Kamu Diplomasisi ve Trkiye

Yrd. Do. Dr. Erhan Doan

Marmara niversitesi retim yesi Kamu Diplomasisi Enstits Bilim Kurulu yesi Trkiye hkmeti Kamu Diplomasisi alannda devletin bir eksiklii olduunu dnyor ve bu eksiklii giderebilmek iin de bir Babakanlk genelgesiyle Kamu Diplomasisi Koordinatrl kurdu. Neden byle bir giriime ihtiya duyuldu ve neden daha nce deil de bugn byle bir giriim balat ld? Bu giriim neleri dikkate almal? Trkiye hkmetinin bu yolda tabi olduu snrllklar ve sahip olduu avantajlar nelerdir? Bu yaz hzl ve ksa bir biimde bu sorular yantlamaya alacak. AKP hkmeti kendinden nceki Ecevit hkmetinin blge merkezli d politika kavramn1 andran, o hkmetin Dileri Bakan smail Cemin vurgulad zere Trk D Politikasna tarihi, kltrel, ekonomik, askeri, sanatsal boyutu ekleyen2 ve Osmanl gemi ine at fta bulunan politikasna baz ynleri ile benzeyen, komularla sfr sorun politikas diye adlandrd bir politika uyguluyor. nceki hkmetten farkl olan ise bu politikann ok zengin bir ilikiler a ile destekleniyor olmas . smail Cemin D ileri Bakan olduu hkmet blge merkezli bir politikann gerekli olduunu kavramt fakat bunu uygulayabilmek iin neredeyse tamamen Dileri Bakanlnn kurum kltrne ve dnyay alglama biimine dayanmaktayd. Oysa bugnk hkmet, d politika ideologu ve pratisyeni Dileri Bakan Ahmet Davutolunun dil ve ierik kazandrd bir eksende3, brokrasi d, siyasal, iktisadi ve kltrel iliki alarn devreye soktu. Hkmet yeni dnemde bu alan, dileri bakanlnn eskiden kurum kltr erevesinde idare ettii, dairenin dna kard. Bakanln bu alandaki tekelini ortadan kaldrd. Hatta Dileri Bakanl kurum kltr bugn hkmet tarafndan yeniden izilen siyasi ereveye gre ama zellikle kar odakl, pragmatik ve rasyonelletirilmeye allarak yeniden kurulmaya allyor. Diplomatlar n grev yaptklar lkenin dilini renmelerinin beklenmesi, o lke ile ilikileri gelitirme potansiyeli olan ama d ileri mensubu olmayan bir brokratn bykeli olarak atanabilmesi gibi uygulamalar bize alann kar, pragmatizm ekseninde ve brokrasi deil i siyaset odakl
Blge Merkezli D Politika Kavram iin bkz. Blent Ecevit, Blge-Merkezli D Politika Yeni Trkiye Dergisi, Trk D Politikas Says, Say 3, Mart-Nisan 1995, s.64-70. 2 smail Cem, Meclis Genel Kurulunda yapt konuma, TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 47, 24.Birleim, 05.12.200. 3 Ahmet Davutolunun 1995 ylnda Yeni Trkiye Dergisinde yaynlad makalesi bu politikann kavramsal erevesini bize gstermektedir. Bkz. Ahmet Davutolu, Trk D Politikasnda Stratejik Teori Yetersizlii ve Sonular Yeni Trkiye, Yl 1, Say 3, Mart-Nisan 1995, s.497-501.
1

olarak yeniden kurulmaya alldn gsteriyor. Bir baka deyile, yeni dnemde karlar ideolojik-tarihsel bir perspektiften yeniden tanmlanyor. Souk Sava dneminin kanat lkesi olan ve karlar n ABD ile uyumlatrmas beklenen Trkiye karar alclar bugn kendilerini en azndan sylemleri seviyesinde o kadar da ABD tarafndan snrlanm olarak grmyorlar. 4 Bunda deien dnya dengeleri, ABDnin halen en byk g olsa da tek bana yeni dnya dzenini kurup ayakta tutabilecek kabiliyetinin olmamas gibi faktrlerin etkisi byk. AKP hkmetinin pragmatizmi derinliini Trkiyenin Osmanl gemiine yap lan atflarla kazanyor. 1998 ylna kadarki dnemde bat llama kart bir siyasi tavr iinde olan bugnn AKPsinin ynetici kadrolar, bu tarihten sonra bir tutum deiikliine girdiler. inde yer aldklar Refah Partisi ve ardndan Fazilet Partisi kapat ld. Siyasi hareketleri ikiye blnd ve sonunda AKPyi kuran kanad Bat ile ilikiler meselesine olduka pragmatik bir eksende bir zm buldu. Bat kurumlar na hakim olan ilkelere uyum salanabilecei bunlar n kendi araylar na zt deil onu besleyici olaca sonucuna vardlar. Batya ynelme de zaten aslnda bir Osmanl siyaseti deil miydi? AKP hkmeti gnmzde AB kat lm srecini arasal hale getirerek kendinden nceki hkmetlerin pek oundan daha hzl bir biimde kurumsal olarak Trkiyeyi Bat ya tayor ya da Bat y lkenin yasal ve siyasi yap sna enjekte ediyor. Bat nn iktisadnn iselletirilmesi 60lardan beri izlenen ama en ok da Turgut zal hkmetleri dneminde baarlan bir yol/durumdu ve kimse bugn iin bu tercihi sorgulamyor. imdi hkmetin d politikasnn nasl ekillendiine odaklanalm. AKP hkmetinin komularla sfr sorun sloganyla ifade edilen d politikasnn erevesini tek bana blgesel dinamikler oluturmuyor. D politikann erevesini bugn belirleyen faktrler: Kresel byk glerle olan ilikiler; lkenin ekonomik-siyasi potansiyeli; fiili g projeksiyonu yapt alanlar; ve hkmetin kresel lekte siyasi, ekonomik ve kltrel etkinlik ya da g araylar, olarak sralanabilir. Blgesel dinamikler bu ortamda bir dzene sokularak idare edilmeye ve bu byk lekli oyunda lkenin sahip olduu bir varla dntrlmeye allyor. Gnmzde, Trkiyenin blgesel ilikilerinin doas bu ilikileri, yakn zamana kadar yle grld zere bir yk olmaktan karp bir varlk haline getirebilme potansiyeline sahip mi? Bu sorunun kesinletirilmi bir cevab yok. likilerin nasl yrtld, ynetildii,
Bu sylemsel serbestlik uyumlu eylemlerle desteklenmediinde orta ve uzun vadede bir tutarllk sorununu dourabilir ve biz bunun baz ipularn gryoruz.
4

kresel ya da dier blgesel aktrlerin ayn blgeye dair tahayylleri ile Trkiye d politikas yap clar nn tahayyllerinin uyumland rlp uyumland rlamayaca, ilikilerin ok boyutlu ya da az boyutlu olmas gibi bir dizi faktr sonu zerinde etkili olacakt r5. Hkmet kamu diplomasisi alannda giri imlerde bulunurken ncelikle Trkiyenin nasl bir devlet olacana ve blgesinde neyi temsil ettiine ve neyi talep ettiine karar vermesi gerekir. Trkiye ABD, Rusya, in gibi kresel bir hegemonik bir g m olmak istiyor; yoksa Fransa, Birleik Krallk gibi en azndan belli blgelerde ve alanlarda sz dinlenen ihmal edilemeyen yar -hegemonik bir g m olmak istiyor; ya da Hollanda, Belika, sve gibi sempatik szn dinleten, ihmal edilmeyen belirli aralklar iinde etkili olan bir g m olmay arzuluyor? ncelikle bu konuda bir karar verilmesi laz m. Benim tercihim ve tavsiyem en alt seviyede askeri gce gereksinim duyulan sempatik bir g olunmas ynnde. Bunun maliyeti daha dk. lkeyi ve insanlarn, dnya medeniyetinin bir paras haline getirmeye ya da bir paras olarak tutmaya yarayacak, tehditkar olmayan, fakat kendini koruma kabiliyetinden kimsenin phe etmedii bir konuma ancak bu tercihle tamak mmkn. Fransa ve Birleik Krallk gibi yar -hegemonik glerin ise hali pek i a c deil. En azndan onlara kresel toplum tarafndan pek sempati duyulmadn ve ok byk bir zafiyet sergilenmiyorsa ve kresel hegemonik glerin desteini alamyorlarsa bu devletlerin baka lkelere bedel detebilme kabiliyetinin de pek yksek olmadn biliyoruz. Bu lkeler ekonomi alannda, kltr alannda ve siyaseten halen etkililer ama bu etki tam hegemonik bir etki olmaktan epey uzak. Bu pozisyon hem askeri harcamalar n ok yksek olmasn hem de sahip olunan askeri kapasitenin ok fazla siyasi sonu ald rc etkisi olmad ndan, verimsiz olmasna yol ayor. Ordu bu lkelerin kabiliyetlerini ve etkilerini artt rmyor ama
Kk bir yerel sorunun nasl hzla byk bir soruna dnebileceinin ve kontrol edilemez hale gelebileceinin tarihte oka rnei mevcut. Byle bir potansiyelin izlerini bize gsteren, en ilgin yakn dnem rneklerinden biri bugn Makedonyada yaanyor. skpteki bir yerel ynetim kentin merkezini yeniden yaplandrma almalar kapsamnda daha nce bir meydanda bulunan eski bir kiliseyi yeniden in a etme karar ald. Bu karar lkede yaayan Mslmanlar da harekete geirdi ve onlarda ayn meydanda daha nce bulunan ve 1925 ylnda yklarak yerine askeri bir kla binas yaplan Burmal Caminin yeniden yaplmasn talep ettiler. Belediyenin ilk reaksiyonu blgede ok Mslman yaamad iin bu cami inaatnn gereksiz olduu ynnde oldu. Bu durum skpte byk ve scak bir tartmay alevlendirdi. Grld gibi kck ama sembolik bir sorun bir anda byk bir tartmaya dnebiliyor. Bu tartma imdilik kontrol edilebilir bir boyutta ama kltr ve din temelli blnmelerin siyaseti daha fazla etkiledii ortamlarda, ki bu istikamette bir gidiin olduunu syleyebiliriz, bu kk srtmeler taraflarca kullanlarak hzla iinden klmaz tartmalara dnebilme potansiyelini barndryor. Bugn Makedonya kresel ya da byk blgesel aktrlerin enerjilerini odakladklar bir blge olmad iin bu sorun bymeden muhtemelen kontrol altna alnabilecek. Oysa 20.yzyln ilk yllarnda Makedonya sorunu kontrolden km ve blgesel bir savaa yol amt. Souk Savan hemen sonrasnda da Makedonyan n sorunlarnn kontrolden kma eilimine girdiini ama kresel aktrlerin ve AGT, NATO, Avrupa Birlii gibi kurumlarn mdahalesiyle kontrol altnda tutulduunu hatrlamalyz.
5

korumalarn salyor. Bu lkeler ayr ca gemiin hegemonlar olduu ve askeri gleri ile epey fazla insann, ulusun cann yakt klar iin sevilmiyorlar ve dmanlar da az deil. Son olarak tam kresel hegemonik g olma seenei var. Trkiye iin bu seenek olduka zayf. Bunun iin siyasi, ekonomik, ideolojik ve askeri adan ezici bir stnle sahip olmak ve dier aktrlere istediini byk oranda yapt rabilecek kabiliyete sahip olmak gerekir. Trkiye byle bir lke deil ayrca btn kresel hegemonlarn bir takvim ierisinde ykselip daha sonra inie getiklerini biliyoruz. Profillerini ykselten bu lkeler zamanla kendi kartlarn da retiyorlar ve hegemonik pozisyonu korumann da maliyeti giderek artyor. Derli toplu, tamamen planl bir biimde ve kaynaklar verimli kullanarak glenmek ve gl olmak sonra da bu gc korumak olduka zor. Bildiimiz ve uygulad mz byme stratejileri devaml genilemeyi ve hareket halinde olmay gerektiriyor ve bu stratejiler sonunda fazla genileme/gerilme durumu ile lkeleri kar karya brakyor. Bu durumu, eer daha fazla byme ile karlayamazsanz byk bir klme yada kaslma hareketi izliyor. Bu kaslmalar neticesinde biriktirilen g, gerilemenin nasl ynetildiine ve konjonktre bal olarak bazen ok hzl bazen de daha yava bir biimde klmeye yol ayor. Hkmet kamu diplomasi kullanarak blgesel bir sempatik g olmay amalyorsa (ki tekrar ediyorum, benim nerim bu yndedir) o durumda bunu nasl baaracana dair stratejisini belirlemek iin tersten bir yol izleyebilir. Bu durumda nerim hegemonik gleri ve hegemonik ilikileri kritik bir perspektiften deerlendiren akademik almalara bakmakt r. rnein neo-Gramici perspektif bu konuda ok reticidir yada Immanuel Wallersteinin merkez evre ilikilerine dair yazdklarna bakmakta fayda var. Bylece bugne kadar karlatmz hegemonik ilikileri analiz etme ve bunlarn nasl olutuunu, ayakta kaldklarn anlamak mmkn olabilir. Eer hkmet g konusuna odaklanmsa ve g retmek isteindeyse bu durumda Michael Mannn gcn kayna ve trleri hakknda yazdklar, stratejisini oluturmasna katkda bulunabilir. Burada son dnemde Joseph Nyen Kamu Diplomasisini zerinden tartt yumuak g kavramn da dikkat alannn iinde tutmakta fayda var. Bu arada kamu diplomasisi asndan en ok dikkat edilmesi gereken husus sahip olunan yada arkas doldurulabilenin tesinde bir g sahibi hkmet profili izilmemesidir. Byle bir ynelim ya da hata nce gereksiz yere dmanlar yada muhalifler edinmenize, sonra da g kabiliyet dengesizlii fark edildiinde inandrclk sorunlarna yol aabilir. Bazen de

lkeler, kendilerini, glerini ispat etmek iin gereksiz efor ve kaynak tketmek zorunda kald bir amazn iinde bulurlar. Bu eilimdeki lkeler en hafifinden komik, kk drlm ve bir daha ciddiye alnmayan bir lke haline gelme tehlikesi ile kar karya kalrlar.