Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Poesía
1. Introdución
A comezos do século XX os labregos vivían malamente por mor dos
trabucos e os foros, ademais de que na agricultura galega non existían as innovacións
que xa estaban presente na agricultura doutras zonas de Europa. Isto fixo se
producisen mobilizacións contra esta situación e, neste contexto, o cultivo da poesía
perdeu protagonismo. Con todo, non se produce un baleiro total na literatura, como
veremos deseguido.
1
Como consecuencia da crise de 1898 a poesía española vivira un momento de pesimismo, feito que só
cambia con Rubén Darío quen introduce o Modernismo, que pode ser de dous tipos:
1) sensual e cromático, a estética que se impoñerá;
2) máis próximo ao pesimismo da Xeración do 98.
Literatura Galega
1 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
A PRINCESA ROIBA...
■ poesía anticaciquil.
2) Vento mareiro (1915):
■ predomina o intimismo;
■ incitación á loita e mesmo á violencia, feito do que se arrepentirá
posteriormente:
ACCIÓN GALLEGA
Hino
¡Irmáns! ¡Irmáns gallegos!
¡Dende Ortegal ó Miño
Encomenda a folla do fouciño
fagamos rebrilar!
Literatura Galega
2 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
¡EN PÉ!
A Lois Porteiro
Validos de treidores
a noite da Frouseira
a patria escravizaron
uns reises de Castela.
Comestas polo tempo,
xa afloxan as cadeas…
¡irmáns asoballados
de xentes estranxeiras,
ergámo-la bandeira azul e
branca!
¡E ó pé da enseña da nazón
galega
cantémo-lo dereito
a libertar a Terra!
4) A man de Santiña (1921): peza teatral que lle piden en 1919 para estrear no
Conservatorio Nazonal d’Arte Galego2 fundado pola Irmandade da Coruña. É
unha peza que pretende dignificar a lingua, por iso a pon en boca de
personaxes burgueses afastándose do ruralismo do século XIX, que
identificaba o galego só co ambiente rural.
2
A creación desta institución é un feito moi alentador xa que intenta cubrir un baleiro importante no
sistema cultural galego. Así, promove traducións de pezas doutras literaturas e a creación de pezas
galegas renovadoras.
Literatura Galega
3 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
3
Quen mantén correspondencia con Noriega Varela, Álvaro Cebreiro e Risco, entre outros.
Literatura Galega
4 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
É autor de:
1) Montañeses (1901)
2) Do ermo (1920), obra que lle publican Risco e Otero Pedrayo.
4.2. Pensamento
4.3. Contexto
Durante a Época Nós hai unha serie de autores que se poden denominar
vangardistas, xa que seguen certas propostas dos manifestos das vangardas
europeas, pero sen levalas aos extremos. Por esta razón, para moito autores a
Literatura Galega
5 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
existencia de vangardas en Galiza é discutible, polo que quizais sexa máis axeitado
dicir que houbo a vangarda posible para unha cultura emerxente que se debatía entre:
a) a creación dun novo discurso nacionalista;
b) e o feito de dirixirse a unha sociedade difícil, na que seguramente non
triunfarían propostas extremadamente renovadoras (coma a escrita automática,
que non chegou a practicarse neste momento).
4.4. obra
Manuel Antonio comeza escribindo unha poesía moi convencional,
mesmo na liña da de Cabanillas (combativa e previsible), pero axiña vai abandonando
isto en favor de formas máis vangardistas (versolibrismo, metáforas múltiples...)
Os vellos
Os vellos non son os que escribiron ha= moitos anos -ueles son os devanceiros. Os
vellos son os que escriben hoxe como se vivisen no antonte dos séculos. E a lei de
sucesividade que nos fai respetar ás devanceiros, é a mesma que nos ergue e move - Critica os que
para enterrar os vellos en vida, baixo a lousa inrnábil da súa vulgaridade, pola acefalia escriben no
que supón o desexo de definir co pasado a hora de hoxe. Esta gafuara, de ser leigada a século XX coma
si mesma, debera irse, por exemplo, a Madrid, metrápole peninsular da barbarie
no XIX, non aos
civilizada, onde a súa teimosía anti-cronolóxica encadraría moi ben, completando aquel
ambiente de inferioridade. Pero é a nosa desgracia que non só non fan =so senón que
devanceiros.
aínda teñen o pretendemento, que en parte conseguen, de pasar por persoeiros da
nosa cultura; e isto con outras cousas máis, é o que non pode seguir sendo.
Literatura Galega
6 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
andar cos pes atados o tratar de libertarnos dos trabamentos externos sen facer antes
o mesmo coa podredume interior.
- Insístese na
O ruralismo necesidade dunha
renovación
Os nosos poetas, dende os precursores ata os seus herdeiros actuais, non serviron estética antes cá
máis que para embrutecer o noso sentimento. Esta verdade, espallada ás catro política.
ventos, seria o verdadeiro comenzo da loita xeral galeguista, Porque o voluntario
castramento espiritual e colectivo que supón na Galicia a existencia do caciquismo.
da ignorancia. do renunciamento á vida e á dignidade, cómpre anulalo antes que no - Uso do adxectivo
terreo pohtico-social, no senso estético. enxebre de xeito
Unha conveniencia estética pura e enxebre é o primeiro paso da volta a nás mesmos. vangardista, xa
E o máximo crime de lesa patria é un verso dese xeito que pregoan as ras da lagoa que se pretenden
académica querendo irnpor o seu anacrónico croar por riba de toda voz nova, ceibe e
non renunciar ao
ceibista. Porque ese fato de eunucos literarios, de espírito choldo e ateigado
dunha declamatoira cursilería palabreira, son os que farán arre egar de si mesmo a significado desta
calquera bo galego de espírito amplexo e depurado que coide ver neles a alma palabra que non
da raza. existe noutras
Mentres que tódalas culturas europeas foron erguendo, de pouco tempo acá, linguas romances.
mausoleos de escuridade encol dese xeito de mortos en vida, ¿que espectáculo é o Con todo, este uso
que damos en Galicia? non triunfaría
Momias que fan esculturas á súa imaxe e semellanza. Mentres eles, cinguidos ó
dada a carga de
pasado, seguen cicelando estatuas feitas, fagamos nós, coas nosas inquedanzas,
unha nova figura, grotesca quizais pero nova ó fin, para retábulo dos tempos. ruralismo do
termo, que fora
unha mot clée no
XIX.
Os devanceiros
II
"Pollitos bien"
4
Losada é unha errata, Manuel Antonio refírese aquí a Lamas Carvajal.
Literatura Galega
7 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
Hai os que teñén algún valor e desménteno expresándos en castelán. A estes só - Refírese a persoas
queremos recomendarlles que escriban en catalán, inglés ou francés. Extranxeira por cuxa obra é
extranxeira, vale máis unha fala de Europa que a da Meseta. , Hai os galegos interesante, pero
capacitados para vivir hoxe que, por rutina, seguen ollando para atrás. Porque que escriben en
agardamos a súa conversión, só queremos dicirlles que xa é hora. Hai os dunha certa castelán.
clase derradeira, dos cales abonda con... non falar deles.
III
Nós
Despois de ter dito que non traernos pretensións doutorais nin doutro xeito
semellante, xa non cómpre dicir que estarnos moi lonxe de querer impor ningunha
concreta lexislación estética.
Cansos xa de percorrer canijos vellos e fracasados, temos arrenegado de todos eles;
pero non queremos sinalar un camino determinado. A nosa ruta, nos primeiros
pasos,
quere tan só coñecer por onde non debemos ir: tódolos outros caminos poden ser
- Proclama o
nosos. ANovidade que enxerguemos é tan só un anedamento, un ceibamento do individualismo.
pasado sen a definición da súa resultanza: isto é arbitrariamente persoal,
E aquí cómpre que manifestemos a falla de creto que nos merece a gran parte dos
novos "movementos" literarios e artísticos, con ningún dos cales, enténdase ben,
queremos que se trabuque a nosa rebeldía. Porque case todos eles esquecen unha
daquelas dúas bases. Ou son un negamento non só do pasado se nón de tódolos
tempos e tódalas cousas, dende o bo gusto ata a razón máis rudimentosa, ou queren
encadrar a estética actualista en dogmáticos pieceptos, todo o novos que se queira
pero pouco respetosos, dende logo, coa anárquica dilecn individual.
Literatura Galega
8 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
exemplo, en
“Excelsior” de
Foulas.
IV
¡Mocidade!
Agora cómprevos dicir, mozoa da nosa Terra, se pensades seguir indo costa abaixo
polo tempo ou encarados co porvir.
- Chamada á
Se queredes libertarvos do xerme da veller e da morte. Se queredes adonarvos da
vosa mocidade ou seguir sacrificándoa nun altar de Mitos e Fracasos. mocidade
Cómpre romper a marcha pola mesma estrada que fagamos cos nosos pasos e
afrontar nela unha peregrinaxe sen chegada, porque en cada relanzo do camiño
agárdanos unha voz que nos berra: ¡Máis alá!
1) Prosas metapoéticas:
a) “Fatiguemo-nos”:
Crítica á poesía paisaxística e ruralizante do XIX e descrición do
galego coma un pobo infatigable, que repite o xa feito unha e outra vez
(coma a rima fácil: -iño, -iña). Polo que avoga por unha ruptura en
relación coas vangardas europeas.
Cita de Borges criticando o modernismo, nun momento no que aínda era
un descoñecido.
O fragmento si o único que nos trai o abril é un saldo de frores de bazar
adiántase á afirmación de Elitot (abril é o mes máis cruel).
Imaxes creacionistas (sen referente real) coma onde as imaxes
vengativas disparan escándalos.
b) “Prólogo de un libro de poemas que ninguén escribeu” , ficción na que
reconstrúe un prólogo para un libro inexistente, pero que lle gustaría que
existise.
Individualismo característico de Manuel Antonio, malia a súa
participación en movementos coma o anarquismo e o nacionalismo
(afíliase ás Irmandades da Fala).
Estética popular concibida coma un punto de partida, ao contrario que
Castelao, que a vía coma un fin.
Asalto á razón: ataque á gramática.
Referencia ao aforismo bíblico de que a letra mata e o espírito vivifica.
Con todo, sempre queda na obra de Manuel Antonio algún trazo de
sentimentalismo.
2) Primeiros poemas:
a) (1918), poema en castelán de estética romántica.
“Solo tú, luna pálida...”
Posteriormente abandonará definitivamente o castelán e tamén os elementos
románticos.
b) “Lamentación” (1918): sextetos hendecasílabos (AABCCB) de estética
romántica. Composición publicada no xornal La Razón en maio de 1918.
Literatura Galega
9 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
Soio
[1918]
e) “Rima”: aínda non estamos perante o verso libre, unha das conquistas do
Imaxinismo (T. S. Eliot e Ezra Pound).
5
Manuel Antonio fixera un pacto de sangue cos seus amigos para non volver escribir en castelán.
6
É probable que haxa unha errata e que Manuel Antonio quixese escribir outa (termo recuperado da
toponimia), non outra.
Literatura Galega
10 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
Rima
f) “Dispois”:
Dipois...
Un can arripiante
dixo ó lonxe non sei que longa cousa.
Pasaba un camiñante
d’unha roita que endexamais repousa.
Literatura Galega
11 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
Febreiro, 1920
■ Elementos innovadores:
Disposición das liñas;
Fai referencia á comitiva dun enterro, pero non de xeito claro, polo que o
lector ten que facer un esforzo ao ler o poema.
■ Elementos tradicionais:
Rima.
A leición de mañán:
Química
Logaritmo
A ollada
alleeira
pousando-se n-as liñas
Doemos unha coita
Pensamos máis alá
Aluciñante
lírica chuvisca
tí adiviñas
o que me dí o teu son cando m’atopa só?
Abril, 1920
Literatura Galega
12 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
■ Especial disposición das liñas para completar o sentido do poema, algo que
xa propuxera Marinetti.
■ Verso libre coa vocación de non aterse a esquemas que axuden á
memorización do poema. Con todo, hai algunha rima a distancia.
■ Escaseza de puntuación (relacionada coa proposta de Marinetti).
■ Hai unha certa narratividade, xa que se presenta unha cidade chuviosa na
que a voz lírica está nunha pousada enfrontándose á lección de química,
pero faise de xeito fragmentado mediante imaxes xustapostas.
■ Vocabulario:
De campos semánticos non considerados dignos para a poesía ata entón
(química, logaritmo, H2O), o que supón o transvase da colaxe á
literatura.
Neoloxismos coma xornadario (xornal + diario) por diferencialismo con
respecto ao castelán diario; luz loito – maino, neoloxismo sintagmático
que pode remitir ao gris do loito de alivio ou a unha luz lúdica, aínda que
a poesía de Manuel Antonio non é moi cromática.
■ Desmitificacións coma a da choiva, que se reduce a H2O, rompendo coa
tradición europea de magnificación da auga.
■ Metapoesía: Opinión encol d’un prestixio noxento: / Mecanizar o ritmo.
■ Construción de imaxes ao xeito hilozoísta, é dicir, atribuíndolle calidades
humanas a realidades inanimadas da natureza. Este tipo de imaxes derivan
no creacionismo. Exemplos: Ista cidade un día solagou-se / n-un fracaso
que pra chorar orballa; canos fraternos; luz acobardada; noite que
trasnoita; Un cano / preto / espalla unha pademia.
Literatura Galega
13 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
b) Connotadores: ronsel (paso do tempo e da vida), velas (paso dos días coma as
follas do almanaque).
4) Estrutura:
a) Comeza coa composición “Intencións”, na que predomina o futuro.
b) Os poemas seguintes dan a sensación dunha realidade xa vivida, sen
sorpresas e con sensación de monotonía e fatiga.
c) A obra remata co poema “Adeus”, onde hai unha certa expresión de
sentimentos non propia das vangardas, xa que se nota unha certa saudade da
viaxe.
6. Neotrobadorismo
1) Antecedentes: Xohán Vicente Viqueira, Carles Riva...
2) Xorde a mediados dos anos 20 do século XX ao darse a coñecer a lírica
medieval grazas ás edicións das cantigas que fai José Joaquim Nunes, aínda
que xa en 1904 C. Michaëlis editara o Cancioneiro da Ajuda, mais era unha
edición restrinxida. O descubrimento dos cancioneiros medievais permite
achegar novos argumentos ao discurso identitario que se estaba a elaborar.
3) Caracterízase polo uso dalgúns recursos da lírica medieval.
7
Ten a súa orixe nos prescráticos, xónicos e estoicos que consideraban o mundo coma un ser vivo
unitario. O termo hilozoísmo fai referencia á concepción do mundo como ser vivo no senso biolóxico,
mentres que panpsiquimo fai referencia ao mundo como ser vivo con alma.
Literatura Galega
14 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
1) Características da súa poesía: é o poeta galego que lle dedica máis atención
á lírica galego-portuguesa medieval.
2) Obra:
a) Nao senlleira (1933)
b) Seitura (1955)
6.4. Outros
1) Blanco Torres (1891 – 1936): xornalista emigrado a Cuba, onde mantivera
contacto con persoeiros da cultura galega. É autor dunha poesía esencialista e
concisa.
2) Pimentel (1895 – 1958).
3) Crecente Vega (1896 – 1948).
4) M. Luís Acuña (1889 – 1975).
5) Ánxel Xohán (1901 – 1965).
Literatura Galega
15 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC
2. A Época Nós. Poesía
Literatura Galega
16 das Irmandades da Fala á Guerra Civil
2007/2008
USC