Quetzalcoatl1 Mexice longva cano primordia gentis egregia qu stirpe fluens tolteca superbit, Numinis afflatu divinos nacta

triumphos rex dum jura dabat Quetzal cognomine Coatl, multa diu bello passus longoque labore pace super, divis notas dum conderet artes, quinque fere regno lustris labentibus almo sceptra tulit miroque genus ditavit honore, parcere subjectis superans ratione furorem. Patribus hortatus, solio vix sederat alto, radere jussit humum rastris et semina sulcis irriguo nutrita solo committere ductis. Nobile sic crevit cacaum nectare potus clesti potior, nativaque farra comansque gossipium. Certas agris hortisque colendis instituit leges prceptaque grata colono. Nec tantum herbarum cultus sed mentis acervum provehit, officium scrib per symbola doctus infert et chartas variare coloribus optat. Insuper herbarum vires et pocula frugum edocet ingenuos ususque artesque medendi. Nec minus astrorum mores orbisque meatus evolvit solers, lun solisque labores prsagit clique vices et sideris omen. Hc noscenda dedit populo, senioribus autem quid natura parens, quid mundi regna triformis quid scelus et virtus quid mors et vita reclusit. Quis fuit ille viris heros ex millibus unus talia qui placidis instructo pectore dictis dogmata fundebat populo mirante supena? Qui genus, unde focis, quibus aut processit ab oris? Qunam, cordis opus, versat sententia mentem? Anne sagax animi rerum fandique peritus? Natus Amatlani, divin stirpis alumnus clesti jussu fausta de virginis alvo. Hic excultus avo, Musis exercitus ultra, crevit adolescens. Non illo justior ullus vir fuit aut Superm quisquam nec amantior qui. Et bonus et sapiens et jam maturior annis in Tulam migrasse ferunt, caput orbis avorum tolteca ditione potens. Hic pinguis oliv prtendens ramum veniam pacemque rogabat: "Parcite mancipio belloque arcere cruento hostiles turbas. Et caede et sanguine fda sacrifico mites prohibete piacula ritu. In fratres cohibete minas, hostisque catervas
1

10

15

20

25

30

35

40

45

Texto tomado de Francisco Jos CABRERA, Quetzalcoatl y el paraso de Tamoanchan, UNAM, Mxico, 2012.

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

post acies concors fdus traducat ad artes. Numinis effictum placitis, animantibus orbis sanctius omnigenis et clo debita proles, humanum genus emeritos sibi poscit honores. Tales ille gravi causas sermone serebat, in medium sua dicta docens juvenesque senesque et natos densosque viros matresque nurusque. Vocibus attonit similis stupet inscia turba, quos inter nivea velatus tempora vitta duratosque brevi lumbos succintus amictu flamen adest tacitus, prsenti numine pollens, Tezcatlipoca, tristi quod honore colebat. Utque in conspectu medius stetit, ore rotundo Quetzal alloquitur: Qu te rapit effera vatem vis animi? Quo delirus versaris in orbe? Adversas gentes concordi fdere vinctas jure sodalitii fratena in vincula cogis? Sit cognata fides fratri, sit cura sodalis, sit mater studium dediscere nescia nati, sit genitor prolis primi non immemor vi, bellorum sed nulla fides prstanda relictis, hosti nec requies victo pietasve salusve. Toltecas inter prlata potentia gentes jure viget soloque datur prodesse potenti. Vix bene desierat, sacri capita alta senatus, quem penes arbitrium est fati recludere sortes, accedunt humeros circum Quetzalis et uno voce manuque elati, circa simul ore loquuntur. Dux prior effatis placide sic talibus orsus: Is confise, meis succede penatibus hospes, Topiltzin-Quetzal-Coatl cognomine dicte Tepoztecus honor, fama super thera notus, quem ventura canens, venientem dixerat augur, cum deus humana calcas sub imagine terrram, quumque aliena doles miserans mortalia damna. Terricolas erga fratemum hortaris amorem nec divina sacris cumulare altaria curas. Viva cruoris edax positis prcordia templis Numen amat, dum cordis iners cruor stuat aris, munereque altemo placamina dira rependit. Vocibus immotus responsum ita redditit heros, Non ego nativos ausim reprehendere mores primi nec veterum cultus monumenta virorum. Aurea pyramidum jam sera renascitur tas! Vi Superm jussus Tul sum regna sequutus. Nec deus incedo obductus nec poscor Olympo semidem genus, humanus mortalibus adsum. Non fam studium, non fulvi insana cupido auri nec Veneris tactus nec pocula Bacchi, at labor unanimis, scli spes una futuri 2

100

105

110

115

120

125

130

135

140

145

et conjuncta fides hominum mea maxima cura est. Terrarum clique sator Deus unus et almus humani generis sub imagine Numinis Auctor intus agens nostro tacitus se pectore versat inspiratque animo vires et lumina menti. Crimine damnatis humano sanguine templis effugite et caedis ritus revocate nefandos, neu velit arcanas Natur evertere leges neve Dei jussum sceleris cui conscia mens est. Et pietas et juncta fides lustramina sunto!. Talia fundebat vehemens hortantia dicta auribus arrectis vulgi sanctique senatus, persuadens animis communi intentus amori. Ille rudi cultu paucis comitatus alumnis ibat et erudiens vulgus spem ltus alebat. Demissa ad talos vestis tegit horrida villis procerum corpus, crines jactantur utrinque plurimaque in pectus undans cadit hispida barba. Utque gradus effert multo spectatus in urbe indigenas mulcet munito pectore dictis: Bellua bella movet, feritas aliena viris est, nec simul incedunt hominis natura furorque. Victima nec pecus omne cadat fumantibus aris exta nec eripiat votivi corporis augur. Candida corda placent Superis non tincta cruore Hostia, sanguis alit credes mortalibus gris. Convenere patres, mediaque in sede sacerdos vatem prosequitur dictis et talia fatur: O sate progenie divm, deus theris, Alme Ehecatl, cli grata qui vesceris aura, mansuram cupimus pacem sedenim Superm vi cogimur in bellum, nomades ut Marte minantur. Nil veteri regno superest nisi sanguis et horror. Continuo vates: Erras pater optime, non est vis tractanda minis, aperit non ulla viam vis. vimque parit vindex, ultricia bella vicissim exitiale nefas, sola ratione furorem Debellare manet regnum regnique nepotes. Quoque minus dubites, hostes exquirere fusos jampridem meditor, moresque ad jura volentes Vertere barbaricos. Unum conflabimus agmen Participes operum parto cum fnore cuncti. II Dicta labor sequitur. Primo cum sidere gressus acer agit densa comitum cingente corona. Agmina pone legens pede chichimeca sequaci, intentos volvens oculos et singula lustrat, irrita dum molli vestigia ponit arena. Tertius emensum pulsabat vesper Olympum, cum Quetzal lassos comites tentoria jussit 3

150

155

160

165

170

175

180

185

190

195

exstruere et defessa vi dare membra quieti nec secura tamen. Media super intonat ther nocte cava. Nomadum reboant clamoribus aur, Irruit in fractos hostis somnoque sepultos, hastas intorquens, oriturque asperrima clades. Unus ab infanda sociorum cde superstes qua patet ingressus Tulam petit ocior Euro auxiliumque rogat miseris. It clamor ad auras et turbata dolent invict mnia Tul. Obstupuere viri, fletu maduere puell, et gemitu matres lamentabantur inani. Bis deni insignes virtute et corpore cives regno sortiti saltus lustrare jubentur et laniata armis spoliataque corpora vita imposita arboreo compactis vimine lectis urbi quam primum referant decorentque sepulchro. Ut loca solliciti demum tetigere cruenta, inter lapsa virm rorataque corpora tabo semianimo similem miserando vulnere victum agnovere patrem, msti solatia casus. Confestim jusso juvenum manus apta labori incumbunt operi, gressusque ad mnia vertunt. Ille domi recubat plaga cruciatus acerba dum medicas adhibet lateri quas noverat herbas. Et jam luna quater compleverat ignibus orbem quum constans animo, pollens et corpore Quetzal coram sospes adest et mente et voce disertus. Interea livor Tezcatlipoca ministros occupat invidia atque uno murmurat agmen ore dolos. "Num sceptra latens meditatur inani tolteca torquere manu? Num sanguine pastos horrescens divos facinus molitur opertum? Quod si bella vetat, nos nostraque reddet inermes. Quidquid id est regni solium manet atra ruina. His accensa minis, odio correpta caterva Quetzal voce vocat magna lymphataque vatem increpat opprobriis. Tecti subit impiger ille ante fores, oculis iram vocesque refrenans. Non aliter maris ira tumet fervetque procellis et tacito placat pelagi deus quora nutu. Submissis animis, vates sic farier orsus: V! Quianam motus, qu tanta insania cives? Quid nostrum turbatis opus? Non verbera lingu neve minas timeo neu sv cuspidis ictum; hoc equidem vereor bello contendere fratres, pangere germano roratam sanguine pacem et mactare diis mortalia corda cruentis. Sat letho fraudique satis, tolteca, memento! Accipe daque fidem, populis lex fderis esto. Sic fatus, valida depromit ab arbore sectam 4

200

205

210

215

220

225

230

235

240

245

sponte crucem, limen juxta quam sedis habebat. Hoc munimen erit, memorat, quod silva ministrat, Ollin, seu pulsum signans quo volvitur orbis. Os hominis sublime monet stellantia tecta suscipere et mentem radiis implere serenis, quque animo volvit patiens majora capaci in melius vit meditando stamina vertat. Stant circa artificum ctus operumque magistri et manus aucta viris juvenum plebisque caterv. Caute verba legunt vatis damnantque probantque. Multa super Quetzal pugnantia dicta serentes et super insontum votivo sanguine multa. Qui, postquam tumid voces animique quierunt ex lite et placido sensus jam corde sederunt. Denuo Quetzal agunt dictis et voce requirunt ex quibus Ayacatl, regni notissimus augur, intonat: O Quetzal, animorum hortator et ingens gloria Tepoztequi ducis, Mixcoatl, sanguine divm* progenies, age, et antiquum jam dirige regnum quod nostr rexere patres ab origine gentis. Tu vestire comis ramos et fructibus hortos et nemus arboribus novisti et frugibus arva. Tu patrias artes renovas et, acuminis auctor, artificum reficis mentem curamque creandi. Te duce, fratemo vinclo jam pace peracta, aurei perpetuo vocitaberis arbiter vi, inque novum post fata polo mutabere sidus. Et qu nuper erat scissa in contraria plebes, auscultans dictis, uno simul ore fremebat. Festum erat. Instaurat aderant solemnia Tuae. alma dies, humeros qua Csaris induit ostro circumfusa chlamys pinnataque cingit honestum crista caput, fascesque premens sceptroque potitus rector init regnum. Regali purior auro jam medius Titan summum conscenderat axem. Magna manus populi procerumque ordine ab omni circumstat Tecpan, sublimem principis aulam, cujus inauratos, opus insuperabile, postes plurimus invigilat noctuque dieque sacerdos. Hc dum regali Tulae statione geruntur, ore gravi, lauto comitum praeeunte paratu, incedit Quetzal niveo velatus amictu. Palla pari tunicae textura et concolor alba, artis opus mir, meritos inducit honores. Ast illi non vincla pedum, non tegmina plantis, nuda solo mavult vestigia ponere nudo. Signa crucis tunica pallaque intexta videres, arboream prolem mundi qui dicitur axis, Ollin ostendit pollens talaris amictus, datque animos cunctis civis immurmurat omnis. 5

250

255

260

265

270

275

280

285

290

Jam modo regalem series accesserat aulam, jamque viam violis juvenum consperserat agmen, quum praeter solitum modulos cava tympana morem obstrepuere manu percusso robore, teponaxtli, raucisonum lignum dixere priores. Continuo intenti, Quetzal adstante, ministri callem signantes, solium regale docebant. Ille viam digito monstrat rogitatque vicissim. Cristatus viridi pluma flavoque metallo ardet chrysoliti pendentibus aure lapillis. Unus qui patrum fuit antiquissimus aevo hortatur vatem: Nostro gratissimus orbi, Topiltzin-Quetzal, nostras allaberis oras clo demissus divinae stirpis alumnus. Rex esto, sceptrumque pius moderare perenne!. Ille fide prisca exultans et pectore firmo, Huc, ait, aetheriis genitor me misit ab oris qui solio sedet summa deus theris arce. Non ego delicias sector sed acerba laboris gaudia, servitium cunctis operamque ministro. Erectus, fixusque solo, procerus, utrinque Bracchia firma levat panditque ad arboris instar, Signa crucis, turb mussant, et numen adorat. III Plena quater regno jam lustra adoleverat tas. Jura dabat felix summoque in honore vigebat Quetzal, fecund pacis fidissimus auctor, cujus inexhaust rumpebant horrea messes, Proventusque manus operum mensasque gravabat. At regi gratata suo tolteca propago regia tecta novans statuendi concipit ignes. Jam cpti assurgunt muri, jam limina saxo structa rigent latoque tholo penetralia complent. Quatuor augustis opifex se jactat in aulis, quarum prima est fulvi lamnis adoperta metalli, altera more pari cyanis viridique smaragdo. Tertia conchyliis muros et stamine tectum induit argenti, nativ Palladis arte. Quarta maris gaz spoliis et jaspide fulget. Rex quamvis probus et frugi luxumque perosus, artis laudat opus, facta ad Palladia vexat artifices, juvenesque animis ingentibus implet. Ars, ait, regnorum per cultas didita gentes avertit lenitque vices et tdia vit. Sed magis ille sapit menti qui detegit im lumen quod nostro sapientia dicitur orbe. Interea dum fausta fovet fortuna laborem, et regit auguriis quata potentia terras, rex Quetzal jam lustra decem confecerat vo vixque duos felix annis superadderat annos. 6

295

300

305

310

315

320

325

330

335

340

Diditur hc inter tolteca per oppida rumor, regi turpe nefas et regni dedecus oris. Consiliis adversa bonis malesuada voluptas dicitur obscna cepisse cupidine regem. Ille verecundis regali jure puellis vi potitur vinoque salax indulget agresti, imperii spatium scelerate vivere suetus. Talibus incensi Tezcatlipoca ministri ore vomunt fraudes, mendacis verbera lingu. Primus init pugnam dux, nomine Titlacahuan notus, seditionis amans et criminis auctor, denso humeris vulgo sic se cum vocibus offert: Sanguinis effusi sitientes vidimus aras, sacra cruore pio madefacta altaria desunt. Impietas, omne ausa scelus, cultoribus obstat. Jam nihil iste deos curat rex improbus, ipse impatiens hostis bellique, et roboris expers. Obstupuit pars magna virm sanctusque senatus horruit, atque gravi titubat confusa tumultu urbs tolteca frequens servis et civibus undans. At Quetzal prstans animis ad vimque paratus in medio stat iners, dictis aut fatur amicis: Quem ratio non ira trahit sophus ille vocetur qui veniam largitur amans diis proximus ille est. At jam fama procax vicinas occupat urbes, non secus ac pestis tetro suffusa veneno serpit et incauti cruciat prcordia vulgi. Ira parens odii vesanos excitat stus et veteri bellum regno funesta minatur. Ecce autem regi caput a cervice recisum portabant Tatli (miserum!) corpusque ferebat pone sequens summus Tezcatlipoca sacerdos. Tatli, vigens animis primvo flore juvent et longe ante alios regis prsignis alumnus. Diriguit visu mstoque obmutuit ore rex Quetzal aulaque dolens se condidit alta. Post, ubi pugna tumet vicinis urbibus ultro et tolteca suos acuit discordia natos, patres in ctum Rex Quetzal colligit omnes, conciliumque vocans, solio sic farier orsus, Hactenus arcadium, sine vi sine cde nefanda, imperium tenui; modo jus sceptrumque repono. Impia bella tonant civili Marte recepta, nec fas est acies et patria signa reverti in genus inque lares cognato sanguine mersos. Summum credo nefas patrios mulctare penates. Sic Quetzal paucis. Cuncti assensere silentes. Hic ubi sermo ducis comitum pervenit ad aures, indoluit dictis totumque exhorruit agmen, at patrem Tula regnoque excedere suadet. 7

345

350

355

360

Annuit ille viam comitatus carpere notam littus ad eoum. Tenuit mora nulla sodales. Ipse iter incptum passu percurrit anhelo, non secus ac gressu properans penice viator optatum cupit antevolans contingere portum. Ut ventum ad littus, Quetzal gratatur amicis, osque levat, manesque vocat, divosque precatur: Dixi, et qu Numen dederat prcepta facessi, sed subito casu fatis urgemur iniquis, et deforme malum collatis viribus obstat. En operam perdo mediis conatibus, omnis effusus labor, ingenti conamine lapso! Alter erit potior nostras qui colligat artes ductor et erudiat frateno fdere gentes. Sic ait, et longo pallam super quora missu jactat, ab attactu ponto subit hospita cymba quam lente scandit. Venti rapuere carinam, et procul, in glaucos abeunt ubi ccerula fucos postremo illuxit placidisque evanuit undis.