$ ur(a$ y $ pr para&a( para la %& $tida d lo$ %ilitar $, Gic l )ia' ( !lota co( <a&ri l, R cu rdo ;u poco a(t $ d ll 0ar (o$ #ici ro( &a'ar todo, Qu r1a( r )i$ar la$ %al ta$ a ) r $i ll )D&a%o$ ar%a$, 5"4' (lo$ pa$ar, 7o( padr $, 5J2 $a$ ar%a$K 5pr 0u(t4 yo, >tra6ado, 5Pu d #a& r at (tado$ d lo$ co%u(i$ta$, ;u (o ;ui r ( l ccio( $,

F (1a( %i do d ;u l 7i(dicato, co%o otra$ ) c $, di(a%itara la $taci3(, Claro, llo$ )i(cula&a( a la P1o XII co( l 0o&i r(o, 2 (o l $ !alta&a raz3(,,, El ca$o $ ;u (o #u&o l ccio( $ ( l c (tro %i( ro, E( l pa1$, $1, 7 (cara%3 otra ) z l 0a$tado l1d r d l M*R, P ro ( 7i0lo XX y Cata)i, ( a;u l Mt rritorio li&r d 9oli)iaN, (adi )ot3, E$a ra (to(c $ la co($i0(a. Mt rritorio li&r N, 2o % $ (t1a d $co(c rtado, 7u rt ;u $ta&a <a&ri l co%o $up rior d l 0rupo d lo$ O&lato$, u( #o%&r a&i rto, 'o)ial, Fa%&i4( $ta&a Lor (zo I8, u( co%pa6 ro %uy &u (o, 2 R (ato, E$to$ $ta&a( co%o yo, ca$i r ci4( ll 0ado$, C( % $ a(t $ $ #a&1a c l &rado l ;ui(to a(i) r$ario d la P1o, M cu (ta( ;u #u&o toda u(a $ %a(a d ! $t 'o$, 7acaro( !oll to$ co( todo$ lo$ pro0ra%a$, co( pu&licidad, por todo lo alto, Muc#o triu(!ali$%o, 2 %i (tra$, lo$ d l 7i(dicato co( $u 0 (t pr $a, la $ituaci3( ta( cr1tica, l l1o d la$ l ccio( $, P ro la P1o c l &ra&a, co( toda la &ulla, $u$ ci(co pri% ro$ a6o$ d 4>ito$, E( u(a po&laci3( ta( p ;u 6a, ra co%o do$ %u(do$ irr co(cilia&l $, do$ idio%a$, La ) rdad $ ;u la P1o XII #a&1a calado ( la audi (cia, $o (o #ay ;ui ( lo (i 0u , Foda)1a t (0o yo por a#1 u( docu% (to ( ;u Li(o y 7a(tia0o d !i(1a( $u$ pri(cipio$ d acci3(, Era( crit rio$ lEcido$ d c3%o d & M#ac r$ radioN, Claro, $ta&a lo d l a(tico%u(i$%o y todo l (!o;u id ol30ico, P ro la % todolo01a ;u u$a&a(,,, &u (o, cr o ;u %uc#a$ %i$ora$ d la I0l $ia d & r1a( l r y apr (d r d $a$ pD0i(a$,
La %i$ora d & M'u0ar $u 'u 0oN, E$t $ l pu(to, Qu u(a %i$ora $ apo$t3lica p ro a $u %a( ra, $ d cir, radio!3(ica% (t , La P1o XII >plota, a !o(do, l art radial ;u $ l art d l %icr3!o(o, l art d la pala&ra, d l ca(to, d la %E$ica, d l dra%a,,, 2 $t art ti ( $u$ propia$ l y $ i(t r(a$, C(a radio cat3lica d & cuidar$ $i %pr d l rror d ;u r r pr $ (tar$ co( d %a$iada $ ri dad, d co%portar$ co%o pro! $or d u(i) r$idad o co%o pr dicador d Cuar $%a, *o$otro$ p ($a%o$ ;u para pod r $ r u( i($tru% (to !icaz, u(a radio, por %D$ apo$t3lica ;u lla $ a y pr ci$a% (t por $ r apo$t3lica, d & $ r, a(t todo, radio, E$ d cir, lla d & $p cializar$ ( l art radial, pr $ (tar &u (a$ )oc $, o!r c r &u (o$ radiot atro$ a lo$ oy (t $, $tar al d1a co( $u$ pro0ra%a$ %u$ical $, co(! ccio(ar pro0ra%a$ r li0io$o$ a0rada&l $, di$po( r d u( >c l (t $ r)icio i(!or%ati)o,,, y !iltrar l M ($a' cri$tia(o a tra)4$ d todo $to, 2 otro a$u(to, Lo$ a(ti0uo$ d c1a( Mca$ti0at rid (do %or $N 8corri0 la$ co$tu%&r $ ri (do:, *o$otro$ # %o$ ido i(troduci (do ( la pro0ra%aci3(, poco a poco, $pacio$ #u%or1$tico$ ;u , $i( $ r dir cta% (t ducati)o$, (o d 'a( d t ( r u( ! cto %uy $aluda&l $o&r la$ co$tu%&r $, Al pu &lo &oli)ia(o (o #a c $ado d $o&r ) (irl u(a lar0a $ ri d cala%idad $, Foda$ lla$ lo #a( co() rtido ( u( pu &lo M$ rioN, co( poco $ (tido d l #u%or, 2, $i( %&ar0o, l #u%or $ M l co(di% (to i(di$p ($a&l d la p r! cci3( cri$tia(aN, L (ta% (t , ;u r %o$ ir ll (a(do $t )ac1o, Por la %a6a(a, po( %o$ MAl&orada d &u ( #u%orN para $up rar la$ % diocridad $ d la )ida co(yu0al y !a%iliar, Al % diod1a y por la tard , MR1a$ ( ;u c#uaN para o>i0 (ar la dur za d la )ida o&r ra y $ocial, Pro(to la(zar %o$ MMicroc !al1aN para d $t ($ar lo$ rato$ %D$ a&urrido$ d la po&laci3(, Bra0% (to$ d l MRapport au> autorit4$N E;uipo %i$io( ro d 7i0lo XX, 18 ( ro 19P-

I8 El P, Lor
19Q8,

(zo " $aul(i r$ ll 03 a 7i0lo XX ( 19P+, Fa%&i4( tra&a'3 ( la P1o XII y la diri0i3 ( lo$ a6o$ 19QQ-

OOOOO

Co%o di0o, cua(do ll 0u4 a 7i0lo XX la $ituaci3( $ta&a r )u lta, " $d l !a%o$o Co(0r $o d Col;uiri 5y 4$t #a&1a $ido ( dici %&r 5 lo$ %D>i%o$ diri0 (t $ $i(dical $ d l di$trito, B d rico E$c3&ar Ir ( o Pi% (t l, #a&1a( $ido (carc lado$, " c1a( ;u la %&a'ada (ort a% rica(a #a&1a pu $to $ta co(dici3( para co(c d r u( pr4$ta%o d u(o$ P- %illo( $ d d3lar $, Lo$ %i( ro$ $ cu $traro( a u( 0rupo d t4c(ico$ 0ri(0o$ para !orzar al 0o&i r(o a li& rarlo$, P ro (i a$1, 7 0u1a( pr $o$, " c1a( ta%&i4(,,, ;u Li(o #a&1a $u0 rido l apr $a%i (to d E$c3&ar y Pi% (t l, 71, co%o $u (a, Claro, $to ra u( pro&l %a 0ra) , d licado, " $d lu 0o, Li(o t (1a %uc#a ca(c#a co( la E%pr $a y co( l %i$%o Pr $id (t ,,, E( !i(, yo ta%&i4( cr o ;u 4l #a&1a % tido %a(o ( $to, El ca$o $ ;u a lo$ poco$ d1a$ d ll 0ar yo, )i ( <a&ri l y % dic . 5Mira, tE t )a$ a (car0ar d lo$ o&r ro$, d la LFC, Goy $ r E( (, Bui a la r u(i3(, Bui a )aria$ r u(io( $, cada $ %a(a, A$i$t1a( %uc#o$, 4$a $ la ) rdad, Era( co%o u(a !u rza d c#o;u , t (1a( u(a id (tidad %uy d !i(ida. M$o%o$ lo$ cat3lico$, lo$ d ! ($or $ d la I0l $iaN, Co%o cruzado$, J(oK 2 ( la$ %u' r $, i0ual, Era u( M '4rcitoN ;u %o)iliza&a u(a %o(to( ra d 0 (t , 73lo ( Llalla0ua #a&1a 18 0rupo$ d %u' r $ or0a(izada$, 2 lo$ '3) ( $ co( $u HOC y $u HEC,,, Fotal, ;u a lo$ do$ % $ $ d $tar all1, ;u ya % i&a a%&i (ta(do, % lar0o ( u(a r u(i3(. 52o ;ui ro ;u a(alic %o$ l pro&l %a d lo$ diri0 (t $ $i(dical $, G $cuc#ado ;u ,,, $ por cau$a d la parro;uia ;u llo$ $tD( pr $o$, 5?7o( co%u(i$ta$, padr A 50rit3 u(o d $d l !o(do d l $al3(, 57o( o&r ro$ 5di' yo5, O&r ro$ co%o u$t d $, J*o cr ( ;u d & %o$ #ac r al0o por llo$K A#1 co% (z3 la di$cutid ra, C(o$ ;u $1, otro$ ;u (o, M acu rdo d Bortu(ato ] &allo$, d l 0rupo d lo$ M&la(do$N. 5C$t d ti ( raz3(, padr , 2 %ir ;u %uc#o$ ya (o$ $ (ti%o$ %al d la(t d la 0 (t , Por;u (o$ acu$a( y,,, Jy ;u4 r $po(d u(oK *u $tro$ co%pa6 ro$ ( 7ora7ora p l aro( co%o %ac#o$ co(tra lo$ %ilico$,,, ?2 (o$otro$ a;u1 r za(do ro$arioA " $pu4$ d %uc#o$ ;u $1 y ;u (o, todo$ $ pu$i ro( d acu rdo para #ac r al0o por Ir ( o Pi% (t l, P ro co( B d rico E$c3&ar a(da&a( %D$ $u$c pti&l $, 5E$ $ u( !r 0ado, padr 5% >plic3, to$i (do, u( %i( ro )i 'o5, " %a$iado ataca a la parro;uia, " %a$iado ataca a la %i$ora, Co%u(i$ta ca&al 4$ , JC3%o (o%D$, pu $,,,K 5*i ta(to 5r plic3 u(o %D$ 'o) (, toda)1a co( l 0uardato'o pu $to5, "o( B d rico #a d $# c#o, p ro ta%&i4( #a # c#o, JQui4( $ l #o%&r %D$ ;u rido a;u1, ;ui4( #a $acado %D$ cara por lo$ d $alo'ado$, #K J2 ;ui4( ti ( %D$ a#i'ado$ ( todo$ $to$ lu0ar $K 2 &u (o, d cidi ro( #ac r al0o por lo$ diri0 (t $, E$ d cir, ;u lo #ici ra yo, Qu !u ra a La Paz a r cIa%ar por llo$, a p dir la li& rtad d E$c3&ar y Pi% (t l, " l 0aro( co(%i0o a u( tal Po) da, ;u d $pu4$ %uri3 %uy 'o) (, u( tipo d )alor, E$t Po) da ra, $ 0E( lo$ padr $, u( co() rtido. pri% ro co%u(i$ta, a#ora cat3lico,

Ll 0a%o$ a La Paz ( lo$ Elti%o$ d1a$ d octu&r , 2o t (1a %uy poco$ % $ $ ( 9oli)ia, 2, a la ) rdad, $o d ir a r cla%arl al 0o&i r(o,,, P ro J;u4 r % dioK E$ta&a( pr $o$ ( l Pa(3ptico, AllD (o$ diri0i%o$ pri% ro, 2o p d1 #a&lar co( l d t (ido Pi% (t l, P ($4 para %1. tal co%o % #a( di&u'ado a B d rico E$c3&ar, u( a(ticl rical !urio$o, capaz (i % r ci& , capaz (i % #a&la, M 'or co% (zar co( Pi% (t l, 5<racia$, padr 5Pi% (t l % $o(r 1a5, M #u lo ;u la$ co$a$ $tD( ca%&ia(do ( la P1o XII, A#ora %i$%o $ lo cu (to a B d rico, $ )a a po( r co(t (to, 5*o cu (t ta(to y d10a% ;u4 d &o #ac r, a ;ui4( % diri'o, 5C$t d lo ;u ti ( ;u #ac r, padr , $ #a&lar co( l Mi(i$tro 7 cr tario B ll%a( @ lard ,I9 E$o, Pi% (t l pudo aco%pa6ar% #a$ta la pu rta, E$ ;u ( l Pa(3ptico $ta&a( co%o pr $o$ co%u( $, *adi % pidi3 (i(0E( docu% (to a la (trada (i a la $alida, Claro, la $ota(a, AllD )oy #acia l Palacio d <o&i r(o, 2 pido #a&lar co( l % (tado %i(i$tro, C( #o%&r , por lo )i$to, d %uc#a i(!lu (cia, 5Arri&a, al !o(do 5% i(dica l port ro, *adi % aco%pa63, (adi % pr 0u(t3 (ada, " $pu4$ d r )i$ar ( )aria$ o!ici(a$, al !i( (co(tr4 la d l %i(i$tro, 5Pa$ (o%D$, padr 5% dic B ll%a( @ lard 5, JQu4 $ l o!r c K E$ta&a 4l $olito, 2 ( la % $a (o #a&1a (ada, 73lo u( (c (d dor, *ada %D$, 2a $ ol1a l 0olp , E$to ra l +- d octu&r , Ap (a$ I d1a$ !alta&a( para ;u 9arri (to$ 0olp ara a Paz E$t ($$oro, 9u (o, yo % $i (to a#1, !r (t al %i(i$tro, ;u 'u0u t a&a co( l dic#o$o (c (d dor, 5J2 u$t d d d3(d $, padr K 5" la$ %i(a$, d radio P1o XII 5di' yo, u( poco t1%ida% (t 5, JL $u (aK 5?C3%o (o, padr A C$t d $ $i %pr (o$ #a( ayudado, 5Pu $ a#ora ) (0o a p dir la li& rtad d lo$ diri0 (t $, 5J*o % di0aK Pu $,,, pu $ (o pod1a #a& r% tra1do u(a (oticia % 'or ( $t %o% (to, E$p4r % u( $ 0u(do, @oy a #a&lar co( l Pr $id (t , 2 l Pr $id (t Paz E$t ($$oro $ta&a al lado, ( la otra pi za, 2 l %i(i$tro $ )a y % d 'a a#1 $olo, co( l (c (d dor, M acu rdo &i ( d $u % $a, por;u yo %ira&a y %ira&a y (o (co(tra&a u( $olo pap l, $i;ui ra para curio$ ar, Pa$a l ti %po, 2 (ada, 7 rD %uy 0ra) l a$u(to, p ($4, Al rato )u l) l %i(i$tro y % #a&la ca$i a % dia )oz. 59u (o, padr , u$t d $a& , (o$otro$ $o%o$ u( pa1$ ta( po&r , ta( d4&il,,, a u$t d tal ) z l $orpr (da lo ;u l )oy a d cir, p ro, ( !i(, u$t d co%pr (d ;u ,,, 5Qu4 pa$aK 5% i%paci (t4, 5Fi ( ;u ir a #a&lar co( l %&a'ador (ort a% rica(o, Co( Mr, G (d r$$o(, 5Co( l %&a'ador,,,K I9 B
ll%a( @ lard , Mi(i$tro d Educaci3( ( l P1, (ca& z3 la Co%i$i3( o!icial para co(oc r lo$ # c#o$ d l I d 'ulio ( la P1o XII,

5A$1 $, padr , A$1 $ l pa1$, 5E(to(c $, J $o $ lo ;u l #a dic#o l Pr $id (t 5trat4 d $acarl , 5C$t d co%pr (da, padr , P ro )aya y #a0a lo po$i&l , E( $ta cri$i$, la li& rtad d llo$ $ r1a %uy po$iti)a para % 'orar la$ r lacio( $ d l 0o&i r(o co( la CO9,5- Fi ( ;u #ac rlo #oy %i$%o, padr , 5Fratar4 5l di' , F (1a( raz3( lo$ ;u d c1a( ;u lo$ diri0 (t $ $ta&a( pr $o$ por ord ( d l padri(o d l *ort ,,, " '4 l Palacio, )ol)1 al Pa(3ptico, Otra ) z pr 0u(t4 por Pi% (t l, 5M #a( dic#o ;u la co$a $ co( l %&a'ador (ort a% rica(o, 52a lo $a&1a%o$ 5% %ir3 tra(;uilo Pi% (t l5, E$ l Pla( Fria(0ular, Lo$ 0ri(0o$ ;ui r ( ro%p r l 7i(dicato a cual;ui r pr cio, 52 a#ora ;u4 #a0o yoK 5Mir , padr , $ i(Etil ;u )aya co( l %&a'ador, C$t d $tD r ci4( ll 0ado, (adi lo co(oc , 7i !u ra l padr Li(o,,, 5y Pi% (t l $ $o(r 1a %alicio$o5, P ro yo l aco($ 'ar1a ;u #a&l co( u( lla%ado Mo($ 6or R (( dy, E$ u( curita )i 'o, a% rica(o, yo (o $4 ;u4 $ lla%a $o, $ co%o cap llD( d la %&a'ada, Xl podr1a #ac r d (lac , Era tard ya, Pa$4 la (oc# ( ca$a d lo$ O&lato$, Al d1a $i0ui (t , cua(do ya $ta&a &u$ca(do la dir cci3( d l tal R (( dy, co%i (za( lo$ tiro$ ( la call , 2 % (cu (tro co( Po) da, l ;u #a&1a ) (ido co(%i0o, 5*o #a0a (ada, padr , E$to $ )i ( a&a'o, MD$ !Dcil $ rD, 2o t (0o ya u( 0rupo ar%ado para to%ar l Pa(3ptico, A#orita lo$ $aca%o$ li&r $, 5E$tD$ locoK JC3%o )a$ a to%ar la cDrc lK 5Padr , u$t d (o co(oc 9oli)ia, Mu rto l p rro, $capa( la$ pul0a$, Cua(do #ay r )oluci3(, lo$ polic1a$ $o( lo$ pri% ro$ ( ra'ar, 2 a#1 ;u da todo, 2a t (0o $i$t %a d (trar, Pu $ $1, dic#o y # c#o, A$1 !u , Por;u $a tard yo % pu$ a dar )u lta$ por la ciudad, $p ra(do, Pa$3 l d1a pri% ro ;u ra d !i $ta, 2 lu 0o, lo$ !i(ado$, 2a todo$ #a&la&a( d l 0olp , La d r c#a ta%&i4( $ta&a ( co(tra d l 0o&i r(o, la d r c#a y la iz;ui rda, Era u( %o% (to d %uc#a co(!u$i3(, Hua( L c#1(, d la CO9, ta%&i4( ;u r1a ;u cay ra Paz E$t ($$oro, Claro, ya ra d %a$iado corrupto l M*R, P ro tal ) z !u u( rror ;u $ co% ti3, Quitaro( a 4$t y l a&ri ro( ca%i(o a otro p or, El < ( ral 9arri (to$ 0olp 3 l I d (o)i %&r , E($ 0uida Po) da (tr3 co( $u co%a(do al Pa(3ptico, Li$to, 7ali ro( li&r $ Pi% (t l y E$c3&ar, 2 r 0r $aro( a 7i0lo XX, ?A#, ;u4 0ra( r ci&i%i (to,,,A

Ba%"izando m,-%inas de cine


Pa$aro( lo$ d1a$ ( 7i0lo XX, 2o $ 0u1a co( lo$ d la LFC, ;u a#ora $ta&a( co(t (to$, co%o ;ui ( #a # c#o u(a &u (a acci3(, <racia$ a (o$otro$ lo$ li& raro(, d c1a(, 8Ello$ (o $a&1a( d Po) da y $u co%a(do:,

5- C

(tral O&r ra 9oli)ia(a,

M !ui % ti (do cada ) z %D$ ( la %i$ora, Fa%&i4( i(ici4 u(a coop rati)a d )i)i (da$, 2 #a&1a u( $ 6or, u( tal @ald z, ;u ad%i(i$tra&a l ci( d l 7i(dicato, 51 E$t $ #a&1a # c#o a%i0o %1o por;u 4l ta%&i4( ;u r1a u(a ca$a, 9u (o, r $ulta ;u #a&1a( co%prado %D;ui(a$ (u )a$ para l ci( , Qu r1a( & (d cir la$ %D;ui(a$, E(to(c $, B d rico %a(da a @ald z a co() (c r% d ;u yo )aya allD, al ci( , 2o (o ;u r1a ir, Fa%poco co(oc1a aE( a B d rico, au(;u ya Pi% (t l l #a&1a #a&lado d la$ 0 $tio( $ ;u #a&1a # c#o por llo$ ( La Paz, 5Qu $1, padr , ;u ) (0a, Mac#o Mor (o ;ui r #a&lar co( u$t d, Fa(to i($i$ti3, ;u !ui, Era ( la pi cita d arri&a d l ci( , *o $ta&a( (adi %D$ ;u E$c3&ar, Pi% (t l, $t ad%i(i$trador y yo, 2 u( t4c(ico, cr o, La$ %D;ui(a$ ra( &a$ta(t 0ra(d $, co%o la$ d a;u l ti %po, 2 'u(to a lla$, % dia doc (a d c r) za$, 2o (o i&a co( id a d (i(0u(a & (dici3(, P ($a&a ;u todo a;u llo ra u(a co% dia, ;u lo #ac1a( $i( co() (ci%i (to,,, 2 B d rico $ (tado a$1, $o&r la$ %D;ui(a$, E(tro yo, $ ;uita l $o%&r ro, u( $o%&r ro )i 'o ;u ll )a&a $i %pr , M $aluda, 2 $ ;u da $p ra(do a ;u yo co%i (c , C( $il (cio, 2o (o arra(co, 2 llo$, tra(;uilo$, $i( pri$a, Ga$ta piado$o$ par c1a(, 5E%p c %o$ co( la c r) za 5di0o yo5, por;u a;u1 (o )a a #a& r a0ua & (dita, 5*o #a&rD c r) za 5dic E$c3&ar5 $i (o #ay pri% ro a0ua & (dita, 9autic la$ %D;ui(a$, padr , Otra ) z l $il (cio, 5JPara ;u4 )a%o$ a & (d cirK 5i($i$to yo5, JPor ;u4 (o ch3allamos y,,,K 5*o 5% cort3 B d rico5, Lo ;u pa$a $ ;u a u$t d l #a( % tido la$ id a$ d Li(o ( l coco, ;u a;u1 (o #ay %D$ ;u p l1cula$ co%u(i$ta$, Por $o (o ;ui r & (d cir, P ro $ pa u(a co$a, padr . l cura d & & (d cir a;u llo ;u pi ($a ;u $ %alo, JC$t d pi ($a ;u $to $ %aloK Pu $ c# & (dici3(, Lo &u (o (o #ac !alta ;u lo & (di0a, Lo$ otro$, co( l pico c rrado, Fodo$, a(t B d rico, $ ;u da&a( u( poco ( la $o%&ra, Xl ra l l1d r, 2 $u pala&ra ra ord (, I(dio ( ti rra, 5E$tD &i ( 5ac pt4 yo, 9u$;u4 u( poco d a0ua y roci4 la$ %D;ui(a$, 5A#ora, $1, " $tapa la$ c r) za$,,, 5B d rico $ta&a u!3rico, $ l ) 1a5, ?7alud padr A,,, Pu $ $1, padr , por acD # %o$ t (ido %uc#a$ %aca(a$ co( lo$ cura$, A u$t d l #a&rD( co(tado, J(oK 5Al0o % #a( dic#o,,, 5yo $ 0u1a u( poco a la d ! ($i)a, 5G %o$ t (ido a u( tal Li(o, u( 'odido,,, JC$t d lo co(oci3K 5" pa$o (o%D$, 5L a$ 0uro u(a co$a, padr , 2o $toy co() (cido ;u $ D3anDa ra d la CIA, Co(tratado por la CIA y d la Polic1a Mo(tada d l Ca(adD, B1r% lo u$t d, ;u a$1 $, Por;u u( cura ta( $ata(D$ (o $ pu d co(c &ir, JC$t d ;u4 cr K 59u (o, yo,,, "ic ( ;u t (1a u( carDct r %uy i%po( (t ,,, 5Mir % &i (, padr 5y B d rico $ $ 6ala&a co( l pu6o5, A %1 % pid ( &auti$%o por todo lado, Qu l $ apadri( la$ JaJas. A ) r, d10alo u$t d, Jpor ;u4 % &u$ca( a %1, #K Por l ' %plo ;u doy $ rD, JA ;u a Pi% (t l (o l pid (, #K Por;u $t 6ato (o $ $a& $i $ co%u(i$ta o cat3lico, o a ;u4 $a(to pr (d ) la$, Pi% (t l $ $o(r 1a $ola% (t , 2 B d rico $i0ui3, co() (cido y co()i(c (t . 5?P ro a %1 % pid (A 2 Li(o (o % ac pta&a, A 4$t $1, al otro ta%&i4(, P ro a %1, (i a0ua, Por;u dic ;u $oy co%u(i$ta, Pu $, $1 $ 6or, yo $oy co%u(i$ta, Ci ( 51 El ci(
a#ora $ lla%a MB d rico E$c3&arN,

por ci ( co%u(i$ta, P ro $oy cat3lico, Ci ( por ci ( cat3lico, *o a % dia$, J% oy K 2 yo, cua(do )oy a la i0l $ia, al pri% r &a(co % po(0o, 2 ;u #a&l ( lo$ d l 7i(dicato lo ;u ;ui ra(, A#1 % pla(to, E$to$ (o, E$to$ oy ( ;u cru' ( la$ )i0a$ d l $oca)3( y (to(c $ )a( a $o&ar a la A$u(ta, 2 )a( a %i$a, c3%o (o, p ro al Elti%o &a(co, ca& za &a'a, para ;u (i "io$ $ (t r , A$1 #a&la&a B d rico, ( $ rio y ( &ro%a, 2 $i %pr t co() (c1a, 2 $i %pr t #ac1a r 1r, M acu rdo ;u ( la pi za #a&1a u(a ) (ta(ita #acia a!u ra, 2 d $d lla $ ) 1a( lo$ d $%o(t $, 7 ) 1a( la$ palliri$,5= M $ 6ala #acia allD, 5J@ a;u lla$ %u' r $K E$o $ lo %D$ po&r d lo$ po&r $ d a;u1, JC$t d $ $ac rdot K Pu $ %4ta$ a tra&a'ar co( lla$, 7i lo #ac , ( %1 )a a (co(trar l % 'or apoyo, P ro $i )i ( co%o $to$ otro$ cura$ poll rudo$ a polol ar co( la E%pr $a y co( l 0o&i r(o, ( %1 t (drD al %ayor ( %i0o, Por;u , d10alo u$t d, $i Cri$to )i(i ra a la$ %i(a$, Jd3(d $tar1aK JAl%orza(do co( l 0 r (t K Pu $ #a ) (ido Li(o y #a ido co( l 0 r (t y ( co(tra d lo$ tra&a'ador $, A#1 co% (za%o$ a #a&lar lar0o $o&r $o d $ r cri$tia(o y $ r co%u(i$ta, 2o toda)1a co( %i$ $;u %a$. u(a co$a $ u(a co$a y otra $ otra, P ro a 4l $ l % zcla&a( toda$, 7 l 'u(ta&a( toda$ ( la luc#a $i(dical, 52o % # % tido ( $t partido por $o, padr 5lo$ o'o$ l c#i$p a&a( co%o picota $o&r %i( ral5, *o % # % tido por otra raz3(, Para luc#ar d u(a %a( ra or0D(ica por la 0 (t , Por lo$ po&r $, A#ora, $i l partido (o $ir) para $o, pu $ ta%&i4( lo %a(dar %o$ a la %i rda, 2 a$1 ra B d rico ( $u )ida, Fa( a$1, ;u por $o )i(o lu 0o la di)i$i3( d l partido, El cr y3 ;u !u(da(do l p ;ui(4$ $ r1a % 'or ;u l $o)i4tico, La ) rdad $ ;u 4l (o ra #o%&r d partido, Fodo$ l ca1a( $tr c#o$, @ 1a %D$ l 'o$, (o $4, Fotal, ;u $ali%o$ a%i0o$, M ;u r1a ll )ar a $u ca$a, 2 lu 0o a la %i$ora, a ;u l pr $ta$ al0u(o$ li&ro$, Cua(do ll 0u4 d )u lta a ca$a, l co(t4 a <a&ri l, 7 $orpr (di3, pu $, 2 $ ;u d3 p ($ati)o. 5QuizD$ $to $ d &i3 #a& r # c#o a(t $, Muc#o a(t $, OOOOO Pregorio !ino con empuje, eso no se le quita. +e meti de lleno en el Departamento de #romocin #opular. ;orm el <&#:, de !i!iendas populares. )l +)#+5, de salud. ;oment las artesan$as en el campo. Aueno, todo un despliegue. #ero no conoc$a. )staba muy nue!o en Aoli!ia. Y aqu$, al mejor cirujano se le !a la mano. Yo iba con 'l por las comunidades, dando cursillos. Llegamos a Aerenguela. 9os quedamos de noche. Comen"amos la charla. 8uiero hablar de salud me dice . 42e traduces6 5ri.-, Yo le traduc$a al quechua y 'l hablaba. Comien"a el Pregorio1 5= Mu'

r $ )iuda$ o a&a(do(ada$ ;u tra&a'a(, por $u cu (ta, ( lo$ d $%o(t $ r co0i (do la$ pi dra$ d d $ c#o ;u co(ti ( ( part1cula$ d %i( ral, 5+ 71 ( ;u c#ua,

Hermanos, aqu$ hay muchos problemas. Los ni7os se mueren sin atencin m'dica. @n enfermo gra!e no tiene cmo salir al pueblo. Hasta un dolor de muelas es gra!e en un sitio tan apartado como 'ste. #ensando en todo, la &glesia ha formado un ser!icio popular de salud, el +)#+5. Con ?adio #$o %&& !amos a poder traerles enfermeras, doctores, medicinas. Y ya no !an a ser enga7ados por el yatiri. -. Ya no tendrn que ser !$ctimas de sus brujer$as. Yo traduc$a. Las caras de los campesinos sin una mueca, sin gesto. Lo de siempre. )llos nunca dicen no. (e aceptan todo. +lo que luego no hacen todo lo que les dicen. 5 !eces, no hacen nada. (ambi'n !en$a con nosotros el difundo ;roiln +nche". -- Y con 'l pensamos en un medio para relacionarnos con la comunidad. 2etmonos en tragos con ellos, me dice. )so hicimos, mientras el padre se iba a descansar o a re"ar, no s'. Chicha !a, chicha !iene. @n cuento, un decir, un bailecito, y la noche que a!an"a. +alimos a hacer aguas. <iene tambi'n el l$der de la comunidad, un llamado )sp$ritu +anto. Cuando el campesino est chupado, pierde su complejo, se !uel!e franco, bota el silencio. :ye, cumpa le pregunto , 4qu' te pareci el sermn del cura6 @stedes finalmente son de los nuestros dice 'l . #ero tonto es ese -/ padrecito. F2isDCisimiH 48u' sabe 'l del yatiri6 @stedes tienen tel'fono y !iene la ambulancia. (ienen doctor. 8uieren bauti"arse o quieren morirse y tienen un cura a la mano. 5qu$ en Aerenguela, 4qu' encuentras6 Con sus palabras de 'l no cambia nada. )ntonces, para nosotros el yatiri es todo. )s consejero, es compadre, el que remedia. Y nunca cobra. 4#or qu' dice que nos dejamos enga7ar por el yatiri6 )nga7ado es 'l. ;ue una leccin.

A salvo por %nos cigarrillos


" $pu4$ % )i co( B d rico al0u(a$ ) c $, p ro poca$, ?Lo$ aco(t ci%i (to$ $ pr cipitaro( d tal !or%aA,,, 9arri (to$ $u&i3 al pod r, Al pri(cipio, dic ;u &i ( co( la CO9, co( lo$ o&r ro$, todo &i (, 7u&i3 ( (o)i %&r , J) rdadK Pu $ ya ( a&ril d l P5 co%i (za( lo$ pro&l %a$ co( lo$ tra&a'ador $, Fo%a( pr $o a Hua( L c#1( y lo d $ti rra( al Para0uay, Gu l0a < ( ral, por la CO9, E$tado d $itio, por l 0o&i r(o, 2 )i ( %ayo, co( l !u( $to $i$t %a d la r &a'a $alarial, i%pu $ta ta%&i4( por lo$ (ort a% rica(o$ para M$a( arN la %i( r1a (acio(alizada, El =5 d %ayo !ir%aro( $a i0(o%i(ia, Al0u(o$ tra&a'ador $ p rd1a( #a$ta la %itad d $u $alario, 2 para #ac r %D$ odio$a la l y, 4$ta (o $ aplica&a a lo$ t4c(ico$ (i a lo$ i(0 (i ro$ d la COMI9OL, C(o$ d1a$ a(t $, cua(do ya $ ru%or a&a( lo$ d cr to$, B d rico E$c3&ar #a&l3 ( la Plaza d l Mi( ro, Ga&l3 duro, E>plic3 clarito la $ituaci3(, 7i0lo XX, l30ico, $ d clar3 total% (t ( co(tra, Fodo$ lo$ c (tro$ %i( ro$ ta%&i4(, P ro ya l '4rcito $ i&a 5I 7a&io, cura(d ro popular, 55 BroilD( 7D(c# z, pro%otor d
la P1o, $cri&i3 %D$ tard la radio(o) la Ru%ita%&o, El (!o;u pro!u(da% (t ca%p $i(o, !o% (ta(do $u or0a(izaci3( y $u alia(za co( lo$ %i( ro$, #izo ;u $ta producci3( ll 0ara a $ r l pro0ra%a d %ayor audi (cia d la %i$ora, 7 r pit u( a6o y otro, 2 $i0u 0u$ta(do, 5P 9oca d %i l, d pala&ra dulc p ro !al$a,

d $plaza(do #acia la$ %i(a$, 2 !u ro( cay (do, u(a tra$ otra, la$ d l 7ur, Gua(u(i, 7i0lo XX y Cata)i $ %a(t (1a( !ir% $, OOOOO
Co%pa6 ro$ tra&a'ador $. La $ituaci3( d $d ya $ 0ra) , 7 #a %a(i! $tado ;u ( $ta E%pr $a $ola% (t $ d & ( ;u dar a tra&a'ar =,5-- tra&a'ador $ (tr o&r ro$ y %pl ado$, Apart d $o, la COMI9OL #a r ci&ido 3rd ( $ t r%i(a(t $ d la Hu(ta Militar d ;u lo$ 'or(al $ d & ( &a'ar a co%o $ta&a( a(t rior% (t lo$ co%pa6 ro$ d Qu c#i$la, lo ;u ;ui r d cir r &a'ar lo$ 'or(al $ a la ca(tidad d 8,--- &oli)ia(o$ 5Q para l i(t rior d la %i(a, E$to (o $ (i(0E( cu (to, El d1a d %a6a(a $ co%pra( u$t d $ todo$ lo$ p ri3dico$ y )a( a l r lo$ articulado$ corr $po(di (t $ a lo$ d cr to$ ;u #a( $alido #oy d1a, A$1 ;u , para arr 0lar lo$ co$to$ d la$ %pr $a$ $ ti ( ;u li;uidar a lo$ co%pa6 ro$ tra&a'ador $, Muy &i (, A co(ti(uar $ta $ituaci3(, ?;u ) (0a( lo$ 0 ( ral $ y $u$ $oldado$ a tra&a'ar ( l i(t rior d la %i(al Co%pa6 ro$, $to lo #a( cr ado lo$ %i$%o$ #o%&r $, y lo$ %i$%o$ #o%&r $ lo t ( %o$ ;u r $ol) r, Co%pa6 ro$, co( l trapo $ucio d l a(tico%u(i$%o $ $tD( li;uida(do la$ r i)i(dicacio( $ co(3%ica$ d lo$ tra&a'ador $, 2 l i%pacto $ ta%&i4( co(tra l co% rcio, Por;u toda$ la$ ) c $ ;u )aya( u$t d $ a la$ ) (ta(illa$ d pa0o dirD MtopadoN, 2 lo$ co% rcia(t $ t (drD( $u$ )itri(a$ ll (a$ d trapo$ y d zapato$ Por;u (adi l $ podrD co%prar, E(to(c $, 4$t $ u( pro&l %a d todo Llalla0ua, i(clu$i) d la$ c#ic# r1a$, por;u Jco( ;u4 l # %o$ d co%prar $i;ui ra u( cuartillo d c#ic#a $i # %o$ d $alir topado$K E$ta%o$ todo$ (o$otro$ (tr la cruz y la $pada, P ro (tr $a cruz y $a $pada, $tD (u $tra !ortal za y (u $tra u(idad, F ( %o$ ;u (carar la p l a ( !or%a co%&i(ada, Co%&i(ar lo$ pi;u t $ y otro$ tipo$ d or0a(izaci3( para tratar d !la(;u ar al ( %i0o ;u $tD )i(i (do a li;uidar y a ;uitar(o$ l d r c#o al tra&a'o, E$ta%o$ ( $a dura alt r(ati)a d d ! (d r co( $a(0r (u $tro$ i(t r $ $ d carDct r co(3%ico Al a%a( c r pu d ) (ir l '4rcito a tratar d cr ar u( r )olti'o ( $t di$trito %i( ro, Qu cada #o0ar $ co()i rta ( tri(c# ra Por;u #a$ta la$ %u' r $ ti ( ( ;u $alir a d ! (d r lo$ i(t r $ $ d $u$ $po$o$, Por;u a#ora (o $ trata d l pro&l %a d l o&r ro $i(o d la %u' r y l (i6o, 2 lo$ (i6o$ d & ( $tar co() (cido$ ;u cua(do a(d ( ( trapo$ $ucio$ $ ;u l 'or(al (o #a alca(zado para $acar 'a&3( d la pulp r1a, 2 todo $to $ a (o%&r d atacar al co%u(i$%o o al Partido Co%u(i$ta, P ro $ $tD ataca(do dir cta% (t a todo$ u$t d $, y la %ayor1a d u$t d $ (o $o( d l Partido Co%u(i$ta, ?P ro l a(tico%u(i$%o $ utiliza a$1 ( co(tra d lo$ i(t r $ $ d lo$ co%pa6 ro$ tra&a'ador $A B d rico E$c3&ar A$a%&l a d Fra&a'ador $ d l "i$trito =I %ayo 19P5

OOOOO 7al1 d la Plaza, % cruc4 co( B d rico ( la Li(ar $, 5JQu4 l par ci3 l di$cur$o, padr K 5% dic todo opti%i$ta, 5Co%o oratoria %uy &i (, Ci ( pu(to$, P ro la po$ici3( radical ;u %a(ti ( $ $ %uy,,, 5@a%o$ a 0a(ar 5% cort35, El '4rcito )a a c d r, 5El '4rcito )a a a)a(zar, 2a )i ( ( d ca%i(o, *o$ $tD( c rca(do, 5Q E( a;u
llo$ a6o$, u( d3lar ;ui)al1a a 1= p $o$ &oli)ia(o$,

2 ra ci rto, 9arri (to$ #a&1a %a(dado %uy #D&il% (t u(a 0ra( !racci3( d l '4rcito al (ort d Poto$1, El pr t >to ra ;u (o $ p l ara( lo$ i(dio$ lai% $ co(tra lo$ 'ucu%a(i$, 9u$ca&a $ituar tropa$ d $ lado y atacar por todo$ lo$ !la(co$, La %i$i3( $ la (co% (daro( al capitD( ]acar1a$ Plaza, E$ di!1cil i%a0i(ar u( car(ic ro p or, E$t %ilitar $ i($tal3 a poco$ Til3% tro$ d 7i0lo XX ( u( $itio ;u l dic ( La0u(illa$, Fodo $ta&a pr parado para i(t r) (ir la$ %i(a$, 2 a#1 $ ;u yo (tro ( 'u 0o otra ) z $i( co% rlo (i & & rlo, El capitD( Plaza % %a(da u( co%u(icado por % dio d la E%pr $a, Qu yo !u ra a ) rlo, ;u ;u r1a #ac r u(a 0ra&aci3(, Bui aco%pa6ado d Marcial Ma($illa, locutor por (to(c $, ]acar1a$ Plaza, 0ordo y $o&rador, #a&l3 ( $to$ t4r%i(o$. 5B d rico E$c3&ar ti ( ;u (tr 0ar$ , 2 $i (o, $ rD %u rto, Lo$ diri0 (t $ todo$ ti ( ( ;u (tr 0ar$ , 2 $i (o, (tra%o$ ( la$ %i(a$, *o #ay co(dici3( al0u(a, *o #ay r co(oci%i (to d (ada d 7i(dicato, M 'or ;u $ (tr 0u ( ya, Apa0u4 l 0ra&ador, El odio d a;u l %ilitar $ pod1a ol r, ca$i %a$car, 52 u$t d, padr , )a a ) (ir a;u1 co( Pi% (t l y co( Cr $po para arr 0lar l r (di%i (to, Qu (o ) (0a E$c3&ar, 7i )i ( , lo !u$ilo, @u l)o, Po(0o a;u lla$ a% (aza$ ( la %i$ora, Por la (oc# , )i ( B d rico a ) r% , 5JQu4 #a pa$ado, padr K M #a( dic#o ;u la P1o $olt3 u( a$u(to, 5Pu $ $1, 5J2 a#ora ;u4 #ac %o$K 5Fi ( $ ;u lar0art , B d rico, E$t tipo t )a a !u$ilar, 5?*o % )oyA 5ca$i % 0rit35, *o % )oy por;u (o, M $co(do ( la %i(a, " ! (d r %o$ l ca%pa% (to, 5Gay %D$ d 5-- $oldado$ co( ar%a$ auto%Dtica$ 5trat4 d $ r p r$ua$i)o5, Lo ti ( ( todo rod ado, Jco%pr (d $K Por acD, )i ( ( lo$ d C#allapata, Por allD ta%&i4(, por l !la(co d Gua(u(i, Gua(u(i #a ca1do ya, Ad %D$, $tD( lo$ a)io( $, J@a$ a tirarl di(a%ita a u( a)i3(K *o $ a$ loco, MDrtir $ ya # %o$ t (ido &a$ta(t $, * c $ita%o$ diri0 (t $ )i)o$, 5E$tD &i (, 7i u$t d % ayuda, yo $al0o, 2 $i (o, a;u1 %u ro, 5Fratar4 d ayudart , p ro,,, M cort3 la pala&ra co( u( apr t3( d %a(o$ %uy !ir% , 5JPala&ra d #o(or ;u % )a a ayudarK 5Pala&ra, 5Pala&ra d #o(or ;u (o )a a d cir (ada a (adi K 5A (adi , (ada, 5Li$to, E$ta (oc# %a(do u( (lac , E$to ra co%o a la$ P d la tard , 2a $ $ta&a aca&a(do l % $ d %ayo, 9u (o, a la$ 9 d la (oc# )i ( u( tipo, todo $i0ilo$o. 5710a% , padr , 7al0o co( 4l, M ll )a a u(a ca$a do(d #ay Q u 8 diri0 (t $, E( la par d, u( %apa d la !ro(t ra co( C#il , Ga&1a( $tado di$cuti (do l pla( (tr llo$, E(tro y B d rico % pr $ (ta cor(o a%i0o d 4l,

57i4(t $ , padr , 2 $cuc# , La$ propo$icio( $ d lo$ co%pa6 ro$ $o( 4$ta$, Qui ro $a& r $u opi(i3(, La ) rdad, a %1 todo$ lo$ pla( $ ;u $olta&a( % par c1a( %alo$, 2 p li0ro$o$, P rd1a( %uc#o ti %po, 5Mira, B d rico 5opi(45, $i yo $tu)i ra ( tu p ll 'o, $aldr1a ya %i$%o, 2a, Po(l a la$ + 3 I d la %adru0ada, por l ca%i(o carr t ro y ( l ' p d la %i$ora, 2o % la 'u 0o co(ti0o, E$o $1, co( do$ co(dicio( $. ;u t (0a$ u( docu% (to !al$o y ;u t )i$ta$ d pituco, 9i ( a! itado, &i ( tra' ado, co%o u( co% rcia(t ;u #a $tado d pa$o )i$ita(do la radio, 5Li$to 5$ (t (ci3 B d rico5, Ac ptado l pla( d l padr , FE y tE, docu% (to$ !al$o$, FE, &E$ca% l t r(o y la cor&ata, (i ;u $ a d u( %u rto, 2o )oy a ca$a a d $p dir% d Alicia y lo$ c#a(0o$, A la$ + ( pu(to $toy ( la P1o, La (oc# $ta&a c rrada, E$a$ (oc# $ %i( ra$ ( ;u l $il&ar d l )i (to $ co(!u(d co( la $ir (a lla%a(do a t rc ra pu(ta, la t rc ra ca%ada d #o%&r $ ;u $ tra0a la &oca%i(a, P ro (o #a&1a tra&a'o $a (oc# , Fodo $ta&a d #u l0a, Ga$ta l %i do, @ol)1 a la %i$ora, F (1a ;u co($ 0uir l ' p, ;u ra d la$ %o('a$, *o l $ pod1a d cir (ada, A %i$ co%pa6 ro$ ta%poco l $ pod1a d cir (ada, ?P ro $alir a$1, a o$cura$, #acia C#il , y (o d cirl (ada a (adi A E$p r4, %ira(do l r lo', E$ta&a ( ca$a Pa&lo E%ilio, u( )olu(tario ca(adi ($ , 5Fi ( $ ;u ) (ir co(%i0o 5l di' , a $ ca$5, AyEda% a %a( 'ar, 59u (o 5r $po(di3 4l, A la$ + d la %a6a(a, !la%a(t , (cor&atado, $i( &i0ot , co%o (u(ca lo #a&1a )i$to, $ pr $ (t3 B d rico E$c3&ar, 5J2 l docu% (toK 5l di0o, 5A;u1 lo ti ( , J7a& ;u4 % lla%o a#oraK Bra(ci$co 9 lzE, 2 % %o$tr3 l car( t d id (tidad ;u l #a&1a( !al$i!icado lo$ co%pa6 ro$ a toda pri$a, E$ta&a ta( %al # c#o, ;u u( $oldado ci 0o #a&r1a d $cu&i rto la tra%pa, *o $4 $i ra % 'or (o ll )ar pap l $ ;u ll )ar 4$ , E( !i(, (o ra %o% (to para di$cutir, A %1 lo E(ico ;u $ % ocurri3 !u to%ar u(a ca'a d ci0arrillo$, 2o (o !u%o, p ro (o $4 por ;u4 % )i(o a la % (t ll )ar ta&aco, 5JLi$to$K 5pr 0u(t4 yo, 5C( %o% (to 5di'o B d rico5, 7i yo )oy di$!razado d co0otudo, u$t d p3(0a$ la $ota(a, E$o ayuda, 5Ac ptado, 52 otra co$a, padr , L )oy a p dir u( !a)or, @a%o$ a r zar a;u1, 'u(to$, tr $ a) %ar1a$, 5*o p rda%o$ ti %po 5r pu$ yo5, @D%o(o$, 5A(t $, la$ a) %ar1a$ 5 l diri0 (t co%u(i$ta % d c1a co( toda $ ri dad, 5Mira, B d rico 5i($i$t15, J(o dic ( lo$ %ar>i$ta$ ;u l %i do $ l ;u cr a lo$ dio$ $K FE a#ora ti ( $ %i do y por $o ;ui r $ r zar, 5F (0o %i do, $1, 2 $ po$i&l ;u a#ora ;ui ra r zar por %i do, P ro todo$ lo$ d1a$, $i( %i do, ta%&i4( r zo, Arra(ca%o$, B d rico i&a atrD$ ( l ' p, a $t lado, %ira(do ( co(tra, E$ ;u $i %pr )i ( ( a %irar por l lado d l c#o! r, Qu (o l ) a( la cara, p ($4 yo,

Ad la(t , l 0ri(0uito Pa&lo, %a( 'a(do, 2 yo, R cu rdo ;u la pri% ra co() r$aci3( !u $o&r $to d lo$ dio$ $, l %i do, la r li0i3(, A 4l l i(t r $a&a %uc#o l ca%&io d lo$ cura$,,, 9u (o, 1&a%o$ a$1, %uy tra(;uilo$, todo (or%al, Claro, cua(do ya (o$ ac rca%o$ al $itio do(d lo$ %ilitar $ &lo;u a&a(, lo$ ( r)io$ (o$ d 'aro( $i( ca$t lla(o, Era (tr Gua(u(i y @i(to, C( poco a(t $ d @i(to, a#1 $ta&a l '4rcito co( ala%&rada$ c rra(do l pa$o, 5M 'or parar u(o$ =- % tro$ a(t $ 5% $u$urr3 B d rico5, y u$t d $ ac rca ca%i(a(do para ;u ) a( a u( cura, 9a'4 d l ' p, Foda)1a ra d (oc# , p ro co%o #a&1a( )i$to la$ luc $ d la %o)ilidad ya $ta&a( al rtado$ lo$ $oldado$, apu(ta(do ar%a$, 5JQui4( $ u$t dK 52o $oy l cura d la P1o XII, 5?CapitD(A 50rit3 l $oldadito, 8El capitD( $ta&a dur%i (do, 7 r1a( la$ 5 y % dia d la %a6a(a, p ro aE( (o #a&1a a%a( cido, E$a ra la tDctica, pa$ar la tra(ca a o$cura$:, 5J" d3(d $ u$t dK 5$ % ac rca l capitD(, 52o $oy l cura d la P1o XII, 5J" la %i$oraK 5A'D, 5Pu $ (o$ ti ( ;u ayudar, padr , Hu$ta% (t , $ta%o$ #aci (do l pla( para to%ar l ca%pa% (to, Qu r %o$ $a& r $i #ay ar%a$ o (o, $i lo$ %i( ro$ $ #a( parap tado ( i(t rior %i(a, 59u (o, yo (o $4 %uc#o,,, p ro (o, (o cr o,,, 52 lo$ diri0 (t $, Jd3(d $tD(K 5 l capitD( &o$t za&a, 5Pu $,,, allD, 5J"3(d $tD $ %a6udo, l B d rico E$c3&arK 59u (o, yo,,, yo lo )i a(t ay r ( 7i0lo,,, 71, ti ( ;u $tar allD, 52a % i%a0i(o, pr para(do la r $i$t (cia, E$ $ u( &u ( ca&r3(, padr , u$t d % di$culpa la pala&ra, Mir , J$a& ;u4 )a%o$ a #ac rK E$p4r $ u( rato acD #a$ta ;u ) (0a l coro( l para ;u l i(!or% d todo $to, El (o d & tardar, 5P ro (o, por "io$, d ' al coro( l 5yo %a(t (1a u(a !l %a ;u % a$o%&ra&a a %1 %i$%o5, @ a u$t d, yo )oy a pa$ar a#ora y )u l)o a $o d la$ 9, E(to(c $ #a&lo co( l coro( l, C$t d % lo )a $aluda(do y a la$ 9 co() r$o co( 4l, E$ ;u t (0o ;u ll 0ar a Oruro ur0 (t , 59u (o, ( $ ca$o,,, 5 l capitD( (o %o$tr3 d $co(!ia(za5, P ro, u$t d ll )a 0 (t ( l ' p, padr , 59a#, u(o$ a%i0o$,,, 5"i$culp , padr , p ro #ay ;u co(trolar &i (, Mi %i$i3( $ 4$a, AllD )a%o$ lo$ do$, l capitD( y yo, ca%i(o al ' p, 2 lo$ $oldadito$, ar%a$ lar0a$ todo$, ;u (o$ $colta(, 2o % ad la(to y di0o. 5"o( Bra(ci$co, $u docu% (to, por !a)or,,, Fo%o l car( t !al$o y l capitD( % lo ;uita d la$ %a(o$,

5E$ Bra(ci$co 9 lzu, co% rcia(t d Llalla0ua 5di0o yo, para di$tra rlo, 571, p ro d4' % lo ) r,,, ?Pap lito ca(taA 5y l capitD( ac rca l car( t a la$ luc $ d l ' p, Cua(do $ a0ac#a a$1, !r (t a la luz, para ) rlo, $ cua(do yo $aco %i ca' tilla d ta&aco y la po(0o d la(t d l car( t, 571r)a$ (o%D$, capitD(, 2 yo co( la otra %a(o l 'alo l car( t, y 4l la ca' tilla, y yo l car( t, y 4l la ca' tilla,,, ?Puc#a, tr $ $ 0u(do$ ;u % $acaro( ca(a$A Fotal, ;u 4l $ ;u da co( l ta&aco y yo co( l docu% (to d l dic#o$o co% rcia(t d Llalla0ua, 5*o, (o, $1r)a$ , r parta (o%D$ (tr la tropa, El capitD( ! liz co( $u puc#o, lo$ $oldadito$ arr &atD(do$ la ca' tilla, y otro$ do$, $i( r ci&ir (i(0u(a ord (, $aca(do ya la$ ala%&rada$,,, ?Qu4 co$a, !u%a(do y !u%ado$A 59u (o, padr , ;u l )aya &i (, ?Ga$ta la$ 9A 5?C#aucitoA ?2 pi $ para ;u4 t ;ui roA A toda ) locidad #acia Oruro, Era poco %D$ d la$ P, ya clar a(do, cua(do ll 0a%o$ allD, a (u $tra ca$a d lo$ O&lato$, La ca$a ti ( u( patio, M ti%o$ d (tro la %o)ilidad, 5*o $ &a' ( 5di' yo5, E$p4r (% a;u1, @oy a $tudiar l pla(, El pri% r pla( ra to%ar u( ca!4 y &otar l $u$to, 2 lu 0o, #a&lar co( R (4, l pro)i(cial, ;u $ta&a ( la ca$a, r ci4( d $p rtD(do$ , 5M # % tido ( u( l1o 0ordo 5aca&4 d d $p rtar a R (45, F )oy a co($ultar a (i) l d co(ci (cia, por;u t (0o ord ( d $il (cio, A(do co( B d rico E$c3&ar, 5Co( B d ,,,K 571, Lo i&a( a %atar y # t (ido ;u $acarlo, 5?Pu!!A J2 ;u4 )a$ a #ac rK 5Qu4 M)a%o$N a #ac r ;u rrD$ d cir, Gay ;u ir a C#il , 7o( co%o P-Til3% tro$ 2 $o, dD(dol duro, Ad %D$, #ay ;u co(oc r &i ( l ca%i(o, $ % dio d $i rto, 5E$cuc#a do$ co$a$ 5R (4 $ ra$ca&a la ca& za, ca)ila(do, co%o u( $trat 0a 5, E( pri% r lu0ar, tE ti ( $ ;u )ol) r a 7i0lo XX ($ 0uida, 7i ) ( all1 ;u lo$ do$ #a( d $apar cido, d i(% diato )a( a $a& r ( ;u4 carro $caparo( y ( ;u4 ca%i(o )a(, 2 ( $ 0u(do lu0ar, yo l dir4 a R (ato ;u 4l %a( ' #a$ta C#il , @a%o$ a &u$car )1) r $, r pu $to$, otro ta(;u d 0a$oli(a,,, Co( $o ll 0a( #a$ta Furco, 2 ( Furco #a&la( co( l padr d allD, a ) r por d3(d $ cu la( ( C#il , "il $ ;u $aldrD( ( u(a #ora, 2 a$1 !u , E( u(a #ora ya $ta&a( d ca%i(o, B d rico, a(t $ d d $p dir$ , % di'o. 52o l )oy a $cri&ir d $d C#il , padr , P ro #D0a% $t (car0o, @aya do(d l 0 r (t d la E%pr $a y d10al ;u B d rico E$c3&ar ya (o $tD ( la$ %i(a$, Qu l '4rcito (tr pac1!ica% (t Qu (o )a a #a& r r $i$t (cia ( 7i0lo XX, 2o (o ;ui ro u(a %a$acr %D$, A#, y d10al ta%&i4( a %i !a%ilia ;u ,,, ?;u $toy &i (A

Un arsenal en la emisora
@ol)1 a 7i0lo XX, Por ca$ualidad, top4 co( otro $ac rdot d Poto$1 ;u i&a #acia allD y % col4 ( $u carro, " $d lu 0o, (o l di' (ada d lo ocurrido, Al pa$ar por la tra(ca, ya (o $ta&a l capitD( d lo$ puc#o$, (i (adi % di'o (ada, @i ro( cura$ y (o$ d 'aro( pa$ar, Ll 0u4 al ca%pa% (to %i( ro, Bui dir cta% (t a Cata)i, a #a&lar co( l 0 r (t d la E%pr $a, 5F (0o u( co%u(icado d B d rico E$c3&ar, E$ co(!id (cial, 5J2 ;u4 $ rDK 5 l 0 r (t (o t (1a cara d &u (a$ pul0a$, 5Qu ya (o $tD ( l di$trito, 2 ;u , por lo ta(to, l '4rcito (o (tr ( $o( d 0u rra, 5?A#, cara$pa, u$t d $ lo$ cura$, $i %pr ta( i(0 (uo$A J*o ) ;u l $tD( u$a(do, padr K Hu$ta% (t , $o $ lo ;u d %u $tra ;u $1 $tD, 5L di0o ;u ,,, 5" ' la l ta(1a 5% cort3 y to%3 l t l4!o(o5, E$p4r $ , @oy a a)i$ar a lo$ i(0 (i ro$ a ) r ;u4 % dida to%a%o$, 7 r u(i ro( lo$ i(0 (i ro$ co( l 0 r (t , 2 % lla%aro( a %1, 52o $3lo pu do d cir ;u % #a( dic#o ;u B d rico E$c3&ar ya (o $tD ( l di$trito, Fodo$ $ ri ro(, 5Mir , padr , t ( %o$ dato$ $ 0uro$ d ;u $ ' t3( $tD d (tro d la %i(a, 2 ;u )a( a r $i$tir, 57i (o ;ui r ( cr r, (o cr a(, 2o cu%plo co( %i %i$i3(, 2 % !ui, 7al1 cor( ta, co%o dic (, 9u (o, cua(do ll 0o a la %i$ora, apar c la %o('a, 5Pu $ $1, padr , $ta (oc# # $ (tido (u $tro ' p d (o$otra$,,, 2 u$t d (o (o$ dic (ada, 2 a#ora )u l) $i( l ' p,,, 2 ta%poco dic (ada, 5E$ ;u ,,, 5E$ ;u todo ti ( $u l1%it , padr 5la %o('a $ta&a ro'ita d ra&ia5, J7 pu d $a& r a d3(d #a $alido u$t d a $a$ #ora$K 5Mi$i3( $ cr ta, 5JMi$i3( $ cr taK ?Pa'arito$ !rito$A Lo ;u pa$a $ ;u (o #ay co(!ia(za, padr , *i co(!ia(za, (i ;uipo, (i (ada, Adi3$, ?Qu4 %aca(aA 2 %i$ co%pa6 ro$ O&lato$, ( la ca$a, por i0ual, Por $u rt l 0ri(0uito ;u #a&1a )ia'ado co(%i0o ll 03 d $pu4$, a(u(cia(do ;u M l padr pro)i(cial $tD al ta(to, $ a$u(to d co(ci (ciaN, P ro $ ;u daro( $i %pr u( poco r c lo$o$, J(oK 2 (tr3 l '4rcito a 7i0lo XX y Cata)i, Bu l =Q d %ayo, Lo$ ra(0 r$ d l Coro( l Ara(a y la$ tropa$ d l Coro( l @ i(t %illa$, P ro $ta ) z (o pa$3 (ada, *o #u&o (!r (ta%i (to, A u( c (t (ar d diri0 (t $ lo$ atraparo( para &otarlo$ #acia la Ar0 (ti(a, Fra' ro( u( a)i3( a Oruro, 2 llo$ pidi ro( ;u yo l $ aco%pa6a$ por;u t (1a( %i do d u(a %&o$cada ( l ca%i(o, I&a Pi% (t l, Fa%&i4( l Claudio Mara63( Padilla, l d La @oz d l Mi( ro, M acu rdo ;u $ pu$o a %i lado, 2 #a&la(do y #a&la(do d $u$ pro&l %a$, aca&a%o$ %uy a%i0o$, Era u( tipo a%ar0o,

a%ar0ado, @i)1a ( u(a pi cita $olo, & &i (do, M co(t3 d u(a #i'a $uya, ;u ra %o('a, y ;u $o lo t (1a podrido, 2 d lo$ !a%o$o$ ditorial $ co(tra la P1o, la M@ (ta(a $i( Cri$tal $N, 5Mir , padr , yo #a&lo para ;ui ( % pa0u , E( (ada (i ( (adi (o cr o, 2 ra ci rto, por;u d $pu4$ lo co(trataro( lo$ 0ri(0o$ d la AI", 2 4l diri0i3 u(a r )i$tita, ;u i&a ( co(tra d la CO9, 2a %uri3 Claudio Mara63(, 7 0ura% (t "io$ ta%&i4( ro%pi3 cri$tal $, p ro para colarlo por al0u(a ) (ta(a d $u R i(o, Ll 0a%o$ a la pi$ta d Oruro, All1 $p ra&a u( a)i3( d la$ Bu rza$ Ar%ada$ y lo$ diri0 (t $ !u ro( d $t rrado$ a la Ar0 (ti(a, " B d rico (adi $a&1a (ada, Fa%poco pr 0u(ta&a(, Cr o ;u $o$p c#a&a( ;u yo lo t (1a $co(dido, Cua(do r 0r $4 a 7i0lo XX,, l ca%pa% (to $ta&a al&orotado, Lo$ $oldado$ a(da&a( ca$a por ca$a r ;ui$a(do ar%a$, 7 (tr3 u( pD(ico tr % (do, Al0u(o$ la$ ()ol)i ro( ( la ti rra, P ro otro$ (tr 0aro(, " $pu4$ !u ro( a la P1o para ;u cola&orD$ %o$ ( la r co0ida, A#1 % % ti ro( ( $ l1o ta%&i4(, 5A (adi l pa$arD (ada $i (tr 0a( la$ ar%a$ ( la %i$ora 5di' ro( lo$ $oldado$5, Pu d ( tra r la$ ar%a$ y dDr$ la$ al padr , Fotal, u( ar$ (al ( la P1o, Ga&1a #a$ta % trall ta$ p $ada$, co( tr1pod , 2 &u (o, 4$ta (o t (1a %u(ici3(, a la otra l !alta&a l car0ador,,, P ro !u$il $ Mau$ r, d la 0u rra d l C#aco, por lo % (o$ 5- #a&1a,58 2 cual;ui r ca(tidad d di(a%ita, ?Fodo u( pol)or1(A @i(o l capitD( Plaza, l ) rdu0o, y $ ll )3 todo, 2 co% (z3 u(a 4poca d %uc#a r pr $i3(,

Con el ga!ine"e de Barrien"os


El M$i$t %a d %ayoN $ %p z3 a aplicar por la$ %ala$, Al0u(o$ tra&a'ador $ p rd1a( #a$ta l I-V d $u $alario, La i(di0(aci3( $ co()irti3 ( ca($a(cio. tra&a'ar a d $0a(o, (o tra&a'ar,,, La co$a ll 03 a ta(to ;u l Pr $id (t 9arri (to$ %a(d3 u(a co%i$i3( a 7i0lo XX, E( $a co%i$i3( $ta&a l $ cr tario pri)ado d l Pr $id (t , 2 " l Pozo, ;u a#ora a(da co%o $ cr tario 0 ( ral d la COMI9OL, 2 l Coro( l Alia0a, @i(i ro( a la P1o XII co( u(a %i$i3( $p cial d 9arri (to$. c# ;u ar c3%o $ta&a l a%&i (t d la$ %i(a$, 7 r u(i ro( co(%i0o, 2o #a&1a # c#o ya u( p ;u 6o cDlculo d la$ p4rdida$ ;u t (1a( lo$ %i( ro$, Era ta(ta la &ar&ari ;u llo$ %i$%o$, lo$ d la co%i$i3(, $ $orpr (di ro(, 5E$ $ l a%&i (t , $ 6or $ 5t r%i(4 %i >po$ici3(, 5Padr 5di' ro( llo$5, u$t d ti ( ;u ) (ir co( (o$otro$ para #a&lar dir cta% (t co( l Pr $id (t , A 4l l #a( # c#o !ir%ar l d cr to $i( ;u co(ozca lo$ alca(c $, A;u1, ( co(!ia(za, $o( lo$ a$ $or $ (ort a% rica(o$ d l Pla( Fria(0ular,,, Ju$t d (ti (d K

58 E( lo$ pri%

ro$ a6o$ d Paz E$t ($$oro l MR* or0a(iz3 la$ %ilicia$ ar%ada$ y r parti3 &u (a part d %at rial d 0u rra (tr lo$ tra&a'ador $,

$t

M %o(taro( ( $u %o)ilidad y % ll )aro( a La Paz, 2 a#1 $toy yo, !r (t a !r (t , co( l < ( ral 9arri (to$, 5?O#, padr A JC3%o $tD u$t dK 52o $toy &i (, 0racia$, Lo$ %i( ro$ $o( lo$ ;u (o $tD( ta( &i (, L $olt4 lo$ (u% rito$, 2 4l (o par c1a $alir d l a$o%&ro, 5Mir , padr 5% i(t rru%pi3 9arri (to$5, yo l pido u( !a)or, C$t d ti ( ;u ) (ir a la r u(i3( d 0a&i( t , E$ ;u , a ) c $, u(o (o pu d $tar al ta(to d todo, 2 #ay 0 (t a;u1 ;u lo ()u l) a u(o,,, Al d1a $i0ui (t , al 0a&i( t , P ro !u ( la %i$%a ca$a d 9arri (to$, Xl co()oc3 r u(i3( d ur0 (cia, 7 pr $ (taro( $ i$ o $i t %i(i$tro$, Fodo$ (o $ta&a(, por;u !u u(a co$a a$1, $o&r l puc#o, P ro $ta&a L c#1( 7uDr z, Pr $id (t d COMI9OLS Al)aro Forrico, @ic pr $id (t S y l 0ordo 9 r(al, d A$u(to$ Ca%p $i(o$S y l d Bi(a(za$S y l d Fra&a'o ;u ra <allardo, l d " ! ($a,,, Fa%&i4( al0u(o$ diputado$, 2 9arri (to$ a&r la $ $i3(, 52o l $ # co()ocado, por;u ;ui ro ;u $cuc# ( l i(!or% d l padr d la P1o XlI, ?Pu!!, % $ (t1a co%o %o$ca ( l c# A 2 ta%poco yo t (1a u( i(!or% %uy !or%al, 9u (o, #a&l4, 7 di)idi3 l 0a&i( t , " $d lu 0o, l Coro( l L c#1( 7uDr z y l d Gaci (da, total% (t ( co(tra, Al)aro Forrico, ta%&i4(, P ro l d Fra&a'o y l d A$u(to$ Ca%p $i(o$ a !a)or %1o, 5Ga0a( a#ora lo ;u ;ui ra( 5l $ di' 5, P ro $ u(a ca(allada lo ;u #a( # c#o ya, Co( $to$ d cr to$ (o )a a r (dir la %i(a, Gay u( d $D(i%o total, Ga( $tirado d %a$iado la cu rda,,, A#, y u(a co$a %D$. Jpor ;u4 (o #a( tocado la$ r &a'a$ a part $ i0ual $K JPor ;u4 lo$ =P a$ $or $ (ort a% rica(o$, lo$ i(0 (i ro$ y lo$ ad%i(i$trati)o$ $i0u ( 0a(a(do lo %i$%oK JPor ;u4 u( %i( ro 0a(a P- d3lar $ al % $ y u( &ur3crata d la COMI9OL ca$i I--K 8F (1a co(%i0o u( pap lito co( todo$ lo$ (E% ro$, 2 t (1a ( la pu(ta d la l (0ua l dato d ;u l Coro( l L c#1( 7uDr z, Pr $id (t d la COMI9OL, ;u $ta&a !r (t a %1 cada ) z %D$ i(c3%odo, 0a(a&a +,--- d3lar $ al % $, $ d cir, 5- ) c $ %D$ ;u u( %i( ro, 2 $to, $i( #a&lar d $u lu'o$o M rc d $, $u a)i3( particular,,, ?y lo$ P-,--- d3lar $ ;u $ %&ol$a&a l "ir ctorio d la COMI9OL co%o M0a$to$ d r pr $ (taci3(^A: 59u (o, padr , &u$;u %o$ u( arr 0lo 5i(t rru%pi3 9arri (to$, 2 a%a6aro( u(a d $a$ $olucio( $ ;u $ da( ( 9oli)ia, ;u $ir) ( para co(t (tar a la 0 (t y ;u (o $olucio(a( (ada, Pri% ro, la pulp r1a, Por;u ta%&i4( ( la pulp r1a l $ #a&1a( r &a'ado, E$ d cir, tE (o pu d $ $acar !iado todo lo ;u 0a(a$, 73lo #a$ta l 8-V d tu $alario, 2 $o ta%&i4( $ #a&1a r cortado a u( P-V, o al0o a$1, 2 d cidi ro( 7u&irlo a u( Q-V, C(a $o($ ra, p ro para t ( r ;ui ta a la 0 (t , " $pu4$, lo otro !u l = y l I, 7 lla%a&a a$1, Era co%o u( &o(o d i(c (ti)o por la a$i$t (cia al tra&a'o, 7i (o i&a$, (o co&ra&a$, 2 l pa0a&a( = p $o$ por d1a a lo$ d l >t rior y I a lo$ d i(t rior %i(a, E( a;u l ti %po ra al0uito, l p $o &oli)ia(o $ta&a a 1= por d3lar, 9u (o, propu$i ro( ;u ( $t &o(o $ % ti ra( ta%&i4( lo$ d1a$ d )acacio( $ y a0ui(aldo, C(a p ;u 6 z, u( ali)io d to(to, 2o $ta&a irritado, P ro, Jy ;u4 pod1a #ac rK " $d lu 0o, (o i&a a $ r yo l ;u !u ra a a(u(ciar la$ Mco(c $io( $N d l 0o&i r(o, 7 d l 03 a <allardo, Mi(i$tro d Fra&a'o,

para ;u !u ra a la$ %i(a$ a d cirlo y a dialo0ar co( lo$ %i( ro$, ?2 lo ;u $o( la$ co$a$A L c#1( 7uDr z, Pr $id (t d la COMI9OL, $ i(di0(3 poca$ #ora$ d $pu4$, 8?E$ ;u l <rupo A$ $or, lo$ 0ri(0o$, co($id raro( ;u $ #a&1a c dido d %a$iadoA: 2 dio ord ( a <allardo d ;u $u$p (di ra todo l diDlo0o co( lo$ %i( ro$, 9u (o, a <allardo l co$t3 l pu $to y l >ilio por;u prot $t3, P ro %D$ prot $t3 l %&a'ador &oli)ia(o ( E$tado$ C(ido$. l 0o&i r(o (ort a% rica(o co($id ra&a ;u co( $a pa)ada d lo$ I p $ito$ $ $ta&a Md $)irtua(do y d $truy (doN l pla( d r #a&ilitaci3( d la$ %i(a$, Marc#a atrD$ y todo i0ual, O p or, OOOOO
A lo$ 0a%o(al $ y pituco$ d COMI9OL ;u $ p 0a( la 0ra( )ida y (ci%a pr t (d ( r &a'ar (u $tro$ $alario$, l $ d ci%o$ u(a co$a. ;u ) (0a( llo$ a tra&a'ar ( la %i(a co( u( pa( y u(o$ $or&o$ d t4,,, A(t $ d u( % $ #a&rD( d 'ado l $;u l to ( lo$ $oca)o( $, ?C( % $ (ada %D$ y $a&rD( $o$ 6ato$ lo ;u $ ca( laA B d rico E$c3&ar

.ep"iem!re /01 sep"iem!re negro


La %ayor1a d lo$ diri0 (t $ #a&1a( $alido al d $ti rro, El POR 59 di'o ;u (o, Qu #a&1a ;u ;u dar$ y !u(dar co%it4$ cla(d $ti(o$, La ) rdad $ ;u lo$ trot$Ti$ta$ tra&a'aro( %uy &i ( a;u lla ) z, F (1a( l1d r $ d talla, C4$ar Lora, co( la i(t li0 (cia d $u # r%a(o, p ro o&r ro ( to, lEcido, I$aac Ca%ac#o, %uy arri $0ado, 0ra( tipo ta%&i4(, 2 Bil %3( E$c3&ar, E$to$ $ ;u daro(, r $i$ti (do ( la cla(d $ti(idad, A C4$ar lo a$ $i(3 ]acar1a$ Plaza, l %at3( (E% ro u(o ;u # %o$ t (ido por $to$ di$trito$, Cay3 ( 'u(io, Bu u(a p4rdida %uy 0ra(d , Ca%ac#o y Bil %3( a(da&a( $co(dido$ ( la %i(a, " $d all1 diri01a( lo$ 0rupo$, Ca%ac#o ra u( poco i%prud (t , R cu rdo ;u )aria$ ) c $ )i(o a la %i$ora, Apar c1a, d $apar c1a, Ma(t (1a l D(i%o d la 0 (t , Era u(a tDctica %uy !icaz, p ro %uy p li0ro$a ta%&i4(, 7i %pr #ay d lator $, Al !i(, cay3 pr $o, 7u %u' r, $u # r%a(a, )i(i ro( ($ 0uida a la P1o, 2 la %i$ora dio i(% diata% (t la (oticia, *i ci(co %i(uto$ #a&1a( pa$ado d $d ;u l c#aro( %a(o, Era d d1a, 2 $ !u 'u(ta(do 0 (t ( l 7i(dicato, ( la %i$ora, ( toda$ part $, E$ $D&ado ya co% (z3 la %ata(za, Pa$3 l do%i(0o y lo$ tra&a'ador $ p ($a(do ;u Ca%ac#o $ 0u1a d t (ido ( la polic1a d Llalla0ua, 7acaro( di(a%ita$, $ ar%3 la %a(i! $taci3( y $ a&ala(zaro( #acia l cuart l para li& rarlo, Lo$ a0 (t $, ;u (o ra( (i u(a doc (a, $ ll (aro( d %i do cua(do )i ro( a;u lla %a$a ;u $ l $ ) (1a (ci%a, Lo$ %i( ro$ $ ac rcaro( %D$, )olaro( la pu rta, (traro(, a$altaro( l cuart l, $acaro( al0u(a$ ar%a$, P ro Ca%ac#o (o $ta&a all1, 2a $ lo #a&1a( ll )ado, Lo$ %i( ro$ ;u Mi (tra$ ta(to, l Cata)i, ( l Gu r to%ar l cuart 59 Partido O&r daro( du 6o$ d l cuart l >i0i (do la d )oluci3( d $u diri0 (t , co%u(icaro( l a$u(to a ]acar1a$ Plaza, ;u $ta&a co( l '4rcito ( rto, 2 l capitD(-) rdu0o, (!ur cido, )i(o co( toda$ $u$ tropa$ para l, @aria$ #ora$ d rD!a0a$, d di(a%itazo$, u( !u 0o ( !or%a, 2

ro R )olucio(ario, l1( a trot$Ti$ta,

%u rto$, %uc#o$ %u rto$ ( la$ call $ d Llalla0ua, !r (t al cuart l, *o$otro$, d $d la P1o, 1&a%o$ co(tD(dolo todo, da(do (oticia$ ( l %i$%o %o% (to, Fa%&i4( (o$ i(!or%aro( ;u otro$ tra&a'ador $ d la E%pr $a, al $a& r ;u l '4rcito $ #a&1a d $plazado a Llalla0ua, a$altaro( l otro cuart l, l d Cata)i, do(d $3lo #a&1a( ;u dado u(o$ poco$ $oldado$, A#1 $1 ro&aro( ar%a$, 2 por u( ti %po co(trolaro( la 0uar(ici3(, E(to(c $ ]acar1a$ Plaza, %D$ !uri&u(do aE(, pidi3 r !u rzo$, @i(i ro( a)io( $ a% tralla(do, E$o $1 !u l t rror, Pica&a( ( l air y tira&a( $o&r la Plaza, $o&r l 7i(dicato, $o&r todo lo ;u $ %o)1a,,, " rrotado 7i0lo XX, ]acar1a$ r 0r $3 a Cata)i co( la ord ( d r )i$ar ca$a por ca$a, 2 co%o la %ayor1a d lo$ po&lador $ (o a&r1a(, lo$ $oldado$ di$para&a( $o&r la$ pu rta$, %pu'a&a( a #o%&r $, a %u' r $,,, lo$ !u$ila&a( ( l acto, ( la call , Por 0a(ar u( poco d ar%a% (to p rdi ro( toda la di0(idad, Bu $pa(to$o, E( la$ call $ d Cata)i y 7i0lo XX ;u da&a( tirado$ 8= cadD) r $, E( lo$ #o$pital $, %D$ d =-- # rido$ d &ala y % tralla, OOOOO Yo dirig$ la resistencia popular en aquel septiembre del /-. Aueno, despu's de las rebajas salariales de mayo, se organi"aron los sindicatos clandestinos acaudillados por C'sar Lora y por &saac Camacho. 5 Lora lo asesinaron en junio. &saac Camacho y yo nos ocultamos en la mina. (res meses encerrados en los soca!ones, 4te das cuenta6 Y desde all$ dirig$amos el sindicato clandestino. Los reclamos1 libertad sindica y reposicin de sueldos y salarios. 2e acuerdo que fue el MB de septiembre. Yo le hab$a dicho a Camacho que no abandonase la mina. #ero 'l ten$a un hijo y una esposa. (anto dio, que sali a !erlos. +u casa estaba !igilada. Dan parte a la polic$a y lo apresan. +u mujer !a al +indicato, tocan la sirena, asamblea general, se nombra una comisin que !a hasta la polic$a de Llallagua e0igiendo la libertad de Camacho. Cuando !an llegando, la polic$a dispara y caen tres o cuatro heridos. Los mineros se repliegan al +indicato, sacan dinamita, y hay un enfrentamiento con la multitud. <arias personas murieron ya ese sbado. Como llega la noche, se para ah$ la lucha. )l domingo se entierran los muertos. )l lunes, los trabajadores entran a la mina. Y directamente !an a saquear el pol!or$n. Luego salen en manifestacin, todos con dinamita. <an al +indicato. )llos sab$an que los del sindicato clandestino ten$amos MMM carabinas ocultas. #iden que se las demos, que las desenterremos. )st bien. 9os organi"amos y, a la !elocidad del rayo, tomamos el cuartel de Llallagua. )n menos de *. horas nos hacemos due7os del distrito. 5l d$a siguiente, la a!iacin y los rangers. 2urieron bastantes mineros. Aastante soldados tambi'n. 9o, no fue masacre. #eleamos frente a frente. #ero, claro, las armas eran muy desiguales. Despu's se puso ms gra!e la cosa. +i en mayo hab$an despedido a .NN obreros, ahora botaron a MNNN, a todos los considerados comunistas. (G entrabas a trabajar y te daban la papeleta a"ul de retiro. Y cuando ibas a tu campamento, ah$ estaba el camin del ej'rcito cargando todas tus cosas y te sacabandel distrito con el cheque de la liquidacin. ;ue una masacre blanca, de las peores.

Yo creo que ese per$odo de mayo a septiembre del /- oblig a cambiar a la #$o %&&, le hi"o dar a los curas un !uelco de conciencia. F)ra tan brutal la represinH IIIII 7i0lo XX ;u d3 co%o zo(a %ilitar, 7oldado$ por toda$ part $, co(trol $tricto, co%o ca%po d co(c (traci3(, Muc#o$ diri0 (t $ $caparo(, a otro$ lo$ >iliaro(, El ca$o $ ;u %uc#a$ $ 6ora$ ;u daro( $i( l tra&a'o d l %arido, $i( (ada ;u co% r, Lo$ ali% (to$ d CARIFA7 $ $ 0u1a( r parti (do a tra)4$ d la LFC ! % (i(a, E( $o, )i ( a la %i$ora u(a d l 0aci3( d la$ %u' r $ d lo$ >iliado$ pidi (do ayuda, Para (o$otro$ ra u( l1o por;u lo$ cupo$ $ta&a( co%pl to$, Para lla$, u(a #u%illaci3( 0ra(d , 7u$ $po$o$, $i(dicali$ta$, d l partido, #a&1a( r c#azado y criticado $i %pr $to$ r parto$, P ro la ( c $idad o&li0a, Gici%o$ u(a r u(i3( co( lo$ d la %i$ora, " cidi%o$ r cortarl $ l cupo a la$ %u' r $ d acci3( cat3lica, d la LFC, 2 r partir co( la$ !a%ilia$ d lo$ >iliado$, @i ( ( a r co0 r la #ari(a, la l c# , a la parro;uia, 7 l $ da, Co%i (za( lo$ c#i$% $, R u(i3( co( la$ d la LFC, 5Por ;u4 (o$ #a( &a'ado l cupoK 5pr 0u(ta( la$ cat3lica$, 5Por;u # %o$ dado a la$ $ 6ora$ d lo$ >iliado$ 5di0o yo, 5E$a$ (o $o( d la I0l $ia, 5P ro ti ( ( a $u$ %arido$ !u ra, JC3%o )a( a co% rK C$t d $ $o( po&r $, p ro ti ( ( la pulp r1a, $u$ $po$o$ tra&a'a(, La$ otra$ (o, E$tD( p or ;u u$t d $, 5?El col%oA A#ora $tD( ayuda(do a (u $tro$ ( %i0o$, 5*o $o( ( %i0o$, au(;u t (0a( id a$ di$ti(ta$ a la$ (u $tra$, 5Id a$ co%u(i$ta$, padr , C$t d $a& , 52 lo$ %ilitar $, lo$ ;u %ataro( a lo$ 8= ) ci(o$ d acD y d Cata)i, J;u4 id a$ ti ( (K A&ra( lo$ o'o$, # r%a(a$, co%pr (da(, Muc#a$ co%pr (di ro(, Otra$ (o, Al ( %i0o (i a0ua d c#u6o, d c1a(, 2 $ !u ro( al 'a(do d la %i$ora y d lo$ cura$, Lo$ ;u (o $ al 'a&a( ra( lo$ %ilico$, Par c ;u $ di$0u$taro( co( (o$otro$ por #a& r i(!or%ado $o&r la$ $al)a'ada$ co% tida$ por l '4rcito, Por;u , J;ui4( $i (o llo$ pu$i ro( lo$ di(a%itazo$ l =1, a lo$ + d1a$ d la )iol (ciaK F (1a( l ca%pa% (to a poco$ % tro$ d la %i$ora, 7u$ c (ti( la$ #u&i ra( podido d t ( r a lo$ Mt rrori$ta$N,,, Era d (oc# , co%o la$ = d la %adru0ada, " r p (t , u(a >plo$i3(, 2 otra %D$, 7alta%o$ d la ca%a, 7ali%o$ a ) r, La pri% ra d $car0a #a&1a ca1do $o&r la ca%io( ta, Puc#a, ;u d3 co%o acord 3(, La $ 0u(da >plot3 $o&r l t c#o, a la altura d la di$cot ca, a&ri (do u( &o;u t co%o d u( % tro, ?Po&r $ di$co$A 7 coci(aro( co%o Jat$a./N Al $o(ar !u rt la$ >plo$io( $, l ca%pa% (to $ d $p rt3, C(a %o(to( ra d 0 (t ll 03 a la radio, @i ro( lo$ d $trozo$ y (o$ da&a( l p4$a% co%o por u( !i(ado, 7 r1a P- A$ado al r
$coldo, &a'o ti rra,

por l i%pacto d ta(ta$ %u rt $, toda)1a !r $ca$, l lu( $ a(t rior, Lo$ ;u (o $ ap r$o(aro(, (i por la curio$idad, !u ro( lo$ $oldado$, 9u (o, al d1a $i0ui (t l p r$o(al d la P1o $ d clar3 ( #u l0a >i0i (do 0ara(t1a$ para $u la&or d pr ($a, 2 lo$ %i( ro$ 'ura(do por )ario$ $a(to$ d ! (d r la %i$ora y co()oca(do a u(a %arc#a d prot $ta, El coro( l (o la p r%iti3, 2 a#1 !u ;u la po&laci3( co% (z3 a $ 6alar co( l d do a lo$ u(i!or%ado$. 5Bu ro( llo$ 5d c1a(5, 7i %pr $o( llo$, La$ r lacio( $ $ pu$i ro( %uy tira(t $ co( (o$otro$, co( la %i$ora, Por;u co% (za%o$ u(a i() $ti0aci3( y ya $tD&a%o$ d $cu&ri (do pi$ta$,,,, Al par d d1a$ % lla%a d La Paz (ada % (o$ ;u l Co%a(da(t ( H ! d l E'4rcito, l < ( ral O)a(do, 5JC3%o $ #a portado l '4rcito ( $to$ d1a$K 5% dic , 5JC$t d (o $a& K 5L $toy pidi (do $u opi(i3(, padr , 5Mal, MD$ ;u %al, 2 $i lo$ $oldado$ $i0u ( ocupa(do l ca%pa% (to, la ra&ia d l pu &lo (o $ )a a pod r co(t ( r, Bu ro( %uc#o$ lo$ cr1% ( $, 0 ( ral, 2a pa$a( d 8- lo$ %u rto$, 2 $ di!1cil para lo$ !a%iliar $ d la$ )1cti%a$ ) r ta( d c rca a lo$ ) rdu0o$, 5A(t $ d tr $ d1a$ 5% a$ 0ur3 O)a(do5 l '4rcito a&a(do(arD la$ %i(a$, 2o, por $upu $to, (o l cr 1, Fo%4 la %o)ilidad y %pr (d1 l r 0r $o a 7i0lo XX, Bu u(a $orpr $a, M cruc4 ( l ca%i(o co( u(a lar0a cara)a(a d ca%io( $ ) rd -oli)o ;u $ al 'a&a( d l di$trito %i( ro a)a(za(do l (ta% (t #acia Oruro,

As( es la pol("ica
2 ( $to, )i ( u(a (oticia ( la pr ($a. #a&1a ca1do pr $o MBra(ci$co 9 lzuN, Claro, (adi $a&1a, P ro yo $a&1a, Ga&1a( a0arrado a B d rico ( Pu rto 7uDr z, Cr o ;u l partido lo ll )3 ( a)i3( d $d C#il a 7ao Paulo, 2 d a#1, ( ! rrocarril, t (1a ;u (trar ( 9oli)ia, ?P ro #izo la i(t (to(a co( l %i$%o car( t d Mco% rcia(t d Llalla0uaAN M acu rdo ;u #a&1a u( r tiro d r (o)aci3( para lo$ $ac rdot $ ( 7a(ta Cruz, AllD !ui, 5JQu4 cura $ (car0a a;u1 d )i$itar la cDrc lK 5l pr 0u(t4 a u( ca%&a, 52o )oy, a ) c $, 5J2 por ;u4 (o )a$ #oyK 5JGoyK JPara ;u4K 5Para ;u #a0a$ d % ($a' ro, E$cuc#a. G rod $ co0i3 pr $o a Hua( 9auti$ta, 5"4'at d 9i&lia$ ;u co( l r tiro t (0o &a$ta(t , JQu4 pa$aK 5Qu $tD pr $o Mac#o Mor (o, 5JQui4(K 5?B d rico E$c3&arA @ y #a&la co( 4l d %i part , "il ;u % %a(d u( (lac para ) r ;u4 #ac %o$, ;u4 t (0o o ;u4 (o t (0o ;u d cir, @ol)1 a 7i0lo XX, Ll 0a u( $ 6or a la %i$ora y % lla%a ( pri)ado,

57oy l a&o0ado d E$c3&ar 5% dic &a'ito5, E$toy al ta(to d todo, padr , Mir , $ pro&a&l ;u a u$t d lo lla% ( al 'uicio, por;u l 0o&i r(o ;ui r (co(trar cau$a$ (o pol1tica$, d lito$ co%u( $, para co(d (arl , Lo acu$a( d #a& r !al$i!icado docu% (to$, C$t d dirD ;u l co($ta ;u E$c3&ar u$3 u( docu% (to !al$o, p ro ;u (o lo !a&ric3 4l, C$t d (i 0u , C$t d (o $a& ;ui4( $ lo #a&rD( # c#o, p ro 4l (o lo #izo, Lo u$3 para d ! (d r $u )ida, 5J2 d lo d %D$K 5" lo otro, di0a lo ;u ;ui ra, Qu u$t d lo aco%pa63, ;u ,,, Fotal, 4l aca&arD lar0D(do$ co( todo, 2a $a& lo !ra(co ;u $ B d rico, E$ta&a % tido #a$ta l cu llo, E$p ra&a, pa$a&a( d1a$, y (ada, E( $o, % )i ( u( co%u(icado ur0 (t d La Paz, Qu % pr $ (ta$ co( ur0 (cia ( COMI9OL, 7 0uro otro l1o, p ($4, @ia'o $i( $a& r a ;u4 , Ll 0o a COMI9OL, l pr 0u(to al d i(!or%aci3(. 57oy l padr d 7i0lo XX, JQu4 pa$a co(%i0oK 5JC$t d $ l d la %i$ora P1o XIIK 57upo(0o ;u $1, P ro co( ta(to ir y ) (ir, ya (o $4 (i d3(d tra&a'o, 5A;u1 t (0o ord ( 5 l port ro $ac3 u( pap lito5, " & #a&lar ($ 0uida co( l Pr $id (t d COMI9OL, 7u&o al d $pac#o d l Coro( l L c#1( 7uDr z, " i(% diato % #ac pa$ar y d $pid otra 0 (t ;u t (1a all1, 57i4(t $ , padr , por !a)or 5% dic %uy a%a&l l coro( l, P ro (o % da&a &ola, E(to(c $, to%a l t l4!o(o y $ po( a #a&lar, 2 (o aca&a&a (u(ca, 5C$t d % #a lla%ado ur0 (t 5co%i (zo a d cir5 y,,, 571, $1, $p r u( ratito,,, E$ para u$t d, padr 5y % alar0a l t l4!o(o, 5?GolaA 5di0o yo, 5?Gola, padr , ;u4 tal, co%o l )aK 5la )oz $o(a&a %uy cordial d l otro lado d l aparato, 5JCo( ;ui4( #a&lo, por !a)orK 5?Caray, u$t d (o co(oc (i al Pr $id (t d la R pE&licaA 5El pr $i,,, ?A#, c3%o l )a, < ( ral 9arri (to$K 5@a a ) (ir a %i ca$a #oy %i$%o, padr , L i()ito a co% r, Mir , yo $u lo ll 0ar u( poco tard , u$t d $a& , ta(to$ pro&l %a$,,, P ro )oy a ir, au(;u $ a a la u(a o a la$ do$, 2 u$t d )a a $p rar ( %i ca$a, La 0uardia )a a $tar a)i$ada, G c#o, 2 col03, M d $p d1 li0 ro y (adi % di'o (ada %D$, 7al1 a la call , Era( co%o la$ o(c , Gic ti %po #a$ta la$ doc y aca&4 to%a(do u( ta>i, 5Ll4) % a la Blorida, a ca$a d l pr $id (t , 5Ga$ta allacito (o%D$, padr , Lo$ &otudo$ (o d 'a( pa$ar a tr $ cuadra$ a(t $, 5Fra(;uilo 5di' yo5, La 0uardia $tD a)i$ada, 2 l po&r c#o! r % %ir3 a$u$tado, JQu4 p r$o(a' $tar1a ll )a(do ( $u carroK Ll 0a%o$ al co(trol, 5Pa$ (o%D$, padr 5lo$ 0uardia$ (o$ di ro( (trada co( toda (aturalidad, 2 co( l ta>i ll 0u4 #a$ta la pu rta d la ca$a,

5Por a;u1, padr , t (0a la a%a&ilidad 5ta%&i4( l port ro par c1a $p rar% , " $pu4$ )i ( u( %ozo d $aco &la(co a $ r)ir% u( c3ct l o (o $4 ;u4, 2 % d 'a( $olo ( la pi za, 2 yo $p ra(do $i( $a& r d ;u4 $ trata&a, 2a % $ta&a a&urri (do, E(to(c $, ) o ;u l %ozo $tD ( u( 'ardi(cito pr para(do u(a % $ita, p ro a$1 d c#i;uita, 5JE$o $ para %1K 5l pr 0u(to, 5Para u$t d y para l $ 6or Pr $id (t , Gay ord ( d l Pr $id (t d al%orzar $ola% (t co( u$t d, ?Puc#a, % pr ocup4 %D$A P ro a#1 $ 0u1a, Al !i(, co%o a la u(a y % dia, ll 03 9arri (to$, 5JQu4 tal padr , c3%o l )aK Pa$ (o%D$, por !a)or,,, 2 lo$ do$ a#1, $olito$, ( l 'ard1(, 9arri (to$, $i %pr a(i%ado, ro%pi3 a #a&lar d lo$ cura$, ;u $i %pr #a&1a( $ido a%i0o$ $uyo$, ;u l padr tal l #a&1a ayudado, ;u lo$ !ra(ci$ca(o$ d Farata,,, 52o $oy %uy cat3lico, padr , 7 0u1a%o$ co%i (do, 2 (ada pa$a&a, P ro ya, a %itad d l al%u rzo, % #ac ca r d l &urro. 5Padr ,,, J;ui4( $ac3 a B d rico E$c3&ar d l pa1$K C( $il (cio, Co( l t ( dor a % dio ca%i(o, l r $po(d1. 52o, 52a lo $a&1a 59arri (to$ co(ti(ua&a co( toda $u al#araca5, P ro >pl1;u % u( poco c3%o lo lo0r3, Por;u u( capitD( pa03 l pato, 59u (o, 0 ( ral, a;u1 la l y $ $Dl) $ ;ui ( pu da, J(oK 5JP ro E$c3&ar i&a d $ota(aK 5*o, l d $ota(a ra yo, El ll )a&a docu% (to !al$o, P ro co($t ;u l docu% (to (o lo #izo 4l, 2o %i$%o l aco($ '4 ;u d &1a dDr$ lo a #ac r a otro, (o $4 a ;ui4(, 5Co%pr (do, A %1 ta%&i4( % #a( ayudado %uc#o lo$ cura$, 2o $tu) $co(dido ( 7a( Bra(ci$co, 2 $ ;u lo$ $ac rdot $ ti ( ( ;u $ r a$1, ti ( ( ;u $tar al $ r)icio d todo$, ti ( ( ;u $al)ar )ida$,,, La pol1tica $ otra co$a, La pol1tica $ %uy i(#u%a(a, P ro d10a% , padr , JB d rico E$c3&ar $ co%u(i$ta o (oK E(to(c $ l cu (to lo d la$ + a) %ar1a$ y lo d la$ c r) za$ ( l ci( d 7i0lo XX, 5Huz0u u$t d %i$%o, Pr $id (t 5di' yo, 5E$ ;u % #a( #a&lado ta(to d E$c3&ar, JE$ ci rto ;u ti ( %uc#o arra$tr (tr lo$ %i( ro$K 5MD$ toda)1a d lo ;u u$t d pi ($a, 5E$o % al 0ra 5dic 4l5, A %1 % 0u$ta la 0 (t a$1, lo$ &u (o$ diri0 (t $, 9arri (to$ % $ta&a ta(t a(do, Era %a6udo l tipo y ;u r1a $a& r c3%o ll 0ar #a$ta B d rico, <a(ar% a %1 para 0a(arlo a 4l, 52 d10a% , padr , J;u4 pi ($a u$t d ;u d &o #ac r yoK 5"arl la li& rtad, 5E$ ;u u$t d (o co(oc a (u $tro '4rcito, padr , Fi ( ( )ocaci3( d dictador $, La 0 (t pi ($a ;u l Pr $id (t lo pu d todo, P ro yo $toy %uy co(dicio(ado, Pi ($ ;u (u $tro 0o&i r(o $ u( 0o&i r(o %ilitar

5Pi ($o 5i($i$t1 yo5 ;u ti ( ;u po( rlo ( li& rtad, Au( pol1tica% (t a u$t d l co() (dr1a $ta % dida, E(to(c $, 9arri (to$ #izo u(a co$a ! a, Co0 l t l4!o(o y lla%a a $u #o%&r d co(!ia(za, l %i(i$tro Ar0u da$, 5A;u1 co(%i0o $tD l padr d la P1o XII, F lo %a(do, Frata co( 4l la li& rtad d lo$ pr $o$ d @iloco, 7 ) 1a ;u ya $ #a&1a( co%&i(ado a(t $, Para co(0raciar$ co(%i0o, 9arri (to$ % o!r c1a la li& rtad d $ i$ %i( ro$ ;u (ada t (1a( ;u ) r ( $to, 9u (o, % d $p d1 d l Pr $id (t y !ui al Mi(i$t rio d l I(t rior, M r ci& Ar0u da$, 57i4(t $ , padr , ?F ( %o$ ;u #a&lar d ta(ta$ co$a$A " $pr ocEp $ , $to d lo$ $ i$ %i( ro$ d @iloco ya $tD r $u lto, P ro, $cuc# otro a$u(to. J;u4 l par c $i l da%o$ u(a & ca a C#ac3(K 8C#ac3(, l diri0 (t d 7i0lo XX ;u #a&1a to%ado l %a(do d l 7i(dicato d $pu4$ d la r &a'a $alarial, ta%&i4( $ta&a pr $o ( $ %o% (to:, 5JC(a & ca para ;u4K 5pr 0u(to yo, 57 r1a &u (o ayudarlo, padr 5Ar0u da$ (o di$i%ula&a $u ci(i$%o5, 2o pi ($o ;u lo ;u l $ #ac !alta a lo$ diri0 (t $ $ !or%aci3(, Mir , a;u1 t (0o l di( ro 5y % po( d la(t l !a'o d 0uita5, 2o $ lo doy a u$t d y u$t d lo co() (c a 4l, JQu4 % dic K 5Qu (o, ?Era u(a tra%pa ta( &urda para d cir lu 0o ;u yo cola&ora&a co( l Mi(i$t rioA P ro d $pu4$ )u l) y % $al co( otra, Pi% (t l $ta&a ta%&i4( pr $o ( $ %o% (to, Pu $ l Ar0u da$ to%a l t l4!o(o d la(t d %1 y lla%a a COMI9OL, al Coro( l L c#1( 7uDr z, 5Mira, a;u1 $toy co( l padr d la P1o, Lo d lo$ $ i$ %i( ro$ d @iloco $tD ya $olucio(ado, Qu da( li&r $, A#ora $ta&a #a&la(do co( l padr $o&r Pi% (t l, JQu4 t par c , Hua(itoK JL da%o$ la li& rtad a Pi% (t l y a0arra%o$ lu 0o a u(o$ cua(to$ co%u(i$ta$K,,, 2o %a(do pri% ro %i$ a0 (t $ a la cDrc l para ;u #a&l ( co( 4l, Lo $olta%o$, 2 $a %i$%a (oc# (c rra%o$ a u(o$ cua(to$ d $u partido, JLi$toK 2 col03, $i( $a(0r ( la cara, ?2 todo $to d la(t d %1A 9u (o, yo $ta&a i(di0(ado, 5JO $ a, lo ;u u$t d $ ;ui r ( $ ;u la 0 (t pi ($ ;u Pi% (t l $ ) (di3 al 0o&i r(o y d lat4 a $o$K 5?EcoA A$1 $ la pol1tica, padr , Gay ;u u$ar la$ %i$%a$ ar%a$ ;u llo$, 5Adi3$ 5% l )a(t4, % d $p d1 $i( pala&ra$ y c rr4 la pu rta d l d $pac#o, *u(ca %D$ )ol)1 a ) r a Ar0u da$, OOOOO
El 7i(dicato d 7i0lo XX (o $ apol1tico, P ro $1 $ apartidi$ta, P rt ( c a la cla$ tra&a'adora, ?O'o co( lo$ pol1tico$ ;u #a&la( li(doA Lo$ partido$ pol1tico$ d & ( $ r)ir a la cla$ tra&a'adora y (o $ r)ir$ d lla, E$ la cla$ tra&a'adora la ;u d & #ac r $o(ar $u$ ta%&or $ para ;u llo$ &ail ( a (u $tro rit%o, B d rico E$c3&ar

L%"o de ro2o
Al d1a $i0ui (t d #a& r #a&lado yo co( 9arri (to$, 4$t %a(d3 a Ar0u da$ a 7a(ta Cruz, Lo %a(da co( P,--- d3lar $ para co%prar a B d rico E$c3&ar, ?Qu4 to(toA *o $o$p c#a&a ;u B d rico (o t (1a pr cio, El %i$%o Ar0u da$, ;u r $ult3 $ r do&l a0 (t , lo d clar3 d $pu4$ ( l 'uicio ;u l #ici ro( por !iltrar l "iario ori0i(al d l C# a lo$ cu&a(o$. 5Ga $ido l E(ico diri0 (t ;u % #a tirado lo$ d3lar $ a la cara, El ca$o $ ;u 9arri (to$, al ) r ;u E$c3&ar (o $ ) (d1a, $i0ui3 %i co($ 'o y l dio la li& rtad, 2 l diri0 (t -$i(-pr cio ll 0a a 7i0lo XX ( % dio d u( al&oroto ! (o% (al, ?Qu4 r ci&i%i (to a;u4lA L pidi ro( #a&lar ( la Plaza. 2 allD !ui%o$ todo$, 5Co%pa6 ro$ 5co% (z3 B d rico5, yo d &o r co(oc r ;u % # ;ui)ocado %uc#a$ ) c $, 2 % # ;ui)ocado a;u1 co( lo$ padr $, C$t d $ $a& ( ;u yo !ui l pri% ro ( cara' arlo$, P ro d &o r co(oc r ;u , d $d l Co(cilio 4$ ;u #ici ro(, llo$ #a( ca%&iado, #a( ca%&iado %uc#o $o$ 6ato$ d la $ota(a, Co%pa6 ro$, a;u1 %i$%o ( $ta Plaza, $tD u(o ;u #a # c#o %uc#o por %1, por $al)ar% la )ida, %D$ ;u lo$ %i$%o$ cu%pa$ d %i partidoA Por a#1 $ lar03, 2 todo$ lo$ %i( ro$ co( la &oca a&i rta, " $pu4$, a c#_allar ( 0ra(d , 2 d u( ca%pa% (to a otro, y )i)a(do a Mac#o Mor (o ( todo l di$trito, Cr o ;u (o #a&1a( pa$ado (i 15 d1a$ d $d ;u r 0r $3, C(a (oc# , )ol)i (do d ! $t 'ar ( C(c1a, la ca%io( ta ( ;u ) (1a( da u(a )u lta ( l ca%i(o y $ d $&arra(ca, *o #u&o %u rto$, P ro ca$i todo$ lo$ diri0 (t $ r $ultaro( co( # rida$, B d rico $ ro%pi3 u( &razo, Lo ll )aro( ($ 0uida al #o$pital d Cata)i, $ lo (y $aro(, *ada 0ra) , di' ro(, 2 ( $o$ pri% ro$ d1a$, B d rico a(da&a por la call co( l y $o, Foda)1a r cu rdo ;u por (to(c $ !u l a(i) r$ario d la %u rt d $u padr , B d rico )i(o a la %i$a, $ pu$o ( pri% ra !ila, co( $u &razo l )a(tado co%o &a(d ra, "ic ( ;u r ci&i3 ord ( d l partido d ir a La Paz, 7o$p c#aro( ;u ;uizD$ ( l #o$pital d la E%pr $a (o l #a&1a( curado &i (, Qu $ #ici ra otra r )i$i3( ( La Paz, Bu allD co( Alicia, $u $po$a, 7 c# ;u 3 ( la cl1(ica 7ocorro M4dico, Lo at (di ro( l doctor Arratia y l doctor Blor $, 2 'uz0aro( ;u $ta&a %al (y $ado, Qu #a&1a ;u op rar l &razo, 7u %u' r % cu (ta ;u toda)1a $ d1a $tu)o co( 4l, pa$ a(do por la call , A la %a6a(a $i0ui (t , ( la cl1(ica, l aplicaro( a( $t $ia total, 2 $ ;u d3 ( la % $a d op racio( $, JGa&1a( # c#o a(Dli$i$ d coraz3( a(t $, para ) r $i a0ua(tar1a la a( $t $iaK Cr o ;u (o, JL pu$i ro( u(a do$i$ %uy altaK *o $4, Lo >tra6o $ ;u lu 0o (o $ #izo autop$ia, 2o l pr 0u(t4 a $u %adr , u(a )i 'ita, y % di'o ;u (o l $ p r%iti ro(, 7 !or%3 u(a co%i$i3( para i() $ti0ar, p ro (u(ca $ ll 03 a (ada, Ac ptar u( cri% ( $ %uy duro, 2o (o lo cr o, por;u para u( %4dico $ lo Elti%o, M 'or po( r u(a &o%&a y (o #ac r $o, ;u todo l %u(do $o$p c#a,,, P ro, Jpor ;u4

llo$ (o >i0i ro( la autop$iaK 7i %pr #a ;u dado u(a i(t rro0a(t 0ra(d $o&r $u %u rt , Ca$i !u du lo (acio(al, " La Paz lo tra' ro(, 2 l #a( ido a $p rar ( la tra(ca %uc#a 0 (t , %uc#1$i%a, ?2 cuD(to$ ) $tido$ d ro'oA Ll )a&a u(a $colta d %i( ro$ y d c#ica$ ;u $ )i$ti ro( co( 0uardapol)o$ ro'o$, o(d a(do &a(d ra$ ro'a$, Bu i%pr $io(a(t , E$tD (t rrado ( Llalla0ua, do(d 7a('i(4$ !il%3 lu 0o El Cora' d l Pu &lo, L d dicaro( l ci( , l l )a(taro( $a $tatua d &ro(c ;u $tD ( la Plaza d l Mi( ro, todo !u ro( ala&a(za$ para 4l, Lo ;u (o #a # c#o (adi , (i la B d raci3( d Mi( ro$, (i la CO9, (i lo$ d $u partido, $ r $catar $u #i$toria, E$cri&ir lo ;u #izo, lo ;u #a&l3, lo ;u !u B d rico E$c3&ar, 2 #ac !alta,
" E$c3&ar (o $ pod1a $ r %D$ ;u a%i0o o ( %i0o, *adi l ra i(di! r (t , A%a&a o a&orr c1a ( la % dida ( ;u la$ p r$o(a$ $ta&a( ( u(a r laci3( d >plotaci3( o d id (ti!icaci3( co( lo$ %D$ opri%ido$, E$t ra $u crit rio para d !i(ir y di$ti(0uir a lo$ a%i0o$ d lo$ ad) r$ario$, <r 0orio Iriart

Una #i2a en Or%ro


7a(tia0o < li(a$ #a&1a $ido l &razo d r c#o d Li(o ( l arra(;u d la P1o, " r c#o por lo r cto, por la di$cipli(a, 2 ta%&i4( por lo d r c#i$ta, ;u l !alta&a( #ora$ a $u$ d1a$ para $cri&ir li&r to$ co(tra l ca$troco%u(i$%o y otra$ #i r&a$, P ro 7a(tia0o !u ca%&ia(do %uc#o, Lo$ l1o$, la$ di(a%ita$, la %a$acr d $ pti %&r ,,, Bu a&ri (do lo$ o'o$, Lo$ a&ri3 ta%&i4( para la cultura &oli)ia(a, Co% (z3 a $tudiar la$ l (0ua$ %adr $, $ #izo ay%ari$ta, $ (a%or3 co%o u( c#ico d la %E$ica y lo$ tra' $ y la$ tradicio( $ a(di(a$, R cu rdo u(a r u(i3( co( lo$ locutor $ d la %i$ora. 5" $d #oy $tD( pro#i&ido$ lo$ di$co$ (ort a% rica(o$ ( la P1o 5$ lar03 7a(tia0o, 5JC3%o (o%D$ pu $,,,K 5Co%o lo dic#o, A;u1 (o )a a $o(ar %E$ica 0ri(0a, 5P ro padr , $i a %uc#a 'u) (tud l 0u$ta,,, 5Pr ci$a% (t , Al dro0ado l 0u$ta $u dro0a, P ro ( 9oli)ia t ( %o$ % 'or r p rtorio, ?ME$ica (u $traA *o #ay ;u p dir pr $tada la d a!u ra, 5P ro, padr 5i($i$t1a( lo$ locutor $5, #ay ;u dar )ari dad,,, 5Pu $ )ar1 ( co( %E$ica d Ar0 (ti(a o d M4>ico o d pa1$ $ (u $tro$, P ro a lo$ 0ri(0o$ (o l $ )a%o$ a #ac r l 'u 0o (i co( $u %u$i;uita, 5P ro $i u$t d %i$%o (aci3 allD,,, 5Pr ci$a% (t , Qui ro r (ac r a;u1,

71, $ !u radicaliza(do %uc#o l 7a(tia0o, Ad %D$, ra u( 0ra( or0a(izador, L $o&ra&a (tu$ia$%o, 2 a#1 !u ;u co% (z3 a cra( ar u(a (u )a %i$ora %D$ aut4(tica, %D$ &oli)ia(a, C(a !ilial d la P1o, 5E( Oruro $ rD, A;u1 ( l ca%pa% (to $ta%o$ %uy li%itado$, El t rr (o $ d la E%pr $a, la luz $ d la E%pr $a,,, y ya t ( %o$ &a$ta(t $ %aca(a$ co( la E%pr $a, *o$ ;ui r ( tapar la &oca, 5P ro, 7a(tia0o, pi ($a u( poco, *o pod %o$ co( la co(o%1a d 4$ta, JC3%o % t r(o$ ( otraK 5* c $ita%o$ li& rtad para #a&lar la$ ) rdad $, 5* c $ita%o$ p $o$ para pa0ar la$ d uda$, 5Gay &u (a$ o! rta$ d Ca(adD, Lo ( c $ario para la pri% ra i($talaci3(, E$ta $ rD co%o u(a #i'a d P1o XII, la pru &a d $u )italidad, "ic#o y # c#o, 7 !u ro( <a&ri l y 4l a !u(dar la !ilial ( Oruro, Radio 9oli)ia la i&a( a lla%ar, *i(0E( (o%&r %D$ (acio(al ;u 4$ , *i %D$ a%&icio$o, Por;u , $ 0E( pa$a&a( lo$ % $ $, l proy cto d la (u )a %i$ora cr c1a y cr c1a, 5P ($a%o$ co%prar u( tra($%i$or d 5 Tilo$ 5% dic u( d1a 7a(tia0o5, 2 )aria$ r p tidora$, Gay ;u cu&rir todo, 5J2 co( ;u4 ;uipo$,,,K 5La P1o (o$ pu d ayudar, C(a %adr (o dic ;u (o a $u #i'a, 5P ro $i (o$otro$ ap (a$ t ( %o$ para $alir al 4t r,,, 5Pr ci$a% (t , La 0 ( ro$idad (o $ %u $tra ( la a&u(da(cia, $i(o ( la $ca$ z, ?Mi4rcol $A *o$ !u ro( d $)ali'a(do, Co($ola, a%pli!icador, 0ra&adora$,,, ?#a$ta l t l tipo (o$ &irlaro(A La #i'a (o$ $ali3 cara, M 'or dic#o, a lo$ poco$ % $ $ ya $ #a&la&a d ;u (o$otro$ 4ra%o$ u(a $ucur$al d llo$, 2 (o$ $ cu $traro( p r$o(al, la$ % 'or $ )oc $, lo$ % 'or $ li&r ti$ta$, La P1o, co( l d $po'o, $ !u ;u da(do r za0ada, Por otro lado, (o$otro$ (o ;u r1a%o$ au% (tar pot (cia, ?7i ya co( u( Tilito t (1a%o$ ta(to$ ;u &rad ro$ d ca& zaA *u $tro$ pr $upu $to$ #a&1a( &a'ado %uc#o, 2a (o #ac1a%o$ ca%pa6a$ co( lo$ & ( !actor $ d Ca(adD, E$ ;u ( 7i0lo $i %pr #a&1a%o$ dado la i%a0 ( d u( 0ra( co($orcio co(3%ico do(d corr1a la plata, E(to(c $, (o$ pu$i%o$ co%o % ta l auto!i(a(cia%i (to, A lo$ locutor $, claro, $ l $ pa0a&a &i (, P ro ya (o ra co%o a(t $, cua(do Li(o, ;u $ 0a(a&a( I 3 5 ) c $ %D$ ;u lo$ d La Mi( ro, La$ di! r (cia$ (tr lo$ locutor $ $i(dical $ y lo$ (u $tro$ $ #a&1a( acortado &a$ta(t , Ga&1a%o$ p rdido %uc#o pod r co(3%ico, *o dir1a yo ;u ( $ta tapa lo$ pro0ra%a$ radial $ % 'oraro( %uc#o, La ori (taci3( $1, l co(tacto co( l pu &lo $1, Lo$ locutor $ local $ (o ra( %alo$, A)a(zaro( %uc#o ( poco ti %po, Al0u(o$ parti ro( d c ro y ll 0aro( a $ r radiali$ta$ d pri% ra talla ( todo l pa1$, P ro, d $d lu 0o, ya (o %a(t (1a%o$ l Mpro! $io(ali$%oN d a(t $, 2 &u (o, %i (tra$ lo$ co%pa6 ro$ d Oruro l )a(ta&a( la Radio 9oli)ia, (o$otro$ (o$ co(c (tra%o$ %D$ ( lo pro%ocio(al ;u ( lo $p c1!ica% (t radio!3(ico, *o$ % ti%o$ co( do$ %a(o$ ( la al!a& tizaci3(, 2a la$ id a$ d Pa&lo Br ir #a&1a( ll 0ado co( !u rza al pa1$, P ro, Jc3%o adaptarla$ a la cultura ;u c#ua, a la ay%araK

Pri% ro, ;u (o #a&1a u(a $ola cartilla ( $a$ l (0ua$, Pu $ a la&orar cartilla$, 2 a co(tratar 0 (t , a !or%ar 0rupo$ d radio $cuc#a$ ( lo$ ca%pa% (to$ %i( ro$ y ( la$ co%u(idad $ ca%p $i(a$ d l *ort d Poto$1, Ll 0a%o$ a co(tar co( u(o$ =-- l1d r $ a(i%a(do a otro$ ta(to$ 0rupo$, 2 co%o +,--o %D$ alu%(o$, A#1 $ta&a l l1o ta%&i4(, Ga&1a ;u )i$itar $to$ 0rupo$, "o$ o tr $ %o)ilidad $ y (do y )i(i (do a diario para $o$t ( r lo$ c (tro$ d al!a& tizaci3(, A ) c $, ra( )ia' $ d 1-- Til3% tro$ por ca%i(o$ i%po$i&l $, P ro cu%pl1a%o$, Gac1a%o$ l $!u rzo, 2 %D$ $!u rzo, lo$ alu%(o$, Por;u (o ra( $3lo la$ di!icultad $ d $tudiar y d r u(ir$ , $i(o ;u la$ cla$ $ por radio r $ulta&a( %uy !r1a$, %uy $colar $, a&urridora$, *o lo0ra%o$ Mtraducirla$N a u(a !or%a %D$ a% (a, *i lo0ra%o$ co() (c r(o$ total% (t d l tra&a'o ;u r alizD&a%o$, *o $4, %D$ ti %po pa$a&a, %D$ c (tro$ d alu%(o$ t (1a%o$, y %D$ co($tatD&a%o$ ;u la al!a& tizaci3( (o ra la lla) cita %D0ica ;u #a&1a%o$ $o6ado al co%i (zo, A(t $ ;u la$ l tra$, a(t $ ;u lo$ (E% ro$, apar c1a( otra$ ur0 (cia$, OOOOO 4 8ue la alfabeti"acin radiofnica est descartada6 4 8ui'n lo dice6 9osotros en la #$o desarrollamos una tremenda e0periencia. Hac$amos cursillos en cada campamento minero. De esta calle, un l$der. De la otra, otro. Y en las comunidades ind$genas, en Calacala, por ejemplo, igual sistema. +iempre comprometiendo a la gente del mismo medio. )nse7bamos cmo usar la cartilla, cmo seguir la e0plicacin de los profes locutores. Los e0menes no eran con!encionales. Les ped$amos que nos escriban una carta a la emisora. Y llegaba un chorro de cartas de los que aprend$an. #or miles llegaban. Y luego, las letras y el silabeo lo hac$amos jugando, como una loter$a que se cantaba en los programas de radio. 9os metimos con el sistema de ;reire y sus palabras generadoras. ;uimos a in!estigar primero, lgico. Coleccionamos como dos o tres mil palabras de uso en la poblacin rural y urbana. Yo mismo las grab'. 5h$ tienes (:=:. #ara el resto del pa$s qui"s no significa nada. #ero para el minero, (:=: es el pedrn que cae, palabra diaria del soca!n. )stas palabras las pusimos en carteles, en dibujos. 4 8u' !es ah$6 )so es CH&CH5. 4 Y qu' te dice la CH&CH56 2e gusta porque nos hace hermanos. La fiesta con CH&CH5 es buena. #ero si te chupas y sacudes a tu mujer ya no es tan buena. Lado positi!o de las palabras, lado negati!o. Y as$ le achuntbamos a los problemas reales de la !ida. ;ue una gran e0periencia, no hay quien diga lo contrario. Y e0tendida, pues. #orque la radio llega a todo lado. Hasta donde no se entra, donde la !icu7a cae o la llamita tropie"a, ah$ se cuela firme la radio. IIIII El #a%&r (o $ l , La %ortalidad i(!a(til (o $ $u%a (i r $ta, 2 4$ ra l pro&l %a,

Qu la al!a& tizaci3( (o $ $ (t1a co%o ( c $idad por llo$, F (1a( otro$ i(t r $ $ pri%ario$. % 'or $ ca%i(o$, % 'or $ pr cio$, % dici(a$, la )ida d $u$ a(i%al $, La )ida d $u$ #i'o$, $o&r todo, E(to(c $, l $!u rzo 0i0a(t ;u #ac1a( para $tudiar (o l $ co%p ($a&a ( ca$i (ada, Por;u d $pu4$, ( co%u(idad $ ta( ai$lada$, (o t (1a( la oca$i3( d l r (ada (i la ( c $idad d $cri&ir (ada, *o$otro$ d c1a%o$ ;u l ;u apr (d la$ l tra$ M $ %D$N, P ro llo$ aca&a&a( l cur$o y (o ra( (i %D$ (i % (o$, *i $i;ui ra co%o pr $ti0io $ocial ( la co%u(idad, Por;u a;u1 la cultura oral $ %uy !u rt y la$ r lacio( $ $ocial $ (o $ &a$a( ( carta$ (i ( co(trato$ (i ( !ir%a$, JA d3(d 1&a%o$K Fa%poco di$po(1a%o$ d li&ro$ o r )i$ta$ para darl $ $ 0ui%i (to a lo$ cur$o$, E( u( a6o apr (d1a( y ( otro ol)ida&a( lo apr (dido, Co%o lo d l arado ( l %ar, $o, E)alua%o$, Lo$ $!u rzo$ ra( %D>i%o$ y lo$ r $ultado$ %1(i%o$, A$1 ;u , poco a poco, (o$ !ui%o$ la(za(do por otro$ ru%&o$. % 'ora%i (to d la producci3(, $a(idad ) 0 tal, % dici(a$ co(tra la$ p $t $,,, P ro %D$ ;u $o. or0a(izaci3( popular, cur$o$ d $i(dicali$%o, !or%aci3( pol1tica, Por $u part , 7a(tia0o y $u Radio 9oli)ia di$parado$ ( u(a l1( a i(di0 (i$ta, Cua(do (o$otro$ #a&lD&a%o$ d auto!i(a(cia%i (to, Mla #i'a d OruroN $ta&a co( la auto0 $ti3(, 5Gay ;u ir #a$ta l !i(al, <r 0orio, Lo$ % dio$ d co%u(icaci3( d & ( $tar ( %a(o$ d l pu &lo, 5E$a $ la % ta, 7a(tia0o, P ro $i( ;u %ar tapa$, 5Pr ci$a% (t , E$a $ la tapa ;u corr $po(d , ;u lo$ ca%p $i(o$ ad%i(i$tr ( y $ a( du 6o$ d Radio 9oli)ia, Ello$ to%arD( la dir cci3(, yo ;u dar4 co%o a$ $or t4c(ico, 2 (adi lo ap a&a d l &urro, 9u (o, cua(do la $u&ida d Forr $ ( l Q-, 7a(tia0o p ($3 ;u #a&1a ll 0ado l %o% (to, Gizo do(aci3( d la %i$ora orur 6a a la B d raci3( Ca%p $i(a, Fodo &i (, todo popular, P ro calcula ;u (o #a&1a pa$ado u(a $ %a(a d $to, cua(do 9D(z r 0olp 3 a Forr $, Fodo al tac#o, 7a(tia0o tu)o ;u $capar a C#il co( otro$ d la radio, Lo$ diri0 (t $ ca%p $i(o$ p r$ 0uido$, Lo$ ;uipo$ a&a(do(ado$, 2 9D(z r, (to(c $, ;u (o%&ra a $u$ coordi(ador $ a%arillo$ para ;u diri'a( la (u )a %i$ora capturada por l o!iciali$%o, C( !raca$o, pu $, Por corr r ta(to $ ;u daro( $i( zapato$, P ro (o ad la(t %o$ la #i$toria d 9D(z r, Qu toda)1a $ta%o$ co( 9arri (to$ y lo$ pla( $ tria(0ular $ d $u$ a$ $or $ (ort a% rica(o$,

Las $oga"as de .an J%an


2 ll 0a%o$ al PQ, al tri$t % (t r cordado 'u(io d I PQ, El '4rcito $ #a&1a ido r tira(do d la$ %i(a$, P ro lo$ %i( ro$ $ 0u1a( >i0i (do $u$ $alario$ di$%i(uido$, 2 $u%a&a(, % $ a % $, lo ;u l 0o&i r(o l $ ad uda&a, Lo$ a$ $or $ (ort a% rica(o$ $ %o$tra&a( i(!l >i&l $, E(tr3 l C# <u )ara ( 9oli)ia, E(tr3 la CIA ( acci3(, La raz3( pri(cipal d lo ;u )a a ocurrir a#ora ( lo$ di$trito$ %i( ro$ $ l r $ultado d ;u la CIA $ alar%a al

%D>i%o co( l !oco 0u rrill ro d `a(ca#uazE, 2 l '4rcito &oli)ia(o, a$ $orado i0ual ;u la COMI9OL, o& d c 3rd ( $ d l patr3( d l *ort , El ca$o $ ;u la CIA pi ($a ;u ( 7i0lo XX y Gua(u(i $tD l apoyo pri(cipal d l C# , 2 ;u d $d a#1 $ )a a d clarar la 0u rrilla ur&a(a, y ;u lo$ diri0 (t $ a(da( r col cta(do mit3as para apoyar la i($urr cci3(, y ;u ya )ario$ %i( ro$ $ #a( alzado, 'u(to a <u )ara, ( la$ %o(ta6a$,,, El 0o&i r(o d cid dar u( $car%i (to ' %plar, L i(t r $a, $o&r todo, capturar a lo$ diri0 (t $ ;u )a( a t ( r ( $a ! c#a u( A%pliado ( l 7i(dicato d 7i0lo XX, El 0o&i r(o li0 la (oc# d 7a( Hua( por;u $a (oc# , la %D$ !r1a d l a6o, #ay !o0ata$, !i $ta y c#upa ( todo l ca%pa% (to, *o #a&rD r $i$t (cia, pu $, Para %D$ di$i%ulo, ( ) z d ) (ir ( cai%a( $ P1 y ta(;u $, co%o #ac ( $i %pr ;u #a( (trado, la tropa )i(o por tr (, Calladito$ $ d tu)i ro( ( Ca(ca6iri, El 0 ( ral Prud (cio $ta&a al !r (t d l op rati)o, 2 l capitD( ]acar1a$ Plaza, ;u (o pod1a !altar cua(do ol1a la $a(0r ,P= Lo$ $oldado$ to%aro( po$icio( $ ( lo$ c rro$, Era( la$ I y % dia d la %a6a(a, Foda)1a #a&1a al0u(o$ co%padr $ atiza(do y %pu'a(do la Elti%a copa, Otro$, ;u ya $ l )a(ta&a( para (trar a la %i(a, 2 la$ %u' r $, pr para(do l ca!4 y ali$tD(do$ para la !a (a d l d1a, Lo$ $oldado$ (traro( ( $il (cio al ca%pa% (to, Ca$i (adi $ dio cu (ta, " r p (t , l i(!i r(o, "i$paro$ por todo$ lado$, u(a &alac ra $pa(to$a, < (t ;u i&a al &a6o, por;u a;u1 (o #ay &a6o pri)ado, u( &alazo, C( &orrac#ito, otro &alazo, C( $ r (o ;u a(da&a ( la call , %u rto ta%&i4(, 2 la E%pr $a, ;u ra &i ( c3%plic , cort3 la luz a la$ 5 y 1- d la %a6a(a, Bu tirot o d 0u rra, Lo$ ) ci(o$ $ tra(ca&a( ( $u$ ca$a$, p ro la$ &ala$ atra) $a&a( la$ pu rta$ d %ad ra, la cala%i(a d lo$ t c#o$, M acu rdo d u(a %uc#ac#a ;u ll 03 llora(do a la %i$ora, Ella i&a al &a6o y la &ala l atra) $3 l ) $tido por a;u1 y por allD, M acu rdo, $o&r todo, d Bid lia, @i)1a a;u1, c r;uita d la P1o, E$ta&a $p ra(do !a%ilia, Co%o todo$, #a&1a atizado !r (t a la ca$a y a#ora $ l )a(ta&a para #ac rl l d $ayu(o a $u$ #i'o$, apro) c#a(do la $o&ra d la !o0ata, Cay3 u( %ort ro a $u$ pi $, la d $troz3 total% (t , l r ) (t3 l )i (tr , 2 la JaJa $aca(do u(a %a(ito, (aci (do $o&r la$ &ra$a$, %uri (do a#1 %i$%o ac#ic#arrada, 'u(to al cu rpo d $u %adr , *adi $a&1a lo ;u $ta&a pa$a(do (i por ;u4, <rito$, carr ra$, (o $ at (d1a (i a lo$ %u rto$, Bu u( ata;u co&ard , por la $palda, Por $o ta(to $ r cu rda, E( la$ otra$ %a$acr $ #a&1a #a&ido (!r (ta%i (to, luc#a. (o$ %ata( y %ata%o$, A;u1 (o, A;u1 todo !u ca(allada, 9u (o, l E(ico ;u %uri3 ( $u l y !u Ro$ (do <arc1a Mai$%a(, l d l i($ulto co( Li(o, @i)1a c rca d la Plaza, Cua(do )io lo$ $oldado$ (tra(do, $ac3 u( ri!l y $ ll )3 a cuatro por d la(t , Mat3 a u( t (i (t , Lo &al aro( a 4l, Lo $u&i ro( # rido al $ 0u(do pi$o d l 7i(dicato, 2 all1, a $co(dida$, lo !u$ilaro(, Mu rto$ #u&o =P, Mu' r $, (i6o$, 0 (t i(oc (t , 2 # rido$, co%o u( c (t (ar, E$ta !u la M#aza6aN d l Mayor P4r z, ;u !u ord (ado por l Coro( l @illalpa(do, ;u !u ord (ado por l < ( ral Prud (cio, ;u !u ord (ado por 9arri (to$, 2 atrD$ d

P1 Ca%io( $ %ilitar $,

P=

]acar1a$ Plaza !u a$ $i(ado poco$ a6o$ d $pu4$ por d $co(ocido$, E( l a%a( c r d otra (oc# d 7a( Hua(, a6o 19Q-, $u cadD) r apar ci3 d $cuartizado d (tro d la %o)ilidad ( ;u )ia'a&a d Oruro a La Paz,

9arri (to$, lo$ =P a$ $or $ (ort a% rica(o$ ;u %a( 'a&a( la COMI9OL, Por cada a$ $or, u( cadD) r, OOOOO Yo !i!o aquicito, cerca de la #$o. )staba salida del hospital de una hemorragia. )staba sentada as$, mire. Aueno, han ati"ado al frente. 4Creer usted que de t' me he antojado6 5nd a comprrmelo le digo a un chico. 2e preparo mi t'. Y a dos ponches me han in!itado. Y a un sucumb' /, ms me han in!itado. Con eso, me han dado a dormir. +ubo, porque sobre gradas !i!o. Aien, me dorm$. 2e grita una !ecina. He salido. )n todo el cielo del frente hab$a luces y mucho ruido, cohetes. Como no paso aqu$ +an =uan por andar !endiendo apio, no sab$a. 5s$ encendern fogatas pens' yo. 2e he entrado, me !uel!o a recostar. Cuando KuhhhL, dice la sirena. De emergencia era la sirena. Y tiros, tiros.... #arec$an los cohetillos de +an =uan. #ero eran balas. )ncendela digo a mi marido. Y 'l enciende la radio. 9ada. +e ha ido la lu", todo oscurito. Y siguen los tiros. #ara eso noms toman, para pelearse digo yo. 2i marido ha trancado la puerta, ha puesto la payasa ah$ frenando. Y no ten$amos lu", no ten$amos parafina, ni le7a. He salido otra !e". Y apenas me bajo la grada, FpumH, a un sereno, ah$ delante m$o, le han metido bala. He !isto. Dos !ueltas ha dado. +in decir =esGs muri. 2e acerco a !er ms. <ienen soldados por dos esquinas. Yo me he parado as$ de cara a los rifles, con mi pollera as$, piernas abiertas, carajeando a los soldados. 5busi!os, les dije. Hijos de puta. )ntonces, miro atrasito m$o. Aurro muerto, perro muerto. Y nada me ha pasado a m$. #or eso, miedo no tengo a balas. Luego, sal$ al +indicato. 2aisman muerto. @na se7ora, con su JaJa, muerta tambi'n. Hartos han muerto esa noche, hartos. 5s$ hemos pasado esta !ida p'sima. *OCGE "E 7A* HCA* Mi( rito &oli)ia(o ?;u4 %ala )ida t $p raA O %u r $ d $ilico$i$ o ( la (oc# t &al a(, 7a( Hua( a(da&a %ar ado pr (di (do, d pu rta ( pu rta, !u 0o$ d ilu$io( $ ti&ia$ y apa0a(do p (a$ )i 'a$, P+ L
c# &atida % zclada co( alco#ol,

Mu r ( al !ilo d l al&a %il $ d al 0r $ #o0u ra$,,, y (tr lloro$ y $a#u% rio$ $ (ci (d ( %il $ d ) la$, ?*oc# %ala, (oc# al 0r , (oc# d &ala$ y !i $ta$, (oc# d &ail $ y %u rt $,,, ?Fraidora (oc# %i( raA Call '3( d !r1o y luto, la %i(a $ co%o u( dil %a. l 0ir %orir ad (tro o l 0ir %orir a!u ra, Mi( rito &oli)ia(o ?;u4 %ala )ida t $p raA O %u r $ d $ilico$i$, o ( la (oc# t &al a(, <r 0orio Iriart OOOOO Co%o #a&1a( cortado la luz para ;u la$ %i$ora$ (o #a&lara(, pu$i%o$ la pla(ta d % r0 (cia, La P1o XII %p z3 a d (u(ciar, a dar la$ pri% ra$ (oticia$, a p dir $a(0r para lo$ # rido$, Lo$ $oldado$ )i(i ro( a p dir ci rr d %i$i3(, O ;u pu$i4ra%o$ %E$ica r li0io$a por l r $p to d &ido a lo$ %u rto$ ;u llo$ %i$%o$ #a&1a( %atado,,, P ro ya la (oticia $ta&a ( l air y corr1a por todo l pa1$, 2 )i(o Mo($ 6or Ma(ri;u $ %i$%o d1a =5, *o )i(o $ta ) z a co(d (ar al co%u(i$%o, $i(o a ) r co( $u$ propio$ o'o$ lo ;u #a&1a # c#o l '4rcito, lo$ d ! ($or $ d la 9oli)ia cat3lica, ( (o%&r d l a(tico%u(i$%o, Ma(ri;u tra'o do$ %o('ita$ para ayudar co( lo$ # rido$, La 0 (t ) (1a a la %i$ora a pr 0u(tar por lo$ $uyo$, Co%o (adi $a&1a ;ui4( ra l %u rto (i cuD(to$ #a&1a, 1&a%o$ a la %or0u a co(tar, Fodo l %u(do $ta&a alt rado, 5Gay ;u r cup rar l 7i(dicato 50rita&a( lo$ %i( ro$ y ta%&i4( la$ $ 6ora$, Co( Ma(ri;u y u( &u ( 0rupo ll 0a%o$ al 7i(dicato, 5?7i (o $al (, a$alta%o$A 5a% (aza&a( lo$ %D$ !urio$o$, Por $u rt , l capitD(, )i (do al o&i$po, ord (3 $alir la tropa, Co%o ci ( $oldado$ ( !ila &a'aro( d l local, 2 ;u daro( patrulla(do toda $;ui(a, E$a tard , l (ti rro, *o $ % d $pi(ta d la % %oria a;u lla %ultitud !r (t a la i0l $ia, c#illa(do y )oci! ra(do co(tra l '4rcito, (o%&ra(do a $u$ %u rto$, llorD(dolo$

$i( $a& r c3%o ) (0arlo$,,, 2a ;u r1a(, ( l c % (t rio, la(zar$ co(tra lo$ 0uardia$ a %atar y a %orir, ?y ;u $ #u(da la %i(aA E$ di!1cil co(t ( r la ra&ia popular cua(do u(o ta%&i4( la $i (t , P ro $i #a&1a %a(i! $taci3(, la %a$acr $ %ultiplicar1a i(Etil% (t , 71, !ui $a (oc# co%o ;uita0a(a$ a ) r a lo$ diri0 (t $ ;u $ #a&1a( $co(dido ( la P1o, E$ta&a R (4 C#ac3(, l $ cr tario 0 ( ral d l 7i(dicato, 2 Ca%ac#o, l trot$To, Co%o #a&1a A%pliado, la$ ca& za$ d la B d raci3( $ta&a( ( 7i0lo XX, 7i%3( R y $, $co(dido ( otro lu0ar, %a(d3 % ($a' , *o pod1a a$o%ar$ , Muc#o di$cuti%o$ (to(c $, Al !i(, d $pu4$ d p $ar la $ituaci3(, $ co() (ci ro( d ;u $ r1a u( $uicidio (!r (tar$ co(tra la$ auto%Dtica$ d l '4rcito, Pa$3 la (oc# , Lo$ diri0 (t $ $ r u(i ro( ( i(t rior %i(a co( lo$ tra&a'ador $, Muc#o$ car0a&a( ya la$ di(a%ita$, di$pu $to$ a u(a p l a d $i0ual, C#ac3(, por $u rt , lo0r3 parar la co$a, Lla%3 a r u(i3( a lo$ " l 0ado$ d la$ $ ccio( $, 2 (o$ 'u(ta%o$ ( P1o XII, E$ta&a Ma(ri;u y ta%&i4( Mo($ 6or B y, ll 0ado d Poto$1, 2a ra tard , o$cur c1a, A p $ar d l to;u d ;u da y la$ r u(io( $ pro#i&ida$, la pr $ (cia d lo$ do$ o&i$po$ !r (aro( al coro( l, 5?Qu $ )aya l '4rcito d a;u1, $o$ #i'o$ d putaA 8pri% ra d %a(da: 5?El 7i(dicato $ (u $tro, ;u lo d )u l)a(A 8$ 0u(da d %a(da: 5?Li& rtad para lo$ pr $o$ y 0ara(t1a$ para lo$ diri0 (t $A 8t rc ra d %a(da: 5?Qu a la$ )iuda$ (o la$ c# ( d la$ ca$a$, ;u lo$ #u4r!a(o$ pu da( $ 0uir ( la $cu la, ;u i(d %(ic (, pu $A 8cuarta d %a(da: 5?2 (u $tro$ $alario$, cara'o, ;u ya )a( do$ a6o$ ro&a(do la %itad d lo ;u tra&a'a%o$A 8;ui(ta d %a(da: Co( la$ ci(co d %a(da$, d cidi ro( ;u pr $ (tDr$ la$ a 9arri (to$, Ma(ri;u y yo !u4ra%o$ a La Paz a

Bui%o$, Pi$a%o$ la %o)ilidad co( ur0 (cia, co( la pri$a d lo$ po&r $, *o$ r ci&i3 l Pr $id (t , Hu(to a 4l, l < ( ral O)a(do y l Coro( l L c#1( 7uDr z, d la COMI9OL, " lo$ ci(co pu(to$, cuatro lo$ r c#azaro(, 9u (a$ pala&ra$ $1, 9u (a$ % (tira$, 73lo c di ro( ( la i(d %(izaci3( d lo$ %u rto$, 2 ya ra c d r d %a$iado, $ 0E( llo$, ?El cat3lico 9arri (to$A Co%o yo t (1a cuatro diri0 (t $ $co(dido$ ( la %i$ora, ( c $ita&a a$ 0urar 0ara(t1a$ para llo$, Lla%4 apart al Pr $id (t , A(t $ d #a&lar, % pr 0u(ta. 5"3(d $tD( lo$ diri0 (t $, padr K 5E( la P1o XII, 5Lo i%a0i(a&a, 2 % pro% ti3 $acarlo$ ( # lic3pt ro lo a(t $ po$i&l , 5El '4rcito, padr , ya u$t d $a& , $ di!1cil co(trolar todo,,, 5d la(t d %1, l c#a&a la culpa a $u propio '4rcito, Cua(do r 0r $a%o$ Ma(ri;u y yo a 7i0lo, r $ulta ;u l %i(i$tro Ar0u da$ #a&1a ad la(tado u(a ord ( d atrapar a todo$ lo$ diri0 (t $, 7 d $at3 u(a r pr $i3( tr % (da, Lo$ cuatro ;u a(da&a( $co(dido$ ( la P1o, ra'aro( a ti %po, Era la lla%ada Op raci3( Pi(0\i(o, A =-- o&r ro$ lo$ ca(c laro(, A otro c (t (ar lo$ %o(taro( ( u( a)i3( %ilitar, y al d $ti rro, I$aac Ca%ac#o y R (4 C#ac3( $

i(t r(aro( ( la %i(a y d clararo( #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida, "oc d1a$ dur3 la #u l0a, P ro ra i%po$i&l %a(t ( rla, Cua(do l Co%it4 $ l )a(t3, lo$ %i( ro$ !u ro( (tra(do al tra&a'o a$1, d $al (tado$, u(o$ $1, otro$ (o,,, Fodo$ %a$ca(do u(a a%ar0ura 0ra(d , %D$ a%ar0a ;u la coca, ;u dur3 %uc#o$ d1a$, %uc#o$ % $ $, La zo(a ;u d3 %ilitarizada a car0o d l Coro( l @illalpa(do, 2 la P1o XII, d $d (to(c $, (o $ali3 d la %ira d l '4rcito, OOOOO De &saac Camacho no se supo nunca ms. Yo digo que fue el crimen perfecto. Lo mat 5ntonio 5rguedas, que era entonces 2inistro del &nterior. #ero, 4sabes cmo lo mat6 )sto toda!$a no lo aceptan muchos periodistas. (e cuento. Lo apresaron y lo trajeron inmediatamente a La #a". )ste 5rguedas le saca los documentos y se los entrega a un agente del 2inisterio. Y este agente !a a Araniff, como si fuera &saac Camacho, a sacar un pasaje para Auenos 5ires. Con los documentos de Camacho !iaja a Auenos 5ires y se hospeda all en un hotel tres d$as. Luego, regresa tranquilamente. 5rguedas mata a &saac Camacho en La #a". Cuando sus familiares y las comisiones que se nombraron !an a reclamar al 2inisterio1 K9o, 'l !iajL. <an a Araniff1 K+$, s$, !iaj en tal fecha a Auenos 5iresL. <an a la 5rgentina1 K+$, se7or, en nuestro hotel se hospedL. Y pasaron ms de dos a7os y sus familiares toda!$a buscndole. Dec$an que se hab$a ido a ?usia, que lo !ieron por ac y por all... La cosa fue pasando. 9adie denunci. #ero fue 5rguedas. Y la C&5, claro. IIIII La$ id a$ d %ora( ( ca%&iar, C(o d %ora ( ca%&iar, Por;u %ira, yo t cu (to lo d 7a( Hua( a#ora, a di$ta(cia d 15 a6o$, y $ di$ti(to a co%o lo co(ta&a ( a;u l (to(c $, Lo$ # c#o$ $o( lo$ %i$%o$, p ro la i(t rpr taci3( ca%&ia, Foda)1a ( l PQ yo $ 0u1a co( $;u %a$ !Dcil $, Lo$ co%u(i$ta$ $o( co%u(i$ta$, 9u$ca( l odio, El '4rcito $ pro)ocado por la acci3( $u&) r$i)a d lo$ co%u(i$ta$, El pu &lo ( % dio, $i %pr pa0a(do lo$ plato$ roto$, La$ $olucio( $ #ay ;u &u$carla$ co() r$a(do co( lo$ d arri&a, A&la(dar a lo$ 0o& r(a(t $, Co$a$ d $a$ ;u d $pu4$ la r alidad )a d $%i(ti (do, 7i (o $ #a p rdido, d & a(dar por a#1 u( $crito %1o $o&r la (oc# d 7a( Hua(, " & a(dar por a#1, OOOOO
La opi(i3( pE&lica d 9oli)ia )i) toda)1a co(!u(dida, La %ayor part cr ;u (o $ 'u$ti!ica d (i(0E( %odo la acci3( d l '4rcito, ;u %ataro( por %atar y ;u lo$ pla(t a%i (to$ d lo$ %i( ro$ ra( pura% (t $i(dical $ y co(3%ico$, P ro (o ra a$1, E$ )id (t ;u la %a$a d lo$ 5,--- %i( ro$ ;u tra&a'a( ( $t di$trito )i)1a %uy a' (a a todo pla( $u&) r$i)o, li%itD(do$ >clu$i)a% (t a p dir y d $ ar u( $alario %D$ 'u$to, P ro al0u(o$ diri0 (t $ $i(dical $, a$ $orado$ y !i(a(ciado$ por u( p ;u 6o 0rupo d co%u(i$ta$ y trot$Ti$ta$ p ($a&a( d otro %odo,

El =5 d 'u(io ra la ! c#a i(dicada para ;u 0rupo$ d %ilicia$ %i( ra$ atacara( a u(a !racci3( d l '4rcito ;u tra&a'a&a ( La0u(illa$ ( la co($trucci3( d l ca%i(o a C(c1a7ucr , El pla( ra apod rar$ d la$ ar%a$ d l '4rcito i(% diata% (t d clarar a $t di$trito Mt rritorio li&r N apoya(do a lo$ 0u rrill ro$ ca$troco%u(i$ta$, La co($i0(a ;u l '4rcito tra1a ra la d (trar $i0ilo$a% (t ( 7i0lo XX, rod ar l 7i(dicato y to%ar pr $o$ a todo$ lo$ diri0 (t $ ;u $ #a&1a( co(0r 0ado ( $ta localidad para ! ctuar u( A%pliado Mi( ro, 7i( %&ar0o, a p $ar d todo$ lo$ $ cr to$ %ilitar $, la (oticia $ #a&1a colado y ( l 7i(dicato u( 0rupo r ducido d $ (!u(da&a y car0a&a $u$ ar%a$, di$pu $to$ a &atir$ ( luc#a cru (ta y d $i0ual co(tra todo u( '4rcito !or%ida&l % (t ;uipado, Bu ro( o&$ r)ado$ at (ta% (t lo$ %o)i%i (to$ d l '4rcito, El tr ( $ #a&1a d t (ido cua(do aE( l !alta&a u( Til3% tro para ll 0ar a la $taci3( d Ca(ca6iri, C(a !racci3( d l '4rcito d $c (di3 d l tr ( y a)a(z3 caut lo$a% (t por la lad ra d l c rro #a$ta to%ar po$icio( $ ( la cu%&r d l %o(t ;u do%i(a l lado $ur d 7i0lo XX, El 0ru $o d la colu%(a &a'3 ( la $taci3( d Ca(ca6iri %i (tra$ u(a t rc ra !racci3( lo #ac1a al0o %D$ ad la(t y a)a(za&a para to%ar la cu%&r d l Cal)ario d Llalla0ua, La colu%(a d l c (tro a)a(za&a #a$ta l Ca%pa% (to 7al)adora cua(do d pro(to $i(ti ro( l ta&l t o !at1dico d do$ a% tralladora$ ;u l $ ataca&a( d $d corta di$ta(cia, A(t $ d ;u pudi ra( r accio(ar, do$ $oldado$ ca1a( %u rto$ y )ario$ # rido$, La$ do$ !raccio( $ d apoyo ;u do%i(a&a( lo$ c rro$ a&ri ro( !u 0o c rrado $o&r la$ do$ a% tralladora$, El Ca%pa% (to 7al)adora dura(t &r ) $ %i(uto$ $ co()irti3 ( u( ) rdad ro i(!i r(o, E$a %i$%a tard $ d &1a ! ctuar l (ti rro d la$ =P )1cti%a$, C(a i%pr $io(a(t %ultitud $ co(0r 03 !r (t a (u $tra i0l $ia, Bu i%po$i&l po( r u( poco d ord ( ( a;u l co(0lo% rado d 0 (t lloro$a y )oci! ra(t , 7 rD di!1cil i%a0i(ar$ al0o %D$ tri$t y a la ) z %D$ d $ord (ado i(co# r (t , Mil $ d p r$o(a$ $ a0olpa&a( alr d dor d lo$ !4r tro$ y %i (tra$ u(o$ llora&a( lD0ri%a$ d dolor, otro$ la(za&a( a lo$ air $ co($i0(a$ pol1tica$ o ar (0a$ ( ta% (t $u&) r$i)a$, Lo$ i($ulto$ al '4rcito y lo$ M%u raN al i%p riali$%o ya(;ui d lo$ u(o$ co(tra$ta&a( co( la$ pl 0aria$ y lo$ 0rito$ d dolor d lo$ otro$, E( l c % (t rio !u aE( %ayor la co(!u$i3(, 7u&ido$ a lo alto d lo$ %uro$ ;u circu(da( la )i 'a ( cr3poli$, al0u(o$ i%pro)i$ado$ orador $ la(zaro( pala&ra$ d !u 0o, a)i)a(do l r (cor i%pul$a(do a la ) (0a(za, Muc#o$ d lo$ !a%iliar $ d la$ )1cti%a$ p d1a( a 0rito$ ;u $ proc di ra a la i(#u%aci3( d lo$ cadD) r $, p ro lo$ co%u(i$ta$ (o ;u r1a( p rd r a;u lla oca$i3( %a0(1!ica ;u l $ &ri(da&a l dolor d u( pu &lo para $ %&rar l odio ( lo$ corazo( $, <r 0orio Iriart R laci3( d la *oc# d 7a( Hua( 15 d 'ulio 19PQ

3erroris"as con %ni$orme


A;u1 ( 9oli)ia dic ( ;u l alo'ado, co%o l p $cado, $ oli$ca a lo$ tr $ d1a$, A lo$ %ilitar $ alo'ado$ ( l di$trito %i( ro l $ pa$3 $o, " $pu4$ d la r pr $i3( !u rt , la corrupci3( d cada d1a. ;u $i ro&o$, ;u $i pal%ar a u( &orrac#ito ;u $al1a d (oc# , ;u $i )iolaci3( d %u' r $,,, 9u (o, todo lo ;u co( u(i!or% y !u$il $ pu d co% t r, La$ $ 6ora$, lo$ tra&a'ador $, ) (1a( co($ta(t % (t a la P1o XII a d (u(ciar, 2 (o$otro$, lar0D&a%o$ por la %i$ora, El Co%a(da(t d la ]o(a (o$ ad)irti3 ;u la P1o $ta&a a0ita(do, 2 (o$otro$ l ad) rti%o$ ;u la a0itaci3( $al1a d lo$ cuart l $,

E$ta%o$ ( l P8, La %i$ora $ 0u1a % tida ( pla( $ d a$i$t (cia, ( lo d la al!a& tizaci3(, ( %il co$a$, Fa%&i4( or0a(izD&a%o$ ca%pa6a$ radial $ cua(do ) 1a%o$ u(a i('u$ticia ;u $ d &1a d (u(ciar, A$1 !u lo d la$ palliris, Lo d lo$ la% ro$, 2 ta%&i4( l l1o ;u $ ar%3 co( lo$ !a%o$o$ Marr (datario$N d la E%pr $a, Mira c3%o, " $d #ac1a %D$ d u( a6o, la E%pr $a #a&1a co% (zado a c d r al0u(a$ part $ %D$ >t rior $ d la %i(a a 0 (t o!iciali$ta, Muc#o$ ra( !a%ilia d l 0 r (t , E$to$ arr (datario$ co(trata&a( a p o( $ para >plotar $u co(c $i3(, L $ pa0a&a( u(a %i$ ria, 7i t p $o$, oc#o p $o$ por d1a, 2 ra u( tra&a'o i(#u%a(o, a0otador, Co%o lo$ arr (datario$ (o $ co($id ra&a( patro( $, (o cu%pl1a( (i(0u(a l y la&oral (i d prot cci3( al tra&a'ador, *i )acacio( $, (i do%i(ical $, (i $ 0uro, *ada, El a&u$o cr ci3, 2a ra( co%o =,--- d $0raciado$ tra&a'a(do ( $a$ co(dicio( $, La E%pr $a ! liz, Co( %a(o d o&ra %D$ &arata, &a'a&a lo$ co$to$ d producci3(, JQui4( r cla%a&aK Lo$ $i(dicato$ d $articulado$, l di$trito i(t r) (ido, Fodo$ %udo$, @i ( la d l 0aci3( a P1o XII, *o$ >plica(, Era %uy co%plicado l a$u(to por;u l '4rcito $ta&a ( l 'u 0o ta%&i4(, *o$otro$ #a&la%o$ co( lo$ p o( $ y, co%o ra a(t $ d *a)idad, p ($a%o$ ;u $ podr1a co(c (trar la luc#a ( l pa0o d lo$ a0ui(aldo$, 7i to%D&a%o$ l pro&l %a ( &lo;u , capaz ;u (ada $ co($ 0u1a, Ga&1a ;u l )a(tar u( $olo r cla%o, lo0rar u(a )ictoria a &r ) plazo, para co% (zar a ro%p r l %uro, 9u (o, la %i$ora arra(c3 la ca%pa6a, JC3%o (o i&a( a pa0ar$ $i;ui ra lo$ a0ui(aldo$K L $ di%o$ duro, C( pro0ra%a, otro pro0ra%a, (oticia$ $o&r l ca$o,,, La 0a(a%o$, A * % lio Mart1( z, u(o d lo$ arr (datario$ %D$ a&u$i)o$ ;u $ ( 03 a pa0ar, lo % ti ro( pr $o, 2 (o $ali3 d la cDrc l #a$ta ;u d po$it3 la ca(tidad total d lo$ a0ui(aldo$ d ) (0ado$ por $u$ tra&a'ador $, Co%i (za l a6o, C(a (oc# , ( lo$ Elti%o$ d1a$ d ( ro, ?pu%A, di(a%itazo, El cartuc#o >plot3 ( l patio d la ca$a parro;uial, Fodo$ lo$ )idrio$ roto$, @i ( (to(c $ l Co%a(da(t , co(doli (do, 2 a$ 0ura(do )i0ila(cia $tricta para i%p dir ;u lo$ Mt rrori$ta$ co%u(i$ta$N r pita( $o$ acto$ )a(dDlico$, ?@i0ila(cia $trictaA *o pa$aro( I d1a$, cua(do ( la %adru0ada d l + d ! &r ro otra ) z ?pu%A, u(a >plo$i3( %D$ !u rt , P ro a#ora la car0a d di(a%ita #a&1a $ido pu $ta al pi d la a(t (a d o(da corta d la P1o, *o cay3 la a(t (a, 2 'u$ta% (t por $o, $a&1a%o$ ;u (o ra( %i( ro$ lo$ $a&ot ador $, C( %i( ro (o !alla co( la di(a%ita, Co% (za%o$ a i() $ti0ar, 2o !ui calladito co( lo$ $ r (o$. Ja ;u4 #ora pa$aro(K,,, J;ui4( $ i&a(K,,, Japa0aro( la$ luc $ d la %o)ilidadK,,, Jc3%o la #ici ro(K,,, Lo$ $ r (o$ cola&ora&a(, Ga&1a( )i$to todo, P ro yo (o pod1a co%plicarlo$ a llo$, 7 'u0a&a( l pu $to y al0o %D$, "i$i%ul4, Co%o t (1a todo$ lo$ dato$, di' ;u yo %i$%o $ta&a d $pi rto a $a #ora, Qu )i, 2 ;u u(a %adr cita, ta%&i4( $i( $u 6o, i0ual )io, 8Por;u la %o)ilidad pa$3 !r (t a la ca$a d la$ %o('a$:, Claro, ya (o$ #a&1a%o$ apala&r ado co( lla$ y $ta&a( di$pu $ta$ a at $ti0uar, Foda la #i$toria ra para cu&rir a lo$ $ r (o$ y d $cu&rir a lo$ %ilitar $, Por;u #a&1a( $ido llo$ %i$%o$, cuidador $ d l ord (, lo$ r $po($a&l $ d l at (tado, 5Lo$ t rrori$ta$ ti ( ( u(i!or% 5!ui a d cirl yo al Coro( l Az ro, ' ! %ilitar d l di$trito5, Lo$ t rrori$ta$ $o( $E&dito$ $uyo$, @aya y lla% al CapitD( Rada,

al F (i (t Ortu6o y al F (i (t Aroc (a, E$to$ tr $ o!icial $, %o(tado$ ( la C# )rol t d $ r)icio placa 5-III, $ d tu)i ro( 'u(to a la a(t (a a la$ +,15 d la %adru0ada, A p $ar d la &orrac# ra ;u ll )a&a(, l ac#u(taro( la di(a%ita al pi d la a(t (a, JQui r pru &a$K JQui r t $ti0o$K L1o 0ra(d a;u l, El Coro( l Az ro, ;u ta%&i4( t (1a cola d pa'a, (o $a&1a c3%o %a( 'ar l a$u(to, 7 co($i0ui3 u(o$ (i6o$, u(o$ %oco$o$, para culparlo$ a llo$, P ro ra %uy &arata la % (tira, 2 ya (o$otro$ #a&1a%o$ # c#o u( policopiado co( la d (u(cia, 2 por la %i$ora, d1a a d1a, 1&a%o$ 'u(ta(do (u )o$ d tall $ y pi$ta$, Al0u(o$ ;u r1a( #a$ta po( r pl ito 'udicial co(tra la$ Bu rza$ Ar%ada$, P ro, la ) rdad, $o #u&i ra $ido u( d $p lot d co($ cu (cia$ i%pr )i$i&l $, ?La$ co$a$ d la )idaA A(t $ (o$ di(a%ita&a( por a(tico%u(i$ta$, a#ora por co%u(i$ta$, A(t $ lo$ %i( ro$, a#ora lo$ %ilitar $, Claro ;u lo$ tra&a'ador $ tiraro( di(a%ita co(tra la P1o, cr o ;u Q E 8 ) c $, %D$ para a$u$tar ;u para d $truir, C(o$ )idrio$ roto$ y l $cD(dalo, p ro (o %D$ d a#1, A#ora $1, a#ora ;u r1a( $il (cia%o$, aca&ar co( la %i$ora, 2 lo i(t r $a(t !u ;u la parro;uia d 7i0lo XX y la$ d %D$ parro;uia$ %i( ra$ pa$aro(, d u(a %a( ra rDpida, a $ r )a(0uardia d la i0l $ia pro0r $i$ta &oli)ia(a, JC3%o $ op ra $t ca%&ioK R al% (t , !u ro( lo$ tra&a'ador $, lo$ $i(dicali$ta$, lo$ ;u (o$ ($ 6aro( a l r l E)a(0 lio d otra %a( ra, Ca%&ia%o$, *o$ #ici ro( ca%&iar llo$, 2o cr o ;u la % c#a 0ra(d !u la r &a'a $alarial d l P5, Por;u $ta r &a'a a! cta&a a toda$ la$ %i(a$, (o $3lo a 7i0lo XX, Bu por (to(c $ ;u ll 03 al pa1$ %o($ 6or L3p z d La%a co%o (car0ado d l 7 cr tariado d Acci3( 7ocial, 5JPor ;u4 (o (o$ r u(i%o$ al0u(o$ 5dic 4l5 para ) r c3%o (!r (ta%o$ la $ituaci3(K 2 la $ituaci3( $ #a&1a (r dado por u( p ;u 6o pro&l %a ;u tu) co( Pa&lo C 'udo, u( >-O&lato ;u #a&1a ll 0ado a(t $ ;u yo, E$t ra u( tipo &u (o, p ro %uy ori0i(al, Co( )ocaci3( d p riodi$ta, $ % ti3 ( Clti%a Gora, COMI9OL % ) 1a a %1 co%o ( %i0o pri(cipal, P ($aro( ;u t (1a( ;u atacar% a %1 y a la P1o, 2 (o (co(traro( % 'or aliado ;u l C 'udo, A#1 $ac3 4l u( art1culo &a$ta(t duro, acu$D(do% d %il co$a$, d o&c cado co( lo$ diri0 (t $, d %a(ipulado por lo$ co%u(i$ta$,,, M dic l 0 r (t ;u )a a r producir $t art1culo ( 9oca%i(a,PI 57i u$t d lo pu&lica ( 9oca%i(a, )a a $cuc#ar% 5r pli;u4 yo, 2 lo pu&lic3, $1, a toda pla(a, A r u(ir$ , pu $, E$to #ay ;u aclararlo, d c1a( lo$ co%pa6 ro$ $ac rdot $, 2 $aca%o$ u( docu% (to pE&lico, Co%o &o%&a cay3, 2 $i0ui3 >plota(do, por;u lu 0o ;ui$i%o$ a%pliar la r u(i3( y lla%a%o$ a otro$ pDrroco$ d %i(a$, E%p z3 a$1 l lla%ado %o)i%i (to d Mlo$ cura$ %i( ro$N, *o$ 'u(tD&a%o$ do$ ) c $ por a6o ( di$ti(to$ lu0ar $, A ) c $, $i( o&i$po, A ) c $, co( L3p z d La%a, E$to !u to%a(do !u rza, Bu ro( )i(i (do otro$ i(t r $ado$ ( la pa$toral %i( ra, otro$ cura$, laico$, %o('a$,,, E( la$ Elti%a$ r u(io( $ ya a$i$t1a( co%o =-- p r$o(a$, 8?Ga&1a%o$ co% (zado % dia doc (aA: 2 a cada r u(i3(, pa!!, u( docu% (to pE&lico, PI La r
)i$ta d la E%pr $a para toda$ la$ %i(a$ (acio(alizada$,

E$to cr 3 u( a%&i (t d r (o)aci3( d (tro d la I0l $ia, *u(ca #a&1a #a&ido u( docu% (to (i (ada para a(alizar lo$ pro&l %a$ la&oral $, $alarial $, Co%o (o #a&1a( $i(dicato$, l $ #ici%o$ pr $i3( a lo$ o&i$po$, Qu t (1a( ;u % t r la %a(o para d ! (d r a lo$ %i( ro$, 2 &u (o, lo$ o&i$po$ !or%aro( u(a co%i$i3( 5otro$ do$ y yo 5 para ;u !u4ra%o$ %i(a por %i(a #aci (do u( i(!or% , I(!or% # c#o y docu% (to pi$copal atrD$, 9arri (to$ $ alar%3, Qui$o diDlo0o co( lo$ o&i$po$, Bor%3 ta%&i4( u(a co%i$i3(, AllD )a%o$ a #a&lar, #ac %o$ u( acu rdo, P ro d $pu4$ d (u(cia%o$ ;u l acu rdo (o $ #a&1a cu%plido por culpa d l 0o&i r(o, Hu$ta% (t , lo d (u(cia%o$ ( la )1$p ra d %orir l 0 ( ral, Lo !ir%D&a%o$ l padr Prat y yo, "ic ( ;u 9arri (to$ lo $cuc#3 por radio cua(do $u&1a al a ropu rto para tra$ladar$ a Coc#a&a%&a, 2 ;u dio % dia )u lta para dar r $pu $ta, "ic ( ta%&i4( ;u la r $pu $ta ra %uy dura, P ro ya (o $ali3, por;u a la$ poca$ #ora$ $ l )i(o a&a'o l # lic3pt ro ( ;u )ia'a&a, Cua(do $ a(u(ci3 $u %u rt , (o$ $co(di%o$ u( poco, la ) rdad, R cu rdo a u( o&i$po ;u di'o. 5J2a ) ( u$t d $ lo ;u pa$a por atacar ta(to al 0o&i r(oK ?Co%o $i (o$otro$ lo #u&i4ra%o$ %atadoA 71, lo d lo$ Mcura$ %i( ro$N #izo % lla, 7i( %&ar0o, d $pu4$ $ !u apa0a(do, 2 todo$ dic ( ;u #a&r1a ;u r u(ir$ otra ) z, p ro,,, *o $4, tal ) z !alta u( l1d r ;u co()o;u ,

ROBER3O
Ll 0u4 a;u1 ( l P=, J(o ) K P ro toda)1a (o a la P1o, $i(o a la parro;uia d Cata)i, 2o a(da&a por l ca%pa% (to y ) 1a lo$ l tr ro$ A9AHO LO7 2A*QCI7, <RI*<O7 CAC7A "E *CE7FRA MI7ERIA,,, ?M $orpr (d1a ta(to a;u lloA ?Qu4 i0(ora(t $A, p ($a&a, JC3%o pu d ( d cir $a$ co$a$K 2o $oy (ort a% rica(o y $4 ;u %i pu &lo $ 0 ( ro$o, JC3%o $to$ &oli)ia(o$ (o a0rad c ( la$ ayuda$ ;u l $ %a(da( d allD, la l c# , la #ari(aK " & ( $ r lo$ co%u(i$ta$ lo$ ;u $cri& ( $ta$ %aca(a$, E( !i(, 4$ (o ra %i a$u(to, 2o ) (1a (u )ito d l $ %i(ario y % co(c (tr4 ( la litur0ia, Mi ilu$i3( ra pr parar li(da$ %i$a$, ($ 6arl $ la r (o)aci3( litEr0ica a lo$ %i( ro$, C( d1a $toy ( la parro;uia d Llalla0ua, Gay all1 u(a pi dra ;u $tD d $d #ac ta(t1$i%o$ a6o$, 7o&r lla, la i%a0 ( ;u $al ( proc $i3(, 9o(ita, pi(tadita, &la(ca $pa6ola, La A$u(ta, 2o (o $4 &i ( c3%o co% (z3 la co$a, P ro la patro(a (o $ $a i%a0 (, ;u )i(o lu 0o, $i(o la pi dra ;u la $o$ti ( , La pi dra $ la )ir0 ( para llo$, E$ta pi dra dic ( ;u apar ci3 por la$ a!u ra$ d l ca%pa% (to, 2 l $ r $ult3 &i ( %ila0ro$a, E(to(c $, la ll )aro( a la i0l $ia, 2 d $d a;u lla ) z $ la patro(a d a;u1, d lo$ %i( ro$, La li0i ro( llo$, 2 la $aca&a( por la$ call $, todo$ lo$ a0o$to$, Ll 03 u( 15 d a0o$to, i&a( a $acarla, 2 #u&o u( ) (tarr3( 0ra(d , $ 0E( cu (ta(, Lo$ t c#o$ )olaro(, por;u l % $ d a0o$to $ % $ d )i (to$, La 0 (t , a$u$tada, #a dado % dia )u lta y #a pu $to otra ) z la pi dra ( l pi$o, 2 (u(ca %D$ $ali3 d la i0l $ia, 7 ;u d3 a$1, $i( %o) r, #ac %uc#o, J" $d cuD(do $ r1aK Lu 0o lo$ cura$ #ici ro( u( arr 0lo d l t %plo, Fo%aro( la pi dra d l pi$o, la colocaro( a#1, a la d r c#a d l altar, La ci% (taro( co%o p d $tal, &i ( !i'a, 2 (ci%a pu$i ro( la i%a0 ( &o(ita ;u #ay a#ora, 2 li$to lo d la A$u(ta, 2o (o co(oc1a (ada d $to, *o $a&1a, I%a01(at , $toy ( la parro;uia u( do%i(0o por la tard y ll 0a u( $ 6or, C( ca%p $i(o, A;u1 u(a &u (a part d lo$ %i( ro$ )i ( ( d l

ca%po, " 'a( l ayllu/- y &u$ca( tra&a'o ( la %i(a, Lo$ #ici ro( ) (ir a(t $, cua(do lo$ $pa6ol $, por la !u rza, A#ora )i ( ( $olo$, por la ( c $idad, 9u (o, % ll 0a $t $ 6or, Era a0o$to, a lo$ !i( $, 5F (0o ;u $acar la )ir0 ( a!u ra, padr cito, 52a #a $alido ( proc $i3( l 15, *o #ay ( c $idad d ;u $al0a otra ) z, 5*o $ la ;u tE dic $, padr cito, *o $, 5JC3%o ;u (o $K 5% >tra64, 5@ (, t )oy a ($ 6ar, 2 (tra%o$ al t %plo, A la d r c#a, la )ir0 ( &la(ca, 9a'o lla, i(%3)il, co%o %u rto d %uc#o ti %po, la pi dra, 5E$ta, F (0o ;u $acarla, 5F di0o ;u ya $ali3,,, 5*o, padr cito, A&a'o, E$ta $ la patro(a, la (u $tra, 5JQu4 $tD$ dici (doK E$to $ lla%a p d $tal, 5F (0o ;u $acarla 5i($i$ti3 l #o%&r , 5JP ro (o ) $ ;u $a pi dra $tD co( c % (toK 5Bui yo, %i padr , Atra$ito, #arD di z a6o$, !ui yo l al&a6il ;u la ci% (t3, La (cad (4 ( a#1 por;u % di ro( la ord (, 2 d $d a;u lla ! c#a ca$ti0ado $toy, pu $, Mi %u' r #a %u rto, %i$ JaJas $tD( (! r%o$,,, F (0o ;u $acarla, 5Pu $ (o $al 5di' yo, d !i(iti)o5, E$ta pi dra (o $ %u ) d do(d $tD, 5Oy , padr cito, $i tE ;ui r $ yo t &u$co otro al&a6il, @oy a pa0ar otro al&a6il, @a%o$ a d $#ac r, E( l pi$o )oy a d 'ar, 2 ;u 4l la $u' t ( l %i$%o $itio, pu $, $i $ atr ) , 5E$tD$ c#upado, JC3%o )a%o$ a d $trozar todo $toK A(da, ) t ya, @ t , 2 l )i 'o al&a6il $ !u %uy tri$t , M $ $ d $pu4$, $opl3 otro ) (tarr3(, @ol3 t c#o$, ro%pi3 cri$tal $, @oy corri (do a la parro;uia y % (cu (tro co( la i%a0 ( pi(tadita ca1da 'u(to al altar, M po(0o a arr 0lar la$ co$a$, a li%piar, a colocarla d (u )o ( $u lu0ar, 7al0o, )oy a ca$a, y $ % ac rca d (u )o l al&a6il, @ (1a radia(t , 2 % cu (ta ;u ya 4l lo #a&1a $o6ado, Qu )io c3%o la pi dra, la A$u(ta a(ti0ua, la d llo$, #a&1a d $trozado a la i%a0 (cita $pa6ola, Era la $ 6al para 4l, Era &u ( pr $a0io para todo$ lo$ $uyo$, 5"1a ll 0arD, padr cito,,, 5JQu4 d1a, )i 'oK 5El (u $tro, pu $, ;u $p ra%o$, La ) rdad, yo (o % aco$tu%&ra&a a $t a%&i (t , JQu4 i&a a #ac r co( %i r (o)aci3( litEr0icaK E( !i(, ta%&i4( % d di;u4 por (to(c $ a dar cla$ $ d r li0i3( a u(a$ (! r% ra$, L $ #a&la&a d la ucari$t1a, la$ pr para&a para la c l &raci3( d la 7 %a(a 7a(ta ;u ya $ta&a pr3>i%a, M $ (t1a %uy %i$io( ro, )a(0 liza(do pa0a(o$, P ro co( la $o$p c#a d ;u llo$ (o $ta&a( (t (di (do (ada, JO ra yo l ;u (o (t (d1aK OOOOO
P5 Co%u(idad ca%p $i(a,

Cuando el padre ?oberto !ino era una JaJa. #arec$a chico juguetn, alto, lindo. ?eci'n salidito del seminario era. ;ue nuestro profesor de religin en la )scuela de )nfermer$a de Cata!i. #ero no les daba bola a las enfermeras. Las enfermeras hab$an sabido aguaytarle en la parroquia. 9o s' por dnde espiaban. #ero !en$an con la noticia. #adre ?oberto ha tenido perro. Con el perro noms est jugando. )llas ten$an celos del perrito del padre. Y hab$a dos enfermeras de +ucre, dos hermanas morenitas. @na se llamaba )lena y la otra no s' qu'. Locas andaban quitonendose al padre ?oberto. Y 'l ni cuenta que se daba. La pelea era fatal entre las dos. Y nosotras escuchando los progresos. 5 m$ me ha mirado y a ti no dec$a una. FConmigo ha charlado un ratoH dec$a la otra. 2uy buenito el padre, muy santuloncito lleg. #ero luego fue cambiando. (oda!$a me acuerdo cuando han nacionali"ado el petrleo.// )ntonces, nos ha dicho en la misa1 Han nacionali"ado. <ayan a reunir gente. <amos a salir en manifestacin despu's de terminar. Y nos hemos sorprendido de que el padre se alegrara por Aoli!ia. 4<a a ir el padre a la manifestacin6 Y fue. Con 'l nos hemos dado la !uelta por las calles de Llallagua !i!ando la nacionali"acin. (ambi'n despu's nos ha dado cursillos y comparacin de cristianismo y socialismo. 2s nos hemos sorprendido. #ara entonces, yo poco entend$a. Y a ratos, me quer$a retirar de la parroquia. 4Cmo el padre !a a hablar de esas pol$ticas6 4#or qu' no de!ociona a los santos, a la 5sunta6 4Cmo ser esto del socialismo6 #ero, poco a poco, se me empe" a abrir la mente. Luego, me in!itaron algunos partidos a sus cursillos. )ntonces, yo misma hice la comparacin. <i que el cristianismo !erdadero defiende a los pobres. Y los socialistas tambi'n trabajan por eso. : sea, que !en$a siendo la misma chola con otra pollera. (iene ra"n el padre ?oberto, me dije. Y me he con!encido. #or eso, es que yo he pasado de la 5sunta a la liberacin.

Milicos en los micr$onos


<r 0orio $tu)o d dir ctor d la P1o todo$ a;u llo$ a6o$, Muy % tido ( l &ail , ) rdad, E( lo$ !i(al $ d 9arri (to$, r $ulta ;u l Coro( l L c#1( 7uDr z, ' ! d COMI9OL, ya $ta&a ll (o co( la %i$ora, co( lo$ cura$ %i( ro$, co( <r 0orio,,, lla%3 al 7up rior d lo$ O&lato$ pidi (do ;u lo $acara(, 5@o$ (o t )a$ 5di'i%o$ (o$otro$5, 9a$ta ;u lo ;ui ra 4$ para ;u ;u d $, E$ la % 'or pru &a d ;u $ta%o$ ac#u(ta(do, la la 2 t

PP

)l general :!ando toma el poder en el /E y el M> de no!iembre nacionali"a la Pulf :il, una de las concesionarias del petrleo en Aoli!ia.

P ro lu 0o #ici%o$ u(a r u(i3(, E)alua%o$, JCo() (1a ;u <r 0orio $ ;u daraK La %ayor1a, d $d lu 0o, p ($D&a%o$ ;u $1, P ro otro$ ;u (o, 5Fa%&i4( $ ci rto 5di'o u( co%pa6 ro5 ;u l lid rato d <r 0orio $ %uy )id (t , ?Ga( pa$ado ta(ta$ co$a$A J*o $ rD l %o% (to d ca%&iarl la$ ru da$ al carroK 2 ra ) rdad, *o$ pr ocupa&a l # c#o d ;u la 0 (t ya ) (1a a la %i$ora co%o $i !u ra l 7i(dicato, J*o l $tar1a%o$ r $ta(do !u rza$ a la or0a(izaci3( d lo$ %i( ro$K Era p li0ro$o, $1, El %i$%o <r 0orio $ $ (t1a %al, Fodo$ lo co(oc1a(, 4l co(oc1a a todo$, Bu u(a d ci$i3( di!1cil, " $pu4$ d %uc#o$ $1 y (o, <r 0orio $ tra$lad3 a La Paz, co%o 7 cr tario < ( ral d lo$ O&lato$, " '3 la P1o y l pa$3 la p lota a I)o, 9u (o, I)o L $couz r $, u( tipo a&i rto, co%&ati)o, $i0ui3 la l1( a, "iri0i3 la %i$ora u( &u ( ti %po,PQ Bu %D$ tard ;u % di ro( a %1 l ti%3(, P ro ( todo$ a;u llo$ a6o$ yo a(da&a %uy c rca, ( la parro;uia d Llalla0ua, 2 claro, t (1a ;u ) r co( la %i$ora, Au(;u (o ;ui$i ra, % % t1a(, O % % t1a, Mira, por ' %plo, ( l P9,, Muri3 9arri (to$ ( a&ril, J(o ) K El )ic 7ali(a$ to%3 la pr $id (cia, P ro poco l dur3 l 0u$to, El =P d $ pti %&r d $ %i$%o a6o, l < ( ral O)a(do l da l %a% rtazo y $ $i (ta ( la $illa d l Qu %ado,P8 El '4rcito $ta&a ( Cata)i y ( C(c1a, Lo pri% ro ;u #ici ro( !u ) (ir a la P1o XII, Era( ap (a$ la$ P d la %a6a(a, Lo$ op rador $ ll 0a&a(, co%o $i %pr , para co% (zar $u$ pro0ra%a$, A&r ( la pu rta d la %i$ora y $ (cu (tra( co( la$ a% tralladora$ $p rD(dolo$, E(to(c $, lo$ o&li0a( a (c (d r la co($ola, Qu llo$ %i$%o$, lo$ %ilico$, )a( a locutar, 2o a(da&a por Llalla0ua, M (t ro ;u #a( apr $ado ( $u$ ca$a$ a tr $ p riodi$ta$ d la P1o, a B r(D(d z Coca, al Mario Ot ro y a otro r dactor d lo$ i(!or%ati)o$, 2 ;u I)o y lo$ d %D$ padr $ ;u )i)1a( ( la radio ta%&i4( #a( $ido d t (ido$ y (o pod1a( $alir, 5Corra, padr Ro& rto, lo$ cura$ $tD( pr $o$ 5% a)i$a(, @oy a la P1o, E(tro a;u1 y ya (o pod1a $alir ta%poco, M acu rdo d u( capita(cito $o&rador, 5?Mar>i$ta$ i(doctri(ado$, $o $o( u$t d $A 50rit3 (o%D$ ) r% , 5I(doctri(ado$ $1, p ro por l E)a(0 lio 5l di' ra&io$o, 5M 'or $ calla, cara'o, 5M 'or )oy a %i ca$a 5y ya % i&a #acia la pu rta, 5C$t d (o )a a (i(0u(a part 5y %a(d3 a do$ $oldado$ a c#ar% %a(o, M %pu'aro( d (tro, 'u(to a lo$ d %D$ co%pa6 ro$ d la %i$ora, todo$ d t (ido$, Lo$ %ilitar $ ll )a&a( co%o cuatro #ora$ tra($%iti (do, A#1 )a u( op rador (u $tro, l B r(a(do, y l $ dic .
PQ La P1o XII #a t (ido u(a lar0a li$ta d dir ctor $, "o$ d llo$, @1ctor B r(D(d z Coca y Ualt r Pati6o, &oli)ia(o$ y laico$, ocuparo( ta%&i4( la "ir cci3( < ( ral d la radio ( u( i(t (to d lo$ Padr $ O&lato$ d ir tra($!iri (do la$ r $po($a&ilidad $ al p r$o(al local, P8 Palacio d <o&i r(o d La Paz, Lo d M%a% rtazoN 80olp d $tado al ;u $i0u u( 0o&i r(o %ilitar: #ac alu$i3( a u( $uc $o pol1tico d 9oli)ia ( ;u !u actor pri(cipal l pr $id (t Ma% rto Crriola0oitia, ( 1951,

5Oi0a(, #ay ;u apa0ar a#ora, JC$t d $ (o $a& ( c3%o !u(cio(a $toK 7a&rD( ;u lo$ tra($%i$or $ pu d ( ;u %ar$ , pu $, Gay ;u d 'ar d $ca($ar lo$ ;uipo$, pu $, 5Pu $ apD0alo$, ca&r3( 5di'o l capita(cito5, J2 cuD(do $ pu d ( (c (d r d (u )oK 5A#ora l di0o, %i capitD(, )oy a apa0ar,,, P ro l op rador, ay, $ #izo #u%o, Apa03 y (o )ol)i3 %D$, JPor d3(d $aldr1aK 2 lo$ %ilitar $ $p rD(dolo, #a$ta #oy, 2a ( la tard , $ta&a( i%paci (t $ para $ 0uir tra($%iti (do $u$ co%u(icado$ d apoyo a O)a(do y todo $o, Par c ;u l $ #a&1a 0u$tado lo d a(dar d trD$ d l %icr3!o(o, P ro (o $a&1a( c3%o po( r ( %arc#a la %i$ora, Lla%a( t4c(ico$, #ac ( pru &a$, 2 (ada, 7 $ta&a( )i (do ( !i0urilla$ y (o$ &u$ca( a (o$otro$, 5"3(d $tD( la$ lla) $ d lo$ tall r $K 5l pr 0u(ta( a I)o, 5El t4c(ico la$ ti ( , P ro $tD d )acacio( $, 2 $u ayuda(t ta%&i4( #a )ia'ado, 5Li(da % (tira, padr 5dic ( llo$5, E$tD &i (, E(ci (da( u$t d $, 5J*o$otro$K,,, *o, $o $ %uy co%plicado 5di'i%o$5, A;u1 (adi $a& (c (d r $a$ %aca(a$, 5?Lo ;u pa$a $ ;u u$t d $ 50rit3 l capita(cito5 tra&a'a( co( co(trol r %otoA 5JCo(trol r %otoK 5" $d allD d la ca$a u$t d $ lo co(trola( todo, ?7i lo $a&r %o$ (o$otro$A P ro $cuc# (, co%u(i$ta$, #a$ta l %o% (to lo$ # %o$ tratado co( 0ua(t $ &la(co$, ?A#ora $ l $ )a a $ car l #ua(oA 7u&i ro( a la ca$a, &u$ca(do por toda$ part $ l !a%o$o co(trol r %oto, M (o$ lo (co(tra&a(, %D$ r ( 0a&a(, 9a'aro(, $i0ui ro( !orc ' a(do co( la co($ola y lo$ tra($%i$or $, cara' D(do(o$ a todo$, P ro (o lo0raro( $acar al air la %i$ora, E( $o ll 0a u(a %o('a ;u (o$ tra1a $i %pr la co%ida, 5E$cuc# , # r%a(a 5l $u$urra%o$5, Fi ( ;u ir a La Paz, Ga&l co( Quiro0a 7a(ta Cruz, $ a%i0o (u $tro,P9 ?Li0 roA 8*o$ #a&1a%o$ (t rado ;u Marc lo Quiro0a 7a(ta Cruz $ta&a (o%&rado ( l (u )o 0a&i( t d O)a(do:, La %o('a $al di$parada #acia La Paz, Mi (tra$ ta(to, ll 0a( d Oruro l padr <ro(di( co( l O&i$po Mo($ 6or B r(D(d z, 2 lo$ 'odido$ %ilitar $ ;u (o l $ ;ui r ( dar (trada ( la %i$ora, Por !i(, $ colaro( por otra pu rta, Al rato, )i ( ( y (o$ a)i$a( a (o$otro$, Cua(do )a%o$ do(d l O&i$po, (o$ topa%o$ co( u(a %o(to( ra d 0 (t tra1da por la$ autoridad $ y lo$ %ilico$, Era( lo$ Ml1d r $ cat3lico$N d l ca%pa% (to, E(tra%o$ y co% (z3 l $ r%3(. 5?E$ta %i$ora $ #a )u lto co%u(i$taA ?2a (o $ co%o a(t $, cua(do Li(oA 5?Fodo $ pol1tica, ( lo$ $ r%o( $ pol1tica, ( lo$ pro0ra%a$ pol1ticaA 5?73lo &u$ca( locutor $ co%u(i$ta$ para %pu'ar ai pu &lo a la$ ar%a$A 5?7 #ac ( la &urla d l E'4rcito y d l !i(ado Pr $id (t 9arri (to$Aii P9 Marc
lo Quiro0a 7a(ta Cruz !u(d3 po$t rior% (t l Partido 7ociali$ta 1, " (u(ci3 pE&lica% (t a 9D(z r y la ca%arilla %ilitar y !u a$ $i(ado l 1Q d 'ulio d 198- ( l a$alto a la CO9, a %a(o$ d lo$ para%ilitar $ d Arc <3% z y <arc1a M za,

El O&i$po $cuc#a&a la$ acu$acio( $ i(t r%i(a&l $ d a;u llo$ catolic1$i%o$ $ 6or $ $i( d cir pala&ra, E(to(c $, l padr <ro(di( ;u #a&1a ) (ido co( 4l d $d Oruro, lo$ (!r (t3, 5JC$t d $ $o( cat3lico$, ) rdadK ?2 % t ( pr $o$ a lo$ $ac rdot $A ?2 lo$ %altrata(A Lo$ co%u(i$ta$ (u(ca, (i ( lo$ ti %po$ %D$ r cio$, $ #a&1a( atr )ido a u(a co$a a$1A ?E$ la pri% ra ) z ( la #i$toria d 9oli)ia ;u lo$ propio$ cat3lico$ apr $a( a $u$ cura$A Lo$ tipo$ $ ;u daro( p or ;u c#a(c#o ( trap cio, 2 &a'o la 0ara(t1a d l O&i$po (o$ $oltaro(, 2a ra $D&ado ( la (oc# , " $d l 'u ) $ ;u !u l 0olp d O)a(do, tr $ d1a$ &a'o lla) ( la %i$ora, 8A lo$ ;u (o #a&1a( $oltado toda)1a ra a lo$ tr $ p riodi$ta$ (u $tro$, I(clu$o (o$ a)i$aro( ;u ;u r1a( #ac rl $ !ir%ar u( docu% (to co%pro% ti4(do$ Ma (o participar ( %a(i! $tacio( $ (i a $u&) rtir l ord ( %i (tra$ durara l actual 0o&i r(oN:, Ll 0a l do%i(0o, El Coro( l Az ro d Cata)i y l < ( ral Prud (cio, Co%a(da(t d la II "i)i$i3(, or0a(iza( u(a r u(i3( ur0 (t co( l O&i$po B r(D(d z, 2 l >i0 ( a 4$t ;u (o$ &ot a todo$ lo$ cura$ >tra(' ro$ d l di$trito, Qu po(0a( cura$ (acio(al $, Por;u (o$otro$ $tD&a%o$ Mid (ti!icado$ co( u(a l1( a %ao1$taN, Qu Md (i0rD&a%o$ a la$ Bu rza$ Ar%ada$ i(cita(do al d $co(t (to y a la luc#a ar%adaN, 5Por todo $to, Mo($ 6or 5co(cluy3 l < ( ral Prud (cio5, l pri% r pa$o ;u u$t d ti ( ;u dar $ l r tiro d todo$ lo$ padr $ d la parro;uia y la %i$ora, Ello$ $o( lo$ pri(cipal $ r $po($a&l $ d la actual $ituaci3(, I)o, ;u ta%&i4( a(da&a % tido ( la r u(i3(, $ ad la(t3 a r $po(d rl . 52 $i $o%o$ lo$ r $po($a&l $ d todo, Jpor ;u4 (o $u lta( a (u $tro$ locutor $ y (o$ (ci rra( a (o$otro$K 5Por la di0(idad $ac rdotal 5r $po(di3 l < ( ral Prud (cio, "i!1cil la $ituaci3(, El O&i$po, (tr la $pada y la par d, 2 ( $o, % a)i$a( ;u )i ( u(a co%i$i3( d La Paz, R $ulta ;u la %o('a #a&1a ll 0ado allD, $ #a&1a pla(tado !r (t a la pu rta d l Palacio Pr $id (cial y, cua(do i&a( (tra(do lo$ %i(i$tro$ para la pri% ra r u(i3( d l 0a&i( t , a0arr3 a Marc lo Quiro0a 7a(ta Cruz, 5Lo$ padr $ d la P1o $tD( pr $o$, 5*o lo pu do cr r 5di'o Marc lo, 5*o lo cr a, p ro #a0a al0o, Por lo )i$to, (tr3 Marc lo a Palacio, #ici ro( la r u(i3( co( lo$ (u )o$ %i(i$tro$, y pri% r pu(to d a0 (da !u l l1o (u $tro a;u1, E(to(c $ O)a(do, l (u )o pr $id (t d cidi3 $o&r l puc#o la co%i$i3( para ) (ir a 7i0lo XX, Ir1a (ada % (o$ ;u Co%a(da(t ( H ! d la$ Bu rza$ Ar%ada$, < ( ral C4$ar Ruiz, aco%pa6ado d r ci4( (o%&rado Mi(i$tro d Mi(a$ y P tr3l o, Marc lo Quiro0a 7a(ta Cruz, l , l l

A la u(a d la tard d a;u l do%i(0o, at rriza u(a p ;u 6a a)io( ta ( C(c1a, 2a a)i$ado, % )oy co( la %o)ilidad #a$ta la pi$ta, A#1 $tD, todo (torc#ado, l < ( ral Ruiz, 2 Marc lo Quiro0a, Lo$ do$ $u& ( a %i ca%io( ta, 5Al cuart l 5ord (a l 0 ( ral, 5M 'or ir dir cta% (t a la P1o XII 5r plica Marc lo5, A#1 $tD l (r do,

Cua(do ya )a%o$ por Cata)i para ll 0ar a 7i0lo, yo $aco u( ci0arro y di0o por d cir al0o. 5?Lo ;u # %o$ !u%ado ( $to$ d1a$ co( $t Tilo d pro&l %a$A 5J2 ;ui4( l $ %a(da a u$t d $ a % t r$ ( lo ;u (o l $ i%portaK 5 l 0 ( ral % !u$il3 co( la %irada5, ]apat ro a tu$ zapato$, co%o dic (, 5E>acta% (t , 0 ( ral 5di0o yo5, $ r !ra(cito pu d $i0(i!icar ta%&i4( M%ilitar $ a $u$ cuart l $N, El 0 ( ral $ (o'3 ! o, M %a(d3 callar, 2 % call4, para (o a%ar0ar %D$ la c#ic#a, Por !i(, ll 0a%o$ a la P1o, M acu rdo la cara d lo$ $oldado$ ;u (u(ca ( $u )ida #a&1a( )i$to a u( %ilitar co( ta(to$ 0alo( $ y $tr lla$, E(tra%o$ ( la ca$a, 5Qui ro u(a r u(i3( co( lo$ o!icial $ 5ord (3 l 0 ( ral, 2 ( lo ;u llo$ la #ac1a(, (o$otro$ co( Quiro0a 7a(ta Cruz ;u (o$ >#orta&a a la paci (cia. 52a $tD( %uy # rido$ por l # c#o d ;u u( ci)il, $ d cir yo, ) (0a acD a r $ol) r $t pro&l %a, Fodo $ )a a arr 0lar, P ro (o p l (, padr $, por !a)or, F r%i(aro( la$ do$ r u(io( $ paral la$, Fodo$ al %i$%o corral, 5C$t d $ #ac ( pol1tica ( lo$ $ r%o( $ 5co%i (za otra ) z l 0 ( ral5, 7 % t ( ( lo ;u (o d & (, OcEp ($ d la i0l $ia, pu $, E$to $ lo d u$t d $, 2a % $ta&a da(do &ro(ca y $ la $olt4. 5Mir , 0 ( ral, %i$ co%pa6 ro$ y yo $ta%o$ li$to$ para ir a la 'u$ticia ordi(aria y ;u u$t d pru & $a$ acu$acio( $, ?A#ora %i$%oA *o $4 $i $ i%pr $io(3 o ya $ta&a a&urrido d l a$u(to, El ca$o $ ;u l )a(ta, $ ac rca, y % da u( a&razo, l 0 ( ral $

5Arr 0l %o$, padr , E$ta%o$ (tr # r%a(o$ y t ( %o$ ;u (t (d r(o$, 5*o pod %o$ (t (d r(o$ 5di0o yo5, por;u (o #a&la%o$ l %i$%o idio%a, Por ci rto, 0 ( ral, ( $to$ d1a$ )a a $alir u( co%u(icado d lo$ o&i$po$ $o&r l pap l d lo$ $ac rdot $ ( la pol1tica, L4alo, 5Lo l r4, padr , L pro% to ;u )oy a $tudiar $t a$u(to, 2o $oy cat3lico y )oy a %i$a d $d (i6o, $4palo, JQu da%o$ a%i0o$, padr K "a )u lta l 0 ( ral para aca&ar la r u(i3(, P ro (to(c $, % $aca apart l co%a(da(t d C(c1a, 5J7ati$! c#o, padr K 5% $o(r1 4l, 5*o, $ 6or, Qui ro u(a co%i$i3( para ;u #a0a( i() (tario d la %i$ora, 5Ga$ta por a#1 (o%D$, padr 5r plica l co%a(da(t 5, E$o ;ui)al a acu$ar al '4rcito d a(dar ll )D(do$ co$a$, Mi$ $oldado$ (ada $ #a( ll )ado, 5Pu $ yo ;ui ro u(a co%i$i3( y u( i() (tario, 2 (o #ay tut1a, 7 #izo la co%i$i3(, 7 #izo l i() (tario, 2 da&a ri$a, al d1a $i0ui (t , ) r a lo$ $oldadito$ d )ol)i (do %D;ui(a$ d $cri&ir, %icr3!o(o$, di$co$,,, E$a !u la pri% ra i(t r) (ci3( %ilitar a la P1o XII,

ienen a in"ervenir
E( l Q-, l < ( ral Hua( Ho$4 Forr $ to%3 l pod r, La co$a ca%&i3, Era u( %ilitar, p ro t (1a (tra6a$, Ga$ta )i(o a la$ %i(a$ a co(oc r 4l %i$%o la $ituaci3(, A#1 dio la (oticia d ;u lo$ $alario$ r &a'ado$ ( 1 P5 $ r1a( r pu $to$, A(u(ci3 li& rtad $i(dical, A(u(ci3 u(a A$a%&l a Popular, para ;u lo$ tra&a'ador $ $tu)i ra( r pr $ (tado$ ( l 0o&i r(o, Era d %a$iado &o(ito para ;u dura$ , *o #a&1a pa$ado u( a6o, y Forr $ ca1a 0olp ado por 9D(z r, Bu tri$t a;u l =1 d a0o$to d l Q1, cua(do $cuc#a%o$ por la$ %i$ora$ d La Paz ;u l < ( ral 9D(z r ra du 6o y $ 6or d 9oli)ia, 2o $ta&a ( la P1o to%a(do l ca!4, lo %D$ tra(;uilo, Co%o la$ cuatro d la tard $ r1a(, Ll 0a u( locutor, 'ad a(do, a dar la alar%a. 5?@i ( u( co%a(do d La Paz para to%ar la radioA C rra%o$ pu rta$ y %p za%o$ a cra( ar la !u0a, para cua(do )i(i ra(, Pu$i%o$ u(a %o)ilidad li$ta para ra$par ( cua(to oy4ra%o$ a lo$ $oldado$, Pu$i%o$ u(a $cal ra ( l !o(do, para $capar por l t c#o, $i (o alca(zD&a%o$ la %o)ilidad, 2 ) $tido$ o$curo$, para ca%u!lar(o$ ( la (oc# , 2 lu 0o, J;u4K A $p rar, 2o p ($a&a. d 4$ta (o $ali%o$, JC3%o )a%o$ a $u&ir(o$ al ' p ( $u$ %i$%a$ (aric $K 2 lo d la azot a, ) $tido$ 5a#ora $15 d &uitr $ ( 0ro$,,, 5M 'or $ (t4%o(o$ a t r%i(ar l ca!4 5propu$ yo5, ?2 )i)a 9oli)iaA Cada ) z ;u $o(a&a l ti%&r , allD i&a u( locutor pi$tola ( %a(o a ) r ;ui4( ra, P ro lo$ ;u )i(i ro( !u ro( lo$ %i( ro$, u( 0rupo d tra&a'ador $ ;u ;u r1a d ! (d r la radio, R cu rdo a u( 'o) (cito, co( $u !u$il d la 0u rra d l C#aco al #o%&ro, 5A ) r, ($46a% $ !u$il,,, 5l di0o yo5, Oy , p ro tE (o ti ( $ cartuc#o$, 57i, pu $, padr , t (0o do$, A;u1 $tD(, 5J2 por ;u4 (o lo$ po( $K JFi ( $ %i doK 5*o, pu $, padr , ;u (o (tra(, " otro ri!l $o(, 59u (o, #i'o 5l %ir4 co%pa$i)o5, a pu6 t $ (to(c $, $i )i ( (, *o$otro$ $ 0u1a%o$ tra$%iti (do, da(do (oticia$, F (1a%o$ acordado ;u $i ll 0a&a l co%a(do a&a(do(D&a%o$ la $taci3(, P ro d 'a(do i(utilizada la radio, ;uita(do l cri$tal o $aca(do lo$ tu&o$, d %a( ra ;u lo$ %ilitar $ (o pudi ra( po( rla a !u(cio(ar, 9u (o, a$1 $ 0ui%o$ #a$ta la$ 8 d la (oc# , #a$ta la$ 1-, #a$ta la$ 1=,,, 2a (o $ $cuc#a&a (i(0u(a %i$ora, toda$ #a&1a( ca1do, toda$ $il (ciada$, 2 (o$otro$, lla%a(do a la po&laci3( a r $i$tir. ?Ad la(t , co%pa6 ro$A P ro $ta&a todo li;uidado ( l pa1$, A la u(a d la %adru0ada, c rra%o$ %i$io( $, 7ali%o$, (o$ !ui%o$ a dor%ir ( otra part , % dio $co(dido$, P ro (o )i(o l !a%o$o co%a(do (i pa$3 $a (oc# (ada %D$, Al d1a $i0ui (t , (o$ (t ra%o$ d la %u rt d Mauricio, Lo #a&1a( a% trallado ( La Paz $ %i$%o =1 d a0o$to, Mauricio L ! &)r , (u $tro co%pa6 ro, l ;u co%&at1a

i%placa&l % (t l co%u(i$%o cua(do tra&a'3 ( 7i0lo XX, ra a$ $i(ado por l '4rcito &a(z ri$ta a (o%&r d l a(tico%u(i$%o,QQu r1a%o$ co%u(icar(o$ co( lo$ co%pa6 ro$ d La Paz, 7ali%o$ y (o$ (co(tra%o$ rod ado$ por u( 0rupo 0ra(d d tra&a'ador $, Ll 0a&a( a d ! (d r la %i$ora, 5Lo$ %ilico$ )i ( ( a i(t r) (ir 5d c1a( u(o$, 52 au(;u (o ) (0a(, % 'or la pr cauci3( 5d c1a( lo$ otro$, 2 (tr l ;u $1 y ;u (o, pr ! ri%o$ c rrar la radio #a$ta ;u $ aclarara l a0ua, Co%o 15 d1a$ $tu)i%o$ c rrado$, E(to(c $, (o$ lla%a l 7u&pr ! cto. 5JQu4 $p ra(K 5(o$ dic 5, A&ra(, Fra$%ita( ya, 5Qu4 raro, $ 6or 7u&pr ! cto 5l di' yo5, u$t d $ $i %pr %a(da(do a callar y a#ora ;ui r ( o1r (u $tro$ pro0ra%a$, 5A#ora $tD( i(tra(;uiliza(do a la po&laci3( co( $ $il (cio %D$ ;u $i #a&lara(, 7a;u ( al air $a %aldici3( d u(a ) z, 2 cuidadito co( a(dar dici (do (ada, J% (ti (d (K *i %odo, a r co% (zar la$ %i$io( $, P ro (o #a&1a co% (zado u( % $, cua(do apar ci ro( la$ a% (aza$, A cada rato, (o$ ll 0a&a u( t l 0ra%a a tra)4$ d la E%pr $a, 7i $ 0u1a%o$ Mla la&or co%u(i$taN (u $tra %i$ora $ r1a clau$urada, 2 (tr lo$ t l 0ra%a$, u(o cita(do a I)o, l dir ctor por (to(c $ d la P1o, a la Pr ! ctura d Oruro, AllD )a l #o%&r , Ll 0a do(d l Pr ! cto Azurduy, y 4$t (i la %a(o l da, Co%i (za d !r (t co( la$ acu$acio( $. 5JC$t d $ $o( lo$ $ac rdot $ d l F rc r Mu(do, ) rdadK 5*o, (o$otro$ $o%o$ d 7i0lo XX, 2o tra&a'o allD, 5Mir , padr , la la&or d u$t d $ $ d !i(iti)a% (t $u&) r$i)a, *o pod %o$ tol rar ta(ta propa0a(da co%u(i$ta ( u(a %i$ora ;u $ dic cat3lica, 5JPu d d cir% , $ 6or Pr ! cto, ( ;u4 pro0ra%a$ #a $cuc#ado u$t d $a propa0a(daK 5E( (i(0u(o, 2o d '4 d $cuc#ar $a %i$ora d $d ;u co% (zaro( co( $u$ a0itacio( $, P ro t (0o toda la i(!or%aci3( d l ca$o, 5Fal ) z $ r !i ra u$t d a ;u ( $to$ d1a$ # %o$ di!u(dido l docu% (to d lo$ O&i$po$ do(d l pid ( al 0o&i r(o l c $ d la r pr $i3(, d la$ tortura$, la li& rtad d lo$ pr $o$, la,,, 5E$toy al ta(to d $ docu% (to, padr , *o #ac !alta ;u % lo r pita, *i #ay ;u a(darlo r piti (do ta(to por la %i$ora, Qu lo l a( u(a ) z $tD &i (, P ro $tar l y (do $o cada d1a $ co()i rt ( u(a actitud $u&) r$i)a, 5Lo ;u l %o$ cada d1a $ l E)a(0 lio, $ 6or Pr ! cto, 5?El E)a(0 lioA Mir , padr , (o $ #a0a l $o($o, C$t d $a& ta( &i ( co%o yo ;u ( l E)a(0 lio #ay d todo, Gay ;u pr $ (tar lo &u (o d l E)a(0 lio, padr , la$ part $ &u (a$ $ola% (t , 5JCuDl $ $o( la$ part $ %ala$, $ 6or Pr ! ctoK 59a$ta ya, 2o (o t (0o ;u r $po(d rl a u$t d, E$ u$t d l ;u ti ( ;u r )i$ar $u co(ducta y aclarar$ , 2 3i0a% &i (, padr . $i Radio P1o XII co(ti(Ea co( la $u&) r$i3(, )a%o$ a i(t r) (ir i(% diata% (t y clau$urar la %i$ora, 5F (drD( ;u ) r c3%o lo #ac (, Gay %uc#o$ %i( ro$ rod a(do l di!icio, Q- 7o&r
Mauricio L ! &)r , $u )ida y $u %u rt , )4a$ Arri $0ar l p ll 'o d Hor0 Ma($illa Forr $, La Paz, 198+, El autor y $u # r%a(o Marcial !u ro( locutor $ d la P1o dura(t %uc#o$ a6o$,

5Pu $ #a&rD %D$ tropa$ rod a(do a lo$ %i( ro$, 2 u$t d $, cura$ >tra(' ro$, $ rD( lo$ r $po($a&l $ d la %a$acr d l pu &lo &oli)ia(o, 5C3%oK JC$t d $ %ata( y (o$otro$ r $ulta%o$ lo$ r $po($a&l $K 5G dic#o ;u &a$ta, E$tD( ad) rtido$, At4(0a($ . a la$ co($ cu (cia$, Era u( diDlo0o d $ordo$, Fotal, ;u I)o r 0r $3 a la P1o %uy pr ocupado, 2 lo$ t l 0ra%a$, la 0u rra $icol30ica, co(ti(u3 por u(a &u (a t %porada, P ro, por $u rt , ( a;u l Q1 (o pa$aro( d la$ a% (aza$ d &oca, Claro, ta%poco !alta&a( lo$ co%u(icado$ d apoyo por part d lo$ tra&a'ador $, ?Puc#a, ;u4 co$aA A#ora ra( lo$ 0o& r(a(t $ cat3lico$ lo$ ;u $0ri%1a( l ar0u% (to d Mcura$ >tra(' ro$N, 2 lo$ diri0 (t $ lo r &at1a(, ?La$ )u lta$ ;u da l %u(doA M 'or dic#o, ?;u4 )u lta #a&1a dado la P1o XII, cuD(to #a&1a%o$ ca%&iado lo$ cura$ para $ r d ! (dido$ a#ora por l 7i(dicato d 7i0lo XXA

4C%ras de mierda5
El r40i% ( d 9D(z r $ $tr (3 co( u( pa;u t co(3%ico total% (t a(tipopular, El p $o &oli)ia(o !u d )aluado, La r pr $i3( pol1tica, 4$a $1, !u ( au% (to, E( l QI, l '4rcito %a$acr3 ( l )all d Coc#a&a%&a a u( %o(t3( d ca%p $i(o$ ;u prot $ta&a( por la$ % dida$ d l 0o&i r(o, P ro $ l 9 d (o)i %&r d $ %i$%o a6o cua(do 9D(z r ll 0a al col%o d l d $poti$%o, A(ula lo$ partido$ pol1tico$, lo$ $i(dicato$, la CO9, la B d raci3( d Mi( ro$, todo, A(ula la Co($tituci3(, Fodo $tD pro#i&ido, % (o$ apoyar al 0o&i r(o, Lo$ diri0 (t $ o&r ro$ $o( $u$tituido$ por coordi(ador $ a%arillo$, A(t $to$ d cr to$, 7i0lo XX y la$ d %D$ %i(a$ $ r & la(, Au% (ta( la$ prot $ta$, 2 au% (ta( lo$ (carc la%i (to$, lo$ >ilio$, l t rror, El t rror ll 03 ta%&i4( a la$ %i$ora$ %i( ra$, Ll 03 co( u( (o%&r . l Coro( l Mario @ar0a$ 7ali(a$, Mi(i$tro d Fra&a'o, Ga&1a pro&l %a$ a;u1 ( l di$trito co( lo$ %i( ro$, 2 a pri(cipio$ d a6o 5d l Q55 $ apar c $t coro( l ) $tido d ci)il, % dio d i(c30(ito, $upu $ta% (t para )i$itar, " toda$ %a( ra$, a (o$otro$ (o$ a)i$aro( y la(za%o$ la (oticia d ;u l Mi(i$tro d Fra&a'o $ta&a ( 7i0lo XX, *o p ($a%o$ ;u ra (ada 0ra) , El Mi(i$tro #izo r u(io( $ co( lo$ %i( ro$, ta(to d 7i0lo co%o d Cata)i, A $ta $ 0u(da yo a$i$t1, M pu$ atrD$ d todo$ y p ($4 ;u (o % #a&1a( )i$to, Bu u(a r u(i3( &a$ta(t !r 0ada, la ) rdad, El Mi(i$tro co% (z3 co( $u alta( r1a, P ro lo$ diri0 (t $, u(o tra$ otro, $i( (i(0E( %i do, r cla%aro( $u$ $alario$ y $u$ $i(dicato$, 2 r c#azaro( a#1 %i$%o, ( $u$ (aric $, a lo$ Mcoordi(ador $N d l 0o&i r(o, Q1 ?Ga&1a ;u o1rlo$A E$ d1a t (1a( la di(a%ita ( la l (0ua, 2o pi ($o ;u l coro( l-%i(i$tro $ )io ( apr tura$, 5A$1 (o (o$ pod %o$ (t (d r, $ 6or $ 5di'o @ar0a$ 7ali(a$, ya co( pica5, A;u1 (o #ay diDlo0o po$i&l , C$t d $ (o d 'a(, Q1 @ar0a$ 7ali(a$
ra l (car0ado d lo$ coordi(ador $ (o%&rado$ a d do por l 0o&i r(o, E( l PQ, $t coro( l 'u03 u( pap l d ci$i)o ( la li;uidaci3( d la 0u rrilla d l C# ,

5?Pala&ra$ $aca( pala&ra$, $ 6or Mi(i$troA 50rito( 3 u( la% ro d $d 5, ?7o( u$t d $ lo$ ;u (o$ ti ( ( $i( )idaA

l !o(do

Fotal, la r u(i3( aca&3 a ch3asca"os, 2 (to(c $, )i ( u(o y % dic ;u l Mi(i$tro ;ui r (tr )i$tar$ co( lo$ r $po($a&l $ d la P1o, G %o$ !i'ado u(a #ora al d1a $i0ui (t , allD %i$%o, ( l auditorio d la %i$ora, 2o lla%4 a lo$ otro$ padr $ d Cata)i, para $ r %D$, 2 &u (o, a $p rar al $ 6or Mi(i$tro, Ll 03 co( di z $colta$ y (tr3 co%o u( l 3(, &i ( %pac#ado, 5A u$t d, padr 5y % $ 6ala&a5, l # %o$ )i$to ay r ( la r u(i3( d Cata)i, 571, $1, por a#1 a(dD&a%o$, co( lo$ %i( ro$,,, 5@a%o$ a aclarar al0u(a$ co$a$ 5arra(c3 @ar0a$ 7ali(a$5, Lo pri% ro, ;u $ta %i$ora $ cla(d $ti(a, 5C3%o ;u cla(d $ti(aK 5Cla(d $ti(a y $u&) r$i)a 5$ (t (ci3 l coro( l5, 2 $to (o lo )a%o$ a tol rar, 2 $ %a(d3 u( di$cur$o d % dia #ora, al ccio(D(do(o$, $i( po$i&ilidad d % t r la cuc#ara, A %1 % %put3 a;u llo y % di$par4. 5Mir , $ 6or Mi(i$tro, (o $ ( u(a )i$ita d do$ d1a$ ;u u$t d )a a co(oc r la )ida d l %i( ro, 2o ll )o a;u1 %D$ d di z a6o$, % tido ( 0rupo$ y co%u(idad $ d &a$ , y toda)1a % !alta %uc#o por co%pr (d r, A$1 ;u , l pro&l %a $ %D$ co%pl 'o d lo ;u u$t d $tD dici (do, 7u a$ $or, u( a&o0adito c#upa% dia$, to%3 la d la(t ra. 5C$t d, padr , #a ca1do ( l %i$%o $aco roto ;u lo$ trot$Ti$ta$, 2 (o #ay ;u #a&lar %D$ d 0rupo$ (i d $i(dicato$, Para $o $tD( lo$ coordi(ador $, 5J2 $ pu d $a& r por ;u4 u$t d $ pro#1& ( lo$ $i(dicato$K C$t d $ (o $o( ;ui4( $ para ;uitar $ d r c#o d u( plu%azo, Al Coro( l l # r)1a la $a(0r . 5A;u1 0o& r(a%o$ (o$otro$, J (ti (d , padr K ?*o$otro$A 2 #ac %o$ la$ % dida$ y la$ l y $ ;u ;u r %o$, J (ti (d , padr K 5*o (ti (do (ada 5$ 0u1 yo5, Lo$ tra&a'ador $ $i %pr t (drD( d r c#o a or0a(izar$ ( $i(dicato$, E$o lo r co(oc la %i$%a I0l $ia y u$t d $ (o,,, 5?9a$ta ya, cura$ d %i rdaA 5c#ill3 l coro( l5, ?9a$ta ya, p lotudo$A 7 l )a(t3 y $tr ll3 la pu rta, *o$otro$, ti $o$, 2 l 0 r (t d la E%pr $a, trata(do d di$culpar,,, El ca$o !u ;u , au(;u t (1a( ;u parar ( Gua(u(i para #ac r ta%&i4( r u(io( $ allD, la$ %o)ilidad $ d l Mi(i$tro @ar0a$ 7ali(a$ $ %a(daro( a 'alar d r c#ito a La Paz, 2a ( La Paz, l Mi(i$tro %p z3 a #ac r d claracio( $ a la pr ($a $o&r la pr pot (cia d lo$ cura$, y ;u $to (o $ pu d p r%itir y (o $4 cuD(to$ di$parat $, El $D&ado por la (oc# , % acu rdo, $cuc#a%o$ la$ acu$acio( $, 2 di0o yo. 5F ( %o$ ;u co(t $tar, " cir lo ;u r al% (t pa$3, E$cri&i%o$, (to(c $, u( co%u(icado, ()ia%o$ copia$ a La Paz, lo 0ra&a%o$, y todo l do%i(0o $tu)o $o(a(do ( la P1o,

OOOOO "ECLARACIO* "E LO7 PA"RE7 O9LAFO7 "EL CE*FRO MI*ERO "E CAFA@I A(t la$ d claracio( $ %itida$ por l $ 6or Mi(i$tro d Fra&a'o, F (i (t Coro( l Mario @ar0a$ 7ali(a$ a $u ll 0ada a La Paz, di!u(dida$ por la pr ($a oral y $crita d l pa1$, (o$ $ (ti%o$ o&li0ado$ a d clarar a la opi(i3( pE&lica lo $i0ui (t . R c#aza%o$ !ir% % (t la$ acu$acio( $ d l $ 6or Mi(i$tro ( l $ (tido d ;u la Radio %i$ora P1o XII r aliza u( tra&a'o d d $ori (taci3( y d $u&) r$i3(, 7u lar0a #i$toria al $ r)icio d la cla$ o&r ra y ca%p $i(a d %u $tra( todo lo co(trario, *u $tra ori (taci3( $ d u( co%pro%i$o r al co( la cla$ o&r ra y ca%p $i(a, luc#a(do por $u total li& raci3(, E$to pu d $ r i(t rpr tado co%o actitud pol1tica, Lo $ ( u( $ (tido >pr $ado por lo$ O&i$po$ d (u $tro pa1$ cua(do d c1a(. MLo$ cri$tia(o$ $o( y d & ( $ r lo$ i($pirador $ d l proc $o d ca%&io d la$ $tructura$ co(3%ica$, $ocial $ y pol1tica$N, E$ &a$ta(t claro, *o ca& la au$ (cia d co%pro%i$o para l cri$tia(oS (o ca& $ta $p ci d ( utralidad ;u (o $ r1a %D$ ;u i(di! r (cia a(t lo$ pro&l %a$ d (u $tro$ # r%a(o$ lo$ #o%&r $, Al0u(o$ i(t rpr tarD( $ta$ pala&ra$ co%o $u&) r$i)a$, *ada %D$ l 'o$ d (u $tro$ p ($a%i (to$, Co%o cri$tia(o$ $o%o$ #o%&r $ d paz, p ro (o d u(a paz a cual;ui r pr cio, La paz ;u ;u r %o$, la paz por la cual luc#a%o$ $ $ta ;u d !i(1a l Papa Hua( XXIII. MLa paz ( la ti rra, pro!u(da a$piraci3( d lo$ #o%&r $ d todo$ lo$ ti %po$, (o $ pu d $ta&l c r (i a$ 0urar $i (o $ 0uarda 1(t 0ra% (t l ord ( $ta&l cido por "io$, E$ta paz $tD $ta&l cida ( cuatro !u(da% (to$. la @ rdad, la Hu$ticia, la Li& rtad y l A%orN, Por $o, (u $tra %i$ora (o $ r1a ) rdad ra% (t cri$tia(a, (o $tar1a tra&a'a(do por la paz, $i (o $tu)i ra $i %pr luc#a(do para ;u r i( ( (u $tro c (tro %i( ro, ( l ca%po y ( 9oli)ia toda, la r partici3( 'u$ta d lo$ &i ( $ ;u produc (u $tra Patria, la li& rtad para todo$, li& rtad d >pr $i3(, li& rtad d a$ociaci3(, li& rtad d acci3( ( la r $po($a&ilidad co%partida d procurar l 9i ( Co%E(, Radio P1o XII $ 0uirD tra&a'a(do para alca(zar $to$ o&' ti)o$, $ta$ &a$ $ para u(a )ida ar%o(io$a ( $oci dad, $to$ ci%i (to$ d la paz, Lo >i0 (u $tra co(ci (cia d $ac rdot $ d lo$ ;u diri0i%o$ Radio P1o XII, 7i0lo XX, 11 d ( ro 19Q5 Lo$ padr $ r $po($a&l $ d la E%i$ora P1o XII rito,

C%a"ro emisoras arr%inadas


Aca&3 l do%i(0o, <u$ta)oQ= $ ;u d3 ( la P1o y yo % r 0r $4 a Llalla0ua, ;u ra do(d dor%1a, E$ta&a $olo ( la ca$a, M aco$t4, Co%o a $o d la$ cuatro y % dia d la %a6a(a, (tr $u 6o$, oi0o ruido$, 2o p ($a&a ;u al0E( co%pa6 ro #a&r1a ll 0ado d Oruro y t (dr1a la lla) , *o$ ) r %o$ %D$ tard , cara$pa, ?*o t (1a 0a(a$ d l )a(tar% a % dia(oc# A P ro lo$ ruido$ $ #ac1a( %D$ !u rt $, co%o d )idrio$ roto$, G dic#o. M$o( ladro( $N, M l )a(to d la ca%a, a&ro la pu rta y ?pu!!A, do$ a% tralladora$ ( la &arri0a, do$ tipo$ co( pa$a%o(ta6a$, 73lo lo$ o'o$ $ l $ di$ti(0u1a(, M %pu'aro( d (tro d l cuarto, RDpido # )i$to ;u #a&1a otro$ por toda

Q= E1 padr

<u$ta)o P l ti r, O&lato, tra&a'a&a ( la parro;uia d 7i0lo XX y cola&ora&a ta%&i4( ( la P1o XII,

la ca$a, C(o co% (z3 a 0rito( ar% y % dio u( codazo &Dr&aro ( l $t3%a0o, *o $4 $i !u l 0olp ;u % a!lo'3 lo$ ri6o( $ o ;u4 $ r1a, P ro, a$1, toda)1a do&lado, di0o. 5F (0o ;u ir al $ r)icio,,, 5*o $ pu d , 57i (o $ pu d , yo )oy, 2 % !ui al &a6o, aco%pa6ado por lo$ do$ para%ilitar $, P ro $ di!1cil ori(ar co( do$ ca6o( $ apu(tD(dol a u(o,,, 9u (o, d $pu4$ % % t ( ( l cuarto y co%i (za( a r 0i$trar todo, &otar 0a) ta$, $acar la radio, lo$ l (t $, 2o i(t (t4 prot $tar y !u (to(c $ ;u % llo)i ro( lo$ culatazo$ ( la $palda, Fa(to$, ;u ca1 ( la ca%a, 2 por $o($o, ( lu0ar d ;u dar% a$1, % l )a(to para r ci&ir %D$, Fro%pada$, %D$ culatazo$,,, M #ici ro( talco, Aca&4 p rdi (do l $ (tido a puro 0olp , 5F )a%o$ a ll )ar, co'udo 5alca(c4 a o1r, 2 % arra$traro( por l pa$illo, #acia la call , C(o d lo$ d !u ra 0rit3. 5?ApEr ($ , (o #ay ti %poA 5M $oltaro(, % d 'aro( ca r a#1, ( l pi$o, 2 d $apar ci ro(, Era( a0 (t $ d l Mi(i$t rio d l I(t rior, OOOOO Yo estaba en la casa de la emisora y ?oberto se hab$a ido a Llallagua. )staba durmiendo y escucho pasos. #rimero, siento que alguien sube y trata de abrir mi cuarto. 48u' ser$an, las cuatro de la ma7ana6 Despu's, los pasos se alejaron. 2e le!anto, bajo calladito y, al pie de la escalera, tres metralletas apuntndome al pecho. De dnde !iene usted6 <engo de mi cuarto le digo. 2anos arriba me dice. Le digo que de arriba !engo. F8ue manos arriba, carajoH QYo no entend$a bien, toda!$a estaba con un espa7ol un poco flojoR. 2e le!antaron las manos. 2e lle!aron por el pasillo con las metralletas a la espalda. 5tra!es' el comedor, la cocina, hasta la sala de grabacin. 2anos a la pared me dicen. Yo estaba ner!ioso y me lle!o las manos al bolsillo, buscando los cigarros. @stedes sern responsables de cuidarme les digo , porque yo tengo una enfermedad de cora"n bastante a!an"ada. 48u' le pasa a usted, padre6 5hora mismo me siento muy mal... Y diciendo eso, me dejo caer al piso. F2ierda, ahora se muri 'steH... F(ranquilo, pues, padrecito, nada le !a a pasarH Y yo hac$a como si no escuchaba nada. 5s$ que, me le!antaron, me lle!aron a la cocina.

@n caf', por fa!or... supliqu'. 9o hay tiempo para caf', padre. ?pido, hay que !estirse y salir. 45 dnde salir6... 45 dnde quieren lle!arme6... F5y, mi cora"nH Ya no me !ali el cora"n. (u!e que subir a cambiarme el pijama. &ba con dos soldados. Y al entrar en mi cuarto, !eo que han re!isado los cajones, todo han re!uelto mientras me ten$an abajo, un despelote. #ero, 4y qu' desorden es 'ste6 48u' se han cre$do ustedes6 5pGrese, padre, no podemos perder tiempo. Yo me siento muy mal.., no puedo ms. Aueno, con toda mi calma me !est$. Y ellos que no se iban. 48u' pasa6 les digo . 48uieren !er el culo de un cura6 5pGrese, padre, por fa!or. 4Y a dnde !amos6 +i no me lo dicen, no s' qu' ropa ponerme... 2e pongo una chompa. Y cuando salgo de la casa, dos filas de ametralladoras. 2e montan en el camin y derecho a @nc$a, al cuartel. Llego all y sigo con mi cancin. Hay un m'dico aqu$6 2i cora"n... 5cu'stese en ah$, padre... me dice uno de ellos. 4Y tampoco tienen caf' aqu$6 Yo necesito... F#adre cargoso 'steH )n emergencia estamos, pues. )st'se quieto ya. Y cuando estoy sentado en el cuartel, !eo entrar las cosas de la parroquia de Llallagua1 la radioaficionada, un par de grabadoras, el amplificador... bueno, hasta las toallas y fra"adas de ?oberto se hab$an birlado. 48u' habr ocurrido6, pens'. 4Dnde estar ?oberto6 OOOOO *o $4 cuD(to ti %po pa$3, 2o tirado a#1, ( l pa$illo, ato(tado, E(to(c $, (tra( corri (do do$ tipo$ y % l )a(ta(, 5RDpido, $al0a d a;u1, Ello$ pu d ( )ol) r, *o $a&1a ;ui4( $ ra(, P ro (o t (1a !u rza$ (i para pr 0u(tarl $, M $acaro( d la ca$a, 2 #a&1a u( ca%i3( !r (t a la i0l $ia, 5ApErat , c# , )i ( %o)ilidad d la polic1a 5l dic l u(o al otro, A&ri ro( la ca&i(a d l ca%i3(, % %pu'aro( d (tro y $altaro( $o&r %1, Pa$3 la %o)ilidad, (o )io (ada y $i0ui3 r cto, M $acaro( d la ca&i(a y % (ca'aro( u( ch3ullu ( la ca& za, 2 a$1 % ll )aro( por la$ call $ d Llalla0ua, o$cura$ toda)1a, A#1 %pi zo a r accio(ar, 2o (o co(oc1a a (i(0u(o d lo$ tipo$, JE#, #, a d3(d % $tD( ll )a(do u$t d $K ?7#t$$tA 5JC3%o ;u $#t$$tK 2o )u l)o a la i0l $ia, 5Co( (o$otro$ ) (0a, Ello$ % tiro( a&a(, p ro yo % za!4 y %p c4 a d $a(dar la call , Ello$ % $i0u ( y lla%a( ( u(a ca$a d !a%ilia, A la $ 6ora ;u a&ri3 $1 la co(oc1a, M % t ( ( la ca$a,

% acu $ta( y a#1 % >plica(, R $ulta ;u $to$ do$ ;u % ll )a&a( $ #a&1a( # c#o lo$ c#upado$ ( la plaza, @i ro( todo lo ;u pa$3 y, cua(do $ !u ro( lo$ para%ilitar $, (traro( por %1, 5F (0o ;u a)i$arl a <u$ta)o ( la %i$ora 5di0o yo5, @aya u(o d u$t d $ a 7i0lo y a)1$ (l , 5*o #ay ca$o, A $ padr $ lo #a( ll )ado, (adi $a& a d3(d , Arrui(aro( la %i$ora, 2 )ol)1 a ato(tar% , OOOOO Y yo, en el cuartel de @nc$a. 8uiero saber dnde est ?oberto. +Gbase en el camin, padre. 8uiero saber a dnde !amos. 5 La #a". Hab$a / mo!ilidades y M/ presos. Yo pensaba para mis adentros1 K+i !amos a La #a", nos fregamos. 4Cmo !amos a pasar en estos camiones militares por medio de Cata!i y +iglo %%6 Los mineros pensarn que somos todos milicos y ah$ nos achuntan la dinamitaL. Aueno, salimos de @nc$a y enfilamos a Cata!i. Yo !i grupos de trabajadores que comen"aban a mo!erse al saber la cosa. Y los agentes, en las !entanillas, apuntando las ametralladoras. #ero no hubo problemas, pasamos sin no!edad. 5hora, a +iglo. #ero en el campamento no hab$a ninguna reaccin toda!$a, menos mal. #asamos por abajo, saliendo por la tranca, hacia :ruro. 2e !ol!i la sangre al cuerpo. Hubiera bastado que un minero lan"ara un cartucho contra una camioneta de soldados y todos fritos. +er$an como las - y media de la ma7ana. (odo hab$a sido muy rpido. #or lo !isto, ellos ten$an un tiempo muy limitado para todo el operati!o. #or eso, !inieron muchas mo!ilidades de La #a", para hacer todo rpido, simultneo, antes que los mineros se anoticiaran. 5tacaron los . emisoras al mismo tiempo1 La <o" del 2inero, la *M de Diciembre de Cata!i, ?adio Llallagua y la #$o. (ambi'n, claro, la casa parroquial de Llallagua, donde ?oberto. Y lograron hacer todo el desastre en media hora. 9os lle!aron al cuartel de :ruro. 5h$ nos !imos las caras todos los presos. Hab$a !arios serenos y un borrachito que reci'n se despertaba con el ch3aDi sin saber a dnde iba ni por qu'. F5 La #a"H grita el oficial. )n marcha otra !e". F8u' d$a tan largo, DiosH #orque despu's faltaba gasolina, faltaba qu' s' yo, ten$amos que esperar a medio camino. 2e acuerdo que se par la cara!ana y salieron los soldados con sus fusiles. Colocan un blanco junto a la carretera. 5h$ se ponen a practicar tiro. F#ucha, y nosotros dentro, esperando y desesperandoH Y yo, hecho una noche, angustiado por ?oberto. IIIII

JQu4 % )oy a r cordar $i $ta&a )u lto u( Cri$toK 74 ;u (traro( 0 (t $ al cuarto y yo % $ (t4 ( la ca%a, di u( 0rito, Otra paliza )i ( a#ora, p ($4 yo, P ro (o, Era( u(a$ $ 6ora$ ;u a(da&a( ;u ri (do (o $4 ;u4, OOOOO 5 mi casa !ienen las que barr$an las calles y me dicen1 F5l #adre ?oberto lo han matadoH 5hora estn, pues, lle!ando en carro. Disfra"ado estn lle!ando. 2e !est$ y corr$ con mi sobrina. #ero ya no hab$a en la parroquia nadie. La cocinera =uana, ella noms estaba. )ntonces, salimos a buscarlo y hab$a estado en una casa de catequista, donde la Luncinda ?odr$gue". Casi a ocultas entramos a !erle. Y hab$a estado mal. 5qu$ en el estmago le han pegado. 9ada recib$a en su estmago de 'l. )mpe"aba a arrojar. )staba muy mal. Hablaba, pero no ten$a pensamiento. Delirando, pues. FLos militares, los militares, me quitan la ropaH as$ dec$a . F(apen esa !entana, tapenH Lo lle!aron a casa del otro padre de Cata!i. Y los agentes han !enido con preguntas de astucia1 4Dnde est, pues, el padre ?oberto6 5 la C:#:+5 han lle!ado dijimos nosotras . 5 su pa$s han lle!ado. 2uerto ha sido. Ya no molestaron los agentes. #ero nosotras sab$amos que en Cata!i estaba. 5ll fuimos a !erlo los de la comunidad. Dicen que era gritando. (oditos nos hemos reunido y las se7oras han dicho1 )st asustado. Prita, grita. Hay que millurar.>, Y nos preparamos las medicinas. Con unas hierbas de millo, como especie de sal, bien duro. )so preparamos. D'jenlo tranquilo nos dijo el otro padre. (enemos que millurar respondimos . #ermita entrar noms. Ya est sanando ?oberto. <uel!an a Llallagua. Y como no nos dej entrar, de fuera hemos millurado. Las se7oras han hecho humear y han soplado en direccin al cuarto. F?obertoj, animun DutimuchumH F?obertoj, animun DutimuchunH Las que curan han encontrado en la parroquia el gorrito del padre ?oberto. )n ah$ lo met$an todo lo que soplaban. F8ue se entre el nimo de ?oberto, que se entreH Y lo han abrigado bien a su gorrito de 'l, lo han metido en una bolsa y lo han lle!ado a la parroquia de Llallagua. Q+ Curaci3( popular,

5qu$ estamos trayendo al padre ?oberto. 5qu$ se !a a dormir. Y en su cama lo han hecho dormir al gorrito. 5s$, prontito ha sanado el padre. IIIII M cu (ta( ;u ( la P1o (o #u&o di$paro$, P ro $1 %uc#o$ &arr tazo$ para ll )ar$ lo$ ;uipo$ ( u( ca%i3( ;u ya $p ra&a a!u ra, " $trozaro( todo, $ ll )aro( + co($ola$, 0ra&adora$, ci(ta$, di( ro, 7 ll )aro( #a$ta u(o$ lDpic $ y u(a 0uitarra ;u #a&1a ( la ca&i(a, " la parro;uia,,, &u (o, #a$ta %i r lo' d pul$ ra, Cua(do )alora%o$ l ro&o, la cu (ta $u&1a a =5- %il &oli)ia(o$, ?9u (a r parti'aA Por;u ( l op rati)o participaro( I-- a0 (t $ d $plazado$ d $d La Paz, Cua(do lo$ %i( ro$, a % dia %a6a(a, $ di ro( cu (ta d lo ocurrido, &a'aro( ( %a(i! $taci3( a Cata)i r ) (ta(do di(a%ita y co( %uc#a &ulla, al0o i%pr $io(a(t , 2o $cuc#a&a d $d la ca%a, Gici ro( co(c (traci3(, 2 d clararo( #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida #a$ta ;u $ r po(0a( la$ I %i$ora$ y $ r par ( lo$ da6o$,
Co%pa6 ro$ tra&a'ador $. $ta%o$ d cidi (do la $u rt d (o$otro$ %i$%o$ y d l pu &lo %i$%o, 2a t ( %o$ u(a co($i0(a. luc#ar por r $catar (u $tra$ %i$ora$, r $catar a (u $tro$ pr $o$ y l au% (to 0 ( ral d $alario$, Co%pa6 ro$, para %a(t ( r la co(ti(uidad d la #u l0a i(d !i(ida, $ ( c $ario &u$car la d ci$i3( d toda$ la$ $ ccio( $ d l i(t rior d la %i(a, d l >t rior, or0a(izar 0rupo$ )ali (t $ d )i0ila(cia, d c#o;u , para ;u 4$to$ $ a( lo$ ;u d !i (da( lo$ i(t r $ $ d la cla$ o&r ra, Ga&l %o$ clara% (t . #ay ;u co% (zar a $acar la$ ar%a$ ;u t ( %o$, ?Por;u t ( %o$, co%pa6 ro$A ?7a& %o$ ;ui4( $ ti ( (, co%pa6 ro$A La Co%i$i3( Pol1tica, la d &a$ , lo$ d l 0ado$, ti ( ( ;u %arc#ar pl (a% (t u(ido$, (o ti ( ( ;u #a& r co() r$acio( $ $ parada$, F ( %o$ ;u #il)a(ar toda$ la$ d ci$io( $ 'u(to$, La %oral d $t di$trito, l %D$ co%&ati)o, 0 ( ralizarD la luc#a a (i) l (acio(al, *o 0a(ar %o$ tal ) z la &atalla, p ro d %o$trar %o$ ;u $ta%o$ &i ( parado$ co%o u( $olo #o%&r y co( lo$ pa(talo( $ %uy &i ( apr tado$ para arr % t r co(tra $a$ % dida$ co(trarr )olucio(aria$ ;u #ac l 0o&i r(o d 9D(z r, Gay ;u d %o$trar ( $ta oportu(idad ;u $ta%o$ co%pl ta% (t u(ido$ para apla$tar a a;u llo$ cara'o$ ;u (o$ $tD( ac c#a(do ( l %o% (to actual, para ;u $ pa( ;u Ha cla$ o&r ra d 9oli)ia $tD co%pl ta% (t !u rt , ?Mu ra 9D(z rA i@i)a l 7i(dicato Mi( ro d 7i0lo XXA i@i)a la B d raci3( d Mi( ro$A ?@i)a la C (tral O&r ra 9oli)ia(aA "i$cur$o ( la A$a%&l a < ( ral d Fra&a'ador $ d Cata)i l+ ( ro 19Q5

OOOOO E$ta #u l0a la apoyaro( lo$ ci(co 7i(dicato$ %D$ !u rt $. l d 7i0lo y l d Cata)i, y ta%&i4( l d la% ro$, ) ( ri$ta$ y locatario$, Mi (tra$ ta(to, <u$ta)o pr $o, ca%i(o a La Paz,

OOOOO Llegamos al 5lto de La #a" y ah$ nos topamos con el famoso <argas +alinas, 2inistro de (rabajo, el de los caraja"os )ran como las / de la tarde. FLl'!enlos a <iacha. Y a <iacha nos lle!aron. 2e metieron en una celda con otros cuatro, una celda fr$a y !ac$a de todo. 9os ofrecieron un t' y un poco de comida. #ero yo no quise probarla, porque era de noche y uno no sab$a ni lo que se estaba lle!ando a la boca. +i alguno quiere ir al ba7o, !aya ahora. Luego, se cierra la puerta. Aueno, pues, a mear con ametralladoras. Y a dormir en el piso. Cuando en eso, como a la medianoche1 F#adre Pusta!oH 2e sacaron de la celda, me subieron a un ta0i con dos agentes. 8uiero saber a dnde me lle!an. #ero ni me miraban. Y all !amos, hacia La #a", al 2inisterio del &nterior. 2e entran en una celda, incomunicado, en el tercer piso. 5l rato, otra !e" fuera, que !enga a dar datos. 5 dnde !iaja usted6 me pregunta el tipo de la maquinilla de escribir. 5 ninguna parte. Yo no s' nada de nada. Le estamos preparando el pasaporte, padre. 4Y a dnde me quieren mandar6 De momento, a la celda. Despu's me enter' que lo ten$an todo maquinado para e0pulsarme al #araguay. #ero, como esa ma7ana hi"o mal tiempo, el a!in no despeg. )so supe ms tarde. )n eso, llama 2onse7or 2anrique preguntando por m$. Ya ha salido, 2onse7or le responde el 2inistro. 4Cmo que ha salido6 +egGn el Concordato, el gobierno no puede e0pulsar a un cura as$ sin ms, sin hablar antes. 9o se preocupe, 2onse7or, lo estamos atendiendo bien. 45j6 F)ntonces, toda!$a est aqu$H le cort 2onse7or. 2anrique se aperson enseguida. 2e !isit, se interes por m$ Hasta unas medicinas me trajo. Luego !ino 2onse7or 2estre y tambi'n el 9uncio.>. 4Cmo est usted, padre6 me pregunta el 9uncio. Como !e usted le digo . #reso. Hay que hacer las cosas con prudencia, padre, con prudencia me dice con su tonito italiano . 9uestra fidelidad a la &glesia nos impide... +i estoy preso es por ser fiel a la &glesia le cort' . #ero a la !erdadera, la de los pobres, no a la de ustedes. Los de la prudencia nunca caen presos, 4!erdad6 FCristo no tu!o tanta prudencia como ustedesH QI Mo($
6or <ui$ pp Lai0u 0lia,

Ya comprendo padre, usted est un poco cansado, ner!ioso. :tro d$a podemos con!ersar ms ampliamente sobre estos temas. +$, claro, para hablar siempre tienen tiempo ustedes. #ero, 4dnde ol!idaron la accin, la lucha6 +epa que +u +antidad el #apa lucha por todo esto. 4)st preso tambi'n6 FCuando en !e" de aplaudirlo lo metan en la cana, >entonces creer' en sus discursosH Hasta otro momento, padre. Y descanse, descanse... Yo estaba furioso. +ent$a que el 9uncio, con toda su diplomacia, desaprobaba lo que hab$a hecho. #ero, en realidad, 4qu' hab$a hecho yo6 2e sacan de la cama a punta de metralleta, me encierran, me quieren botar del pa$s, Fy encima aguantar la hue!ada de la prudenciaH Cuatro d$as estu!e preso. Luego me sacaron. <ol!$ a casa, !ol!$ a las minas. Creo que fue desde aquel M, de enero que yo empec' a cambiar. Los mineros, y los enemigos de los mineros, sin quererlo, me con!irtieron al )!angelio.

La '(o no es minera
Al d clarar la #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida, co% (zaro( a ll 0ar la$ co%i$io( $ o!icial $ d l 0o&i r(o, La pri% ra co%i$i3( !u d lo$ d COMI9OL, P ro lo$ diri0 (t $ l $ pararo( l coc# . 5*ada ;u #a&lar, *o (trar %o$ a la %i(a #a$ta ;u $ !ir% u( acu rdo y (o$ d )u l)a( la$ %i$ora$, Foda$ la$ %i$ora$, Fa%&i4( la P1o, Lo$ tipo$, %plu%ado$, )ol)i ro( a La Paz, AllD $ i() (taro( ;u lo$ %i( ro$ ca$i lo$ to%a( d r # ( $, @i ( la $ 0u(da co%i$i3(, 2 $ta ) z (o ;u r1a( #a&lar co( lo$ diri0 (t $, $i(o co( la &a$ , 5La &a$ $tD $a(a 5d c1a(5, P ro co( $o$ ca& za$ dura$ (o $ pu d #a&lar, 9u (o, #ici ro( la a$a%&l a ( l ci( d Cata)i, 2 $ ll (3 d tra&a'ador $, P ro a#1 $ a$u$taro( %D$, por;u la &a$ ra %D$ radical ;u lo$ diri0 (t $, 5?Qu (u(caA 5d c1a( lo$ %i( ro$5, A;u1 (adi (tra a tra&a'ar, 2 (o )a%o$ a #a&lar co( (adi , $i (o $ arr 0la( la$ radio$ ya, JC$t d $ co% t ( la ! c#or1a y toda)1a #ay ;u ) (ir a co() r$ar co( u$t d $K JQu4 $o($ ridad $ 4$taK Lo$ &a$ur aro(, E(to(c $, #a( ;u rido )ol) r a #a&lar co( lo$ diri0 (t $, P ro ya, (ada, 2 la #u l0a, ad la(t , 1= d1a$, 1I, 1P,,, <a(aro( lo$ %i( ro$ por;u , al !i(, )i(o u(a t rc ra co%i$i3( co( l Coro( l @illalpa(do al !r (t , Muy ()al (to(ado 4l, claro, P ro tu)o ;u !ir%ar u( acu rdo (tr l 0o&i r(o y lo$ %i( ro$, El 0o&i r(o $ co%pro% t1a a d )ol) r la$ %i$ora$ ( la %i$%a !or%a ( ;u $ta&a( a(t $ d l 1+ d ( ro, 2 llo$ $ co%pro% t1a( a (trar al tra&a'o,
Q5 Cala&ozo,

A#ora, ;u l 0o&i r(o 'u03 $ucio ( $ta co%i$i3(. ;ui$o di)idir a la P1o d l r $to d la$ %i$ora$, 5E( cua(to a la P1o XII 5di'o l coro( l5, lo$ o&i$po$ ti ( ( ya %uy ad la(tada$ la$ co() r$acio( $ para o&t ( r la lic (cia, E$ d cir, u$t d $ (o ti ( ( ;u % t r$ ( $ a$u(to, 2 lo$ diri0 (t $ pi$aro( l palito, *o pu$i ro( a la P1o ( l docu% (to, 2 lo ci rto $ ;u lo$ o&i$po$ (o #a&1a( %o)ido l % 6i;u por (u $tra r ap rtura, El ca$o $ ;u lo$ diri0 (t $ #ac ( u(a a$a%&l a 0ra(d ( la Plaza para >plicar l co() (io, La 0 (t $ da cu (ta (to(c $ d ;u (o $tD&a%o$ i(cluido$, 5?La P1oA ?La P1oA 50rita&a la %a$a, 52a $o $tD arr 0lado, co%pa6 ro$ 5di' ro( lo$ diri0 (t $5, " lo$ o&i$po$ d p (d y llo$ ya $tD( #aci (do lo$ trD%it $, A$1 ;ui$o l 0o&i r(o di)idir(o$ d la cla$ tra&a'adora, 2 lo lo0r3 $a ) z, Por;u $ali ro( la$ d %D$ %i$ora$ y (o$otro$ $ 0u1a%o$ $ta(cado$, Co% (za%o$, por (u $tra part , la$ dili0 (cia$ i(t r%i(a&l $, E(tr )i$ta por a;u1, $olicitud por allD, &urocracia por todo$ lado$, E( ! &r ro, co( (u $tro o&i$po y l d Coc#a&a%&a, y co( l pro)i(cial d lo$ O&lato$, )a%o$ al Mi(i$t rio d l I(t rior, 2 (o$ ) %o$ co( P r da A$&E(, Cr o ;u !u d P #ora$ la co() r$aci3(, La di$cu$i3(, % 'or dic#o, 574palo d u(a ) z por toda$, padr , E$a %i$ora (o !u(cio(arD (u(ca %D$ ( 7i0lo XX, 7i ;ui r (, lI4) (la a otra part , a Poto$1, al 9 (i o al %i$%1$i%o i(!i r(o, P ro yo, co%o Mi(i$tro, (o p r%itir4 'a%D$ $a %i$ora ( 7i0lo XX, 5J2 $ pu d $a& r por ;u4, $ 6or Mi(i$troK 5Por;u $a %i$ora $ u(a !u (t p r%a( (t d co(!licto$ co( la I0l $ia, 2 l 0o&i r(o (o ;ui r $to$ co(!licto$, 57i (ti (do &i (, $ 6or Mi(i$tro 5l di' yo5, u$t d l ti ( %i do a la I0l $ia, 5*i a la I0l $ia (i a (adi , cara'o 50rit3 4l, 0olp a(do l $critorio5, P ro $a %i$ora (o )a %D$ ( 7i0lo XX, 2 u$t d $ d & r1a( r )i$ar $u pap l co%o $ac rdot $ y (o a(dar % ti4(do$ ( lo ;u (o l $ i%porta, 5JC$t d (o$ )a a dar la cDt dra $o&r lo ;u d & $ r u( $ac rdot , $ 6or Mi(i$troK 5Mir , padr , u$t d $a& % 'or ;u yo l d $)1o d lo$ cura$ ( $t pa1$, Pol1tica (o%D$ #ac (, 2 la %i$i3( d u$t d $ $ r zar por la 0 (t , P ro co%o ya (o lo #ac (, (o$ tocarD a (o$otro$ r zar por u$t d $, 5*o $ %ol $t (, <racia$, Bu ro( do$ la$ r u(io( $ co( P r da A$&E(, 2 al !i(al, $tD&a%o$ ( l %i$%o pu(to %u rto, 2a ( a&ril, $ali ro( al 4t r la @oz d l Mi( ro y la =1 d "ici %&r d Cata)i, 2 (o$otro$ %udo$, Lo$ $i(dicato$ $ di ro( cu (ta d la tra%pa ;u (o$ #a&1a t (dido l 0o&i r(o y ( ;u llo$ %i$%o$ #a&1a( ca1do, 2 co% (zaro( a %o) r$ , 2o pi ($o ;u lo ;u %D$ ayud3, co%o $i %pr , !u la pr $i3( d lo$ tra&a'ador $, Gici%o$ u(a Ca%pa6a d 7olidaridad co( la P1o ( l % $ d $ pti %&r , 2 ( poco$ d1a$ r co0i%o$ 1-,--- !ir%a$ apoya(do la r ap rtura, Era u(a >a0 raci3( d pap l $ lo$ ;u %a(da%o$ al Mi(i$t rio y a la pr ($a,

Por !i(, l =9 d $ pti %&r 9D(z r !ir%3 la lic (cia, La co(dici3( ra Mop rar ( $ (tido $tricta% (t cultural, pro#i&i4(do$ $u u$o co( carDct r pol1ticoN, E( cua(to a lo$ d $trozo$, l 0o&i r(o pa03 u(a part ;u (o alca(za&a (i para lo$ di$co$ roto$, Fu)i%o$ ;u p dir !i(a(ciaci3( d !u ra y co%prar ;uipo$ (u )o$, P ro lo i%porta(t !u ;u $ali%o$ al air , E( octu&r , ya $tD&a%o$ (u )a% (t Mal $ r)icio d la$ %ayor1a$ (acio(al $N, co%o dic (u $tra cu6a d id (ti!icaci3(, OOOOO F8u' poco nos dur la alegr$aH 5penas ten$amos / meses trasmitiendo, cuando lleg el primero de mayo. )stamos en el >/. Aueno, los trabajadores tienen el Congreso 2inero en Corocoro. )0igen aumento de sueldos, libertades sindicales, garant$as para sus dirigentes. Y si no, huelga indefinida. )l E de junio de ese a7o, la historia !ol!$a a repetirse. )l ej'rcito cerc las minas. Aajaron de los cerros tantos y con tanta furia que parec$an estar in!adiendo un pa$s enemigo. +ilenciaron las emisoras y comen" la represin. 5lgunos dirigentes pudieron escapar a la mina y desde all$ declararon la huelga. 5 otros, les echaron mano y los botaron a Chile. De nue!o, la pesadilla1 campamentos allanados, los soldados apaleando a la gente en plena calle, hasta a los ni7os golpeaban, torturas, cr$menes... ;ue brutal la !iolencia aquella !e". La <o" del 2inero y las otras emisoras quedaron funcionando, pero con milicos en los micrfonos. Y hablaban, ment$an diciendo que ya todos los trabajadores estaban !ol!iendo contentos a su trabajo... Cuando lleg el Comando <argas para inter!enir la #$o, la emisora estaba rodeada por mineros y se7oras, defendiendo. Discutieron fuerte con los militares y no les dejaron entrar a la radio. Despu's de muchas palabras, el coronel mand a clausurar. :rden estricta de no salir al 'ter. #or chirola"o no la tomaron los militares aquella !e". De nue!o, el silencio. De nue!o tambi'n, las idas y !enidas interminables pidiendo la reapertura. Y cancelar a todo el personal, los locutores, porque no hab$a trabajo. 5s$ se nos fue un mes y otro, hasta llegar a diciembre. 5 principios de ese mes, fuimos a La #a". &ncre$blemente, nos hab$a llegado un a!iso de la Direccin de Comunicaciones1 si no quer$amos salir al aire, perder$amos la licencia. 4Cmo !an a decir eso si saben que son los militares los que nos han clausurado6 )nti'ndanse ustedes primero y luego nos dicen una cosa clara. )studiaremos el asunto, padre me dice el de la direccin . Y le mandaremos un telegrama. #ero, cabalmente, si no trabajan, pierden la licencia. )l que tiene tienda, que la atienda. <uel!o a +iglo %%. Y justito recibo un telegrama diciendo que no hay impedimento alguno para que #$o %&& salga al aire. <oy entonces donde el coronel y se lo muestro. )so no sir!e de nada dice 'l . )sto es "ona militar. La Direccin de Comunicaciones no tiene ninguna autoridad aqu$.

)ntonces, 4qu' rayos hacemos6 +i salimos nos cierran y si no salimos tambi'n. Hagamos una cosa, padre me dice el coronel . Como estamos antesitos de 9a!idad, ustedes pueden probar sus equipos tocando !illancicos. <illancicos religiosos, 4me entiende6 9o quiero joda. 2ientras tanto, yo !oy a comunicarme con mis superiores. Ya le a!isar' la decisin del 5lto 2ando 2ilitar. Y hasta el d$a de hoy. 9unca ms recibimos contestacin. 2e acuerdo del ** de diciembre, cuando ya ten$amos preparados los famosos !illancicos para abrir emisiones. 5nunciamos con !olantes por las calles del campamento que sal$amos otra !e". Y cuando son la 2archa sobre el ?$o UJai, la gente pasndose la !o" por la Linares1 FLa #$o ha salidoH FLa #$o ha salidoH La !erdad, resulta e0tra7o que la #$o tenga como identificacin musical una marcha gringa, la del #uente del ?$o UJai. <iene desde la fundacin, claro. Y entonces silbaban otros aires. #ero una !e" nosotros quer$amos cambiar el dichoso tema musical. Ya ten$amos unas "ampo7as boli!ianas. <inieron unos dirigentes sindicales y nos ad!irtieron1 De ninguna manera. 9o cambien. )sa musiquita es ya parte de la historia de este pueblo. Y es cierto. (oda!$a me acuerdo, en una de las 'pocas ms represi!as de An"er, que el ?egimiento de @nc$a !ino a tocar en la pla"a de Llallagua para congraciarse con la gente. La #$o, cuando eso, estaba clausurada. Llega la Aanda y empie"a a tocar. La gente, tranquila, oyendo. Dentro del repertorio que tra$an, tocan el ?$o UJai. Y la gente a amontonarse, ms y ms. FAra!o, bra!oH aplauden, gritan, piden un bis. Los latap3ucus>/, que no se dan cuenta de lo que est pasando, repiten la marcha. Y ms aplausos. #or mitad de la segunda, un milico se desayuna y hace suspender. Y el pGblico, a protestar. Desde entonces, yo pienso que hasta la mGsica del enemigo puede ser!ir para combatirlo.

)Cmo romper el silencio+


E$tD&a%o$ ( l air , P ro la )i0ila(cia $o&r la P1o XII ra co%pl ta, 7a&1a%o$ ;u ( l Co%a(do Militar (o$ d dica&a( u(a 0ra&adora $3lo a (o$otro$, %ilitar $ c# ;u a(do todo lo ;u d c1a%o$ d $d la %a6a(ita #a$ta l ci rr por la (oc# , ?2 (o d c1a%o$ (adaA Fa%&i4( (o$ pu$i ro( do$ M$ r (o$N 0rati$, do$ a0 (t $ )i0ila(do a toda #ora ;ui4( (tra&a y ;ui4( $al1a d la %i$ora, P ro (o (o$ pod1a%o$ ;u 'ar, La$ d %D$ radio$ %i( ra$ $ta&a( p or, I(t r) (ida$, co( locutor $ u(i!or%ado$ pa$a(do co%u(icado$ o!iciali$ta$, Au(;u co( )illa(cico$, $3lo (o$otro$ ;u dD&a%o$ ( pi , 2 lo$ O&lato$ $ pu$i ro( &i ( lo$ pa(talo( $ $a ) z.

QP ME$ico$ $oplador

$ d i($tru% (to$ d )i (to,

5Pr ! ri%o$ $ 0uir co( %E$ica, p ro %ilitar $-locutor $ (u(ca, 7i $ a$1, % 'or c rrar la %i$ora, E$to capt3 %uc#a $i%pat1a (tr lo$ %i( ro$, A cada rato ) (1a( (ota$ d apoyo ;u , por $upu $to, (o pod1a%o$ di!u(dir, P ro lo$ tra&a'ador $ $ pa$aro( u(a co($i0(a. ?a $cuc#ar la P1o todo$A 2 $ cu%pl1a la co$a, F (1a%o$ ( a;u llo$ ti %po$ u(a audi (cia >a0 rada, Lo$ %ilitar $ $ d dicaro( a #ac r li&r tito$ !o% (ta(do l (acio(ali$%o, l patriot ri$%o, todo $o, Era( pro0ra%ita$ ;u #a&la&a( $o&r la <u rra d l C#aco, $o&r la <u rra d l Pac1!ico, %o$tra(do la 0ra( # roicidad d la$ Bu rza$ Ar%ada$, Lo$ la(za&a( por la$ d %D$ %i$ora$ %i( ra$ i(t r) (ida$, 2 (o$ lo$ %a(da&a( a la P1o co( ord ( d pa$arlo$, P ro (u(ca lo$ pa$a%o$, Lo$ 0uardD&a%o$ $i( %D$ cu (to y l r ) r$o d lo$ pap l $ (o$ $ r)1a para &orrador, E$ ;u ra( lo$ %i$%o$ %i( ro$ lo$ ;u (o$ >i01a(. 5Qu4d ($ a$1, co( %u$i;uita, p ro $i( (ada d lo$ %ilico$, 2a (o$otro$ corri%o$ la )oz d ;u $3lo a la P1o #ay ;u $cuc#ar, 2 a pura %E$ica (o$ %a(tu)i%o$ l % $ d ( ro, El co(trol ra total, P ro yo cr o ;u !u $o %i$%o lo ;u (o$ pu$o a !u(cio(ar l $ $o, lo ;u (o$ a0ui'o( 3 la i%a0i(aci3(, La 0 (t $ co(!or%a&a co( Way6o$ y %u$i;uita$, p ro ;u r1a( (oticia$, JC3%o l #ac %o$K Era co$a d ca%i(ar $o&r u( !ilo d (a)a'a, 2 (o$ c#a%o$ a a(dar, Lo pri% ro, !u ro( lo$ pro0ra%a$ d La @oz d Al %a(ia, MEl %u(do al i($ta(t N ;u $ lla%a&a, Ll 0a&a( ( ci(ta$ y (o ra %D$ ;u propa0a(da al %a(a, Fra1a( co% (tario$ $o&r l !olTlor &D)aro, $o&r la$ oli%p1ada$, u(a$ $o($ rita$ a$1, P ro ra( (oticia$, 7 o1a( )oc $ co( i(!or%acio( $, 9u (o, co% (za%o$ a colocar u(a ci(ta #oy y otra %a6a(a, a$1 (o%D$, al di)i(o &ot3(,,, Fa(t a(do, pu $, @aria$ $ %a(a$ $tu)i%o$ a$1, )izcac# a(do a lo$ %ilitar $ a ) r $1 pro#i&1a(, P ro (o, *ada pa$3, Al ca&o d u( % $, ya lo$ al %a(cito$ r $ulta&a( a&urridor $, E%p za%o$ a cra( ar u(o$ M'i(0l $N i(o! ($i)o$, co%o cu6ita$ d +- $ 0u(do$, Por ' %plo, u(a $ 6ora ;u )a a la pulp r1a a co%prar y (o ti ( platita, 8u' te pasa6 4)s que tu marido no trabaja6 9o, pues, mamita. ;uera ha estado. ;uera hubo de salir. E( l >ilio $ta&a, d $t rrado, P ro (o lo d c1a%o$ ta( d !r (t , 2 la 0 (t l #ilito, $1, ($arta&a

*o$ !ui%o$ a(i%a(do y p ($a%o$ u(o$ p ;u 6o$ dra%ita$ ( ;u c#ua y ay%ara, Lo$ $acD&a%o$ d cu (to$ popular $, Lo$ cu (to$ d l atoj 5ntonio>>, ;u $a& $ r u( a&u$i)o co( la$ 0alli(ita$, $ apro) c#a d lo$ cord rito$, lo$ (0a6a, E%p za%o$ a dra%atizar $to ( corto$ d + %i(uto$, 2 d c1a%o$. MG r%a(o ca%p $i(o, J;ui4( $ rD l zorrito, a ;ui4( $ t par c K 2 $i la$ o) 'ita$ $ u(i ra(, J;u4 pa$ar1aKN, El a$u(to i&a &i (, P ro, (to(c $, al0u(o$ &uzo$ ;u $a&1a( ;u c#ua i(!or%aro( a lo$ %ilitar $, 5Epa, pDr (la ya 5(o$ di' ro(5, 2a %p zaro( a #ac r %aca(a$, Alto a#1 (o%D$, Otra ) z y clau$ura%o$,

QQ ]orro A(to(io,

Marc#a atrD$, @u lta a la %u$i;uita y a;u1 (o #a pa$ado (ada, " 'a%o$ corr r u( ti %po, u(a$ $ %a(a$, *o$ r u(i%o$, 5Gay ;u i() (tar al0o, La 0 (t ;ui r (oticia$ 5dic u(o, 5Pu $ #a0a%o$ u( (otici ro to(to d 5 %i(uto$ 5dic l otro, 5M 'or )ol)a%o$ co( lo$ M'i(0l $N 5apu(ta u( t rc ro, 5J2 ;u4 l $ par c u( pro0ra%a % zclado 5di0o yo5, % ti (do %E$ica, la$ & (dita$ ci(ta$ d Al %a(ia, u( poco d d port , y &u (o, ( % dio d la ($alada, l cola%o$ u(a (oticia, $3lo u(aK J*o$ 'u0a%o$ a ) r ;u4 pa$aK Li$to, allD )a%o$, 2 p ($a%o$ al0E( (o%&r para &autizar l pro0ra%a, u( (o%&r cito d $pi$tador, " $pu4$ d )aria$ ro(da$ (o$ ;u da%o$ co( l d MPri$%a RadialN, *o$ 0u$t3 a todo$, Er( $toQ8 $cri&i3 lo$ pri% ro$ li&r to$ d Pri$%a Radial, Co% (za&a co( u( diDlo0o d c#acota (tr lo$ do$ locutor $, ;u $i l !r1o, ;u $i l calor, ;u $i tu pri%a y la %1a,,, Al rato, u( 6ato l d c1a al otro. :ye, 4no sabes que acaba de llegar nuestro reportero de 5lemania6 Y nos !iene a contar del Gltimo partido de fGtbol celebrado en 2unich. #ero mejor lo dejamos a 'l para que nos cuente. 2 a#1 l (0a(c#D&a%o$ u( trozo d l di$co d Al %a(ia, 2 al $upu $to Mr port roN l i() (ta%o$ u( (o%&r cito raro. MG (riN, &i ( >tra(' ro, 2 u( locutor d c1a (to(c $. #or fa!or, Henri, 4qu' es lo que estn cantando por all, por esos pa$ses6 4Cul es la Gltima KnoticiaL musical6 2 l p 0D&a%o$ u(a ca(ci3( d !u ra, cual;ui r co$a, Lu 0o, u(o d c1a a$1, co%o c#irip a(do. F#ucha, Henri, y qu' ser este papelito que ha !enido dentro del sobre del disco6 4 8u' ser esta cosita6 :ye, tG, 4por qu' no lees6 2 a!lo'D&a%o$ la (oticia. )sta ma7ana los trabajadores mineros de la seccin 5"ul se reunieron y, entre otras cosas, decidieron pedir a las autoridades que se recono"can a los !erdaderos dirigentes sindicales. )llos no aceptan a los coordinadores. #ero, 4tG eres loco6 dec$a el otro locutor . 45caso has comprobado esa noticia6 2ir, es peligroso dar una cosa as$ si no se ha !erificado. Yo no tengo la culpa, hermano. 5qu$ est el sobre. 5nd a !erificarlo tG, pues. Calla, pues. Ya me enojaste. Y tG tambi'n a m$. 4 Y sabes por qu'6 #orque tG fumas mucho. Y eso, 4qu'6 replicaba el otro. 8ue a ti no te gusta mi noticia y a m$ no me gusta lo que tG fumas. #ues no te metas en mi !ida, y tranquilo. F2$rate tG cmo andas peroH +iempre rotoso, ni un "apato bueno para ponerte. <enga, !amos a echar numeritos. 4Cuntas cajetillas te fumas al d$a6 Dos. 4Y a cunto te cuesta el cigarrito6 5 *- la cajetilla. 4(e das cuenta, pitagrico6 F-N boli!ianos cada d$aH Y dime ms, 4qu' Q8 Er(
$to Mira(da, H ! d Pro0ra%aci3( d la P1o XII,

tiempo hace que fumas6 F@hhhH Yo !engo fumando como unos M- a7os atrs. F8ue la 5sunta te perdoneH (G has botado cualquier cantidad de plata con los puchos, -N por d$a son como unos *N.NNN pesos al a7o. Y por M- a7os, como medio milln... 4(e das cuenta, hermanito6 F@na casa hubieras podido comprarH (ienes ra"n, hermanito. +oy un mameluco, un maljuicio. #ero, dime una cosa... 4Y tG6... 49o fumas tG6 FChutaH 9i fumo ni bebo. Yo nunca me he !iciado. F8u' curioso, compa7eroH #orque si tG no fumas ni bebes, 4dnde est tu casa6 2 lo$ oy (t $ $ r 1a(, 2 (t (d1a( l % ($a' oculto, la picard1a, A$1 $ Radial, $tr (3 Pri$%a

Pa$aro( u(a$ $ %a(a$, La 0 (t , &a'o cu rda, %p z3 a #ac r(o$ ll 0ar al0u(a$ (oticia$ ( $o&r cito$, 2 (o$otro$ %p za%o$ a $acar do$ (oticia$ por d1a, 2 lu 0o, tr $, P ro $i %pr ($opado co( la$ )ai(a$ al %a(a$, E(to(c $, (o$ $ur0i3 otra id a, C(o d (o$otro$ t (1a &a$ta(t 0 (t ( La Paz, p riodi$ta$ a%i0o$, 5JPor ;u4 (o t #ac $ corr $po($al d al0u(a d la$ %i$ora$K J" la Cruz d l 7ur, d Pa(a% rica(aK *o$otro$ (trar(o$ ( cad (a co( $a %i$ora, L lar0a%o$ (oticia$ d $d a;u1, P ro (o lo d cir(o$ (o$otro$, $i(o d La Paz )i ( , 5Li$to, Ma6a(a % )oy a La Paz, 2 l co%pa6 ro !u a la Pa(a% rica(a, 5JC$t d $ (o ( c $ita( u( corr $po($al ( la$ %i(a$K 5l dic al ' ! d pr ($a, ;u ra !lor d tipo5, Pu $ a;u1 $toy yo, Fra&a'o 0rati$, 2 ( r tri&uci3(, (o$ autoriza( a (trar ( cad (a co( u$t d $, Maca(uda id a, 7 #izo corr $po($al l co%pa6 ro y %p z3 a la(zar i(!or%acio( $ d a$u(to$ %i( ro$ d $d Llalla0ua, 2 Pa(a% rica(a (o$ la$ d )ol)1a ( )oc $ d $u$ locutor $, a tra)4$ d $u i(!or%ati)o, L30ico, lo$ %ilitar $ ladraro( ($ 0uida, 5Qu4 pa$a co( u$t d $K 5*o$otro$ (o # %o$ dic#o (ada, Ga dic#o Pa(a% rica(a, @aya( a r cla%ar allD, @aya( a c ($urar allD, 8Pa(a% rica(a ra o!iciali$ta, p ro #a&1a u( co%pa6 ro &u (o al !r (t d l (otici ro, Por $o %i$%o lo &otaro( d $pu4$:, 5JC$t d $ ;ui r ( (oticia$K 5d c1a( lo$ %ilico$5, A#1 ti ( ( La @oz d l Mi( ro, la d Cata)i, 5*o !ri 0u (, E$o$ locutor $ ;u ti ( ( u$t d $ (o $a& ( #a&lar, 8La$ d %D$ %i$ora$ %i( ra$ $ 0u1a( i(t r) (ida$, co( %ilitar $ d trD$ d lo$ %icr3!o(o$:, *o$otro$ $o%o$ %i$ora d pr $ti0io, M 'or (cad (a%o$ co( Pa(a% rica(a, A#1 $1 #ay capo$, " $pu4$ d $a pru &a d !u rza, (o$ d $a!ia%o$. 5A(t $ d l (otici ro d la Pa(a% rica(a, )a%o$ a ac#u(tarl $ u(o$ %i(uto$ (u $tro$, A la u(a % (o$ ci(co,

Era u( ratito d a)i$o$ $ocial $, todo i(oc (t , A ) c $, !iltrD&a%o$ co$ita$ co%o 4$ta. M7 a)i$a a lo$ tra&a'ador $ d la $ cci3( Z(i%a$ ;u d & ( r u(ir$ para #a&lar d la pr3>i%a co%p t (cia d porti)aN, Lo$ %i( ro$ (t (d1a(, " 5 %i(uto$, ($a(c#a%o$ a 1-, 2 ta%&i4( ( Pri$%a Radial %p za%o$ co( al0u(o$ co% (tario$ di$!razado$, A#, y ta%&i4( to%a%o$ lo$ radiot atro$ d l Padr @ic (t , ;u (o$ %a(da&a 7ERPALQ9, ;u ti ( ( $u pi%i (ta, 5JQu4 $tD pa$a(do co( $ cura @ic (t K 5(o$ &ri(ca&a( lo$ %ilitar $5, E$o (o $ pu d , 5Prot $t ( (to(c $ a lo$ o&i$po$, ;u lo #a( ac ptado, *o $o%o$, pu $, (o$otro$, 2 $ !u ro%pi (do l $il (cio, Co% (za%o$ a lla%ar a lo$ %i$%o$ %i( ro$ a #a&lar, a participar ( lo$ pro0ra%a$, 2 &u (o, para ir co( u(a d cal y otra d ar (a, ta%&i4( l $ dD&a%o$ c#a(c a lo$ coordi(ador $ a%arillo$, P ro, co%o a lo$ = % $ $, lo$ tra&a'ador $ (o$ pro#i&i ro( $to, 5Co%pa6 ro$, $o$ coordi(ador $ r pr $ (ta( al 0o&i r(o, (o a (o$otro$, Por lo ta(to, d $autoriza%o$ ;u #a&l ( ( (o%&r (u $tro, 2 (o l $ di%o$ %D$ &ola a lo$ coordi(ador $, Ga&laro( $3lo lo$ ) rdad ro$ diri0 (t $, 2a #a&1a &r c#a, 2a co% (za%o$ a lar0ar(o$ co( pro0ra%a$ $o&r lo$ d r c#o$ #u%a(o$, co( $ociodra%a$ %D$ !u rt $, Co%o #a&1a alla(a%i (to$ d do%icilio$, $i( %i do lo$ d (u(ciD&a%o$, *o$ $ (t1a%o$ %D$ apoyado$ por lo$ tra&a'ador $, A la altura d 'u(io d l QQ, ya (u $tra pro0ra%aci3( ra cali (t , Lo$ locutor $-%ilitar $ (o$ ataca&a( d $d La @oz d l Mi( ro, P ro ra d %a$iado tard para d t ( r(o$, ?Lo$ ca%&alac# $ d la )idaA M acu rdo d lo$ ata;u $ d Mara63( Padilla d $d la Mi( ro, i%p riali$ta$, ) (dido$ al 0o&i r(o, A#ora, d $d la %i$%a %i$ora, (o$ ti' r t a&a( lo$ %ilitar $, a0itador $, ) (dido$ al co%u(i$%o, Fa%poco ra !Dcil l 'u 0o, Al0u(o$ d (o$otro$ (o pod1a%o$ $alir d l di!icio d la %i$ora, A;u1 d (tro co%1a%o$, a;u1 d (tro dor%1a%o$, Co%o ( lo$ ti %po$ d Li(o, p ro al r )4$, 2 co%o t (1a%o$ todo l ti %po, por;u (o%D$ cac#o 'u0D&a%o$, pu $ l d1a (t ro id a(do pro0ra%a$, produci (do, 2 cada %a6a(a, al a' tr o d i() (tariar a (u $tra 0 (t . Jll 03 !ula(oK, Jll 03 $t otroK,,, JFodo$ co%pl to$K A tra&a'ar, pu $, 2 cada (oc# , ta%&i4(, la$ a% (aza$. M#oy l $ )a( a i(t r) (irN, R u(i3( (to(c $ co( l p r$o(al. 5"ic ( ;u )i ( ( #oy, C$t d $ $o( li&r $ d ir$ o ;u dar$ , #a0a( lo ;u ;ui ra(, 5*o$ ;u da%o$, 2 a$1, r $i$ti%o$ #a$ta dici %&r , cua(do la #u l0a d la$ %u' r $,

Q9 7

r)icio Radio!3(ico para A%4rica Lati(a,

C%a"ro se6oras con"ra B,nzer


"ici %&r d l QQ, "iri0 (t $ ( la cDrc l, para%ilitar $ ( la call , El 0o&i r(o d 9D(z r #a&1a p rdido todo l pudor, El pu &lo ta%&i4( #a&1a a0otado toda $u r $ r)a d paci (cia, JQu4 #ac rK Bu (to(c $ ;u a;u lla$ I %u' r $, d la talla d 9artoli(a 7i$a, d cid ( la !a%o$a #u l0a d #a%&r , P ro $o, % 'or ;u lo cu (t <u$ta)o, OOOOO Yo particip' bastante cerca en esta huelga. 5quella noche, en el saln de la #$o, se decidi. 48ui'nes la !an a comen"ar6 pregunto yo. 9osotras. 5h$ estaban las se7oras, 9elly, 5urora, la esposa de =os' #imentel y la de ;lores. ;uimos a La #a". Yo les acompa7' a las . con sus M. JaJas. Y por la tarde, hemos discutido con los uni!ersitarios. 9adie quer$a huelga de hambre. )s fin de diciembre, na!idades... 9o !a a dar resultado dicen ellos . )s el Gltimo cartucho y ustedes lo queman el primero. Depende de las se7oras digo yo. Y las llamo para consulta. 9unca. 5hora mismo en huelga entramos. Los uni!ersitarios, que me han !isto hablar con las se7oras, han pensado que yo las estaba empujando. 4Y usted !a a entrar en huelga tambi'n6 +oy e0tranjero y no con!iene. 4Y dnde !an a hacer la huelga6 Ya se enterarn. <amos a la casa de los :blatos. Y quedamos en juntarnos todos en la +ucre con +anjin's. Yo sal$ con todos los changos. Y tambi'n con Domitila. BN La Domitila y yo somos buenos amigos. Lo que ella cuenta en su libro, yo se lo o$ relatar de propia boca. ;ue ac, en este comedor de la #$o, donde 2oema le grab. 9os unimos todos, las . se7oras y sus hijos, en esa esquina. Y ellas partieron a su hero$smo. )ra impresionante !er a aquellos chiquitos, de la mano de sus mams, con sus bultitos, con sus aguayusBM, que iban a la huelga de hambre. Y se colaron en el 5r"obispado, en el segundo piso. 5h$ se quedaron. 5s$ comen" la huelga. 5l d$a siguiente, nos a!isaron que los ni7os no pod$an estar. Hubo que sacarlos fuera, cuidarlos aparte. Y sus puestos los ocuparon Luis )spinal, =a!ier 5lb, #astor 2ontero, Domitila... #ero este segundo grupo se plant en el peridico #resencia. La chispa se regaba por el pa$s. +urg$an candidatos al ayuno !oluntario por todos lados. 8"o%itila d C#u(0ara, diri0 (t d l Co%it4 d A%a$ d Ca$a d 7i0lo XX y co(ocida por $u li&ro 7i % p r%it ( #a&lar,

81 Li

(zo t 'ido a %a(o co( #ilo$ d la(a d di$ti(to$ color $, A la $palda $ir) para car0ar o&' to$ o criatura$,

Como M,-NN huelguistas se echaron a morir en Aoli!ia, todos pendientes de las . se7oras, que eran quienes decid$an la duracin. Y !er pasar un d$a y su noche, y otro, y otro... Y la !ictoria tan lejana, tan dif$cil. Como Da!id contra Poliat. Las muieres, ya desfallecidas, con sueros, con m'dicos. #ero una !oluntad tan dura como las rocas de los soca!ones. F*, d$as de huelgaH... +e dice pronto. Luego, aquella noche del M> de enero, inol!idable. 9o pod$amos creer cuando o$mos la resolucin del #residente1 amnist$a general, los dirigentes libres, las emisoras de!ueltas al sindicato, el ej'rcito saliendo de las minas... 9o pod$amos creer. 5bra"os, llantos de alegr$a, risas de ms alegr$a... FLo hab$amos logradoH 5l d$a siguiente, en el +an Cali0to, hemos tenido una celebracin de accin de gracias. )staba Lucho )spinal. ;ue la Gltima !e" que lo !i. OOOOO Cua(do $ $upo la #u l0a, (o$otro$, ( la P1o, dD(dol duro, *oticia$, co%u(icado$ d $olidaridad, todo $o, Lo$ %ilitar $ ya $ ca($aro(, 2 d cidi ro( i(t r) (ir(o$ a co%o di ra lu0ar, Ello$ d c1a( ;u l c (tro d i(!or%acio( $ $o&r la #u l0a, a (i) l (acio(al, ra P1o XII, A %1, p r$o(al% (t , % (tr3 l %i do, l %i do co( M 0ra(d , 71, #a&1a apoyo %oral d lo$ tra&a'ador $, P ro co( $ apoyo i0ual t %ata(, 2 yo, al ti%3( d la %i$ora, $a&i (do ;u d la$ d ci$io( $ ;u to%ara d p (d1a( %uc#a$ )ida$, (o $3lo la %1a, JQu4 #ac rK Bu ro( d1a$ a(0u$tio$o$, M i()adi3 l d $ali (to, 7o%o$ u(o$ loco$, % di' , *o$ )a( a li;uidar, por;u llo$ $a& ( lo ;u #ac %o$, 7a& ( ;u al0u(o$ (o $ali%o$ a la call y ;u $ta%o$ %a( 'a(do todo $to, JQu4 #ac rK Fa%poco ;u r1a lla%ar a lo$ co%pa6 ro$ para d $a(i%arlo$, 7o( $o$ %o% (to$ ( ;u u(o apr (d a !u%ar do$ puc#o$ a la ) z, C(o apr (d a (o dor%ir, Por;u u( p rro ladra y u(o i%a0i(a ;u lo$ %ilitar $ ya )i ( ( (tra(do, El 1P d ( ro, &i ( t %pra(o, ll 0a( tr $ %i$ario$, 5G r%a(o, $ #a( r u(ido ( La Ca&a6a )ario$ p c $ 0ordo$, @i ( ( a i(t r) (irl $, 2a $tD( d ca%i(o, 5JE$ $ 0uroK 5pr 0u(t4 por pr 0u(tar, 5Co%o ;u ) (0o d allD, d Cata)i, 7i $ #ac ( a0arrar a;u1, (o la cu (ta(, Mala co$a $ (tir al ( %i0o ( lo$ talo( $, 7al1 a toda pri$a para co()ocar al p r$o(al y to%ar u(a d ci$i3( d % r0 (cia, MLo$ ;uipo$ $ pu d ( r po( r, la$ )ida$ (o, A&a(do( %o$N, E$o l $ i&a a d cir, 2 cua(do $toy r u(i (do a lo$ co%pa6 ro$, al0ui ( ;u (tra 'ad a(do, &u$cD(do% , 5MirD, ll (ito l ca%i(o,,, Lo$ %i( ro$ $u&i (do, d la %i(a $ali ro(, 5JQu4 l $ pa$aK 5*o $4, p ro todo$ $u&i (do a la P1o, Ll 0a( lo$ %i( ro$, % &u$ca(, 5La co$a $tD 'odida, co%pa6 ro 5% dic (5, *o$ a(oticia%o$ ;u lo$ %ilitar $ )i ( (, 2a $tD( )i(i (do, *o$otro$ aca&a%o$ u(a r u(i3( ( i(t rior %i(a, " $co(oci%o$ a lo$ coordi(ador $ o!iciali$ta$ y # %o$ (o%&rado a $to$ do$ co%pa6 ro$ para r pr $ (tar(o$, G %o$ d cidido ;u la P1o XII $i0a tra&a'a(do, 2 a partir d $t %o% (to, u( pi;u t d (o$otro$ )a a #ac r )i0ila(cia p r%a( (t alr d dor d la %i$ora,

Ello$ d cidi ro( por %1, La %i$ora ra d llo$, y llo$ d t r%i(aro( $i d &1a $ 0uir o (o, Ello$ l di ro( ta%&i4( la r $pu $ta a %i a(0u$tia, Co%o WaWa % c#4 a llorar d la(t d a;u llo$ #o%&r $ ;u ) (1a(, toda)1a $ucio$ d copa0ira8=, a d ! (d r (u $tra %i$ora, 7u %i$ora, 57i u$t d $ r $po(d ( a$1 5ac rt4 a d cir5, (o$ la 'u0a%o$ #a$ta l !i(al, 5Otra co$a 5di'o l d l 0ado5, ;u r %o$ ;u ( $t %i$%o %o% (to a&ra( la P1o, 8Era( ya la$ 9, A $a #ora, (o$otro$ c rra%o$ u( rato para d $ca($ar lo$ ;uipo$ ;u $ r cali (ta(:, F ( %o$ (t (dido ;u ya $tD l '4rcito por l Cruc , pr parD(do$ , Qu r %o$ #a&larl $ a lo$ %ilitar $, ;u $ pa( a ;u4 $ ati ( (, 5Pu $ $ (ci (d ( lo$ ;uipo$, C$t d $ %a(da(, 2 lo$ %i( ro$ (traro( ( ca&i(a, $ pu$i ro( !r (t a lo$ %icr3!o(o$, y $ lar0aro( co( todo, OOOOO
iCo%pa6 ro$A 7a& %o$ ;u lo$ %ilitar $ ya $tD( d ca%i(o #acia acD para i(t r) (ir, A u$t d $, $ 6or $ %ilitar $, a u$t d $, $ 6or $ i(!or%ador $ d lo$ %ilitar $, ;u ( $to$ %o% (to$ (o$ $tD( $cuc#a(do, ;u r %o$ pr ) (irl $, *o$otro$ r pr $ (ta%o$ a lo$ tra&a'ador $ por;u # %o$ # c#o a$a%&l a 0 ( ral ( i(t rior %i(a, *o$otro$, oi0a( &i (, (o$otro$ y (o lo$ padr $ (i (adi # %o$ ord (ado ;u la P1o XII $i0a tra($%iti (do, 2 $ la$ )a( a t ( r ;u ) r co( (o$otro$ $i )i ( ( a 'od r, 7 pa( ;u d $d $t %o% (to $ta%o$ #aci (do cu$todia p r%a( (t , la$ =I #ora$ d l d1a, para d ! (d r la P1o XII, A$1 ;u , $i u$t d $ )i ( ( a i(t r) (ir, lo #arD( %atD(do(o$ a (o$otro$ pri% ro, 2 $i %ata(, #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida, 2 $i toca( a u(o, $i apr $a( a u(o d la P1o, $ a r port ro o ;ui ( $ a, #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida, OOOOO

2 dal (o%D$, Lo$ %i( ro$ co%i (za( a pro(u(ciar$ a !a)or d la #u l0a d #a%&r d la$ %u' r $, A#1 %i$%o d clara( u( paro d =I #ora$ ( apoyo a lla$ y )i0ila(cia p r%a( (t d l di$trito, 9u (o 5p ($4 yo5, ;u ) (0a ya todo l r 0i%i (to, $i ;ui r , 7i % %ata(, #a$ta co(t (to %u ro, *o #a&1a ;u pa)o( ar ta%poco, por;u a(da&a( a0 (t $ por todo$ lado$, y ( cual;ui r %o% (to t pod1a( % t r &ala, *o$otro$ (o $ali%o$ para (ada d la %i$ora, El 1Q, lo$ %i( ro$ #a&1a( ord (ado $ 0uir tra($%iti (do toda la (oc# para a)i$ar a la 0 (t ( ca$o d i(t r) (ci3(, Era( co%o la$ 1- y % dia, E( Radio La Cruz d l 7ur #a&1a u( pro0ra%a lla%ado MBac ta$N, *o$otro$ $i %pr c# ;u a(do $ta %i$ora para $a& r ;u4 pa$a&a ( La Paz, E( $o, (o$ lla%a( d La Cruz d l 7ur, pidi (do u( dEpl > ur0 (t , L $ da%o$ (trada, 2 (o$ l ( la r $oluci3( d $d l Palacio d <o&i r(o, ;u la #u l0a d #a%&r #a triu(!ado,

8= A0ua %i(

ralizada pro) (i (t d lo$ r la) $,

?Puc#a ;u4 al 0r1aA *o$ p llizcD&a%o$, (o pod1a%o$ cr r, ?2 lo$ tra&a'ador $ )i(i (do a la %i$ora, lo$ a&razo$, # %o$ 0a(ado, )a%o$ a )aciar a lo$ %ilico$ d La @oz d l Mi( ro, d la =1, )a%o$ a ch3allar, # r%a(oA Al d1a $i0ui (t , r ci4( )i la luz d l d1a ( la$ call $ d Llalla0ua, M par c1a u( $u 6o, ll )a&a $ %a(a$ (t ra$ c rrado ( la P1o, 2 ) (1a u( %i( ro. 5?G r%a(ito, la 0a(a%o$A ?@ (0a u(a c r) zaA El otro lo %i$%o, otra c r) za, 2 la$ ri$a$, la al 0r1a d la ) (cida, MD$ c r) za, 9u (o, al otro d1a (o $4 ( ;u4 ca$a a%a( c1,
LA EXPERIE*CIA "EL GAM9RE Lo %D$ doloro$o ( la #u l0a d #a%&r $o( lo$ pri% ro$ d1a$, Lu 0o par c ;u l or0a(i$%o $ aco%oda a la $ituaci3(, Al pri(cipio $ $i (t l #a%&r , co( $u aco%pa6a%i (to d r torti'o( $ y acid z 0D$trica, Gacia l t rc r d1a, ra %uy i(t ($o l dolor d ca& za, Lu 0o, poco a poco, l aparato di0 $ti)o $ )a paraliza(do #a$ta ll 0ar a u(a i(acti)idad total, co%o $i (o >i$ti $ , A partir d (to(c $ $3lo )a ( au% (to la d &ilidad. u(a d &ilidad ;u $ co()i rt ( $o%(ol (cia y ca($a(cio, Ca1 ( la cu (ta d ;u (u(ca #a&1a t (ido la >p ri (cia d l #a%&r , E$ta >p ri (cia l pu &lo la $u!r co( !r cu (ciaS (o$otro$ la # %o$ $u!rido co%o ( u( la&oratorio, El #a%&r $ (o$ #a co() rtido ( u( % dio d co%u(icaci3(S $ u(a %a( ra d co%pr (d r % 'or al pu &lo ;u #a%&r a $i %pr , y (o $ola% (t ( u(a circu($ta(cia >c pcio(al, El #a%&r $ u(a >p ri (cia )iol (ta, ;u (o$ #ac co%pr (d r la )al (t1a y la ira d l pu &lo, Cua(do $ ti ( #a%&r $ co%pr (d % 'or la ur0 (cia d tra&a'ar para ;u #aya 'u$ticia ( l %u(do, Lo$ po&r $ #a%&r a( todo l a6oS p ro llo$ (o $tD( ( )itri(a 8co%o $tD&a%o$ (o$otro$: y $u #a%&r $ ta( cr3(ica ;u ya #a d 'ado d $ r (oticia, E$t p ($a%i (to % #ac1a $ (tir u( #a%&ri (to %uy $p cial, %uy al#araco, %uy &ur0u4$, La #u l0a d #a%&r co%o toda pra>i$ radical, #a ayudado ta%&i4( a radicaliza%o$ y a aclarar (u $tra$ actitud $ id ol30ica$, A(t l #a%&r ya (o )al la $i%pl pala&r r1a apr (dida ( lo$ li&ro$, La #u l0a d #a%&r (o$ #a radicalizado a (o$otro$ y #a radicalizado a la 0 (t ;u #a $tado ( co(tacto co( (o$otro$, E$ l % 'or cur$illo politizador al ;u # %o$ a$i$tido 'a%D$, E$t cur$illo i(t ($i)o d politizaci3( ra ayudado por la %i$%a )ari dad #u%a(a y pol1tica d lo$ participa(t $ d l 0rupo d #u l0aS a$1 $ #a( (ta&lado pro) c#o$o$ diDlo0o$ (tr di) r$o$ partido$, y $ #a pro!u(dizado ( u( ( c $ario diDlo0o cri$tia(o-%ar>i$ta, P, Lui$ E$pi(al Co% (tario$ $o&r la #u l0a d #a%&r , ( ro 19Q9

4Dispara a-%(1 cara2o5


E%p z3 la )ida (or%al, 2a (o$ r $ulta&a raro $o d )i)ir $i( $o&r $alto, *o$ % ti%o$ ( al!a& tizaci3(, a r or0a(izar l tra&a'o co( 0rupo$, a % 'orar l (otici ro, lo$ pro0ra%a$ ducati)o$,,, Poco dur3 P r da, 2 tra&a'a(do aco$tar$ K ta%&i4(, l r $piro, E( $ %i$%o a6o Q8, la (oc# d l =- d 'ulio, %p z3 l 0olp d la ca1da d 9D(z r, E( la P1o ya $tD&a%o$ a)i$ado$ y (o$ ;u da%o$ #a$ta tard , 7u$p (di%o$ %i$io( $ co%o a la$ 11 d la (oc# , JA ;u4 Fodo$ a;u1 ( la %i$ora, $p ra(do y 'u0a(do cac#o, 2 ap (D(do(o$

Era( co%o la$ I d la %adru0ada, 2o $al1 d la radio a $;ui( ar, por $i #a&1a %ilitar $ ro(da(do, P ro (ada, A la$ 5 d la %a6a(a, la P1o a&ri3 $u$ pro0ra%a$, co%o d co$tu%&r , co( todo l p r$o(al ;u $ #a&1a ;u dado d (tro, Hu$to a la$ P y =- $ali ro( al air u(o$ 0olp $, 0olp $ !u rt $, El locutor Marcial Ma($illa, a0itado, dic por l %icro. 5?At (ci3(A ?At (ci3(, co%pa6 ro$ tra&a'ador $A ?E( $to$ %i$%o$ %o% (to$ u( 0rupo d %ilitar $ $tD i(t r)i(i (do E%i$ora$ P1o XIIA *o pa$a( (i +- $ 0u(do$ y $ $cuc#a( di$paro$, ;u $al ( al air , Otro$ $ 0u(do$ y $ oy ( lo$ 0rito$. 5?7 0u1 #a&la(do, co'udo, #a&lD, pu $, a#oraA 5P ro, Jyo ;u4 $ta&a #a&la(doK 5$ l oy al locutor5, 2o (o $ta&a dici (do (ada, $toy #aci (do %i pro0ra%a,,, 5Fu pro0ra%a, J(oK ?A#ora )a$ a $a& r cuDl $ tu pro0ra%aA 2 lo$ cac# tazo$, lo$ alarido$, l ;uilo%&o (t ro $ oy por la radio, OOOOO )l asunto fue as$1 los militares golpean la puerta de la emisora. @n t'cnico !a a abrir. <e qui'nes son y !uel!e corriendo a a!isarle al locutor. )ste comien"a a alertar1 F5tencin compa7erosH Los militares se dan cuenta y balean la chapa de la puerta, se entran, !uelan tambi'n a tiro la otra puerta interior, y penetran en el primer pasillo disparando al techo. )l consolista, con sangre fr$a, deja intencionalmente abierta la perilla del micrfono para que todo salga al aire. Y hasta pone una cinta a grabar. )l mayor entra carajeando, le pega un culata"o en la cabe"a a 2arcial, en la misma cabina empie"an las trompadas, el locutor se desmaya por los golpes, todos quedan presos, manos en alto, contra la pared. ?eci'n ad!ierten que el operador est grabndolo todo. Le arrancan la cinta y la emisin se pierde. IIIII 9u (o, $to !u la lla%ada para lo$ %i( ro$ y la$ a%a$ d ca$a, 2o %i$%o %p c4 a corr r #acia la %i$ora, Cua(do ll 0o, ya todo l !r (t $ta&a r pl to d 0 (t d $a!ia(do a lo$ %ilitar $, Mu' r $ co( $art ( $ d coci(a, co( palo$, %i( ro$ co( la di(a%ita li$ta, #a$ta (i6o$ co( pi dra$ )i, La op raci3( la co%a(da&a l Coro( l Rodol!o *oya, ;u $ (acido a;u1, ( C(c1a, d !a%ilia %i( ra, P ro 4l (o (tr3 a la %i$ora, El %D$ a&u$i)o r $ult3 l Mayor *o i B r(D(d z, l ;u tro%p 3 a Ma($illa, 2 do$ doc (a$ d $oldadito$, ;u ) (1a( &orrac#o$, i0ual ;u lo$ o!icial $, El l1o ra, (to(c $, ;u l '4rcito $ta&a d (tro, p ro la %a$a d l pu &lo 0rito( a(do !u ra, Lo$ $oldado$ (o t (1a( &ala$ para ta(to$, *i $ atr )1a( llo$ a $alir, (i la 0 (t a (trar, 2 la$ $ 6ora$, %D$ )ali (t $ ;u lo$ #o%&r $, co( la l (0ua $u lta. 5?Co&ard $, a$ $i(o$, $al0a(A

5?Mida( $u$ pala&ra$, $ 6ora$A ?*o$otro$ cu%pli%o$ 3rd ( $A 5?2 (o$otro$ ta%&i4(, d l 7i(dicatoA P ro (adi $ d cid1a a ro%p r l c rco, Bu u(a $ 6ora %uy #u%ild , d poll ra, la ;u a)a(z3, 2 !r (t a la a% tralladora, $ d $tap3 la &lu$a, $ (o$ al air . 5?MDta% a %1, %aric3(A,,, ?FE %a%a$t d a;u1, di$para a;u1, cara'oA El $oldado (o ati(a&a a #ac r, 2 la $ 6ora $i0u ad la(t , $ (tra ( la %i$ora, y toda la %o(to( ra d trD$ d lla, ?Puc#a, lo$ %ilico$ $ali ro( %D$ rDpido d lo ;u (traro(A La 0 (t ya l $ #a&1a )olcado l ' p ( ;u )i(i ro( y la a0arraro( a pura pi dra co(tra llo$, El %i$%ito *oya tu)o ;u #ac r$ (i0ua, 2 cua(do )a d $capada, u( %i( ro )u lt a la #o(da y ?tacA, u(a p drada ( la !r (t d l coro( l, A pi $caparo( lo$ $oldadito$, lo$ corri ro( ! o, La i(t r) (ci3( dur3 ap (a$ % dia #ora, Era i%po$i&l calcular la ca(tidad d tra&a'ador $ ;u $ 'u(taro( !r (t a la P1o, Par c1a %a(i! $taci3(, y d la$ 0ra(d $, 2 (u )a% (t , )i0ila(cia d =I #ora$, #aci (do tur(o$ co( %u' r $, co( o&r ro$, para cu$todiar la a(t (a, lo$ $tudio$, todo, E$t c rco d d ! ($a dur3, por lo % (o$, tr $ d1a$, #a$ta ;u P r da o!r ci3 0ara(t1a$, " $a i(t r) (ci3( $o( lo$ &alazo$ i(cru$tado$ a;u1, ( l t c#o d la P1o, ;u toda)1a $ ) (, 7o( l r cu rdo ;u (o$ d '3 l )ali (t R 0i%i (to A(di(o =1 d I(!a(t r1a,,,

78 de 2%lio 79:;
El (u )o 0o&i r(o %ilitar (o i&a a durar (i $ i$ % $ $, Padilla 0olp 3 a P r da, 2 <u )ara Arc , d $pu4$ d l !raud l ctoral co(tra la C"P8+, to%3 l pod r, A$1 $ !u l a6o Q8 y Q9, A !i(al $ d l Q9, ( a;u l tri$t (o)i %&r , d1a d Fodo$ lo$ 7a(to$, !u ro( lo$ d %o(io$ ;ui ( $ $ali ro( a la call , Lo$ ta(;u $, lo$ # lic3pt ro$ ;u a% tralla&a(, la$ a%&ula(cia$ d la %u rt co( para%ilitar $ di$para(do d $d lla$,,, 2 $o&r la$ doc (a$ d cadD) r $ ;u ;u da&a( $i( r co0 r ( la$ call $ d La Paz, la $o%&ra d l < ( ral *atu$c# 9u$c# arr &ata(do (u )a% (t l pod r d l pu &lo, Co%o %ila0ro, (o #u&o i(t r) (ci3( $a ) z ( l di$trito %i( ro, P ro toda$ la$ co%u(icacio( $, la$ %i$ora$ d La Paz, ;u daro( cortada$, Fa%&i4( la$ radio$ d lo$ d parta% (to$, 73lo ;u dD&a%o$ ( pi la$ %i( ra$, F (1a%o$ $o&r (u $tro$ #o%&ro$ l d & r d i(!or%ar a todo l pa1$, JQu4 pod1a%o$ #ac rK Lla%a%o$ a todo$ lo$ op rador $ d la P1o, lo$ i($tala%o$ ( u(a $ala, cada u(o co( $u radio d o(da corta y u(a 0ra&adora para ir copia(do la$ (oticia$ d l >t rior, E$ ;u #a&1a( %i$io( $ >tra(' ra$ ;u pa$a&a( ca&l $ d $d La Paz, por;u la$ corr $po($al1a$ (o #a&1a( $ido toda)1a i(t rru%pida$, E$ d cir, (o$ (t rD&a%o$ d lo ;u pa$a&a ( 9oli)ia d $d Europa, 2 traduc1a%o$ d l !ra(c4$ o d l i(0l4$ al i($ta(t para d )ol) r la$ (oticia$ por 8+
La C(i3( " %ocrDtica Popular pr $ (t3 co%o ca(didato$ a G r(D( 7il $ 7uazo, a(ti0uo caudillo d l M*R 8actual% (t d l M*RI: y a Hai% Paz ]a%ora d l Mo)i%i (to d Iz;ui rda R )olucio(aria 8MIR:,

la o(da % dia y la corta d la P1o XII, 2 lo$ d La Paz, Coc#a&a%&a, 7ucr , $i( $a& r c3%o lo lo0rD&a%o$, $ i(!or%a&a( a tra)4$ d (o$otro$, La$ otra$ radio$ %i( ra$ tra&a'a&a( duro ta%&i4(, p ro (o r ci&1a( la$ d Europa, (o t (1a( otro$ ca(al $, E(to(c $, $ (laza&a( co( (o$otro$, A#1 $ta&a la *acio(al d Gua(u(i, la d Col;uiri, la d l Co($ 'o C (tral 7ud,,, ?y $ ar%3 la Cad (a Mi( ra $i( #a& rlo pla( adoA Foda 9oli)ia (o$ capta&a, Ga$ta al0u(a$ a0 (cia$ i(t r(acio(al $ (o$ cita&a( co%o !u (t , 2 &u (o, $t tra&a'o l )a(t3 l D(i%o d l pu &lo, Por;u la 0 (t $ (t ra&a ;u lo$ di$trito$ %i( ro$ (o $ #a&1a( r (dido, 2 ( %uc#a$ ciudad $, co( $t ali (to, $ la(za&a( a la call y $ 0u1a( co%&ati (do al !a$ci$%o %ilitar, La Cad (a dur3 lo$ 1P d1a$ d l 0olp , E( a;u lla a(0u$tia !ui%o$ l E(ico (otici ro li&r ;u cu&r1a l pa1$, C(a r $po($a&ilidad %uy 0ra(d , P ro )ali3 la p (a, 2 co%o di0o, lo a$o%&ro$o $ ;u a;u lla ) z (o (o$ r pri%i ro(, Fal ) z (o #u&o (i ti %po para #ac rlo, pu $ l (u )o cuart lazo, ta( $a(0ri (to co%o d4&il, $ d $%oro(3 ( % (o$ d + $ %a(a$ por la tr % (da r $i$t (cia popular, MD$ d4&il !u aE( l d $u $uc $ora ci)il, Lidia <u il r, Otro$ 0 ( ral $ $ #a&1a( ($ayado co( la i(t (to(a d *atu$c# y pr para&a( u( 0olp %D$ durad ro, Lo$ para%ilitar $, ( a;u llo$ % $ $ r )u lto$, #ac1a( $u 0a(a, E( %arzo d l 8- u( 0rupo d llo$ a$ $i(3 a Lui$ E$pi(al, !u(dador d la A$a%&l a P r%a( (t d " r c#o$ Gu%a(o$, co%pa6 ro d #u l0a d la$ %u' r $ %i( ra$, La %u rt d Luc#o !u co%o l pr ludio d l d $a$tr ;u ya $ a) ci(a&a, Bu l 1Q d 'ulio, A;u lla %a6a(a, cua(do ll 0u4 a la %i$ora co( la %ala (oticia, ) o a lo$ co%pa6 ro$ cla)a(do u(o$ cuadrito$ d E$pi(al ( l $al3( d tra&a'o, 57 #a l )a(tado u( r 0i%i (to ( Fri(idad 5a)i$o yo5, Par c 0ra) , 59a#, %aca(a$ 5dic ( llo$5, 7i $ ( Fri(idad, (o #ay pro&l %a, P ro capta%o$ la Pa(a% rica(a, La co$a i&a ( $ (o, A $o d la$ 11, ya $ #a&1a co(!ir%ado l M(arco0olp N co( <arc1a M za y Arc <3% z a la ca& za, A#1 )i ( ( al0u(o$ diri0 (t $ $i(dical $ a la P1o, a ) r ;u4 dia&lo$ pa$a&a, 2 ya la CO9 $ta&a d clara(do #u l0a 0 ( ral i(d !i(ida y &lo;u o d ca%i(o$, 7i( p rd r ti %po, lo$ diri0 (t $ %pi za( a utilizar la %i$ora para co(tactar$ co( la$ d %D$ %i(a$, 5?Co%pa6 ro$ 5d c1a( por (u $tro$ %icr3!o(o$5, d & %o$ or0a(izar(o$ a (i) l (acio(alA Gay ;u r $i$tir, #ay ;u u(i!icar al %o)i%i (to popular para (!r (tar u(a ) z %D$ al !a$ci$%o, ?A#ora ta%&i4(, co%o cua(do *atu$c#, lo$ %ilitar $ %ord rD( l pol)o d la d rrotaA La$ co($i0(a$ i&a( y ) (1a(, La$ d %D$ radio$ %i( ra$ $ (cad (a&a( co( la P1o, A la$ = d la tard , ya toda$ la$ $tacio( $ d La Paz y d l i(t rior #a&1a( $ido i(t r) (ida$, Co%o ( dici %&r , $3lo ;u da&a( ( l air la$ %i( ra$, E(to(c $, $i(to(iza%o$ a Radio Z(i%a$, d l Co($ 'o C (tral 7ud, y co( lla co% (za%o$ $ %i$%o 1Q, la cad (a radial %i( ra, Poco d $pu4$, l Co%it4 E' cuti)o 7i(dical, r u(ido d ur0 (cia ( 7i0lo XX, apoy3 la #u l0a d cr tada por la CO9, 7u (a( la$ $ir (a$, a$a%&l a 0 ( ral, $ !or%a( lo$ pri% ro$ co%a(do$ d r $i$t (cia, lo$ pi;u t $ d )i0ila(cia a la$ %i$ora$, Lo$

tra&a'ador $ $al ( a &lo;u ar ca%i(o$, a p rtr c#ar$ d di(a%ita, pr paraci3( d 0u rra, 2a $a (oc# , 15 %i$ora$ $tD&a%o$ coordi(ada$ !or%a(do la Cad (a d la " %ocracia, Fa%&i4( $a (oc# , lo$ o!iciali$ta$ (o$ tiraro( u( pri% r di(a%itazo ( la a(t (a d la P1o, 2 u( $ 0u(do, co%o a la$ 11, 'u(to a la $ cr tar1a d la %i$ora, A p $ar d $o, $ 0ui%o$ tra$%iti (do $i( i(t rrupci3(, La $ituaci3( ra co%pl ta% (t 0ra) , 2 para lo ;u )i(o d $pu4$, para la rui(a ;u co% (z3 $ 1Q d 'ulio, la i%a0i(aci3( $ ;u da corta, OOOOO
La I0l $ia d 9oli)ia co(t %pla co( dolor y #o(da pr ocupaci3( lo$ aco(t ci%i (to$ pol1tico$ ;u $tD( $uc di (do ( l pa1$, La !alta d li& rtad y d % dio$ d i(!or%aci3( %a(ti ( al pa1$ ( u( $il (cio t % ro$o y, ( $t %o% (to, car c %o$ d i(!or%acio( $ co%pl ta$ $o&r lo$ aco(t ci%i (to$, P ro t (0o l d & r d co(d (ar lo$ atrop llo$ ;u $ co% t ( y l prop3$ito d acallar la )oz d u( pu &lo co%o $ l &oli)ia(o, $ (cillo y patriota, ;u d %a(da 'u$ticia y &i ( $tar $ocial, A(t lo$ di!1cil $ %o% (to$ por lo$ ;u pa$a l pa1$, pido co( toda ( r01a a lo$ r $po($a&l $ d la actual $ituaci3( ;u $ a#orr a $t pu &lo %ayor $ dolor $ y pad ci%i (to$, E>i'o co( toda ( r01a $ po(0a ( li& rtad a lo$ ;u #a( $ido d t (ido$ $i( cau$a p (al al0u(a, Prot $to por l $ca(dalo$o u$o d la$ a%&ula(cia$ por !u rza$ %ilitar $ ar%ada$ para !i( $ d r pr $i3( y para l cu%pli%i (to d %i$io( $ %ilitar $ y (o #u%a(itaria$, I%ploro al Fodopod ro$o co()i rta lo$ corazo( $ d a;u llo$ ;u $ #a( d 'ado arra$trar por lo$ $ (ti%i (to$ d l odio y pido a la 7a(t1$i%a @ir0 ( i(t r% di co( $u Gi'o H $ucri$to para ;u a%par al Pu &lo d 9oli)ia y lo li&r d %ayor $ %al $, Mo($, Hor0 Ma(ri;u Arzo&i$po d La Paz, a(t lo$ aco(t ci%i (to$ d l 1Q'ulio 198- 8Bra0% (to$: E$ta >#ortaci3( !u a%plia% (t di!u(dida por la Cad (a d E%i$ora$ Mi( ra$,

La gran cadena minera


A%a( ci3 l 18, *o$ (t ra%o$ d la di%i$i3( d Lidia <u il r y d ;u M za y $u$ coro( l $ co(trola&a( l 0o&i r(o, *o$ (t ra%o$ ta%&i4(, co( al0u(o$ ;u ) (1a( d La Paz, d l a$alto a la CO9, El diri0 (t %i( ro <ual& rto @ 0a, %u rto, Marc lo Quiro0a 7a(ta Cruz, %u rto, Hua( L c#1(, pr $o, P ro (o #a&1a ti %po para ap (ar$ , Ga&1a ;u r $i$tir, tra$%itir la$ =I #ora$ $ 0uida$, #aci (do tur(o$, La pri% ra ( ca r !u la %i$ora d Col;uiri, La &o%&ard aro(, El 19, Radio Z(i%a$ co% (z3 a #ac r lla%ada$ d au>ilio, Radio *acio(al d Gua(u(i (cad (3 ($ 0uida, *o$otro$ ta%&i4(, OOOOO

RA"IOA Z*IMA7. La$ tropa$ $tar1a( apro>i%ada% (t a 5 Til3% tro$ d 7i t 7uyo$ y %uy c rca d 7a(ta A(a,,, por ta(to (o$ apr $ta%o$ a d ! (d r(o$,,, La ci!ra d d t (ido$ alca(za +1, ;u #a( $ido tra$ladado$ a la ciudad d Fupiza d acu rdo a lo$ i(!or% $ ;u #a( ll 0ado a (u $tra r dacci3(,,,, E$ta $ Radio Z(i%a$, para todo l $ur d l pa1$,,, E$ta%o$ ( $ta #ora crucial, $ta%o$ ( co($ta(t %o)ilizaci3(, la$ $ 6ora$ a%a$ d ca$a ta%&i4( #a( coadyu)ado 0ra(d % (t ( la pr paraci3( d todo i%pl % (to ;u (o$ pu da $ r)ir d d ! ($a,,, E$tar %o$ #a$ta la$ Elti%a$ co($ cu (cia$, co%pa6 ro$, por;u 4$a $ (u $tra %i$i3(, d ! (d r(o$,,, *o$otro$ (o # %o$ ido a i($ultar a (adi , d (i(0u(a %a( ra, (o # %o$ ido a pro)ocar $ta $ituaci3(,,, G r%a(o ;u (o$ $tD$ $cuc#a(do, # r%a(o #i'o d tra&a'ador %i( ro, d ca%p $i(o, d !a&ril, # r%a(o ;u ti ( $ u(a 0raduaci3( %ilitar (o %uy alta, $tD$ co($ci (t ;u l pu &lo d 9oli)ia $ tu propio # r%a(o, $ por $o ;u t lla%a%o$ a (o di$parar co(tra tu$ %i$%o$ # r%a(o$, co(tra tu$ %i$%o$ padr $,,, RA"IO PO XII. Co%pa6 ro$ d Radio Z(i%a$, a;u1 P1o XII lla%a(do a Radio Z(i%a$, a (u $tro$ oy (t $ d l Co($ 'o C (tral 7ud,,, Ba)or i(dicar a Radio Z(i%a$ ;u Radio P1o XII d $ a t ( r u( co(tacto co( Radio Z(i%a$,,, Co%pa6 ro$ d Radio Z(i%a$, $ta%o$ ( la $i(to(1a d u$t d $ y ( cual;ui r %o% (to, cua(do u$t d $ lo d cida(, to%ar %o$ l co(tacto co( u$t d $,,, A;u1 Radio P1o XII,,, RA"IO Z*IMA7. ,,, At (ci3(, i(!or%aci3( d Elti%o %o% (to, ya #a co% (zado prDctica% (t l tirot o a la altura d l r la) ( 7a(ta A(a, $ d & ( a0rupar !u rza$ ( $ $ ctor para co(trarr $tar toda $ituaci3( ;u $ pr $ (ta por la i(cur$i3( %ilitar a lo$ di$trito$ %i( ro$,,, Ga co% (zado l tirot o ( l $ ctor d 7a(ta A(a,,, E$ta $ u(a i(!or%aci3( r co0ida #ac u(o$ i($ta(t $,,, RA"IO *ACIO*AL "E GCA*C*I. Co%pa6 ro$ d Radio Z(i%a$, $ (ti%o$ %uc#o lo ;u $tD $uc di (do ( l $ur d l pa1$, por ta(to )a%o$ a co(ti(uar ( cad (a co(t1(ua co( u$t d $,,, Ad la(t co( la$ (oticia$,,, RA"IO Z*IMA7. P r! cta% (t *acio(al d Gua(u(i,,, Fa%&i4( i($i(ua%o$ ;u $i u$t d $ pu d ( $i(to(izar P1o XII,,, E( cual;ui r %o% (to t (dr %o$ ( (u $tro$ $tudio$ la $i(to(1a d P1o XII, (t (d %o$ ;u (o$ $tD( lla%a(do,,, Ga co% (zado ya la luc#a ( l $ ctor C#ocaya y lo$ co%pa6 ro$ d Fa$(a-Ro$ario, Fa$(a-9u ( R tiro, ya $tD( ( ca%i(o, ta%&i4( lo$ co%pa6 ro$ d C#orol;u , 7a( @ic (t , todo$ llo$ $ diri0 ( a d ! (d r l $ ctor d C#ocaya,,, Ad la(t , u$t d $,,, RA"IO *ACIO*AL "E GCA*C*I. P r! cta% (t , col 0a$ d Radio Z(i%a$, $ta%o$ trata(do d $i(to(izar la$ radio$ %i$ora$ d la 0ra( cad (a %i( ra, Radio P1o XII, Radio =1 d "ici %&r

y Radio La @oz d l Mi( ro ( Llalla0ua,,, Por otra part , $ta%o$ $i(to(iza(do la$ o(da$ d Radio Corocoro, Radio @iloco y Radio @a(0uardia,,, RA"IO Z*IMA7. R1o XII d 7i0lo XX, P1o XII d 7i0lo XX,,, por l1( a i(t r(a pod %o$ $ta&l c r co(tacto,,, Ad la(t , u$t d $, co( $t co%pr (dido,,, RA"IO PO XII. P r! cta% (t , co%pa6 ro$ d Radio Z(i%a$, # %o$ $tado lla%a(do d $d #ac u(o$ i($ta(t $ para o&t ( r la$ i(!or%acio( $ d lo$ Elti%o$ aco(t ci%i (to$ $u$citado$ ( $ $ ctor %i( ro,,, E$ta $ P1o XII d 7i0lo XX lla%a(do a Radio Z(i%a$,,, RA"IO Z*IMA7. El pri% ro c#o;u d !u rza$ ya $ #a ) ri!icado ( 7a(ta A(a a la altura d l r la) ,,, E( 7a(ta A(a ( $to$ %o% (to$ $ $tD luc#a(do, lo$ co%pa6 ro$ tra&a'ador $ $tD( i%pidi (do l i(0r $o d la$ !u rza$ r accio(aria$,,, At (ci3(, ad la(ta co( $ co%pr (dido,,, E$ta%o$ a la $p ra d %ayor $ (o) dad $,,, E$ po$i&l ;u cua(do r &a$ ( 7a(ta A(a t (0a%o$ cortado l co(tacto co( 7a(ta A(a y 7i t 7uyo$, por lo ta(to $tar %o$ $ola% (t a la $p ra d %ayor $ (o) dad $,,, RA"IO PO XII. Co%pa6 ro$ d Radio Z(i%a$, ;u r %o$ i(!or%arl $ ;u todo$ lo$ tra&a'ador $ d $t di$trito %i( ro d 7i0lo XX, Cata)i, locatario$, la% ro$ y toda la po&laci3( ( 0 ( ral $tD( $i0ui (do %uy d c rca lo$ aco(t ci%i (to$ ( l Co($ 'o C (tral 7ud, y ( $to$ i($ta(t $ la$ ci(co or0a(izacio( $ $i(dical $ %D$ i%porta(t $ #a( lla%ado a u(a a$a%&l a 0 ( ral para co($id rar 4$to$ y otro$ a$p cto$,,, Ad la(t , u$t d $,,, RA"IO Z*IMA7. P r! cta% (t , co%pa6 ro$ d tra&a'o, a;u1 $ )a a diri0ir u(a a%a d ca$a para #ac r co(oc r $u par c r $o&r (u $tra $ituaci3(,,, 8@O] "E LA AMA "E CA7A: Co%pa6 ro$, co%pa6 ra$ a%a$ d ca$a, $tudia(t $, #i'o$, # r%a(o$,,, yo l $ pido ( $ta $ituaci3( ;u (o$ ayud (, co%pa6 ro$, por;u (o$otro$ (o $o%o$ cord ro$ d lo$ '4rcito$,,, Lo$ # %o$ criado a llo$ para ;u d $pu4$ (o$ ) (0a( a car( ar co%o cord ro$,,, por;u (o$otro$ $ta%o$ d ! (di (do lo ;u (o$ p rt ( c , co%pa6 ro$,,, 2o $oy %adr d !a%ilia y $po$a d u( %i( ro co%pa6 ro$,,, $o $ lo ;u l $ pido co%pa6 ra$ d C#orol;u , Fa$(a-9u ( R tiro,,, 8LOCCFOR: C$t d $ pu d ( dar$ cu (ta d la $ituaci3( ( ;u (o$ (co(tra%o$, co%pa6 ro$,,, Bra0% (to$ tra($crito$ d la$ tra$%i$io( $ d la Cad (a Radial Mi( ra, 19 'ulio 198OOOOO

Cay3 Radio Z(i%a$, la$ &ala$ $ o1a( ( $u Elti%a tra$%i$i3(, Cay3 La @oz Mi( ra d l 7ur, C#ic#a$ d 7i t 7uyo$, Cay3 Gua(u(i, Cay3 7a( Ho$4 y Corocoro, El c rco $ $tr c#a&a, $ c rra&a a(0u$tio$a% (t , P ro toda)1a lo$ %ilitar $ d l di$trito (o t (1a( lo$ r !u rzo$ $u!ici (t $ para to%ar 7i0lo XX, 2 (o$otro$, 'u(to co( La @oz d l Mi( ro, co( la =1 d "ici %&r d Cata)i, co( Radio Llalla0ua, $ 0u1a%o$ lla%a(do a la r $i$t (cia, 5E$to $ $uicida 5l di' a Er( $to, %i co%pa6 ro5, La$ d %D$ %i(a$ ya $tD( to%ada$, Ga&la(do y )i (do a)io( $ d co%&at ;u $ ac rca&a(, @i ( ( a &o%&ard ar, p ($4 yo, 2 corr1 a a)i$arl al pi;u t ;u )i0ila&a la P1o, 5?2a )i ( (A ?@Dya($ , corra(A 5C$t d $ co&ard , padr , @Dya$ u$t d, *o$otro$ d ! (d %o$ la P1o, 5P ro, J $ ;u (o co%pr (d (K ?@a( a &o%&ard arA 52a (o$ %ori%o$ todo$ a;u1 5d c1a( la$ $ 6ora$, co( la &a(d ra &oli)ia(a alzada, 5<uardar di!icio$ (o )al la p (a, La 0 (t #ay ;u4 $al)ar, Por "io$, )Dya($ a otro lado, a la$ tri(c# ra$ $i ;ui r (, A dura$ p (a$, lo0r4 co() (c rla$, *o $ % ol)ida( la$ cara$ d a;u lla$ %u' r $, Era( la% ra$, la$ %D$ po&r $ d la$ po&r $, ;u ) (1a( d1a y (oc# a cuidar la %i$ora co( la t r(ura co( ;u u(a %adr cuida a $u JaJa, Lo$ a)io( $ picaro( $o&r la $taci3(, $o&r lo$ ca%pa% (to$, $o&r l 7i(dicato, P ro, por $u rt , $3lo tiraro( palo%ita$, ?E( lo$ )ola(t $ $ pr ) (1a a lo$ %i( ro$ co(tra l Mp li0ro co%u(i$taNA

Cris"o Jes<s1 solidar(za"e


Pa$3 l a(0u$tio$o !i( d $ %a(a, Ll 03 l =1, La (oc# d a;u l lu( $ !u la % $cu la d co(ci (tizaci3( para %1, 7oy !ra(co, 2o $ta&a a pu(to d ;u &rar% , ) ra$, (o a0ua(ta&a %D$, La t ($i3( ra d %a$iada, E( la P1o ta%&i4( lo$ co%pa6 $ta&a( !la;u a(do, J@al1a la p (a $ 0uirK JGa&1a ;u $ r ;ui'ot $K ?Qu4 'odido $ cua(do la d ci$i3( d p (d d u(o y u(o (o $a& ;u4 d cidirA 'or " ro$ $o,

Er( $to y yo $ali%o$ a dar u(a )u lta por l ca%pa% (to, por la po&laci3(, *o $oportD&a%o$ %D$ $tar (c rrado$ ( la ca&i(a, (tr la$ cuatro par d $ d la %i$ora, ?A#, p ro Llalla0ua ra u(a $ola tri(c# ra d co%&at A E( cada $;ui(a, u(a &arricada, E( cada &arricada, u( pu6ado d %u' r $, d )i 'o$, #a$ta d (i6o$ pr para(do la d ! ($a, Lo$ #o%&r $ $ta&a( !u ra d l ca%pa% (to, #aci (do 0uardia ( lo$ c rro$, &lo;u a(do ca%i(o$, E( l pu &lo $3lo ;u da&a( lo$ %D$ d4&il $, ?P ro u(a d &ilidad ;u %o)1a %o(ta6a$A E( lo$ %uro$ #a&1a( $crito. 7OL"A"O. AQC E7FZ* FC MA"RE 2 FC7 GERMA*O7 *O FE CO*@IERFA7 E* 7C A7E7I*O 7OL"A"O. @CELCA FC BC7IL CO*FRA LO7 @ER"C<O7 "EL PCE9LO

La$ $ 6ora$ #ac1a( r corrido co( $u$ ca(tarito$, i()ita(do t4, " r p (t , u(o $ta&a to%a(do u( tra0o y otro l d c1a. 5Co%pa6 ro, (o & &a, Goy (o $ pu d & & r, 2 d 'a&a( a u( lado l a0uardi (t y $ po(1a( a !a&ricar &o%&a$, ?La$ &o%&a$ %i( ra$A @ 1a$ a (i6o$ d Q y 8 a6o$ co( $u$ latita$ d a(!o8I, 2 la$ %u' r $ pr parD(do$ co( la %ayor (aturalidad, co%o ;ui ( ti ( co$tu%&r d 0u rra, OOOOO +e hacen las bombitas, 4no6 Yo misma hago. Latita de leche buscas. +e pone la dinamita al centrito, una cpsula. )ntonces, fierro menudo, gran"a, tierrita. <idrios pones, pues, cla!itos. )ntonces, se la tapa biencito. Como as$, 4!es6 )n ah$ se la enciende y... FshsssH, se tira. +i tienes honda, ms largo tiras. 2i marido sabe lan"ar como de aqu$ hasta / esquinas. 2echita larga pones, entonces. IIIII La Plaza d l Mi( ro ra u(a $p ci d cuart l popular, do(d $ co(c (tra&a( todo$ lo$ ;u $upl1a( la$ 0uardia$ d lo$ (%o(ta6ado$, @ (1a( lo$ diri0 (t $ a r co0 r $u 0rupo, La di$cipli(a ra %ilitar, 5?Co%&ati (t $A JLi$to$K 5?Li$to$A 5E'4rcito Popular,,, ?d !r (t A C(, do$, u(, do$,,,

A "ocar villancicos
A$1 ra, 2 $al1a( ( !ila, co( $u$ di(a%ita$, co( al0u(o$ ri!l $ )i 'o$ ;u #a&1a( d $ (t rrado d lo$ patio$, ca%i(o a lo$ c rro$, C(a $ola a% tralladora t (1a(, M acu rdo d u( %i( ro ;u $ #a&1a ro&ado u( ca$co d l cuart l y lo ll )a&a pu $to, todo or0ullo$o, Llalla0ua $ta&a ( pi d luc#a, 2 (o$otro$ )i (do todo a;u llo, la$ &arricada$ d ado;ui( $ co( u(a &a(d rita &oli)ia(a pi(tada a %a(o, la$ !o0ata$ do(d $ cal (ta&a( para pa$ar la (oc# ( )i0ila(cia,,, *o $ % ol)ida u(a %u' r ;u $ta&a atiza(do, 5JC$t d (o ti ( %i do, $ 6oraK 5$ % ocurri3 pr 0u(tarl , 5Au(;u t (0a, 52 $u %arido, J$i $ lo %ata( por la %o(ta6aK 5Pr !i ro $ r )iuda d )ali (t ;u $po$a d co&ard , Ello$ (o$ di ro( la l cci3(, JC3%o 1&a%o$ a c rrar la %i$oraK *o #a&1a %D$ d ci$i3( ;u #acia ad la(t , 2 c#ar la $u rt co( llo$, a lo ;u )i(i ra, @ol)i%o$ a la P1o, E( u(a Elti%a &arricada, c rca d l col 0io, u( c#a(0o % 0rit3. 5?Padr cito, 4c# (o$ la & (dici3(A 8I E>plo$i)o utilizado
( la$ %i(a$,

M ac r;u4, A#1 $ta&a 4l, parap tado, co( $u &o%&a li$ta y u( radio0ra&ador, a todo )olu% (, $o(a(do la %i$a ca%p $i(a d *icara0ua, Cristo, Cristo =esGs, identif$cate con nosotros. Cristo, Cristo =esGs, solidar$"ate no con la clase opresora que e0prime y de!ora a la comunidad, sino con el oprimido, con el pueblo m$o sediento de pa". *o $4, yo $ (t1 la %E$ica a;u1, ( la tripa, *u(ca #a&1a o1do u( ca(to co( %D$ $ (tido ;u a;u l, 2 ( a;u l lu0ar,

3igre va1 len viene


2 ll 03 l %art $ ==, Cada ) z acud1a( %D$ ca%p $i(o$ d la$ co%u(idad $ ) ci(a$ a 7i0lo XX, @ (1a( a u(ir$ co( $u$ # r%a(o$ %i( ro$, a luc#ar 'u(to a llo$, La alia(za o&r ro-ca%p $i(a (o ra ( $o$ d1a$ u(a pala&ra, 7 co($tru1a ( lo$ c rro$ ;u rod a( al ca%pa% (to, 15 %il, =- %il ca%p $i(o$, JcuD(to$ $ r1a(K P ro #a&1a ;u ali% (tar, Co% (zaro(, (to(c $, co( !u rza la$ coci(a$ popular $, La 0 (t , a dar arroz, papa, !id o$,,, E( cada $;ui(a d l pu &lo, u(a olla 0ra(d para $o$t ( r a lo$ ;u %o(ta&a( 0uardia y a lo$ ca%p $i(o$, P ro ) (1a( cada d1a %D$, co%u(idad $ (t ra$, E( la$ (oc# $, lo$ c rro$ par c1a( a(torc#a, pura !o0ata, JC3%o dar d co% r a %il $ y %il $ ;u i&a( ll 0a(doK ?*i H $E$ %ultiplica(do pa( $A La ca1da d Radio Z(i%a$ y l (!r (ta%i (to d Gua(u(i !u lo ;u >alt3 %D$ lo$ D(i%o$ d lo$ tra&a'ador $, P ($aro( ( la(zar$ co(tra l cuart l 0ra(d d C(c1a, 5E$ u(a i%po$i&ilidad 5di' ro( co( &u ( $ (tido lo$ d l Co%it4, 5* c $ita%o$ ar%a$ 5di' ro( lo$ d la &a$ , 5El cuart l ti ( cuatro (ido$ d a% tralladora$, JC3%o, pu $,,,K 5E$a$ $o( la$ ;u ( c $ita%o$, 5*o $ pu d 5co(cluy ro( lo$ diri0 (t $5, 7 r1a u(a car(ic r1a i(Etil, P ro lo$ tra&a'ador $ (o $ co(!or%a&a(, R cla%a&a( ar%a% (to para !ortal c r la$ d ! ($a$, 2 a#1 $tu)o u( % tida d pata, Co%o (o $ pod1a co( l d C(c1a, u( 0rupo d cidi3 por propia cu (ta atacar l cuart lito d El Gu rto, ( Cata)i, P ($a&a( ;u all1 #a&r1a cual;ui r ca(tidad d a% tralladora$, d %ort ro$ ;uizD$, El a$alto $ r1a $a %i$%a (oc# , *o$otro$ (o $a&1a%o$, "o$ d la radio y yo, a p dido d la 0 (t , $tD&a%o$ y (do a dor%ir $o$ d1a$ ( Cata)i, Era( ya co%o la$ 1-, Cua(do ll 0a%o$ a la tra(ca, %p z3

l !u 0o cruzado, Lo$ %i( ro$ la(za&a( $u$ &o%&a$ co(tra l cuart lito y lo$ $oldado$ r $po(d1a( co( auto%Dtica$, ?Puc#a, la$ &ala$ (o$ $il&a&a( $o&r la ca& zaA *o$ tira%o$ al $u lo, a %itad d l ca%i(o, 5JQu4 #ac %o$K 5l $ di0o a %i$ co%pa6 ro$5, A;u1 $ ar%3 u(a 0ra(d , 5F ( %o$ ;u r 0r $ar a Llalla0ua 5% dic (, *o $a&1a%o$ d3(d ra la co$a (i ;ui4( tira&a a ;ui (, P ro $tD&a%o$ ( u( $a(dWic# d &ala$, Co% (za%o$ a d $a(dar, a cuatro pata$, por la ;u &rada lo$ ) ( ri$ta$85, (tr #oyo$ pro!u(do$, P ro $ (t1a%o$ la$ &ala$ cada ) z %D$ c rca, co%o $i (o$ $tu)i ra( di$para(do a (o$otro$, 5?Fi0r A 5d l 'o$, $ oy $t 0rito, 5Call ( 5l $u$urro yo a lo$ co%pa6 ro$5, *i p $ta6 (, 5?Fi0r A 50rita( a#ora %D$ c rca, *o$otro$ %udo$, Arr ciaro( lo$ &alazo$, A#ora $1, (o$ $ta&a( caza(do co%o a ti0r $, 7 0ui%o$ arra$trD(do(o$, p ro %D$ li0 ro, Ll 0a%o$ al c % (t rio, 5Mir ( 5di0o yo5, todo $tD d $ca%pado, A;u1 #ay ;u corr r co%o ( la$ p l1cula$, ( zi0-za0, ?2 ;u l Al%a " 0ollada (o$ prot 'aA Para col%o, #a&1a lu(a ll (a, E%p za%o$ a corr r #acia u(a ca$a ;u #a&1a 'u(to a la )1a d l ! rrocarril, La ca$ ra, $ 0ura% (t , % r co(oci3, 5Padr , (tr a;u1, 2 u$t d $, Cua(do $ta%o$ (tra(do, ?pa%A, u(a &ala a#1 %i$%o, ( l po$t d la ca$a, Pu rta c rrada, a0ac#ar(o$ y $p rar, 8M $ $ %D$ tard , u( diri0 (t % >plic3 ;u llo$, lo$ %i( ro$, #a&1a( )i$to a tr $ tipo$ $o$p c#o$o$, JE$tar1a( $capa(do d l cuart lK Co( l %Du$ r (o$ tiraro(, Lo$ 6ato$ t (1a( u(a co(tra$ 6a, Ello$ d c1a( Mti0r N y l ;u ) (1a, $i ra a%i0o, r $po(d1a Ml 3(N, P ro (o$otro$ (o $a&1a%o$ d ti0r (i d l 3(:, Pa$3 u( rato, " r p (t , c rca d % dia(oc# , o1%o$ ruido d a)io( $, 5A#ora )i ( l &o%&ard o 5% dic ir3(ico u(o d lo$ co%pa6 ro$5, FE r $ cura, JFoda)1a !u(cio(a $o d la co(! $i3( para &i ( %orirK 5*o % #ac 0racia 5cr o ;u l r $po(d1, P ro lo$ a)io( $ $o&r )olaro(, c#a(do $3lo luc $ d & (0ala, Foda la pa%pa d Mar1a 9arzola par c1a pl (o d1a, 8" $pu4$ $upi%o$ ;u la$ luc $ ra( para ayudar a lo$ $oldado$ a $capar, Por;u lo$ %i( ro$ #a&1a( co($ 0uido to%ar l cuart lito:, Pa$aro( otra ) z lo$ a)io( $, y %D$ & (0ala$, " $pu4$, #u&o u( $il (cio, Fodo ;u d3 ( cal%a, Frata%o$ d dor%ir u( poco do(d la $a%arita(a ;u (o$ a&ri3 la pu rta, Ga&1a $ido u(a c#ic# r1a, C(a d la$ ta(ta$ ;u pat aro( lo$ pri% ro$ cura$ ( $u luc#a co(tra l alco#oli$%o,

85 Mi(

ro$ particular $ ;u ) (d ( a la E%pr $a l $ta- O ;u

(cu (tra( ( lo$ pozo$ y $oca)o( $ a&a(do(ado$,

.o!re ca2ones de m%er"o


Fo%aro( l cuart l lo$ %i( ro$, 7aldo. u( $oldado %u rto, u( %i( ro %u rto, y u(a a% tralladora i(cautada, Bu u( rror, Por;u ya ( l r $to d l pa1$ la$ ciudad $ $ta&a( co(trolada$, 2a pod1a( ()iar r !u rzo$ a 7i0lo XX, Elti%o !oco d r $i$t (cia, 2 l $ dD&a%o$ la % 'or >cu$a para #ac rlo co( toda la )iol (cia, Ga&1a ll 0ado l %o% (to d i(t r) (ir l di$trito, Por otra part , la P1o $ 0u1a tra$%iti (do, apoya(do la luc#a, i(!or%a(do al pa1$, El '4rcito co($id ra&a (u $tra %i$ora y la d Cata)i, ta%&i4( co( o(da corta, co%o pi za$ cla) $ para a%ordazar co%pl ta% (t a la opi(i3( pE&lica &oli)ia(a, " cidi ro( )olcar toda $u !u rza #acia 7i0lo XX, Fra' ro( a lo$ ra(0 r$ d C#allapata, El %i4rcol $, cua(do a%a( ci3, al0u(o$ tra&a'ador $ i(t rc ptaro( la (oticia, A la$ 9 d la %a6a(a lo$ %ilitar $ (trar1a( ( 7i0lo, apoyado$ por la a)iaci3( d La Paz, A(t lo irr % dia&l , lo$ diri0 (t $ $ %pi za( a %o) r co( la % diaci3( d l $u&0 r (t d la E%pr $a para )itar la %a$acr , 2 (o$otro$ $i( $a& r, toda)1a ( la c#ic# r1a, 5@a%o$ a &a'ar a Cata)i 5propo(0o yo5, a ) r ;u4 !u lo d a(oc# , AllD )a%o$, Co() r$a(do y ca%i(a(do, (o$ cruza u(a %o)ilidad, Para, r troc d , y al0ui ( % 0rita. 5?Padr , $u& A 5JP ro,,,K 5?7u& , pu $A " '4 a %i$ do$ co%pa6 ro$ y $u&1, P ($4 ;u ir1a%o$ al 7i(dicato, P ro ( la )a0o( ta ;ui ( ) (1a ra l $u&0 r (t d la E%pr $a, Miro atrD$, y $tD( <il& rto 9 r(al y Art %io Ca%ar0o, diri0 (t $, 5JA d3(d )a%o$K 5F ( %o$ (cu (tro co( lo$ %ilitar $, padr , E( C(c1a, 5J2 ;u4 #a0o yo a;u1K 5pr 0u(to, 5Gay ;u ir, padr 5r $po(d 9 r(al5, 7i (o, )a a #a& r %a$acr Pid ( la$ ca& za$ d 5- diri0 (t $ y tra&a'ador $ d la P1o, Fi ( ;u aco%pa6ar(o$, ?C#i$t , ( la ;u % #a&1a( % tidoA 9u (o, $u&i%o$ a Ca(ca6iri, Ll 0a%o$ a la &oca%i(a, 5Fodo$ lo$ ca%i(o$ para ll 0ar a C(c1a $tD( &lo;u ado$ 5% dic (5, lo$ pu (t $ )olado$, *o #ay c3%o por arri&a, 5J2,,,K 5@D%o(o$ por l i(t rior d la %i(a para $alir al otro lado d l c rro, *o$ co($i0u ( ($ 0uida la &at r1a y la lD%para, Ad la(t , 9 r(al, l $u&0 r (t y yo (tra%o$ ( la %i(a, Art %io Ca%ar0o $ ;u d3 atrD$, ( Ca(ca6iri, *u(ca $up por ;u4, *i pud pr 0u(tDr$ lo lu 0o, a(t $ d ;u lo %atara( ( La Paz, E%p za%o$ a ca%i(ar, ?Puc#a, ;u4 lar0o l $oca)3(, $i t Til3% tro$A 5?ApEr ($ , (o #ay ti %poA 50rita&a l $u&0 r (t ,

P ro (o #a&1a%o$ dor%ido ( $o$ d1a$, (o #a&1a%o$ co%ido, JC3%o corr r por a;u l tE( l o$curo, #E% do, ;u (o aca&a&a (u(caK Por !i(, $ali%o$ al otro lado, por 7oca)3( Pati6o, 2 (o$ topa%o$ co( lo$ tra&a'ador $ ;u #ac1a( pi;u t , 5*o &a' (, $ p li0ro$o 5(o$ dic (5, Aca&a( d %atar 0 (t ( Mira!lor $, 5JQui4( #a %atadoK 5Lo$ ra(0 r$, pu $, d C#allapata, Co%o 18 cai%a( $ tra' ro(, Ga$ta # lic3pt ro tra' ro(, 5F ( %o$ ;u &a'ar 5$ ad la(t3 l $u&0 r (t 5, *o$ $p ra(, Co( u( trapo &la(co a%arrado a u( palo &a'a%o$ a Mira!lor $, C(a #ora a(t $ #a&1a $ido l tirot o, R cu rdo %uc#a$ ca$a$ d l ca%pa% (to, la$ pu rta$ &al ada$, a% trallada$ d $d # lic3pt ro$, 2 a#1 $ta&a(, u(o 'u(to a otro, lo$ $ i$ %u rto$, La 0 (t alr d dor, llora(do alto, %aldici (do, 5?*i ca'o( $ t ( %o$ para ) lar a (u $tro$ %u rto$A E$a ra la pri% ra pr ocupaci3(, lo$ ca'o( $, Era( la$ 11 d la %a6a(a, *o$ ;u da%o$ u( rato 'u(to a lo$ ) ci(o$, %i (tra$ l $u&0 r (t lla%a&a a C(c1a para co(!ir%ar la r u(i3( co( lo$ %ilitar $, 5*o$ $p ra( 5)ol)i3 dici (do, A0arra%o$ otra ) z (u $tro trapito &la(co y %p za%o$ a &a'ar, " $d todo$ lo$ c rrito$ lo$ $oldado$ apu(tD(do(o$, Ll 0a%o$ a C(c1a, *o$ i(dica( l Got l Mu(icipal, AllD $ta&a( co%i (do lo$ o!icial $, 7al l Coro( l Hai% Prada, ;u co%a(da&a a lo$ ra(0 r$ d C#allapata, l r $po($a&l d lo ocurrido ( Mira!lor $, 7al l Coro( l Carlo$ ArrDzola, d l r 0i%i (to Illi%a(i, l ;u #a&1a p dido lo$ r !u rzo$, *o$ i(dica( d $ 0uirlo$, E(tra%o$ ( l Go0ar d *i6a$, E( la #a&itaci3( #a&1a u(a $illa )ac1a, % acu rdo, *o #a&1a( c rrado la pu rta y co% (zaro( la$ acu$acio( $, Co(%i0o co% (zaro(, 5C$t d $ l padr %ar>i$ta, ) rdadK C( %1$tico %ar>i$ta, P ro co( $t r40i% ( )a%o$ a li%piar para $i %pr d %ar>i$ta$ a 9oli)ia, Frat4 d #a&lar, p ro (o % d 'aro(, 59a$ta d cu (to$, padr 5$i0ui3 l Coro( l ArrDzola5, F ( %o$ &i ( 0ra&ado todo lo ;u #a dic#o la P1o XII, Lo ;u u$t d %i$%o #a dic#o ( $to$ d1a$, 5Pu $, %ir u$t d ;u ( $to$ d1a$ yo (o # #a&lado por la radio, 5E$to (o $ d a#ora, padr , L # %o$ 0ra&ado toda$ $u$ a0itacio( $ dura(t l a6o, 9 r(al i(t (t3 to%ar la pala&ra, P ro ta%poco, 5J7a& ( lo ;u #ici ro( a(oc# lo$ %i( ro$K 5 l Coro( l Prada apr ta&a lo$ pu6o$ d pura ra&ia5, ?Ga( atacado u( cuart l, #a( d $trozado u( cuart l ;u yo %i$%o co($tru1A ?Ga( %atado a u( $oldadoA Lo $i (to, p ro ya (o pod %o$ co(t ( r a (u $tra$ tropa$, ?Qui r ( ) (0ar la %u rt d $u co%pa6 roA 5Hu$ta% (t $o&r $o ;u r1a%o$ #a&lar,,, 5*o # %o$ ) (ido a #a&lar 5% cort3 l coro( l5, $i(o a i%po( r, C$t d $ ti ( ( ;u )ol) r a 7i0lo XX, r u(ir$ co( lo$ %i( ro$ y ;u ac pt ( la$ co(dicio( $ ;u %arca%o$ (o$otro$, Pri% ro, (tr 0ar lo$ tra($%i$or $ d la$ radio$ d l di$trito, d toda$, 7 0u(do, d )ol) r l ar%a ;u $ ro&aro( d l cuart l, 2 t rc ro, $ aca&3 la

#u l0a, Fodo$ a tra&a'ar y (i pala&ra %D$, J (t (didoK @aya( y )u l)a( i(% diata% (t co( la r $pu $ta, Fi ( ( do$ #ora$ para r 0r $ar, 5J"o$ #ora$K 5$ alar%3 l $u&0 r (t 5, E$ i%po$i&l ir y )ol) r ( do$ #ora$, coro( l, Gay ;u $u&ir l c rro, pa$ar por i(t rior %i(a, #ac r la r u(i3(,,, i%po$i&l , 5Fi ( ( #a$ta la$ 5 d la tard para #ac rlo, 7i (o ll 0a(, (tra%o$, JC$t d $ (o$ acu$a( d la %a$acr d 7a( Hua(K J2 a $o l lla%a( %a$acr K 5 l coro( l $ r 1a 5, ?A#ora )a( a $a& r lo ;u $ u(a %a$acr d ) rdadA @a%o$ a utilizar todo, a)io( $, # lic3pt ro$, ta(;u $, todo, ?*ada )a a ;u dar d $t p (d 'o ca%pa% (toA 5C$t d $ a#ora ti ( ( l pod r 5lo0r3 d cir 9 r(al5, P ro pi ($ ( ;u al0E( d1a,,, 5 ?CDllat , co'udoA 5l cortaro(, E(to(c $, $ ac rca u(o d llo$, (o $4 $i capitD( o ;u4, p ro ar%ado #a$ta lo$ di (t $, Par c1a ; ;o8P co( ta(to (ci%a, 5Mi coro( l 5dic 5, $t 9 r(al (o $ diri0 (t (i $ (ada, E$ u( d li(cu (t $u&) r$i)o, 2 $t otro ta%poco $ cura, 7o( do$ tipo$ p li0ro$o$, JQu4 $ta%o$ $p ra(doK *u $tro 0o&i r(o ti ( ;u li%i(ar d ra1z a $to$ #i'o$ d puta, Mir acD u(a $illa, Li0 ro, %i coro( l, @a%o$ a 'uz0arlo$ y lo$ pa$a%o$ por la$ ar%a$, ?Mi rdaA 2o (o $4 ;u4 pa$a&a d (tro d 9 r(al, p ro a %1 $ % cort3 l air , J2 por ;u4 d %o(io$ yo #a&1a ) (ido a ca r a;u1K ?Maldita la $u rt %1a d $tar ( l ca%i(o cua(do pa$3 la %o)ilidadA 2 lo$ o!icial $ co%i (za( a #ac r$ la &urla d (o$otro$ y a #a&lar (tr llo$, 2 l tipo 4$t , l 'odido capitD(, i($ti0a(do para ;u (o$ !u$ilara( ya %i$%o, 2o t (1a lo$ o'o$ cla)ado$ ( la $illa, $p ra(do lo p or, Gu&o u( $il (cio i(t r%i(a&l , El coro( l (o$ %ira, %ira $u r lo' 0rita !urio$o. 5?@Dya($ , cara'oA Fi ( ( ;u )ol) r a la$ 5, 7i (o, (tra%o$, Mi "io$, $ali%o$ d a;u l local a la $ta%pida, Co% (za%o$ a $u&ir l c rro, d C(c1a a 7oca)3( Pati6o, corri (do, *o % da&a( la$ pi r(a$, lo$ pul%o( $, l &o! ( la &oca, ?Qu4 %a(aca a;u4llaA Otra ) z por Mira!lor $, otra ) z por i(t rior %i(a, lo$ $i t Til3% tro$, 2 $alir por la otra pu(ta, por acD, ( 7i0lo, La 0 (t ya $ta&a r u(ida ( l 7i(dicato, Era( co%o la$ + y % dia d la tard , La plaza ll (a, lo$ diri0 (t $ d (tro, r u(ido$ d ur0 (cia, Fodo$ $p ra(do a ) r ;u4 tra1a%o$ (o$otro$, 9 r(al y yo co(ta%o$ lo ;u #a&1a pa$ado, 5E$a $ la $ituaci3(, " cida( u$t d $ lo ;u )a( a #ac r, Gu&o u(a di$cu$i3( t rri&l , JR (dir(o$ a$1 (o%D$, d $pu4$ d ta(ta luc#a, d ta(to$ d1a$ d r $i$t (ciaK JQui4( l dic $o a lo$ co%pa6 ro$K "i$cuti ro( %uy !u rt , 2 (o$otro$, d $ $p rado$, %ira(do l r lo', F (1a%o$ ;u )ol) r a(t $ d la$ 5, 2o % d c1a M$i llo$ d cid ( ;u (o $ ri(d (, ;u )u l)a $u a&u la, yo % )oy por l ca%i(o opu $toN, Al !i(, co%pr (di ro( ;u (o ra ti %po d $uicidar$ , Era la p or #u%illaci3(, p ro la % 'or $alida, La E(ica, 2 ac ptaro(, P ro co( la co(dici3( d ;u l co() (io !u ra !ir%ado por la I0l $ia, co%o 0ara(t1a, 5Qu $ a Mo($ 6or Ma(ri;u 8P dolo &url l ;u !ir% 5$u0iri3 u( diri0 (t ,

$co, $i %pr car0ado co( lo$ %il o&' to$ y co$a$ ;u lo$ d )oto$ d $ a( co($ 0uir,

2 )ol) %o$ a la &oca%i(a para %pr (d r por t rc ra ) z la ca%i(ata, El $u&0 r (t , %i (tra$ ta(to, #a&1a di$pu $to $ i$ ca'o( $ para lo$ %u rto$ d Mira!lor $, Co($i0ui3 ta%&i4( l tr (cito d la %i(a, para pod r ll 0ar a ti %po, Co% (za%o$ a tr par lo$ ca'o( $ ( l )a03(, P ro (tra&a( 'u$to-'u$to, u(o (ci%a d l otro, 5J2 a#ora, (o$otro$K 5pr 0u(to yo, 5MD$ (ci%a, padr , A$1, aco$tado$ $o&r lo$ ataEd $, (tra%o$ ( la o$curidad d la %i(a, Era i%pr $io(a(t , ca$i u( $1%&olo, M acu rdo ;u 9 r(al, cua(do la roca d l $oca)3( &a'a&a, % cuida&a la ca& za, E$ ;u 1&a%o$ $i( 0uardato'o (i (ada, )i)o$ $o&r %u rto$, Ll 0a%o$ al otro lado, " lo$ ca'o( $ $ ocuparo( lo$ ) ci(o$, *o$otro$, a toda pri$a, a ) r(o$ co( lo$ %ilitar $, E$ta ) z (o$ $p ra&a( ( l cuart l, 5JCuDl $ la r $pu $taK 5 l coro( l $o(r 1a, c1(ico, 5Qu ac pta( la$ co(dicio( $, 5Muy &i (, 5P ro lo$ %i( ro$ ;ui r ( ;u todo $ a !ir%ado por Mo($ 6or Ma(ri;u , 5JPor ;ui4(K 50rita l coro( l5, E$ (o $ %o($ 6or (i $ cura, ?E$ $ u( co%u(i$taA ?2 (o )a%o$ a p r%itir 'a%D$ ;u u( co%u(i$ta !ir% (adaA ?E$ $ u( c#a(c#o ro'oA 2 $ ;u Ma(ri;u #a&1a $acado u( docu% (to %uy )ali (t , cua(do $upo la$ &ar&aridad $ ;u $ta&a co% ti (do M za y l '4rcito, P ro yo % acorda&a d a(t $, cua(do Ma(ri;u ) (1a a r picar ca%pa(a$ d $d la P1o co(tra lo$ c#a(c#o$ d l 7i(dicato, ?A$1 $ la )idaA 5JQui4(, (to(c $K 5pr 0u(to yo, 5El Card (al Maur r, E$t $1 $ d co(!ia(za, *o$otro$ (o$ ocupar(o$ d tra rlo al di$trito, 9i (, a#ora #ay ;u pro0ra%ar la (tr 0a i(% diata d lo$ tra($%i$or $, 2 ;u lo$ %i( ro$ (tr ( ($ 0uida al tra&a'o, El 9 r(al to%3 otra ) z la pala&ra para r cordarl $ c3%o t (1a( ;u r $p tar a la cla$ tra&a'adora, P ro (i %odo, 2o ta%&i4( trat4 d % t r cuc#ara y %pi zo a #a&lar $o&r la r (o)aci3( d la I0l $ia Lati(oa% rica(a, 5 ?2o ta%&i4( $oy d la i0l $ia r (o)ada, padr A 5$alto l coro( l, 5C3%o ;u r (o)adaK 571, padr , yo % r E(o cada do%i(0o para ala&ar al 7 6or co( lo$ # r%a(o$, ?Ga&1a $ido cari$%DticoA "o$ #ora$ a(t $ a% (aza&a co( %a$acrar a % dio %u(do y do$ #ora$ d $pu4$ % #a&la&a d ala&a(za$ al 7 6or, Por l %i$%o ca%i(o r 0r $a%o$, cuarta ) z, Gay u( d $(i) l ( l $oca)3( ;u ti ( 15- 0rada$, 2o la$ !ui co(ta(do, u(a a u(a, por;u ya la$ pi r(a$ (o % da&a(, Cua(do la %i(a tra&a'a, #ay u( a(dari) l ;u $u& , P ro, (u )a% (t , $tD&a%o$ a pi , Ll 0a%o$ a 7i0lo, p ($a(do ;u todo $ta&a $olucio(ado, P ro r $ulta ;u la$ &a$ $ l t (1a( &ro(ca a lo$ diri0 (t $ por la r (dici3(, 2 a (o$otro$ por alca#u t $, 5JCuD(to l pa0aro(, padr K 5% 0rita&a(5, ?C$t d $ #a ) (dido a la E%pr $aA

C(o$ diri0 (t $ &a'aro( al Ca%pa% (to C(o para razo(ar co( lo$ tra&a'ador $, 7 #ici ro( ap dr ar, 5?Ca0o( $A ?2 $ta ) z $1 la 0a(D&a%o$A E$ ;u lo$ %i( ro$ ya ;u r1a( p l ar, Fa%&i4( lo$ ca%p $i(o$ $ !u ro( %uy (o'ado$, por;u llo$, lo$ d l (ort d Poto$1, por pri% ra ) z $ la i&a( a 'u0ar por lo$ %i( ro$ ( u(a $ola %a$a, *u(ca $ #a&1a dado u( apoyo ca%p $i(o ta( 0ra(d , @ol)i%o$ a la %i$ora %a$tica(do a%ar0ura, Lo$ %ilitar $ ;u r1a(, (ci%a, ;u c#Dra%o$ i(% diata% (t al air l co() (io, Era co%o r $tr 0ar(o$ la i%pot (cia, 2 lo #ici%o$, p ro (o d la !or%a ( ;u llo$ ;u r1a(, La(za%o$ por la %i$ora u( !r1o r cu (to d lo$ # c#o$ co%o l a)i$o d u(a d !u(ci3(, Al &u ( (t (d dor, poca$ pala&ra$, Muc#a 0 (t llor3 cua(do oy3 $to, Era la d rrota, Al d1a $i0ui (t , t (1a%o$ ;u r p tirlo, La Elti%a $alida d P1o XII !u l 'u ) $ =I, al % diod1a, "i'i%o$ adi3$ a lo$ oy (t $, Bu u(a d $p dida %uy tri$t , 2 c rra%o$ %i$io( $, Poco$ %i(uto$ d $pu4$ d #a& r clau$urado toca( l ti%&r , A&ro la pu rta, 5F ( %o$ u( co%u(icado, padr cito 5% dic ( do$ ca%p $i(o$, &i ( $udado$, 5@a( a di$culpar 5l $ di0o yo5, 7 aca&3 la %i$ora, 5JC3%o $ aca&3K Gay ;u la(zar por radio $t pap l, 5P ro, J $ ;u (o $a& (K ?7 aca&3 todoA 5*o$otro$ ) (i%o$ d Quio% , padr cito, ( Coc#a&a%&a, A pi # %o$ ) (ido, " 'u ) $ a 'u ) $ # %o$ ca%i(ado, *ada, pu $, $a& %o$, 73lo (o$ d l 0aro( para tra r $t co%u(icado co( (u $tro apoyo a lo$ %i( ro$, A;u1 $tD (tr 0ado, Pod %o$ %o) r a 5,--- ca%p $i(o$ para p l ar 'u(to a u$t d $, Ord (arD( (o%D$, M #a&1a ;ui)ocado, *o $ #a&1a aca&ado (ada, Co( u( pu &lo a$1, co( ta(ta $o&ra d cora' , $i %pr #a&rD $p ra(za ( 9oli)ia, 5<racia$, co%pa6 ro 5l di' 5, 7 rD ( la pr3>i%a, C rr4 la pu rta llora(do,

A pie #acia Coc#a!am!a


El 'u ) $, d cidi%o$ ir(o$, *o$ #a&1a( ad) rtido. 5*o cr a( ( pro% $a$ d %ilitar, @i ( ( a %atar, M 'or ra' ( $1 ;ui r ( co(tarlo al0E( d1a, 2a l '4rcito #a&1a d $%a(t lado La @oz d l Mi( ro y Radio Llalla0ua, Goy ) (dr1a( a ll )ar$ lo$ tra($%i$or $ d la P1o y d la =1 d "ici %&r , La tard a(t rior, Cata)i ra u(a tri$t za, Co%o $i !u ra( a la 0u rra, lo$ #o%&r $ car0a&a( $u$ &ulto$, $u$ !razada$, la$ %u' r $ llora(do, &u$cD(dol $ !ia%&r para l )ia' , Ca%i(o a Coc#a&a%&a, ca%i(o a Poto$1, lo$ ;u $ta&a( !ic#ado$ 5?y ra( ta(to$A5 $capa&a( d la i(% diata r pr $i3( %ilitar,

*o$otro$ ta%&i4(, La %i$ora ya $ta&a c rrada d $d l d1a a(t rior, E$a )1$p ra #ici%o$ r u(i3( co( todo$ lo$ co%pa6 ro$ d la radio, 5La co($i0(a $ ir$ , a&a(do(ar todo y $al)ar l p ll 'o, Fal ) z al0E( d1a (o$ )ol)a%o$ a (co(trar tra&a'a(do 'u(to$, C(o$ $capar1a( por u( lado, otro$ por otro, Ci(co $ali ro( ya %i$%o #acia Oruro, a pi , Cuatro %D$ a Coc#a&a%&a, "ic ( ;u l ca%i(o #acia Coc#a&a%&a por 7acaca par c1a la Li(ar $, Fodo$ lo$ diri0 (t $ $ cruza&a( all1, Er( $to y yo $capa%o$ ( la %adru0adita d l )i r( $, Ir1a%o$ #acia Coc#a&a%&a, P ro por otro ca%i(o, E$ d cir, por (i(0E( ca%i(o, Foda$ la$ ruta$ $ta&a( tra(cada$ por lo$ %ilitar $, *o$ la(za%o$, (to(c $, por l d $%o(t d Cata)i, *o ;u r1a%o$ #ac r &ulla, p ro lo$ p rro$ ladra&a( %D$ ;u (u(ca, *o 1&a%o$ $olo$, C( cu%pa ca%p $i(o, &u ( ca%i(ador, %uy ardilla, (o$ 0uia&a, Fa%&i4(, a(t $ d $alir, #a&1a%o$ acordado co( l c#o! r d la %i$ora. 57i a&r ( l ca%i(o carr t ro, $al $ co( la %o)ilidad y (o$ r co0 $, Fal d1a ll 0ar %o$ a tal pu &lo, tal d1a a tal otro, 7i (o $ta%o$, $ ;u (o$ #a( p $cado, 7i0u $olo, (to(c $, Para l )ia' ll )a%o$ do$ co$a$, u( &u ( r c ptor d radio y u(a &u (a pro)i$i3( d ta&aco, Para co% r, la co(!ia(za ( lo$ ca%p $i(o$ ;u (co(trDra%o$, 2 la ) rdad !u ;u por toda$ la$ co%u(idad $ ;u pa$a%o$, co( $3lo d cir ;u 4ra%o$ d la P1o, (o$ ayuda&a(, R cu rdo la pri% ra c#oza ( ;u toca%o$, La $ 6ora (o$ &ri(d3 u(a $opa d tri0o y c#u6o, 7 ;uit3 d lo poco ;u t (1a, C(a pri% ra 'or(ada, i(aca&a&l , ca%i(a(do, A cada d $ca($o, u( puc#o y a $i(to(izar la radio para $cuc#ar al0u(a (oticia ( o(da corta, 2 a $ 0uir ca%i(a(do, otra co$a (o #ac1a%o$, 2 dor%ir do(d (o$ co0i ra la (oc# , 7 0u(do d1a, dal y dal , F rc r d1a, i0ual, 2o (o pod1a %D$, Para col%o, #a&1a r $&alado $o&r l #i lo, t (1a la$ do$ %a(o$ $a(0ra(do, 2 lo$ pi $ #i(c#ad1$i%o$, 5Co%pa6 ro$ 5di' 5, yo $oy c#acra para ca%i(ar, MD$ (o pu do, ?E$to d $u&ir y &a'ar c rro$ a I,--- % tro$ d altura,,,A P ro #a&1a ;u pod r, A(du)i%o$ todo l cuarto d1a, 2 (i $o%&ra d l ' p ;u ) (dr1a a r co0 %o$, OOOOO 5qu$, a +iglo, lleg el Cardenal 2aurer a firmar el famoso con!enio de rendicin. Lleg en helicptero militar, acompa7ado del Coronel 5rr"ola. Llamaron a asamblea. (odos a la #la"a del 2inero, que el Cardenal !a a hablarles a los trabajadores. Hijos comen" diciendo , les !oy a dar mi bendicin. +quense el guardatojo para recibirla. Luego, se lo !uel!en a poner y entran a la mina a trabajar. F <endidoH silbaban los mineros . F=udasH F5cu'rdate de 2edell$nH gritaron algunas se7oras . 4(G no firmaste aquello6

;ue quilombo de los grandes. 2aurer no termin de hablar, sali bien corrido. Y es que aqu$, aunque !enga el #apa, si empie"a a hablar palabras conformistas, tambi'n lo abajean. Como hicieron los de 9icaragua, pues. IIIII A%a( ci3 l ;ui(to d1a d ca%i(ata, u(a %a6a(a # lada, A % diod1a, ) %o$ por la pa%pa u(a %o)ilidad ;u $ (o$ ac rca, J7 rD la (u $traK E$tD&a%o$ co(!u(dido$ por;u (o t (1a l ca(a$tillo d arri&a, P ro $1, ra, 73lo ;u , ( ) z d l c#o! r d la P1o, ) (1a %a( 'a(do l padr d Cata)i, 5Ga$ta #oy (o #a( a&i rto l ca%i(o 5dic 5, @a%o$, $E&a($ , d & ( $tar %u rto$, 5Ca$i (t rrado$ 5di0o yo5, J2 l ca(a$tillo d l ' pK 57 lo ;uit4 para d $pi$tar, E$t carro $ %uy co(ocido, Arra(ca%o$, *o$ la(za%o$, ca%po a&i rto, #acia Coc#a&a%&a, P ro por $a$ lo%a$, a I,5-- % tro$, (o #ay ca%i(o$, " $pu4$ d u(a$ #ora$, ) %o$ otro ' p ;u ) (1a, E$p ra%o$, 2 'u$to #a&1a $ido otro cura, u( $pa6ol, 5Qu4 #ac ( u$t d $ a;u1K 5@a%o$ a Coc#a&a%&a, P ro % dio p rdido$ a(da%o$, 52o ta%&i4( $toy y (do, P ro por a#1 arri&a (o $al (, 710a(% , Co( la aparici3( d l cura, ;u co(oc1a &i ( la ruta, % a(i%4, 2 #a$ta % pu$ al )ola(t , a %a( 'ar, 2a co(tD&a%o$ u( c#i$t , ya 1&a%o$ d $ca($ado$, E( u(a cur)a, (u $tro 0u1a ca%p $i(o $ $pa(ta, 5?]orro, zorroA 5Qu4 t pa$a, id o$oK 5Mala co$a, # r%a(ito, %ala co$a zorro ( ca%i(o, *o$ r 1%o$, claro, 2 dal (o%D$, $ 0ui%o$ $i( al 'ar(o$ d la otra %o)ilidad, Era( ya co%o la$ 5 d la tard , l $ol ( lo$ o'o$ y l para&ri$a$ co( todo l pol)o ;u &ota&a l ' p d ad la(t , 2o %a( 'a(do, co%o a 15 % tro$ d trD$ d 4l, El ca%i(o $u&1a, i&a a la iz;ui rda, 9a'4 la )i$ta para c#arl a0ua al para&ri$a$,,, 2 ya (o #u&o %D$ ca%i(o, Ca1%o$ ( l )ac1o, *u $tro ' p dio u(a )olt r ta y, co( l p $o d lo$ cu rpo$, ro%pi%o$ la capota d !i&ra, 7ali%o$ di$parado$, El aparato )ol3 $o&r (o$otro$ y )i(o a ca r a&a'o, ( l a&i$%o, Foda)1a (o (ti (do c3%o (o >plot3, A %D$ d 0a$oli(a, ll )D&a%o$ u(o$ cartuc#o$ d di(a%ita, por $i aca$o #a&1a ;u d ! (d r$ , R )olcado (tr la$ pi dra$, yo p ($4. M ?Cual;ui r ca(tidad d p li0ro$ ( 7i0lo XX y ) (ir a %orir a;u1 ta( &oluda% (t AN M l )a(t4, *o pud at (d r a lo$ d %D$ co%pa6 ro$, El otro ' p $ 0u1a, (o (o$ #a&1a )i$to, 7i (o$ ;u dD&a%o$ all1 tirado$, $tD&a%o$ !rito$, 7u&1 rDpido al &arra(co y co% (c4 a dar alarido$, *ada o1a(, Ec#4 a corr r, co' a(do, % d $0a6it4, ?Pu!!,,,A 7 #a&1a( d t (ido, @ol)1a( a r co0 r(o$, J7 r1a l %ala0\ ro d l zorroK MD$ &i ( ra %ila0ro ;u (ada (o$ #u&i ra pa$ado, 7a(0r ( la ca& za y %a0ulladura$, $3lo $o, *o$ $u&i%o$ co( l cura $pa6ol y $ 0ui%o$, ya $i( &ro% ar, a Coc#a&a%&a,

Ll 0a%o$ al a%a( c r, E( la ca$a d lo$ O&lato$ (o (o$ r co(oci ro(, ta( d %acrado$ ) (1a%o$, 2 co( tal a0ota%i (to ;u dura(t d1a$ (o $alir(o$ a la call , (i a co%prar l p ri3dico, 73lo la radio, capta(do (oticia$ d $d l >tra(' ro, El I d a0o$to $upi%o$ d la r $i$t (cia ( Caracol $, El P cay3 @illoco y $u %i$ora, la Elti%a d la Cad (a, *o #a&1a para ;u 'a$, Otro$ $ta&a( car0a(do %D$ p (a ;u (o$otro$, OOOOO
Caracol $ 9 d a0o$to 1987 6or Mo($ 6or Hor0 Mar(i;u La Paz R ) r (do Mo($ 6or. L #ac %o$ ll 0ar (u $tro$ $aludo$ ( $to$ %o% (to$ d dolor y lla(to, Gac %o$ co(oc r a $u p r$o(a lo $uc dido ( $t c (tro %i( ro para ;u por $u i(t r% dio ) (0a( a co($tatar lo$ # c#o$ d &ar&ari ( 4$ta la Cruz Ro'a I(t r(acio(al o al0u(a otra or0a(izaci3( i(t r(acio(al d " r c#o$ Gu%a(o$, El r 0i%i (to Ma> Fol do d @iac#a, u(a !racci3( d l r 0i%i (to Farapaca y l r 0i%i (to Ca%ac#o d Oruro, atacaro( Caracol $ co( ca63(, %ort ro$, ta(;u $ y a)io( ta$ d 0u rra, *u $tro$ %arido$ $ d ! (di ro( co( pi dra$, palo$ y al0u(a$ car0a$ d di(a%ita, Ga$ta l lu( $ ( la tard la %ayor part d lo$ %i( ro$ !u ro( >t r%i(ado$ y lo$ $o&r )i)i (t $ #uy ro( a lo$ c rro$ y otro$ a la$ ca$a$ d @illa Car% (, La$ !u rza$ d l '4rcito lo$ p r$i0ui ro( ulti%a(do a lo$ #o%&r $ ( $u$ ca$a$, A otro$ lo$ apr $aro( y lo$ torturaro( y a %uc#o$ lo$ atra) $aro( co( &ayo( ta$, Fa%&i4( a lo$ # rido$ lo$ d 0ollaro(, A u( %i( ro ( pl (a plaza l % ti ro( di(a%ita ( la &oca y l #ici ro( )olar ( p dazo$, 7a;u aro( la$ )i)i (da$ y car0aro( a lo$ cai%a( $ co%o $ r t l )i$or $, %D;ui(a$, radiotocadi$co$ tr $ ( u(o, t r(o$, ca%a$, di( ro, % rcad r1a$ d la$ ti (da$, la a0 (cia Ma(oco y ]a%ora, la pulp r1a, A lo$ (i6o$ lo$ azotaro( co( ca&l $ y l $ #ici ro( co% r p3l)ora, A lo$ 'o) (cito$ l $ #ici ro( c#ar $o&r )idrio ;u &rado o&li0D(do(o$ a (o$otra$ a pa$ar $o&r llo$, Lu 0o lo$ $oldado$ %arc#aro( $o&r llo$, Lo$ d l '4rcito par c1a( !i ra$ $al)a' $ por;u $ta&a( dro0ado$ y (o )acilaro( ( )iolar(o$ y ta%&i4( a la$ 'o) (cita$ y #a$ta (i6a$, 7acri!icaro( o) 'a$, 0alli(a$, c rdo$, car0D(do$ lo$ a lo$ cai%a( $, El %art $ 5 d a0o$to al a%a( c r #a( car0ado a lo$ %u rto$ y # rido$ ( tr $ cai%a( $ ru%&o a La Paz, Ga$ta l d1a )i r( $ $i0ui ro( tray (do a lo$ pr $o$ a%arrado$ co( ala%&r $, A la$ %u' r $ (o$ pro#i&i ro( r co0 r a lo$ %u rto$ para darl $ cri$tia(a $ pultura, dici4(do(o$ M(o #ay ord (N, R ci4( l )i r( $ (o$ di ro( ord ( para &u$car a lo$ %u rto$, p ro $3lo (co(tra%o$ $aco( $, pa(talo( $, c#o%pa$, 'arro$, calzado$, %papado$ ( $a(0r , Lo$ %u rto$ #a&1a( d $apar cido, Al0u(o$ !u ro( c#ado$ ( u(a !o$a d trD$ d l c % (t rio a lo$ cual $ (o (o$ d 'aro( id (ti!icar,

Gay %D$ o % (o$ 9-- d $apar cido$, (o $ $a& $i $tD( )i)o$ o %u rto$, Ad'u(ta%o$ al0u(o$ (o%&r $ d d $apar cido$, # rido$, %u rto$ y pr $o$, *o$ d $p di%o$ d u$t d a0rad ci4(dol $u co%pr ($i3( y ayuda, MA"RE7, E7PO7A7 "E7E7PERA"A7 "E CARACOLE7

.iempre comenzando
Er( $to y yo r 0r $a%o$ a 7i0lo XX ( la$ (a)idad $ d l 8-, Qu r1a%o$ ) r ;u4 #a&1a ;u dado d la P1o d $pu4$ d 5 % $ $ cla(d $ti(o$ ( Coc#a&a%&a, Ll 0a%o$ y (o$ (c rra%o$ ( la radio, E$ tri$t u(a %i$ora apa0ada, )ac1a, Fodo$ lo$ ri(co( $ (o$ tra1a( r cu rdo$, !a(ta$%a$ d lo$ d1a$ d la r $i$t (cia, Qu r1a%o$ (oticia$, $a& r ;u4 #a&1a ocurrido ( l di$trito dura(t a;u lla %itad d a6o, P ro (o ra l ca$o d a(dar >#i&i4(do$ por la$ call $ d Llalla0ua, Gici%o$ al0u(o$ co(tacto$, Fodo$ (o$ aco($ 'a&a( lo %i$%o. 5JQu4 #ac ( a;u1K @Dya($ , 9u$;u ( tra&a'o ( otro lado, Pu $ a La Paz, (to(c $, A co% (zar u(a (u )a )ida $i( $a& r d3(d (i c3%o, Fa%&i4( allD #a&1a ;u a(dar % dio $co(dido$, Muc#o$ co(oc1a( a u(o, R cu rdo ;u a lo$ poco$ d1a$ d #a& r ll 0ado, )i ( ( u(o$ c#a(0uito$ a la parro;uia, *o $4 ;ui ( l $ di'o d ) (ir a y r% , 5Mi papD $ p rdi3 d $d ay r, Ayud , padr cito, 5J2 ;ui4( $ tu papDK 5Art %io Ca%ar0o,8Q 5?Puc#aA,,, 9u (o, ya )oy a a) ri0uar ( l arzo&i$pado, @u l)a( a la tard , M $i (to a co% r y ya $al la (oticia. M#a( ca1do 8 ( co%&at N,,, "a&a( pri% ro (o%&r $ !al$o$, Lu 0o, a la (oc# , lo$ (o%&r $ ) rdad ro$ d lo$ diri0 (t $ a$ $i(ado$, Art %io (tr llo$, E$o !u l 15 d ( ro, E( a;u llo$ % $ $ ( La Paz $up ;ui4( ra a%i0o y ;ui4( (o, I&a$ a $aludar a u(o y t )olt a&a la cara, co%o $i tu)i ra$ l pra, 2 ra ;u ya $tD&a%o$ otra ) z % tido$ ( la&or $ d i(!or%aci3(, E( a&ril, Arc <3% z, Mi(i$tro d l I(t rior, ' ! d para%ilitar $ y d (arcotra!ica(t $, Marc $i(oN co%o l d c1a(, $al d l Palacio, Al0o $ #a&1a a!lo'ado ( l aparato r pr $i)o d l 0o&i r(o, Bu (to(c $ ;u (o$ d $a!ia%o$, Er( $to y yo, a )ol) r a 7i0lo XX, *o #a&1a (i(0u(a po$i&ilidad d $alir al air (i d co($ 0uir la lic (cia para la %i$ora, P ro #a&1a ;u co% (zar 5r co% (zar5 a #ac r al0o, 7a&1a%o$ ;u al0u(o$ co%pa6 ro$ % (o$ !ic#ado$ #a&1a( co(ti(uado, %uy l (ta% (t , )i$ita(do lo$ 0rupo$, P ro $i( co(ducci3(, l ;uipo $ d $%oro(a&a, 7 aca&a&a la P1o, Ga&1a ;u arri $0ar, Ga&1a ;u i(t (tar u( tra&a'o co( la$ &a$ $, ;uizD$ d al!a& tizaci3(, au(;u (o co(tDra%o$ co( l apoyo d la radio, @ol)i%o$, 2 co% (za%o$ a r u(ir la 0 (t , lo$ co%pa6 ro$ ;u ;u da&a(, a tra&a'ar d $d la 8Q Por
(to(c $, 7 cr tario < ( ral d l 7i(dicato Mi>to d 7i0lo XX,

o!ici(a, $i( $alir para (ada al ca%pa% (to, " $pu4$ d %uc#o$ d1a$ c rrado$, ca$i u( % $, $tD&a%o$ %a(iDtico$, 5@a%o$ a pro&ar(o$ $ta (oc# , @a%o$ a dar u(a )u ltita por la Li(ar $, Fodo $ta&a pla0ado d para%ilitar $, Fodo co(trolado, Era % 'or $tar pr $o$ ( la P1o ;u ( l cuart l, P ro lo %D$ i%porta(t lo 1&a%o$ co($i0ui (do. r a0rupar al p r$o(al, co($olidar l ;uipo d tra&a'o, *o$ r u(1a%o$ $i( #ac r &ulla, Pla(i!icD&a%o$ %uc#o l poco tra&a'o ;u $ pod1a #ac r ( la$ co%u(idad $, $o&r todo ca%p $i(a$, El pro&l %a ra pa$ar co( la %o)ilidad !r (t al co%a(do %ilitar, C( &u ( d1a (o$ d tu)i ro(, P ro %D$ ;u r1a( l ' p ;u a (o$otro$, *o$ lo i(cautaro( y $tu)i ro( do$ $ %a(a$ u$a(do a $u a(to'o (u $tra %o)ilidad, ll )a(do y tray (do %u' r $, arrui(D(dola, Claro, d $pu4$ ya (o$ di%o$ otro$ %odo$ d &urlar a lo$ %ilico$, Cua(do t (1a%o$ ;u cruzar por a#1, parD&a%o$ por C(c1a, (o$ 1&a%o$ a pi r1o a&a'o y to%D&a%o$ la %o)ilidad por l otro lado d l ca%i(o, Gici%o$ al!a& tizaci3( ( l 81, ta(to ( co%u(idad $ rural $ co%o ( lo$ ca%pa% (to$ %i( ro$, E( r alidad, (o (o$ i(t r $a&a %uc#o lo d la$ l trita$, P ro (o ra %o% (to d $co0 r l tra&a'o, Lo ;u $ta&a ( 'u 0o ra #ac r $ (tir a P1o XII otra ) z (tr la 0 (t , Qu $upi ra( ;u (o #a&1a%o$ %u rto, 2 la 0 (t r $po(d1a, C(a ) z $tD&a%o$ r u(ido$ a;u1 ( la %i$ora, pla(i!ica(do l tra&a'o, Cua(do %iro a la ) (ta(a, a#1 $tD( lo$ %ilitar $ colado$ ( l patio, 5JQu4 #ac ( u$t d $ a;u1K 5co%i (za( llo$, 5Co() r$a(do, 5La$ r u(io( $ $tD( pro#i&ida$, 5P ro $ r u(i3( d tra&a'o, 5P or aE(, 5J*o $ pu d tra&a'ar ( $t pa1$K 5Lo$ t rrori$ta$, (o, A ) r, J;ui4( $ $o( u$t d $K 5Pro%otor $ d la P1o, 5La P1o (o ti ( lic (cia, 5*o $ co( la radio, $ #aci (do al!a& tizaci3( ( l ca%po, 5" ' ( ) r $o 5y l %ilitar % ;uita d la$ %a(o$ u( li&ro d Paulo Br ir 5, ?Ha, co%o $i (o $upi4ra%o$ ;ui4( $ $t atorra(t A ?C( co(ocido $u&) r$i)o ( A%4ricaA M aco%pa6a( todo$, Fodo$ pr $o$, !ic#ado$, !oto0ra!iado$, acu$ado$ d ir al >t rior a $p cializa%o$ ( $u&) r$i3(, r lacio(ado$ co( *icara0ua y (o $4 cuD(ta$ pa)ada$ %D$, Lu 0o, por ca($a(cio, (o$ $oltaro(, ?Lo$ %ilico$ ta%&i4( $ a&urr ( d r pri%irA A$1 ra (u $tra )ida por a;u llo$ % $ $, Fa%&i4(, por (to(c $, <u$ta)o r 0r $3 a la P1o, @i(o co( pila$ (u )a$, co( 0a(a$ d darl a la %a(i'a, 7u pri% ra pru &a d !u 0o !u a;u l 15 d a0o$to, !i $ta d la A$u(ta, OOOOO

Yo estaba en esos momentos muy pac$fico. )ra agosto. Llega la 5sunta y los militares quieren organi"ar las fiestas patronales en Llallagua. 2e in!itaron a oficiar la misa. Y yo acepto. Lo latoso era desfilar en la procesin al lado de los soldados, al lado del Coronel 5rr"ola, que segu$a al frente del distrito. Aien, ah$ !oy yo. Yo !e$a las caras de los mineros desaprobando. Y me empe"aron las iras. Llegamos a la pla"a de Llallagua, 2ucha gente hab$a. Comien"o la misa, me llega el sermn. (en$a miedo, no lo niego, pero hab$a que largarse. F8u' linda fiesta, hermanosH FY qu' ms linda ser$a si pudieran estar todosH F+i pudieran estar aqu$ los enfermos del hospitalH F+i pudieran estar aqu$, junto a sus familiares... los que han sido e0iliados del pa$sH F+i pudieran acompa7arnos los que murieron y no ten$an que haber muertoH F2acho el curaH grit un trabajador al"ando el guardatojo . FDale nomsH Yo !e$a al coronel, rojito como tomate. Y a sus acompa7antes uniformados, mirando a un lado y otro. #ero ya no pod$a contenerme. FLa !irgen, hermanos, querr$a !er hoy a todos sus hijos reunidos en esta pla"aH F8uerr$a !er a los e0iliados, a los presos, a los torturadosH FLa !irgen, hermanos...H )l coronel hi"o una se7a, se le!ant y se fue. Detrs de 'l, todos los suyos. Yo segu$ la misa, claro. #ero desde ese d$a, ellos me tu!ieron una bronca frontal. IIIII E( octu&r $ d clar3 #u l0a ( Gua(u(i r cla%a(do la$ %i$ora$ %i( ra$, El d to(a(t !u ;u lo$ %ilico$ %ataro( a do$, lo$ atrop llaro( co( u( ' p, 2 $ ;u ra( d %a$iado a&u$i)o$ lo$ d l '4rcito, @iola&a( %u' r $, $ !arr a&a( $i( pa0ar, (o r $p ta&a( a (adi , El to;u d ;u da $ 0u1a, todo l %u(do a $u a0u' ro a la$ 11, P ro $to ta%&i4( $ co()irti3 ( ( 0ocio para lo$ $oldadito$ $i( 0uita ;u $ apro) c#a&a( d lo$ di$tra1do$, 9u (o, #ac1a( $u 0a(a y 0u$to, Co( la #u l0a d Gua(u(i, %p z3 (u )a% (t la 0u rra d lo$ docu% (to$ >i0i (do la r ap rtura d la$ radio$ y la$ li& rtad $ $i(dical $, I(t r)i(o l O&i$po F rraza$ y co($i0ui3 u( co%pro%i$o d l 0o&i r(o para $ta$ d %a(da$, *o lo cu%pli ro(, co%o ra d $p rar, P ro ya $ta$ prot $ta$ (o$ p r%it1a( %o) r(o$ %uc#o %D$ y co% (zar a &o%&ard ar co( co%u(icado$ d pr ($a, li$ta$ d !ir%a$ y todo $o,

Un c%ra en el !alcn del .indica"o


Por a;u llo$ d1a$, %ataro( a Hulio Co$$1o, diri0 (t d lo$ tra&a'ador $, r lacio(ador d Cata)i, Lo a$ $i(aro( ( C(c1a, 2o cr o ;u a#1 to%3 !u rza (u $tro tra&a'o d " r c#o$ Gu%a(o$, Policopiado$, d (u(cia$ y %D$ d (u(cia$, E( dici %&r , a!ortu(ada% (t , ca%&iaro( al Coro( l ArrDzola, 7 !u 4l y )i(o otro,

&a$ta(t dialo0a&l , 7 r0io O$i(a0a, Otra ) z (tr3 <u$ta)o al ru do, Lo #a&1a( (o%&rado padri(o d u(a 0ruta ( la pla(ta 7i(T a(d Bloat88 d la E%pr $a, OOOOO F(anta friega antes con los santosH FY ahora me tocaba a m$ comprarlosH )s que era el padrino. Y bueno, busqu' una !irgencita para los planteros. )llos felices. 8uer$an bendicin, quer$an misa. #ues !amos all. #ero yo me present' as$ noms, sin !estido de cura. @na estolita y ya. )n la misa, mucha gente. (ambi'n se aperson el comandante nue!o, :sinaga, y toda la plana mayor. (oda!$a hab$a mucho miedo en la gente, en todos. 9o !er, no o$r y, sobre todo, no hablar. Yo hab$a ido con la comunidad cristiana. Y comen"amos cantando la misa campesina de 9icaragua. <os sos el Dios de los pobres el Dios humano y sencillo el Dios que suda en la mina el Dios de rostro curtido. #or eso es que te hablo yo as$ como habla mi pueblo porque sos el Dios obrero el Cristo trabajador. 9o s' por qu', pero me emocion' mucho con aquello. Yo sent$a en mi garganta mil palabras que quer$a decir, que hubieran querido decir los dirigentes, los mineros, todos los boli!ianos, desde hac$a meses. Y me lanc' a hablar del Cristo de ahora, comprometido en la lucha de los pobres. Habl' de derechos humanos, de cmo hoy estn siendo pisoteados, de que Cristo no puede ir de acuerdo con tanto abuso. Yo !e$a las caras de los mineros frente a m$, contentos. Yo les estaba prestando mi !o" para que ellos hablaran. 5plaud$an, se juntaban cada !e" ms, pu7o en alto. Yo acab' llorando de pura emocin, de pura rabia, no s'. Lloraba por los del Campamento @no, por todos los campamentos, por Aoli!ia entera. +ent$a que estaba abriendo una brecha en un soca!n cerrado, sin esperan"a. 5l final, los trabajadores !inieron a darme la mano, a brindarme salte7as. (ambi'n !ino el comandante. 5 !eces, hay militares buenos. IIIII 7 !or%3 u(a co%i$i3( para la r ap rtura d la$ radio$ (ca& zada por lo$ r $po($a&l $ %i( ro$, P ro l 0o&i r(o (o ac pta&a a (i(0E( r pr $ (ta(t d la P1o XII ( dic#a co%i$i3(, " (i(0u(a %a( ra ;u r1a(, Co%o ( l Q5, la tDctica ra ai$lar(o$ d la$ otra$ %i$ora$ %i( ra$, d la cla$ tra&a'adora, P ro $ta ) z lo$ diri0 (t $ $ta&a( al ta(to, 5La P1o (o (tra ( l acu rdo 5d c1a( la$ autoridad $, lo$ i(0 (i ro$ d COMI9OL, *o $ %i$ora d lo$ %i( ro$, 88 Pla(ta proc
$adora d l $ta6o,

5JCo%o (o )a a $ r 5di'o u( r ci4( ll 0ado5 $i $tD ( di$trito %i( roK 5J2 u$t d ;u4 $a& $i aca&a d (trarK 52o (o $4,,, ?p ro % doy cu (taA 5CDll $ % 'or 5di'o l i(0 (i ro5, La P1o $ u(a %i$ora pri)ada, d la I0l $ia, 5" ;ui ( $ a 5r plica&a( lo$ d l 0ado$5, p ro $ (u $tra, *u $tra &oca $, 5Lo $i (to, ca&all ro$, p ro co( P1o XII (o t ( %o$ (ada ;u #ac r, *o #ay ;u $ 0uir #a&la(do, 5Claro ;u (o, i(0 (i ro 5a u( %i( ro l $ali3 $u i(dio5, *i u(a pala&ra %D$, ?Por;u $i la P1o (o (tra ( l acu rdo, (i(0u(a (traA Bu luc#a d %uc#a$ $ %a(a$, P ro la 0a(aro(, al !i(, 2 ll 0aro( a;u1 lo$ co%i$io(ado$ co%o ) (c dor $ d 0u rra, 5?Ch3allen, co%pa6 ro$A ?La P1o )a ( l c#oclo co( toda$ la$ radio$A OOOOO Despu's !ino la marcha del hambre. +e me aparece el Comandante :sinaga, un tanto ner!ioso. 48u' hacemos, padre6 me pregunta. 48u' hacemos de qu'6 dije yo . )ste pueblo quiere e0presar algo y tiene derecho a e0presarlo. Hay que dejarlos. +$, padre, pero luego comien"an las dinamitas. Hagamos un trato, comandante. @sted se queda en el cuartel con su tropa. 9o quiero !er un slo soldado en la calle. Y yo me comprometo a encabe"ar la marcha. Le aseguro que nada !a a pasar. Aien, padre. @sted sabe que !an a decir KF5bajo la bota militarHL KF2ueran los gorilasHL y otros piropos al ej'rcito... Y tienen que gritarlo, comandante. 9o se ol!idan tan pronto las barbaridades que han cometido los soldados en estos campamentos. #ero ustedes, como sordos. )s lo Gnico digno que pueden hacer. Aien, padre. Y salimos. Dimos !ueltas por las calles de Llallagua y de +iglo, con ollas, con banderas, con el pu7o al"ado y, en el pu7o, la dinamita siempre lista. Llegamos, por fin, a la #la"a. 5quella #la"a donde meses atrs silbaron al Cardenal 2aurer, donde a7os atrs hab$an quemado el mu7eco del tata Lino. Yo sent$ que ten$a algo urgente que decir a los compa7eros mineros. Y sub$ al balcn del +indicato. Creo que he sido el primer :blato que sube a la tribuna comunista de +iglo %%. F)l cura !a a hablarH gritaban los trabajadores y se amontonaban. 9o estoy aqu$ comenc' yo para darles ninguna bendicin. 9i para quitar el sitio a los dirigentes. )stoy porque cono"co a un hombre, =esGs, que supo luchar contra los atropellos igual que ustedes. <aliente, igual que ustedes. F@n macho ese =esGsH F @n 2acho 2orenoH Y =esGs quiere darles a ustedes, hoy, una buena noticia1 Fpronto seremos libresH FLos e0iliados !ol!ern, los presos saldrn de las crceles, comien"a ya el tiempo de la =usticiaH FDios est con los pobres, hermanos, Dios est con ustedesH

;ue una o!acin tremenda. Hab$an hecho falta *- a7os para que los mineros de +iglo %% y Cata!i oyeran, desde el mismo balcn de su +indicato, el mensaje proclamado en 9a"aret.

=a>6i"os para alegrar


7ali%o$ al air l I d 'ulio d l 8=, d $pu4$ d do$ lar0o$ a6o$ d $il (cio, " $pu4$ d % $ $ d )u lta$, prot $ta$ y co%i$io( $ para co($ 0uir la $i %pr ( 0ada lic (cia, E( cua(to a lo$ ;uipo$ i(cautado$, (o$ d )ol)i ro( p dazo$ d llo$ ;u para (ada $ir)i ro(, *u $tra $u rt !u t ( r u( tra($%i$or )i 'o, criollo, ;u (u(ca #a&1a !u(cio(ado, Fra'i%o$ a u( t4c(ico d Coc#a&a%&a y lo0r3 po( rlo ( %arc#a, Ll 03 l 1- d octu&r , l 0o&i r(o d %ocrDtico, *o$otro$ !ui%o$ a La Paz, Por ci rto, co( $3lo d cir ;u 4ra%o$ lo$ p riodi$ta$ d la P1o XII (o$ a&r1a( ca(c#a, *o$ pu$i ro( arri&a, co( lo$ p riodi$ta$ i(t r(acio(al $, para %irar la to%a d po$ $i3( d 7il $ 7uazo, A#ora (o$ ! licita&a(, (o$ da&a( toda la !acilidad, J*u $tra (u )a pro0ra%aci3(K Al pri(cipio, $3lo $o($ ra$, *o por %i do, $i(o por;u (o t (1a%o$ locutor $, radiali$ta$, El ;uipo d pro%otor $ lo #a&1a%o$ a0luti(ado ya, p ro (o a$1 l d la radio, Claro, la cu $ti3( ra $alir, au(;u i%pro)i$a(do %uc#a$ co$a$, Lo$ (u )o$ co%pa6 ro$ $upl1a( co( $u (tu$ia$%o lo ;u l $ !alta&a d pr paraci3(, *o$ pa$3 u(a co$a curio$a, I%a01(at , d $pu4$ d ta(to $tar callado$, d ta(ta %od raci3(, (o$ ir(paci (ta%o$, 7 (ti%o$ ;u #a&1a ;u apro) c#ar l ti %po, J2 $i d (tro d u( % $ 0olp a&a( otra ) z lo$ %ilico$ y (o$ a%ordaza&a( (u )a% (t K ?Ga&1a ta(to ;u d cir, ;u i(!or%ar, ta(to ;u ducar a la 0 (t A 7aca%o$ u( pro0ra%a diri0ido a lo$ %i( ro$, cultural, A r p tirlo por la tard , por $i (o lo #a&1a( $cuc#ado &i (, 7aca%o$ u( pro0ra%a para la$ %u' r $, A r p tirlo, ;u (o #ay pri% ra $i( $ 0u(da, 2 a alar0ar l pro0ra%a ca%p $i(o co( %D$ i(!or%acio( $, %D$ co% (tario$, 2 l (otici ro, a apro) c#ar la oportu(idad, M4t l do$ (otici ro$, 2 r tra($%it otro %D$ d La Paz, ;u la t rc ra $ la ) (cida, 2 ( MMicr3!o(o d l pu &loN % t %D$ (oticia$, ;u lo ;u a&u(da (o #ac da6o, 2 MPri$%a RadialN, por la (oc# , ;u $ a d u(a #ora, ;u % dia $ poco para a(alizar la $ituaci3(, Cara$pa, (o$ !alta u( pro0ra%a para lo$ &arrio$, 2 otro para la$ co%u(idad $ cri$tia(a$, @ (0a, %D$ pro0ra%a$ cultural $, Educar a ti %po y d $ti %po, ;u %a6a(a (o $a& %o$ $i (o$ ci rra(, JME$ica para ;u4K E$o $ d $p rdiciar la %i$ora, *oticia$, !or%aci3(, co(ci (tizaci3(, a#ora $ l c#a(c , 2 &u (o, ll 0a%o$ a !a&ricar u( ado& tal ;u (i l $a(to Ho& lo a0ua(ta&a, ?" la$ 1P #ora$ d %i$io( $ diaria$, 1I ra( d pro0ra%a$ ducati)o$A J*o (o$ #a&r1a%o$ ido a la otra al!or'aK La 0 (t r cla%a&a ta%&i4( $u %E$ica, $u (o) lita, $u r $piro, P ro (o$otro$, (ada, "al (o%D$ co( pro0ra%a$ d p $o, 2 co( ta(to p $o, claro, (o$ )ol)i%o$ p $ado$, Por;u t ;ui ro t tro%p o, co%o dic ( lo$ %alo$ %arido$, *o$ pa$3 otra co$a p or, 7 (ti%o$ ;u #a&1a ;u !ortal c r, $o&r todo, la$ or0a(izacio( $, Bortal c r lo$ 0rupo$ at (dido$ por (u $tro$ pro%otor $, E$tD &i (, 2 a

lo$ $i(dicato$, a la B d raci3( Ca%p $i(a, al %o)i%i (to popular, E$tD % 'or, " $d lu 0o, a;u1 ( lo$ ca%pa% (to$, ( l di$trito, #ay %uc#o$ tra&a'ador $ or0a(izado$, %uc#a$ $ 6ora$ ( l Co%it4, P ro #ay %uc#o$ %D$ ;u (o lo $tD(, ;u (o ti ( ( u( (i) l ta( alto d co(ci (cia, *o$otro$ co(c (tra%o$ l $!u rzo ( at (d r a la$ )a(0uardia$, C(a #ora, otra #ora, lo$ % 'or $ $pacio$ para la$ or0a(izacio( $, P ro, Jy l r $to, la %a$aK La %i$ora ra u( ca(al para todo$, d &1a $ r, P ro ( P1o XII, por la pri$a d !ortal c r lo$ 0rupo$, (o$ diri01a%o$ a lo$ ;u ll )a&a( la &a(d ra 2 (o$ !u pa$a(do ;u , al %irar atrD$, lo$ a&a(d rado$ y (o$otro$ ca%i(D&a%o$ $olito$, La 0 (t $ #a&1a ;u dado r za0ada, co%i (do #a&a$, L (0ua' duro, l (0ua' %ilita(t , ;u lo$ %ilita(t $ (t (d1a( y r $po(d1a(, 2 %i (tra$, l %i( ro ca($ado, #a&la(do d la !i $ta d $u pu &lo, 2 la $ 6ora d la pulp r1a, #a&la(do d l pr cio d l ac it , 2 l 6ato #aci4(dol o'ito$ a $u 6ata, P ro (o$otro$, co( l ) r$o d la u(i3(, la or0a(izaci3( y la %o)ilizaci3( d lo$ cuadro$, E$o $ p li0ro$o, cua(do u( % dio %a$i)o $ r duc a 0rupo$ y 0rupito$ y $ d $cu l0a d la$ %ayor1a$, Por;u lo (u )o, lo popular, (o $ $ l ccio(ar la audi (cia, $i(o darl participaci3(, E$o # %o$ d $cu&i rto, Qu l d $a!1o d u(a %i$ora popular (o $ ta(to lo d % t r % ($a' $ !u rt $, ca%&iar l co(t (ido d lo$ Mproducto$N, $i(o ca%&iar lo$ Mproductor $N, La co$a (o $ ta(to #a&larl $ a lo$ diri0 (t $ d $d la %i$ora, $i(o ;u llo$ %i$%o$ $ a( lo$ ;u #a&l (, lo$ ;u $ proy ct ( a toda$ la$ &a$ $ a tra)4$ d l 0ra( % dio d co%u(icaci3(, 2 ;u la$ &a$ $ ta%&i4( particip (, y ;u lo$ pro0ra%a$ parta( d lo$ i(t r $ $ r al $, $ (cillo$, d la 0 (t $ (cilla, Para ;u $ a l pu &lo ;ui ( du;u al pu &lo, A#1 $ta&a, pu $, la cla) d l a$u(to, 2 $ ;u u(a %i$ora (o $ r cur$o d )a(0uardia, 9u (o, ( l >tr %o, cua(do #ay 0olp , $1, 2a (o$otro$ t ( %o$ &u ( (tr (a%i (to para la$ % r0 (cia$, P ro cua(do $ pu d tra&a'ar, cua(do #ay $pacio, d & %arc#ar al pa$o d l p lot3(, (o ta(to d lo$ pu(t ro$, Au(;u $to (o lo tra0a&a( todo$, 5Pa( y circo, (to(c $K 5prot $ta&a u(o, 5*o $3lo, co%pa6 rito, P ro ta%poco $3lo coyu(tura y # r% (4utica, L $ $ta%o$ )ola(do lo$ pro0ra%a$ $o&r $u$ ca& za$, 5?Co(c $io( $A ?7o%o$ u(a %i$ora ducati)aA 5"i% u(a co$a, @o$ %i$%o, cua(do aca&a$ d tra&a'ar 1-, 1= #ora$ a;u1 ( la radio, J(o t )a$ al ci( K J*o t pla(ta$ a(t la t l )i$i3( para ) r MRo$a d L 'o$NK Poco a poco, (o$ !ui%o$ aclara(do, Co%pr (di (do ;u u(a radio, para aco%pa6ar al pu &lo, ti ( ;u r !l 'ar la !ortal za d l pu &lo y ta%&i4( $u$ d &ilidad $, A ) c $, a (o%&r d Mar> o a (o%&r d Cri$to, o d ;ui ( $ a, (o$ )ol) %o$ i(tra($i0 (t $, puri$ta$, El d $ca($o $ part d la )ida, J(o ) K 7i a "io$, l $4pti%o d1a, ca($ado d $pu4$ d ta(ta cr aci3(, l #u&i ra( lar0ado u( pro0ra%a ducati)o d lo$ (u $tro$, ?cr o ;u $o&r l puc#o %a(da l dilu)ioA E$o pi ($o a#ora, P ($a%o$, P ro % ti%o$ la pata %D$ d u(a ) z, 2 toda)1a, Lo d $i %pr , ;u lo$ trop zo( $ #ac ( l )a(tar lo$ pi $, M acu rdo d Gort ($ia, ;u (o$ coci(a a;u1 ( la P1o. 5JO1$t l pro0ra%a d #oy, l d la$ %u' r $K 571, pu $, ;u lo o1, padr , 5J2 d ;u4 trata&a, Gort ($iaK 5*o, pu $, (o l $4 d cir,,, 5JP ro tE (o lo o1$t K

5*o ta(to, 5JQu4 %i$ora oy $ tE, Gort ($iaK "i la ) rdad, 5P1o oi0o, pu $, 5El p1o p1o d l pollito, A ) r, r $po(d d ci rto, 5Ca($ada $toy, padr , y $o$ locutor $ $3lo $a& ( #a&lar y #a&lar, 52 por la (oc# , J;u4 oy $K J*o $cuc#a$ Pri$%a RadialK 571 $cuc#o, 5J2 d ;u4 #a&laro( ay rK 5JAy rK,,, Ay r co( $u 6o $tu) , pu $, padr , " (oc# %D$ ca($ada ll 0o, JC3%o o1rK 5P ro tE oy $ Pa(a% rica(a, Radio Illi%a(i,,, 5Co( tu p rd3(, padr , p ro la P1o $ a&urridora, Pala&ra$ (o%D$ dic (, ME$ica $i;ui ra po(0a(, co%o $ r Way6ito, 5?ME$icaA E$o $ lo d u$t d $, ME$ica para ol)idar la$ p (a$, 5A ) c $ #ay ;u ol)idar padr , JC3%o $ car0a la )ida $i (oK 57i po( %o$ %E$ica a la (oc# , %D$ li0 ro )a( a co%prar la c r) za, 5Lo %i$%o d c1a l padr Li(o ta%&i4(, P ro 4l $ to%a&a $u$ c r) cita$ d 4l, y $u )i(ito, ;u yo lo $4, Uay6ito $i;ui ra po(0a(, para al 0r1a, Qu d $pu $ito ) (drD l '4rcito y #a&rD $o&ra(t d la% (to$, *o ll 0a @i r( $ 7a(to $i( Car(a)al a(t $, Fi %po $a& #a& r para todo, Fi %po para todo, Fi %po para todo$, ta%&i4(, ( u(a %i$ora ;u ;ui r ir d la %a(o d l pu &lo, El pu &lo (o $ ta( i%paci (t co%o (o$otro$, $o # apr (dido, 2 ti ( u(a $a&idur1a lar0a, Lo d Gort ($ia (o ra $3lo d lla, 7ali%o$ a la$ call $ a c# ;u ar, Gici%o$ u(a (cu $ta, E$tD&a%o$ p rdi (do %uc#a audi (cia por ta(to duca y duca, Co% (za%o$ a ali0 rar lo$ pro0ra%a$, A % zclar la ri$a co( lo $ rio, A % t r u(a (o) lita y u( Way6ito,,, El pu &lo (o$ ($ 6a&a (u )a% (t a tra&a'ar, E( ti %po$ d r pr $i3( (o$ ($ 63 a r $i$tir, E( ti %po$ %D$ $u lto$, (o$ ($ 6a&a ta%&i4( a (o $ r ta( i%placa&l $, 2a !ui%o$ % zcla(do ( la pro0ra%aci3( l %ot co( l to$tado, u(a co$a co( otra, por;u la )ida ti ( %uc#o$ to(o$, %uc#o$ color $, ro'o, ) rd , azul, )iol ta,,, " $pu4$ d la$ tor% (ta$, $i %pr $al l arcoiri$,

El g%arda"o2o de pla"a
2 d $to$ Elti%o$ % $ $, J;u4 %D$ co(tarK Lo d la Cad (a Mi( ra, $o $1, Por;u la Cad (a $3lo #a&1a !u(cio(ado cua(do lo$ 0olp $, 2 ( $t a6o la # %o$ or0a(izado, co%o pro0ra%a !i'o, para apro) c#ar % 'or l $pacio d %ocrDtico, La P1o #ac d %atriz, 2 todo$ lo$ 'u ) $ a la$ 8 d la %a6a(a, a p $ar d lo$ ruido$ y la$ %il di!icultad $ t4c(ica$, $aca%o$ al air la Cad (a, Foda$ la$ %i$ora$ %i( ra$ #a&la( por tur(o, i(!or%a(, $ co%u(ica(,,, $ (tr (a( para lo ;u pu da pa$ar ( l !uturo, A#ora ta%&i4( $ u(i3 la radio d lo$ !a&ril $, 2 la d lo$ ! rro)iario$, 71, poco a poco $ )a co($olida(do $ta r d d la$ %i$ora$ ;u $tD( ( %a(o$ d la cla$ tra&a'adora, 2 &u (o, lo d la $ %a(a pa$ada, toda)1a %uy !r $co, Lo d Matild , pu $, Qu la B d raci3( d Mi( ro$ #ac $u Co(0r $o cada do$ a6o$, E( l 8= toc3 ( Gua(u(i, AllD !ui%o$ lo$ d la P1o a tra($%itir, O a ;u r r tra($%itir, Por;u ra u$a(do t l4!o(o$ )i 'o$ para #ac r lo$ d $pac#o$,

E( $t a6o 8I li0i ro( co%o $ d a Matild , u(a %i(a c#ica ;u ca$i (adi co(oc1a, p rdida por a#1 c rca d l la0o Fiticaca, a 5-- Til3% tro$ d 7i0lo XX, ?5-- Til3% tro$A Qu r1a%o$ tra$%itir ( dir cto, P ro, Jc3%oK Co%i (za a&ril, El Co(0r $o lo !i'a( para l =-, Ca$i coi(cid1a co( (u $tro a(i) r$ario, co( lo$ =5 a6o$ d la radio, E$a tra$%i$i3( $ r1a la % 'or %a( ra d c l &rar la$ &oda$ d plata d la P1o, 2 l % 'or #o% (a' a la cla$ tra&a'adora d l pa1$, F ( %o$ ;u lo0rarlo, % di' yo, *o$ !ui%o$ u(a $ %a(a a(t $ a Matild co( (u $tro$ ;uipito$, a ) r ;u4 pa$a&a, Pro&a%o$, La $ 6al ra captada ( 7i0lo XX, p ro co( %uc#o ruido, d %a$iado, @ario$ i(t (to$ y (ada, " $carta%o$ $a po$i&ilidad, R 0r $a%o$ a 7i0lo XX, 2 $a (oc# $toy yo p ($a(do c3%o, da(do )u lta$ ( la ca%a, y r cu rdo ;u ER9OL89 aca&a d $acar d la adua(a u( ;uipo &i ( %od r(o d &a(da lat ral, Lla%o i(% diata% (t a Ho$4 Lui$, l (car0ado. 5Qui ro $ r padri(o 5l di0o por l t l4!o(o, 5*o t (0o #i'o$ toda)1a, Ro& rto, yo,,, 5Qui ro &autizar lo$ (u )o$ ;uipo$ ;u r ci&i ro(, ?@a%o$ a tra($%itir d $d Matild , # r%a(itoA 5P ro $ ;u ,,, 5<racia$, Ma6a(a pa$o a r co0 rlo$, 2 !ui%o$, lo$ ll )a%o$, lo$ pro&a%o$, La $ 6al ra co%o local, %a0(1!ica, Li$to, Cua(do lo$ d la B d raci3( $upi ro(, $ta&a( co(t (t1$i%o$, *o$ pr $taro( toda la cola&oraci3( ( c $aria, u(a $ala d pr ($a ( l %i$%o local d l Co(0r $o, Ll 03 l )i r( $ =-, la ap rtura, *o$otro$, a tra($%itir co( (u $tro$ !la%a(t $ ;uipo$, A (tr )i$tar a todo$ lo$ d l 0ado$, A lo$ diri0 (t $ (acio(al $, claro, P ro ta%&i4( a lo$ d $co(ocido$, a lo$ d la %i( r1a % dia(a, lo$ r (ti$ta$, lo$ d p ;u 6a$ %i(a$ pri)ada$,,, Qu #a&l ( todo$ y ;u ( todo l pa1$ $ co(ozca c3%o )i) ( lo$ tra&a'ador $ %i( ro$, Qu #a&l ( ta%&i4( la$ $ 6ora$ y $u$ co%it4$ d a%a$ d ca$a, ;u >i'a( $u r co(oci%i (to ( la B d raci3(, a ) r $i a 0olp d pala&ra$ lo0ra( ro%p r l %ac#i$%o ;u toda)1a >i$t al i(t rior d l %o)i%i (to o&r ro, Qu #a&l ( lo$ ca%p $i(o$ co( lo$ %i( ro$ y lo$ %i( ro$ co( lo$ ca%p $i(o$, a ) r $i $ !ortal c la ta( % (cio(ada alia(za d a%&o$ $ ctor $, 2 la P1o $ir)i (do d ca(al para toda $ta )oz popular, Para tra$%itir lo$ $ i$ d1a$ ;u durar1a l Co(0r $o, coloca%o$ u( &u ( 0rupo d locutor $ allD y a;u1, ( Matild y ( 7i0lo, 2 !u %uy al (tador, por;u (u $tro$ co%pa6 ro$ d tra&a'o (o participaro( ( l Co(0r $o co%o r port ro$ !r1o$ y o&' ti)o$, Qu4 )a, llo$ a(da&a( % tido$ ( la$ co%i$io( $, ( la$ pl (aria$, co%parti (do co( lo$ d l 0ado$, %ocio(D(do$ co( llo$, )i)a(do la B d raci3( y la CO9, 0rita(do co(tra l !a$ci$%o,,, Gici ro( u( p riodi$%o %uy poco ( utral, E$ d cir, l ;u ;u r %o$ #ac r, El a%&i (t d l Co(0r $o ra t ($o, El 0o&i r(o d la C"P aca&a&a d la(zar u( Mpa;u t co(3%icoN &rutal, c di (do a toda$ la$ pr $io( $ d l Bo(do Mo( tario, C(a 89 Educaci3( Radio!3(ica d
9oli)ia,

d )aluaci3( d l +--V, u(a $u&ida d $piadada d lo$ pr cio$,,, 2 ( $to, Hua( L c#1(, 7 cr tario E' cuti)o d la CO9 y d la B d raci3( d Mi( ro$, pr $ (ta $u r (u(cia irr )oca&l d $pu4$ d I- a6o$ co%o l1d r i(di$cutido d la cla$ o&r ra &oli)ia(a, A$1, co( $ta$ $o%&ra$, co% (z3 l Co(0r $o, 2a d $d l pri% r d1a, por acla%aci3(, todo$ lo$ d l 0ado$ rati!icaro( ( l car0o a Hua( L c#1(, Balta&a $a& r $i 4l ac ptar1a, Por;u (o #a&1a ll 0ado aE( a Matild , $ta&a ( La Paz di$cuti (do co( l 0o&i r(o la$ Elti%a$ % dida$ co(3%ica$, El %i4rcol $ ll 03 L c#1(, A(t $ d (trar a la $ $i3(, tu)i%o$ oportu(idad d (tr )i$tarlo ( (u $tra $alita d pr ($a, 5G ) (ido a ac ptar la co(!ia(za ;u lo$ d l 0ado$ %i( ro$ #a( pu $to ( %1 5(o$ d clar3 co( lo$ o'o$ a0uado$, co( %uc#a %oci3(, 5"o( Hua( 5di'o u(o d (u $tro$ r port ro$5 d4' % pr $ (tarl al padr Ro& rto, dir ctor d Radio P1o XII, 5Lo co(ozco, E$ u( !i l $ r)idor d la cla$ tra&a'adora, Bui yo ;ui ( % %ocio(4 (to(c $, Qu r1a d cirl ;u ,,, *ada di' , 2a L c#1( $ta&a $olicitado por %il %a(o$ para $aludarlo, E$a (oc# #ac ( u(a li$ta d lo$ ;u )a( a to%ar la pala&ra ( la pl (aria, 5" (tro d %uy poco l toca #a&lar, padr 5% dic u(o d lo$ or0a(izador $, 5J2o,,,K 571, ti ( tur(o, E(tr (o%D$, M #ac ( (trar ( l $al3( 0ra(d d $ $io( $, E$ta&a %D$ r pl to ;u (u(ca por;u ya todo$ lo$ d la$ co%i$io( $ $a&1a( ;u L c#1( #a&1a ll 0ado, P ro 4l (o #a&1a (trado toda)1a al $al3(, 9u (o, $u&o a la pr $id (cia, % $i (to, trato d ord (ar al0u(a$ id a$ para d cir, 5" $pu4$ d 4$t #a&la u$t d, padr 5% $u$urra(, F (1a la pala&ra Ualt r " l0adilo, d l MIR di$id (t , ;u r (u(ci3 co%o Mi(i$tro al co(oc r l pa;u t co(3%ico d l 0o&i r(o, " l0adillo #a&la(do y $ l )a(ta u(a o)aci3( tr % (da ( l t atro, El %iri$ta p ($3 ;u lo aplaud1a( a 4l, P ro ra a L c#1(, ;u aca&a&a d (trar por l !o(do, 5?Hua( L c#1(A ?Hua( L c#1(A 50rita&a( todo$ lo$ co(0r $al $, L c#1( $u&i3 #a$ta la % $a d l Pr $idiu%, 7 0u1a l al&oroto, " l0adillo (o pudo #ac r otra co$a ;u i(t rru%pir $u di$cur$o, d cir ?@i)a L c#1(A y $ (tar$ , 7 l )a(ta (to(c $ @1ctor L3p z y % a(u(cia a %1 co%o pr3>i%o orador, ?A la %aca(a, a#ora ;u4 #a0o yo, ;u4 pu do #a&lar d $pu4$ d la (trada triu(!al ( H ru$al4( d Hua( L c#1(K Ad %D$, co( la &ulla t (1a ia % (t ( &la(co, M ac rco al %icrP!o(o, % ci 0a( la$ luc $, lo$ aplau$o$, la %oci3(,,, J2 ;u4 #a&r4 dic#o yoK
OOOOO E$t a6o Radio P1o XII c l &ra =5 a6o$ al $ r)icio d la cla$ tra&a'adora, Pu do d cir ;u Radio P1o XII #a $u!rido u( proc $o d ca%&io, Lo$ pri% ro$ a6o$ d la radio $ 0ura% (t ;u #a( $ido &a$ta(t ( 0ati)o$, P ro a tra)4$ d l co(tacto co( la cla$ tra&a'adora, co( lo$ %i( ro$, la radio #a ido ca%&ia(do $u % (talidad para po( r$ al $ r)icio d la cla$ tra&a'adora, 8APLAC7O7:

2 para c l &rar $t a(i) r$ario (o # %o$ (co(trado otra %a( ra % 'or ;u tra($%itir todo lo ;u aco(t c ( $t 0ra( Co(0r $o, G %o$ # c#o todo$ lo$ $!u rzo$ po$i&l $ para tra($%itir d $d a;u1, d $d Matild , a 7i0lo XX, 2 d $d all1, a todo l pa1$, 2 $o $ u( #o% (a' a u$t d $ y ta%&i4( a todo$ lo$ tra&a'ador $ d l pa1$, 8APLAC7O7: Fa%&i4( $toy r pr $ (ta(do a la i0l $ia %i( ra, Gac u(a$ $ %a(a$ atrD$ # %o$ r alizado u(a r u(i3( ( Oruro d todo$ lo$ $ac rdot $ y r li0io$a$ ;u tra&a'a( ( lo$ c (tro$ %i( ro$, Co%o $a& ( u$t d $, dura(t l r40i% ( d 9arri (to$ #a&1a%o$ %p zado $ta$ r u(io( $ para co%pro% t r a la I0l $ia ( la pro&l %Dtica %i( ra d todo l pa1$, 2 cua(do )i(o l r40i% ( d 9D(z r d 'a%o$ d r u(ir(o$ por lo$ %oti)o$ ;u todo$ co(oc %o$, A$1 ;u , #ac u( % $ atrD$, # %o$ r %p zado $ta$ r u(io( $ para ;u la I0l $ia $ po(0a d l lado d lo$ opri%ido$ y d lo$ po&r $, La I0l $ia (o pu d $ r ( utral, Cri$to (o #a $ido ( utral, Opt3 por lo$ po&r $, ?2 $i la I0l $ia ;ui r $ r !i l a $u !u(dador, ti ( ;u po( r$ d $ lado y $u!rir la$ co($ cu (cia$ ;u $u!r ( lo$ po&r $A 8APALC7O7: Fra($cripci3( d l di$cur$o d l P, Ro& rto "ur tt ( l XX Co(0r $o *acio(al Mi( ro, Mi(a Matild , =5 a&ril198I 8Bra0% (to$: OOOOO

Aca&4 d #a&lar, Cua(do )oy a $ (tar% , Hua( L c#1( ;u $ para, $ ac rca y % >ti (d la %a(o. 5<racia$ por todo, padr , Muc#a$ 0racia$, 2 @1ctor L3p z, 7 cr tario < ( ral d la B d raci3( y ;u actua&a co%o Pr $id (t d l Pr $idiu%, $ lar0a co( (o $4 cuD(to$ piropo$ a la P1o XII, P ro (o lo$ r cu rdo, Para %ocio( $ ya t (1a &a$ta(t $, OOOOO

Co%pa6 ro$. Radio P1o XII, (car(ada co%o $tD ( u( c (tro %i( ro, #a )i)ido 'u(to co( lo$ tra&a'ador $, #a participado d toda$ $u$ i(;ui tud $, #a r !l 'ado la a($i dad d u( pu &lo ;u luc#a, d1a a d1a, por ) (c r u(a $ ri d &arr ra$ ( $u r alizaci3(, 2 $ pu &lo #a (co(trado ( Radio P1o XII l ca(al para ;u $a a($i dad pu da $ r tra$%itida al D%&ito (acio(al, C( ca(al ;u #a $tado pr $ (t ( %o% (to$ trD0ico$, ) (ci (do la$ !ro(t ra$, ll )a(do u(a )oz, y corri (do la %i$%a $u rt ;u corri ro( la$ or0a(izacio( $ $i(dical $, lo$ tra&a'ador $ y ;ui ( $ luc#a( por pr $ r)ar la li& rtad y lo$ d r c#o$ d (u $tro pu &lo, A $o$ =5 a6o$ d tra&a'o, d la&or t $o( ra, ;u r %o$ d $d $t co(0r $o $aludarlo$ ( la p r$o(a d l padr Ro& rto y d 'arl pat (t (u $tro r co(oci%i (to co%o cla$ tra&a'adora %i( ra, L d $ a%o$ ;u $i0a co( $a tar a, y ;u cada ) z %D$ $ a0i0a(t $a )oz, 2 ;u la I0l $ia, (car(ada co%o $tD co( $u pu &lo, r ci&a ta%&i4( ( $ta oca$i3( (u $tro r co(oci%i (to por la la&or $olidaria ;u #a $a&ido &ri(dar a (u $tro pu &lo p r$ 0uido, a (u $tra$ or0a(izacio( $ 0olp ada$, E$ta%o$ 5Jpor ;u4 (o d cirloK5 !r (t a ci rta$ a% (aza$ ;u $ ci r( (, 2 # %o$ d co(tar (u )a% (t co( $a acci3( $olidaria d la I0l $ia y d lo$ #o%&r $ ;u #ac ( r )i)ir lo$ pri(cipio$ #u%a(o$ d $a I0l $ia d dicada a $u pu &lo, Padr Ro& rto, (u $tro r co(oci%i (to y (u $tra ! licitaci3( por $a la&or cu%plida ( Radio P1o XII, 2 a lo$ padr $, a lo$ r li0io$o$ ;u u$t d r pr $ (ta ( $ta (oc# , ll ) (u $tro a&razo !rat r(o por toda $a la&or cu%plida,

@1ctor L3p z Aria$, 7 cr tario < ( ral d la B d raci3( d Mi( ro$ =5 a&ril 1985 OOOOO

+e lo dieron en la penGltima sesin. ;ueron los lameros de +iglo %% los que hicieron la solicitud para condecorar a la emisora. Y todos los delegados, toditos nos pusimos de pie para aplaudir y aprobar. P@5?D5(:=: D) #L5(5 para la #$o. 9o, 'sa no es una distincin que se consigue fcil. Yo creo que en toda la historia de nuestra ;ederacin se ha dado una !e", acaso dos !eces... Aien merecido me parece a m$. ;ue la Gnica emisora que nos trasmiti a 2atilde. Las otras repet$an lo de la #$o %&&, pero 'sta fue la que meti el gola"o. 2erec$a su guardatojo, pues. #orque es minera, igualito que nosotros. Y as$ festeja las bodas de plata con casco de plata. IIIII Ay r, +- d a&ril, ra la A$a%&l a ( Cata)i, Lo$ diri0 (t $ i&a( a i(!or%ar ( lla la$ Co(clu$io( $ d l Co(0r $o d Matild , 5JPara ;u4, pu $, i(!or%a( 5di' ro( lo$ tra&a'ador $5 $i todo lo ;u pa$3 por la P1o ya # %o$ $a&idoK MD$ &i ( t ( %o$ o&$ r)acio( $ ;u #ac rl $ d lo ;u #a&laro( u$t d $ allD y $cuc#a%o$ (o$otro$ a;u1, 7 co(oci3 ta(to d l Co(0r $o, $ #a&l3 ta(to d Matild , ;u ya la$ do$ pri% ra$ JaJitas ;u (aci ro( ( l ca%pa% (to la$ &autizaro( co( l (o%&r cito, 2 &u (o, a;u1 (o$ ti ( $, co%pa6 ro, E$a $ la #i$toria,

En"revis"a $inal
con el '? Ro!er"o D%re""e > el .r? Ernes"o Miranda1 ac"%ales direc"ivos de Radio '(o @II? E*FRE@I7FA"OR5 C$t d $ #a( l 1do $ta$ pD0i(a$ a(t $ d $u pu&licaci3(, J*o podr1a( p r'udicarl $K RO9ERFO5 *u $tra po$tura #a $ido &a$ta(t clara, $i( tapu'o$, *o $ por $ta$ d claracio( $ ;u lo$ ( %i0o$ )a( a $a& r ;ui4( $ $o%o$ y ;u4 ;u r %o$, El E)a(0 lio $ %D$ !u rt , y $tD pu&licado a(t $, Ad %D$, lo$ d lito$ (o lo$ # %o$ co% tido (o$otro$, $i(o llo$, Qu $ pr ocup ( llo$, por;u l pu &lo &oli)ia(o, ;u $a& toda la #i$toria, y co( %D$ lu'o d d tall $, $ ;ui ( l $ pid y p dirD cu (ta$, E*FRE@I7FA"OR5 A#ora ( 198I #ay %D$ $pacio d %ocrDtico ( 9oli)ia, MD$ $pacio para tra&a'ar, JC3%o lo apro) c#a( u$t d $K ER*E7FO5 La ) rdad $ ;u $a& %o$ tra&a'ar % 'or ( ti %po$ d r pr $i3( y (o ta(to ( ti %po$ d d %ocracia, E$ %D$ ri $0o$o, p ro %D$ !Dcil. l ( %i0o $ %uc#o

%D$ claro, la$ % ta$ d l tra&a'o ta%&i4(, 7 rD por;u # %o$ pa$ado $to$ =5 a6o$, ca$i $i %pr , co( la$ &ota$ %ilitar $ (ci%a, 2 ya $ta%o$ (tr (ado$ para $o, Au(;u la #i$toria (o t r%i(a co( la ap rtura d %ocrDtica d l 1- d octu&r , Lo$ para%ilitar $ $i0u ( a#1, M 'or dic#o, a;u1, E( $to$ d1a$ $ta%o$ r ci&i (do carta$ a(3(i%a$ co( a% (aza$, Qu (o$ )a( a d 'ar u( Mr 0alitoN ( la %i$ora, Qu ya pro(to )a( a li;uidar a todo$ lo$ Mro'o$N, Qu co% (c %o$ a t %&lar d $d a#ora, Claro, $ta$ carta$ $o( l % 'or t r%3% tro d ;u $ 0ui%o$ d l lado d l pu &lo, P ro ta%&i4(, d ;u %a6a(a pu d ) (ir$ a&a'o l proc $o d %ocrDtico, El 0olp %ilitar, ( 9oli)ia, $i %pr $ lo %D$ pro&a&l , E*FRE@I7FA"OR5 7i l papa P1o XII l )a(tara la ca& za y )i ra lo ;u a;u1 $ #ac ( $u (o%&r , J;u4 p ($ar1aK RO9ERFO5 El (o%&r d la %i$ora ya (o $ pu d ca%&iar, au(;u , ( r alidad, ya (o corr $po(d co( l $tilo d tra&a'o (u $tro, E$ todo lo co(trario d la % (talidad i(tol ra(t , !a(Dtica, d la I0l $ia d lo$ a6o$ 5-, C(a ) z, co( lo$ air $ d l Co(cilio, p ($a%o$ ca%&iar d papa y lla%arla Hua( XXIII, P ro u(a radio $ co%o u(a p r$o(a, (o $ d $&autiza, E$ d cir, t ( %o$ ;u car0ar co( u( (o%&r #i$t3rico, Por $u rt , l pu &lo (o (ti (d $ (o%&r , L #a( ;uitado l MXIIN, lo #a( )u lto ! % (i(o 5la P1o5, l #a( d 'ado poco d l )atica(i$%o d la po$t0u rra, E*FRE@I7FA"OR5 J*o $tD %uy politizada la P1oK RO9ERFO5 71, d $d lu 0o, 2 a$1 ti ( ;u $ r, *o #ay ;u t ( r %i do a $tar politizado, Por;u todo$, d $d l Papa #a$ta l Elti%o %o(a0uillo, #ac ( pol1tica, *adi $tD ( l % dio, El pro&l %a, (to(c $, co($i$t ( ) r $i (u $tra politizaci3( )a ( l $ (tido d l pu &lo o d la$ cla$ $ do%i(a(t $, Foda %i$ora ti ( po$icio( $ pol1tica$, lo ;u (o ;ui r d cir ;u #a0a%o$ la&or partidi$ta, P ro, au( a ri $0o d ;ui)ocar(o$, t ( %o$ ;u $ituar(o$ a !a)or d l pu &lo, E$tar co( llo$, co( lo$ 'odido$, 2 $to i%plica $tar co(tra lo$ otro$, lo$ ;u 'od (, *u $tra pro0ra%aci3( (o $ i%parcial, *i a%arilla, 7u id (ti!icaci3( $ clara. #ac ca%i(o co( lo$ %i( ro$, co( lo$ ca%p $i(o$, y $ 'u 0a por llo$, E*FRE@I7FA"OR5 JP ($a&a$ a$1 cua(do ll 0a$t #ac =- a6o$, cura (u )ito, a lo$ ca%pa% (to$ %i( ro$K RO9ERFO5 La %ayor1a d (o$otro$, yo p r$o(al% (t , ) (i%o$ d la cla$ tra&a'adora, $o%o$ #i'o$ d o&r ro$, Mi padr (o t r%i(3 $u pri%aria, Foda la )ida d pa(ad ro, p rdi3 $u tra&a'o por apoyar la$ pri% ra$ #u l0a$ ( E$tado$ C(ido$, ( l a6o +1, 2o (ac1 ( la %i$ ria, P ro lu 0o, (o$ % t %o$ a $tudiar ( l $ %i(ario, (o$ i(y cta( id a$ ari$tocrDtica$, (o$ %&orrac#a( co( co(c pto$ t ol30ico$ $acado$ d li&ro$, (o$ al 'a( d la )ida, 2 u(o $al co( % (talidad d cruzado o d i(;ui$idor, P ro co( u( poco d $ ($i&ilidad, t (i (do coraz3(, (tra6a$, co%o dic la 9i&lia, u(o ) ;u todo$ $o$ $;u %a$ (o p 0a( co( la r alidad, co( l dolor d la 0 (t , co( lo$ a&u$o$, 7 ro%p ( lo$ $;u %a$, pu $, El pu &lo lo$ ro%p , 2 llo$, lo$ po&r $, (o$ #ac ( )ol) r a (u $tra$ ra1c $ popular $, Mi )ida co%o cura #a ca%&iado a;u1 radical% (t , la !or%a d ) r la )ida, l $ (tido d por ;u4 u(o )i) , G apr (dido al0o i%porta(t . co%o cr y (t $, t ( %o$ ;u $tar li0ado$ a todo l proc $o d la cr aci3(, El %u(do, todo lo ;u >i$t , ti ( ;u $tar al

$ r)icio d todo$ lo$ #o%&r $, Cr aci3( y r $urr cci3( $o( u( %i$%o proc $o d la )ida, El pap l d u(o, (to(c $, $ #ac r ;u $ta )ida, ;u al0u(o$ ;ui r ( r pri%ir, )u l)a a &rotar %D$ pu'a(t , 2o ;ui ro $tar d l lado d la )ida, E*FRE@I7FA"OR5 Er( $to, tE r $ padr d !a%ilia, r $ cri$tia(o, r $ radiali$ta, r $ %a $tro, JPor cuDl d $ta$ co$a$ $tD$ a;u1 tra&a'a(do ( la P1oK ER*E7FO5 Por toda$ la$ ;u % (cio(a$t , A6Dd l otra. por &oli)ia(o, E*FRE@I7FA"OR5 J 2 (o $tD$ ca($ado d ta(ta luc#aK ER*E7FO5A ) c $, $1, Mira, ( la$ t %porada$ di!1cil $ u(o $ $up ra, tra&a'a co( !u rza, (ac la cr ati)idad, P ro lu 0o ll 0a l o>10 (o d %ocrDtico, co%o a#ora, y apar c ( (to(c $ lo$ ca%p o( $ d la r )oluci3( d $critorio a dart l ccio( $, a criticar, a lla%art a%arillo, La %i$%a 0 (t a!lo'a, $ )u l) %a6uda,,, E$o $ lo ;u %D$ % d $a(i%a, 2 pi ($o. Jpara ;u4 %i4rcol $ #a0o todo $toK 9u (o, yo cr o ;u t ( %o$ ;u apr (d r a $ r r )olucio(ario$ ( la tra(;uilidad, a (o p rd r la ur0 (cia, la ra&ia, cua(do la co$a $tD %D$ $ua) , E*FRE@I7FA"OR5 J*o #a$ t (ido %i do a ;u t % ta( u( &alazoK ER*E7FO5 *adi $ (tr (a para la %u rt , La %u rt (o ti ( )1$p ra$, pa$a cua(do pa$a, JMi doK 71, cua(do pi ($o ( %i %u' r, ( %i$ #i'o$,,, P ro #ay %o% (to$, co%o ( 'ulio d l 8-, cua(do u(o ) a la$ $ 6ora$, a lo$ (i6o$, ( pi d luc#a, ;u l %i do $ &orra, Cua(do #ay %D$ tra(;uilidad, pu $ u(o $ )u l) #o0ar 6o, r (ac l t %or a p rd r lo ;u $ ti ( , P ro $i $ ar%a otro l1o, ta%&i4( % % to ( 4l, 2 tal ) z, #a$ta %D$ radical $ r1a u(o, $aca(do %a $tr1a d la #i$toria, 71, a#ora $toy %D$ d cidido a $ 0uir ;u cua(do ll 0u4 a la %i$ora, " a;u1 (o % %u )o, E$ta $ %i tri(c# ra, E*FRE@I7FA"OR5 E( $to$ d1a$ t # o1do #a&lar d la %i$ora co%o ;ui ( #a&la d u(a (o)ia, O % 'or, d u(a a%a(t , JQu4 $ para ti la P1oK ER*E7FO5 Claro, la P1o $ %i !u (t d tra&a'o, P ro, ad %D$, $tD( lo$ id al $ d u(o, 2o # ido cr ci (do 'u(to co( $ta radio, Ella % #a ac rcado a la 0 (t , a %i %i$%a 0 (t , a lo$ %i( ro$, a lo$ la% ro$, Qui ro %uc#o a la P1o, Al pri(cipio, %i %u' r t (1a c lo$ d la %i$ora, 2o % pa$a&a l d1a, a ) c $ la (oc# , tra&a'a(do a;u1, #a&la(do d lo ;u #ac1a%o$ y d lo ;u 1&a%o$ a #ac r,,, P ro a partir d lo$ l1o$ pol1tico$ lla %i$%a % %pu'a&a y participa&a ( todo %uy $olidaria% (t , A#ora pi ($o ;u $ $ (tir1a %uy i(! liz $i a&a(do(o la %i$ora, ;u $ co%o u(a $ 0u(da pi l para %1, E$ta $ %i # rra%i (ta para $ r)ir a %i pu &lo, E*FRE@I7FA"OR5 2 tE, Ro& rto, Jt #a$ $ (tido ca($adoK RO9ERFO5 71, actual% (t , E$ ;u cua(do u(o $tD pa$a(do la %ala #ora d la r pr $i3(, id aliza l !uturo, P ro ll 0a l r $piro d %ocrDtico, 2 co%i (za( lo$ diri0 (t $ a 'alar para $u lado, y lo$ pol1tico$ a %ord r$ , " $p rdicia( la oportu(idad por la a%&ici3(, Ello$ %i$%o$ $tD( cr a(do la$ co(dicio( $ para )ol) r a lo d a(t $, a la$ &ota$ y la % tralla, Actual% (t , pa$a $to, La iz;ui rda par c p rdida, Lo$ diri0 (t $ %a( 'a( al pu &lo, p ro (o lo $ir) (, E$o d $a(i%a, 2 u(o $ pr 0u(ta $i t (drD $ (tido toda $ta luc#a para )ol) r a lo %i$%o y r co% (zar, 2 lo$ ;u cay ro(

( l ca%i(o, J)ali3 la p (a $u # ro1$%oK *o $4, par c u( $u& y &a'a, A ) c $, u(o $ $i (t %uy co(!u$o, E*FRE@I7FA"OR5 JQui4( t ($ 63 a #ac r radioK

ER*E7FO5 *adi , La 0 (t $ rD, Cua(do ll 0u4 a;u1, yo (o $a&1a (ada d radio (i d pro0ra%a$, Cr o ;u %i $cu la, y la d %i$ co%pa6 ro$, !u l $ (tido co%E( y la luc#a popular, Mira, a;u1 ( la ca$ ta d tra($%i$i3( d la P1o, #ay u( l tr ro. *O GA9LAR E* *OM9RE "EL PCE9LO "EHAR QCE EL PCE9LO "I<A 7C PALA9RA Cr o ;u 4$ $ l $ cr to para u(a %i$ora popular, u(a co($i0(a para todo radiali$ta, Cua(do u( locutor to%a l %icro ( $u$ %a(o$, J;ui4( l #a dado l %a(dato d #a&larK La pala&ra $ u(a %i$i3(, #ay ;u r ci&irla d l pu &lo, P ro a#ora 4l, %uy $o&radorcito, to%a l %icr3!o(o i(!luy ( % dio %u(do co( $u$ crit rio$, $u$ 0u$to$, $u % (talidad, *o pu d $ r a$1, C( radiali$ta, a(t $ ;u (ada, d & $ r u( pro%otor, $ d cir, u( %otor ;u i%pul$a, ;u di(a%iza al pu &lo, ;u $ir) d (lac (tr la pala&ra popular y la 0ra( &oci(a d la %i$ora, C(a %i$ora )i ( $i (do co%o u( %&udo. la )oz d l pu &lo (tra por l &o;u t p ;u 6o y $al por l 0ra(d , para ;u todo$ $ (t r (, para %ultiplicar la luc#a, E(to(c $, $ trata d #ac r participar, Qu l pu &lo, ;u #ac 5-- a6o$ !u $il (ciado, pu da #a&lar a#ora y r $catar $u #i$toria y $u di0(idad, E$ $ l pri% r d & r d lo$ ;u $ta%o$ ( lo$ % dio$ d co%u(icaci3(, E*FRE@I7FA"OR5 P1o XII $tD ( %ayor1a d ca%&io$ #a #a&ido d $d l 59 #a$ta a#oraK dad, cu%pli3 =5 a6o$, JQu4

RO9ERFO5 Pi ($o ;u $to$ =5 a6o$ $o( co%o u(a 0ra( parD&ola, co%o u( r $u% ( d lo ;u #a ) (ido pa$a(do ( la I0l $ia lati(oa% rica(a, " po$icio( $ i(tol ra(t $, colo(iali$ta$, u( $ ctor d la I0l $ia #a pa$ado al co%pro%i$o #u%ild co( l pu &lo, " l a(tico%u(i$%o, al E)a(0 lio, JQu4 #a ca%&iado ( la P1oK QuizD$ lo$ ( %i0o$, A(t $, lo$ o&r ro$ (o$ tira&a( la di(a%ita y (o$otro$ lo$ tratD&a%o$ co%o ( %i0o$, Lu 0o !u ro( lo$ %ilitar $, lo$ pod ro$o$, lo$ ;u (o$ trata&a( d acallar, *o$ #a&1a%o$ pu $to al lado d l pu &lo, O % 'or, !u l pu &lo l ;u (o$ 'al3, (o$ pu$o 'u(to a llo$, *adi ca%&ia por $1 %i$%o, Lo ca%&ia(, *o$ co()i rt (, A la P1o, la co()irti ro( lo$ %i( ro$, la$ $ 6ora$, lo$ ca%p $i(o$, la luc#a popular, El pu &lo &oli)ia(o $ u(a %i(a d cora' , Arrui(aro( la plata y l $ta6o, $a;u aro( todo, % (o$ l cora' d $t pu &lo, Ello$ (o$ #ici ro( (t (d r l E)a(0 lio y l ri $0o d la ! , Por;u l pu &lo $tD d $ar%ado, pa0a la cuota alta d la r pr $i3(, 2 po( r$ 'u(to al pu &lo $ #ac r$ )ul( ra&l , )i)ir $u %i$%o $o&r $alto, G %o$ pa$ado %uc#o$ %o% (to$ %alo$, $1, *o$ #a( 0olp ado !u rt , P ro (o aca&a( co( (o$otro$, A;u1 $ta%o$, pu $, R $i$ti%o$,

2onumento al minero en +iglo %%

El con"eA"o de .iglo @@
Al r )i$ar lo$ %a(u$crito$ d C*A MI*A "E CORAHE, # %o$ p ($ado ;u tal ) z u$t d $, lo$ a%i0o$ l ctor $ ;u (o $o( d 9oli)ia (i co(oc ( (u $tro co(t >to $ $ (tirD( >tra6ado$ por lo ;u a;u1 $ (arra, Al0u(o$ dato$ co%pl % (tario$ pu d ( ayudarl $ a u&icar$ y co%pr (d r % 'or, E$ta$ %i(a$ $tD( $ituada$ ( l altipla(o d l (ort d l " parta% (to d Poto$1, a +,Q-% tro$ $o&r l (i) l d l %ar, (tr %o(ta6a$ po&lada$ d pa'a &ra)a y d 0allarda$ lla%a$ ;u , aE( a lo$ i(icio$ d l pr $ (t $i0lo, $ r)1a( co%o pri(cipal % dio d tra($port d %i( ral $ #a$ta lo$ c (tro$ ! rro)iario$ d Oruro y Mac#aca%arca, La zo(a (o $ %uy apta para la a0ricultura, La ali% (taci3( $tD &a$ada ( la papa, l c#u6o y otro$ c r al $ caract r1$tico$ d l altipla(o, Lo d %D$ #ay ;u tra rlo d lo$ )all $ %D$ pr3>i%o$, La$ %i(a$ d 7i0lo XX $tD( actual% (t a0rupada$ ( u(a $ola %pr $a d p (di (t d la COMI9OL d (o%i(ada E%pr $a Mi( ra Cata)i, 7u >plotaci3( ( !or%a irr 0ular co%i (za, %D$ o % (o$, ( 189-, A$1 lo $ 6ala( al0u(o$ docu% (to$ r ! r (t $ a la$ pri% ra$ co(c $io( $ %i( ra$, " $d lo$ co%i (zo$ d 19-- $ #izo car0o d la >plotaci3( d l $ ctor d 7i0lo XX u(a %pr $a C#il (o-I(0l $a co( l (o%&r d MCo%pa61a E$ta61! ra Llalla0uaN,

Ci rta% (t $ d $d (to(c $ ;u la >plotaci3( d l $ta6o co%i (za a ad;uirir i%porta(cia y ocupar lo$ pri% ro$ lu0ar $ d producci3( ( 9oli)ia, Poco$ a6o$ %D$ tard , alr d dor d 19-Q, 7i%3( I, Pati6o, u( atr )ido coc#a&a%&i(o ;u a(t $ $ #a&1a d $ %p 6ado co%o %pl ado ( u(a ca$a co% rcial d Oruro, d $cu&ri3 u(a !a&ulo$a ) ta d $ta6o ( u( lu0ar ;u lu 0o lla%3 MLa 7al)adoraN, Co( l (aci%i (to d MLa 7al)adoraN ca%&i3 l ru%&o d Pati6o, d la %i(a d 7i0lo XX y d la co(o%1a &oli)ia(a, 2a ( 19=- la E%pr $a Pati6o Mi( $, i(t r(acio(alizada por d ci$i3( d Pati6o tra$ #a& r li;uidado a la E$ta61! ra Llalla0ua, $ #ac du 6a d toda$ la$ co(c $io( $ %i( ra$ d la pro)i(cia y, al %i$%o ti %po, $ co()i rt ( la %pr $a %D$ i%porta(t d 9oli)ia, El #D&il Pati6o, d $ r u( i(di0 (t &u$cador d %i( ral $, pa$a a $ r u(o d lo$ %D$ 0ra(d $ %illo(ario$, Gay %uc#o$ ;u a!ir%a( ;u !u l cuarto #o%&r %D$ acaudalado d l %u(do, por lo ;u $ l lla%3 M l &ar3( d l E$ta6oN, " la$ %i(a$ d 7i0lo XX $ >tra' ro( %il $ y %il $ d to( lada$ d $ta6o ;u ali% (taro( lo$ &a(co$ >tra(' ro$, ;u co(tri&uy ro( a la )ictoria d lo$ Aliado$ ( la 7 0u(da <u rra Mu(dial co( $u$ MI-,--- to( lada$ %4trica$ a(ual $N, ;u $ir)i ro( para !or%ar la$ cua(tio$a$ r $ r)a$ d $ta6o co( ;u #oy cu (ta E$tado$ C(ido$ 87tocT Pil :, P ro (ada d $to $ir)i3 para l d $arrollo co(3%ico d 9oli)ia, P $ a toda $ta !u0a d r cur$o$, la producci3( d l $ta6o dura(t la 4poca d Pati6o co($tituy3 la &a$ !u(da% (tal d la co(o%1a (acio(al, d 'a(do ( pla(o$ %uy $ cu(dario$ al $ ctor a0rop cuario, 2 $ 'u$ta% (t co( $ta !or%a d producci3( ;u co%i (za la #i$toria pol1tico-$i(dical d la$ %i(a$ d 9oli)ia, Mi (tra$ Pati6o $ % zcla&a co( lo$ %D$ 0ra(d $ rico$ d l %u(do, lo$ tra&a'ador $ %i( ro$ (o (t (d1a( c3%o, $i (do llo$ lo$ pri(cipal $ productor $ d la ri;u za, $ 0u1a( co( $u ldo$ d %i$ ria ;u ap (a$ alca(za&a( para $o&r )i)ir ( )i)i (da$ $tr c#a$ y co%partida$, por lo % (o$, co( tr $ !a%ilia$ %D$, ( co(dicio( $ d co%pl ta i($ 0uridad, co%o ) rdad ro$ Mtopo$ #u%a(o$N, Co% (z3 a or0a(izar$ , (to(c $, u( $i(dicali$%o %uy a)a(zado, co( u(a alta co()icci3( pol1tica y u( $ (ti%i (to !4rr o d cla$ , La p r$p cti)a d $t $i(dicali$%o ;u cada ) z i&a ci% (tD(do$ %D$, (o $ r duc1a a la$ $i%pl $ r i)i(dicacio( $ co(3%ica$, Bu %D$ allD, $ politiz3 alta% (t , " a#1 $ ;u %uc#o$ a!ir%arD( ;u ( la$ %i(a$ d 7i0lo XX r $id la ) (a d l $i(dicali$%o &oli)ia(o, pri(cipal !oco ori (tador para l pa1$, M)a(0uardia r )olucio(ariaN d otro$ $ ctor $ la&oral $, *o $ para % (o$, " $d $ta$ %i(a$ $ d $arroll3 lo ;u #oy $ la B d raci3( 7i(dical d Fra&a'ador $ Mi( ro$ d 9oli)ia 8B7FM9:, Fa%&i4( d $d $t di$trito $ p r!il3 y co($olid3 a la pod ro$a C (tral O&r ra 9oli)ia(a 8CO9:, 7u !u rza or0a(izati)a y $u pod r ( l t rr (o d la$ d ci$io( $ d l pu &lo &oli)ia(o $o( r co(ocida$ por todo$, El ca%i(o d la$ luc#a$ %i( ra$ $tD t 6ido d $a(0r , " $d l ti %po d la Pati6o Mi( $, cua(do lo$ %i( ro$ $al1a( a r cla%ar pa(, 'u$ticia y % 'or $ co(dicio( $ d )ida, r ci&1a( co%o r $pu $ta la %D$ &rutal r pr $i3(, E( 19=+, ( C(c1a, $ prota0o(iza u(a #orr (da %a$acr do(d %u r ( c (t (ar $ d %i( ro$ co( $u$ $po$a$ #i'o$, E( 19I=, ( Cata)i, l '4rcito di$para co(tra lo$ tra&a'ador $ d clarado$ ( #u l0a y d 'a u( $aldo d %D$ d I-- %u rto$ ( la pa%pa

;u d $d (to(c $ $ lla%a d MMar1a 9arzolaN, Era l (o%&r d la #u%ild palliri ;u (ca& za&a la %a(i! $taci3( (ar&ola(do u(a &a(d ra &oli)ia(a, Otra$ %a$acr $ ( $ pti %&r d l P5, ( 'u(io d l PQ, y ta(ta$ ;u $o( lar0a$ d (u% rar, cu&ri ro( d i0(o%i(ia a lo$ 0o&i r(o$ d tur(o, P ro la $a(0r ;u $ d rra%3 ( la$ %i(a$ !u a&o(o ( ti rra !4rtil, %adur3 la co(ci (cia r )olucio(aria d l pu &lo %i( ro, MLa$ %i(a$ &oli)ia(a$ $o( u( la&oratorio d co(ci (tizaci3(N, a!ir%a( %uc#o$ )i$ita(t $ d l >t rior, E$ i(( 0a&l la i(!lu (cia d la$ luc#a$ y d la or0a(izaci3( $i(dical %i( ra ( la pol1tica d l pa1$, Cada a%pliado, cada co(0r $o %i( ro, cau$a >p ctati)a$ ( todo$ lo$ $ ctor $ (acio(al $, " $u$ d ci$io( $ d p (d ( la$ alt r(ati)a$ ;u to%arD( la$ d %D$ or0a(izacio( $ $i(dical $, i(clu$o pol1tica$, d 9oli)ia, Muc#o$ 0o&i r(o$ dictatorial $ #ici ro( %il $!u rzo$ para c rcar y co(trolar la$ %i(a$, particular% (t 7i0lo XX, I(t (taro( d $ta %a( ra opacar l d $arrollo d l %o)i%i (to o&r ro, Co( $t %oti)o, i(clu$i) aca(to(aro( tropa$ d l '4rcito ( la$ %i(a$, E$a d ci$i3( #ac %D$ i%popular a la$ Bu rza$ Ar%ada$ ya ;u , %i (tra$ lo$ %ilitar $ c rca( la$ %i(a$, la$ ri;u za$ (atural $ d l pa1$ !u0a( diaria% (t por la$ !ro(t ra$ d $0uar( cida$ d (u $tro t rritorio, E$ ( $t M&a$ti3( co%&ati)oN 5co%o dic ( lo$ propio$ %i( ro$5 ;u (ac ( la$ %i$ora$ $i(dical $, E%i$ora$ ;u , $i( $a& rlo, $ co($tituy ro( ( lo$ pri% ro$ % dio$ d co%u(icaci3( radio!3(ica ( %a(o$ d la cla$ tra&a'adora lati(oa% rica(a, 2 $ta$ %i$ora$ (o (aci ro( ca$ual% (t , 7ur0 ( por la ( c $idad d #ac r $a& r a todo l pa1$ lo ;u $ta&a pa$a(do ( la$ %i(a$, Bu ro( lo$ propio$ %i( ro$ lo$ ;u aportaro( part d $u$ $alario$ para co$t ar $u$ %i$ora$ $i(dical $, 2 $o( llo$ lo$ c lo$o$ 0uardia( $ d $u &u ( !u(cio(a%i (to, *aci ro( la$ %i$ora$ $i(dical $ y (aci3 ta%&i4( Radio P1o XII, E( $t li&ro $ #a r $catado la #i$toria d $ta %i$ora cat3lica !u(dada por lo$ padr $ O&lato$, ;u lo$ %i( ro$, d $pu4$ d #a& rla )i$to dura(t =5 a6o$ aco%pa6a(do $u$ luc#a$, ya la $i (t ( co%o $uya, 2 lo $, Er( $to Mira(da "ir ctor d Pro0ra%aci3( Radio P1o XII

También podría gustarte