4.

Do galego medieval ao galego moderno: mudanzas no plano fónico

1. Vocalismo

2. Consonantismo
2.1. Gheada
2.1.1. Orixe
É un fenómeno que podería ter xa as súas orixes no galego medieval,
pero non temos testemuños escritos dela ata o século XVII.
1) Tese substratística (Zamora Vicente):
a) Definición:
→ Antón Tovar amosou que a concentración de testemuños con
sonorización era maior no noroeste peninsular e ía diminuíndo cara ao
levante. Isto levou á formulación da hipótese de que a lenición
consonántica fose consecuencia dos hábitos articulatorios da linguas
célticas, faladas polos pobos que habitaban estes territorios.
→ Coincidencia da área da gheada coa área da cultura castrexa.
b) Obxeccións:
→ Descoñecemento do sistema fonolóxico prerromano.
→ A lenición é un fenómeno característico da Romania Occidental, non só
da Península Ibérica, e que non se dá en tódalas falas (non se dá no
aragonés e probablemente tampouco se producise nas falas mozárabes).
→ Na escrita só temos evidencias da gheada desde época moderna (ss.
XVI e XVII).
2) Tese adstratísticas (Pensado):
a) Definición: considera a gheada unha consecuencia da presión do castelán
sobre o galego, de xeito que o galego adquiriría o fonema castelán //
mediante o seguinte proceso:
→ Recepción do fonema // que se adapta como //. Exemplo [] >
[].
→ Aprendizaxe da pronuncia // por considerala máis prestixiosa, de xeito
que se estende este fonema a tódalas formas que antes tiñan //.
→ Extensión ultracorrecta de // ás formas que tiñan // en castelán.
Exemplo: [].ç
→ Extensión ultracorrecta de de // ás restantes formas.
b) Obxeccións: a influencia do castelán é maioritariamente léxica, non fónica
e morfolóxica, polo que sería unha mudanza moi rara.

3) Tese estruturalista (Santamarina e Schroten):

a) Definición: a sonorización e o debilitamento poden explicarse pola
posición intervocálica ou de consoante + líquida, xa que son contextos
nos que os sons contiguos son sonoros e prodúcense sen constricións totais.
É dicir, sería o “término dun proceso de selección fonolóxica de variantes
fonéticas”.
b) Os argumentos desta tese son:
→ Imposibilidade de identificar o fonema da gheada co castelán //, xa
que o son xenuíno deste fenómeno é [] (farínxea xorda), aínda que
existen moitos outros alófonos.
1 Historia da lingua galega
2008/2009
USC
 4. Do galego medieval ao galego moderno: mudanzas no plano fónico

→ A tese adstratística non explica a evolución [] > [] que se produce
nalgunhas áreas.
c) Proceso de formación da gheada:
→ A pronuncia orixinaria do actual fonema da gheada sería [], que
evolucionaría a [] ou [] en certos contextos.
→ Desde os séculos XVI e XVII hai un maior debilitamento dos alófonos
[] e [] que se reflicte en dous modos:
 Vertical (grao de constrición): aproximante / fricativo > apirado.
 Horizontal (punto de articulación): velar > farínxea
→ Propagación de [] aos contextos silábicos que antes ocupaba //, que
non é sistemática cando o son vai precedido de nasal, xa que podemos
atopar na área de gheada os resultados [] e [], que Santamarina
explica do seguinte xeito:
 Na franxa costeira a reorganización da distribución dos alófonos non
estende a gheada ao contesto [].
 A variante [] comeza a actuar autonomamente e convértese no

fonema //, de xeito que o [] queda illado na franxa costeira no

contexto [].
 A maior frecuencia da secuencia [] ca de [] fai que neste

sistema [] pase a [] (oclusiva velar sonora > oclusiva velar
xorda).
d) É a tese máis aceptada na actualidade.

2.2.2. Conclusións
1) É un fenómeno que se orixina no propio sistema fonolóxico do galego.
2) Está vinculada ao proceso de lenición consonántica
a) que actúa nos seguintes casos:
→ Consoantes xeminadas > consoantes simples. Exemplo: UACCAN >
vaca.
→ Oclusivas xordas > oclusivas sonoras. Exmeplo: AMICUM > amigo.
→ Oclusivas sonoras > . Exemplo: LEGERE > ler.
b) No caso da gheada produciríase un paso máis na sonorización das oclusivas
xordas: [] > []/[] > [] (> []). Exemplos: AMICUM > amigo >
amio/amio > amio; FACERE > faer > faer/faer > faer > faer > fer.

2.3. Seseo

Seseo
Seseo Seseo Un só
Medieval Arcaico Transición Non seseo laminal
apical laminal membro
(despal.)
 
 
 
  
 
  
 
 
    
 

2 Historia da lingua galega

2008/2009
USC