XOS R.

OTERO ESPASANDN

C o n motivo da celebraci n do cente nario do nacemento ele Xos Roxelio Otero Espasancln , O Concello ele Cercleclo, conscie nte da grande importancia do seu legado cultural clecicliu honra-la sC1a insigne fi gura, ata o de agora descoecicla para rno itos ele ns. Con esta sinxela e ben merecida homenaxe prete ndemos dar a coecer, anda que s sexa un pouco, a este prolfico escritor e mestre cercleclense. Como mo itos dos nosos antepasados, por diversas circunstancias da vicia , veuse obrigaclo a abandona-la te rra que el tanto amaba e lembra nos seus poemas, chega nclo extre mo ele clesexar "(. ..) metro e medio do chan pra canelo mo rra .. .". Sirva ele mostra esta pequena publicaci n onde se recollen algns dos seus poe mas en galego que se atopaban espallaclos en diferentes xornais e revistas. Dende aqu queremos agradece-la colaboracin desinteresada ele tclolos que nos axuclaron para levar a cabo a le mbranza cleste filio ilustre .

NOTA AUTOBIOGRFICA
"Vien ao mundo co cantar dos galos o 8 de novembro de 1900 nunha pequena aldea do axuntamento de Ce rdedo: Santa Olaia de Castro. Al, veira do Castrod iz e de cara Conla, pasei os catorce primeiros anos da mia vida bebendo a mancheas canto de bo e malo achei ao meu redor. Podo dicir que pra mina vida era entn e anda hoxe un miragre, un puro miragre, como unha brandida de cereixas maduras, como a neve que de vez en cando baixa co vento norte e tapa coa sa brancura e o seu silencio os toxos, as urces, os penedos dos montes vecios. Mais de todos os encantos da vida ningn me chegou tan adentro como a auga: a auga dos ros, das fontes, da choiva; o son das augas, s veces calmo, quedo, s veces ameazante, s veces case imposible de ouvir entre os musgos ou as silvas ou os fentos; os reflexos do sol ou das nubes, dos bidueiros, dos carballos, na tona da auga dunha represa; o manso doblarse dos brizos baixo a corrente; as espesas so mbras das barbe iras sobre un re moo do ro; as espadanas e os xuncos aplanados pola crecida; ... todo isto e mil cousas mis asociadas coas augas en todos os estados e aparencias sempre me atraeu e anda me atrae cunha forza ou cun feitizo extrao. Non me lembro de moitas datas da mia vida; mis que de administrala, coidei de vivila, e por iso cando miro atrs, vnseme enriba recordos de vivencias, de experiencias vitais, mais nunca datas, anos, das,... Por iso non sei en que ano me fun a Santiago a estudiar a carreira de mestre. Coido que acabei no ano dezanove, e dal, de Santiago (a cibdade en que a pedra se fixo ialma, e mis que ialma, misterio vivo, fervente; a cibdade en que Deus, o Pai, re cal neno, e na sa risa fainos presente a forza e a bondade), dal fun a Marruecos, onde a mia sede de auga clara, de auga generatrix, de auga imaxinativa, crece u ata a anguria, case ata a doenza. Volto a Galiza, pasei uns seis anos entre ensinar, estudar e vivir en Santa Uxa de Ribeira. Praias, pieirais, cons, montes, a Ra de Arousa, Corrubedo, O Barbanza, dunas, citanias, mmoas, dlmenes, gaivotas, algas, peixes, tormentas, faros, ondas, lestas, ... van conmigo anda, e non coido que me deixen ata a morte. Al coecn a moitos amigos e xunteime co n outros, uns mortos na flor da vida, coma Manuel Antonio, M. Fernndez Sendn, Jos e Manuel Castelao, ... Por aqueles anos Ribeira foi un centro de inquedanzas. Al ao lado viva Valle lncln, con quen todos ns pasamos horas que, pola mia parte, nunca enquencerei. De Ribeira fun a Madrid Escola Superior de Maxisterio, onde non aprendn nada novo, mais coecn al canto haba de mozo no pleno sentido da palabra, entre outros a Machado, a Cosso, ... Traballei no Museo de Ciencias, asistn a clases de matemticas e filosofa na Universidade, esquiei no Guadarrama, viaxei polos arredores, vin paisaxe, pintura, ceos, ros, neves, ... En Madrid caseime e naceu a mia filia. Logo .. . Francia, un ano en Inglaterra, sete en Buenos Aires, onde traballei coma nunca traballara. Dal brinquei aos Estados Unidos, a unha vilia do Oeste de Pensilvania, onde agora vivo, coa mia muller e a mia filia, ensinando espaol e cultura espao la. Vivo rodeado de libros. Paseo canto podo, case se mpre acompaado pola mia muller, tratando de desentraar a ialma desta paisaxe, de entender este arbres, estas flores, estes paxaros, esta luz ... De cando en cando escribo algn verso e sobre todo converso cos moitos amigos esparexidos polo mundo.. . E quizis calquer da, afeito xa a trotar camios, me lance outra vez en calquera direccin, dentro ou fora deste pas. Veremos". Esta nota autobiogrfica foi escrita por Xos Otero Espasandn no ano 1950, en Waynesl!lurg (Pensylvania). O mestre, ensasta e poeta, morrera o 17 de Outubro de 1987 en Betsheda (Maryland), logo du n exilio de 48 anos dende o final da Guerra Civil espaola. Nunca voltou sa terra.

XOS OTERO ESPASANDN E A POESA

"Pra min a poesa nunca foi tema de especulacin. Acptoa como un feito mis, como unha dimensi n da vida humana, e sen formalidade ningunha , como sen querer, cultvoa de cando en cando e vvoa onde que ira a atope. No mundo da esp ecu lacin prefiro a metemtica poesa, non sei ben p or qu . Quizis porqu e, dentro da sinxeleza das premisas de partida, permite abranguer horizontes no n menos complexos e belos que os da p oesa mesma. Os que prefiren a poesa como te ma en que exercitar os anceios analticos do esprito matemtica abonclan mis e a eles debo de ixarlle a vez, ancla que me reserve o dere ito de non estar de acordo con eles. Pra min a poesa algo as como o ar que respiro ou como o sangue que corre polas veas; sntoa dentro e beira de min; s veces fe rve dentro do meu peito e semella que me vai cortar o alento para sempre; outras dixame mudo ou, p olo contrario, faime corre r, berrar... De todo isto poden dar testemuo as praias de Corrubedo barridas polos ventos do Atlntico, os d lmenes d o Barbanza, os p enedos de Castrodiz, os sombrizos remansos d o Lrez e mil e mil cousas mis desa Galiza, desa Castela, d esa Catalua , desa Asturias e de case tocias as comarcas de Espaa, vividas por min a grandes tragos e que , anda h oxe, acude n a coto ao meu recordo deixndome cos ollos valde iros p erdidos no espacio. Sen nunca pararme a pensalo moito, sei ben que un da calqu era os me us ollos qu edarn valdeiros de verdade, de poesa e d e carne; n o n haber pra eles cores, augas claras ou sombrizas, horizontes m areiros nin lias de cumes; non haber msica de paxaros nin de outra erase nos me us ouvidos, e quizis ata o recordo se desbibuxe en cousa duns segundos .. . Mais se ch ego a este intre coa mente clara e serea, terei o consolo de haber vivido alerta poesa e beleza, ora xurdan do esprito dos homes, ou latexen no cantar das labercas, no fuxir das augas ou das nubes".
Waynesburg, 1950

PICO DE CASTRODIZ
Castrodiz, castro amigo en terras de Cerdedo: Nacn ta veira, soi coas tas lendas senda nena. Ergueito sen fachenda, no vran e no inverno, escoitando do Lrez que baixa entre penedos o canto sosegado, penso en t, Castrodiz, pastor de campanarios e luceiros. Vinte parroquias soan e anceian ao redor teu, mentras que ti, antergo Castrodiz, no mar saas e coma el abismaste nos nmaros do ceo. Nacn no teu regazo e a ti subn a ver o mar, moi cedo, unha man de maio, tola de labercas. Voaban os centeos dunha ladeira outra mordidos os calcaos polo vento. As tas curmns, a Con/a e a Baica, de arriba abaixo vestan de amare/o. Pdoche, Castrodiz, dende esta terra Mis abaixo de Dorna e Pontevedra, pla lia en que os saas brincan da terra [ao ceo,] non sei se vn o mar ou o soei, subido, Castrodiz, aos teus hombreiros. (Mar de Marn, mar de Marn, recendo de sal e laranxeiros'...). envellecida nova, metro e medio de chan pra cando morra soar cos enxamios dos vence/los, ca flor do toxo, ca gloria das labercas e a brancura das neves de febreiro. Bos Aires, febreiro de 1942 acrdome de ti, dos teus penedos cubertos de fiques e de saas, nesta terra sen castros nin cruceiros, onde os nenas non soan nin ledos cantos garda o Tempo sen presas nin vagares. Pastor de mmoas en terras de C erdedol. D vello padrio dos meus saas, se cando cala o merlo e os campanarios dos contornos, noitia, chaman polos labregos, parlas co sabio moucho e rezas polos martas en segredo. Castrodiz, rexo castro de celtas en terras de Cerdedo, que ouces cantar o Lrez cando va/ve da feira de Soute/o soando cunha noiva da maria; Di vello castro: certo que cando todos durmen ao son do canto dos regueiros, ouces o son do mar, os rezos do teu vecio o Seixo?.

SERN
"Ao eminente mestre D. Amrico Castro, agudo esc ulcador dos horizontes da cu ltura espao la".

O da, quedo, marre

aupado nos cumes . Ao Jonxe carros de vinte a ld eas fan ll e o p ranto.

JI

Arre ce nde n buxos e rnadres e lvas, e o m e rlo r eza

os s e us vellos l atns

na ponla dun carballo.

III

~'

Da bosta que nte, e nlre das luce s, sae o e scar abe llo tirando do d estino. D e hrre o e n hrre o r e voan sonm.bulos n1orcegos, e a l das le iras sube o cantar do grilo pataque iro.

IV
Mis limpo e mis azul que os mesrnos c eas o fume dos t e llados cae preguiceiro na cun ea dos e spacios.
V

O campanario asclico-

ollos sen plpebras esculcando os abismos que se afondanvai contando os luceiros.

VI
Toca a.os rezos unha ve lla campana ... ? D e Quireza, Tomonde ou Sabucedo? ... D e spe to nada bule nin durme : almas e carpos ve lan o sile ncio!.

Pe n sy lvan ia. le breiro el e 1950

PONTES DO LREZ
"Aos amigos da mia infancia mortos ou vivos".
Ponles do ro Lrez, fetas de ceo e pedra: lvovos no recordo sempre ledas. Firmes ponles, brinco de ore/a a ore/a, maternos brazos da ialma da Gallaecia: conmigo andades sempre, as menias dos o/los moi abertas cara ao lonxe do tempo e das estrelas. Inverno tras inverno ferven as augas nas vasas estribeiras e pouco a pouco anganvos os o/los. Mais a inverna pasa, a seca volve, volve o ru-ru da rula, as andurias, o cantar das labercas. Ponles do ro Lrez, onde os ventas xostregan, onde morden os lazos do xaneiro e tamborilean as sarabias marceas: vin polos vasos arcos, ponles vedras, xurdir castelos de xacinto, meigos arcos da ve/la, o foguete do martn pescador, a flor das ameixeiras... Qu dedos vos teceron?. Foron dos anxos ou das meigas?. .. Por enriba de vs, como as augas eterna, pasa e va/ve a pasar de naife e da a ialma de Gal/aecia, ora feta a/al, ora aturuxo, canto ou lenda, mentres nas augas dondasro abaixo de vagar ou de presabailan todas a unha as vasas pedras. Por enriba de vs pasan as nubes en recuas ou en greas, enche e devala a la e as mareas; a madeira do tempo, veira vasa, faise escuma e area de puro croio; as camps de Cerdedo, Viascn, de Dorna e Pontevedra, cantan, rin, choran, recordan, rezan, e, ao cabo, marren de ve/las: e vos, ponles do Lrez, vestidas de fiques, xaramagos, crqueles, hedras, a estades, vivos saas entre ceo e a terra. Qu ben se saa, mozo ou vello, sentado a vasa ore/a en tanto cantan os muos e aln das nubes quedas do sern, na gaiola dos ceas, unha a unha acndense as estrelas... Quizis un da, pontes da mia infancia, valva a escoitar o merlo vasa veira!.. .

Pensylvania, inverno de 1950

COINCIDENCIAS
Xa no n pode ab o nclarn os - no prese nte ga lego- a o pini n p er:;oa l. Ho ra ele cl ebu xa r acorcl os e actu ar segun do eles. As arestas d os nosos p ensam entos tei'len ele se encl ereitaren a un vrti ce q ue fencla, lecli cioso e constante, as lon gas va lgacla s cl o p orvir, ta lmente a ferra cl o arado nunha terra v irxe . D enantes ele nad a ternos qu e abrir un rego el e re ferencia rectiln eo, es trem ec ido. S a ro ta corteira po n no ancl ar do p elegrin o a seg uran za cl a chegacl a e am ansa a cobra cl o camio ba ixo os pes danza n tes . Vela p o r qu ns, ficl eles ao sosego dos pieiros mansos , eiqu na veiram ar, apertarn o- las m an s na m ormura clun m es mo tema. Ca l ?. Ca l o utro p o de ser? A unicl acl e intern a ele Ga li cia ten qu e se r a nosa mira primeira . Ela ten q ue marca rn o- los des ignios mis elementais. Ga licia existir pl enam ente ca nelo o seu corazn , animado ele fond a cobiza, tea un resoa nte latexa r. Non ab o ncla qu e fa len uns po ucos . As nosas in te rrogaci ns, para se ren fru ctu osas, teen qu e inqu ecl ar o palio cl a con ciencia. Deica hoxe as p alabra s enxebri smo e ga leguismo ac ubill aro n case sempre ideas e ng uecl ell acl as, e n pu g na co es pirito ele hoxe, qu e no n ato p a acougo nas vaga lumes lricas dos nosos precursores . m es ter q ue asub ie o ven to no p entagram a das nosas no rm as . A fa ll a ele uniclacl e equi va le a nos cond enar ao clescoece m ento ele n s mesm os en co nx un to . Dunha enticlacl e sin gul ar o u colecti va soio se pode cli cir q ue "acta" ca nelo chegou a isa unidacle, co nd ici n do pro pi ame nte ac ti vo . Non ternos ancl a p o r qu ci ar creto a ises ca ntores cl o m o l q ue queren fag uer da sa uclacl e e cl a mo rril''i a as nosas primeiras e mc ll o res no tas . Ca les son os fac to res qu e se o p ol1 en unid ade ga lega, ao esc larecemento do noso estilo?. Parcenos qu e son: O individu alismo sen anten as . Po breza el e fe no noso destin o, qui z is po r cau sa do conce pto enfermo que ele ns mes mos ternos . O no n obxec tivar, ca da individuo ou entidacl e, o seu ideal , fag uendo clil algo emprazado " fora", algo do qu e un mesm o instrumento sen cl eixa r ele ser fin. A o rga ni zac i n da pro piedade, feito qu e enca dea as almas labregas coas argolas qu e estreman as leiras . Eis o problema d a nosa mocecl acl e contra po r a isas forzas nega tivas un grito ele x u b ilosa vontacl e. D empois el e b en cl esenguecl ellacl o o p en sa rn ento, vim os sernpre a parar a ista ve rba: vo ntacl e. No n hai recetas rev esgacl as nin conx uros artifi ci osos . Toci o fi ca n o fi o - remate e corn ezo- do qu erer se r. Xos O tero Esp asa ncln e Rafa el Di este ( Publi ca do n o "Eco ele Galicia", n . 315, X an eiro 1927, A H aba na)

CONCELLODE CERDEDO

IMPRENTA C. PEN -

PONTEVEDRA