ARALING PANLIPUNAN VII Ikatlong Markahan Kapangyarihan, Awtoridad At Pamamahala

BUOD NG YUNIT: Ang yunit na ito, na bahagi ng asignatura sa Araling Panlipunan, ay magbibigay ng mga karagdagang kaalaman ukol sa mga tungkulin ng mga mamamayan at ng pamahalaan. Upang magawa ito, ikaw ay makikibahagi mga talakayan tungkol Saligang Batas 1987 ng Pilipinas sa pamamagitan ng pagbabasa ng mga artikulo at pagsagot sa ibat ibang pagsasanay. Dito rin maipaliliwanag ang kahulugan at kahalagaan ng pamahalaang demokratiko at republikano. Inaasahang matutunan mo ang ibat ibang institusyon ng demokrasya sa bansa at ang ugnayan ng pamalaan at mamamayan sa proseso ng pamahalaang demokratiko. Isa sa pinakamahalagang bahagi sa aralin ay kung paano ka, bilang mamamayan, ay aktibong makikibahagi sa pagpapaunlad ng bayan sa tulong ng iyong kapwa mamamayan at mga lider ng pamayanan at bansa. Sa pagtatapos ng mga aralin, inaasahan na maunawaan at masuri mo ang bahaging ginagampanan ng mapanagutang mamamayan at mabuting pamamahala sa pagsasakatuparan ng mga layunin, simulain at pagpapahalaga ng demokrasya . Maipapakita mo ang pagkakaunawa sa mga aralin sa pamamagitan ng pagsusulat ng iyong sarling pampublikong panukala na tutugon sa isang partikular na suliranin ng iyong sariling pamayanan. PANIMULANG PAGSUSULIT Kung ikaw ay makakapasa sa panimulang pagsusulit, ikaw ay maaring kumuha ng mga sumusunod na modyul na nakasaad sa Concept Map na makikita sa baba. Kung ikaw naman ay hindi palaring makapasa sa panimulang pagsusulit na ito, ikaw ay dadalhin sa ibang bahagi kung saan ikaw ay inaasahang maka-kalap ng mga kaalaman at kasanayan na kakailanganin mo para sa modyul na ito.

PANUTO: Basahin ang talaan ng mga kasanayan at kaalamang dapat mong taglayin upang makapagpatuloy sa modyul na ito. Lagyan ng tsek ang kolum na mayroong mukhang naka-ngiti kung ito ay kasanayan at kaalamang taglay mo. At kung wala pa sa iyo ang mga kasanayan at kaalaman para sa aralin, lagyan ng tsek ang kolum ng mukhang malungkot.
Mga Kasanayan at Kaalaman 1 Ako ang may kakayahang gumamit at magsuri ng primaryang dokumento at iba pang sanggunian Batid ko ang mga salik, suliranin, isyu at hamon sa pagkabuo at pag-unlad ng Pilipinas bilang nasyon-estado sa ibatibang yugto ng kasaysayan Ako nakabubuo ng paghihinuha, interpretasyon, kongklusyon o paglalahat sa kahalagahan ng pangyayari at mga tauhang pangkasaysayan mula sa pagsusuri ng mga primaryang sanggunian sa pagbubuo at pag-unlad ng Pilipinas Kaya kong makapagpahayag ng paninindigan sa magkakaibang perspektibo sa mga isyu at usapin sa pagkabuo at pag-unlad ng Pilipinas bilang nasyon-estado sa ibat-ibang yugto ng kasaysayan Mayroon akong sapat na kaalaman tungkol sa mga katangian ng nasyonalismong nalinang ng mga Pilipino sa ibat-ibang yugto ng kasaysayan

Kung ikaw ay handa para sagutin ang Panimulang Pagsusulit para sa modyul na ito, pindutin ang Panimulang Pagsusulit.

Sa anong bahagi ng Saligang Batas ng 1987 ang nagsasaad na ang mga subdibisyong teritoriyal at pulitikal ng Republika ay ang mga lalawigan, mga lungsod, mga bayan at mga barangay? a. Arikulo X Seksyon 1 * b. Artikulo IX Sekyon 1 c. Artikulo VIII Sekyon 1 d. Artikulo VII Sekyon 1

Tunog na balita ngayon sa pulitika ang may kaugnayan sa kapangyarihan ng ahensya ng Kagawaran ng Hustisya at ng Korte Suprema kung alin nga ba sa dalawang ito ang masusunod pagdating sa pagpapatupad ng batas kaugnay ng kaso ng dating PGMA. Ang balitang ito ay itinuturing na krisis konstitusyunal dahil nalalabag nito ang aling probisyon sa Saligang Batas, anong probisyon ito? a. Bill of Rights b. Checks and Balances c. Right to Assembly d. Separation of Powers * Ang salitang demokrasya ay buhat sa salitang griyego na demos na ibig sabihin ay tao at kratos na nangangahulugang____________. a. Pamahalaan b. Paggabay c. Pamamahala * d. Pakikiisa Natuklasan sa isang pag-aaudit na maraming ahensya at opisyal ng pamahalaan ang sangkot sa hindi tamang paggamit ng pondo nito. Ikaw bilang mambabatas ay kailangang gumawa ng batas ukol sa tamang paggamit ng pondo/badyet ng isang ahensya/pulitiko. Upang maging epektibo ang batas na iyong gagawin, alin sa mga katangian sa ibaba ang dapat nitong isaalang-alang? a. Dami-haba-lalim b. Impormasyon-kaangkupan-makatotohanan * c. Inpormatibo-Organisado-Planado d. Kredibilidad-Orihinalidad-Praktikalidad Isa sa mga probisyon na nakasaad sa Saligang Batas ay patungkol sa karapatan ng bawat mamamayan na bumoto ng maging kinatawan nila sa pamahalaan. Anong uri ng pamahalaan ito? a. Monarkiya b. Parlamentaryo c. Pederal d. Republikano * Pagkatapos manumpang Scout Official For A Day, inaasahang ikaw ay haharap sa mga residente ng Rehiyon Kordilyera upang silay tulungang maliwanagan tungkol sa isinusulong na panukalang gawing Awtonomiya ang kanilang rehiyon at upang maipaintindi sa kanila ang responsibilidad nila sa pagpapatupad o pagbabasura sa nasabing panukala. Ikaw ay pinaghanda ng isang madamdamin at impormatibong talumpati. Alin sa mga sumusunod na Pamantayan ang kailangan mong maabot upang makamit ang layunin ng iyong talumpati?

a. Paggamit ng pili at simpleng mga salita sa pagtalakay sa mga kahinaan at kalakasan ng nabanggit na panukala b. Paggamit ng simpleng mga salita sa paglalahad ng mga dahilan kung bakit dapat suportahan ang panukalang Awtonomiya c. Paggamit ng simpleng mga salita sa paglalahad na walang ibang opsiyon ang mga tao kundi suportahan ang panukala d. Paggamit ng simpleng mga salita sa pagpapaliwanag na ang Panukalang Awtonomiya ay binuo ng mga edukadong mambabatas kaya dapat lamang suportahan 7 Alin sa mga sumusunod ang bahagi ng saligang batas? a. talaan ng ahensya ng gobyerno b. probisyon para sa mga karapatan at tungkulin ng mamamayan * c. pahayag ng paraan ng pagboto d. uri ng bansa Sa mga nabanggit na sitwasyon, kailan masasabing inaabuso na ng pangulo ang kanyang kapangyarihan? a. Ang tagal ng panunungkulan ng Gabinete ay depende sa kagustuhan ng pangulo. b. Ang pangulo ang Commander-in-Chief ng lahat ng sangay ng sandatahang lakas ng Pilipinas. c. Ang kalihim ng kagawaran ay maaaring palitan ng pangulo kung wala ng tiwala ito sa kanya. d. Ang pangwakas na pagpapasya sa lahat ng usaping saklaw ng parusa ay sang-ayon sa pangulo* Alin sa mga sumusunod na pahayag ang nagpapatunay na ang Pilipinas ay isang Demokratiko at Republikanong bansa? a. Ang mga tao ay may karapatang bumoto at maiboto * b. Malaking bahagi ng populasyon ng bansa ay mga Kristiyano c. Ang mga Pilipino ay may kalayaang magpalit ng kanilang pagkamamamayan anumang oras na naisin nila d. Ang Kongreso ng Pilipinas ay nahahati sa Mataas at Mababang Kapulungan Ikaw ay napili ng Philippine Chamber of Commerce na maging Campaign Manager na magpapakilala at magpapasikat sa napipisil nilang kandidato para sa pagka-Presidente ng Pilipinas. Naatasan ka ring gumawa ng kaaya-aya at informative na brochure para magampanan ang iyong responsibilidad bilang isang Campaign Manager. Alin sa mga elementong ito ang dapat Makita sa iyong brochure upang mapagtagumpayan mo ang hamong maipakilala sa publiko ang iyong kandidato?

10

a. pagpapakita sa vision ng kandidato sa bansa sa ilalim ng kanyang administrasyon, mga plataporma upang maabot ang vision na ito, paglalagay ng isang nakaaagaw pansing campaign slogan b. paglalagay ng mahabang deskripsiyon ng mga nagawa/ mga nakamit sa buhay ng kandidato, pagtatala sa kanyang plataporma at pagpapakita ng malaking larawan niya kasama ang isang sikat na artista c. paglalagay ng talambuhay niya, tala ng kanyang programang nais ipatupad, at paglalagay ng kanyang komento sa mga nagawa ng kasalukuyang administrasyon d. Paglalagay ng malaking litrato ng kandidato kasama ang mga batang kalye at pagbibigay diin sa campaign slogan nit 11 Sa mga saligang batas ng ibat ibang panahon, ano ang naging batayan ng Saligang Batas 1987? a. KALIBAPi b. Proklamasyon Blg. 3 c. Proklamasyon Blg 9 * d. R.A. No. 6132 Sa bawat pagsisimula ng panunungkulan ng opisyal ng pamahalaan ay sinusuri ang kanyang asset at liability upang matuos/makuha ang laki ng kanyang yaman o pagkakautang. Gayundin, sinusuri ang kanyang asset at liability matapos ang kanyang panunungkulan. Aling komisyon ang may tungkuling suriin ang kanyang yaman? a. Commission on Audit * b. Commission on Human Rights c. Commission on Election d. OMBUDSMAN

12

13

Ano ang tatlong sangay ng pamahalaan ng Pilipinas? a. Audit, Comelec, Ombudsman b. COA, COMELEC, CSC c. Ehekutibo, Hudikatibo, Lehislatibo * d. Kongreso, Konseho, Senad Ikaw ay tagapag-ulat sa isang estasyon ng telebisyon. Inatasan ka na gumawa ng isang dokyumentaryo ukol sa isyu ng katiwalian sa pamahalaan. Inaasahang ipakita mo ito sa pinuno ng News and Currents Affairs Office Alin sa mga sumusnod na ay iyong gagawin upang matiyak na balanse ang iyong ulat? a. Siguraduhing maganda ang mga anggulo ng kamera para maging kaaya-aya ang dokyumentaryo.

14

b. Kakalap ng sapat ang mga datos at materyal na gagamitin na ipapakita sa dokyumentaryo* c. Isasaalang-alang ang imahe ng pamahalaan upang maipakita na maganda ang ginagawa nito para sa bansa d. Hahanap ng mga sikat na personalidad na magbibigay ng mga kumento sa isyung tinatalakay 15 Anong batas ang lumikha sa CAR or Cordillera Administrative Region? a. RA 6764 b. RA 6765 c. RA 6766 * d. RA 6767 Ikaw ay researcher para sa isang pahayagan. Itaatasan kang gumawa ng artikulo na magbibigay ng mungkahi para ito ay solusyonan. Nalaman mo na isang suliranin ng bansa sa kasalukuyan ay ang paglaganap ng mga bilang mga kabataang nalululong sa ipinagbabawal na gamot. Alin sa mga sumusunod ang dapat gawin para tugunan ang suliraning ito? a. Ang pamahalaang lokal ay maglulunsad ng polisiya para tugunan ang suliranin b. Isang ahensya ng Pamahalaang Nasyonal kaagapay ang World Health Organization ang maglulunsad ng programang tutugon sa suliranin* c. Ang solusyon sa suliranin ay kanyang tugunan ng programa ng isang organisasyon sa bansa d. Ang pamahalaang lokal ay ang tanging sektor na magkatutugon sa suliraning nabanggit Ang linyang Kami, ang nakapangyayaring sambayanang Pilipino, na humihingi ng tulong sa Makapangyarihang Diyos, upang bumuo ng isang makatarungan at makataong lipunan at magtatag ng isang Pamahalaan na kakatawan sa aming mga mithiin at mga lunggatiin. na mula sa Preamble ng Saligang Batas ay nagpapakita na: a. Ang mga Pilipino ay maka-Diyos b. Ang mga mamamayang Pilipino ay nagkakaisa sa pagsuporta sa ating gobyerno c. Ang gobyerno ay dapat gumawa ng paraan upang mapangalagaan at mapagsilbihan ang mga mamamayan nito sapagkat wala ito kung wala ang mga taong bumuo dito* d. Ang mga Pilipino ay sadyang mapagmahal sa makatarungan at makataong lipunan

16

17

18

Ikaw ay isang opisyal ng barangay na naatasang maging guest speaker sa isang Youth Leadership Training sa Barangay Pananagutan. Ang tema ng nasabing training ay Pagkakaisa Tungo sa Kaunlaran. Alin sa mga sumusunod ang iyong gagawin para paghandaan ang talumpating ito? a. Maghahanda ng magagandang halimbawa para hindi mawala ang interes ng mga tagapakinig b. Gagawa ng makulay na visual presentation para makuha ang atensyon ng mga dadalo c. Pipili ng mga kuwento na makapagbibigay ng inspirasyon at maksasagot sa paksang ibinigay* d. Gagamit makabagong teknolohiya sa presentasyon para sila ay mapahanga Hindi natapos ng dating Presidente Joseph Estrada ang kanyang anim na taong panunungkulan sapagkat siya ay nakasuhan at napatunayang nagkasala sa bansa at sa mga mamamayan nito. Ang kaganapang ito ay nagpapatunay sa totoong simulain ng isang Demokratiko at Republikanong nasyon. a. Tama dahil marami sa mga Senador ang bumoto upang siyay sampahan ng kasong Impeachment b. Tama dahil pinapatunayan nito na walang sinuman ang puwedeng umiwas sa kung ano ang nakasaad sa batas maging sino man siya* c. Mali dahil hindi nabigyang ng pagkakataong magpaliwanag si Erap d. Mali dahil hindi naibilang ang boto ni dating Sen. Barbers na noon ay nasa ibang bansa Alin sa mga sumusunod ang mabisang nagpapaliwanag sa pahayag na, Ang kawalan ng alam sa batas ay di katwiran para siya ay patawarin. a. Walang taong mas mataas pa sa batas. b. Maaaring patawarin ang mga taong nakapag-aral c. Ang batas ay para lamang sa mga edukado at hindi sa mga pinagkaitan ng kaalaman d. Responsibilidad ng bawat Pilipino na alamin ang mga batas na umiiral sa bansa nito*

19

20

Sa bahaging ito, makikita mo ang talaan ng mga modyul na bahagi ng yunit na ito. Sa tabi nito ay iyong malalaman kung ano ang mungkahing oras para makumpleto ang mga modyul na nakapaloob sa isang markahan.

MGA NILALAMAN NG YUNIT

MODYUL BILANG NG ORAS

Ang Pundasyon o Saligan ng Pilipinas Bilang Estadong Demokratiko

Ang Konstitusyon Bilang Instrumento at Simbolo ng Estado at Pamahalaan

Mga Institusyon ng Demokrasya sa Pilipinas (Institutions of Philippine Democracy)

Mga Proseso ng Pamahalaang Demokratiko at Republikano

Gamit ang ibinigay na talaan sa itaas, ikaw ay hinihikayat na lumikha ng sariling talaan ng oras para matapos ang mga modyul na ito. CONCEPT MAP NG YUNIT

Tinakdang panahon ng pag-aaral: ____________ 8

PAMBUNGAD AT MGA POKUS NA TANONG: Natanong mo na ba ang iyong sarili kung ano ang iyong mga responsibilidad bilang mamamayan? Sa iyong palagay, bakit mahalagang malaman mo ang mga ito bilang bahagi ng isang bansa na may pamahalaang demokratiko at republikano? Sa araling ito, inaasahang malaman mo ang mga prosesong umiiral sa iyong pamahalaan at kung paano mo magagampanan ang iyong papel bilang isang mapanagutang mamamayan. MGA ARALIN AT SAKOP NG MODYUL: Sa modyul na ito, inaasahang suriin mo ang mga sumusunod na tanong sa pagtalakay ng aralin. Aralin 1 Mga Proseso ng Pamahalaang Demokratiko at Republikano 1. Paano umiiral ang ugnayan ng pamahalaan at mamamayan sa prosesong demokratiko? 2. Sa paanong paraan direktang nakikilahok ng Mamamayan sa Prosesong Demokratiko Ayon sa Saligang Batas at iba pang mga batas? 3. Anu-ano ang mga paraan ng pakikilahok ng mga mamamayan sa prosesong demokratiko? 4. Anu-ano ang mga pamamaraan ng pagkamit ng isang matapat, malinis, episyente at epektibong pamahalaan? 5. Anu-ano ang mga proseso sa pagbuo ng Pampublikong Polisiya (Ugnayang Panlabas, Pagbubuo ng Pambansang Badyet) 6. Paano nakikibahagi ang mga mamamayan sa pagbuo ng Pampublikong Polisiya? 7. Bakit mahalaga ang pakikilahok ng mamamayan sa pagbabalangkas ng
Pampublikong Polisiya at Prosesong Demokratiko?

Sa araling ito, inanasahang matutunan mo ang mga sumusunod: 1. Matukoy at maipaliwanag ang mga proseso ng Pamahalaang Demokratiko at Republikano. 2. Maipaliwanag sa sariling salita ang ugnayan ng mamamayan at pamahalaan sa prosesong Demokratiko 3. Maipag-ugnay ang mga konsepto upang matukoy ang pamamaraan upang matiyak ang pagkamit ng matapat,malinis, episyente at epektibong pamahalaan.

PLANO NG PAGKATUTO

TUKLASIN: KUHA MO?

Simulan natin ang modyul na ito sa pamamagitan ng pagsagot sa ilang mga katanungan matapos mo suriin ang isang editorial cartoon at artikulo mula sa isang pahayagan.

EDITORYAL - Bawal magtapon ng basura Pilipino Star Ngayon, September 2010 MARAMING walang disiplina sa pagtatapon ng kanilang basura. Mayroong nakasakay sa bus, dyip-ni o kotse na ang balat ng kanilang kinaing kendi, sitsirya, prutas at kung anu-ano pa ay basta na lamang ihuhulog sa dinadaanang kalsada. Marami ang gumagawa ng ganoon kaya kapag naipon ang kanilang itinatapon, kayangkayang pagbarahin ang mga daanan ng tubig. Puwedeng maulit ang nangyaring baha noong nanalasa si Ondoy. Dahil sa kawalan ng disiplina sa pagtatapon ng basura, maraming ari-arian at buhay ang nasayang. Basura naman ang inaatupag ngayon ng Metro Manila Development Authority (MMDA) at meron silang babala sa mga magkakalat at magtatapon ng basura. Magmumulta ng P500 hanggang P1,000 ang sinumang mahuhuli na magkakalat at magtatapon ng basura. Hindi raw mangingimi ang MMDA hulihin at lapatan ng parusa ang mga lalabag sa batas na bawal magtapon ng basura. Ang batas na ito laban sa mga magtatapon at magkakalat ng basura ay noon pang 2003 ipinatupad. Sinabi noon ni dating MMDA Bayani Fernando na mahigpit niyang ipatutupad ang kautusan. Lahat daw ay makatitikim ng parusa. Pero nawala rin ang bangis ni Bayani. Maraming nagkalat at nagtapon ng basura dahilan para magkaroon nang grabeng pagbaha sa Metro Manila. Ang ningas-kugon na pagpapatupad ng batas laban sa mga nagtatapon ng

10

basura ang dahilan kung bakit napakaraming basura ngayon. Tinakpan na ang mga estero at mga kanal. Iniluwa sa Pasig River at tinangay sa Manila Bay. Ang Manila Bay na dati ay pinagkukunan nang masasarap na isda, ngayon ay pawang basura ang nakukuha. Marami ang matutuwa kung ang babala ng MMDA sa mga magtatapon ng basura ay mahigpit na maipatutupad.

Mga Gabay na Tanong na dapat pag-isipan at sagutan: 1. Anu-ano ang mga imahe na nakikita mo sa editorial cartoon? Magbigay ng dalawang (2) imahe at ipaliwanag ang iyong interpretasyon nito base sa larawan. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 2. Sa artikulong iyong binasa, ano ang isang epekto ng kawalan ng disiplina ng ilang Pilipino pagdating sa pagtatapon ng basura? Ipaliwanag ang iyong sagot ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 3. Ayon sa artikulo, may batas ng ipinatupad para tugunan ang problemang ito. Ano ang batas at ano ang nilalaman nito? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 4. Naging matagumpay ba nag pagpapatupad ng batas ukol sa usaping ito? Bakit? Bakit hindi? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 5. Base sa iyong nakita at nabasang artikulo,ano ang nararapat gawin ng bawat mamamayan at ng pamahalaan para tuluyang tapusin ang problemang ito sa basua? Ipaliwanag ng mabuti ang iyong sagot. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

11

PAGTATAPOS NG TUKLASIN: Matapos sagutan ang naunang pagsasanay, marahil ay nalaman mo na ang bansa ay may ilang mga suliraning dinaranas at ikaw, bilang mamamayan, at ang pamahalaan ay may mga papel dapat gampanan. Sa susunod na bahagi, higit mong mauunawan ang paksang tinatalakay natin. Hand ka na ba? Simulan na natin. LINANGIN: Aralin 1- Mga Proseso ng Pamahalaang Demokratiko at Republikano Ang iyong layunin para sa bahaging ito ay malaman at maunawaan ang ibat ibang mga proseso sa pamamahalang demokratiko at republikano.Partikular na tatalakaying ang mga sumusunod: 1. Pakikilahok sa Prosesong Demokratiko; 2. Pagkakamit ng isang matapat, malinis, episyente at epektibong pamahalaan; at 3. Pagbuo ng Pampublikong Patakaran o Polisya. Dito ay mabibigyang linaw kung ano ang mga inaasahan mong gawin upang makilahok sa lipunang iyong kinabibilangan. Inaasahan rin na malaman mo ang mga sumusunod na konsepto: 1. Matutukoy at maipaliliwanag ang mga pamamaraan ng pakikilahok sa demokrasya ng ating bansa; 2. Mabigyan ng pagpapahalaga ang pagkakaroon ng pamahalaang naglilingkod ng tapat sa mga mamamayan; at 3. Mapalawak ang kamalayan sa pamamaraan ng pagbuo ng pampublikong polisiya.

12

Bago simulan ang pagtatalakay, magtala ng mga salita o pangungusap na naiisip mo sa tuwing naririnig mo ang mga salita na nakatala sa ibaba. Itala ang iyong mga sagot sa ilalim ng bawat salita.

DEMOKRASYA SALIGANG BATAS MAMAMAYAN

ELEKSYON

13

Gawain 1: Ating Alamin! A. Bibigyang pokus sa araling ito ang ibat ibang uri ng pakikilahok at karapatang pampulitika na nakasaad sa Saligang Batas. Ito ay partikular na matatagpuan sa Artikulo V. Bago mo simulan ang aralin na ito, basahing mabuti ang bahagi ng Saligang Batas. Unawain mabuti ang mahahalagang konseptong napapaloob dito. Artikulo V Karapatan sa Halal SEKSYON 1 Ang karapatan sa halal ay maaaring gampanan ng lahat ng mga mamamayan ng Pilipinas na hindi inalisan ng karapatan ng batas, na labingwalong taong gulang man lamang, at nakapanirahan sa Pilipinas sa loob ng isang taon man lamang, at anim na buwan man lamang sa lugar na kanilang bobotohan kagyat bago maghalalan. SEKSYON 2 Dapat magtakda ang Kongreso ng isang sistema para maseguro ang pagiging sekreto at sagrado ng mga balota at gayon din ng isang sistema para sa pagbotong liban ng mga kwalipikadong Pilipino na nasa ibang bansa. Para sa mga taong may kapansanan at mga hindi marunong bumasa at sumulat, ang Kongreso ay dapat bumalangkas ng isang pamamaraan na hindi na kakailanganin ang tulong ng mga ibang tao. Hanggang sumapit ang panahong iyon, sila ay pahihintulutang bumoto sa ilalim ng umiiral na mga batas at ng mga tuntuning maaaring ihayag ng Komisyon ng Halalan upang maprotektahan ng pagiging sekreto ng balota.

14

B. Matapos mong mabasa ang artikulo, punan ng tamang sagot ang mga susunod na pagsasanay. Punan ang chart ng tamang sagot.

Magbigay ng limang (5) mahahalagang konsepto ang iyong natandaan mula sa Artikulo V ng Saligang Batas? 1. _____________________________________________________ 2. _____________________________________________________ 3. _____________________________________________________ 4. _____________________________________________________ 5. _____________________________________________________

Sumulat ng maikling pagpapaliwanag kung bakit ito ang mga napili mong mga konsepto. 1. _____________________________________________________ 2. _____________________________________________________ 3. _____________________________________________________ 4. _____________________________________________________ 5. ____________________________________________________

15

PAGTATAPOS NG LINANGIN: Sa bahaging ito, ating tinalakay ang mga inaasahan mong gawin upang makilahok sa lipunang iyong kinabibilangan. Partikular nating tinalakay ang ibat ibang uri ng pakikilahok at karapatang pampulitika na nakasaad sa Saligang Batas, partikular sa Artikulo V. Balikan ang naunang bahagi ng araling ito at ihalintulad ang iyong naunang mga ideya bago magsimula sa talakayan. Punan ang chart sa ibaba upang ikaw ay magabayan sa pagtukoy ng iyong mga natutunan. Ang aking mga unang ideya tungkol sa aralin Ang mga bagong ideya na natutunan ko mula sa aralin

Ang mga ideya na may pagkakatulad mula sa aking nalalaman at mga bagong nalaman mula sa aralin

Ang pinakamahalagang bagay na natutunan ko at handa kong ibahagi sa iba ay:

Ngayon na nalaman mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa paksa, higit pa nating palalimin ang iyong kaalaman sa tulong ng mga susunod na bahagi ng modyul na ito.

16

PAGPAPALALIM: Ang iyong layunin para sa bahaging ito ng ating aralin ay higit na makita at maunawaan ang iba pang aspeto ng paksa ukol mga proseso ng pamahalang demokratiko at republikano. Ang mga susunod na mga gawain ay makatutulong sa iyong pagtuklas sa mga bagong kaalaman tungkol sa iyong pagiging mapanagutang mamamayan. Gawain 1: Magsimula ka! A. Basahin ang usapan ng guro at ng kanyang mag-aaral sa klase.

Likha ni Emanuel Alzaga (2009) para sa Philippine Star

Si Kuya Efren Penaflorida ay kinilala sa bilang CNN HERO sa taong 2009 dahil sa kanyang adhikaing tumulong na makapag-aral ang mga batang lansangan. Para sa dagdag na kaalaman tungkol sa mga ginagawa ni Kuya Efren, bisitahin ang kanyang website (http://efrenpenaflorida.org/) 1. Para sa iyo ang ibig pakahulugan ng comic strip na ito? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 2. Matapos bisitahin ang website ni Kuya Efren at makita ang kanyang mga ginagawa para tulungan ang mga kabataan, Anu-ano ang mga katangian ang maiuugnay mo sa kanya at sa kanyang mga gawain? Magbigay ng limang (5) katangian at ipaliwanag ang bawat isa.
Mga Katangian ni Kuya Efren Ang aking paliwanag

17

Upang lalong mapayaman ang iyong kaalaman tungkol sa iyong pagiging mapanagutang mamamayan, basahin ang mga sumusunod na teksto mula sa Artikulo XIII ng Saligang Batas 1987. Matapos gawin ito ay humanda sa ilang mga pagsasanay.

Artikulo XIII: Katarungang Panlipunan at Mga Karapatang Pantao Ang Mga Bahaging Ginagampanan at Mga Karapatan ng mga Organisasyon ng Sambayanan SEKSYON 15 Dapat igalang ng Estado ang bahaging ginagampanan ng malayang mga organisasyon ng sambayanan upang matamo at mapangalagaan ng mga taongbayan, sa loob ng balangkas na demokratiko, ang kanilang lehitimo at samasamang interes at hangarin sa pamamagitan ng paraang mapayapa at naaayon sa batas. Ang mga organisasyon ng sambayanan ay mga asosasyong bona fide ng mga mamamayan na may subok na kakayahang itaguyod ang kapakanang pambayan at may mapagkikilalang pamiminuno, kasapian, at istruktura. SSEKSYON 16 Hindi dapat bawalan ang karapat ng sambayanan at ng kanilang mga organisasyon sa mabisa at makatwirang pakikilahok sa lahat ng mga antas ng pagpapasiyang panlipunan, pampulitika, at pangkabuhayan. Dapat padaliin ng Estado, sa pamamagitan ng batas, ang pagtatatag ng sapat na mga pamamaraan sa pakikipagsanggunian. _______________________________________________ Maliban sa pagboto at nabanggit na mga bahagi ng Saligang Batas, narito ang ilang mga karapatan ng mamamayan na makatutulong sa iyong layunin na maging mapanagutang mamamayan. Isa-isahin natin at iyong pakatandaan ang mga ito. Karapatan ng bawat mamamayan na: 1. magpahayag 2. magsalita 3. maging bahagi ng mapayapang kilos protesta 4. magtatag ng mga samahan Maaari ka ring maging aktibong makibahagi sa mga proyekto ng Non Government Organizations (NGOs). Sila ang mga pribadong organisasyon na nakikiisa at sumusuporta sa mga gawin ng pamahalaang naglalayong tumulong sa mga mamayan nito.

18

Bilang kabataan, ikaw ay maaari ding maging bahagi ng mga pagbabago sa bansa sa pamamagitan ng mga sumusnod na halimbawa: 1. Sumulat sa mga editor ng pahayagan o magazine; 2. Gumawa ng sariling blog site at ipabasa ito sa iyong mga kaibigan at kakilala; 3. Magpadala ng liham sa mga pinuno ng barangay, munisipalidad o maging sa pangulo ng bansa para maibahagi ang iyong mungkahi o opinyon.

B. Ngayong nalaman mo na marami pa palang ibang pamamaraan para maipakita ang aktibo mong pakikilahok sa mga gawain sa pamahalaang demokratiko. Subukan namn natin alamin kung anu-ano ang iyong natutunan mula sa bahaging ito. Sagutan ang mga sumusunod na gawain.

Ang dalawang kabataang ito ay lumapit sa iyo upang magtanong ng ilang bagay na kakailanganin nila sa kanilang ginagawang pagsasaliksik. Gamitin ang iyong mga natutunan mula sa araling ito para sila ay matulungan.
Maari mo ba kaming tulungan sa aming ginagawang pagsasaliksik? Sa paanong pamamaraan tayo makikibahagi sa mga gawain ng pamahalaan para sa bayan gayong hindi pa tayo maaring bumoto sa panahong ito?

Batay sa aking mga napag-aralan (ipagpatuloy ang pangungusap)______________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________

19

Gawain 2: News ko po! (news clip analysis) Tignang mabuti ang larawan. Ano ang iyong nakikita? Basahin ang artikulo at sagutan ang mga gabay na tanong.

Janela Arcos Lelis Ang Batang Bayani ng Malinao, Albay (panulat ni Cesar Apolinario,GMA7 ) Noong Agusto 12, 2011, araw na sinalanta ang ating bansa ng bagyong Juaning, kinansela ang klase nila Janela kaya nagpasya siyang umuwi sa kabila ng malakas na ulan at hangin. Paglabas ng kanyang silid ay nakita niya na mataas na ang tubig baha. Sa di kalayuan, napansin niya ang watawat ng Pilipinas na inaanod ng baha. Hindi nagdalawang isip si Janel na kunin ang watawat upang ilagay ito sa mas ligtas na lugar. Hindi niya naisip ang panganib na maaaring idulot sa kanya ng bagyo para lamang gawin ang isang napakadakilang bagay--ang iligtas ang sagisag ng ating bansa. Si Janela ay labing dalawang taong gulang (12) at kasalukuyang nag-aaral sa isang pampublikong paaralan sa kanilang bayan.

20

Mga Gabay na Tanong: 1. Anu-ano ang mga kahanga-hangang katangian ang maari mong maiugnay kay Janel? Bakit mo nasabi ang mga ito? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 2. Ipaliwanag kung anu-ano ang mga suliraning hinarap ni Janel para mailigtas ang bandila ng bansa at sa iyong palagay paano niya nalampasan ang lahat ng ito? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 3. Batay sa iyong sarling karanasan, magbigay ng isang pagsubok na iyong hinarap na nahahalintulad sa karanasan ni Janel at ipaliwanag kung paano nalampasan ito? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

21

Gawain 3: Kaalaman ay Pagyamanin. Sa nagdaang aralin, ating tinalakay ang mga pamamaraan kung paano nakikibahagi ang mamamayan sa mga gawain ng isang pamahalaang demokratiko at republikano. Ngayon naman ay susuriin natin ang papel na ginagampanan ng pamahalaan upang tugunan ang mga pangangailangan nating mga mamamayan at kung anong mga pamamamraan ang kanyang ginagawa upang matiyak ang pag-unlad nito. Simulan natin ang bahagi ng aralin na ito sa pamamagitan ng pagsagot sa ilang mga katanungan matapos mo suriin ang isang political cartoon mula sa isang pahayagan na nilathala noong 1937.

(source: http://katnip.wordpress.com/tag/philippine-population-explosion/)

Mga Gabay na Tanong na dapat pag-isipan at sagutan: 1. Anu-ano ang mga imahe na nakikita mo sa political cartoon? Ma gbigay ng dalawang (2) imahe at ipaliwanag ang iyong interpretasyon nito base sa larawan. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 2. Ano sa iyong palagay ang mensahe na ipinapakita ng larawan? Ipaliwanag ay iyong sagot ng hindi hihigit sa limang (5) pangungusap. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________

22

3. Ano ang koneksyon ng mensahe ng larawan sa tungkuling dapat gampanan ng pamahalaan upang mabigyan ng angkop na serbisyo ang mga mamamayan? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ Sa isang bansa tulad ng Pilipinas, makikita natin kung paano umiiral ang isang pamahalaang demokratiko at republikano. Ang uri ng pamahalaang ito ay nabibigay ng sapat na karapatan sa mga mamamayan upang maging malaya sa pakikibahagi sa mga pamamaraang pagpapaunlad ng bansa at pagtugon sa mga suliranin nito. Tulad ng ibang bansa, iba man ang pamahalaang umiiral, ay nakararanas ng ibat ibang mga suliraning pang-ekonomiya,kapayapaan at kaayusan, politikal, at marami pang iba. Sa kabila ng lahat ng ito, ang bawat mamamayan at mga pinuno ng pamahalaan ay nagnanais na makaranas ng kaunlaran at kapayapan sa bansa. Basahin mo ang mga susunod na talata mula sa Saligang Batas ng 1987 at unawain ang nilalaman. Maari kang gumamit ng lapis at papel upang maisulat mo ang mga mga bagong kaalaman na iyong makukuha mula dito.

Artikulo XI Sekyon 1: Kapananagutan ng mga Pinunong Bayan Ang pagtitiwala ng bayan ay angkin ng katungkulang pambayan. Ang mga pinuno at mga kawaning pambayan at kinakailangang mamalaging nananagutan sa mga taong-bayan, maglingkod sa kanila na taglay ang pinakamataas na pakundangan, dangal, katapatan, at kahusayan, manuparan na taglay ang pagkamakabayan at katarungan, at mamuhay nang buong kapakumbabaan. Artikulo XII Sekyon1: Pambansang Ekonomiya at Patrimonya Ang mga tunguhin ng pambansang ekonomiya ay higit pang pantay na pamamahagi ng mga pagkakataon, kita at kayamanan; sustenandong pagpaparami ng mga kalakal at mga paglilingkod na liha ng bansa para sa kapakinabangan ng sambayanan; at lumalagong pagkaproduktibo bilang susi sa pag-aangat ng uri ng pamumuhay para sa lahat, lalo na sa mga kapus-palad. Dapat itaguyod ng Estado ang industriyalisasyon at pagkakataon na magkahanapbuhay ang lahat bata sa mahusay na pagpapaunlad ng pagsasaka at repormang pansakahan, sa pamamagitan ng mga industriya na gumagamit nang lubusan at episyente sa mga kakayahan ng tao at mga likas na kayamanan, at nakikipagpaligsahan kapwa sa mga pamilihang lokal at dayuhan. Gayon man, dapat pangalagaan ng Estado ang mga negosyong Pilipino laban sa marayang kompitensyang dayuhan at mga nakamihasnan sa pangangalakal.

23

Nagawa mo bang sumulat ng mga mahahalagang kaalaman mula sa iyong binasa? Matapos mong gawin ito, masasabi mo ba nadagdagan ang iyong kaalaman? Kung ang iyong sagot ay Oo maari ka nang tumuloy sa susunod na gawain. Kung hindi naman ay balikan mo ang artikulo at muling balikan ang gawain. Punan ng mga angkop na pahayag mula sa iyong nabasa ang iyong Double-Entry Journal

Double-Entry Journal
Ang tatlo sa mga bagong kaalaman na natutunan ko sa gawaing ito ay Ang aking opinyon sa mga bagong kaalamang ito ay.

24

Gawain 4: Ibayong Dagat! Sa mg nakaraang aralin ating tinalakay ang responsibildad sa mamamayan sa isang pamahalaang demokratiko at republikano. Matapos talakayin ito, isinunod naman natin ang pagatalakay sa kung ano ang mga ginagawa ng pamahalaan para paglingkuran ang bayan. Hindi natatapos dito an gating usapan. Sa bahaging ito ng aralin, tatalakyin natin ang mga pamamaraan ng pamahalaan upang mas mapabuti ang pagganap ng kanyang tungkulin. Isa na dito ang pakikilahok ng bansa sa mga pandaigdigan samahan na higit na nanakakatulong sa pagpapaunlad ng ating bayan. Mas mauunawan mo ang mga tinutukoy dito mula sa mga susunod na gawain at pagsasanay.

Bago mo simulan ang araling ito, punan ng mga naangkop na sagot ang unang dalawang (2) bahagi ng iyong Chart ng Kaalaman para sa paksang Ugnayang Panlabas ng Pilipinas

Ang mga alam ko tungkol sa Paksa

Ang mga gusto kong Malaman tungkol sa Paksa

Ang aking mga natutunan tungkol sa Paksa

Paano ko dadagdagan ang mga bagay na nalaman ko tungkol sa Paksa

25

Ang pinaka-mahalagang mga probisyon ng Saligang Batas ng 1987 na tumutukoy sa balangkas ng patakarang panlabas ng bansa ay ang mga sumusunod:

Artikulo II: Pahayag ng mga Simulain at mga Patakaran ng Estado SEKSYON 2 Itinatakwil ng Pilipinas ang digmaan bilang kasangkapan ng patakarang pambansa, tinatanggap bilang bahagi ng batas ng bansa ang mga simulain ng batas internasyonal nakinikilala ng lahat at umaayon sa patakaran ng kapayapaan, pagkakapantay-pantay, katarungan, kalayaan, pakikipagtulungan, at pakikipagkaibigan sa lahat ng mga bansa. SEKSYON 7 Dapat sundin ng Estado ang isang panlabas. Sa mga pakikipag-ugnay nito sa iba, dapat unang-unang isaalang-alang ang ganap na kapangyarihan, intergridad na teritoryal, kapakanan,at ang karapatan sa sariling pagpapasya. ____________________________________________ Republic Act No. 7157 Ito ang mas kilala bilang "Philippine Foreign Service Act ng 1991", nagbibigay ng utos sa Department of Foreign Affairs upang ipatupad ang tatlong (3) patakaran ng Philippine Foreign Policy, tulad ng sumusunod: 1. Pagpapanatili at pagpapahusay ng pambansang seguridad 2. Promotion at kakayahan ng ekonomiya seguridad 3. Proteksyon ng mga karapatan at mga pagsulong ng kabutihan at interes ng mga Pilipino sa ibang bansa. Ang tatlong mga patakaran ay hindi maaaring isaalang-alang nang hiwalay mula sa bawat isa. Nararapat na ipatupad ito, kasabay ng walong (8) patakarang panlabas na binalangkas ng Pangulo, ng sama-sama (souce: http://www.dfa.gov.ph/main/index.php/philippine-foreign-policy)

Matapos basahin ang artikulo, balikan at ipagpatuloy ang pagsagot ng iyong Chart ng Kaalaman.

26

Sa pagkakataong ito, inaasahan na ikaw ay may sapat ng kaalaman para magpatuloy sa susunod na mga gawain at ang mga pagsasanay para sa paksang Unayang Panlabas ng Pilipinas. Suriin ang diagram 1. Mga Patakarang Panlabas ng Pilipinas at sagutin ang mga gabay na tanong pagkatapos nito.

Diagram 1: Mga Patakarang Panlabas

Ginagamit na daan upang mapalawak ang relasyong bilateral ng bansa.

EKONOMIYA

Ginagamit upang maipatupad ang hangaring magkaroon ng pambasang seguridad sa larangang pang-ekonomiya

KULTURA

Mga Patakarang Panlabas ng Pilipinas

POLITIKAL

Ginagamit upang bigyan pagpapahalaga ang pagkakaroon ng diplomansya sa paggawa

MGA PILIPINO SA IBANG BANSA

Ginagamit upang isulong ang pangangalaga ng pambansang seguridad at pakikilahok sa mga organisasyong pandaigdig at pang-rehiyon

27

Mga Gabay na Tanong: 1. Anu-ano ang mga patakarang panlabas ng Pilipinas? a. ____________________________ b. ____________________________ c. ____________________________ d. ____________________________ 2. Sa papaanong paraan nakatutulong ang mag patakarang panlabas ng pilipinas upang mapabuti ang antas ng pamumuhay ng mga mamamayan? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ 3. Mabigay ng dalawang (2) suliranin ng bansa sa kasalkuyan at mamungkahi ng sulusyon batay sa mga patakarang panlabas ng Pilipinas. Ipaliwanag ang iyong saagot. _____________________________________________________________ _____________________________________________________ ____________________________________________________

28

Sa mga nagdaang aralin ay tinalakay natin ang ibat ibang bahagi ng Saligang Batas at ipinaliwanag ang kahalagahan ng mga ito sa pagsisiguro ng pag-unlad ng bansa at pagtupad ng tungkulin ng pamahalaan at mga mapanagutang mamamayan. Matapos mong maunawaan ang mga ito,may mga katanungan ka pa bang naiisip? Bago mo ipagpatuloy ang susunod na mga gawain, suriin muna natin ang larawan.

(source: http://katnip.wordpress.com/tag/philippine-population-explosion/)

Mga Gabay na Tanong: 1. Itala ang mga simbulong ginamit sa larawan. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 2. Matapos mong suriin ang editorial cartoon sumalat ng limang (5) pangungusap na maglalarawan dito. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

29

3. Ipinakita sa larawan na si Pangulong Benigno Aquino III ay nagiisang lumalaban sa problema ng kurapsyon. Tama ba ito? Bakit? Bakit hindi? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 4. Sa iyong palagay, anu-ano sa mga tungkulin ng pamahalan ang dapat nitong gawin upang sugpuin ang suliraning ipinakikita sa editorial cartoon? Ipaliwanag ang iyong sagaot. Gumamit ng mga halimbawa kung kinakailangan. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

30

Ang susunod na talakayan ay may kinalaman sa isyu ng kurapsyon. Alam nating lahat na ito ang isa sa pinaka-malaking suliranin ng ating bansa. Kung hindi ito masusugpo, patuloy ang pag-usbong na iba pang suliranin na maaring maging dahilan sa patuloy na paghina ng ating bansa. Bilang isang mapanagutang mamamayan, ikaw ba ay may sapat na kamalayan tungkol sa isyung ito? Para sa paksang iyong pag-aaralan ngayon,inaasahan na maunawaan mo ang kahalagahan ng tamang pamamahala sa badyet ng bansa. Ang paraan ng mamamahala sa badyet ng bansa ay isa sa mga tungkulin ng pamahalaan. Sa bahaging ito ng iyong modyul, masusuri ang pinagmumulan ng pondo at gastusin ng pamahalaan.

Gawain 5: Pondo ng Bayan Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong mamahala sa 1.6 trilyong piso na pondo ng pamahalaan sa taong ito, paano mo ito hahatiin sa sa ibat ibang programa nito? Gamitin ang pie graph para ipakita ito.

Mga Ahensya na dapat mong bigyan ng sapat na pondo Pamamahala Kalusugan Agrikultura Pang-ekonomiya Militar at Kapulisan Edukasyon Inprastruktura

31

Ipaliwanag kung bakit mo binigyan ng malaking bahagi ang isang ahensya at kung bakit ang isa naman ay binigyan mo ng pinaka-maliit ng pursyento? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ Ano ang maaring mangyari kung hindi maayos ang pagahahati ng badyet ng bansa? Paano ito mkakaapekto sa pagtupad ng tungkulin ng pamahalaan? ______________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ___________________________________________________________

Ang pambansang badyet ay lubhang napakahalaga sa pagpapatupad at pagbibigay katiyakan sa pangkalahatang kaunlaran ng bansa. Kinakailangang maging wasto at makatwiran ang alokasyon ng badyet sa ibat ibang programang pampamahalaan. Ilan sa mga gastusin ng pamahalaan ay napupunta sa serbisyo publiko, pabayad sa mga utang sa ibang bansa at marami pang iba. Kung maraming pinagkakagastusan ang pamahalaan para matiyak ang maayos na paglilingkod sa bansa, ang susunod na maari mong tanugin ay kung saan nagmumula ang salaping inalalaan para sa mga proyekto. Sa iyong palagay, may sapat ba na kakayahan na matustusan nito ang mga pangangailangan ng pamahalaan at ng mga mamamayan?

32

Unawain ang nilalaman ng mga susunod na talakayan at humanda sa isang pagsasanay matapos itong basahin.

A. Ang Mga Proseso ng Paghahanda ng Pambansang Badyet

1. Pagsulat ng mukahing badyet na ihahanda ng Kalihim ng Badyet

3. Pagsusumite sa Kongreso na may kapangyarihang baguhin ang mga nakatala kung kinakailangan

5. Pag-aproba ng Pangulo, kung wala ng dapat baguhin, ito ay isa ng ganap na batas.

2. Masusing pagaaral ng Pangulo sa tulong ng ibat ibang kasapi ng kabinete

4. Pagsusuri ng mga miyembro ng Senado bago ibalik sa Pangulo

Ang susunod mong tanong, marahil ay sa kung saan nanggagaling ang pondo ng pamahalaan para tustusan ang taunang gastusin nito? B. Pangunahing Pinagkukunan ng Pondo ng Pamahalaan 1. Ang Buwis na ibinabayad ng mga mamamayan sa pamahalaan. buwis sa Sedula; buwis sa kita (income tax); buwis sa mga ari-arian (real estate tax); buwis sa mana (inheritance tax); at VAT or Value Added Tax. 2. Mga di-inaasahang kita Mga multa; Pagkukumpiska;at Pagbebenta ng mga pag-aaring pampubliko. 3. Mga natipid at pautang Kita mula sa upa ng mga ari-arian ng pamahalaan;at Bayad sa pagtatala ng mga dayuhan sa bansa 4. Mga hindi karaniwang kita Mga tulong galing sa ibang bansa Utang sa loob at labas ng bansa 5. Mga kita mula sa kabayaran ng paglilingkod Kita mula sa mga pagsusulit para sa mga kurso Pagsisiyasat ng sukat ng lupa

33

Ang pamahalaan ay kumikita ng pera at ito naman ay kanilang ginugugol para sa tugunan ang ibat ibang layunin o proyekto na naayon sa patuloy na pagpapaunlad ng kabuhayan ng mga mamamayan at ekonomiya ng bansa.

Serbisyong Pampamahalaan. Pagpapanatili ng ibat ibang ahensya, suweldo ng mga pinuno at empleyado nito.

Pagbabayad ng utang sa loob at labas ng bansa

Serbisyo Publiko tulad ng pagbibigay tulong sa mga mahihirap na mamamayan

Serbiyong Pangekonomiya. Kasama na dito ang pangangalaga sa likas na yaman ng bansa

Serbisyong Pangkaligtasan. Pulisya, military, bomber, at iba pa.

Gastusin ng Pamahalaan

Pampublikong Gawain tulad ng paggawa ng daan, tulay, gusali at imprastruktura.

Serbisyong Pangkalusugan. Libreng gamot, Pagbabakuna, at pagsasaayos ng mga ospital at health cernters.

Paglilikod sa imigrasyon at mga usaping diplomatiko. Pagpapanatili ng mga pampublikong libangan gaya ng Serbisyong pag- parke at palaruan
edukasyon. Libreng pag-aaral sa elementarya at hayskul, suweldo ng mga guro, pagpapagawa ng paaralan, pagbili ng mga libro at iba pa.

34

Mga Gabay na Tanong: A. Batay sa diagram na nagpapakita ng mga Proseso ng Paghahanda ng Pambansang Badyet, bakit mahalaga na dumaan sa ganitong proseso ang paghahanda para sa taunang badyet ng bansa? Paano ito nakatutulong upang sapat na matugunan ang mga pangangailangan ng bansa? _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ B. Magbigay ng tatlong pinanggagalingan ng pondo ng pamahalaan at iplawanag ang bawat isa batay sa iyong sarling pagkakaunawa.
_____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _______________________________________________________ _ _

35

Bilang pagtatapos, punan ang mga patlang upang makumpleto ang mga pangungusap.

Sa pagtatapos ng aralin tungkol sa pambansang badyet, natutunan ko na ito ay _______________________________________________________________ _ ______________________________________________________________ _________________________________. Dalawa sa mga sa ideya na aking natandaan ay ____________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ ___________________________________________________ Natutunan ko ring pahalagahan ang ___________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________.

Gawain 6: Ako ang Pagbabago! Batang-bata ka pa at marami ka pang kailangan malaman at intindihin sa mundo. Ito ay isang linya mula sa kanta na ng Apo Hiking Society. Kung susuriin ang bahaging ito ng awitin, masasabi mo na marami ka pa talagang dapat pang malaman tungkol sa mundong iyong ginagalawan? Pero sa panahon ng computer at sa impluwensyang dala ng media, marami kang mga bagay na nakikita at bukas na ang iyong mga mata sa mga kaganapang nangyayari sa iyong pamayanan o sa buong bansa. Sa bahaging ito, ihahanda ka sa pagbuo ang isang pampublikong panukala na sa palagay mo ay tutugon sa isang partikular na suliranin na dinaranas ng iyong pamayanan. Pero bago mo simulan ang gawain, importanteng malaman mo muna ang kahulugan at kahalagahan ng pampublikong panukala o public policy.

Ang Pampublikong Patakaran ay pamamaraan ng isang pamahalaan na tugunan ang mga pampublikong isyu sa pamamagitan ng mga batas, regulasyon, desisyon, o mga aksyon na may kinalaman sa ang problemang kinakaharap nito. Maraming mga isyu ay maaaring sa pamamagitan ng pampublikong patakaran kabilang ang krimen, edukasyon, patakarang panlabas, kalusugan, at kapakanang panlipunan.

36

Ang proseso upang lumikha ng isang bagong pampublikong patakaran ay karaniwang sumusunod tatlong hakbang: pagtukoy sa suliranin, pagbabalangkas ng ordinansa at pagpapatupad. Ang panahon ng pagpapatupad sa isang bagong patakaran sa isang pamayanan ay maaaring tumagal mula sa mga lingo o sa ilang taon, depende sa sitwasyon at pangangailangan. Ang Pampublikong patakaran ay maaari ring gawin sa pamamagitan ng mga lider ng relihiyon at kultural na institusyon para sa mga kapakinabangan ng mga nasasakupan nito. Kapag nalikha ang bagong pampublikong patakaran, may tatlong mga bagay ang kasangkot sa proseso: ang problema, ang indibiduwal o grupo, at ang mga patakaran. 1. Ang Problema ay ang isyu na nangangailangan ng solusyon; 2. Ang mga indibidwal o grupo na may kakayanang bumubuo ng plano upang tugunan ang problema; at 3. Ang patakaran ay ang huling bahagi na dapat gawin. Ito ay masasakatuparan kung may pag-apruba ng local or pambansang pamahalaan. Karaniwan na ang mamamayan ang gagawa ng paraan para mapaalam sa pamahalaan ang problema o isyu. Maari silang sumalat ng lihan o magpadala ng e-mail, tumawag sa telepono sa mga lider ng lokal na pamahalaan. Kapag nakarating na sa mga kinauukulan ang isyu, dadaan ito sa ilang mga pagpupulong at sa prosesong ito mabubuo ang bagong pampublikong patakaran.

Mga Halimbawa ng mga Pampublikong Patakaran:

BAWAL MANIGARILYO SA MGA LUGAR MALAPIT SA PAARALAN AT SIMBAHAN BAWAL NA PO ANG

GAMITIN PO NATIN ANG TAMANG BABAAN AT SAKAYAN NG DYIP

BAWAL ANG MAGSULAT SA PADER AT PAGSIRA SA MGA SIGN BOARDS

BAWAL MAGTAPONG NG BASURA DITO.

PAGGAMIT NG PLASTIK SA ATING BARANGAY

BAWAL TUMAWID! GAMITIN PO NATIN ANG PEDESTRIAN LANE

37

May ilang halimbawa ng mga idibiduwal, grupo o organisayon na gumagawa ng paraan para tugunan ang ilang suliraning pampamayanan o pambansa. Ito ay ang mga sumusunod: 1. Rotary Club nagbibigay ng ibat ibang programa tulad ng pabahay, pagsugpo sa sakit na Polio at Tuberculosis , edukasyon at kabuhayan, at marami pang iba. Bisitahin mo ang www.rotary.org 2. Rotaract Club of Manila Metro- isang organisasyon sa Pilipinas ng mga kabataang tunutulong sa mga gawain ng Rotary Club na nakatuon sa mga progrmang pangkabataan.Tignan ang kanilang mga proyekto sa www.manilametro.multiply.com 3. Efren Penaflorida- Tinanghal na pandaigdigang CNN (Cable News Network) Hero ng taong 2009 dahil sa kanyang Kariton Klasrum na naglalayong magbigay ng oportunidad sa mga mga kabataang makapag-aral kahit wala sa paaralan. Sundan ang kuwento niya sa http://efrenpenaflorida.org/ 4. Gawad Kalinga binuo ni Ginoong Tony Meloto upang bigyang tulong ang mga pamilyang Pilipino na nagnanais magkaroon ng sarling tahanan at magandang kabuhayan. Tignan kung ano ang kanilang mga gawain sa www.gk1world.com 5. Philippine Funds for Little Kids- sa pamumuno ni Jay Jaboneta, nabigyan ang mga kabataan sa ibat ibang bahagi ng Pilipnas ng mga bangka para hindi na nila kailangang lumangoy sa dagat papunta sa kanilang paaralan. Sundan sila sa http://jayjaboneta.com/?tag=masbate-funds-for-little-kids

38

Sa bahagi ng araling ito, natutunan mo ang mga bagay na may kinalaman sa paggawa ng pampublikong patakaran. Isa-isang pinaliwanag kung ano ang kahulugan at mga pamamaraan ng paggawa nito. Ang susunod ay ilang pagsasanay na susubok sa iyong kaalam ukol sa paksang tinalakay. 1. Basahin ang mga sumusunod na halimbawa ng (1) pampublikong patakaran, (2) suliranin ng barangay at (3) solusyon ng indibiduwal, isang grupo o organisasyon. Pagkatapos ay punan mo ng mga naangkop na sagot ang iba pang bahagi ng talaan.

Suliranin ng Barangay

Pampublikong Patakaran

Solusyon ng indibiduwal, grupo o organisasyon Ang Samahan ng mga magulang at guro ang naglunsad ng Clean Up drive kasama ang mga mag-aaral at mga empleyado ng paaralan

Marumi at puno ng basura ang ilog malapit sa paaralan

Ang Barangay ay nalaan ng karagdagang badyet para magamit sa pagpapalinis ng ilog at paglalagay ng mga paskil na nagbabawal magtapon ng basura

Dumarami ang bilang ng mga kabataang hindi pumapasok sa paaralan dahil sa mga computer shops Tumataas ang bilang ng malnutrisyon sa barangay May nagaganap na mga agawan ng cellphone sa isang kalye ng barangay Ang mga aso na nasa kalsada ay maaring maging dahilan ng paglaganap ng rabis. Maraming mga bata ang lagging nasa lansangan at hindi nabibigyang atensyon sa kanilang mga tahanan

39

2. Punan ng mga salita upang mabuo ang pangungusap: Mula sa ginawang chart ang aking nalaman na __________________________ ________________________________________________________________ ____________________________Ang koseptong natutunan ay mahalaga sapagkat ________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________.

PAGTATAPOS NG PAGPAPALALIM: Mula sa bahaging ito, ating tinalakay ang iba pang mga karapatang maaari mong gawin bilang mamamayan ng bansa. Sinaad din sa araling ito kung anu-ano ang iba pang mga gawain ang maaari mong magawa para sa bansa. Anu-ano ang mga bagong kaalaman ang iyong natutunan mula sa paksa? Mayroon bang mga ideya ang masasabi mong may direktang kaugnayan sa iyong mga kasalukuyang nararanasan? Ngayon na mas marami at mas malalim na pagkakaunawa ka na sa paksang ito, ikaw ay handa para ipagpatuloy ang mga susunod na mga bahagi.

40

PAGLALAPAT: Ang iyong layunin para sa bahaging ito ay magamit ang mga kaalamang natutunan mo sa totoong karanasan sa buhay. Isang gawain na magpapakita ng iyong pagkakaunawa sa kabuang ideya o konseptong tinakay natin sa modyul na ito. AKSYON PARA SA AKING PAMAYANAN Magkakaroon ng buwanang pagpupulong ang mga miyembro ng inyong Sanguniang Barangay. Ikaw ay isa sa mga Kagawad na inatasang gumawa ng isang pampublikong patakaran o polisiya na tutugon sa isang suliraning nararanasan sa inyong pamayanan. Kinakailangan mong ipaliwanag ang iyong nagawang polisya sa harapan ng iyong mga kasamahan gamit ang mga datos na nakalap mula sa iyong pagsasaliksik. Kinakailangan mong maipakita ang mga sumusunod: 1. Ang isang problema o suliraning napili at sa tingin mong kailangan tugunan ng isang pampublikong patakaran 2. ang pampublikong patakaran na iyong imumungkahi para sagutin ang suliranin ng barangay 3. ang mga pamamaraan kung paano mo ito ipatutupad sa inyong barangay. Upang matiyak ang kanilang pagsang-ayon, kailangan mong tiyaking masunod mo ang mga sumusunod na pamantayan: 1. Organisasyon 2. Kaangkupan (Reliability) ng mga datos 3. Praktikalidad 4. Kapakinabangan ng Ordinansa

41

Mga Pamantayan sa Paggawa ng Pampublikong Patakaran o Ordinansa na Tutugon sa Suliranin ng Barangay

Mga Pamantayan 4 NAPAKAHUSAY Ang ordinansa ay tuwirang tutugon sa suliraning nabanggit at na makatutulong sa pagbibigay ng magandang serbisyo publiko at madali itong mapatutupad. Organisado at kumpleto ang mga datos at ito ay naipaliwanag ng mabuti at walang pagkakamali. 3 MAHUSAY Ang ordinansa ay tuwirang tutugon sa suliraning nabanggit at makatutulong sa pagbibigay ng magandang serbisyo publiko. 2 NALILINANG Ang ordinansa ay maari pang linangin upang tuwirang tutugon sa suliraning nabanggit at makatulong sa pagbibigay ng magandang serbisyo publiko. Ang mga datos ay naipaliwanag ngunit may ilang mga pagkakamali para hindi naging ganap na malinaw ang pagpapaliwanag. Ang nabuong ordinansa ay makatotohanan at naangkop sa pangangailangan ng mga mamamayan ngunit may ilang katanungan ukol sa tamang budget, panahon at mga kakailanganing kagamitan sa pagpapatupad ng ordinansa May lohikal na organisasyon ngunit hindi masyadong malinaw ang pagkakalahad ng mga ideya 1 NAGSISIMULA Ang ordinansa ay hindi angkop upang tuwirang tumugon sa suliraning nabanggit at makatulong sa pagbibigay ng magandang serbisyo publiko. Maraming pagkukulang sa mga datos at ito ay hindi naipaliwanag ng mabuti.

Kapakinabangan 30%

Kaangkupan ng mga datos 25%

Madaling maunawaan dahil organisado at kumpleto ang mga datos. Ito ay naipaliwanag ng maayos.

Praktikalidad 25%

Ang nabuong ordinansa ay makatotohanan at naangkop sa pangangailangan ng mga mamamayan at isinaalang-alang ang budget, panahon at mga kakailanganing kagamitan sa pagpapatupad ng ordinansa Maayos, komprehensibo at madaling maunawaan ang pagkakalahad ng mga ideya sa nabuong ordinansa

Ang nabuong ordinansa ay makatotohanan at naangkop sa pangangailangan ng mga mamamayan.

Hindi naging praktikal ang ordinansa dahil hindi ito naaayon sa pangangailangan ng mga mamamayan at ang budget, panahon at mga kakailangaing gamitan ay hindi angkop.

Organisasyon 20%

Maayos at madaling maunawaan ang pagkakalahad ng mga ideya sa nabuong ordinansa

Hindi maayos ang organisasyon at hindi malinaw ang pagkakalahad ng mga ideya

42

PAGTATAPOS NG PAGLALAPAT: Sa bahaging ito, inatasan ka na sumulat ng isang pampublikong patakaran na sasagot sa isang partikular na suliranin ng iyong pamayanan. PAGWAWAKAS NG MODYUL Tunay na mahalaga ang partisipasyon ng mga mamamayan sa mga gawain ng pamahalaan at ganon din ang kahalagaan ng pagtupad ng tungkulin ng pamahalaan sa mamamayan nito. Tulad ng iyong mga natutunan sa modyul na ito, ipinakita na hindi dahil ikaw ay bahagi ng batang populasyon ay wala ka ng magagawa para sa iyong bansa. Panoorin mo ang isang bidyo na ginawa ng mga mag-aaral na tulad mo. Ito ay ang kanilang proyekto sa Araling Panlipunan. Matapos mong mapanood ito, sagutan ang mga gabay na tanong sa ibaba.

Insert video here (http://www.youtube.com/watch?v=U5qs1aOf3Zs

43

Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang iyong naramdaman matapos mapanood ang bidyo? Ipaliwanag ang iyong sagot.
___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ _______________________________________________________________

2. Ano ang suliraning binanggit ng mga kabataan sa kanilang bidyo? Sa iyong palagay, bakit ito ang kanilang napiling paksa? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____________________________________________________________ 3. Kung sila ay iyong matutulungan, paano mo tutugunan ang suliraning kanilang ipinakita? Sinu-sino ang maari mong makatulong para ito ay tuluyang mapuksa? Ipaliwanag ang iyong sagot. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____________________________________________________________ 4. Sa ipinakitang mensahe ng mga kabataan sa bidyo at sa iyong ginawang pampublikong patakaran, masasabi mo ba na ito ay isang pamamraan ng pakikibahagi sa mga usapin sa lipunan at nagpapakita ng mga katangian ng isang mapanagutang mamamayan?Ipaliwanag ng mabuti ang iyong sagot. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ________________________

44

PAGTATAYA NG SARLING KAALAMAN MULA SA MODYUL Batay sa iyong mga natutunan mula sa modyul na ito marahil ay natutunan mo ang mag konsepto at kaalaman na hindi mo lamang magagamit sa pagpasa sa mga pagsusulit o para magkaron ng mataas na marka sa Araling Panlipunan. Higit sa lahat ng ito, ipinakita sa iyo ng modyul na ito kung ano ang kahalagahan ng papel na ating dapat gampanan bilang Pilipino at ang pagtupad sa responsibilidad ng ating pamahalaan. Para lubos mong matandaan ang iyong mga natutunan, punan mo ng mga angkop na salita o paglalarawan ang concept map sa ibaba. Mga Proseso ng Pamahalaang Demokratiko at Republikano

Ang mahahalagang mga konseptong aking natutunan na magagamit ko sa pagiging mapanagutang mamamayan

45

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT

1.

Ano ang tatlong sangay ng pamahalaan ng Pilipinas?

e. f. g. h.
2.

Audit, Comelec, Ombudsman COA, COMELEC, CSC Ehekutibo, Hudikatibo, Lehislatibo * Kongreso, Konseho, Senado

Ikaw ay tagapag-ulat sa isang estasyon ng telebisyon. Inatasan ka na gumawa ng isang dokyumentaryo ukol sa isyu ng katiwalian sa pamahalaan. Inaasahang ipakita mo ito sa pinuno ng News and Currents Affairs Office Alin sa mga sumusnod na ay iyong gagawin upang matiyak na balanse ang iyong ulat?

e. Siguraduhing maganda ang mga anggulo ng kamera para maging kaaya-aya ang dokyumentaryo. f. Kakalap ng sapat ang mga datos at materyal na gagamitin na ipapakita sa dokyumentaryo* g. Isasaalang-alang ang imahe ng pamahalaan upang maipakita na maganda ang ginagawa nito para sa bansa h. Hahanap ng mga sikat na personalidad na magbibigay ng mga kumento sa isyung tinatalakay
3. Anong a. b. c. d. batas ang lumikha sa CAR or Cordillera Administrative Region? RA 6764 RA 6765 RA 6766 * RA 6767

4.

Ikaw ay researcher para sa isang pahayagan. Itaatasan kang gumawa ng artikulo na magbibigay ng mungkahi para ito ay solusyonan. Nalaman mo na isang suliranin ng bansa sa kasalukuyan ay ang paglaganap ng mga bilang mga kabataang nalululong sa ipinagbabawal na gamot. Alin sa mga sumusunod ang dapat gawin para tugunan ang suliraning ito?

e. Ang pamahalaang lokal ay maglulunsad ng polisiya para tugunan ang suliranin f. Isang ahensya ng Pamahalaang Nasyonal kaagapay ang World Health Organization ang maglulunsad ng programang tutugon sa suliranin* g. Ang solusyon sa suliranin ay kanyang tugunan ng programa ng isang organisasyon sa bansa h. Ang pamahalaang lokal ay ang tanging sektor na magkatutugon sa suliraning nabanggit
5. Ang linyang Kami, ang nakapangyayaring sambayanang Pilipino, na humihingi ng tulong sa Makapangyarihang Diyos, upang bumuo ng isang makatarungan at makataong lipunan at magtatag ng isang Pamahalaan na kakatawan sa aming mga mithiin at mga lunggatiin. na mula sa Preamble ng Saligang Batas ay

46

nagpapakita na:

e. Ang mga Pilipino ay maka-Diyos f. Ang mga mamamayang Pilipino ay nagkakaisa sa pagsuporta sa ating gobyerno g. Ang gobyerno ay dapat gumawa ng paraan upang mapangalagaan at mapagsilbihan ang mga mamamayan nito sapagkat wala ito kung wala ang mga taong bumuo dito* h. Ang mga Pilipino ay sadyang mapagmahal sa makatarungan at makataong lipunan

47

GLOSSARY

Bileteral- nauukol sa, na kinasasangkutan, o nakakaapekto sa dalawa o sa magkabilang panig, partido, o ang mga tulad ng: isang bilateral na kasunduan Buwis halagang kinukuha ng isang pamahalaan para sa suporta o para sa mga tiyak na mga pasilidad o serbisyo, mula sa kita ng mamamayan, ari-arian, mga benta, atbp. Demokrasya- pamahalaan ng mga tao; isang uri ng pamahalaan kung saan ang kapangyarihan ng kataas-taasan ay nakaatas sa mga tao at tuwirang pinamamahalaan sa pamamagitan ng mga ito o sa pamamagitan ng kanilang mga inihalal sa isang sistemang elektoral. Estado - isang organisadong politikal na komunidad, na naninirahan sa ilalim ng Kongreso- ang pambansang pambatasan katawan ng isang bansa, lalo na ng isang republika. Saligang Batas- kalipunan ng mga alituntunin at mga katuwira't prinsipyong katanggaptanggap na siyang batayan ng pag-iral ng isang kasarinlan. Partikular sa isang demokratiko'ng bansa tulad ng Pilipinas, ang saligang batas, sa katuturan, ay ang dokumento'ng nasusulat na pinagtibay ng direktang partisipasyon ng mga mamamayan na siyang nagtatakda ng bisa at limitasyon ng kapangyarihan ng pamahalaan sampu ng mga karapatan at tungkulin ng kanyang mamamayan.

48

MGA BABASAHIN AT MGA SANGGUNIAN:

Paksa Saligang Batas 1987 Websites http://tl.wikipedia.org/wiki/Saligang_Batas_ng_Pilipina s www.rotary.org www.manilametro.multiply.com www.gk1world.com http://jayjaboneta.com/?tag=masbate-funds-for-littlekids http://efrenpenaflorida.org/ http://katnip.wordpress.com/tag/philippine-populationexplosion http://www.philstar.com/Article.aspx?articleid=611133 www.facebook.com/cesarapolinario http://www.dfa.gov.ph/main/index.php/philippineforeign-policy http://www.youtube.com/watch?v=U5qs1aOf3Zs http://dictionary.reference.com and http://translate.google.com.ph/

Rotary International Rotaract Club of Manila Metro Gawad Kalinga Philippine Funds for Little Kids Efren Penaflorida,CNN Hero 2009 Political Cartoon Editorial Janela Arcos Lelis Ugnayang Panlabas ng Pilipinas Live to Save a Life Video Glossary

49