Lexislacion Bacharelato Galicia

p r a rm m p o o f s c e a , i r d c a e n c z i d e n l t i a a r e d u p i p t l c o m a o m , sibi c r o i c e ir s s n u e o e q t d n d u o a t m i v t i lu t p de a a a c s , u o s d e s e i d r d a a a r d s i a m habil 2. O siste ecto, prep poracin sab f r n . e l o o a l c p a n s n t i e o i r a a r s a s a P r a n t .
t . e u s e r t a o p t n l a mane rsoas adu izaxe con anente s a e d i m p n c r e n s e r e p t e ap e p a l a m p d s s o r n e c e r r i v s ciliac cceso uni arn nova esmo, co p e a m c u o fi q s i t r s A i n e . l e nt 4 b d i i . x n s t e a fl i s c c e i e i t l s x n a e z d pb a adqui i n d o n p e Bacharelato s r n e i p r s a n r Lexislacin do o e a n c e s o para r ofertas d caso, as v i t a b c u P e u d v e s e n en Galicia a i m omo as e, no s c e a t s tr i s e s i e n c o i i d s n m n d i A c as b andonaro a s a m r r t e s o i r f b n a i t a a h m ili n d c u a que A f r s a e d d b a e e s c d d a a t n r ativo chegue a Correspo re as ofe so r b . n e o 6 p s i . c s e boa uivalent ientacin Todas a m e t r . q s i o e 1 s . s o ou e a d t n s a e r i s c e a f a d o e a m s infor s de acce a, dentro s capacid nt a d e e i s d v m a s e a d a v i d l r il o o a i v g l n n p a e i o s l m c e i a o d p e a u ro
Lexislacin do Bacharelato en Galicia
Edita: Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria Imprime: Trculo Artes Grficas, S.A. ISBN: 978-84-453-4663-1 DL: C 2518-2008
ndice
Presentacin .................................................................................................................................. CAPTULO I.- Ordenacin e currculo .............................................................................. Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia ...........
(DOG do 23 de xuo de 2008)
7 11 13 32 33 35 47 55 61 70 78 91 108 119 123 126 130 140 149 157 160 162 165 167
Anexo I. Introducin ................................................................................. Materias do bacharelato ......................................................................... Ciencias para o mundo contemporneo. ........................................ Educacin fsica. ........................................................................................ Filosofa e cidadana................................................................................. Historia de Espaa. ................................................................................... Historia da filosofa. ................................................................................. Lingua galega e literatura I e II. .......................................................... Lingua castel e literatura I e II........................................................... Lingua estranxeira I e II. ......................................................................... Anlise musical I e II. ............................................................................... Anlise musical I........................................................................................ Anlise musical II....................................................................................... Anatoma aplicada. ................................................................................... Artes escnicas. .......................................................................................... Cultura audiovisual................................................................................... Debuxo artstico I e II............................................................................... Debuxo artstico I ...................................................................................... Debuxo artstico II..................................................................................... Debuxo tcnico I e II. ............................................................................... Debuxo tcnico I ........................................................................................
Debuxo tcnico II....................................................................................... Deseo............................................................................................................ Historia da arte........................................................................................... Historia da msica e da danza. ........................................................... Linguaxe e prctica musical.................................................................. Literatura universal................................................................................... Tcnicas de expresin grfico-plsticas. ......................................... Volume. .......................................................................................................... Bioloxa. ......................................................................................................... Bioloxa e xeoloxa..................................................................................... Ciencias da Terra e ambientais. ........................................................... Electrotecnia................................................................................................ Fsica. .............................................................................................................. Fsica e qumica.......................................................................................... Matemticas I e II...................................................................................... Matemticas I ............................................................................................ Matemticas II ............................................................................................ Qumica.......................................................................................................... Tecnoloxa industrial I e II...................................................................... Tecnoloxa industrial I.............................................................................. Tecnoloxa industrial II ............................................................................ Economa....................................................................................................... Economa de empresa. ............................................................................ Grego I e II.................................................................................................... Grego I............................................................................................................ Grego II .......................................................................................................... Historia do mundo contemporneo.................................................. Latn I e II...................................................................................................... Latn I ............................................................................................................ Latn II............................................................................................................. Matemticas aplicadas s ciencias sociais I e II........................... Matemticas aplicadas s ciencias sociais I................................... Matemticas aplicadas s ciencias sociais II ................................. Xeografa....................................................................................................... Anexo II. Distribucin horaria ............................................................
170 173 180 190 201 210 218 223 230 240 250 260 270 280 293 297 301 304 315 317 321 326 337 349 351 355 359 370 372 375 379 382 385 389 399
ndice
CAPTULO II.- Modalidades nos centros ......................................................................... 401 Orde do 29 de maio de 2008 pola que se autoriza a implantacin das modalidades de bacharelato en centros pblicos da Comunidade Autnoma de Galicia de acordo coa nova ordenacin establecida pola Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin1 .............................................................................. 403
Anexo ................................................................................................................. 405 CAPTULO III.- Desenvolvemento e organizacin ...................................................... 409 Orde do 24 de xuo de 2008 pola que se desenvolve a organizacin e o currculo das ensinanzas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia ..................................................................................................................................... 411
Resolucin do 11 de setembro de 2008, da Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa, pola que se establecen os modelos dos documentos oficiais de avaliacin do bacharelato ................................................. 427
(DOG do 23 de setembro de 2008)
CAPTULO IV.- Materias optativas ..................................................................................... 441 Orde do 25 de xuo de 2008 pola que se establece a relacin de materias optativas do bacharelato, o seu currculo e se regula a sa oferta ................ 443
Anexo .................................................................................................................. Antropoloxa ................................................................................................ tica e filosofa do dereito .................................................................... Filosofa da ciencia e da tecnoloxa................................................... Mtodos estatsticos e numricos...................................................... Msica. Expresin vocal.......................................................................... Segunda lingua estranxeira................................................................... Tecnoloxas da informacin e da comunicacin.......................... Xeografa e historia de Galicia.............................................................
447 447 451 457 463 469 474 482 487
Orde do 23 de setembro de 2008 pola que se ampla a oferta de materias optativas do bacharelato e se establece o seu currculo......................................... 496
(DOG do 29 de setembro de 2008)
Anexo .................................................................................................................. 498 Literatura galega do sculo XX e da actualidade......................... 498 Literatura hispnica.................................................................................. 502
1
Queda recollido no texto a correccin de erros publicada no DOG do 20 de xuo de 2008.
PRESENTACIN
Presentacin
A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria aposta pola publicacin deste libro no que se recolle o marco lexislativo correspondente ao bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, consciente da sa obriga de proporcionarlles aos diferentes sectores da comunidade educativa unha referencia clara sobre a normativa do bacharelato. Nesta publicacin recomplase e faciltase a seguinte lexislacin vixente para esta etapa: Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. Orde do 29 de maio de 2008 pola que se autoriza a implantacin das modalidades de bacharelato en centros pblicos da Comunidade Autnoma de Galicia de acordo coa nova ordenacin establecida pola Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. Orde do 24 de xuo de 2008 pola que se desenvolve a organizacin e o currculo das ensinanzas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. Orde do 25 de xuo de 2008 pola que se establece a relacin de materias optativas do bacharelato, o seu currculo e se regula a sa oferta. Resolucin do 11 de setembro de 2008, da Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa, pola que se establecen os modelos dos documentos oficiais de avaliacin do bacharelato. Orde do 23 de setembro de 2008 pola que se ampla a oferta de materias optativas do bacharelato e se establece o seu currculo.
A Administracin educativa, coecedora de que o desenvolvemento efectivo da Lei orgnica de educacin depender en ltima instancia da actividade realizada polo profesorado nos centros, busca con este texto contribur ao logro dos seus principios bsicos: Calidade da educacin para todo o alumnado Equidade que garanta a igualdade de oportunidades Esforzo compartido por todas as persoas compoentes da comunidade educativa Do mesmo xeito, esta tamn responde ao recoecemento que a lexislacin vixente fai da necesidade de adecuacin diversidade de intereses, caractersticas e situacins persoais..., que se poidan producir nos centros educativos, os cales debern dar respostas diferentes en base sa capacidade de decisin, tanto no relativo sa organizacin coma no referido ao seu funcionamento. Conseguir que todo o alumnado desenvolva ao mximo as sas capacidades nun marco de calidade e equidade, converter os logros xerais en logros concretos, adaptar o currculo e a accin educativa s circunstancias especficas en que os centros se desenvolven, conseguir que os pais e as nais se impliquen na educacin dos seus fillos ser posible na medida en que contemos cun profesorado comprometido na sa actividade. En definitiva, esta publicacin ten a finalidade de axudar, a aquelas persoas implicadas na tarefa de educar aos mozos e s mozas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. Esperamos e confiamos que os novos retos que a educacin nos demanda atopen nos centros educativos unha boa resposta.
Laura Snchez Pin Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
10
CAPTULO I
Ordenacin e currculo
CAPTULO I Ordenacin e currculo

Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia.
O Estatuto de autonoma de Galicia, no seu artigo 31, determina que competencia plena da Comunidade Autnoma galega o regulamento e administracin do ensino en toda a sa extensin, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuzo do disposto no artigo 27 da Constitucin e nas leis orgnicas que, conforme o punto primeiro do seu artigo 81, a desenvolvan. A Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, no artigo 6.1 do captulo III determina que se entende por currculo o conxunto de obxectivos, competencias bsicas, contidos, mtodos pedagxicos e criterios de avaliacin de cada unha das ensinanzas reguladas pola citada lei. As mesmo, establece que lle corresponde ao Estado fixar cos aspectos bsicos do currculo en relacin cos obxectivos, contidos e criterios de avaliacin que constiten as ensinanzas mnimas a que se refire a disposicin adicional primeira, punto 2, letra c, da Lei orgnica 8/1985, do 3 de xullo, reguladora do dereito educacin. O Real decreto 1467/2007, do 2 de novembro, establece a estrutura do bacharelato e fixa as sas ensinanzas mnimas. A finalidade das ensinanzas mnimas asegurar unha formacin comn s alumnas e aos alumnos dentro do sistema educativo espaol e garantir a validez dos ttulos correspondentes, como indica o artigo 6.2 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. A dita formacin facilitar a continuidade, progresin e coherencia da aprendizaxe en caso de mobilidade xeogrfica.
13
A Lei orgnica de educacin no artigo 6.4 do captulo III determina que sern as administracins educativas as que establezan o currculo das distintas ensinanzas reguladas pola citada lei, do que formarn parte os aspectos bsicos anteriormente indicados. Os centros educativos, axentes activos no proceso de ensino e aprendizaxe, desenvolvern e completarn, se for o caso, o currculo establecido, respondendo ao principio de autonoma pedagxica, de organizacin e xestin, coa finalidade de adecuarse s caractersticas e realidade educativa de cada un deles. Os obxectivos xerais do bacharelato defnense para o conxunto da etapa. Para cada unha das materias que constiten o currculo fxanse os obxectivos, os contidos e os criterios de avaliacin. Neste decreto reglase, as mesmo, a distribucin horaria semanal para cada unha das materias das distintas modalidades. De conformidade co exposto, por proposta da conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria, no exercicio da facultade outorgada polo artigo 34 da Lei 1/1983, do 22 de febreiro, reguladora da Xunta e da sa Presidencia, modificada pola Lei 11/1988, do 20 de outubro, e pola Lei 2/2007, do 28 de marzo, do traballo en igualdade das mulleres de Galicia, odo o Consello Escolar de Galicia e de conformidade co ditame do Consello Consultivo e logo de deliberacin do Consello da Xunta de Galicia, na sa reunin do da dezanove de xuo de dous mil oito,
DISPOO:
Artigo 1.- Obxecto e mbito de aplicacin. Este decreto ten como obxecto establecer a ordenacin xeral e o currculo do bacharelato, que ser de aplicacin en todos os centros docentes que impartan estas ensinanzas no mbito territorial da Comunidade Autnoma de Galicia. Artigo 2.- Principios e finalidade. O bacharelato forma parte da educacin secundaria, na fase postobrigatoria e ten como finalidade proporcionarlle ao alumnado a formacin,
14
Captulo I: Ordenacin e currculo
a madurez intelectual e humana, os coecementos e habilidades que lle permitan desenvolver funcins sociais e incorporarse vida activa con responsabilidade e competencia, as como capacitarse para o acceso educacin superior. Artigo 3.- Obxectivos. O bacharelato contribuir a desenvolver nas alumnas e nos alumnos as capacidades que lles permitan: a) Exercer a cidadana democrtica, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cvica responsable, inspirada polos valores da Constitucin espaola e do Estatuto de autonoma de Galicia, as como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construcin dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade. b) Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de maneira responsable e autnoma e desenvolver o seu esprito crtico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais. c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminacin das persoas con discapacidade. d) Reforzar os hbitos de lectura, estudo e disciplina, como condicins necesarias para aproveitar eficazmente as aprendizaxes e mais como medio para o desenvolvemento persoal. e) Dominar, tanto na expresin oral coma na escrita, a lingua galega e a lingua castel. f) Expresarse con fluidez e correccin nunha ou mis linguas estranxeiras. g) Utilizar eficazmente e con responsabilidade as tecnoloxas da informacin e da comunicacin. h) Coecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporneo, os seus antecedentes histricos e os principais factores da sa evolucin. Participar de forma solidaria no desenvolvemento e mellora do seu contorno social.
15
i) Acceder aos coecementos cientficos e tecnolxicos fundamentais e dominar as habilidades bsicas propias da modalidade de bacharelato elixida. j) Comprender os elementos e procedementos fundamentais dos mtodos cientficos e da investigacin. Coecer e valorar de forma crtica a contribucin da ciencia e da tecnoloxa ao cambio das condicins de vida, as como afianzar a sensibilidade e o respecto do medio natural e a ordenacin sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego. k) Afianzar o esprito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, autoconfianza e sentido crtico. l) Desenvolver a sensibilidade artstica e literaria, as como o sentido esttico, como fontes de formacin e enriquecemento cultural. m) Utilizar a educacin fsica e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social e impulsar condutas e hbitos saudables. n) Reforzar actitudes de respecto e de prevencin no mbito da seguridade viaria. o) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia e contribur sa conservacin e mellora no contexto dun mundo globalizado. Artigo 4.- Acceso. 1. Poder acceder ao bacharelato, en calquera das sas modalidades, o alumnado que posa algunha das seguintes titulacins, de acordo cos artigos 44.1 e 65.1 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. a) Ttulo de graduado en educacin secundaria obrigatoria. b) Ttulo de tcnico, obtido tras cursar a formacin profesional de grao medio. c) Ttulo de tcnico deportivo, tras cursar as ensinanzas deportivas de grao medio. 2. Poder acceder aos estudos do bacharelato na modalidade de artes o alumnado que estea en posesin do ttulo de tcnico de artes pls-
16
ticas e deseo, nos termos previstos no artigo 53.2 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. Artigo 5.- Estrutura. 1. O bacharelato comprende dous cursos acadmicos que podern ser cursados polo rxime ordinario ou polo rxime de ensinanzas de persoas adultas en calquera das sas modalidades: presencial, semipresencial ou a distancia. 2. O alumnado poder permanecer cursando bacharelato no rxime ordinario, con carcter xeral, un mximo de catro anos, consecutivos ou non. 3. De acordo co establecido no artigo 34.1 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, o bacharelato, cunha finalidade formativa, orientadora e propedutica, estrutrase en tres modalidades, que son as seguintes: -Artes. -Ciencias e tecnoloxa. -Humanidades e ciencias sociais. 4. O bacharelato organizarase en materias comns, materias de modalidade e materias optativas. 5. A modalidade de artes organizarase en das vas, a de artes plsticas, deseo e imaxe e a de artes escnicas, msica e danza. 6. As modalidades de ciencias e tecnoloxa e humanidades e ciencias sociais tern unha estrutura nica. Non obstante, dentro de cada unha delas, a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria poder fixar bloques, cun mximo de tres materias, entre aquelas que configuran a modalidade respectiva, para o conxunto dos dous cursos. 7. O alumnado, no momento da sa inscricin para cursar bacharelato, deber optar por unha das modalidades. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria regular as condicins en que o alumnado que cursase o primeiro curso de bacharelato nunha modalidade poida pasar ao segundo curso dunha modalidade distinta. As alumnas e alumnos podern escoller entre a totalidade das materias propias da modalidade elixida. A sa eleccin s poder estar limitada
17
cando haxa un nmero insuficiente de alumnas e alumnos de acordo cos criterios que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Cando a oferta das materias quede limitada nun centro por razns organizativas, a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria poder autorizar que poidan ser cursadas noutro centro educativo no rxime ordinario ou de ensinanza de persoas adultas, en calquera das sas modalidades. 8. Os centros docentes que impartan bacharelato ofrecern, polo menos, como norma xeral, das das sas modalidades. A Consellera de Educacin establecer o nmero mnimo de alumnas e alumnos necesarios para poder impartir cada unha das modalidades do bacharelato, sen menoscabo do principio de equidade na oferta educativa. Artigo 6.- Materias comns. 1. As materias comns do bacharelato teen como finalidade afondar na formacin xeral do alumnado, aumentar a sa madurez intelectual e humana e avanzar naquelas competencias que favorezan a aprendizaxe ao longo da vida. As materias de lingua galega e literatura I, lingua galega e literatura II; lingua castel e literatura I e lingua castel e literatura II; lingua estranxeira I e lingua estranxeira II son materias de aprendizaxes progresivas; requirirase a superacin das de primeiro curso para seren avaliadas as de segundo curso. 2. As materias comns do 1 curso de bacharelato son: -Ciencias para o mundo contemporneo. -Educacin fsica. -Filosofa e cidadana. -Lingua galega e literatura I. -Lingua castel e literatura I. -Lingua estranxeira I. 3. As materias comns do 2 curso de bacharelato son: -Historia de Espaa.
18
-Historia da filosofa. -Lingua galega e literatura II. -Lingua castel e literatura II. -Lingua estranxeira II. Artigo 7.- Materias de modalidade. 1. As materias de modalidade do bacharelato teen como finalidade proporcionar unha formacin de carcter especfico orientada a un mbito de coecemento amplo que desenvolva as competencias mis vinculadas con este, que prepare para estudos posteriores e favoreza a insercin nun campo laboral determinado. 2. As materias propias da modalidade de artes son as seguintes: a) Artes plsticas, deseo e imaxe: Primeiro curso: -Cultura audiovisual. -Debuxo artstico I. -Debuxo tcnico I. -Volume. Segundo curso: -Historia da arte. -Tcnicas de expresin grfico-plstica. -Deseo. -Debuxo artstico II. -Debuxo tcnico II. b) Artes escnicas, msica e danza: Primeiro curso: -Anlise musical I.
19
-Anatoma aplicada. -Cultura audiovisual. -Linguaxe e prctica musical. Segundo curso: -Artes escnicas. -Historia da msica e da danza. -Literatura universal. -Anlise musical II. As materias de debuxo artstico I e debuxo artstico II; debuxo tcnico I e debuxo tcnico II; anlise musical I e anlise musical II son materias de aprendizaxes progresivas; requirirase a superacin das de primeiro curso para seren avaliadas as de segundo curso. 3. As materias da modalidade de ciencias e tecnoloxa son as seguintes: Primeiro curso: -Bioloxa e xeoloxa. -Debuxo tcnico I. -Fsica e qumica. -Matemticas I. -Tecnoloxa industrial I. Segundo curso: -Bioloxa. -Ciencias da Terra e ambientais. -Debuxo tcnico II. -Electrotecnia. -Fsica.
20
-Matemticas II. -Qumica. -Tecnoloxa industrial II. As materias de debuxo tcnico I e debuxo tcnico II; matemticas I e matemticas II; tecnoloxa industrial I e tecnoloxa industrial II son materias de aprendizaxes progresivas; requirirase a superacin das de primeiro curso para seren avaliadas as de segundo curso. Existen materias de modalidade que precisan, para poder ser cursadas satisfactoriamente, de coecementos previos, que se xustificarn, ben cursando as materias que corresponden, ben acreditando os coecementos necesarios, mediante o procedemento que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Ser preciso acreditar os coecementos previos que se indican para matricularse e cursar as materias seguintes: -Fsica de 2 precisa de fsica e qumica de 1. -Qumica de 2 precisa de fsica e qumica de 1. -Electrotecnia de 2 precisa de fsica e qumica de 1. -Ciencias da Terra e ambientais precisa de bioloxa e xeoloxa. -Bioloxa de 2 precisa de bioloxa e xeoloxa de 1. Esta acreditacin poder realizarse tendo aprobada a materia correspondente de primeiro ou a travs do procedemento que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. 4. As materias da modalidade de humanidades e ciencias sociais son as seguintes: Primeiro curso: -Economa. -Grego I. -Latn I. -Historia do mundo contemporneo. -Matemticas aplicadas s ciencias sociais I.
21
Segundo curso: -Economa de empresa. -Xeografa. -Grego II. -Latn II. -Matemticas aplicadas s ciencias sociais II. -Literatura universal. -Historia da arte. As materias de grego I e grego II; latn I e latn II; matemticas aplicadas s ciencias sociais I e matemticas aplicadas s ciencias sociais II son materias de aprendizaxes progresivas; requirirase a superacin das de primeiro curso para seren avaliadas as de segundo curso. 5. O alumnado deber cursar tres materias propias de modalidade en cada un dos cursos do bacharelato. Das seis materias de modalidade que se debern cursar no conxunto dos dous cursos do bacharelato, polo menos cinco debern ser da modalidade elixida. 6. O alumnado que opte pola modalidade de artes deber cursar cultura audiovisual en 1 e tcnicas de expresin grfico-plstica en 2, se elixiu a va de artes plsticas; deber cursar cultura audiovisual en 1 e historia da msica e da danza en 2 se elixiu a va de artes escnicas. O alumnado que opte pola modalidade de ciencias e tecnoloxa deber cursar matemticas I en 1 e matemticas II en 2 curso. O alumnado que opte pola modalidade de humanidades e ciencias sociais, deber cursar historia do mundo contemporneo en 1 e xeografa en 2. Artigo 8.- Materias optativas. 1. As materias optativas no bacharelato contriben a completar a formacin do alumnado en aspectos propios da modalidade elixida ou ampliando a propia formacin xeral. 2. O alumnado cursar unha materia optativa tanto no primeiro como no segundo curso do bacharelato cunha carga lectiva igual das materias propias de modalidade.
22
3. Os centros docentes ofrecern materias optativas en conformidade co que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Garantirase que o alumnado poida elixir tamn como materia optativa unha materia de modalidade. 4. En calquera caso, na oferta de materias optativas a que se refire a epgrafe anterior os centros ofrecern obrigatoriamente: segunda lingua estranxeira, tecnoloxas da informacin e comunicacin e msica que sern cursadas nun dos cursos, ags a segunda lingua estranxeira, que poder ser cursada nos dous cursos. Artigo 9.- Materias impartidas en lingua galega. 1. No bacharelato impartiranse en galego as materias comns seguintes: filosofa e cidadana e ciencias para o mundo contemporneo en primeiro curso; historia da filosofa e historia de Espaa en segundo curso. As mesmo, impartiranse en galego as materias de modalidade que figuran como obrigatorias no artigo 7.6. 2. Ademais das materias establecidas na epgrafe anterior, o claustro do profesorado dos centros educativos completar o nmero de materias que garanta que o alumnado recibe, polo menos, o cincuenta por cento da docencia en galego, como establece o artigo 10 do Decreto 124/2007, do 28 de xuo, polo que se regula o uso e promocin do galego no sistema educativo, e que figurar no proxecto lingstico do centro. 3. O bacharelato proporcionaralle a todo o alumnado unha boa competencia nas das linguas oficiais co fin de que repercuta, de forma positiva, no seu uso. Artigo 10.- Currculo. 1. Entndese por currculo do bacharelato o conxunto de obxectivos, contidos, mtodos pedagxicos e criterios de avaliacin aplicados a estas ensinanzas. 2. Os departamentos didcticos dos centros educativos desenvolvern e completarn o currculo do bacharelato establecido neste decreto. A concrecin do currculo formar parte do proxecto educativo. 3. As actividades educativas no bacharelato impulsarn e favorecern a capacidade do alumnado para aprender de maneira autnoma, para o traballo en equipo e para aplicar mtodos de investigacin apropiados sa idade de formacin.
23
4. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria promover as medidas necesarias para que nas distintas materias se desenvolvan actividades que estimulen o interese e hbito de lectura e a capacidade de expresarse correctamente en pblico, as como o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Artigo 11.- Obxectivos, contidos e criterios de avaliacin. Os obxectivos, contidos e criterios de avaliacin que corresponden a cada unha das materias que conforman o bacharelato son os que se determinan no anexo I deste decreto. Artigo 12.- Distribucin horaria. A distribucin horaria semanal que corresponde a cada unha das materias que constiten o currculo do bacharelato a que se establece no anexo II deste decreto, en funcin do calendario escolar establecido na disposicin adicional quinta da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. Artigo 13.- Avaliacin. 1. A avaliacin da aprendizaxe ser continua e diferenciada segundo as distintas materias e ter en conta os diferentes elementos que constiten o currculo. 2. Ser competencia do profesor ou da profesora de cada materia, ao remate de cada curso, a decisin sobre a superacin ou non, por parte do alumnado, dos obxectivos establecidos, tomando como referente fundamental os criterios de avaliacin. 3. O alumnado que non supere algunha materia logo da avaliacin final do perodo ordinario poder realizar unha proba extraordinaria. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria determinar o calendario para a sa realizacin. 4. O equipo docente, constitudo polas profesoras e profesores que imparten docencia a cada un dos grupos de bacharelato, coordinado pola persoa titora, valorar a evolucin de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a sa madurez acadmica en relacin cos obxectivos do bacharelato as como, ao final da etapa, as sas posibilidades de progreso en estudos posteriores. 5. Se no proceso de avaliacin continua se advertise que unha alumna ou un alumno non progresa adecuadamente, o centro educativo, tan
24
pronto como detecte as dificultades de aprendizaxe, adoptar medidas de reforzo educativo coa finalidade de que o alumnado adquira as aprendizaxes necesarias para continuar satisfactoriamente os seus estudos. 6. Os resultados da avaliacin expresaranse mediante cualificacins numricas de cero a dez, sen decimais, e consideraranse negativas as inferiores a cinco. A nota media ser a media aritmtica das cualificacins de todas as materias, arredondada centsima mis prxima e, en caso de equidistancia, superior. Na convocatoria da proba extraordinaria, se o alumnado non se presentase a ela, consignarase como non presentado. 7. O profesorado avaliar tanto a aprendizaxe do alumnado coma o proceso de ensinanza e a sa prctica docente. 8. Os documentos oficiais de avaliacin do bacharelato son o expediente acadmico, as actas de avaliacin, o informe persoal por traslado e o historial acadmico. A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria regular os procedementos e os documentos necesarios para levar a cabo a avaliacin do alumnado, as como a sa supervisin e custodia. 9. O historial acadmico de bacharelato e o informe persoal por traslado son os documentos bsicos. Debern recoller sempre a norma da administracin educativa que establece o currculo correspondente e, cando tean que producir efectos fra do mbito da comunidade autnoma, aterase ao disposto no artigo 36.3 da Lei 30/1992, do 26 de novembro, de rxime xurdico das administracins pblicas e do procedemento administrativo comn. 10. As actas de avaliacin redactaranse para cada un dos cursos e pecharanse ao remate do perodo lectivo ordinario e logo da convocatoria das probas extraordinarias. Comprendern a relacin nominal do alumnado que compn o grupo xunto cos resultados da avaliacin das materias. En segundo curso figurar o alumnado con materias non superadas do curso anterior e recollern a proposta de expedicin do ttulo de bacharel. Sern asinadas por todo o profesorado do grupo e levarn o visto e prace do director ou directora do centro. Os centros privados remitirn un exemplar das actas ao instituto de educacin secundaria a que estean adscritos. 11. O historial acadmico de bacharelato ser expedido en impreso oficial, levar o visto e prace do director ou directora e ter valor acreditativo dos estudos realizados. Recoller polo menos os datos identificativos do estudante, as materias cursadas en cada un dos anos de escolarizacin e os resultados da avaliacin en cada convocatoria (ordinaria ou extraordi-
25
naria), a nota media do bacharelato, as como a informacin relativa aos cambios de centro. 12. O informe persoal por traslado o documento en que se consignar a informacin que resulte necesaria para a continuidade do proceso de aprendizaxe do alumnado cando se traslade a outro centro sen ter rematado o curso e conter os resultados das avaliacins parciais que se realizasen. 13. A obtencin e tratamento dos datos persoais do alumnado, e en especial os contidos nos documentos oficiais a que se refire esta disposicin, a sa cesin duns centros a outros e a adopcin de medidas que garantan a seguridade e confidencialidade dos devanditos datos someteranse ao disposto na lexislacin vixente en materia de proteccin de datos de carcter persoal e na disposicin adicional vixsimo terceira da Lei orgnica 2/2006, de 3 de maio, de educacin. Artigo 14.- Promocin. Ao finalizar o 1 curso, e como consecuencia do proceso de avaliacin, o profesorado de cada alumna e de cada alumno adoptar as decisins sobre a sa promocin ao 2 curso tendo en conta que: a) As alumnas e os alumnos conseguirn a promocin ao 2 curso cando superen todas as materias cursadas ou tean avaliacin negativa en das materias como mximo. b) O alumnado que conseguise a promocin a segundo curso con materias avaliadas negativamente deber cursalas ao longo do curso. Os centros educativos organizarn as actividades de recuperacin e avaliacin das materias pendentes. Artigo 15.- Permanencia dun ano mis no mesmo curso. 1. O alumnado que non consiga a promocin ao segundo curso deber permanecer un ano mis no primeiro, e cursarao de novo na sa totalidade se o nmero de materias avaliadas negativamente superior a catro. 2. As alumnas e alumnos que non consigan a promocin ao segundo curso e tean tres ou catro materias avaliadas negativamente podern optar por: a) Repetir o curso na sa totalidade
26
b) Cursar as materias de primeiro curso con avaliacin negativa e completar con das ou tres materias de segundo curso que non coincidan no seu horario coas de primeiro curso suspensas. Estas materias de segundo curso en ningn caso pertencern a aquelas que tean igual denominacin ou que inclan coecementos de materias de primeiro curso non superadas. 3. A matrcula e avaliacin destas materias s que fai referencia o punto b da epgrafe anterior ter carcter condicional, sendo necesario estar en condicins de promocionar ao segundo curso nos termos establecidos na epgrafe 2 do artigo 14 deste decreto, para que as ditas materias poidan ser avaliadas. 4. O alumnado que opte pola alnea b) do punto anterior, e que sexa menor de idade, deber contar coa autorizacin das sas nais/pais ou titores legais. 5. O alumnado que, ao finalizar o segundo curso, tea avaliacin negativa nalgunhas materias, poder matricularse delas sen necesidade de cursar de novo as materias superadas. A Consellera de Educacin poder regular as condicins en que o alumnado poida asistir s clases correspondentes s materias superadas. Artigo 16.- Titulacin. 1. Obter o ttulo de bacharel o alumnado que curse satisfactoriamente o bacharelato en calquera das modalidades. Este ttulo ter efectos laborais e acadmicos. 2. Para obter o ttulo de bacharel ser necesario ter avaliacin positiva en todas as materias dos dous cursos de bacharelato. 3. O alumnado que finalice as ensinanzas profesionais de msica e danza obter o ttulo de bacharel se supera as materias comns do bacharelato, de acordo co establecido no artigo 50.2 da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin. Artigo 17.- Autonoma dos centros. Tal como queda establecido no artigo 10.2 deste decreto, os centros educativos concretarn o currculo, que ser includo no proxecto educativo. A dita concrecin contar, polo menos, cos elementos seguintes: a) Contribucin aos proxectos lingstico, lector, de tecnoloxas da informacin e comunicacin e ao plan de convivencia do centro.
27
b) Decisins de carcter xeral sobre a metodoloxa. c) Criterios sobre a avaliacin e promocin do alumnado. d) Lias xerais de atencin diversidade.
Disposicins adicionais
PRIMEIRA.- ENSINO
DE RELIXIN.
1. O alumnado maior de idade ou os seus pais/nais ou titores legais mentres sexa menor decidirn sobre se cursa ou non ensinanzas de relixin no momento de formalizar a sa matrcula. O alumnado que opte por non recibir ensinanzas de relixin permanecer nos centros educativos e contar coa debida atencin educativa. 2. O currculo da materia de relixin catlica e das diferentes confesins relixiosas con que o Estado espaol ten subscritos acordos de cooperacin en materia educativa ser competencia, respectivamente, da xerarqua eclesistica e das correspondentes autoridades relixiosas. O seu contido deber, en calquera caso, ser respectuoso cos dereitos das persoas marcados na lexislacin vixente e nomeadamente co valor da igualdade entre mulleres e homes. 3. A avaliacin da materia de relixin catlica realizarase nos mesmos termos e cos mesmos efectos ca a das outras materias do bacharelato. A avaliacin doutras confesins relixiosas axustarase ao establecido nos acordos de colaboracin en materia educativa subscritos con elas polo Estado espaol. Coa finalidade de garantir o principio de igualdade e a libre concorrencia, as cualificacins desta materia non computarn na obtencin da nota media para os efectos de acceso universidade, a ciclos superiores de formacin profesional e a outros estudos, nin nas convocatorias para a obtencin de bolsas e axudas ao estudo en que deban entrar en concorrencia os expedientes acadmicos. SEGUNDA.- ENSINANZAS
IMPARTIDAS EN LINGUAS ESTRANXEIRAS.
1. Os centros educativos podern impartir algunha das materias do currculo de bacharelato nunha lingua estranxeira, dentro do programa de
28
seccins bilinges. Esta decisin quedar expresada no proxecto lingstico que forma parte do proxecto educativo de cada centro. 2. Os centros que impartan algunha materia en lingua estranxeira aplicarn en todo caso os criterios de admisin do alumnado establecidos de forma xeral, sen inclur criterios lingsticos. TERCEIRA.- CORRESPONDENCIA
CON OUTRAS ENSINANZAS.
Mentres o Ministerio de Educacin e Ciencia non estableza, con efectos para todo o Estado, o rxime de validacins entre materias de bacharelato e materias das ensinanzas profesionais de msica e danza, as como os efectos que sobre a materia de educacin fsica deba ter a condicin de deportista de alto nivel e rendemento, sern de aplicacin as validacins vixentes. CUARTA.- MODIFICACIN
DO
DECRETO 88/1999,
DO
11
DE MARZO, POLO QUE SE
REGULA A ORDENACIN XERAL DAS ENSINANZAS DE EDUCACIN DE PERSOAS ADULTAS E OS REQUISITOS MNIMOS DOS CENTROS.
Modifcase o artigo 30 do Decreto 88/1999, do 11 de marzo, polo que se regula a ordenacin xeral das ensinanzas de educacin de persoas adultas e mais os requisitos mnimos dos centros, que queda redactado da seguinte forma: Cambios de rxime de ensinanza. a) O alumnado procedente do bacharelato ordinario poder incorporarse ao bacharelato para persoas adultas en calquera das sas modalidades, presencial ou a distancia. Igualmente, poder incorporarse ao bacharelato ordinario procedente do bacharelato para persoas adultas. O cambio de rxime de ensinanzas realizarase nos prazos e condicins que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. b) O alumnado que se incorpore ao bacharelato para persoas adultas con materias superadas do bacharelato ordinario conservar a cualificacin positiva destas no rxime de persoas adultas. c) O alumnado que se incorpore ao bacharelato ordinario procedente do bacharelato para persoas adultas conservar tamn as cualificacins das materias cursadas e superadas neste.
29
d) O alumnado poder matricularse nas ensinanzas para persoas adultas por mbito, curso ou bloque completos, ou por mdulos ou materias illadas, de acordo coa regulacin que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria.
Disposicins transitorias
PRIMEIRA.- APLICACIN
DA NORMATIVA.
No curso 2008-2009 implantaranse as ensinanzas correspondentes ao primeiro curso do bacharelato. No curso 2009-2010 implantaranse as correspondentes ao segundo curso, de acordo co disposto no Real decreto 806/2006, do 30 de xuo, polo que se establece o calendario de aplicacin da nova ordenacin do sistema educativo. Durante o curso 20082009 o 2 curso de bacharelato rexerase polo Decreto 231/2002, do 6 de xuo, polo que se modifica o Decreto 275/1994 (DOG do 15 de xullo de 2002), polo que se establece o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. SEGUNDA.- VALIDEZ
DO LIBRO DE CUALIFICACINS DE BACHARELATO.
Os libros de cualificacins de bacharelato tern efectos de acreditacin, segundo o establecido na lexislacin vixente, ata a finalizacin do curso 2007-2008. Ao finalizar o dito curso, pecharanse mediante dilixencia oportuna e inutilizaranse as pxinas restantes. Cando a apertura do historial acadmico supoa a continuacin do anterior libro de cualificacins de bacharelato, reflictirase a serie e o nmero deste no historial acadmico. Estas circunstancias reflictiranse as mesmo no correspondente expediente acadmico. TERCEIRA.- OFERTA
DE MODALIDADES DO BACHARELATO.
Sen prexuzo do establecido no artigo 5.7 deste decreto, a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria poder limitar a oferta de materias propias da modalidade de ciencias e tecnoloxa mentres os centros non sexan dotados dos recursos especficos necesarios para impartir novas materias.
30
Disposicin derrogatoria
Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currculo do bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG do 31 de agosto de 1994). Decreto 231/2002, do 6 de xuo, polo que se modifica o Decreto 275/1994 (DOG do 15 de xullo de 2002). Decreto 184/2003, do 20 de febreiro, polo que se modifica o Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG do 18 de marzo de 2003). Orde do 2 de maio de 1996 pola que se publica a relacin de materias optativas do bacharelato, se establece o currculo destas materias e se regula a sa oferta (DOG do 30 de maio de 1996). Artigo 12.5 do Decreto 133/2007, do 5 de xullo, polo que se regulan as ensinanzas da educacin secundaria obrigatoria na Comunidade Autnoma de Galicia (DOG do 13 de xullo).
Disposicins derradeiras
PRIMEIRA.- DESENVOLVEMENTO
NORMATIVO.
Autorzase a persoa titular da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria para ditar as disposicins que sexan necesarias para a execucin e desenvolvemento do establecido neste decreto. SEGUNDA.- ENTRADA
EN VIGOR.
Este decreto entrar en vigor o da seguinte ao da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia. Santiago de Compostela, dezanove de xuo de dous mil oito. EMILIO PREZ TOURIO Presidente LAURA SNCHEZ PIN Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
31
ANEXO I Introducin.
Finalizada a educacin secundaria obrigatoria, o alumnado comeza o bacharelato cunha formacin bsica na maiora das materias que configuraron os currculos anteriores do ensino bsico. Inicia unha nova etapa na cal deber afondar nalgunha materia xa iniciada e adquirir os coecementos doutras novas, ben sexa entre as comns, ben entre as pertencentes modalidade escollida de acordo coas sas expectativas de futuro, cos seus intereses e coas sas capacidades. Ben que nesta etapa o tratamento das materias ten que ser mis completo e complexo, cmpre non perder de vista o historial acadmico anterior; ser preciso partir do xa adquirido para, asentado e interiorizado, avanzar nunha aprendizaxe mis reflexiva, crtica e autnoma. No currculo da etapa anterior as competencias foron o obxectivo que se pretenda lograr e o referente fundamental para os criterios de avaliacin. Nesta nova etapa, anda sen que figuren neses termos, debern estar presentes para continuar no seu desenvolvemento e permitir un avance mis satisfactorio da formacin integral que se persegue para cada persoa, coa mirada posta nunha vida social adulta ou na continuacin de estudos superiores. En calquera dos dous casos, as competencias sern precisas ao longo da vida. No bacharelato, parte de enriquecerse cos coecementos das materias comns e das propias da modalidade elixida e das optativas, o alumnado ter que ser quen, de forma progresiva, de buscar informacin nas diversas fontes ao seu alcance, sobre aspectos acadmicos ou profesionais, seleccionala con criterios rigorosos, analizala, interiorizala e aplicala en contextos diversos. Ter que ser quen de atopar mecanismos de resolucin de problemas no mundo que o rodea. Ter que ser quen de identificar e adoptar distintas estratexias que lle faciliten en cada momento adoptar decisins axeitadas fronte aos problemas que van xurdindo na actualidade na interaccin co contorno. Ter que ser quen de participar activamente na mellora da sociedade, con esprito solidario, exercendo os dereitos democrticos de cidadana.
32
Ter que ser quen de detectar as sas fortalezas e carencias de aprendizaxe, de relacin e emocionais e adoptar actitudes de esforzo e perseveranza para superalas. En definitiva, precisar ampliar as competencias que desenvolveu ao longo do ensino bsico e continuar, en distinta forma e medida, ao longo de toda a vida, tendo presente que a aprendizaxe ser necesaria, tanto para a continuacin con estudos superiores como para a sa incorporacin na vida adulta. Todas estas necesidades do alumnado precisan dunha prctica docente encamiada aos mesmos obxectivos. Ser precisa, xa que logo, unha prctica de aula que fomente o traballo interactivo, cooperativo, rigoroso, reflexivo e conectado coa realidade e co uso das novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Unha prctica educativa que tea en conta as diversas fontes de informacin, que fomente a transformacin da informacin en formacin, que fomente e participe do esprito crtico, empregando o xnero como unha das categoras de anlise, a investigacin e a innovacin, o traballo ben feito e a autoavaliacin. Ser precisa unha prctica docente que non esqueza a atencin diversidade que, anda que presente dificultades, ser fonte de enriquecemento mutuo e nunca fonte de conflito.
MATERIAS DO BACHARELATO.
1-Ciencias para o mundo contemporneo. 2-Educacin fsica. 3-Filosofa e cidadana. 4-Historia de Espaa. 5-Historia da filosofa. 6-Lingua galega e literatura I e II. 7-Lingua castel e literatura I e II. 8-Lingua estranxeira I e II. 9-Anlise musical I e II.
33
10-Anatoma aplicada. 11-Artes escnicas. 12-Cultura audiovisual. 13-Debuxo artstico I e II. 14-Debuxo tcnico I e II. 15-Deseo. 16-Historia da arte. 17-Historia da msica e da danza. 18-Linguaxe e prctica musical. 19-Literatura universal. 20-Tcnicas de expresin grfico-plsticas. 21-Volume. 22-Bioloxa. 23-Bioloxa e xeoloxa. 24-Ciencias da Terra e ambientais. 25-Electrotecnia. 26-Fsica. 27-Fsica e qumica. 28-Matemticas I e II. 29-Qumica. 30-Tecnoloxa industrial I e II. 31-Economa. 32-Economa de empresa. 33-Grego I e II. 34-Historia do mundo contemporneo.
34
35-Latn I e II. 36-Matemticas aplicadas s ciencias sociais I e II. 37-Xeografa. CIENCIAS PARA O MUNDO CONTEMPORNEO INTRODUCIN. A ciencia e a tecnoloxa son un dos alicerces da sociedade actual e constiten o eixe do cambio acelerado en que se ve inmersa a humanidade do sculo XXI. O seu vertixinoso avance produce cambios significativos que inciden no proceso constante de transformacin do mundo e afecta o tecido e a estrutura social de maneira mis relevante ca outros campos do saber. O desenvolvemento cientfico e tecnolxico, en tanto que proporciona unha mellor comprensin da realidade e aumenta a posibilidade de interactuar sobre o ambiente, contribe de forma innegable mellora da calidade de vida nas sociedades occidentais. Con todo, non est exento de riscos e incertezas e suscita problemas sociais e ticopolticos mis al dos laboratorios, en canto que a cidadana se ve afectada por decisins en que non tomou parte e que inciden no seu escenario e forma de vida, tanto individual coma colectiva. Para unha sociedade democrtica , xa que logo, un reto importante a formacin dunha sociedade capaz de comprender e desenvolverse nun mundo en que a ciencia e a tecnoloxa estn cada da mis presentes e de participar na toma de decisins, con rigor e fundamento, en cuestins de actualidade e relevancia social para avanzar cara a un futuro sustentable para a humanidade. A materia de ciencias para o mundo contemporneo, comn para o alumnado de todas as modalidades de bacharelato, proponse responder a este desafo e contribur a que todas as persoas posan un coecemento cientfico funcional, susceptible de ser aplicado a contextos diversos; un coecemento dinmico, en sintona co desenvolvemento da competencia de aprender a aprender, que capacite para adaptarse e seguir o ritmo da actualidade cientfica; un coecemento que facilite o desenvolvemento de actitudes, como as de tolerancia e ausencia de dogmatismo, e que permita actuar como persoas autnomas e crticas capaces de argumentar, xustificar as sas posicins e participar activamente na sociedade.
35
Desde esta perspectiva, dbese abordar a resolucin de problemas abertos, tal e como se presentan no mundo real e na sociedade actual, conxugando a aplicacin de modelos, teoras e procedementos cientficos bsicos coa contribucin doutras ciencias necesarias para comprender a sa complexidade. O tratamento de cuestins da realidade, cun enfoque local e global, axudar o alumnado a tomar conciencia das distintas dimensins da realidade e fomentar a sa responsabilidade social. Na educacin secundaria obrigatoria o alumnado xa estudou materias que lle proporcionan unha cultura cientfica bsica. No bacharelato parte do alumnado vai seguir profundando nesta lia. O caracterstico desta materia vai residir no enfoque interdisciplinario, a travs da seleccin de determinados problemas relacionados con problemas reais, abordados desde enfoques CTS (ciencia-tecnoloxasociedade) que preparen para a participacin cidad. Os contidos da materia estn estruturados en bloques. No bloque comn recllense aqueles contidos que deben estar presentes nalgunha medida no desenvolvemento de todos os demais, anda que a sa distribucin e tratamento depender da sa pertinencia en cada contexto. Os restantes cntranse en mbitos nos cales se insire algn problema especfico merecedor de interese social. A orixe do universo e da vida, a sade, a xestin sustentable do planeta, as como a biotecnoloxa, as tecnoloxas da comunicacin, a nanotecnoloxa e a sociedade do coecemento, son campos que forman parte do noso presente e futuro inmediato e son susceptibles de ser tratados desde unha perspectiva de divulgacin cientfica, cunha formulacin accesible. ineludible a necesidade de integrar e ponderar equilibradamente os contidos de distintos tipos, a conveniencia de que o alumnado traballe en proxectos de grupo; as como desenvolver as competencias para o traballo en equipo e a responsabilidade compartida na xestin dun proceso de investigacin. Por ltimo, dbese ter en conta que os contidos debern adaptarse en virtude das necesidades e intereses do alumnado e dos propios avances cientficos e tecnolxicos, para acadar os obxectivos propostos e actuar de acordo cunha ciencia para o mundo contemporneo. OBXECTIVOS. Ao longo desta materia o alumnado debe desenvolver as seguintes capacidades:
36
1. Suscitar preguntas sobre os problemas da sociedade actual e do futuro prximo que constiten unha prioridade para a investigacin tecnocientfica e identificar os diversos aspectos que neles concorren, co fin de desenvolver un pensamento crtico e reflexivo. 2. Coecer os elementos dos procesos de investigacin e as caractersticas das explicacins cientficas, partindo de problemas prximos experiencia, e poelos en prctica mediante investigacins sinxelas. 3. Seleccionar, comprender, avaliar e utilizar informacins de tipo cientfico e tecnolxico, inclundo a identificacin de manipulacins ou nesgos, entre os que cabe destacar os que fan referencia ao xnero, para tomar decisins fundamentadas e saber comunicalas de forma clara, coherente e precisa. 4. Desenvolver e poer en prctica procedementos e valores propios da actividade cientfica, como a curiosidade, a creatividade, a ausencia de dogmatismo, a reflexin crtica, a relevancia dos datos en contraposicin coas opinins de cara ao rigor no razoamento cientfico, e a sensibilidade diante dos problemas emerxentes para facilitar a evolucin persoal e social. 5. Recoecer o carcter colectivo dos avances cientficos, destacando o papel das mulleres na ciencia, as como a mutua interdependencia entre o contexto sociocultural e as investigacins cientficas e tecnolxicas. 6. Identificar os principios ou teoras cientficas e tecnolxicas ligadas s problemticas contemporneas que debe afrontar a cidadana, tanto individual como colectivamente, para favorecer a sa comprensin e a busca de solucins. 7. Tomar unha postura crtica diante dos avances cientficos e tecnolxicos, recoecer os logros e as vantaxes para a mellora da calidade de vida, as como os riscos que comportan, valorando os problemas sociais e ticos que poden xerar. 8. Identificar os principais problemas relativos sade, ao medio natural, s novas tecnoloxas e materiais, s fontes de enerxa, etc., tratando de comprender as bases cientficas para avaliar criticamente as informacins dos medios de comunicacin e adquirir independencia de criterio. 9. Construr un coecemento coherente e crtico sobre as tecnoloxas da informacin e comunicacin e sobre a sociedade do ocio presentes no contorno do alumnado, propiciando un uso axeitado delas, prestando
37
especial atencin existencia da fenda dixital de xnero entre pases ricos e pobres. 10. Utilizar na vida coti os coecementos adquiridos, participando nas controversias tecnocientficas locais e globais, e desenvolver hbitos democrticos baseados na argumentacin e no dilogo. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Anlise da evolucin do concepto de ciencia e das distintas disciplinas ao longo da historia, a travs de problemas cientficos do pasado e da actualidade, prestando especial atencin a desenmascarar supostas formulacins cientficas que se transmiten polos medios de comunicacin. -Busca, comprensin e seleccin, a partir de diferentes fontes, de informacin relevante relacionada con problemas tecnocientficos que afectan a cidadana, e utilizacin en contextos de debate e argumentacin, distinguindo as simples opinins dos argumentos baseados en probas. -Coecemento dos trazos fundamentais das formas de traballo na comunidade cientfica, a relacin de causas e feitos aparentemente inconexos e o papel das diversas teoras na interpretacin dos datos, as coma o papel do discurso, e aplicacin busca de solucins a problemas da experiencia coti. -Recoecemento da contribucin do coecemento cientfico e tecnolxico comprensin do mundo e ao progreso e calidade da vida humana, as como superacin de prexuzos e formacin do esprito crtico. -Anlise crtica da visin androcntrica, eurocntrica e etnocntrica da ciencia e da tecnoloxa. -Recoecemento das repercusins dos avances tecnocientficos na sociedade e da influencia do contexto social na demanda e producin cientfica e tecnolxica (polticas cientficas, conflito de intereses e prioridades na investigacin). -Identificacin e manifestacin -a partir de exemplos tomados da actualidade, as como da historia da ciencia e da tecnoloxa- das limitacins do coecemento tecnocientfico, tanto inherentes a el como derivadas do seu uso inadecuado.
38
-Desenvolvemento da capacidade de reflexin de cara capacitacin na toma de decisins responsables, fundamentadas e crticas considerando os diferentes aspectos epistemolxicos, ticos e polticos co fin de fomentar unha participacin democrtica ante as controversias tecnocientficas. NA
PROCURA DUN MODELO COSMOLXICO.
-Escalas de lonxitudes, masas e tempos no universo. -Utilizacin do modelo cosmolxico actual para explicar a orixe do Universo e a formacin da Terra. -A tecnoloxa espacial e a exploracin do sistema solar. -Explicacin dalgunhas catstrofes terrestres (sismos, tsunamis, erupcins volcnicas) recorrendo ao modelo de tectnica de placas. -A orixe da vida: anlise das principais hipteses. -Do fixismo ao evolucionismo. A seleccin natural darwiniana e a sa explicacin desde a xentica. Controversia con outras teoras pseudocientficas, como a teora do deseo intelixente. -Orixe da especie humana: da familia de homnidos fsiles ao Homo sapiens. Elaboracin dunha posible rbore xenealxica. SADE
E CALIDADE DE VIDA.
-A sade como equilibrio entre a persoa e o medio natural. Identificacin de estilos de vida saudables. -Coecemento da orixe infecciosa dalgunhas doenzas. A enfermidade como problema colectivo. Epidemias e pandemias: a busca de beneficios econmicos por riba doutras consideracins e a sa relacin con enfermidades emerxentes. Valoracin do uso racional de medicamentos. -Recoecemento dos condicionamentos da investigacin mdica: as patentes. A SIDA como exemplo de valoracin da sanidade en funcin do desenvolvemento dos pases. Plan de sade na Comunidade Autnoma galega. -A revolucin biotecnolxica. Do ADN ao PXH (proxecto xenoma humano); proxectos pblicos e intereses comerciais. Xastrara xentica.
39
Alimentos transxnicos e outras aplicacins. Discusin dos beneficios e prexuzos da modificacin xentica. -Coecemento e valoracin das novas tcnicas con potencial teraputico: transplantes, reproducin asistida, clonacin, clulas troncais. Biotica. Anlise das distintas repercusins destas tecnoloxas. -Mis al da xentica: a epixentica e a protemica. MODELO
DE XESTIN DO PLANETA.
-Os riscos naturais. O concepto de risco. Factores que incrementan os riscos. As catstrofes mis frecuentes. -Os impactos: a contaminacin, a desertizacin, o aumento de residuos e a perda de biodiversidade. O cambio climtico. -A sobreexplotacin dos recursos: aire, auga, solo, seres vivos e fontes de enerxa. A auga como recurso limitado. Enerxas alternativas e enerxa nuclear. O papel das mulleres na xestin destes recursos. -A xestin sustentable da Terra. Principios xerais de sustentabilidade econmica, ecolxica e social. Os compromisos internacionais e a responsabilidade institucional e cidad. Estratexias de desenvolvemento sustentable en Galicia. -A ordenacin territorial: instrumento de proteccin ambiental, de planificacin e de xestin a prol dun desenvolvemento equilibrado e sustentable. NOVOS
MATERIAIS PARA NOVAS NECESIDADES.
-A humanidade e o uso dos materiais. Localizacin, producin e consumo de materiais: control de recursos. -Algns materiais naturais: os metais, riscos a causa da sa corrosin. O papel e o problema da deforestacin. -O desenvolvemento cientfico-tecnolxico e a sociedade de consumo: esgotamento de materiais e aparicin de novas necesidades, desde a medicina aeronutica. -A resposta da ciencia e a tecnoloxa. Novos materiais: os polmeros e os materiais cermicos. Novas tecnoloxas: a nanotecnoloxa.
40
-Anlise ambiental e enerxtica do uso dos materiais: reducin, reutilizacin e reciclaxe. Lixos. DA
SOCIEDADE DA INFORMACIN SOCIEDADE DO COECEMENTO.
-As posibilidades tecnolxicas do tratamento da informacin: procesamento, almacenamento e intercambio de informacin. -O salto do analxico ao dixital. Tratamento numrico da informacin, do sinal, do son e da imaxe. -A revolucin tecnolxica da comunicacin e tratamento da informacin. Repercusins na vida coti. -A sociedade da informacin e as sas oportunidades e riscos. Redes, globalizacin da informacin e fenda dixital. Fiabilidade das distintas fontes, criterios para avaliala. -Democracia e cidadana: dereitos e deberes das persoas na sociedade da informacin. A igualdade de xnero. -Oportunidades das TIC (tecnoloxas da informacin e da comunicacin) para a educacin e o ocio: uso responsable delas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
Os criterios de avaliacin tratan de comprobar o desenvolvemento das competencias e capacidades seguintes: 1. Recoecer e facerse preguntas sobre problemas de actualidade e interese para a cidadana, en que estean implicadas as tecnociencias, e sobre as sas posibles solucins, apreciando a sa multidimensionalidade. Trtase de avaliar se o alumnado analiza de forma cualitativa situacins problemticas abertas, identificando e delimitando os principios cientficos e tecnolxicos con que teen relacin e mais explorando as implicacins sociais e ticas das propostas de solucin que se achegan desde estes mbitos. 2. Coecer e apreciar a contribucin da ciencia e da tecnoloxa mellora da vida humana e amosar unha actitude crtica ante elas. Trtase de comprobar se o alumnado comprende e valora as contribucins cientficas e tecnolxicas aos problemas principais da sociedade
41
actual -especialmente as relacionadas coa biotecnoloxa, as enerxas renovables, novos materiais e novas tecnoloxas- e se amosa sensibilidade crtica ante os avances cientficos, considerando as sas vantaxes e os problemas que, pola sa vez, poden xerar, analizando exemplos histricos e actuais. 3. Analizar a evolucin do concepto de ciencia e das distintas disciplinas a travs da historia. Diferenciar a ciencia doutras formas de coecemento e apreciar os valores consubstanciais da prctica cientfica. Pretndese avaliar se o alumnado quen de comprender a evolucin do concepto de ciencia e das diferentes disciplinas ao longo da historia e de discernir cales das sucesivas explicacins dadas a problemas fundamentais, como a orixe do universo e da vida e o evolucionismo, posen caractersticas cientficas e cales estn baseadas en opinins e crenzas. Tamn se trata de comprobar se comprende e aprecia os valores propios da actividade cientfica, como a curiosidade, a ausencia de dogmatismo e o debate racional. 4. Identificar e practicar os trazos fundamentais das formas de traballo da ciencia. Con este criterio trtase de avaliar se existe unha comprensin e prctica das metodoloxas cientficas, a travs da capacidade para a identificacin de trazos como o papel das teoras na interpretacin de datos, e para a realizacin de investigacins sinxelas de carcter cientfico sobre problemas prximos sa experiencia coti. Igualmente, a importancia relevante da precisin e do rigor na recompilacin dos datos e a consideracin da fundamental verificacin experimental. 5. Formar opinins propias e argumentadas a partir de informacin procedente de diversas fontes. Este criterio pretende avaliar a capacidade de anlise e comprensin do alumnado das informacins de tipo cientfico e tecnolxico, valorando as sas repercusins na propia vida e na da cidadana, e a diferente incidencia delas nas mulleres e nos homes, as como a de formar opinins propias razoadas sobre elas e saber expoelas de forma clara e precisa. Tamn se trata de comprobar se quen de avaliar o coecemento con base en criterios adecuados. 6. Decatarse da relacin entre a actividade cientfica e tecnolxica e o contexto social en que se produce, e recoecer o carcter colectivo dos avances cientficos e tecnolxicos e o papel das mulleres neles.
42
Pretndese avaliar a identificacin e coecemento da influencia e incidencia mutua entre a sociedade, a ciencia e a tecnoloxa. Igualmente, se o alumnado consciente de que os seus avances son froito da colaboracin, e mesmo da rivalidade, de moitas persoas e culturas -en casos como o desciframento da secuencia do xenoma humano- e se recoece a contribucin das mulleres, por exemplo no establecemento do modelo do ADN. Tamn se trata de ver se coecen a contribucin ao avance neste campo dalgunha personalidade cientfica galega. 7. Recoecer as limitacins da ciencia e da tecnoloxa. Trtase de indagar se o alumnado quen de identificar algns problemas para os que a ciencia anda non ten solucin -como os relativos orixe da especie humana, contaminacin e ao cambio climtico, enerxa nuclear e novas fontes de enerxa ou algunhas enfermidades coma o cancro ou a SIDA entre outros-, e se valora a perseveranza da investigacin cientfica para tratar de solucionalos. Ademais destas limitacins internas e externas tamn se debe constatar se recoece que determinadas solucins tecnicamente posibles non son permisibles desde o punto de vista tico. 8. Coecer e tomar postura ante os problemas ambientais. Pretndese comprobar se o alumnado coece algns problemas ambientais -como o esgotamento dos recursos, o incremento da contaminacin, o cambio climtico e a intensificacin das catstrofes- e se quen de argumentar sobre as sas consecuencias, a medio ou longo prazo, e sobre a necesidade de aplicar modelos sustentables. Tamn se trata de constatar se mostra sensibilidade para actuar sobre problemas ambientais prximos. 9. Analizar e valorar as implicacins das tecnoloxas relacionadas con novos materiais. Con este criterio trtase de coecer a comprensin dos alumnos e alumnas do impacto das novas tecnoloxas e novos materiais, considerando as sas contribucins solucin de problemas, as como os riscos que comportan. 10. Identificar os principais problemas relacionados coa sade, a sa prevencin e solucins achegadas pola ciencia e a tecnoloxa, valorando os aspectos ticos, sociais e de xnero presentes nestes temas. Pretndese saber se o alumnado sinala algns indicadores caractersticos, algns tratamentos xerais e as medidas preventivas para evitar
43
contaxios das enfermidades infecciosas, valora a necesidade de adoptar estilos de vida saudables e de facer un uso racional dos medicamentos, por exemplo, dos antibiticos. Trtase de ver, tamn, se analiza as prioridades da investigacin e a relacin de enfermidades emerxentes, como a encefalite esponxiforme bovina, coa busca de beneficios econmicos por riba doutras consideracins. Avaliarase, igualmente, se o alumnado coece as problemticas asociadas ao ensaio de frmacos e as diferenzas de dispoibilidade e uso en funcin do desenvolvemento econmico. 11. Coecer os fundamentos bsicos e as aplicacins da xastrara xentica e valorar as sas implicacins ticas e sociais. Este criterio trata de comprobar se o alumnado comprende e valora as posibilidades de manipulacin do ADN e as clulas embrionarias, as como as aplicacins da enxeara xentica na producin de frmacos, transxnicos e terapias xnicas. As mesmo, pretndese ver se ten en conta os riscos e problemas sociais e xurdicos, intentando facer unha valoracin tica, destas e outras tcnicas, como a reproducin asistida, a seleccin e conservacin de embrins e os posibles usos da clonacin. 12. Analizar e valorar adecuadamente as posibilidades e retos da sociedade da informacin e do ocio. Trtase de avaliar se o alumnado sabe utilizar as tecnoloxas da informacin e comunicacin, se coece as sas posibilidades e tamn os cambios que producen no contorno social, nas relacins humanas, as como a sa influencia no tempo de lecer, adoptando unha postura crtica ante o seu uso. 13. Utilizar a informacin e conceptos aprendidos para participar de forma activa como integrantes dunha cidadana crtica na toma de decisins sobre problemas que lles afectan relacionados coa ciencia e a tecnoloxa. Trtase de avaliar a conciencia crtica ante os avances cientfico-tcnicos, as sas vantaxes e riscos para a sociedade, os dilemas ticos que suscitan e a necesaria toma de posicin ante estes, participando de forma activa e democrtica na conformacin dunha postura que respecte os dereitos de toda a cidadana. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O enfoque metodolxico debe contribur a desenvolver o currculo desde a perspectiva da finalidade e caractersticas da materia, as como
44
asegurar a coherencia entre os valores que promove e os que se poan en prctica no proceso educativo. Nun contexto de cambio permanente, para desenvolver a competencia cientfica no alumnado e capacitalo para construr e aplicar os coecementos de forma autnoma, creativa, responsable e crtica -tanto no plano persoal da vida coti como no social da participacin cidad- ser necesario conxugar o saber facer do profesorado coas achegas da investigacin sobre a construcin do coecemento e dos valores, da didctica das ciencias e da tecnoloxa e dos estudos sobre as avaliacins internacionais. Neste marco, cmpre destacar algunhas propostas metodolxicas que se consideran relevantes para desenvolver o currculo desta materia: -Tomar a aprendizaxe como referente para a intervencin educativa e atender diversidade presentando problemas e cuestins susceptibles de ser abordadas partindo de distintos niveis. Xerar, tamn, un clima de aula que lle dea ao alumnado a oportunidade de participar e de elaborar as sas propias posturas sobre os dilemas sociais que teen relacin coa ciencia e a tecnoloxa. -Crear contextos de aprendizaxe e avaliacin que impliquen o alumnado e o leven a planificar e avaliar as sas realizacins, identificando os avances e as dificultades, de cara a autorregular o seu propio e singular proceso de aprender a aprender. -Favorecer situacins de aprendizaxe contextualizadas e abertas que permitan achegarse complexidade das problemticas actuais. Contextualizadas, na medida en que se traten cuestins de actualidade relacionadas co contorno do alumnado ou presentes nos medios de comunicacin. Abertas, porque a posible solucin ou solucins non estn definidas de antemn. -Presentar propostas de traballo integradoras que transcendan os mbitos disciplinares e tean en conta as distintas dimensins das controversias de actualidade, relacionando os contidos cientficos e tecnolxicos cos problemas sociais, polticos e ticos en que estn inmersos. -Fomentar o tratamento como investigacins de problemas importantes do contexto vivencial do alumnado, facendo explcita a interaccin entre a accin, o marco terico de referencia e a discusin en equipo. Incitar a facerse preguntas e formular hipteses para orientar o proceso, as como a interpretar os resultados empricos e extraer conclu-
45
sins, debater e argumentar, para buscar solucins axeitadas aos problemas propostos. -Promover a participacin estudantil en contextos de autntica indagacin e a realizacin de informes que documenten as sas investigacins, e proporcionarlles a orientacin precisa para acadar a capacidade de realizar un proxecto de investigacin escolar de forma autnoma. -Seleccionar e organizar os contidos en funcin da sa utilidade para facilitar a anlise de situacins e a busca de solucins dos problemas que son obxecto de estudo. Utilizar as actitudes e procedementos tecnocientficos como eixe aglutinador e, en todo caso, asegurar un tratamento integrado de coecementos, procedementos, emocins, actitudes e valores. -Propiciar unha aprendizaxe significativa que reconstra os modelos e esquemas de pensamento do alumnado, coa axuda dos procedementos da ciencia involucrada, e que permita realizar a transferencia de coecemento para interpretar ou aplicar a outras situacins ou contextos da vida real. -Promover a lectura e a utilizacin das TIC para informarse, aprender e comunicarse e mais utilizar, como recurso na aula, materiais procedentes dos diversos medios de comunicacin para analizar con sentido crtico, tico e esttico a sa influencia na visin do mundo, os nosos gustos, valores e personalidade. -Crear espazos de interaccin continua entre o alumnado e o profesorado e de cooperacin entre iguais, como requisito necesario para poer en marcha a maior parte das estratexias metodolxicas orientadas aprendizaxe da participacin en procesos de negociacin e toma de decisins, construcin do coecemento e familiarizacin e simulacin da prctica cientfica. -Desempear, como docente, a titora e a mediacin nas aprendizaxes do alumnado creando contornos apropiados e servndose da avaliacin para comprender o proceso educativo e a funcionalidade dos contidos, orientando a sa intervencin sen esquecer que a construcin do coecemento social e que a aprendizaxe individual. En resumo, do que se trata de axudar a que a cidadana desenvolva aquelas competencias que a encamien adquisicin da autonoma e da autoaprendizaxe en diferentes contextos da vida, contribundo deste xeito sa capacidade de tomar decisins libres, responsables e ben fundamentadas sobre cuestins relacionadas co desenvolvemento tecnocientfico.
46
EDUCACIN FSICA INTRODUCIN. Un dos obxectivos do bacharelato a utilizacin da educacin fsica e do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social do alumnado. Desde esta perspectiva, a educacin fsica configrase como materia comn do bacharelato e culmina as aprendizaxes iniciadas nas etapas anteriores nesta rea. Un modo de vida no tempo libre que incla una actividade fsica por e para a sade unha das claves para compensar o sedentarismo crecente da sociedade actual, consecuencia dos avances tcnicos e tecnolxicos que reducen o gasto enerxtico dos individuos na realizacin das sas tarefas e actividades diarias. Na sociedade actual o proceso formativo que debe guiar a educacin fsica orintase arredor de dous eixes fundamentais: o primeiro, a mellora da sade como responsabilidade individual e como construcin social; o segundo, o desenvolvemento da autonoma do alumnado para satisfacer as sas necesidades motoras. A educacin fsica no bacharelato orintase fundamentalmente ao coecemento do propio corpo, experimentacin das sas posibilidades motoras e formacin de hbitos de prctica regular de actividade fsica para unha ocupacin mis activa e saudable do tempo libre. A educacin fsica nesta etapa debe promover a aprendizaxe de procedementos bsicos para a planificacin de actividade fsica, favorecer o desenvolvemento das capacidades motoras bsicas, impulsar unha prctica regular de actividade fsica como un dos piares esenciais para a consolidacin dun estilo de vida que permita acadar e manter un bo estado de sade e orientar o alumnado que tea interese nos estudos superiores, universitarios ou profesionais, vinculados coas ciencias da actividade fsica e do deporte e ciencias da sade. A aprendizaxe de procedementos para a planificacin de actividade fsica no bacharelato ten como principal obxectivo a adquisicin de coecementos fundamentais que posibiliten o deseo e a xestin autnoma dun proxecto persoal de actividade fsica. O desenvolvemento das capacidades motoras bsicas debe favorecer a formacin dunha motricidade rica e diversa, que faga posible un
47
espectro amplo de posibilidades hora de incorporar hbitos de prctica regular de actividade fsica e, se o caso, proporcione unha condicin motora que facilite a preparacin de probas para o acceso a estudos vinculados s ciencias da actividade fsica e o deporte ou a determinados corpos profesionais. A prctica regular de actividade fsica debe consolidar a formacin dun estilo de vida mis saudable, empregando para iso actividades adaptadas no posible aos intereses e s capacidades do alumnado e tendo en conta as instalacins e as distintas posibilidades que ofrece o medio natural prximo ao contorno educativo. O conxunto de actividades desenvoltas na materia debe fomentar a educacin en valores, especialmente aqueles relativos ao esforzo e superacin persoal, cooperacin, solidariedade, igualdade e ao respecto entre todas as persoas. Os contidos da materia distribense en dous grandes bloques estreitamente relacionados. O primeiro, Actividade fsica e sade, ofrcelle ao alumnado ferramentas para a autoxestin da sa condicin fsica segundo os seus obxectivos persoais. O segundo bloque de contidos, Actividade fsica, deporte e tempo libre, orintase s posibilidades que ofrece a educacin fsica para o tempo de lecer de xeito activo. A prctica de actividades fsicas, deportivas e no contorno natural que se propoen un medio excelente para que o exercicio fsico saudable e o lecer camien no mesmo sentido. OBXECTIVOS. 1. Coecer e valorar os efectos positivos da prctica regular de actividade fsica no desenvolvemento persoal e social, facilitando a mellora da sade e a calidade de vida. 2. Organizar e participar en actividades fsicas como recurso para ocupar o tempo libre e de lecer, valorando os aspectos sociais e culturais asociados. 3. Adquirir un estilo de vida saudable, especialmente no que respecta prctica continua e adaptada de actividade fsica. 4. Aprender os procedementos bsicos para a planificacin de actividade fsica que permitan a xestin autnoma dun proxecto persoal de actividade fsica para a sade.
48
5. Aprender procedementos sinxelos de avaliacin que proporcionen informacin que facilite a toma de decisins fundamentais na elaboracin dun proxecto persoal de actividade fsica. 6. Desenvolver as capacidades motoras de xeito diverso e global para favorecer a consecucin e mantemento dunha boa sade. 7. Desenvolver as capacidades motoras para consolidar unha aptitude motora que permita a preparacin axeitada de probas de acceso aos estudos vinculados educacin fsica ou probas de acceso de carcter profesional. 8. Coecer, organizar e practicar xogos motores e actividades deportivas, adaptadas aos intereses do alumnado, s instalacins do centro e aos recursos materiais dispoibles, dando prioridade toma de decisins e aplicando recursos tcnicos aprendidos nas etapas anteriores. 9. Coecer e practicar actividades fsicas no medio natural, favorecendo e demostrando actitudes que contriban sa conservacin. 10. Adoptar unha actitude crtica fronte a prcticas sociais con efectos negativos para a sade individual e colectiva. 11. Coecer e aplicar normas bsicas de hixiene postural sobre a base de criterios ergonmicos. 12. Desear e practicar, en grupos pequenos, composicins con ou sen base musical, como medio de expresin e comunicacin. 13. Utilizar de xeito autnomo a actividade fsica e as tcnicas de relaxacin para a reducin de desequilibrios e tensins da vida diaria. 14. Coecer os estudos vinculados educacin fsica. 15. Superar os estereotipos de xnero na prctica deportiva. 16. Coecer os elementos bsicos da historia do deporte galego nas sas principais modalidades deportivas. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Aplicacin de metodoloxas cientficas na elaboracin de traballos sinxelos de investigacin relacionados cos contidos da materia.
49
-Emprego de novas tecnoloxas para a obtencin e tratamento de datos, para a procura, seleccin e crtica de informacin sobre a materia e para a comunicacin de proxectos, resultados e conclusins de traballos de investigacin. -Aproveitamento das situacins de prctica de actividade fsica e deportiva para a transmisin de valores educativos que promovan o esforzo, a superacin persoal, a cooperacin, a solidariedade, a tolerancia, a igualdade e o respecto entre todas as persoas. Neste sentido reviste especial importancia o fomento de actividades deportivas superando os estereotipos de xnero. -Desenvolvemento da capacidade de traballo en equipo e de cooperacin. -Valoracin das posibilidades para o gozo da natureza de xeito compatible coa sa conservacin. -Coecemento dos estudos e sadas profesionais relacionados coa rea de educacin fsica. ACTIVIDADE
FSICA E SADE.
-Beneficios da prctica regular de actividade fsica e valoracin da sa incidencia sobre a sade. -Aceptacin da responsabilidade no mantemento e mellora da condicin fsica. -Criterios fundamentais para a planificacin da actividade fsica para a sade. -Execucin de probas para a avaliacin das capacidades motoras. -Actividade fsica para a sade: o acondicionamento fsico, o xogo motor, as actividades deportivas e as actividades fsicas no medio natural. -Mtodos bsicos para o desenvolvemento da condicin fsica. -Manexo e control dos compoentes fundamentais da carga na prctica de actividade fsica: o volume, a intensidade e a densidade do esforzo. -Anlise da influencia dos hbitos sociais positivos: alimentacin, descanso e estilo de vida activo.
50
-Anlise e influencia de hbitos sociais negativos: sedentarismo, consumo de drogas, alcohol, tabaco, etc. -Normas ergonmicas e de hixiene postural. -Aplicacin de tcnicas bsicas de relaxacin. ACTIVIDADE
FSICA, DEPORTE E TEMPO LIBRE.
-Deporte como fenmeno social e cultural. -Coecemento do regulamento bsico e adaptado de xogos motores, actividades deportivas e deporte alternativo. -Perfeccionamento tcnico e aplicacin de normas tcticas fundamentais para a realizacin de xogos motores, actividades deportivas e deporte alternativo practicado nas etapas anteriores. -Organizacin e participacin en competicins recreativas dos deportes practicados. -Valoracin dos aspectos de relacin, traballo en equipo e xogo limpo nas actividades fsicas e nos deportes. -Realizacin de actividade fsica con soporte musical. -Elaboracin e representacin dunha composicin corporal individual ou colectiva. -Colaboracin na organizacin e realizacin de actividade fsica no medio natural. -Recoecemento do valor expresivo e comunicativo das actividades practicadas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Discriminar os hbitos que condicionan un estilo de vida saudable. Trtase de avaliar se o alumnado capaz de diferenciar os hbitos que determinan un estilo de vida mis saudable e as razns cientficas que xustifican unha prctica regular de actividade fsica para protexer a sade. 2. Desear de xeito autnomo un proxecto de actividade fsica persoal.
51
Pretndese comprobar a capacidade das alumnas e os alumnos para facer un proxecto persoal de actividade fsica en funcin do estado de sade e da capacidade motora, aplicando un deseo estruturado, flexible, adaptado e contextualizado, que incla un sistema de avaliacin, niveis de obxectivos e actividades fsicas organizadas axeitadamente no tempo. 3. Empregar probas fundamentais para a avaliacin das capacidades motoras. Mellorar a condicin fsica individual. Pretndese comprobar a capacidade do alumnado de seleccionar, realizar e aplicar probas sinxelas para a avaliacin do rendemento motor, coa intencin de comprobar a sa evolucin persoal e definir de xeito ptimo os seus obxectivos e as actividades fsicas mis axeitadas para o seu proxecto persoal de actividade fsica. Comprobarase, as mesmo, a capacidade de elaboracin dun proxecto persoal acorde cos resultados da autoavaliacin. 4. Organizar actividades fsicas utilizando os recursos do centro e do seu contorno fsico. Avaliarase a participacin na organizacin de actividades fsicas atendendo a criterios bsicos, tales como a utilizacin racional do espazo, o material, a participacin activa, normas e a conducin das actividades. 5. Aplicar normas bsicas de hixiene postural e ergonoma en actividades da vida coti. Pretndese avaliar a capacidade do alumnado para aplicar directrices bsicas de axuste postural, movemento e adaptacin ao contorno en situacins cotis que prevean a aparicin de lesins e favorezan a realizacin de movementos eficientes. 6. Discriminar o tipo de actividade fsica mis axeitado para a prevencin da obesidade e do sobrepeso. Pretndese comprobar se o alumnado coece cal o tipo de actividade fsica e nivel de carga mis axeitado para manterse en niveis de graxa corporal recomendados para o mantemento dunha boa sade. 7. Demostrar competencia tcnica e tctica en situacins reais de prctica deportiva. Pretndese avaliar a capacidade de execucin e de toma de decisins das alumnas e dos alumnos en situacins prcticas de xogo motor e de actividade deportiva.
52
8. Participar e colaborar na organizacin e no desenvolvemento de actividades fsicas no medio natural. Trtase de avaliar a participacin activa e responsable na elaboracin e desenvolvemento das diferentes propostas de actividade fsica no medio natural en funcin do contorno e dos medios de que dispn o centro. 9. Demostrar o coecemento de diferentes mtodos de relaxacin. Pretndese comprobar se o alumnado capaz de realizar de xeito autnomo os diferentes protocolos de relaxacin en funcin do mtodo elixido. 10. Mostrar unha actitude de esforzo, cooperacin, solidariedade e respecto durante a prctica de actividades fsicas e deportivas. Elaborar composicins corporais colectivas, tendo en conta o ritmo e a expresin. Pretndese comprobar se a actitude do alumnado durante a prctica de actividades fsicas e deportivas se axusta a valores educativos que supoan esforzo e superacin persoal, cooperacin, apoio a quen mis o precisa e respecto entre todas as persoas. Valorarase igualmente a orixinalidade, a expresividade e a capacidade de seguimento do ritmo nas composicins colectivas. 11. Facer un uso axeitado das novas tecnoloxas para o desenvolvemento dos coecementos relacionados coa rea de educacin fsica. Trtase de avaliar o coecemento das novas tecnoloxas empregadas durante as sesins de educacin fsica, xa sexa como instrumentos de axuda para a valoracin das capacidades ou control da carga de esforzo, como para a busca e interpretacin de informacin ou xestin de datos. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A finalidade do ensino da educacin fsica contribur a que o alumnado acade os obxectivos xerais do bacharelato a travs do desenvolvemento das capacidades plasmadas nos obxectivos da materia. Os avances tcnicos e tecnolxicos tenden a reducir o gasto enerxtico das persoas na realizacin das sas actividades diarias. As horas de prctica de actividade fsica para compensar un sedentarismo crecente son escasas. Neste marco, o enfoque metodolxico debe contribur a afianzar a autonoma plena do alumnado para satisfacer as sas propias necesidades
53
motoras, a facilitarlle a adquisicin dos procedementos necesarios para planificar, organizar e dirixir as sas propias actividades. As, dbese favorecer a competencia do alumnado para aplicar os coecementos de forma autnoma, creativa, responsable e crtica tanto no plano persoal coma no social. As estratexias metodolxicas que se propoen para desenvolver o currculo desta materia son as seguintes: -Atender a diversidade seleccionando actividades con diferente grao de complexidade, de tal maneira que poidan ser realizadas partindo de distintos niveis. -Propiciar unha aprendizaxe significativa a partir dunhas experiencias previas que permita a transferencia a outras situacins posteriores. Para iso debemos secuenciar as actividades de forma coherente buscando a funcionalidade. -Impulsar as relacins entre iguais fomentando a cooperacin coa organizacin de tarefas estimulantes en grupo, distribundo as responsabilidades individuais e evitando calquera tipo de discriminacin. -Fomentar a autonoma, a iniciativa persoal, a creatividade, a responsabilidade, a actitude crtica e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin de programas de actividade fsica partindo dun estado inicial valorado e tendo en conta os condicionantes do contorno. -Favorecer o desenvolvemento persoal e social a travs da actividade fsica e do deporte buscando actividades significativas e satisfactorias para as persoas. -Fomentar a adquisicin de sensibilidade e respecto polo medio natural mantendo unha actitude responsable cara sa proteccin a travs da realizacin de actividades na natureza. -Promover a utilizacin das novas tecnoloxas para informarse, comunicarse e avanzar nos coecementos propios das ciencias da actividade fsica e do deporte. -Promover a aprendizaxe desde un punto de vista construtivista, activo, levado a cabo polos propios alumnos e alumnas como principais protagonistas e co persoal docente como gua. En resumo, tratamos de que o alumnado desenvolva aquelas competencias bsicas que lle permitan constiturse en persoas autnomas,
54
capaces de aprender por si mesmas, contribundo sa capacidade de tomar decisins responsables sobre cuestins relacionadas coa actividade fsica e a sade e a xestin activa do tempo libre. FILOSOFA E CIDADANA INTRODUCIN. A materia de filosofa e cidadana configrase a partir dunha dobre motivacin: por unha parte, pretende ser unha introducin filosofa e ao estilo de reflexin que esta comporta; por outra, proponse culminar a educacin para a cidadana que se desenvolveu ao longo da ensinanza secundaria obrigatoria. Pero a conxuncin deste dobre propsito non debe ser interpretada como unha incoherencia ou perigo de escisin dentro dos contidos desta materia, senn mis ben ao contrario, pois o afondamento na dimensin tica do concepto de cidadana e a necesidade de clarificar as sas bases e proxeccins filosficas remtennos dun xeito natural clarificacin do concepto mesmo de filosofa e das sas funcins e problemas bsicos. Agora ben, esta clarificacin do papel e funcins da filosofa remite, pola sa vez, a unha certa investigacin antropolxica previa, desde a cal -e a partir da cal- se comprende a necesidade humana de filosofar. , pois, esta anlise que discorre retrospectivamente desde o concepto de cidadana ata o centro mesmo da filosofa e a antropoloxa a que tenta dar unidade e coherencia ao currculo desta materia. A ordenacin lineal con que se presenta a secuencia destes contidos -desde o ncleo temtico segundo ata o final- responde a este enfoque con independencia de que o tratamento e distribucin didctica nas aulas se leve a cabo por esta orde ou non. Respecto aos contidos comns propostos no primeiro ncleo temtico, evidente que teen un carcter transversal a todo o currculo, dada a sa natureza procedemental. A sa finalidade o desenvolvemento de destrezas intelectuais bsicas, ineludibles en calquera caso para a prctica da reflexin filosfica. Debern marcar e impregnar, polo tanto, a organizacin da prctica docente do conxunto do currculo. Finalmente, cmpre subliar desde outro ngulo distinto o dobre carcter, terminal e propedutico ou de iniciacin, desta materia. Terminal porque culmina o proceso de educacin para a cidadana. Propedutico
55
porque achega por primeira vez un catlogo de problemas filosficos bsicos nos que se afondar; e esta iniciacin deber preparar para un posterior desenvolvemento en maior amplitude e profundidade -e en perspectiva diacrnica- destas e doutras problemticas filosficas, tal como se propn na materia de historia da filosofa do curso seguinte. O equilibrio entre estas das finalidades deber ser preservado nos desenvolvementos didcticos concretos que se fagan nas aulas. OBXECTIVOS. 1. Coecer e identificar as caractersticas especficas do ser humano e as dimensins que o configuran, analizando a sa xnese evolutiva e as tensins que xeran: dialctica natureza/cultura e individuo/sociedade. 2. Comprender e analizar a forma especfica de categorizacin e relacin lingstico-simblica que os suxeitos humanos establecen co mundo e cos semellantes. 3. Analizar e comprender os elementos e procedementos propios da racionalidade e caracterizar a especificidade do saber filosfico contrastndoo con outros saberes -en especial co cientfico. 4. Distinguir a dobre dimensin terica e prctica da filosofa, e comprender as grandes preguntas e problemas filosficos xerados a partir desta dobre dimensin. 5. Analizar e comprender os fundamentos da accin moral, valorando a autonoma moral como meta ineludible dunha conduta madura e responsable. 6. Coecer, analizar e valorar os enfoques das teoras ticas fronte dobre aspiracin de felicidade e xustiza na sociedade actual, facendo especial nfase nos esforzos de conciliacin de ambas as aspiracins. 7. Comprender as conexins entre moral, dereito e poltica, partindo da anlise do concepto de cidadana e da sa xnese histrica. 8. Comprender e valorar as races ticas da lexitimidade poltica democrtica e, en consecuencia, das institucins do Estado que sobre elas se levanten. 9. Analizar os novos retos da democracia no mundo globalizado actual.
56
10. Obter informacin por diversos medios sobre problemas filosficos, analizndoa e integrndoa, as como adquirir unha bagaxe bsica de nocins, conceptos e teoras elaboradas pola filosofa verbo dos citados problemas. 11. Dialogar, debater e argumentar con rigor lxico e coherencia, respectando as persoas que sosteen posturas diferentes. 12. Analizar textos referidos s temticas desenvoltas no currculo, as como elaborar composicins e traballos escritos sobre elas. 13. Manter un dilogo continuo coa vida real, mediante a aplicacin das nocins e conceptos que se van adquirindo ao contorno. 14. Empregar con rigor e propiedade os conceptos e vocabulario especfico correspondente, tanto na anlise dos problemas como nos debates e exposicins orais e escritas. 15. Desenvolver competencia lectora e hbitos de traballo intelectual. 16. Desenvolver unha competencia social e cidad baseada nunha actitude crtica, autnoma e responsable ante todo intento de xustificacin de desigualdades sociais e ante toda discriminacin por sexo, etnia, cultura, crenzas ou caractersticas individuais e sociais. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Tratamento e anlise crtica da informacin pertinente para os problemas tratados, que se obter por diferentes medios, includas as novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin. -Anlises e comentarios de textos filosficos, as como outros de tipo cientfico, literario, xurdico, poltico, sociolxico, artstico, etc. que permitan comprender e afondar nos problemas tratados. -Prctica da reflexin, debate e argumentacin dialxica rigorosa e coherente, empregando os esquemas e procedementos achegados pola lxica e a teora da argumentacin, mantendo actitudes respectuosas coas persoas discrepantes.
57
-Exercicios de transferencia das nocins adquiridas a situacins do contorno e vida real. -Uso dun vocabulario tcnico e filosfico axeitado de carcter bsico, tanto nas anlises de textos coma nos debates e exposicins orais e escritas. O
SER HUMANO: CONFIGURACIN E DIMENSINS.
-O dobre proceso de evolucin biolxica e cultural: hominizacin e humanizacin. -A dialctica entre natureza e cultura e as diferentes concepcins do ser humano a que d lugar. -A dimensin social da persoa e a dialctica entre persoa individual e sociedade. -A relacin lingstica e simblica do suxeito co contorno: categorizacin do mundo e comunicacin social. O
SABER FILOSFICO: SENTIDO E FINALIDADE.
-A racionalidade: elementos e procedementos que a definen (conceptualizacin, inferencia, argumentacin, coherencia, etc.), fronte a outras modalidades de coecemento (crenzas, mitos, tradicins, etc.). -A racionalidade cientfica e a sa demarcacin. -A dimensin terica da racionalidade filosfica: a busca da verdade e o sentido da realidade a travs da gnoseoloxa e a metafsica. -A dimensin prctica da racionalidade filosfica: a busca de directrices para a accin a travs da tica e a filosofa poltica. -Preguntas e problemas fundamentais da filosofa. DA
FILOSOFA MORAL FILOSOFA POLTICA.
-Os fundamentos da accin moral: liberdade e responsabilidade. -O trnsito da heteronoma autonoma moral. -As teoras ticas ante os retos da sociedade actual: felicidade e xustiza.
58
-A idea de cidadana: xnese histrica e fundamentacin filosfica. ESTADO,

CIDADANA E DEMOCRACIA.
-O Estado: orixe e lexitimidade do poder poltico. -Os dereitos humanos e a sa positivizacin constitucional por parte do Estado. -Fundamentos filosficos do estado democrtico e de dereito: a lexitimidade legal-democrtica. -Os retos da democracia no mundo globalizado e intercomunicado actual: diversidade e identidade, cara a unha cidadana cosmopolita. -Principio de igualdade e a sa realizacin efectiva. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
Os criterios que se establecen a continuacin estn orientados a comprobar o grao de consecucin, por parte do alumnado, dos obxectivos conceptuais e procedementaisprescritos no currculo. Estes criterios concrtanse metodoloxicamente no desenvolvemento de seis tipos de accin diferentes desde as que se deber observar o grao de consecucin dos citados obxectivos. Agora ben, tanto o proceso de aprendizaxe como as accins nas que este se pon de manifesto, son sempre complexas; de a que cada criterio deba ser tomado como un complemento dos outros, como unha perspectiva desde a que completar todo o proceso de avaliacin da aprendizaxe. 1. Recoller e integrar informacin a travs dos diversos medios acerca dos problemas, conceptos e teoras especficos propostos para cada bloque temtico. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade para incorporar, procesar e integrar a informacin, as como avaliar o grao de autonoma que se vai adquirindo ao longo do proceso de aprendizaxe. 2. Caracterizar, identificar e expoer, tanto de forma oral como escrita, os problemas, conceptos e teoras propostos e desenvoltos en cada un dos bloques temticos especficos. Con este criterio trtase de comprobar o nivel de comprensin dos problemas e teoras analizadas e o grao de coecemento, asimilacin e dominio das nocins e conceptos adquiridos sobre eles.
59
3. Ler, analizar e comentar, tanto oralmente como por escrito, textos referidos s nocins e problemas abordados. Trtase de verificar con este criterio a capacidade para identificar nas fontes e formulacins orixinais os problemas e nocins adquiridos en diferentes momentos do proceso de aprendizaxe, as como avaliar o grao de competencia lectora e doutras destrezas intelectuais bsicas como a capacidade de anlise (ideas principais/secundarias, supostos/conclusins), sntese (esquemas, mapas conceptuais), estruturacin e distribucin do discurso, etc. 4. Debater e argumentar acerca das cuestins mis problemticas e controvertibles suscitadas por certos temas, fundamentalmente os ticos e polticos. Con este criterio poderase avaliar a capacidade para facer avances nos procesos de axuste, precisin e flexibilizacin dos conceptos ao longo do proceso discursivo, as como avaliar o grao de destreza e coherencia argumentativa mantendo o respecto s diferentes opinins. 5. Utilizar un vocabulario tcnico especfico tanto nas argumentacins como nas exposicins orais e escritas. Este criterio permite avaliar o grao de incorporacin significativa do vocabulario tcnico introducido e comprobar o nivel de precisin, exactitude e rigor no seu uso tanto oral como escrito. 6. Transferir e aplicar as nocins, conceptos e teoras incorporadas anlise da vida real e do propio contorno. Poderase comprobar con este criterio o grao de funcionalidade e significatividade dos conceptos e teoras adquiridas as como o nivel de conciencia asumido acerca da utilidade dos saberes acadmicos. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As orientacins metodolxicas propostas a continuacin apuntan potenciacin e consolidacin de competencias traballadas xa en etapas educativas anteriores. De acordo con este criterio, as metodoloxas concretas empregadas polo profesorado nesta materia debern orientarse a: -Potenciar unha autonoma progresiva, por parte das alumnas e dos alumnos, na obtencin, anlise e procesamento da informacin referida s cuestins e problemas propostos.
60
-Promover o dilogo e o debate horizontal entre iguais como un medio para desenvolver estratexias de conceptualizacin, comunicacin e empata intelectual e emocional. -Manter un modelo de aprendizaxe funcional no cal as nocins que se van adquirido sexan aplicadas vida real ou virtual. -Promover a lectura e anlise de textos, as como a composicin de textos propios e exposicins orais e escritas. -Normalizar o uso de vocabulario tcnico especfico e exixir uns niveis de rigor lxico e de coherencia argumentativa tanto nas producins orais coma nas escritas. -Ofrecerlles s alumnas e aos alumnos instrumentos e estratexias de autoanlise e autoavaliacin para detectar os avances e carencias no proceso de aprendizaxe. HISTORIA DE ESPAA INTRODUCIN. A historia, o estudo da experiencia humana a travs do tempo, viu tradicionalmente recoecido o seu valor formativo na actividade escolar, ben que a sa funcin foi evolucionando, perdendo o carcter lexitimador da orde social e poltica e establecendo como novos obxectivos os seguintes: axudar a comprender e a explicar, que non a xustificar, a realidade actual; participar na construcin da memoria persoal e colectiva e formar unha cidadana responsable, activa e comprometida coa sociedade de que forma parte. Esta materia, que parte dos coecementos e do nivel nas competencias adquiridas polo alumnado en etapas educativas anteriores, debe servir para afondar no coecemento crtico da sa herdanza persoal e colectiva. Ademais, debe facilitar a toma de conciencia sobre a sa responsabilidade na configuracin do presente e do futuro, ao entender o pasado, non como o nico posible, senn como froito das accins e decisins das persoas e colectivos que a protagonizaron que explican o triunfo dunhas opcins concretas, non sempre as mellores. Por outra banda, o seu carcter globalizador converte a historia nun espazo onde achegarnos realidade social desde a perspectiva interdisciplinaria, imprescindible para abordar a complexidade do mundo actual, o que lle permitir ao alumnado situarse per-
61
soalmente na sociedade na que vive e participar activamente na construcin dun mundo mellor. A materia atende ao estudo da historia de Espaa, espazo poltico construdo ao longo do tempo, e ocpase tanto do que comn como dos factores de diversidade e da especificidade galega. Por outra parte, contn moitos elementos de relacin cun marco espacial mis amplo, europeo e mundial, no que se atopan boa parte das sas claves explicativas, co que contribe as a situarse conscientemente no mundo e aumenta a capacidade de comprensin e tolerancia cara a outras culturas. A seleccin de contidos trata de compaxinar unha visin introdutoria sobre algns dos trazos mis destacados da historia peninsular anteriores ao sculo XIX cun tratamento en profundidade dos procesos de transformacin da Espaa contempornea ata o presente, ademais de practicar procedementos propios da investigacin, abordar a complexidade das explicacins histricas, manexando diferentes perspectivas historiogrficas e favorecendo a comprensin crtica do presente. A organizacin dos contidos segue unha orde cronolxica e aborda os aspectos poltico-institucionais, econmicos, sociais e culturais, introducindo os novos suxeitos da historia, colocando como protagonistas as xentes que sempre quedaron fra (como as mulleres, grupos marxinados, pobos sen voz) e participando na construcin dunha historia sen exclusins. Prstase tamn atencin a aspectos tradicionalmente pouco traballados, como a vida coti. Trtase, en definitiva, de proporcionar unha explicacin das orixes histricas dos problemas que mis directamente afectan a sociedade tendo en conta as minoras e os colectivos minorizados, xa que o trato recibido e as sas oportunidades son o ndice mis claro da madurez democrtica das sociedades. Esta presentacin compatible cun tratamento que afronte, en unidades de tempo mis amplas, a evolucin de certos temas que poidan ser suscitados a partir das inquedanzas do presente. O estudo desta materia debe contribur ao desenvolvemento de capacidades intelectuais tales como a contextualizacin territorial dos acontecementos e procesos histricos; a interrelacin de aspectos econmicos, polticos, sociais e culturais; o tratamento das fontes histricas; a anlise e a sntese, a inferencia e a interpretacin. Ter unha especial importancia o desenvolvemento da competencia social e cidad a travs da adquisicin de capacidades como a tolerancia, o sentido crtico, a actitude aberta ao dilogo e a disposicin a compartir responsabilidades.
62
Estas capacidades aparecen formuladas no primeiro bloque como contidos comns; implican a utilizacin de metodoloxas activas, participativas e dialxicas; favorecen a innovacin do traballo na aula e debern aparecer de forma relevante nos criterios de avaliacin. OBXECTIVOS. O ensino da historia de Espaa no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Identificar e situar no espazo e no tempo os procesos globais e acontecementos mis relevantes da historia de Espaa, a sa diversidade territorial e a especificidade de Galicia para comprender a xnese da historia recente. 2. Coecer e comprender os procesos da historia contempornea mis importantes, tanto pola sa xnese como polas sas repercusins na actualidade, observando as interrelacins que se dan entre os feitos polticos, sociais, econmicos e culturais. 3. Desenvolver unha perspectiva integradora da historia de Espaa que respecte a pluralidade de identidades que a conforman -non s territoriais, senn tamn sociais- e que potencie actitudes de solidariedade. 4. Situar o proceso histrico espaol e a sa variedade identitaria no marco internacional para poder ver as implicacins e influencias mutuas e ser capaces de ter unha idea coherente e articulada da historia. 5. Distinguir os cambios conxunturais dos trazos que identifican os procesos histricos profundos para ser capaces de pensar historicamente sobre os problemas mis relevantes do mundo actual. 6. Coecer o proceso de formacin das normas que regulan o ordenamento constitucional, promovendo o compromiso cos valores democrticos e o interese por participar na vida cidad. 7. Valorar e comprender as loitas contra as discriminacins que producen opresin e inxustizas, comprometndose na defensa dos dereitos humanos e tomando conciencia da necesidade de ter presentes suxeitos xeralmente silenciados na historia, en especial as mulleres. 8. Seleccionar e interpretar informacin procedente de diversas fontes aplicando as tcnicas metodolxicas propias da materia (composicin de
63
textos, interpretacin de imaxes, mapas, grficos) para contrastar diversos puntos de vista e desenvolver a capacidade de exercer a crtica histrica. 9. Realizar investigacins de carcter histrico no mbito de referencia do alumnado, manexando fontes como a historia oral, a prensa ou as tecnoloxas da informacin e da comunicacin para aproximarse propia comunidade, comprender o carcter provisorio do coecemento e a diversidade das manifestacins histricas. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Localizacin no tempo, no espazo e contextualizacin de procesos, estruturas e acontecementos relevantes da historia de Espaa, identificando os elementos que contriburon a configurar os trazos actuais de Galicia e Espaa. -Identificacin e comprensin dos elementos de causalidade que se dan nos procesos de evolucin e cambio para a historia de Espaa e para a configuracin da realidade actual na sa diversidade. -Busca, seleccin e interpretacin da informacin procedente de diversas fontes primarias e secundarias: textos, mapas, grficos, imaxes, tradicin oral, prensa, as como a proporcionada polas tecnoloxas da informacin e da comunicacin, para elaborar explicacins histricas rigorosas e comunicalas por escrito ou oralmente. -Anlise de temas destacados, como o papel das mulleres na historia ou a articulacin territorial do Estado, participando en debates en que se aborden criticamente as achegas de diferentes puntos de vista. -Elaboracin de pequenos traballos de investigacin no contorno sobre algn momento destacado da historia contempornea, establecendo conexins cos marcos galego, espaol e europeo e contrastando diferentes interpretacins historiogrficas. AS
RACES HISTRICAS DA
ESPAA
CONTEMPORNEA.
-As pegadas das primeiras culturas e da dominacin romana na Pennsula. -Pluralidade poltica e cultural da Pennsula na Idade Media: Alndalus e os reinos cristins. Formas de vida e intercambio cultural. A ocu-
64
pacin do territorio e consecuencias socioeconmicas. Trazos da Galicia feudal. -Formacin da monarqua hispnica. Castela cabeza dun imperio: a pervivencia das particularidades dos reinos, con especial atencin ao Reino de Galicia. -Expansin ultramarina e creacin do imperio colonial. O impacto da colonizacin. -Trazos econmicos, sociais e polticos do Antigo Rxime. A poltica centralizadora dos Borbns. O reformismo ilustrado. Galicia no Antigo Rxime. QUEBRA
DA MONARQUA ABSOLUTA.
-Guerra e revolucin: a guerra contra os franceses e o seu impacto en Galicia. A obra de Cdiz: os decretos e a Constitucin de 1812. -O reinado de Fernando VII: absolutismo fronte a liberalismo. -Independencia das colonias americanas. -Construcin e evolucin do Estado liberal burgus. -Reinado de Isabel II: dominio do liberalismo moderado. A guerra carlista e acceso ao poder dos liberais. Grupos polticos e papel do exrcito. Inestabilidade poltica e institucional. -Significado do Sexenio: intentos democratizadores. Da revolucin ao ensaio republicano. -O rxime da Restauracin: caractersticas e funcionamento do sistema canovista. A oposicin ao rxime. Guerra colonial e crise de 1898. Intentos de modernizacin e crise do sistema. Conflitividade social e problema de Marrocos. -O Estado nacin espaol e os nacionalismos alternativos. Evolucin do galeguismo. TRANSFORMACINS
ECONMICAS E CAMBIOS SOCIAIS NO SCULO TERZO DO SCULO
XIX
E PRIMEIRO
XX.
-Transformacins na agricultura e desamortizacins. Caractersticas e consecuencias da desamortizacin en Galicia e trazos de modernidade na agricultura.
65
-Debilidade e fragmentacin do desenvolvemento industrial. Modernizacin dos transportes: o ferrocarril. Emerxencia do sistema financeiro. Debilidade do mercado nacional. Desindustrializacin e novos sectores en Galicia. -Evolucin demogrfica. Os movementos migratorios. Efectos da emigracin en Galicia. -Transformacins sociais: a sociedade de clases. Novos grupos dominantes: oligarquas e clases medias. O movemento obreiro e as organizacins campesias. O agrarismo na Galicia caciquil. Situacin da muller e movementos feministas. -A quebra do sistema liberal: ditadura e democracia. -O contexto internacional de entreguerras. A ditadura de Primo de Rivera. -A Segunda Repblica. A Constitucin de 1931: principios e institucins dunha democracia avanzada. O voto feminino. Poltica de reformas e polarizacin social. O nacionalismo vasco, cataln e galego. -Os gobernos republicanos. Confrontacin poltica e revoltas sociais. As reaccins antidemocrticas. GUERRA
CIVIL E DITADURA FRANQUISTA.
-Sublevacin militar e guerra civil. Dimensin poltica e internacional do conflito. Evolucin das das zonas: revolucin social e conflitos na zona republicana; a formacin do estado franquista. -O franquismo da posguerra: bases ideolxicas e sociais. Autarqua e illamento internacional. A resistencia da guerrilla. -A consolidacin do rxime. Crecemento econmico e transformacins sociais. Emigracin a Europa. A oposicin no interior e no exilio. -Elementos de cambio na etapa final do franquismo. A sociedade civil e a oposicin ao rxime. -A vida coti no franquismo. O seu impacto en Galicia. A ESPAA
ACTUAL.
-O proceso de transicin democracia, logros e limitacins. A Constitucin de 1978: principios e institucins democrticas. O proceso autonmico e o Estatuto de autonoma de Galicia.
66
-Os gobernos democrticos. Cambios sociais, econmicos, lexislativos e culturais. A construcin do Estado de benestar. -Galicia e Espaa na Unin Europea. O papel de Espaa no contexto internacional. -Problemas e perspectivas actuais. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Recoecer e valorar os procesos da historia peninsular anteriores ao sculo XVIII que resultan mis significativos para a comprensin de poca contempornea, as sas pegadas na actualidade no conxunto do territorio e as peculiaridades en Galicia. Trtase de avaliar a capacidade de recoecer e situar no tempo os vestixios do pasado e a sa diversidade no espazo, valorando criticamente a importancia histrica dalgns procesos como a institucionalizacin do patriarcado a travs do dereito romano, a formacin dos reinos peninsulares na Idade Media ou o papel da monarqua hispnica no mundo. Valorarase tamn a capacidade de identificar e contextualizar o legado material e simblico que para Galicia supn o megalitismo atlntico, a cultura castrexa ou o camio de Santiago. Tamn se comprobar a sa competencia para diferenciar os trazos de cambio e continuidade que representa o sculo XVIII. 2. Analizar e caracterizar a crise do Antigo Rxime en Espaa e as dificultades na construcin do Estado liberal, sinalando as relacins deste proceso co contexto internacional, as como a sa repercusin en Galicia. Trtase de que o alumnado poida identificar os trazos caractersticos do Antigo Rxime opondoos, tanto ao proxecto universalista da Ilustracin, como s realizacins prcticas no Estado liberal burgus. Tamn se avaliar a capacidade para recoecer as dificultades na construcin do rxime liberal en Espaa, o limitado impacto dos esforzos democratizadores, as caractersticas do sistema poltico da Restauracin e as confrontacins sociais, polticas e militares que conduciron sa crise. Reflexionarn sobre os mecanismos de construcin do Estado nacional en Espaa, a sa debilidade e a articulacin doutros discursos nacionalistas. 3. Comprender as dificultades no desenvolvemento da economa capitalista e da sociedade de clases en Espaa dando conta da diversidade de ritmo e intensidade con que se produce nos distintos territorios penin-
67
sulares e especialmente das peculiaridades en Galicia, recoecendo as conexins co contexto internacional. Trtase de comprobar que o alumnado comprende as dificultades no desenvolvemento da economa de mercado en Espaa e as desigualdades territoriais, explicando, por exemplo, a tarda modernizacin agraria e industrial de Galicia. Por outra parte, as alumnas e os alumnos debern ser capaces de recoecer os procesos de exclusin da sociedade liberal burguesa e os novos mecanismos de dominacin e integracin das mulleres. Tamn deben comprender o carcter oligrquico dos grupos hexemnicos, a debilidade das clases medias, a importancia que o internacionalismo ten na organizacin das correntes do movemento obreiro e a relevancia do movemento campesio. 4. Comprender os cambios e conflitos que se producen en Espaa durante o perodo de entreguerras. Por unha parte, a crise da Restauracin, que amosa a incapacidade dos grupos hexemnicos para articular un proxecto liberal para Espaa e desemboca na ditadura de Primo de Rivera. Por outra, o alumnado debe ser capaz de recoecer e valorar a transcendencia da Segunda Repblica, relacionndoa co contexto europeo en que tamn se produce a contraposicin entre rximes democrticos e autoritarios. Con este criterio comprobarase se o alumnado capaz de analizar a multicausalidade na xnese das etapas que se van estudar: os conflitos sociais, polticos e de organizacin territorial que as constiten. Tamn amosarn a sa competencia para explicar a conxuntura econmica e social en que xorde a Segunda Repblica (valorndoa como a primeira experiencia plenamente democrtica do pas, momento en que se fixo un grande esforzo modernizador e de atencin a vellas cuestins de xustiza social) e os conflitos que tivo que afrontar ao longo das sas diversas etapas. 5. Comprender a orixe, desenvolvemento e consecuencias da Guerra Civil. Recoecer, analizar e rexeitar as peculiaridades ideolxicas e institucionais da ditadura franquista e a influencia que a conxuntura internacional tivo na evolucin do rxime. Este criterio pretende comprobar a habilidade do alumnado para explicar as orixes da sublevacin militar e a transcendencia dos apoios internacionais. Tamn amosar a capacidade de criticar as bases ideolxicas, os apoios sociais e a institucionalizacin da ditadura franquista, e como os acontecementos internacionais influron no devir do rxime.
68
Comprobarase ademais que o alumnado comprende a evolucin da Espaa franquista, analizando o progresivo divorcio da sociedade e o rxime a partir dos anos 60. 6. Describir os trazos e dificultades do proceso de transicin democrtica e a sa transcendencia, identificar as caractersticas da Constitucin de 1978 e do Estatuto de autonoma de Galicia e explicar os cambios polticos, econmicos, sociais e culturais que achegaron a forma de vida da sociedade espaola aos estndares da Europa desenvolvida. Trtase de avaliar a capacidade do alumnado para explicar os cambios introducidos na situacin poltica, social, econmica e cultural de Espaa nos anos seguintes morte de Franco e o papel dos artfices individuais e colectivos destes cambios, analizando criticamente o proceso de recuperacin da convivencia democrtica. As alumnas e os alumnos tamn debern coecer a estrutura e os principios que regulan a organizacin poltica e territorial do Estado, das comunidades autnomas e de Galicia en particular, e identificarn os cambios econmicos, polticos, sociais e culturais dos anos 80 e a importancia do ingreso na Unin Europea. Por ltimo, amosarn a capacidade de reflexionar e debater sobre algn problema da realidade actual. 7. Coecer e utilizar as tcnicas bsicas da indagacin e explicacin histrica, como recoller informacin de diferentes fontes, valoralas criticamente e elaborar textos de contido histrico, utilizando con rigor o vocabulario especfico e sendo capaces de traballar en grupo, amosando unha actitude participativa e colaborando na resolucin de conflitos. Este criterio pretende avaliar se as alumnas e os alumnos adquiriron a competencia necesaria para seleccionar, analizar e utilizar a informacin que achegan as fontes de documentacin histrica, en especial os textos, mapas, datos estatsticos e iconogrficos, comprobando as destrezas no manexo das tecnoloxas da informacin e da comunicacin e a capacidade para comunicar oralmente e por escrito as sas conclusins. Igualmente importante, permite comprobar se son quen de mostrar capacidades sociais como a tolerancia, o sentido crtico e o traballo en equipo. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
Para darlle continuidade ao traballo realizado nas etapas educativas anteriores, ser precisa unha actualizacin metodolxica que favoreza a innovacin na aula e o desenvolvemento de metodoloxas activas e participativas.
69
-Contextualizar os procesos, estruturas e acontecementos histricos mis relevantes, identificando os elementos que contriburon a configurar os trazos actuais de Galicia e Espaa. -Potenciar unha anlise histrica, recoecendo a multicausalidade na xnese dos procesos de evolucin e cambio na historia de Espaa e nos conflitos sociais e polticos. -Favorecer a transformacin da informacin en coecemento, a travs da seleccin e interpretacin de contidos procedentes de diversas fontes, propiciando a elaboracin de explicacins histricas rigorosas e coherentes. -Producir e interpretar informacins sobre aspectos cuantitativos e espaciais. -Promover a participacin do alumnado en debates sobre temas seleccionados en funcin da sa potencialidade crtica para a comprensin de problemas socialmente relevantes, utilizando as normas do intercambio comunicativo. -Elaboracin de traballos de investigacin no contorno sobre algn momento destacado da historia contempornea, establecendo conexins cos marcos galego, espaol e europeo. -Utilizar tcnicas bsicas de indagacin e explicacin histrica, para entender a provisionalidade de todo coecemento, e ensinar a pensar historicamente. -Utilizar actividades de carcter interdisciplinario en que prime o traballo en grupo e a colaboracin na resolucin de problemas. -Utilizar as tecnoloxas da informacin e da comunicacin como instrumentos que reforzan a comunicacin interpersoal e o traballo cooperativo, as como a relacin con contornos fsicos e sociais mis amplos, ademais de practicar o manexo crtico e selectivo da informacin que proporcionan. HISTORIA DA FILOSOFA INTRODUCIN. A materia de historia da filosofa retoma a reflexin iniciada polo alumnado coa filosofa e cidadana, dotndoa dun carcter sistemtico e
70
diacrnico. A estreita relacin entre estas materias do bacharelato debe manifestarse, tanto na organizacin docente dos contidos como na actividade reflexiva desenvolvida por cada estudante, que deber retomar os conceptos e procedementos iniciados no curso anterior e afondar neles. O que a historia da filosofa lle achega ao alumnado unha construcin diacrnica dos principais momentos e autores do pensamento filosfico que servir, por unha banda, como exemplo de solucin a problemas filosficos e, pola outra, como condicionantes pasados de conceptos e problemas vixentes no da de hoxe. Hai certos problemas constantes ao longo da historia da filosofa, como a relacin entre realidade e aparencia, coecemento e opinin, o individuo e a sociedade, o problema da liberdade e autorrealizacin humana, a orixe dos valores morais, a lexitimidade do poder poltico ou o dominio tcnico da natureza. A reflexin filosfica segue abordando eses problemas na actualidade baixo formulacins como o papel dos medios de comunicacin na sociedade, o estatuto da realidade virtual, a relacin entre mente e cerebro, entre ciencia e interese, a confrontacin entre felicidade e xustiza, positivismo e iusnaturalismo, multiculturalismo e interculturalismo, liberalismo e comunitarismo, a desigualdade de xnero, a nova organizacin do traballo, a biotica, etc. A historia da filosofa formlase como un retorno da presentacin actual deses problemas, xa anticipados en filosofa e cidadana, s formulacins mis relevantes que adquiriron no pasado e que lles serven de punto de partida. Esta materia faille patente ao alumnado, polo tanto, o carcter aberto e progresivo da investigacin filosfica. Os contidos da historia da filosofa estn secuenciados en catro grandes etapas histricas: antiga, medieval e renacentista, moderna e contempornea. En cada unha delas sern abordados unha serie de autores e correntes especialmente significativas, seleccionando os temas mis importantes na sa obra de cara a ter unha visin completa da historia da filosofa. A temporalizacin por perodos obedece necesidade de contextualizar a cada autor e cada tema nun momento histrico determinado, cuns condicionantes sociais, econmicos, polticos e culturais que lle dan sentido e serven de medida da sa relevancia. O coecemento da filosofa vai, pois, da man do coecemento da sociedade e da historia. As ideas filosoficamente relevantes non son opinins casuais, senn que aparecen para formular claramente e dar algn tipo de solucin aos problemas tericos e prcticos que se lles presentaron a seres humanos concretos. Esta contextualizacin por perodos non vai en detrimento da unidade que percorre toda a historia da filosofa, pois ao tempo que cada
71
autor interlocutor do seu contexto, realiza tamn un dilogo con outros autores pasados e futuros que se enfrontaron a problemas similares e en relacin cos cales manifesta a sa dbeda ou a sa crtica. A obra escrita dos distintos filsofos cobra unha importancia fundamental, pois a fonte para coecer o seu pensamento e tamn para trazar a lia que relacione uns autores con outros. O traballo con textos cobra, polo tanto, unha grande importancia nesta materia. A importancia dos textos, con todo, non debe desviarnos da finalidade prioritaria, que non un coecemento exhaustivo dalgns autores, senn un percorrido introdutorio e completo que vaia dos gregos ata os nosos das e que sirva ao alumnado, non s para coecer formas de pensar presentes na historia polo seu valor intrnseco, senn tamn para avaliar a influencia destas na xestacin do noso presente e para exercitar a reflexin crtica. A prctica da anlise das opinins dos distintos autores en relacin co seu contexto e comparndoos uns con outros fornece o alumnado dun sentido crtico que lle permite, non s constatar a historicidade de certas crenzas e valores, senn tamn cuestionar ou fundamentar con criterio as crenzas e valores presentes na actualidade, tanto no seu contorno prximo coma nos medios de comunicacin. A historia da filosofa pretende, deste modo, contribur ao progreso na comprensin da realidade e na orientacin da accin individual e colectiva. A materia presntase en cinco bloques. O primeiro de contidos comns. O segundo, Filosofa antiga, pretende ofrecer unha comprensin global da orixe do pensamento filosfico, as como a sa evolucin na antiga Grecia. Prestarselle unha atencin especial a Platn e Aristteles, xa que achegaron gran cantidade de conceptos e formularon moitos dos problemas que sern retomados no pensamento posterior. O terceiro bloque, Filosofa medieval e renacentista, detense no estudo do encontro entre a herdanza da filosofa grega e a nova doutrina achegada polo cristianismo, as como dos problemas derivados da necesidade de harmonizalas. Sguese coas achegas do perodo renacentista, que serven de transicin filosofa moderna: o xurdimento da ciencia tal como entendida hoxe e a reflexin poltica centrada no Estado como realidade emerxente. O cuarto bloque, Filosofa moderna, toma como tema central deste perodo o novo concepto de racionalidade que xorde nos sculos XVI e XVII, enfocado na figura do suxeito de coecemento e de accin autnoma. As correntes filosficas do racionalismo e do empirismo son tratadas en contraposicin, analizando as sas propostas epistemolxicas e de fundamentacin da moral e da convivencia. Finalmente, a figura de Kant como sntese e cumio da filosofa
72
moderna nas sas pretensins tericas e prcticas. Como quinto bloque, Filosofa contempornea, trtanse nun principio as propostas dos dous grandes pensadores do sculo XIX, que fan unha crtica, desde perspectivas diferentes, das achegas do pensamento moderno, para seguidamente achegar unha visin panormica das correntes do sculo XX e das sas propostas e intentos de solucin para os problemas do presente. Finalmente, realzase unha mencin filosofa realizada en Espaa neste perodo. OBXECTIVOS. O ensino da historia da filosofa no bacharelato ten como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades no alumnado: 1. Coecer os perodos da historia da filosofa e os seus representantes fundamentais. 2. Recoecer as cuestins que ocuparon permanentemente a filosofa ao longo da sa historia e relacionalas con temas traballados en filosofa e cidadana, utilizando con propiedade os conceptos adquiridos. 3. Comprender a vinculacin entre o pensamento dos distintos autores e outras manifestacins da actividade humana do seu contexto histrico: socioeconmicas, polticas, cientficas e artsticas. 4. Elaborar exposicins orais e composicins escritas acerca de temas determinados con claridade, correccin, plenitude e autonoma, exercitando na medida do posible unha reflexin persoal. 5. Comentar textos filosficos analizando con rigor os seus conceptos e teses e comparndoos coa postura defendida noutros textos de diferente autora acerca dos mesmos temas. 6. Desenvolver o hbito de ponderar con criterio opinins contrapostas a partir do contraste entre teoras e correntes filosficas que se sucederon na historia. 7. Constatar a posicin de cada representante dunha corrente filosfica sobre a diferenza de xnero e valorala luz das crenzas e prcticas do seu contexto histrico. 8. Debater temas de actualidade en relacin cos contidos da materia, fundamentando racionalmente a propia postura, recoecendo as achegas doutras persoas e illando os prexuzos infundados.
73
9. Valorar o coecemento do pasado como unha achega continua de elementos que contriben comprensin do presente e planificacin do porvir. 10. Apreciar a lectura como medio de enriquecemento persoal e desenvolver un hbito inquisitivo e analtico en relacin coa informacin recibida na vida coti. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Busca de informacin a partir de fontes diversas e integracin desta seguindo criterios temticos ou metodolxicos. -Anlise e comentario de textos filosficos, identificando as sas ideas e relacionndoas coa teora da persoa autora. -Presenza das autoras e autores nas diferentes etapas. -Exposicins orais e composicins escritas acerca do pensamento de distintas autoras, utilizando con propiedade o vocabulario tcnico adquirido e incorporando as propias reflexins de xeito fundamentado. -Participacin en debates, expoendo razoadamente o pensamento propio. FILOSOFA -As orixes da filosofa. O paso do mito ao logos. Os primeiros intentos de explicacin racional: os presocrticos. -Scrates e Platn. A ilustracin ateniense: os sofistas e Scrates. Realidade e coecemento desde a teora das ideas. O ser humano e a sociedade. -Aristteles. A teora da natureza.
ANTIGA.
74
A tica e a poltica. -Perodo helenstico e as escolas helensticas. FILOSOFA

MEDIEVAL E RENACENTISTA.
-O contacto entre filosofa e relixin cristi: Santo Agostio de Hipona e San Tom de Aquino. A relacin entre razn e fe. A lei natural. -O Humanismo e o renacemento como trnsito modernidade. A revolucin cientfica. A xnese do Estado moderno. FILOSOFA
MODERNA.
-O racionalismo e o empirismo: Descartes, Locke e Hume. Descartes: a evidencia do eu como criterio de certeza e punto de partida dun sistema dedutivo do saber. A teora do coecemento empirista fronte ao racionalismo: o fenomenismo e a crtica da idea de causa en Hume. Locke e a teora do contrato social. -A ilustracin: o idealismo transcendental de Kant. A crtica da razn como sntese de racionalismo e empirismo. O formalismo moral. FILOSOFA
CONTEMPORNEA.
-Marx: a crtica do capitalismo. Crtica ao idealismo e materialismo anterior: o concepto de alienacin. O materialismo histrico. -Nietzsche: a crise da razn ilustrada. A crtica dos valores da cultura occidental: o nihilismo.
75
A vontade de poder e o superhome. -A filosofa analtica e outras correntes filosficas do sculo XX. -A filosofa en Espaa. -O pensamento galego. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Ordenar e situar cronoloxicamente os perodos, problemas, autoras e autores que se estudan, identificando as sas caractersticas distintivas e establecendo as relacins correspondentes. Con este criterio pretende avaliarse a capacidade do alumnado para situar historicamente os temas estudados, diferenciando de modo significativo cada perodo e constatando a influencia duns noutros para ter unha visin completa e unitaria da historia da filosofa e poder desenvolverse axilmente nas problemticas que a percorren. 2. Relacionar os problemas filosficos estudados coas principais condicins socioculturais en que aparecen e a que pretenderon dar resposta. Este criterio pretende comprobar a capacidade do alumnado para situar as cuestins filosficas estudadas no seu marco histrico distinguindo o saber filosfico doutras manifestacins culturais que aparecen no mesmo contexto e analizando a relacin existente entre as formulacins filosficas e os problemas e necesidades da sociedade do seu tempo. 3. Expoer por escrito os aspectos dunha teora filosfica individual, dunha escola ou perodo de forma completa, clara e coherente. Este criterio pretende comprobar o grao de comprensin, de modo significativo, do pensamento dun autor ou perodo da historia da filosofa, e a capacidade de articular os seus conceptos de forma argumentada, unitaria e non fragmentaria. 4. Analizar textos filosficos identificando a sa estrutura, teses e argumentos e mais explicando os seus conceptos no marco do pensamento correspondente. Este criterio trata de avaliar a capacidade de comprensin dos textos filosficos mediante a identificacin do problema que abordan, a explicitacin
76
das sas ideas, a explicacin dos conceptos e termos especficos utilizados e os argumentos que se empregan para demostrar e xustificar as sas teses. 5. Comentar criticamente textos filosficos, identificando os seus supostos implcitos, a consistencia dos seus argumentos e a vixencia das sas achegas na actualidade. Mis al da comprensin precisa dun texto, este criterio trata de valorar o desenvolvemento do esprito crtico do alumnado, amosado na capacidade de desvelar os supostos e intereses subxacentes aos textos, comparalos con outros argumentos posibles nomeadamente con outros de diferente autora- e manifestar de forma razoada o seu acordo ou desacordo coas opinins do autor, especialmente no referido a aquelas conceptualizacins de carcter exclunte e discriminatorio, en especial ao androcentrismo. 6. Elaborar pequenos traballos (buscas de informacin, recensins de lecturas, exposicins orais ou composicins escritas) sobre algn autor ou autora ou algn aspecto transversal a varios autores ou autoras con pautas metodolxicas establecidas. Trtase con este criterio de avaliar a capacidade de esforzo do alumnado, as como o seu progreso na autoorganizacin da aprendizaxe, formulando pequenas metas de investigacin e percorrendo o camio para acadalas seguindo pautas establecidas de antemn. Tamn se avala con este criterio a capacidade de integrar informacin diversa nunha sntese reflexiva. 7. Participar en debates sobre algn tema filosfico de actualidade relacionado con contidos da materia, realizando escoita activa e exposicin razoada e respectuosa. Con este criterio trtase de avaliar a capacidade do alumnado para asimilar os contidos da materia e relacionalos con problemas de actualidade, de expoer a sa opinin razoadamente e respectar outras opinins facendo as eventuais crticas a estas de modo fundamentado. 8. Utilizar comprensivamente un vocabulario tcnico especfico en todas as actividades realizadas. Con este criterio bscase avaliar o grao de incorporacin significativa do vocabulario filosfico introducido en cada perodo, autoras e auto-
77
res, e comprobar o nivel de pertinencia, exactitude e rigor no seu uso, tanto oral coma escrito. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As orientacins metodolxicas propostas apuntan potenciacin e consolidacin de certas competencias promovidas xa en etapas educativas anteriores. De acordo con este criterio, as metodoloxas concretas empregadas polos profesores nesta materia debern orientarse a: -Espertar a curiosidade e interese do alumnado polos problemas suscitados noutras etapas histricas mediante a planificacin de contextos e estratexias de aprendizaxe que o acheguen ao seu contexto vivencial, establecendo similitudes con problemas actuais. -Propiciar a autonoma na busca e procesamento da informacin pertinente para os temas tratados. -Promover a lectura e anlise de textos filosficos e a elaboracin de comentarios sobre eles que inclan reflexins crticas argumentadas. -Propoer a planificacin e elaboracin, por parte das alumnas e dos alumnos, de composicins escritas e de exposicins orais en relacin cos temas tratados onde integren informacin procedente de distintas fontes. -Propiciar o traballo en grupo para desenvolver investigacins, debates e outras tarefas en colaboracin. -Formular as diversas actividades con diferente grao de complexidade en funcin dos recursos cognitivos necesarios para realizalas, coa dobre finalidade de atender diversidade dentro da aula e permitir unha autoavaliacin axeitada e unha motivacin progresiva cara a niveis de maior complexidade. LINGUA GALEGA E LITERATURA I E II INTRODUCIN. A rea de lingua galega e literatura ten como obxectivo fundamental na etapa do ensino postobrigatorio o enriquecemento da capacidade comunicativa do alumnado, competencia que xa se vn traballando desde a ESO. Neste sentido, non se produce un salto cualitativo considerable
78
entre ambas as das etapas en canto que o obxectivo fundamental o mesmo: a adquisicin e mellora da competencia comunicativa, entendida esta como unha competencia ampla que abrangue saberes lingsticos, sociolingsticos e discursivos e que lle debe reportar ao alumnado a capacidade para usar a lingua (tanto no nivel produtivo coma receptivo e interaccional) nas diversas esferas da actividade social e individual. A diferenza deste currculo con respecto ao da etapa anterior radica fundamentalmente na maior sistematizacin de coecementos lingsticos e literarios e na abordaxe de situacins comunicativas e textos (nomeadamente dos mbitos cientfico, acadmico e dos medios de comunicacin) cada vez mis complexos e acordes coa idade e a madureza intelectual do noso alumnado, que debe entender esta etapa como unha continuacin dos seus estudos obrigatorios que o axudar a prepararse para retos futuros, estean estes no mundo laboral ou no mundo acadmico. Daquela, existe un enfoque pedagxico e didctico comn aos dous currculos, ben que evidente que no de bacharelato debe haber unha progresin de contidos con respecto ao da ESO, co fin de non convertelo en algo sinxelamente repetitivo. O criterio que se segue, polo tanto, na confeccin deste currculo o de atender a aqueles aspectos que na etapa de ensino obrigatorio puidesen ter un menor tratamento e, ao tempo, afondar noutros contidos que, por idade e madureza intelectual das alumnas e dos alumnos, se visen dun xeito mis superficial daquela. O nivel de coecementos de lingua galega e literatura que se adquire ao rematar o bacharelato corresponde ao dunha persoa capaz de comprender unha ampla variedade de textos orais e escritos extensos e cun alto nivel de dificultade, expresarse de forma fluda e espontnea en distintos contextos comunicativos, producir textos ben estruturados sobre temas de certa complexidade e para distintos fins e mostrar un uso correcto da norma ortogrfica e morfosintctica. O currculo desta materia presntase dividido en tres bloques de contidos: Lingua e texto, A literatura e A situacin sociolingstica. Esta divisin atende, por un lado, ao criterio de ter en conta tanto o carcter sistemtico da lingua coma a rendibilidade comunicativa que as persoas usuarias deben extraer dela, e por outro consecucin dunha formacin literaria e dunha reflexin sobre a situacin das linguas no mundo, sobre todo na Europa occidental. Pretndese, xa que logo, a adquisicin dunha bagaxe tanto instrumental coma sociocultural que lle permita ao alumnado participar en todas as funcins sociais da lingua galega.
79
O bloque Lingua e texto est pensado para o tratamento de todos aqueles aspectos relacionados co uso lingstico en contextos diversificados. Recllense aqu, polo tanto, todos aqueles contidos de anlise de texto, tipoloxa textual, variedades da lingua e funcionalidade lingstica necesarios para reverter nunha mellor comprensin e producin de textos orais e escritos, as como nun aumento da capacidade e calidade da interaccin. Neste bloque de Lingua e texto atndese igualmente lingua na sa dimensin de cdigo ou sistema. O bloque A literatura est pensado para o tratamento desta en das dimensins: unha mis centrada no coecemento da historia da literatura galega e outra que xira ao redor do coecemento, anlise e valoracin de obras significativas. As pois, atenderase non s a que o alumnado tea un coecemento das principais etapas, autoras e autores, xneros e obras da nosa historia da literatura, senn tamn a mellorar o seu coecemento dos textos literarios a travs da lectura e comentario. Non se debe perder de vista, polo tanto, a concepcin do texto literario como un modelo de texto formalizado cunhas caractersticas moi definidas que contribe, ademais, polo seu status especial, non s reflexin sobre o uso esttico da lingua no seu aspecto creativo, senn creacin dun imaxinario colectivo que nos define como pobo. Por ltimo, o bloque A situacin sociolingstica est pensado para que o alumnado se achegue, co rigor desexable neste nivel educativo, nosa situacin sociolingstica, coa finalidade de ser quen de interpretala con perspectiva histrica e suficientes criterios valorativos. OBXECTIVOS. Os obxectivos fundamentais do ensino da materia de lingua galega e literatura son o desenvolvemento das seguintes actividades e competencias comunicativas: 1. Comprender o contido global e particular, as como a intencin e propsito dos discursos orais, escritos e audiovisuais procedentes de diversos contextos comunicativos da vida social e cultural; nomeadamente, dos mbitos pblico, educativo, profesional e dos medios de comunicacin. 2. Expresar por escrito e oralmente o contido dunha mensaxe axustando o discurso a diferentes situacins comunicativas (especialmente s do mbito acadmico) e mantendo a coherencia, a correccin gramatical, a adecuada presentacin e a utilizacin dos principais elementos cohesivos.
80
3. Desenvolver as principais tcnicas de comunicacin e aprendizaxe relativas comprensin e producin que se empregan durante a interaccin oral, para lograr os fins pretendidos e atendendo aos distintos contextos. 4. Identificar os diversos tipos de textos orais, escritos e audiovisuais e reflexionar sobre a sa estrutura, as como recoecer o seu tema e a organizacin da informacin. 5. Interpretar e valorar criticamente a informacin e as mensaxes que emanan dos distintos discursos e utilizar con autonoma e esprito crtico as novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin. 6. Planificar, realizar e corrixir as propias producins de xeito que a persoa usuaria da lingua sexa axente social no seu mbito, contribundo a consolidar as distintas funcins sociais da lingua (de identidade, familiar, laboral, local, institucional, cultural e internacional). 7. Coecer a realidade multilinge do mundo, de Europa e do estado espaol valorando positivamente a riqueza que representa e fomentar o desenvolvemento da competencia pluricultural e, en especial, o da plurilinge. 8. Coecer, analizar e reflexionar sobre a situacin social da nosa lingua e factores e procesos que ao longo da sa historia a levaron situacin actual. 9. Analizar os diferentes usos sociais da lingua, valorar as sas variedades, superar estereotipos lingsticos que supoen xuzos de valor e prexuzos, en especial os referidos s mulleres, para evitalos. 10. Recoecer e analizar as distintas unidades da lingua e o seu funcionamento a partir dos distintos tipos de textos que se producen en contextos diferentes e cun achegamento analtico que observe a lingua partindo da globalidade para chegar s partes mnimas. 11. Apreciar e valorar a correccin e precisin formal como una condicin para que a comunicacin funcione de maneira ptima. 12. Adquirir un corpus lxico importante, adecuado intencin e situacin comunicativa, almacenable a longo prazo, de fcil acceso e formalmente correcto. 13. Coecer as caractersticas das principais etapas da literatura galega as como as correntes, xneros, autoras e autores e obras mis
81
representativas utilizando fontes bibliogrficas axeitadas para o seu estudo. 14. Ler, comprender, analizar e xulgar con criterio obras e fragmentos representativos das diferentes pocas da literatura galega en tanto que expresin de determinas circunstancias sociohistricas. 15. Concienciarse de que unha lectura crtica e de calidade mellora a competencia comunicativa, xa que posibilita a formacin, a informacin e o pracer. CONTIDOS. PRIMEIRO CONTIDOS
CURSO
COMNS.
-Lectura comprensiva, anlise e comentario de textos de natureza diversa e cun nivel de dificultade adaptado aos obxectivos propios da etapa postobrigatoria. -Producin de textos orais e escritos respectuosos coas regras de coherencia, cohesin, adecuacin, presentacin e correccin ortogrfica que facilitan a comunicacin lingstica. -Elaboracin de exposicins orais e composicins escritas realizadas de xeito documentado e cun vocabulario rigoroso que lle proporcionen ao alumnado os rudimentos do discurso cientfico. -Aplicacin e respecto polas normas bsicas que rexen o intercambio e a interaccin comunicativa. -Busca, obtencin, seleccin e integracin de informacin procedente de fontes bibliogrficas e audiovisuais proporcionadas polas bibliotecas e polas tecnoloxas da informacin. -Valoracin da nosa lingua como elemento de identidade colectiva e consideracin positiva do esforzo e o compromiso individual a prol da normalizacin lingstica. -Interese pola literatura como manifestacin artstica do ser humano, como fonte de formacin permanente e de satisfaccin persoal. Reflexin e anlise de obras e fragmentos de diversos perodos literarios.
82
LINGUA
E TEXTO.
-Reflexin e comprensin dos principais conceptos de lingstica xeral que teen que ver coa comunicacin e a linguaxe: comunicacin, linguaxe, lingua, unidades lingsticas, signo lingstico, funcionalidade lingstica e disciplinas lingsticas. -Reflexin sobre o concepto de rexistro lingstico, os seus tipos e as sas manifestacins lingsticas. Aplicacin s producins propias dos coecementos adquiridos. Anlise do rexistro en producins alleas. -Recoecemento da presentacin e correccin ortogrfica como das propiedades textuais que deben aplicar s producins propias. Repaso de casos de ortografa dubidosa. -Texto descritivo: intencin comunicativa, estrutura formal e de contido e caractersticas lingsticas. Substantivo e adxectivo: xnero e nmero, o grao do adxectivo, as conxuncins comparativas. -Texto expositivo: intencin comunicativa, estrutura formal e de contido e caractersticas lingsticas. Outras palabras adnominais (artigo, demostrativo, posesivo, cuantificadores e identificadores). Caracterizacin e tipoloxa. -Texto narrativo: intencin comunicativa, estrutura formal e de contido e caractersticas lingsticas. O verbo: a conxugacin verbal regular e irregular. As perfrases verbais. O infinitivo conxugado. Descricin e usos. -Texto argumentativo: intencin comunicativa,estrutura formal e de contido e caractersticas lingsticas. Os conectores: preposicins e conxuncins. Caracterizacin e tipoloxa. As locucins prepositivas. O adverbio: caracterizacin e tipoloxa. As locucins adverbiais. -Texto dialogado: intencin comunicativa, estrutura formal e de contido, caractersticas lingsticas. Os pronomes: caracterizacin e tipos. Funcins e usos. A
SOCIOLINGSTICA.
-A formacin da lingua galega: substrato e superestrato. O estrato latino: principais evolucins fonticas do latn ao galego. Cultismos, semicultismos e palabras patrimoniais. Familias lxicas irregulares.
83
-A lingua galega na Idade Media: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. -A lingua galega nos Sculos Escuros: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. -A lingua galega no Rexurdimento: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. -A diversidade lingstica no mundo e en Europa: unidade e diversidade lingstica. Multilingismo e plurilingismo. -A diversidade lingstica na Pennsula Ibrica: linguas faladas na Pennsula Ibrica. Territorios, usos e situacin legal. O caso galego. A
LITERATURA.
-A literatura e o texto literario. Xneros e recursos formais. Introducin cronoloxa xeral da historia da literatura galega. -A literatura medieval: a lrica profana (cantiga de amor, de amigo e de escarnio) e a lrica relixiosa (as cantigas de Santa Mara). Caracterizacin, lectura e comentario. A prosa medieval. -A literatura nos Sculos Escuros e na Ilustracin: literatura popular e culta. Caracterizacin, lectura e comentario. -A literatura no sculo XIX: o Prerrexurdimento. O Rexurdimento. Rosala de Castro, Curros Enrquez e Eduardo Pondal. Outros autores coetneos. SEGUNDO CONTIDOS
CURSO
COMNS.
-Lectura comprensiva, anlise e comentario de textos de natureza diversa e cun nivel de dificultade adaptado aos obxectivos propios da etapa postobrigatoria. -Producin de textos orais e escritos respectuosos coas regras de coherencia, cohesin, adecuacin, presentacin e correccin ortogrfica que facilitan a comunicacin lingstica.
84
-Elaboracin de exposicins orais e composicins escritas realizadas de xeito documentado e cun vocabulario rigoroso que lle proporcionen ao alumnado os rudimentos do discurso cientfico. -Aplicacin e respecto polas normas bsicas que rexen o intercambio e a interaccin comunicativa. -Busca, obtencin, seleccin e integracin de informacin procedente de fontes bibliogrficas e audiovisuais proporcionadas polas bibliotecas e polas tecnoloxas da informacin. -Valoracin da nosa lingua como elemento de identidade colectiva e consideracin positiva do esforzo e o compromiso individual a prol da normalizacin lingstica. -Interese pola literatura como manifestacin artstica do ser humano, como fonte de formacin permanente e de satisfaccin persoal. Reflexin e anlise de obras e fragmentos de diversos perodos literarios. LINGUA
E TEXTO.
-Propiedades do texto: a coherencia e a cohesin. Anlise de procedementos lingsticos bsicos e aplicacin s propias producins. A progresin temtica. -A fontica e a fonoloxa. Descricin de fonemas. -As variedades dialectais. Bloques e reas dialectais. Principais trazos fonticos, morfolxicos e sintcticos. O texto dialectal. -Estrutura e formacin de palabras. Tipos de morfemas e anlise morfolxica. -Sintaxe: unidades e funcins sintcticas. Anlise sintctica. -Semntica: campos semnticos. As relacins e os cambios semnticos. Definicin de palabras. A
SOCIOLINGSTICA.
-As funcins sociais da lingua. Conflito e diglosia. Estereotipos e prexuzos lingsticos: a sa repercusin nos usos.
85
-Historia da normativizacin: a construcin da variedade estndar. Interferencias e desviacins da norma. -Linguas minorizadas e linguas minoritarias. O galego: lingua en vas de normalizacin. -O galego no 1 terzo do sculo XX: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. -O galego de 1936 a 1975: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. -O galego de finais do sculo XX e comezos do XXI: caractersticas lingsticas fundamentais. Contexto histrico e situacin sociolingstica. A
LITERATURA.
-A literatura do primeiro terzo do sculo XX: A poesa das Irmandades e a poesa de vangarda. A prosa: as Irmandades e o Grupo Ns (narrativa, ensaio e xornalismo). O teatro: Irmandades, Vangardas e o Grupo Ns. -A literatura entre 1936 e 1976: A poesa: a Xeracin de 1936, a Promocin de Enlace e a Xeracin das Festas Minervais. A poesa do exilio. A prosa: os renovadores da prosa: Fole, Blanco Amor, Cunqueiro e Neira Vilas. A Nova Narrativa Galega. A prosa do exilio. O teatro galego entre 1936 e 1976: a Xeracin dos 50 e o Grupo de Ribadavia. O teatro do exilio. -A literatura de fins do sculo XX e comezos do XXI: Poesa: temas e autoras e autores dos 80 e dos 90. Poetas e tendencias actuais mis relevantes. Prosa: temas e autoras e autores dos 80 e dos 90. Prosistas e tendencias actuais mis relevantes.
86
Teatro: o teatro dos 80 e dos 90. Dramaturgos, tendencias e compaas actuais mis relevantes. -Lectura, anlise e comentario de textos significativos, polo menos dunha obra completa de cada un dos perodos literarios referidos. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Interpretar diferentes tipos de discursos orais, escritos e audiovisuais e a situacin en que se desenvolven, captando o sentido globalea intencin do discurso, a mensaxe e as sas ideas principais e secundarias. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade do alumnado para comprender e valorar na sa integridade textos de distinta natureza, recollendo as ideas fundamentais en resumos, esquemas ou mapas conceptuais tras aplicar distintas estratexias e coecementos de carcter lingstico, sociolingstico e pragmtico. Ademais deben ser capaces de identificar a intencin comunicativa dun texto (informacin, opinin ou persuasin) sendo quen de emitir xuzos crticos sobre el. 2. Participar en interaccins orais de acordo coas normas establecidas e realizar producins orais planificadas, relacionadas con algn contido do currculo ou tema de actualidade e usando recursos audiovisuais, bibliogrficos e das tecnoloxas da informacin e comunicacin. Avaliarase a capacidade do alumnado para participar de forma activa, autnoma e con eficacia comunicativa en interaccins orais. As mesmo, comprobarase a capacidade do alumnado para planificar e realizar exposicins orais sobre os temas mencionados integrando a informacin obtida da consulta e seleccin de diversas fontes de documentacin e da utilizacin de diferentes recursos e estratexias. Valorarase a pronuncia e a entoacin axeitada, a correccin gramatical, a fluidez, a presentacin, a estrutura e o emprego do lxico adecuado situacin comunicativa, as como o uso dos elementos paralingsticos oportunos. 3. Compoer producins escritas planificadas sobre temas de actualidade ou curriculares, adecuadas situacin e intencin comunicativa desexada, con coherencia, cohesin, correccin ortogrfica amais dunha coidada presentacin. Trtase de verificar a capacidade do alumnado para comunicarse por escrito de forma planificada, ben sobre papel ben en soporte dixital; valorarase a presentacin clara e ordenada, a correccin gramatical e o uso dun
87
rexistro adecuado situacin comunicativa, a seleccin e presentacin do tema e das ideas de xeito lxico, as como a axeitada utilizacin de mecanismos de cohesin lingstica que doten estas producins de certa entidade. 4. Caracterizar e identificar diferentes tipos de textos orais, escritos e audiovisuais procedentes de diversos contextos comunicativos da vida social e cultural, sobre todo, dos mbitos cientfico e acadmico e dos medios de comunicacin. Este criterio refrese valoracin da capacidade para identificar o tema, estrutura formal e informativa e nivel de adecuacin de diversos tipos de textos pertencentes a diferentes mbitos de uso. Igualmente pretndese comprobar se o alumnado quen de manexar o tipo de texto mis oportuno para cada situacin comunicativa que se lle presente na sa vida coti. 5. Coecer os conceptos tericos, as normas de uso e os procedementos lingsticos (flexin, clasificacin, anlise, etc.) propios da gramtica galega. Trtase de verificar o coecemento formal e a capacidade de reflexin sobre a lingua que pose o alumnado, a cal se observar a partir da sa capacidade de inducin sobre textos de distinta natureza. 6. Utilizar sistematicamente os coecementos lingsticos para comprender e analizar textos alleos de distintos mbitos sociais e para producir, compoer e revisar textos propios e de temticas diversas. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado quen de transferir e aplicar de xeito reflexivo os coecementos adquiridos sobre o sistema lingstico co fin de mellorar a recepcin de textos e a revisin e composicin das propias producins. 7. Coecer e utilizar un caudal lxico (palabras, frases feitas, combinacins, frmulas sociais ou elementos discursivos) apropiado e amplo que incremente non s o vocabulario receptivo, senn, e sobre todo, o de tipo produtivo. Este criterio servir, por unha banda, para comprobar a adquisicin dun lxico receptivo que permita mellorar e ampliar a comprensin de textos de distinto tipo e grao de complexidade; por outra, trtase de verificar se o novo caudal lxico que se vaia adquirindo comprendido, retido e reutilizado adecuadamente en producins propias cada vez mis elaboradas.
88
8. Diferenciar as variedades internas da lingua e identificar as interferencias lingsticas e desviacins da norma. Pretndese que o alumnado sexa quen de recoecer nos textos a informacin que determinadas marcas lingsticas proporcionan sobre a sa cronoloxa, a procedencia xeogrfica do emisor, o grupo social a que pertence ou o contexto en que se producen. As mesmo, terase en conta a capacidade do alumnado para aplicar estes coecementos s propias producins evitando, sobre todo, a utilizacin de interferencias de sistemas lingsticos alleos. 9. Valorar a lingua galega e ser quen de identificar os prexuzos e estereotipos que estn ligados a ela. Con este criterio trtase de verificar se o alumnado consciente da situacin lingstica actual e da sa problemtica, as como se ten capacidade para manifestarse de forma crtica e razoada sobre o tema. Valorarase se o alumnado capaz de recoecer prexuzos e valoracins pexorativas presentes nos usos lingsticos, as como a sa capacidade para reflexionar sobre eles e evitalos de forma consciente nas sas propias producins. 10. Coecer as causas histricas da situacin actual dos usos lingsticos en Galicia e valorala con esprito crtico e reflexivo, manexando de xeito preciso a terminoloxa sociolingstica. Este criterio pretende comprobar se o alumnado entende a lingua como un fenmeno social e diacrnico que explica a problemtica actual do galego. 11. Coecer a historia da literatura galega: as principais etapas, movementos, autoras e autores e obras. Trtase de comprobar se o alumnado coece as claves da nosa historia literaria e se comprende a producin literaria como un produto cultural situado nun contexto sociohistrico determinado. 12. Ler, analizar e comentar obras e fragmentos significativos da historia da literatura galega, utilizando os coecementos sobre as formas literarias (xneros, recursos literarios, versificacin) e os distintos perodos, movementos e autores. Pretndese que o alumnado sexa quen de ler, interpretar, analizar e valorar con esprito crtico textos e obras literarias utilizando coecementos histricos e de anlise de texto literario (xnero, estrutura, temtica,
89
recursos formais). Tamn se valorar a sa capacidade para consultar e manexar de forma autnoma distintas fontes de informacin que lle permitan interpretar textos e obras literarias. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A sociedade actual, en que se insire o noso alumnado, require das sas cidads e dos seus cidadns a capacidade de enfrontarse a unha gran cantidade de informacin. Por este motivo o seu tratamento un dos obxectivos do sistema educativo. Este reto concrtase na necesidade de integrar o manexo de diversos soportes e fontes, utilizando tanto medios audiovisuais coma informticos, enfrontando o alumnado coa tarefa de busca, seleccin, anlise e interpretacin da informacin, as como no desenvolvemento da capacidade crtica con respecto a ela. A biblioteca do centro mstrase as como un recurso cun alto valor dentro da comunidade educativa que deberemos ter en conta hora de programar as nosas actividades docentes. Dbese ter en conta igualmente a necesidade de traballar coas catro destrezas bsicas dun xeito integrado, ben que aconsellable nesta etapa darlles prioridade a aquelas que se detecten como as mis deficitarias para o noso alumnado dependendo do contexto. As materias lingsticas, en xeral, contriben de forma importante ao desenvolvemento e aprendizaxe do currculo por canto que son instrumentos de comunicacin, soporte bsico do coecemento, vehculo para as relacins sociais e para a expresin emocional. Neste sentido, para desenvolver o currculo da materia de lingua galega e literatura, propense as seguintes orientacins metodolxicas: -Adoptar un enfoque comunicativo no ensino e aprendizaxe da lingua, que faga do texto a unidade comunicativa fundamental e que favoreza o emprego do idioma en distintas funcins e contextos de uso. Por tanto, as habilidades e estratexias lingsticas deben ser obxecto de especial atencin sen por iso desdear a reflexin e o coecemento do cdigo lingstico. -Proporcionar e traballar con textos de distinta natureza, especialmente expositivos e argumentantivos. -Promover a utilizacin da diversidade de fontes e recursos para a obtencin da informacin. A busca guiada desta tanto na biblioteca coma
90
na internet ou noutros medios, as como a composicin de textos utilizando distintos soportes. -Propiciar, non s actividades individuais, senn tamn grupais, que favorezan o intercambio respectuoso de ideas, o discurso argumentativo e o esprito crtico e cooperativo. -Lectura, interpretacin e valoracin de obras literarias. -Creacin de dinmicas que impliquen o alumnado e o leven participacin na planificacin e avaliacin das sas actividades. -Ofrecer actividades abertas que impliquen a busca, seleccin e tratamento da informacin, a posibilidade de tomar decisins e emitir opinins sobre diferentes cuestins de forma crtica. LINGUA CASTEL E LITERATURA I E II INTRODUCIN. A formacin lingstica e literaria no bacharelato, por unha parte, continuacin da que se adquiriu na educacin secundaria obrigatoria e, por outra, ten as finalidades especficas propias desta etapa en que adquire unha especial importancia o inicio dunha formacin cientfica e na cal alumnos e alumnas deben alcanzar unha madurez intelectual e humana e uns coecementos e habilidades que lles permitan incorporarse vida activa con responsabilidade e competencia e adquirir as capacidades precisas para acceder educacin superior. As pois, un dos obxectivos desta materia ante todo o desenvolvemento dos coecementos necesarios para intervir de forma axeitada e satisfactoria na interaccin verbal nos diferentes mbitos sociais. Estes saberes refrense aos principios e normas sociais que presiden os intercambios, s formas convencionais que presentan os diferentes xneros textuais na nosa cultura, aos procedementos que articulan as partes do texto nun conxunto cohesionado, s regras lxico-sintcticas que permiten a construcin de enunciados con sentido e gramaticalmente aceptables ou s normas ortogrficas. No bacharelato dbese atender ao desenvolvemento da capacidade comunicativa en todo tipo de discursos, pero dbese conceder unha especial atencin aos discursos cientficos e tcnicos e aos culturais e literarios.
91
Por iso, os mbitos do discurso en que se debe traballar de forma preferente son o acadmico, o dos medios de comunicacin e o literario. No mbito acadmico, sitanse os textos con que se adquiren coecementos, tanto no campo cientfico e tcnico como no humanstico, e os que deben producir as propias alumnas e alumnos nos seus traballos escolares, o que supn familiarizarse co uso da expresin nuns contextos formais, que ademais exixen rigor e precisin. Os medios de comunicacin proporcionan os textos que contriben ao coecemento e valoracin das realidades do mundo contemporneo e a unha formacin cultural de carcter xeral. Poer o alumnado en contacto con este tipo de discurso contribuir ao desenvolvemento de actitudes crticas e a que na vida adulta poida estar en contacto de maneira autnoma cunha importante fonte de coecemento sobre o mundo que o rodea. O discurso literario contribe de maneira moi especial ampliacin da competencia comunicativa, pois ofrece unha gran variedade de contextos, contidos, xneros e rexistros; pero, ademais, as obras literarias son parte esencial da memoria universal da humanidade, o arquivo das sas emocins, ideas, fantasas, polo que desempean un papel moi importante na maduracin intelectual e humana da xente nova, ao permitirlle ver obxectivadas experiencias individuais e colectivas nun momento en que son evidentes as sas necesidades de socializacin e apertura realidade. A aprendizaxe centrarase no desenvolvemento de habilidades e destrezas discursivas; dicir, o traballo sobre procedementos debe articular todo o proceso de ensino e aprendizaxe. A reflexin sobre os mbitos de uso permitir consolidar as aprendizaxes realizadas nas etapas anteriores. Por outra parte, as actividades de comprensin e de expresin, tanto oral como escrita, e a reflexin sobre elas deben alcanzar un certo nivel de rigor e profundidade, co fin de acadar unha autonoma no control da propia expresin e na interpretacin crtica dos discursos que se reciben. O currculo desta materia organzase en catro bloques de contidos: un primeiro bloque de contidos comns que estarn presentes en ambos os dous cursos. A variedade dos discursos e o tratamento da informacin, O discurso literario e Coecemento da lingua, que expoen, dun modo analtico, os compoentes da educacin lingstica e literaria. Esta organizacin dos contidos non ten como finalidade establecer a orde e a organizacin das actividades de aprendizaxe na aula. Pero a necesidade de expoer os contidos de modo diferenciado non debe ocultar a interconexin que
92
existe entre eles: resulta evidente que os contidos formulados no Coecemento da lingua estn directamente relacionados cos dos contidos anteriores e especialmente coas actividades de comprensin, expresin, anlise e comentario de textos, o que convn ter en conta ao distribulos, ao elaborar as programacins e, sobre todo, ao levar aula as secuencias de actividades. A variedade dos discursos e o tratamento da informacin recolle os contidos relativos s habilidades lingsticas de comprender e expresarse nos diferentes mbitos do discurso, de forma especial nos mbitos acadmico e periodstico, as como a anlise dos xneros textuais mis representativos de cada mbito e ao recoecemento das sas caractersticas. Tamn se presta unha atencin especial aos procedementos de tratamento da informacin. O discurso literario aborda o achegamento s obras ou fragmentos de autoras e autores que representan as diferentes pocas -especialmente no caso da literatura do sculo XX- e persguese que se dedique un tempo lectura e anlise e comentario de textos. Na distribucin dos contidos literarios, parece aconsellable realizar en primeiro lugar un percorrido pola literatura, seguindo unha orde cronolxica, desde as primeiras manifestacin literarias ata a actualidade, e incidindo dunha maneira especial na literatura contempornea. Coecemento da lingua abrangue os contidos relacionados coa reflexin sobre a lingua. A adquisicin das habilidades lingsticas e comunicativas exixe que o uso vaia acompaado da reflexin sobre diferentes aspectos da lingua: a variacin lingstica e os factores que a explican, a adecuacin dos rexistros e usos sociais, as exixencias dos discursos cientficos no emprego de terminoloxas, as formas lingsticas que indican a presenza dos factores do contexto, os procedementos que contriben a cohesionar o texto, etc. En definitiva, do que se trata no bacharelato de afondar nos contidos da etapa anterior e, na medida do posible, acadar un certo grao de elaboracin e sistematizacin persoal dos coecementos lingsticos para resolver os problemas que xorden na comprensin dos textos alleos e na composicin dos propios, do fin de proporcionar unha slida formacin s alumnas e aos alumnos. Ser recomendable a coordinacin e establecemento de lias de actuacin comns, metodolxicas e terminolxicas, coas demais linguas do currculo, respectando sempre a sa individualidade.
93
OBXECTIVOS. A ensinanza da lingua castel e literatura no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender discursos orais e escritos dos diferentes contextos da vida social e cultural e especialmente nos mbitos acadmico e dos medios de comunicacin. 2. Expresarse oralmente e por escrito mediante discursos coherentes, correctos e adecuados s diversas situacins de comunicacin e s diferentes finalidades comunicativas, especialmente no mbito acadmico. 3. Empregar e valorar a lingua oral e a lingua escrita como medios eficaces para a comunicacin interpersoal, a adquisicin de novos coecementos, a comprensin e anlise da realidade e a organizacin racional da accin. 4. Obter, interpretar e valorar informacins de diversos tipos e opinins diferentes, empregando con autonoma e esprito crtico as tecnoloxas da informacin e comunicacin. 5. Adquirir coecementos gramaticais, sociolingsticos e discursivos para empregalos na comprensin, a anlise e o comentario de textos e na planificacin, a composicin e a correccin das propias producins. 6. Coecer a realidade plurilinge e pluricultural de Espaa, as como a orixe e desenvolvemento histrico das linguas peninsulares e das sas principais variedades, prestando unha especial atencin ao espaol de Amrica e favorecendo unha valoracin positiva da diversidade lingstica e cultural. 7. Analizar os diferentes usos sociais das linguas e os estereotipos lingsticos que supoen xuzos de valor e prexuzos, en especial os referidos s mulleres, para evitalos. 8. Ler e valorar criticamente obras e fragmentos representativos da literatura en lingua castel, como expresin de diferentes contextos histricos e sociais e como forma de enriquecemento persoal. 9. Coecer as caractersticas xerais dos perodos da literatura en lingua castel, as como as obras relevantes de autoras e autores, empregando de forma crtica fontes bibliogrficas adecuadas para o seu estudo.
94
CONTIDOS. PRIMEIRO CONTIDOS

CURSO
COMNS.
-Utilizacin dos procedementos e estratexias necesarias para a obtencin, valoracin e utilizacin da informacin en traballos de producin persoal, acudindo a fontes diversas. -Interese pola boa presentacin dos textos escritos, tanto en soporte papel como dixital, e aprecio pola necesidade social de se cinguir s normas gramaticais, ortogrficas e s convencins tipogrficas. -Emprego de guas de lectura para a consolidacin da autonoma lectora como fonte de pracer, de coecemento doutros mundos, tempos e culturas, e como factor que contribe formacin acadmica e maduracin persoal. -Comprensin do discurso literario como fenmeno comunicativo e esttico, vieiro de transmisin cultural e expresin da realidade histrica e social das distintas pocas. -Lectura crtica e comentario de obras breves e de textos literarios significativos que potencien a competencia comunicativa do alumnado mediante a realizacin de tarefas nas cales se empreguen as catro destrezas bsicas de expresin oral/escrita e comprensin oral/escrita. -Valoracin positiva da convivencia e aprendizaxe de distintas linguas en prol dunha maior diversidade cultural. A
VARIEDADE DOS DISCURSOS E O TRATAMENTO DA INFORMACIN.
-Recoecemento do papel da linguaxe, as sas funcins e usos no desenvolvemento persoal e social. Dimensin comunicativa da linguaxe. -Coecemento e anlise do papel que desempean nos actos comunicativos os factores textuais (adecuacin, coherencia e cohesin), sociolingsticos e os procesos pragmticos que interveen na elaboracin do texto ou discurso, na sa interpretacin, as como na interaccin comunicativa. -Realizacin e procesamento de textos orais e escritos que impliquen tarefas e habilidades centradas no desenvolvemento da competencia comunicativa e discursiva.
95
-Establecemento dunha tipoloxa textual ou clasificacin de textos dependendo de distintos criterios: canle de comunicacin (textos orais e escritos), variedades do discurso (descritivos, narrativos, expositivos, argumentativos, dialogados), mbito de uso e temtica (pblicos, profesionais, acadmicos, literarios, persoais). -Identificacin do tema, da estrutura organizativa e caractersticas lingsticas de textos narrativos, descritivos e expositivos contextualizados dentro do mbito acadmico (humanstico, cientfico e tcnico) e dos medios de comunicacin. -Composicin de textos orais e escritos, de tipo narrativo, descritivo e/ou expositivo, propios do mbito educativo ou acadmico, a partir de modelos e esquemas textuais e atendendo s condicins da situacin comunicativa. -Anlise do tema, estrutura organizativa e trazos lingsticos de textos xornalsticos e publicitarios. -Composicin de textos xornalsticos e publicitarios segundo modelos previamente analizados. O
DISCURSO LITERARIO.
-A Idade Media, desde as primeiras manifestacins literarias ata o sculo XIV. Panorama histrico, social e cultural. Configuracin dos xneros literarios, obras representativas: poesa oral (lrica primitiva peninsular; a pica, Mio Cid); mester de clereca (Gonzalo de Berceo, Juan Ruiz); a prosa (Afonso X, don Juan Manuel); o teatro e a sa evolucin. -O sculo XV, transicin entre a Idade Media e o Renacemento, ideas e cultura, influencia da literatura italiana (o humanismo). Convivencia da lrica tradicional e cortes: sentido e visin do mundo dos romances, os cancioneiros. Obras representativas de diferentes autores (marqus de Santillana, Jorge Manrique); a prosa (didctica, sentimental, libros de cabalaras); o teatro (dramatizacin das Danzas de la muerte na literatura europea e castel, La Celestina). -O sculo XVI: o Renacemento, pensamento e cultura (diferenzas entre a primeira e a segunda metade do sculo). A poesa, novas formas e contidos, obras significativas da poca (Garcilaso de la Vega, Fray Lus de Len, Juan de la Cruz); a prosa, variedade narrativa e antecedentes da novela moderna (Lazarillo de Tormes); o teatro, primeiras correntes refor-
96
madoras (Gil Vicente, Lope de Rueda). Breve panormica xeral da presenza das mulleres escritoras no canon literario da poca. -O sculo XVII: o Barroco, contexto histrico, cultura e pensamento. A poesa: temas, motivos literarios e tendencias (Lope de Vega, Lus de Gngora, Francisco de Quevedo). A prosa: didctica, narrativa costumista e novela cortes (Novelas ejemplares), nacemento da novela moderna (El Quijote) e picaresca (Guzmn de Alfarache, El Buscn); o teatro, a Comedia nueva: elementos renovadores e evolucin (Lope de Vega, Cervantes, Caldern de la Barca). A conquista do espazo pblico por parte das mulleres escritoras: Mara de Zayas. COECEMENTO
DA LINGUA.
-Coecemento da estruturacin da linguaxe verbal: valoracin da lingua como sistema e recoecemento dos niveis fnico, morfosintctico, lxicosemntico e pragmtico. -Identificacin dos trazos configuradores do sistema fonolxico e das sas realizacins fonticas. Anlise das unidades do nivel fnico e identificacin das variedades sincrnicas nas diferentes realizacins fonticas e a sa correlacin coas convencins ortogrficas. -Coecemento e anlise dos elementos constitutivos das palabras e as sas clases (determinantes, substantivos, pronomes). Distincin entre significado obxectivo (denotacin) e subxectivo (connotacin) das palabras. -Recoecemento e uso de pronomes, conxuncins, adverbios, locucins como conectores e marcadores para a cohesin do texto. -Coecemento e emprego axeitado dos valores e relacins temporais das distintas formas e perfrases verbais. Distincin das sas categoras gramaticais. Aspectos semnticos. -Identificacin dos distintos sintagmas ou frases (nominal, adxectival, preposicional, adverbial), as como os seus compoentes e estruturas. Recoecemento das sas distintas posibilidades como elementos anafricos e decticos para contribur cohesin do texto. -Coecemento e anlise de conceptos relativos estrutura semntica da oracin co obxectivo de valorar a diferenza entre o concepto de enunciado nonoracional, enunciado oracional.
97
-Sistematizacin dos constituntes relativos estrutura sintctica da oracin ou clusula simple: o suxeito, o predicado e as sas clases. -Identificacin da relacin entre a modalidade da oracin para a sa caracterizacin (enunciativas, interrogativas), modificadores oracionais e interpretacin do seu significado contextual. -Clasificacin e recoecemento dos tipos de oracin que se formulan segundo a natureza do predicado. -A pluralidade lingstica en Espaa. Valoracin positiva da riqueza cultural que implica esta diversidade. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Coecer a linguaxe e as sas funcins mis relevantes con especial atencin sa finalidade comunicativa e sa dimensin social, xa que implica unha interaccin entre persoas que comparten unha cultura que lles permite a relacin e o intercambio de informacin, en distintos contextos ou situacins comunicativas, xunto ao concepto de competencia no mbito lingstico. Con este criterio pretndese avaliar a anlise da linguaxe como acto comunicativo oral ou escrito da informacin que transmite, a relacin entre a persoa emisora e a receptora, a canle empregada, o rexistro e a sa adecuacin a cada contexto. 2. Comprender e producir textos orais e escritos, de certa extensin e complexidade, relativos ou pertencentes aos mbitos acadmico e dos medios de comunicacin e identificar neles os mecanismos e procedementos discursivos de adecuacin, coherencia e cohesin. Pretndese avaliar con este criterio a capacidade de expresarse con claridade e precisin, mostrando o uso de estruturas organizativas, conectores e outros mecanismos de cohesin nas sas producins orais e escritas. Pretndese valorar a competencia comunicativa e discursiva do alumnado. 3. Clasificar e caracterizar diferentes clases de textos segundo a canle (orais e escritos); a variedade do discurso (descritivos, narrativos, dialogados); o mbito de uso e temtica (pblicos, acadmicos, profesionais) en relacin cos factores da situacin comunicativa, poendo de relevo os trazos mis significativos do xnero ou subxnero a que pertencen, analizando os seus trazos lingsticos e valorando a sa adecuacin ao contexto.
98
Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para identificar e analizar os textos de diferentes xneros tendo en conta distintos criterios de clasificacin, recoecendo a travs do desenvolvemento activo das competencias comunicativa e discursiva os factores que interveen na sa producin (o tema, o propsito e situacin comunicativa, canle utilizada, o esquema textual e o rexistro), e establecer relacins cos seus trazos lingsticos mis relevantes, valorando a adecuacin e eficacia do rexistro utilizado en cada contexto. 4. Identificar o tema, a estrutura e caractersticas lingsticas de textos narrativos, descritivos, expositivos e dos mbitos acadmico, pblico e persoal, e analizalos de maneira que se recollan as sas propiedades discursivas e os elementos que os articulan; e realizar as distintas actividades da lingua (comprensin, expresin, interaccin e mediacin) orais e escritas tendo en conta modelos ou esquemas textuais e atendendo s condicins da situacin comunicativa. Avaliarase a capacidade de establecer unha xerarqua de ideas, tema principal e temas secundarios de textos narrativos, descritivos e expositivos de divulgacin tcnica e cientfica, humansticos e do mbito pblico e persoal, textos xurdicos e administrativos, noticias, cartas, mensaxes de texto, facendo inferencias a partir de informacins que se repiten e dos propios coecementos; avaliarase, as mesmo, a capacidade de recoecer, coa axuda dos conectores e organizadores do discurso, a relacin entre as partes dunha exposicin, de representar graficamente estas relacins mediante esquemas ou mapas conceptuais e de resumir o texto seguindo un esquema previamente elaborado. 5. Realizar exposicins orais (como discusins, debates, declaracins pblicas) e escritas (redaccins, informes, monografas) relacionadas con algn contido do currculo ou tema de actualidade, seguindo un esquema preparado previamente, aplicando procedementos para a obtencin e tratamento da informacin, empregando recursos audiovisuais e das tecnoloxas da informacin e a comunicacin e expoendo de forma construtiva as diversas opinins que se sosteen. Con este criterio avaliarase a capacidade de planificar e realizar unha breve exposicin oral ou escrita propia do mbito acadmico. Neste tipo de exposicins valoraranse aspectos como a consulta das fontes apropiadas, a seleccin da informacin relevante, o uso controlado de estruturas organizativas, a eleccin do rexistro apropiado e o uso de recursos para guiar o auditorio e manter a sa atencin.
99
6. Comprender e analizar o texto literario como expresin comunicativa e esttica de distintas pocas, de transmisin cultural, reflexo dunha realidade histrica e social e como uso da lingua que comprende as competencias xerais. Avaliarase a capacidade para entender e identificar as caractersticas propias dos textos literarios como produto dunha corrente esttica determinada e reflexo dunha conciencia intercultural en que se inclen e desenvolven actitudes, valores, crenzas e convencins. Entender a intertextualidade, o carcter cclico da historia literaria, e desenvolver a capacidade de establecer relacins entre obras de autoras e autores de distintos perodos literarios. 7. Interpretar e comentar de forma construtiva e crtica o contido de obras literarias breves e fragmentos significativos de distintas pocas literarias utilizando os coecementos sobre as formas literarias (xneros, figuras e tropos mis usuais, versificacin) e os distintos perodos, movementos e autores. Trtase de avaliar a capacidade para interpretar obras literarias de distintas pocas e de autoras e autores relevantes no seu contexto histrico, social e cultural, relacionndoas con outras obras da poca ou da mesma autora, sinalando a presenza de determinados temas e motivos e a evolucin na maneira de tratalos e recoecendo as caractersticas do xnero en que se inscriben, os tropos e procedementos retricos mis usuais e, se o caso, as innovacins que se producen nas formas (xneros, procedementos retricos e versificacin). 8. Realizar traballos crticos sobre a lectura de obras significativas de distintas pocas ou movementos, interpretndoas en relacin co seu contexto histrico e literario, obtendo a informacin bibliogrfica necesaria e efectuando unha valoracin persoal, e compoer textos literarios ou de intencin literaria. Avalase a capacidade para realizar un traballo persoal de interpretacin e valoracin dalgunhas obras significativas de pocas ou movementos literarios diferentes lidas na sa integridade, tanto no seu contido como no uso das formas literarias, relacionndoas co seu contexto histrico, social e literario e, se o caso, co significado e a relevancia do seu autor ou da sa autora. Valorarase tamn a seleccin e utilizacin das fontes de informacin bibliogrfica e dos recursos das tecnoloxas da informacin e a comunicacin.
100
9. Adquirir, desde un enfoque comunicativo, coecementos sobre a lingua e o seu estudo cientfico, os distintos niveis de anlise, afondar na capacidade para conceptuar ideas, empregar terminoloxas adecuadas, desenvolver a capacidade de abstraccin e relacionalo co uso efectivo da lingua nun contexto comunicativo. Con este criterio pretndese avaliar a adquisicin de determinados coecementos sobre a lingua e o seu emprego de forma sistemtica e reflexiva en relacin coa caracterizacin e a anlise dos distintos niveis da lingua, fnico, morfosintctico, lxicosemntico e pragmtico. Avaliarase, as mesmo, a valoracin positiva do uso correcto das normas e a importancia da sa existencia. 10. Coecer as causas histricas da existencia das distintas linguas de Espaa, situacins de plurilingsmo, multilingismo e monolingsmo e valorar positivamente a convivencia e aprendizaxe de distintas linguas. Anlise das diferentes situacins. Trtase de avaliar o coecemento da pluralidade lingstica de Espaa, os factores histricos que a orixinaron e valorar as distintas situacins lingsticas dentro delas, as como actitudes positivas ante a diversidade. SEGUNDO CONTIDOS
CURSO
COMNS.
-Utilizacin dos procedementos e estratexias necesarias para a obtencin, valoracin e utilizacin da informacin en traballos de producin persoal, acudindo a fontes diversas. -Interese pola boa presentacin dos textos escritos, tanto en soporte papel como dixital, e aprecio pola necesidade social de se cinguir s normas gramaticais, ortogrficas e s convencins tipogrficas. -Emprego de guas de lectura para a consolidacin da autonoma lectora como fonte de pracer, de coecemento doutros mundos, tempos e culturas, e como factor que contribe formacin acadmica e maduracin persoal. -Comprensin do discurso literario como fenmeno comunicativo e esttico, vieiro de transmisin cultural e expresin da realidade histrica e social das distintas pocas.
101
-Lectura crtica e comentario de obras breves e de textos literarios significativos que potencien a competencia comunicativa do alumnado, mediante a realizacin de tarefas en que se empreguen as catro destrezas bsicas de expresin oral/escrita e comprensin oral/escrita. -Valoracin positiva da convivencia e aprendizaxe de distintas linguas a prol dunha maior diversidade cultural. -A variedade dos discursos e o tratamento da informacin. -Integracin do texto ou discurso como unidade de carcter lingstico emitida con propsito comunicativo nunha situacin concreta ou contexto e afondamento no coecemento da diversidade de situacins nos actos de comunicacin orais e escritos. -Sistematizacin e anlise das propiedades textuais (coherencia, marco de integracin global, factores pragmticos, cohesin, seleccin, xerarqua de ideas, ordenacin e adecuacin) a partir de modelos ou esquemas discursivos que favorezan a consolidacin das actividades de lingua tanto orais coma escritas. -Anlise do tema, da estrutura organizativa e trazos lingsticos de textos dialogados e argumentativos procedentes do mbito acadmico e divulgativo, tanto humansticos como cientficos e tcnicos. -Composicin e exposicins de textos dos distintos mbitos, con especial atencin ao acadmico, tanto humansticos como cientficos e tcnicos, a partir de modelos e esquemas textuais dados e atendendo s condicins da situacin. -Anlise do tema, finalidade, estrutura organizativa e cdigos expresivos (lingsticos e iconogrficos) dos textos dos medios de comunicacin: xornalsticos. -Desenvolvemento da capacidade crtica e reflexiva ante textos orais e escritos propios dos medios de comunicacin, con especial atencin aos de carcter informativo e interpretativo. O
DISCURSO LITERARIO.
-O sculo XVIII: pensamento e cultura. A ilustracin. A poesa: posbarroca e neoclsica; a prosa: o ensaio e desenvolvemento dos xornais, narrativa (Feijoo, Cadalso e Jovellanos); o teatro: comedia posbarroca e comedia de costumes (Leandro Fernndez de Moratn).
102
-O sculo XIX: panorama social e ideolxico. O Romanticismo: tradicin e renovacin, xneros, temas, obras e escritoras e escritores significativos (Bcquer, Rosala de Castro, Espronceda e Larra); o drama romntico (Duque de Rivas, Zorrilla); Realismo e Naturalismo: influencia europea, tendencias narrativas e teatrais, temas, obras de escritoras e escritores representativos (Galds, Leopoldo Alas Clarn, Emilia Pardo Bazn); escritoras liberais e progresistas da segunda metade do sculo. Modernismo: influencias europea e hispanoamericana, tendencias, o conto literario, renovacin potica (Rubn Daro, Salvador Rueda, Francisco Villaespesa); obras de autoras e autores representativos. -O sculo XX: transformacins sociais e ideolxicas. Xneros, escritoras e escritores e obras desde principios de sculo ata a Primeira Guerra Mundial: Juan Ramn Jimnez, Xeracin do 98, Vangardismo, Novecentismo. O perodo de entreguerras; da Primeira Guerra Mundial Guerra Civil espaola: Grupo do 27, literatura comprometida. De 1940 ata os anos 70: literatura de posguerra (arraigada e desarraigada); realismo social (xneros e obras representativas de escritoras e escritores da xeracin dos 50 e 60); correntes de experimentacin, nos distintos xneros, dcada dos 70 e novo vangardismo (Os Novsimos). Da dcada dos 80 ata a actualidade: autoras e autores e obras significativas, diversificacin de tendencias, literatura xuvenil e narrativa de autora nos ltimos vinte e cinco anos. A literatura hispanoamericana. COECEMENTO
DA LINGUA.
-Valoracin e recoecemento das distintas voces que compoen o lxico da lingua castel segundo a sa orixe, evolucin e influencia doutras linguas: patrimoniais, cultismos, semicultismos, prstamos. -Os elementos constitutivos das palabras e as sas variantes; as sas posibilidades como elementos de creacin de palabras e enriquecemento do lxico a travs da composicin, derivacin, parasntese e acronimia. -Coecemento e anlise dos compoentes, relacins e organizacin lxico-semntica das palabras (sema, sinonimia, antonimia, hiperonimia, campo lxico, etc.) valoracin do seu emprego como mecanismos de cohesin e coherencia textual, e a sa adecuacin en textos acadmicos, divulgativos e dos medios de comunicacin. -Afondamento no emprego de mecanismos de cohesin de carcter lingstico desde a perspectiva supraoracional do texto, anfora, catfora, proformas, conxuncins distributivas, adverbios e locucins.
103
-Sistematizacin dos conceptos de oracin ou clusula (unidade gramatical) e enunciado (unidade comunicativa) e o seu contexto de anlise: sintctico e pragmtico. -Coecemento e aplicacin da relacin entre a modalidade da oracin e os actos de fala e interpretacin do significado contextual das modalidades da oracin. -Identificacin e anlise das distintas relacins sintcticas de xustaposicin, coordinacin, subordinacin e interordinacin. -Recoecemento e clasificacin dos nexos e elementos de enlace axeitados e necesarios para a anlise e identificacin das relacins existentes en estruturas sintcticas compostas ou complexas. -Clasificacin e sistematizacin das diferentes clases de oracin ou clusula composta ou complexa, atendendo sa estrutura sintctica e aos tipos de nexos ou enlaces empregados na sa configuracin. -Coecemento da realidade lingstica de Espaa, dos factores sociolingsticos que interveen entre linguas en contacto e os fenmenos que derivan, linguas francas, bilingismo, diglosia, xunto ao desenvolvemento dunha actitude positiva ante a diversidade e convivencia de linguas e culturas. -Recoecemento das caractersticas bsicas das distintas variedades xeogrficas da lingua castel no estado espaol e da norma estndar. A situacin do espaol no mundo. -Identificacin dos trazos mis caractersticos do espaol de Amrica e da sa diversidade e valoracin positiva desa variedade e da necesidade dunha norma panhispnica. Labor integrador das Academias da Lingua Espaola. -Anlise e identificacin do uso de vulgarismos morfosintcticos, anacolutos e incoherencias sintcticas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Consolidar a interpretacin do texto ou discurso como unidade comunicativa e de intercambio de informacin, en distintos contextos ou situacins comunicativas, e afondar no coecemento da variedade de situacins nos actos de comunicacin orais e escritos.
104
Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para recoecer e sistematizar a funcin comunicativa da linguaxe manifestada a travs do texto ou discurso, como unidade comunicativa oral ou escrita. 2. Producir textos orais e escritos de certa extensin e complexidade, relativos ou pertencentes aos mbitos acadmico e dos medios de comunicacin, e identificar neles as propiedades textuais e os procedementos discursivos de adecuacin, coherencia e cohesin que perfeccionen o dominio das actividades da lingua. Pretndese avaliar con este criterio a competencia comunicativa e discursiva das alumnas e dos alumnos na composicin de textos variados, con rigor, claridade e correccin demostrando o coecemento e aplicacin das propiedades textuais, de estruturas organizativas, conectores e outros mecanismos de cohesin nas sas producins orais e escritas. 3. Clasificar e caracterizar diferentes clases de textos dialogados, argumentativos e dos medios de comunicacin, xornalsticos e publicitarios poendo de relevo os trazos mis significativos do xnero ou subxnero ao que pertencen, os cdigos expresivos empregados e analizando os seus trazos lingsticos e a sa adecuacin ao contexto. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para identificar e analizar os textos de diferentes xneros tendo en conta distintos criterios de clasificacin e mais os factores que interveen na sa producin e establecer relacins cos seus trazos lingsticos mis relevantes, valorando a adecuacin e eficacia do rexistro utilizado en cada contexto. 4. Identificar o tema, a estrutura e caractersticas lingsticas de textos dialogados, argumentativos e dos mbitos acadmico e dos medios de comunicacin, xornalsticos e publicitarios; analizalos de maneira que se recollan as sas propiedades discursivas e os elementos que os articulan e empregar para iso as distintas actividades da lingua (comprensin, expresin, interaccin e mediacin) orais e escritas tendo en conta modelos ou esquemas textuais e atendendo s condicins da situacin comunicativa. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade de establecer unha xerarqua de ideas, tema principal e temas secundarios de textos dialogados, argumentativos de divulgacin cientfica, tcnica, humansticos, e de textos do mbito dos medios de comunicacin, especialmente os de carcter interpretativo, artigos de opinin, editoriais, facendo inferencias a partir de informacins que se repiten no texto e dos propios coecementos; avaliarase, as mesmo, a capacidade de recoecer, coa axuda dos conectores e organizado-
105
res do discurso, a relacin entre as partes dunha argumentacin, de representar graficamente estas relacins mediante esquemas ou mapas conceptuais e de resumir o texto seguindo un esquema previamente elaborado. 5. Realizacin de exposicins orais (debates, declaracins pblicas) e escritas (redaccins, informes, monografas) relacionadas con algn contido do currculo ou tema de actualidade, seguindo un esquema preparado previamente, aplicando procedementos para a obtencin e tratamento da informacin, empregando recursos audiovisuais e das tecnoloxas da informacin e a comunicacin e expoendo de forma construtiva as diversas opinins propias e alleas que se sosteen, xustificndoas cos diferentes argumentos que se aducen. Con este criterio avaliarase a capacidade de planificar e realizar exposicins orais ou escritas de certa extensin e complexidade propia do mbito acadmico, humanstico, cientfico-tcnico ou dos medios de comunicacin, valorando aspectos como a consulta das fontes apropiadas, a anlise e seleccin da informacin relevante e a sa presentacin, o uso axeitado de estruturas organizativas, unha axustada lia expositiva e argumentativa, a eleccin do rexistro apropiado e o uso de recursos para guiar os receptores e manter a sa atencin, as como a capacidade de dominio para matizar opinins e afirmacins. 6. Comprender e analizar o texto literario como expresin comunicativa e esttica de distintas pocas, de transmisin cultural, reflexo dunha realidade histrica e social e como uso da lingua que comprende as competencias xerais. Avaliarase a capacidade para entender e identificar as caractersticas propias dos textos literarios como produto dunha corrente esttica determinada e reflexo dunha conciencia intercultural, as como a capacidade de establecer relacins entre obras de autoras e autores de distintos perodos literarios. 7. Interpretar e comentar de forma construtiva e crtica o contido de obras literarias breves e fragmentos significativos de distintas pocas literarias utilizando os coecementos sobre as formas literarias (xneros, figuras e tropos mis usuais, versificacin) e os distintos perodos, movementos, escritoras e escritores pondo en prctica as competencias comunicativas. Trtase de avaliar a capacidade para interpretar obras literarias de distintas pocas, incidindo de maneira especial nas obras de autoras e autores relevantes do sculo XX, no seu contexto histrico, social e cultu-
106
ral; relacionndoas con outras obras anteriores ou da poca da mesma autora; sinalando a presenza de determinados temas e motivos e a evolucin na maneira de tratalos e recoecendo as caractersticas do xnero en que se inscriben, os tropos e procedementos retricos mis usuais e, se o caso, as innovacins que se producen nas formas. 8. Realizar traballos crticos sobre a lectura de obras significativas de distintas pocas ou movementos, interpretndoas en relacin co seu contexto histrico e literario, obtendo a informacin bibliogrfica necesaria e efectuando unha valoracin persoal. Compoer textos literarios ou de intencin literaria. Con este criterio avalase a capacidade para realizar un traballo persoal de interpretacin e valoracin crtica dalgunhas obras significativas de pocas ou movementos literarios diferentes lidas na sa integridade, tanto no seu contido como no uso das formas literarias, relacionndoas co seu contexto histrico, social e literario e, se o caso, co significado e a relevancia das persoas autoras. Valorarase tamn a seleccin e utilizacin autnoma das fontes de informacin bibliogrfica e dos recursos das tecnoloxas da informacin e a comunicacin. 9. Coecer a realidade lingstica de Espaa e dos fenmenos derivados do contacto entre linguas como linguas francas, bilingismo e diglosia e desenvolver unha actitude positiva. Identificar as caractersticas xerais das variedades xeogrficas da lingua no Estado espaol e a sa proxeccin a nivel internacional. Trtase de avaliar o coecemento da realidade lingstica de Espaa, os factores sociolingsticos que interveen nos fenmenos de contacto entre linguas, como bilingismo e diglosia, con especial atencin s comunidades en que o casteln comparte cooficialidade con outras linguas, desenvolvendo unha actitude aberta convivencia entre linguas como factor que contribe ao enriquecemento acadmico e persoal. 10. Coecer as caractersticas xerais do espaol de Amrica e algunhas das sas variedades, as como as coincidencias e diferenzas da norma en distintas manifestacins orais e escritas, literarias e dos medios de comunicacin. O obxectivo avaliar o coecemento da situacin do espaol en Amrica, das sas caractersticas xerais e dalgunhas das sas variedades a travs de distintas manifestacins orais e escritas, literarias e dos medios de comunicacin.
107
11. Identificar e analizar os desvos da norma mis frecuentes e consolidar, con rigor e autonoma, o bo uso das normas gramaticais, ortogrficas e convencins tipogrficas. Pretndese avaliar a capacidade para identificar aqueles usos incorrectos da lingua (como falta de concordancia, vulgarismos morfosintcticos, anacolutos e incoherencias sintcticas) e facer as correccins pertinentes. Avaliarase tamn a capacidade de autocorreccin e dominio das normas gramaticais, ortogrficas e convencins tipogrficas para a elaboracin de textos con correccin e autonoma. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Considrase recomendable, cunha periodicidade segundo proceda en cada caso, a realizacin por parte das alumnas e dos alumnos, en especial no primeiro curso, dunha monografa ou traballo sobre calquera tema vinculado cos contidos que compoen o currculo ou tema de actualidade. Este traballo deber permitirlles exercitarse, de forma coherente e rigorosa, na expresin, tanto oral como escrita. -Fomentar a capacidade creativa do alumnado. -Fomentar o seu sentido crtico e a sa iniciativa persoal. -Adquirir as estratexias e competencias fundamentais para a confeccin de traballos acadmicos. -Consolidar a sa capacidade comunicativa na vertente escrita. -Favorecer un coecemento global que potencie a sa capacidade de establecer relacins e asociacins entre contidos diversos. -Consolidar a sa capacidade para recompilar informacin procedente de diversas fontes: impresas e dixitais. LINGUA ESTRANXEIRA INTRODUCIN. A capacidade de comprensin e comunicacin noutras linguas distintas da materna e o desenvolvemento das capacidades lingsticas son factores esenciais hora de alcanzar o obxectivo dun mellor aproveitamento do potencial humano de Europa. A libre circulacin das persoas, os
108
bens e os servizos o motor para o desenvolvemento sustentable da Comunidade Europea. Por iso, unha das prioridades fundamentais para a Unin Europea a mobilidade real dos seus cidadns e das sas cidads. Para favorecer a creacin dun mercado de traballo verdadeiramente europeo, a Eurocmara instou os Estados membros a que promovan a difusin do multilingismo mediante unha mellora das polticas de aprendizaxe dun maior nmero de idiomas e a que establezan as sas prioridades polticas consonte os obxectivos comns fixados no marco da Estratexia de Lisboa. Saber idiomas unha habilidade esencial que deben ter todas as persoas europeas para poder gozar das vantaxes do mercado interior europeo e ter opcin aos mercados exteriores. Esta mobilidade refrese, non s ao cambio de rexin ou pas, senn tamn mobilidade laboral; dicir, frecuencia de cambio da actividade profesional. Hoxe en da, alcanzar o xito profesional mis probable dominando idiomas, tendo un esprito emprendedor e aberto e experiencia internacional. Aprender outras linguas, coecer culturas diferentes, desenvolver habilidades comunicativas e adquirir competencias para desenvolverse en ambientes internacionais son calidades imprescindibles e de incalculable valor nun mundo en permanente modernizacin e internacionalizacin. Por outra parte, a sociedade da informacin susceptible de garantir un maior acceso informacin e constite unha grande oportunidade de acceder riqueza e diversidade cultural e lingstica existente. Este acceso informacin vese enriquecido polo coecemento doutras linguas. Coecer idiomas favorece a igualdade de oportunidades de participar na sociedade da informacin, independentemente da situacin social, cultural, lingstica ou xeogrfica. O noso sistema educativo debe contribur a eliminar os obstculos mobilidade e actuar para proporcionar condicins para acadar o xito profesional e oportunidades accesibles de mobilidade e informacin, xa sexa con fins educativos, profesionais ou doutro tipo. Ademais, a aprendizaxe dunha lingua estranxeira contribe formacin do alumnado desde unha perspectiva integral, pois favorece a adquisicin de estratexias de aprendizaxe esenciais para continuar a aprender ao longo da vida; permtelle un mellor coecemento de si e das outras persoas, intercambiar opinins sobre problemas que se comparten internacionalmente e consolidar valores sociais como o respecto cara a outras linguas e o interese por se comunicar coas persoas falantes delas, logrando
109
un mellor achegamento a outras formas de vida e ampliando e diversificando o seu horizonte persoal e profesional. Canto sa configuracin, o presente currculo est organizado seguindo as escalas de descritores dos niveis comns de referencia que se presentan no Marco de referencia europeo. O seu desenvolvemento permitir que o alumnado logre unha maior competencia en comunicacin lingstica coa realizacin de distintas actividades da lingua que abranguen a comprensin, a expresin, a interaccin e a mediacin (en concreto, a interpretacin). Por iso, os bloques 1 e 2 estn constitudos polas actividades ou habilidades de escoitar, falar e conversar, e ler e escribir, respectivamente. O bloque 3, Coecemento da lingua, aborda dous aspectos: por unha parte, o coecemento lingstico que se refire competencia lingstica, considerada como o coecemento dos recursos formais da lingua estranxeira de que se trate e a capacidade de utilizalos para articular e formular mensaxes ben formadas e significativas. Pola outra, a reflexin sobre destrezas e procedementos, co fin de satisfacer as necesidades en cada contexto e completar con xito a tarefa de comunicacin. O ltimo bloque de contidos, o bloque 4, establece contidos referidos a aspectos socio-culturais e consciencia intercultural. Presntase neste bloque o coecemento da sociedade e da cultura da comunidade ou comunidades en que se fala o idioma. OBXECTIVOS. 1. Comprender o sentido xeral, a informacin especfica e os detalles necesarios de textos orais transmitidos en situacins cara a cara ou por medios tcnicos, emitidos nunha lingua estndar e que traten temas habituais vinculados coa vida persoal e social e as distintas disciplinas do currculo. 2. Producir textos orais coherentes e adecuados a distintas situacins de comunicacin propias da idade e do nivel acadmico de estudos, con razoable fluidez e correccin, asegurando na interaccin e a eficacia comunicativa dos discursos emitidos. 3. Escribir, en soportes variados, diversos tipos de textos sinxelos, ben organizados e con razoable correccin lingstica e formal, sobre temas prximos e con distintos propsitos comunicativos.
110
4. Comprender textos escritos en lingua estndar, tanto en rexistro formal como familiar, que aborden unha temtica xeral ou relacionados co mbito acadmico propios da idade e do nivel de estudos. 5. Ler de forma autnoma textos xornalsticos, de divulgacin cientfica e literarios, seleccionando a estratexia de lectura apropiada ao propsito da lectura e valorando esta como fonte de informacin, coecemento e lecer. 6. Utilizar e valorar a lingua estranxeira, e as linguas en xeral, como medio para acceder informacin e a outros coecementos e culturas, e recoecer a sa importancia como medio de comunicacin e entendemento internacional nun mundo multicultural e plurilinge. 7. Coecer os trazos sociais e culturais fundamentais dos pases en que se fala a lingua estranxeira tomando conciencia das similitudes e diferenzas entre estes e os propios, e evitando toda discriminacin e estereotipos culturais e lingsticos. 8. Utilizar a mediacin entre persoas que non poden entenderse para facilitar que a comunicacin se realice sen malentendidos e mellorar a comprensin intercultural. 9. Saber planificar a propia aprendizaxe e adoptar unha postura activa e responsable dela, utilizando recursos, como as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, e estratexias para mellorar o desenvolvemento da competencia comunicativa e poder guiar a aprendizaxe de forma consciente dentro e fra da aula. 10. Afianzar estratexias de autoavaliacin na adquisicin da competencia comunicativa na lingua estranxeira amosando neste proceso actitudes de iniciativa, confianza e responsabilidade. CONTIDOS. ESCOITAR, Escoitar e comprender. -Comprensin xeral e especfica de discursos, presentacins e conferencias en que se traten temas de interese xeral ou relacionados co seu mbito acadmico de coecemento e realizados en lingua estndar e de xeito claro e pausado.
FALAR E CONVERSAR.
111
-Comprensin xeral e especfica de mensaxes transmitidas por medios de comunicacin, emitidas tanto en lingua estndar como por falantes con diferentes acentos pero cunha cadencia normal. -Comprensin de interaccins orais de carcter persoal, familiar ou pblico suficiente para poder reaccionar con espontaneidade. -Uso de estratexias de comprensin como a identificacin do propsito e do contexto comunicativo do texto, a elaboracin de hipteses sobre o contido, a inferencia de significados e o apoio no contexto total -lingstico e non lingstico-. -Toma de conciencia da importancia de chegar a comprender textos orais e escritos sen precisar entender todos e cada un dos seus elementos. Falar e conversar. -Producin oral atendendo sa planificacin e utilizando estratexias de comunicacin como o uso de circunloquios, parfrases ou substitucins lxicas, que permiten sacar proveito dos medios lingsticos dispoibles. -Utilizacin de mecanismos de coherencia e cohesin textual propios da lingua oral. -Participacin en conversacins e debates utilizando o rexistro adecuado situacin de comunicacin e estratexias de colaboracin. -Expresin de opinins, suxestins e argumentos en intercambios sociais achegando exemplos e explicacins que faciliten a comprensin, cunha reaccin lingstica e social adecuada aos puntos de vista e opinins dos demais participantes na interaccin. -Descricin de experiencias, acontecementos, desexos, plans e aspiracins respondendo a preguntas para dar detalles necesarios para o xito da comunicacin. -Producin oral planificada sobre temas xerais e acadmicos propios da idade e do nivel de estudos, nunha secuencia lineal, apoindose en notas e elementos grficos e respondendo a preguntas complementarias de carcter previsible. -Resumo oral do sentido dun texto galego ou casteln oral ou escrito, coa finalidade de facelo comprensible a falantes da lingua estranxeira.
112
LER
E ESCRIBIR.
Comprensin de textos escritos. -Comprensin de informacin xeral de textos xornalsticos, literarios ou acadmicos, en soporte papel e dixital, que traten temas prximos e coecidos, identificando o propsito comunicativo, as ideas principais e, se o caso, o punto de vista de quen os escribe. -Localizacin e comprensin de informacin especfica en documentos escritos de uso cotin e en documentos oficiais breves e habituais. -Uso e consolidacin de diferentes estratexias de lectura, como a identificacin da intencin comunicativa, a anticipacin da informacin a partir dos elementos textuais e non textuais, o uso do contexto, a aplicacin de regras de formacin de palabras para inferir significados e o apoio na organizacin da informacin e no tipo de texto. -Lectura autnoma de textos de diversa extensin e natureza -acadmicos, persoais, literarios e xornalsticos- recorrendo ao uso de estratexias de lectura adecuadas finalidade desta. -Uso, progresivamente autnomo, de distintas fontes en soporte papel, dixital ou multimedia para obter informacin co fin realizar tarefas concretas. Composicin de textos escritos. -Composicin de textos escritos atendendo s secuencias de planificacin, textualizacin e revisin do texto obtido, persoa ou persoas a quen se dirixe e ao tipo de texto que corresponda intencin de comunicacin, utilizando mecanismos de coherencia e cohesin textual. -Composicin de textos diversos -descritivos, narrativos, argumentativos e explicativos- relativos aos mbitos persoal, pblico e educativo, con coherencia, claridade, cohesin, razoable correccin gramatical e lxico axeitado ao tema. -Presentacin coidada dos textos escritos, en soporte papel e dixital, adecuados aos fins funcionais e valorando a sa importancia nas comunicacins escritas. COECEMENTO Coecementos lingsticos.
DA LINGUA.
113
-Ampliacin do uso de elementos morfosintcticos e lxicos que permiten recoecer, formular e organizar distintos tipos de texto. -Recoecemento e uso de expresins frecuentes e de locucins idiomticas, frases feitas e lxico propio de temas relativos a feitos de actualidade e relacionados con contidos acadmicos. -Uso de antnimos, sinnimos e falsos amigos, substitucin lxica sinxela e formacin de palabras mediante recursos de derivacin e de composicin. -Recoecemento e producin autnoma e intelixible de diferentes patrns de ritmo, entoacin e acentuacin necesarios para a comprensin e expresin de actitudes, sentimentos e reaccins. -Uso do alfabeto internacional para mellorar a producin oral propia. Reflexin sobre a aprendizaxe. -Seleccin, organizacin e uso autnomo de recursos para a aprendizaxe como dicionarios, libros de consulta, bibliotecas e recursos dixitais e informticos. -Aplicacin de estratexias para organizar, adquirir, lembrar e utilizar o lxico e as estruturas lingsticas. -Reflexin sobre as estratexias utilizadas para mellorar as producins propias e para comprender mis eficazmente as realizadas por outras persoas. -Identificacin das causas dos propios erros, considerndoos parte natural de todo proceso de aprendizaxe e uso autnomo de estratexias de autocorreccin e de reparacin, e mis interese por superalos. -Esforzo por lograr unha progresiva espontaneidade no emprego da lingua hora de realizar as tarefas de aprendizaxe. -Participacin activa nas tarefas de aprendizaxe amosando iniciativa, creatividade, e confianza nas propias posibilidades. -Interese por aproveitar as oportunidades de aprendizaxe creadas no contexto da aula e fra dela, recorrendo s tecnoloxas da informacin e da comunicacin.
114
ASPECTOS
SOCIOCULTURAIS E CONSCIENCIA INTERCULTURAL.
-Toma de conciencia da diversidade lingstica e cultural espaola e europea, e aceptacin da pertenza a unha sociedade pluricultural, evitando actitudes etnocntricas e androcntricas. -Valoracin do enriquecemento persoal que supn a relacin e a comunicacin con persoas pertencentes a outras culturas. -Interese e iniciativa por comunicarse con falantes ou aprendices da lingua estranxeira utilizando soporte papel ou tecnoloxas da comunicacin que permiten os intercambios orais e escritos. -Uso apropiado, desde o punto de vista sociocultural, de rexistros, de marcadores lingsticos de relacins sociais, de exclamacins e interxeccins e das normas de cortesa en situacins concretas de comunicacin. -Establecemento de relacins entre a cultura propia e a cultura propia da lingua estranxeira para cumprir o papel de intermediacin cultural, abordando con eficacia a resolucin de malentendidos interculturais e esforzndose por superar relacins estereotipadas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Comprender a idea principal e os detalles mis relevantes de mensaxes orais emitidas en situacins de comunicacin interpersoal ou polos medios audiovisuais sobre temas concretos relacionados cos mbitos persoal, pblico e acadmico, realizados en lingua estndar e de xeito claro e pausado. Con este criterio trtase de avaliar a capacidade dos alumnos e das alumnas para comprender informacin concreta de discursos orais, identificando tanto a idea principal como detalles especficos. Os discursos -conversacins cara a cara, presentacins e conferencias, avisos, instrucins, noticias de informativos, pasaxes narrativas- sern claros e textualmente ben organizados e estarn emitidos nunha lingua estndar, cun acento normal e cadencia pausada, anda que sexa emitida nun rexistro formal. 2. Participar activa e autonomamente e con eficacia na comunicacin da aula, en conversas, debates e simulacins, con diversos propsitos comunicativos, e diferentes funcins do discurso, intercambiando opinins, achegando suxestins e respondendo a elas, coincidindo e discrepando sobre temas xerais ou especficos dunha materia, establecendo contacto social en funcin da situacin de comunicacin, pedindo aclaracin sobre
115
palabras clave que non entende, reformulando e rectificando se non consegue facerse comprender e distinguindo un cambio de tema se a persoa interlocutora articula con claridade. Trtase con este criterio de verificar a capacidade de desenvolverse en interaccins sociais con finalidades comunicativas diversas (opinar, suxerir, argumentar) e de usar adecuadamente sados, frmulas de tratamento, normas de cortesa e linguaxe corporal propios de contextos de comunicacin prximos tanto informais como formais (acadmicos, de relacin entre xeracins, etc.). Avaliarase tamn o uso de estratexias de cooperacin na interaccin e no traballo con outras persoas: verificando a comprensin propia e a das outras persoas e cooperando activamente na realizacin das tarefas de comunicacin. Trtase igualmente de valorar o uso dos recursos textuais e lingsticos adquiridos e a sa adecuacin sociolingstica, considerando, as mesmo, a utilizacin de frases feitas e locucins idiomticas habituais da comunidade en cuestin. Valorarase igualmente a independencia progresiva dos modelos. 3. Expresarse con razoable fluidez e correccin gramatical, coherencia, certa riqueza lxica e pronunciacin, ritmo e entoacin adecuados, facndose entender con claridade nunha variedade de situacins. Trtase de verificar a capacidade de expresarse de forma intelixible, prestando atencin, non s pronunciacin silbica e de palabras, senn tamn vinculacin entre slabas e palabras da frase, respectando e reproducindo os patrns acentuais e as tendencias rtmicas propias da lingua estranxeira. 4. Realizar oralmente breves exposicins previamente planificadas sobre temas xerais ou acadmicos propios do nivel de estudos, nunha secuencia cohesionada e lineal, utilizando apoios textuais e grficos, e achegando explicacins e exemplos cando llelos soliciten, de maneira que se faga entender sen dificultade a maior parte do tempo. Trtase de valorar a capacidade do alumnado de producir un discurso breve, sinxelo, coherente e claro que poida ser seguido sen esforzo. Valorarase a sa correccin lingstica e que as ideas principais estean explicadas con lxico adecuado e razoable precisin. 5. Mediar entre falantes que teen dificultade para entenderse por descoecemento da lingua ou de aspectos socioculturais, aclarando o sentido de textos orais e escritos coa finalidade de garantir a relacin fluda entre falantes e culturas.
116
Trtase con este criterio de resumir un texto oral ou escrito desligndose da formulacin lingstica orixinal, e expresando o sentido na propia lingua ou na lingua estranxeira, adecundoo as a unha persoa interlocutora prxima, que descoece a lingua e cultura estranxeira ou propia da persoa aprendiz, coa finalidade de facer o texto comprensible e de evitar malentendidos entre falantes e culturas. 6. Uso de diversas estratexias de expresin oral e escrita como a planificacin e o axuste da mensaxe aos medios lingsticos dispoibles e informacin procedente da actitude das persoas participantes na interaccin. Trtase de valorar que o alumnado planifique a sa intervencin na interaccin oral e escrita atendendo persoa ou persoas destinatarias, decidindo a intencionalidade comunicativa, o tema e as rutinas, frases feitas, modelos e esquemas de interaccin que facilitarn a interpretacin da sa mensaxe. Valorarase que se logre a comunicacin anda que sexa utilizando circunloquios, parfrases e substitucins lxicas. Na interaccin oral valorarase igualmente a colaboracin no desenvolvemento dos temas (iniciar un tema, amplialo, acabalo, cambiar de tema) e nas quendas de palabra (cando e canto falar, cando se debe ceder a palabra, etc.), as como a toma en consideracin dos elementos non lingsticos (xestos, expresins faciais e movementos das persoas interlocutoras) para reconducir o tema ou achegar aclaracins para lograr o xito da comunicacin. 7. Ler con autonoma textos, cun obxectivo preciso de lectura, redactados nunha lingua estndar e relacionados tanto coa vida coti como co contexto educativo, para identificar as ideas mis significativas, a lia argumental ou a informacin relevante para realizar unha tarefa. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade de buscar e comprender a informacin xeral ou especfica transmitida en textos variados -cartas, listaxes, prospectos, catlogos, correspondencia persoal e formal, informes, multas e sancins, actas, artigos, pasaxes de obras literarias en prosa, publicados en xornais e revistas de carcter xeral ou de divulgacin, pxinas web ou libros de consulta. Valorarase, as mesmo, o uso de estratexias de lectura que permitan que esta sexa mis eficaz. 8. Redactar textos diversos, seguindo conscientemente o proceso de producin escrita utilizando os esquemas textuais propios de cada xnero, o lxico apropiado ao contexto comunicativo e os elementos necesarios de cohesin e coherencia, de maneira que sexan facilmente comprensibles na sa lectura.
117
Trtase de apreciar a capacidade para comunicarse por escrito, prestando especial atencin planificacin do proceso de escritura nas sas accins sucesivas: planificacin, xeracin de ideas, textualizacin e revisin e redactndoos de forma clara e ordenada, cunha estrutura adecuada e lxica. En todos os escritos, en papel ou soporte dixital, avaliarase o respecto das regras bsicas de ortografa e puntuacin, as como a presentacin clara, limpa e ordenada. 9. Utilizar de forma consciente os coecementos lingsticos, sociolingsticos, estratxicos e discursivos adquiridos, as como identificar e utilizar de xeito progresivamente autnomo estratexias de aprendizaxe, explicar as utilizadas, poer exemplos doutras posibles e decidir sobre as que son mis axeitadas ao obxectivo da aprendizaxe. Con este criterio pretndese verificar se alumnos e alumnas manexan estruturas gramaticais, conectores e ordenadores do discurso complexos que expresan maior grao de madurez sintctica. Tamn se valora a utilizacin de lxico mis especializado, o perfeccionamento na pronunciacin e a maior correccin ortogrfica. Pretende igualmente avaliar se as alumnas e os alumnos utilizan as estratexias apropiadas que favorecen o proceso de aprendizaxe, como a aplicacin autnoma de formas diversas para almacenar, memorizar, ampliar e revisar o lxico; o uso autnomo de dicionarios, gramticas, material de consulta, recursos bibliogrficos, informticos e dixitais; a anlise e reflexin sobre o uso e o significado de diferentes formas gramaticais mediante comparacin e contraste coas linguas que coece, a utilizacin consciente das oportunidades de aprendizaxe na aula e fra dela, a participacin na avaliacin da propia aprendizaxe ou o recurso autnomo a mecanismos de autocorreccin. 10. Analizar, a travs de documentos autnticos en diferentes soportes, aspectos caractersticos sociais, culturais, histricos, xeogrficos e artsticos propios de pases onde se fala a lingua estranxeira e amosar interese por coecelos. A travs deste criterio apreciarase o coecemento dos trazos mis importantes e caractersticos da sociedade, cultura, historia, xeografa e manifestacins artsticas dos pases onde se fala a lingua estranxeira. Trtase de verificar igualmente se, a medida que se vai ampliando a experiencia lingstica do alumnado e o coecemento de aspectos socioculturais doutros pases e comunidades, se vai consolidando un modo de com-
118
petencia plurilinge e pluricultural constituda pola complexa rede de relacins que se establecen entre os coecementos lingsticos e culturais. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O alumnado que se incorpora s ensinanzas de bacharelato, en calquera das sas modalidades, pose unha serie de competencias imprescindibles para a aplicacin dos saberes adquiridos que foron desenvolvidas ao longo das etapas do ensino obrigatorio. As metodoloxas comunicativas axudan a reproducir na clase as situacins de uso en contextos autnticos, ao tempo que, para desenvolverse nelas, achegan o apoio de procesos de aprendizaxe (traballo previo do vocabulario, das estruturas, dos contidos sociolingsticos; reflexin sobre as estratexias de comunicacin e de aprendizaxe, etc.) que han posibilitar a realizacin das tarefas comunicativas propostas. A utilizacin de calquera dos enfoques metodolxicos comunicativos polos que opte o profesorado levarao a percorrer un itinerario de planificacin dos procesos de ensino e de aprendizaxe inverso ao seguido no ensino de idiomas baseado en contidos lingsticos (lxicos, nociofuncionais e morfosintcticos), que parta da lingua para abordar as actividades. O enfoque debe estar baseado na accin, na actividade social, no uso da lingua, tal como se establece no enfoque metodolxico adoptado polo Marco comn europeo de referencia para as linguas. Neste enfoque, a seleccin de contidos lingsticos deriva directamente da actividade de uso da lingua que se vaia realizar. Os contidos introduciranse, entn, en funcin das necesidades do proceso da aprendizaxe da lingua como instrumento de comunicacin. A progresin gramatical , consecuentemente, gradual e concntrica; e a sa presentacin farase no marco das correspondentes tarefas e de forma integrada coas necesidades lingsticas para levar a cabo a tarefa, a accin, con correccin e coherencia. ANLISE MUSICAL I E II INTRODUCIN. A anlise musical unha das ferramentas mis completas que existen para achegarse a unha obra musical e comprendela dun xeito integral:
119
na sa forma, nos seus parmetros constitutivos e tamn nos aspectos bsicos de escritura musical que caracterizan os traballos de composicin nos distintos perodos da historia da msica. O bacharelato o momento apropiado para afondar no estudo das obras e das sas caractersticas, unha vez coecidos os elementos e procedementos bsicos que articulan unha peza musical. Deste xeito, a anlise achega a visin mis completa das obras tanto desde o punto de vista da persoa onte como da estudosa que quere afondar no coecemento do feito musical, da sa xestacin e dos seus resultados sonoros e perceptivos. O punto de partida da anlise a comprensin da propia msica, da obra en si: coecer e recoecer a organizacin da linguaxe utilizada (elementos e procedementos) e as caractersticas sonoras que nos permiten enmarcar esa obra nun contexto histrico (harmona, meloda, ritmo, timbres, cadencias, forma, etc). Os dous cursos de anlise musical presentes no bacharelato teen como obxectivo dotar o alumnado duns recursos que favorezan gozar mis a fondo da msica, as como adquirir unhas destrezas que fomenten unha posicin crtica ante as obras, o que require o coecemento daqueles aspectos que son sintomticos da calidade musical. Unha parte importante da anlise musical constitea o estudo da forma musical: as diferentes estruturas de que se fixo uso na composicin ao longo da historia e que, en moitos casos, xeraron as denominadas formas histricas. Comprender os elementos que integran a forma musical, apreciar as variantes da forma bsica e ser quen de entender a sa evolucin o obxectivo bsico en que se refire ao aspecto formal. A materia en si desenvolve as destrezas e as capacidades esenciais para a comprensin e gozo da msica e da arte en xeral: mellora o odo interno, a atencin, a concentracin, a memoria, a curiosidade, o afn por relacionar e coecer e axuda o alumnado a experimentar unha experiencia propia da arte; en suma, a anlise fonte dun coecemento en profundidade da msica, xa que supn un contacto directo cos procedementos compositivos e os procesos creativos das compositoras e dos compositores. Anda que a anlise musical se pode abordar de moi diversos modos e desde moi diferentes puntos de vista, e a pesar de que posible analizar illadamente cada parmetro musical nunha obra e as realizar unha anli-
120
se rtmica, harmnica, meldica, formal, textural, etc., preferible que, utilizando esas anlises parciais, tea en conta todos os elementos analizables e, a partir dunha observacin detida, os relacione co fin de comprender como debe soar a obra e por que, cales son os procedementos que se utilizan nela e que sensacin nos provoca como ontes, que direccin toma a msica en cada intre; que tipo de xogo establece a persoa que compn coas que escoitan e como se debe recrear hora de interpretalo. A partitura o reflexo material da msica; un guin que hai que interpretar. Sen a interpretacin a obra musical non existe, precisa chegar ao pblico. A escrita da msica require duns amplos coecementos para quen escribe e duns non menos amplos coecementos para quen a interpreta. Xa que logo, ptase porque o estudo da materia nesta etapa formativa se basee fundamentalmente na sa dimensin auditiva e non tanto no traballo con partituras, anda que non se debe exclur esa posibilidade. O importante non o que se ve na partitura, senn o que se escoita, xa que a audicin visual e a visin auditiva son das aspiracins de quen fai msica. O enfoque dado no bacharelato materia anlise musical pretende afondar na percepcin sonora das obras, e, nalgns casos, observar como se reflicte na partitura. A organizacin da materia -anlise musical I e II- presenta un primeiro curso mis xeneralista que permite adquirir unha formacin mnima para escoitar msica con criterios rigorosos, utilizando as ferramentas necesarias para comprendela en profundidade. No segundo curso afndase na anlise das formas e o caracterstico de cada estilo, basicamente da tradicin da msica occidental, incorporando referencias da msica popular, o jazz e outras msicas urbanas, as como da msica doutras culturas, polas grandes achegas que realizaron msica occidental, polo seu interese intrnseco e porque a pluralidade cultural cada vez mis unha realidade social. OBXECTIVOS. O ensino da anlise musical no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Percibir, a travs da audicin, tanto por medios convencionais como co uso das tecnoloxas, os elementos e procedementos que configuran unha obra musical e captar a diversidade de recursos e matices que contn.
121
2. Comprender a organizacin do discurso musical, observando os diferentes elementos e procedementos que dan lugar sa estruturacin: partes, seccins, materiais, texturas, harmona, meloda, ritmo, timbre, procesos de crecemento e decrecemento de tensin, puntos culminantes, cadencias, etc. 3. Coecer as principais formas musicais histricas, a sa evolucin, relacionalas e comprender que a linguaxe musical, como o resto das linguaxes, ten unhas normas que evolucionan a travs do tempo e recibe influencias diversas que fan que se transforme. 4. Recoecer as caractersticas dos principais estilos musicais: a harmona, a meloda, a textura, o ritmo, a instrumentacin, a ornamentacin, etc., e ser capaz de detectar algunha desas caractersticas nas obras pertencentes a pocas ou estilo distintos e aprecialas como herdanza do pasado e como representacins da arte. 5. Comprender a relacin entre msica e texto nas obras vocais ou vocais e instrumentais nas diferentes pocas histricas. 6. Adquirir un lxico e unha terminoloxa axeitada para expresar e describir, de forma oral e escrita, os procesos analticos asociados ao estudo das obras e estilos musicais as como aos procesos musicais atendendo, non s ao compoente obxectivo da msica, senn tamn ao subxectivo, ao que percibe a persoa onte. 7. Comprender as diferenzas e as relacins entre obras relevantes correspondentes a diferentes pocas, estilos e compositores para, mediante a escoita, aprehender os referentes sonoros. 8. Coecer as msicas doutras culturas, as sas caractersticas, as sensacins que provocan e a funcin que cumpren no seu contexto histrico-social; aprender a valoralas e comprender a influencia que tiveron na msica occidental ao longo da historia e viceversa. 9. Formar e utilizar o sentido crtico para valorar a calidade nas obras de diferentes pocas, estilos e xneros, basendose na percepcin dos elementos e procedementos construtivos, xulgando con criterio, argumentando e expoendo as opinins con precisin terminolxica. 10. Obter informacin de diversas fontes, includas as que ofrecen as tecnoloxas para afondar no coecemento da msica.
122
ANLISE MUSICAL I CONTIDOS. CONTIDOS

COMNS.
-Adquisicin de bos hbitos de escoita e de respecto s demais persoas durante a interpretacin da msica. -Expresin precisa das impresins producidas polas obras escoitadas e valoracin das sas caractersticas construtivas. -Busca e seleccin da informacin en fontes variadas relativas a temas musicais. -Elaboracin de traballos, individuais ou en grupo, sobre anlise e contextualizacin estilstica das obras musicais. -Iniciacin aos elementos analticos. -Percepcin dos elementos que interveen na estrutura dunha obra musical (meloda, harmona, ritmo, timbre e textura) en diferentes contextos vocais e instrumentais. Identificacin de timbres e as sas distintas combinacins. -Comprensin bsica das caractersticas sonoras de obras de diferentes pocas, estilos, xneros e culturas da literatura musical. -Comparacin de distintas versins dunha mesma obra para determinar a calidade da interpretacin e a adecuacin ao reflectido na partitura. -Elaboracin e lectura de crticas das obras escoitadas, atendendo especialmente s impresins producidas pola obra, utilizando distintas fontes de informacin. -Diferenciacin na vivencia da msica gravada ou en vivo: variacin de sensacins, interaccin intrprete-pblico, etc., en concertos e actividades musicais; do son real ao son artificial. A
FORMA MUSICAL.
-A forma musical e a sa percepcin visual e auditiva pola partitura e pola escoita. Comprensin da organizacin estrutural da msica e utilizacin dos diferentes modos de representala graficamente, para reflectir
123
esquematicamente as partes, seccins e subseccins con que se articula unha obra musical. -Utilizacin de partituras, formatos non estndar e outras representacins grficas como soporte da anlise. -Estudo da forma musical a distintas escalas (macroforma, mesoforma e microforma) e a sa aplicacin a diversos niveis. A anlise estrutural, de motivos e de conxunto. -Aproximacin analtica aos procedementos xeradores de forma (a repeticin, o contraste, a elaboracin de materiais, a coherencia, etc.) e outros aspectos formais (tensin e distensin, puntos culminantes, equilibrio, relacin entre seccins, etc. -A msica con texto. Relacin da palabra coa msica: os seus diferentes tratamentos. AS
FORMAS HISTRICAS.
-Principios de configuracin musical (morfoloxa e sintaxe) que proporcionan a singularidade dunha obra e establecen a xerarqua entre os diferentes parmetros sonoros. -Estudo das principais formas-tipo desde a msica medieval ata os nosos das. Formas instrumentais: a imitacin, o canon, a invencin; o ricercare e a fuga; a variacin -pasacalles, chacona, diferenzas, glosas, variacin dupla, tema con variacins-; a suite de danzas e outros tipos de suite; formas de rond; as formas de sonata; a obertura e o preludio; o poema sinfnico; a sonata, a sinfona e o concerto; formas libres. -Formas escnicas: a pera, a zarzuela, a tonadilla escnica e o ballet. -Formas vocais: o canto gregoriano, o madrigal; o motete; a misa; o coral, a cantata e o oratorio; a cancin e o lied. -Diferenciacin entre msica pura, descritiva e programtica. -As formas nacidas a partir da msica contempornea. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Recoecer a forma dunha obra a partir da sa audicin e saber explicala cunha terminoloxa precisa, con ou sen partitura.
124
Mediante este criterio pretndese avaliar a capacidade para comprender o modo en que est construda unha obra, as como para entender a relacin entre a estrutura e os elementos e procedementos utilizados. As mesmo, avalase a comprensin do modelo dunha forma histrica, empregando unha linguaxe concreta e adecuada. 2. Distinguir na audicin dunha obra as diferentes voces e instrumentos. Con este criterio poderase avaliar a capacidade do alumnado para distinguir o timbre dos diferentes instrumentos e voces, calquera que sexa a sa combinacin. 3. Recoecer a textura dunha obra ou fragmento escoitado e explicar as sas caractersticas dun xeito claro e conciso, empregando ou non a partitura. Este criterio permitiranos valorar o nivel de percepcin da msica, a escoita dos diversos planos sonoros e o coecemento da terminoloxa adecuada. 4. Identificar procesos de tensin e relaxacin, as como o punto culminante, nunha obra previamente escoitada, determinando os procedementos utilizados. A travs deste criterio avaliaremos a capacidade do alumnado para percibir os procedementos de tensin/relaxacin utilizados na composicin e, se o caso, identificalos na partitura. 5. Escoitar obras de caractersticas ou estilos diversos e recoecer as diferenzas e/ou relacins entre elas, utilizando posteriormente, se se desexa, a partitura. Con este criterio poderase valorar a capacidade para distinguir aspectos caractersticos da msica e a diferenza entre eles, tales como a estrutura, as sas caractersticas harmnicas, rtmicas, tmbricas, etc. e a pertenza a unha determinada poca ou estilo. As mesmo, valorarase a capacidade de establecer relacins de paralelismo entre obras distintas pero con resultados similares. 6. Comparar versins distintas da mesma obra, explicar as diferenzas e valoralas. Este criterio de avaliacin posibilita valorar a capacidade do alumnado para observar os aspectos bsicos dunha obra e recoecer a
125
versin mis fiel partitura ou ben xustificar e razoar as diferenzas interpretativas. 7. Realizar por escrito a crtica dun concerto ou dunha audicin, complementando o escoitado e o traballado na clase con achegas persoais e documentacin buscada polo propio alumnado. A travs deste criterio poder avaliarse a compresin da obra, a asimilacin do estudado, as como a capacidade para encontrar informacin axeitada e desenvolver unha explicacin fundamentada, razoada e sentida. 8. Comentar oralmente ou por escrito a relacin entre msica e texto en obras de diferentes pocas e estilos. Con este criterio de avaliacin poderase valorar a capacidade para comprender o tratamento realizado no texto: se descritivo, se un motivo inspirador, se o poema de partida determina a forma, se o punto culminante coincide con palabras especiais, etc. Recoecer se na obra escoitada se produce unha retrica musical. ANLISE MUSICAL II CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Adquisicin de bos hbitos de escoita e de respecto aos demais durante a interpretacin da msica. -Expresin precisa das impresins producidas polas obras escoitadas e valoracin das sas caractersticas construtivas. -Busca e seleccin da informacin, en fontes variadas, relativas a temas musicais. -Elaboracin de traballos, individuais ou en grupo, sobre anlise e contextualizacin estilstica das obras musicais. A
MSICA MEDIEVAL.
-Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas, formas e xneros do canto gregoriano e outros cantos litrxicos, a msica profana, a polifona, a Ars Antiqua e a Ars Nova. Os modos eclesisticos: as sas caractersticas.
126
O RENACEMENTO. -Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo (agrupacins vocais e instrumentais, sonoridades verticais, cadencias, ornamentos), formas, escolas e xneros. O BARROCO. -Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo, procedementos harmnicos, cadencias, ornamentacin, sonoridades, formas e xneros da msica vocal e instrumental. Estudo da suite, a sonata, o concerto, a pera, a cantata e o oratorio, ademais das formas estritamente contrapuntsticas. OS
ESTILOS PRECLSICOS E O CLASICISMO.
-Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo (procedementos harmnicos, cadencias, ornamentos), formas e xneros destas etapas da msica occidental. O estilo galante ou rococ: a transicin ao clasicismo. O clasicismo viens. O ROMANTICISMO. -Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo; procedementos harmnicos, cadencias, ornamentacin, sonoridades), formas e xneros da msica romntica. As pequenas formas. A pera. O lied. A zarzuela. A cancin galega. A msica programtica. Xurdimento dos nacionalismos. O
POSROMANTISMO E OS NACIONALISMOS.
-Estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo (procedementos harmnicos, cadencias, ornamentacin, sonoridades), formas e xneros da msica posromntica. Desenvolvemento das diferentes escolas nacionais. Uso da tmbrica e tratamento da orquestra. A
MSICA NO SCULO
XX.
-O impresionismo: estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas do perodo (procedementos harmnicos, cadencias, ornamentacin, sonoridades). Principais autores e as sas tcnicas compo-
127
sitivas. Influencia da msica doutras culturas. Uso da tmbrica e tratamento da orquestra. -O expresionismo; estudo analtico das caractersticas sonoras e estilsticas (procedementos harmnicos, cadencias, ornamentacin, sonoridades), formas e xneros do sculo XX. Principais movementos e compositores mis importantes. O novo concepto do tempo e a tmbrica. O ritmo. A msica galega no sculo XX. O jazz. -A msica electroacstica, aleatoria, estocstica, a nova complexidade, a msica fractal. -Estudo da msica desde as sas orixes, a sa evolucin. Novos instrumentos para a nova msica: os sintetizadores, o ordenador, etc. Msica electrnica pura e msica mixta. -A msica urbana: pop, rock, hip hop, etc. Estudo das sas orixes e evolucin. Anlise musical e sociolxica. AS
MSICAS NON OCCIDENTAIS.
-Achegamento msica doutras culturas. Peculiaridades na consideracin do tempo, o ritmo, os sistemas de afinacin, as escalas, a finalidade ou os xeitos de ser da msica e influencia na msica occidental e viceversa. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Recoecer a forma (a grande escala, media escala e pequena escala) dunha obra a partir dunha audicin e saber explicala con termos precisos. Mediante este criterio pretndese avaliar a capacidade do alumnado para comprender o xeito en que est construda unha obra, as como para entender a relacin entre a estrutura e os elementos e procedementos utilizados, empregando unha linguaxe concreta e axeitada. 2. Recoecer mediante a audicin o estilo dunha obra e as sas caractersticas tmbricas, meldicas, harmnicas, etc. Con este criterio poder avaliarse a capacidade para identificar os diferentes estilos e determinar o que lles propio desde os distintos puntos de vista (formal, harmnico, meldico, rtmico).
128
3. Identificar auditivamente os principais procedementos xeradores de forma que utiliza o autor na obra. A travs deste criterio poderase valorar a capacidade do alumnado para captar os procedementos utilizados e que son articuladores da estrutura da obra. 4. Escoitar obras de caractersticas ou estilos diversos e recoecer as diferenzas e/ou relacins entre elas. Con este criterio poderase valorar a capacidade para distinguir aspectos caractersticos dos diversos estilos musicais e a diferenza entre eles, as como establecer paralelismos entre obras distintas pero con enfoques similares. 5. Comparar versins distintas da mesma obra, explicar as diferenzas e valoralas. Este criterio de avaliacin posibilita valorar a capacidade do alumnado para observar os aspectos bsicos dunha obra e recoecer a versin mis fiel partitura, ou ben xustificar e razoar as diferenzas interpretativas. 6. Realizar a crtica por escrito dun concerto ou dunha audicin, complementando o escoitado e o traballado na clase con achegas persoais e documentacin buscada polo propio alumnado. A travs deste criterio poder avaliarse a compresin da obra, a asimilacin do estudado, as como a capacidade para encontrar informacin axeitada e desenvolver unha explicacin fundamentada, razoada e sentida. 7. Comentar oralmente ou por escrito a relacin entre msica e texto en obras de diferentes pocas e estilos. Con este criterio de avaliacin poderase valorar a capacidade para comprender o tratamento do texto: se foi descritivo, se unha simple escusa, se o poema de partida determina a forma, se o punto culminante coincide con palabras especiais, etc. 8. Comentar a audicin dunha obra pertencente a calquera dos estilos estudados utilizando unha terminoloxa adecuada. Este criterio permitir valorar a asimilacin das caractersticas estilsticas dos perodos estudados, determinando os aspectos esenciais e diferenciadores da obra analizada.
129
ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Planificacin de actividades que permitan que o alumnado poida expresarse de xeito persoal dentro dun marco ben definido, con obxectivos e criterios claros en todo momento. -Adaptar os obxectivos e contidos da materia aos intereses e capacidades de cada alumna e de cada alumno. -Potenciar a mirada crtica, de xeito que as alumnas e os alumnos poidan ser conscientes dos recursos empregados e poidan construr a sa propia opinin e creacin, con esprito responsable. -Empregar e fomentar o uso das TIC, de xeito informativo e de xeito expresivo. -Realizar actividades que tean como resultado un produto final completamente terminado, de calidade e apto para ser presentado. -Potenciar a sensibilidade artstica e esttica, e os valores positivos propios dunha sociedade harmoniosa e equilibrada. -Potenciar a presencia da reflexin terica durante o proceso da elaboracin prctica. ANATOMA APLICADA INTRODUCIN. Para o ser humano, o corpo o vehculo das sas accins e o instrumento mediante o que transmite emocins e ideas. No caso das persoas que se ocupan da creacin artstica, o corpo humano , ademais, unha ferramenta de traballo e un medio de expresin, como se manifesta na msica, na danza ou no teatro. En consecuencia, precisan coecer e comprender a estrutura e o funcionamento da sa realidade corporal, na sa organicidade, e as leis biolxicas polas que se rexen en canto seres vivos. Igualmente, deben saber utilizar esas habilidades e capacidades fsicas para poder tirar delas o mximo rendemento artstico, sen que se provoquen lesins ou enfermidades.
130
A anatoma aplicada msica e s artes escnicas, procura a sistematizacin dos coecementos referidos ao ser humano, na sa organicidade biolxica, tanto desde unha perspectiva xeral, comn a outros seres humanos, como desde unha perspectiva especfica, na que a estrutura corporal se pon en funcionamento ao servizo da creacin artstica. Unha perspectiva que adquire especial relevo en manifestacins escnicas como a pera, o teatro, a danza, o circo, o cine, os espectculos ao vivo e noutros xneros como a performance, en toda a sa riqueza e variedade. Esta materia est construda, na sa epistemoloxa, por coecementos procedentes da anatoma descritiva e da anatoma funcional, da fisioloxa, a biomecnica e a patoloxa, vinculados necesariamente s particularidades e requirimentos de cada unha das artes escnicas e da msica. En consecuencia, ese coecemento tamn debe permitir mellorar o rendemento da entidade corporal nos procesos de creacin e comunicacin artstica e prever a aparicin de patoloxas. Cmpre, nesa direccin, prestar especial atencin correccin de malos hbitos (posturais, vocais, alimentarios) e promover a consolidacin de hbitos saudables. Para potenciar ese coecemento da organicidade corporal, en canto vehculo de expresin e comunicacin artstica, cmpre partir da sa organizacin tisular e dos sistemas de producin de enerxa, imprescindibles tanto no mantemento da vida como na xeracin do movemento. Sobre esta base, e sempre desde unha perspectiva vivencial e indagadora, hanse incorporar os conceptos anatmicos e fisiolxicos, baixo a premisa de que a estrutura dos diversos rganos, aparellos e sistemas garda unha relacin directa coa sa funcin. Algns dos sistemas e aparellos que se estudan presentan unha relacin evidente coa actividade que vai realizar o artista, e as acontece cos aparellos auditivo ou fonador, co sistema cardiovascular, co aparello respiratorio, co sistema muscular e esqueltico ou co sistema nervioso. Noutros casos, hai sistemas como o reprodutor e gonadal, ou mbitos como o da nutricin, que van influr decisivamente no desenvolvemento e maduracin do suxeito, as como na sa dispoibilidade para a accin. Toda a organizacin e secuencia de contidos debe asentarse na importancia da sa vivencia prctica, de xeito que os coecementos tericos deriven dunha reflexin, explicacin ou indagacin sobre as actividades prcticas. As artes escnicas, en todas as sas manifestacins, implican un considerable grao de actividade motora, polo que se fai necesario un coecemento moi asentado a respecto da xeracin e producin do movemento, as como da adaptacin do ser humano s leis da mecnica newtoniana. A ferramenta do artista que canta, interpreta, baila ou acta vai ser o corpo, en
131
todas as sas vertentes: mente, emocin, voz, movemento. Por iso, o alumnado debe coecer, experimentar e integrar harmonicamente esa ferramenta tan poderosa e frxil e mais ser consciente do uso do seu corpo, do seu funcionamento, das sas relacins e das sas leis fsicas e anatmicas. Esta materia debe entenderse desde unha perspectiva dobre: prctica, en canto vivencia corporal, e terica, en canto coecemento que nace desa vivencia. En consecuencia, cmpre inculcar nas mozas e mozoso desexo e a necesidade de coecerse, de sentirse e recoecerse en canto organismos vivos que se sitan nun contorno fsico e humano con que interaccionan de forma permanente. Deben posur coecementos xerais sobre o corpo humano que lles permitan comprender o funcionamento das relacins entre a mente e o corpo como fonte impulsora do proceso artstico. O artista que baila, canta, interpreta ou acta, traduce e aplica, no nivel da accin, o coecemento e os usos do corpo. A aplicacin dos coecementos construdos non se debe circunscribir ao mbito artstico. En efecto, o alumnado, por medio dos coecementos que propn a materia e das habilidades que fornece, debe mellorar as sas capacidades artsticas tamn para manter unha relacin dinmica e comprometida co seu contorno, atenta aos cambios e transformacins profundas da sociedade actual. O conxunto de coecementos que recibe, non s debe permitir que o alumnado saiba procesar e reaccionar ante os estmulos que recibe do contorno e integralos na sa praxe artstica, senn que debe ser determinante na sa formacin cvica, de xeito que esta se vexa enriquecida por outras maneiras de saber, de facer e de ser que non se circunscriban en exclusiva ao campo das artes. Nese sentido, cmpre destacar que o pleno desenvolvemento de competencias sociais e comunicativas constite unha das finalidades ltimas da materia, afondando, a travs da improvisacin e da indagacin, en procesos como a asertividade, a xestin de conflitos, a capacidade de relacin e adaptacin, o autocoecemento e a consciencia, o estudo e comprensin da conduta humana ou o coecemento do contorno social e cultural. Finalmente, as prcticas artsticas que se promoven deben servir como vehculo para que a propia sociedade tome conciencia da sa utilidade, para que esta tamn goce dos beneficios fsicos e psquicos que pode achegar a prctica da expresin, a comunicacin e a recepcin artstica. OBXECTIVOS. A ensinanza da anatoma aplicada no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades:
132
1. Entender o corpo como unha macroestrutura global que segue as leis da bioloxa, cuns aparellos e sistemas que traballan na consecucin dun fin comn, e valorar esa concepcin, non s como a maneira de manter un estado de sade ptimo, senn tamn para poder lograr o maior rendemento fsico e, en consecuencia, artstico. 2. Coecer os requirimentos anatmicos e funcionais singulares e distintivos das diversas actividades artsticas en que o corpo serve como instrumento de expresin, creacin e comunicacin. 3. Establecer relacins razoadas entre a morfoloxa das estruturas anatmicas implicadas nas diferentes manifestacins artsticas de base corporal, o seu funcionamento e a sa finalidade ltima no desempeo artstico, profundando nos coecementos anatmicos e fisiolxicos. 4. Discernir razoadamente entre o traballo fsico que resulta aceptable e saudable nos planos anatmico e fisiolxico e o mal uso do corpo, que dimine o rendemento fsico e artstico e provoca lesins e enfermidades. 5. Promover unha conciencia corporal plena, asentada na integracin e no desenvolvemento harmnico do esquema corporal. 6. Desenvolver a capacidade para realizar exercicios de adecuacin e preparacin do esquema corporal para iniciar procesos de expresin, creacin e comunicacin artstica. 7. Manexar con precisin a terminoloxa bsica propia de disciplinas como a anatoma, a fisioloxa, a nutricin, a biomecnica e a patoloxa, utilizando unha linguaxe oral e escrita correcta, para poder acceder a textos e informacin dedicada a estas materias, no plano xeral ou na sa aplicacin msica e s artes escnicas. 8. Aplicar con autonoma os coecementos adquiridos na resolucin de problemas prcticos simples, de tipo anatmico e funcional, ou relativos actividade artstica das persoas ou ao seu contorno. 9. Recoecer os aspectos saudables e integradores que promove a prctica da msica e das artes escnicas e coecer os seus efectos beneficiosos na sade fsica e mental. CONTIDOS. A
ORGANIZACIN TISULAR DOS SISTEMAS E APARELLOS HUMANOS.
-O tecido conectivo, a sa funcin e as diferenzas entre os diversos compoentes do aparello locomotor.
133
-O tecido muscular, funcin diferenciada dos distintos tipos de musculatura. Relacins musculares (RPG). -Adaptacin tisular s demandas do exercicio e s exixencias fsicas das actividades artsticas. -Introducin ao metabolismo. -Metabolismo aerbico e anaerbico: principais vas metablicas, participacin enzimtica e producin de ATP. -Relacin entre as caractersticas do exercicio fsico, en canto a duracin e intensidade, e as vas metablicas utilizadas prioritariamente. SISTEMA
CARDIORRESPIRATORIO.
-Sistema cardiovascular. A sa participacin e adaptacin ao exercicio fsico de diversas intensidades. -Principios do acondicionamento cardiovascular para a mellora do rendemento fsico nas actividades artsticas que requiren traballo fsico. -Parmetros de sade cardiovascular. Anlise de hbitos e costumes saudables. -Necesidades do aparello cardiorrespiratorio en relacin coas actividades propias do campo da msica e das artes escnicas. -Aparello respiratorio: tipoloxas de respiracin e adaptacin a diferentes actividades. -Movementos respiratorios. Papel do diafragma e da musculatura abdominal, lumbar e dorsal. -Coordinacin da respiracin co movemento corporal e coa intensidade do movemento. -Aparello fonador. Estrutura anatmica da larinxe. Funcin do diafragma, da faixa abdominal e da musculatura intercostal. -Anlise de hbitos e costumes para recoecer aqueles que son saudables para o sistema de fonacin e do aparello respiratorio, co fin de evitar disfonas funcionais e mellorar a funcin respiratoria.
134
SISTEMA tica.
DIXESTIVO E NUTRICIN.
-O sistema dixestivo e a sa relacin co traballo fsico de base arts-Nutrientes enerxticos e non enerxticos. Gasto enerxtico, dieta e mantemento da sade. Concepto de dieta equilibrada. -Hidratacin. O consumo de auga nas actividades artsticas. -Trastornos no comportamento nutricional. Tipoloxas e incidencia nas actividades artsticas. -Papel do diafragma no sistema dixestivo e implicacins para a praxe artstica. SISTEMA
ENDCRINO.
-Anatoma do sistema reprodutor feminino e masculino. -As glndulas e a sa funcin reguladora. -As hormonas sexuais e o seu papel no mantemento da sade fsica e psquica. -Ciclo menstrual feminino. -Alteracin hormonal e estado de nimo. Beneficios do mantemento dunha boa funcin hormonal para o rendemento da persoa artista. -Alteracin hormonal e uso da voz falada e cantada. -Relacin da funcin hormonal coa tonicidade e a sa influencia na postura e no uso do corpo expresivo. PRODUCIN
DO MOVEMENTO.
-Diferenza da funcin do so, a articulacin e o msculo na producin do movemento. Adaptacin das sas respectivas estruturas s funcins que cumpren. -Recoecemento dos sos, articulacins e msculos mis importantes implicados nos xestos motoras bsicos das artes escnicas.
135
-Adestramento de cualidades fsicas para a mellora da calidade no movemento e no mantemento da sade: flexibilidade, elasticidade, forza e coordinacin. -Adestramento para lograr a ampliacin dos lmites fsicos e o aumento das posibilidades expresivas. -Quecemento previo ao traballo fsico no eido artstico, o seu papel na mellora do rendemento e prevencin de lesins e enfermidades. Adecuacin do quecemento s tipoloxas de actividade artstica. -Quecemento especfico para o uso da voz falada e cantada. -Anatoma funcional e biomecnica do aparello locomotor. -Biomecnica: mecnica newtoniana e a sa aplicacin ao aparello locomotor humano. -A cintica e a cinemtica aplicadas ao movemento humano durante o traballo fsico e a creacin artstica. -Sistemas de estudo empregados en biomecnica. A sa finalidade e a sa aplicacin na mellora do rendemento e na mellora da creacin artstica con base corporal. As achegas de Vsevolod Meyerhold. -Postura corporal correcta e incorrecta. A postura como fonte de sade e enfermidade. Anlise de problemas posturais nas diferentes manifestacins artsticas de base corporal e das sas consecuencias. -A postura, o xesto e o movemento nas diferentes manifestacins artsticas. Anlise do funcionamento anatmico nas principais correntes escnicas durante o sculo XX. -Coecemento da biomecnica humana e aplicacin en diferentes paradigmas de traballo corporal: mtodo feldenkrais, artes marciais, danza butho, teatro de ra, teatro de obxectos, circo. SISTEMA
NERVIOSO.
-Divisin anatmica e funcional do sistema nervioso: central-perifrico, somtico-autnomo. -O sistema nervioso como organizador e controlador de todos os sistemas.
136
-A actividade escnica e a mellora no funcionamento do sistema nervioso. -O aparello sensorial. Estrutura, funcionamento e vinculacin especfica para a msica e as artes escnicas. -O sistema nervioso e a producin de emocins. Control e coecemento emocional para o pleno desenvolvemento persoal e artstico. -Xnese do movemento. Papel dos receptores sensitivos e rganos sensoriais. O sistema nervioso central como organizador da resposta motora. INVESTIGACIN
E DESENVOLVEMENTO.
-As principais publicacins cientficas e de divulgacin vinculadas coa anatoma, a fisioloxa, a nutricin e a biomecnica. -Outras fontes documentais, como as pxinas web ou a rede, aplicadas s artes escnicas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Describir verbalmente, mediante debuxos ou modelos, a organizacin tisular de distintos elementos do aparello locomotor. Trtase de comprobar se o alumnado conseguiu relacionar a estrutura macroscpica dos distintos tecidos msculo-esquelticos coa sa funcin durante o movemento, as como comprender a capacidade de adaptacin e plasticidade do sistema msculo-esqueltico ao estar nun proceso de modelaxe constante, en canto sometido a forzas que actan de maneira permanente sobre as sas diferentes partes. 2. Clasificar as diferentes artes escnicas en funcin dos requirimentos cardiovasculares e respiratorios e en funcin das diversas calidades fsicas. Pretende comprobar se o alumnado asimilou cada un dos aspectos que tipifican o traballo fsico, relacionando cada aspecto coas artes escnicas e a msica. Debe adquirir a capacidade de caracterizar, no plano anatmico e funcional, cada unha das actividades artsticas para coecer os mbitos a desenvolver e adestrar para unha prctica saudable e rigorosa.
137
3. Desenvolver hbitos e condutas de traballo corporal que, vinculados coas artes escnicas, lle permitan mellorar a prctica diaria e evitar lesins, enfermidades e trastornos. Este criterio busca determinar se o alumnado quen de identificar os mbitos de traballo corporal vinculados con cada unha das artes escnicas, as como os hbitos de vida e adestramento necesarios para unha praxe saudable e artisticamente rica. 4. Explicar, con relacin a calquera das estruturas anatmicas que interveen en cada manifestacin artstica vinculada coa msica e as artes escnicas, a funcin que desempea no conxunto do esquema corporal como instrumento de expresin, comunicacin e recepcin. Con este criterio trtase de garantir que o alumnado posa un coecemento baseado na experiencia e slido sobre as estruturas anatmicas que xeran o movemento, identificando as funcins que cumpren no conxunto de estruturas, rganos e aparellos que integran o corpo humano. 5. Crear pautas de quecemento, adestramento e indagacin corporal en funcin dos traballos que hai que realizar no eido das artes escnicas. Con este criterio o alumnado debe ser capaz de mostrar a capacidade para elaborar pautas persoais de quecemento e adestramento vinculadas cunha actividade escnica concreta. 6. Explicar a relacin entre unha nutricin axeitada e o rendemento corporal adecuado, identificar as causas da malnutricin e os seus efectos na sade e no rendemento artstico. Este criterio persegue determinar o grao de comprensin que o alumnado pose en relacin coa nutricin adecuada, coa hidratacin e co concepto e prctica dunha dieta sa e equilibrada, que mellore o seu traballo artstico ao tempo que garante a sa sade. 7. Relacionar as leis da mecnica newtoniana co movemento humano habitual e co movemento propio das artes escnicas. O alumnado deber mostrar a comprensin e vivencia do movemento humano na vida coti, e como instrumento de expresin e comunicacin, considerando as particularidades e as aplicacins en cada unha das artes escnicas.
138
8. Analizar os hbitos posturais de carcter xeral e os que definen e caracterizan cada arte escnica en particular, procurando unha mellora permanente daqueles. O alumnado debe ser quen de mostrar unha ampla capacidade de anlise da sa motricidade e da organicidade desta, prestando especial atencin aos hbitos corporais vinculados cos aparellos locomotor, cardiorrespiratorio e fonador que mis poden incidir na mellora da sade e na prevencin de lesins e enfermidades derivadas dos malos hbitos posturais, na respiracin e na emisin da voz. 9. Xustificar documentalmente os beneficios fsicos e mentais que promove a prctica habitual das artes escnicas. Valrase o coecemento adquirido polo alumnado en relacin cos efectos beneficiosos da prctica artstica na sade integral das persoas, e igualmente a sa capacidade para comprender, recompilar, organizar ou elaborar informacin sobre a transcendencia artstica, profesional e social dos ditos beneficios. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Unha metodoloxa activa, que mobilice as persoas integrantes do grupo, nos planos individual e colectivo, e potencie unha actitude investigadora e crtica para promover a adquisicin e a construcin do coecemento nunha perspectiva integradora, reflexiva e crtica. -Unha metodoloxa contextual que favoreza unha relacin crtica do alumando co seu contorno social e cultural. -Os principios metodolxicos formulados deben ter en conta a importancia da seleccin das actividades da aula e das tarefas que se van asignar en cada actividade. Por iso, as actividades de aula deben programarse e desenvolverse en funcin dos seguintes parmetros: -Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introducin, de exploracin, de aplicacin e de integracin. -Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras da aprendizaxe.
139
-Potenciar a dimensin colectiva da actividade de aprendizaxe. -Programar actividades que permitan mostrar, analizar e contrastar as propias ideas e experiencias, as como as destrezas, capacidades e competencias xa adquiridas polo alumnado. -Escoller actividades que permitan a interaccin entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognitiva do alumnado, as como unha relacin fluda entre os contidos conceptuais, procedementais e actitudinais. -Propoer actividades que favorezan a autonoma, a iniciativa persoal, a creatividade e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin, realizacin e avaliacin de traballos por parte do alumnado, inclundo a incorporacin das tecnoloxas da informacin e da comunicacin co obxecto de realizar pequenos traballos de indagacin e investigacin. -Propoer actividades que permitan integrar todos os coecementos que se van adquirindo, tanto no marco da disciplina como desde unha perspectiva mis globalizadora e interdisciplinaria. -Realizar de forma permanente actividades que permitan que o grupo, tanto no plano individual coma no colectivo, leve a cabo unha avaliacin continua do traballo feito, a travs de postas en comn, memorias, diarios e outros recursos de recollida de datos, vivencias ou experiencias. ARTES ESCNICAS INTRODUCIN. As artes escnicas como o teatro, o circo, a danza, a pera, e outras de creacin mis recente, como a performance, constiten manifestacins artsticas e socioculturais que se caracterizan tanto polos procesos comunicativos singulares que promoven, como polo feito de que se materializan na escena, a travs da integracin e da sntese doutras expresins artsticas, desde as literarias ata as plsticas. A teatralidade, como elemento diferencial do feito escnico, presenta formas moi diversas. Est presente na danza popular, nunha comedia rural ou nas propostas mis recentes de presentacin escnica, sen esquecer outras manifestacins cun carcter mis tradicional. As acontece con moitas festas e celebracins populares en que se adoita facer uso, de forma explcita ou implcita, de recursos e ferramentas expresivas propias do teatro, do canto ou da danza. Trtase de feitos que se poden documentar en
140
moitas festas que anda hoxe se celebran en diversos puntos da comunidade galega, como acontece no Entroido, nos Maios, na Semana Santa e noutras manifestacins, ora cunha dimensin mis ritual, ora cunha dimensin mis festeira. A materia denominada artes escnicas proponse como unha ferramenta relevante na formacin integral do ser humano, pois non s se ocupa do estudo das variadas manifestacins da teatralidade, senn que tamn permite que mozas e mozos poidan desenvolver competencias comunicativas, sociais, expresivas, creativas ou as relacionadas coa resolucin de problemas e coa autonoma persoal, estimulando a sa interaccin co medio e garantindo, en consecuencia, o logro das finalidades formativas e propeduticas asignadas a esta etapa. As, como resultado das aprendizaxes realizadas nesta materia, o alumnado deber saber como expresar, comunicar ou recibir pensamentos, emocins, sentimentos e ideas, propias ou alleas, mediante o uso das mis variadas tcnicas e por medio de destrezas especficas, as inherentes s artes escnicas. Os obxectivos e contidos desta materia articlanse arredor de dous eixes de actuacin. Dunha banda trtase de potenciar a formacin integral da persoa; da outra, de incidir na sa formacin humanstica e artstica, a travs da apropiacin dun coecemento amplo das artes escnicas, consideradas desde diferentes perspectivas e partindo da vivencia, experiencia e indagacin de conceptos e situacins. Os contidos da materia estrutranse en cinco grandes bloques. O primeiro debe proporcionarlle ao alumnado unha visin de conxunto das artes escnicas en tanto manifestacins de natureza artstica, social e cultural, que presentan unha considerable pluralidade, partindo de das perspectivas fundamentais: a histrica e a xeogrfica, desde as que tomar conciencia da diversidade, na sincrona e na diacrona. O segundo orintase ao desenvolvemento das capacidades expresivas e creativas por medio dun conxunto de actividades cunha dimensin fundamentalmente prctica, que permitan a exploracin, anlise e utilizacin dos diferentes sistemas, medios e cdigos de significacin escnica. O terceiro bloque ocpase das destrezas, capacidades e habilidades expresivas coa finalidade de abordar a recreacin e representacin da accin dramtica a partir dos mis variados estmulos, en proxectos de traballo orientados construcin de escenas en que se recreen todo tipo de personaxes, situacins e conflitos. O cuarto bloque ten carcter integrador, en canto nel van conflur as aprendizaxes realizadas nos bloques anteriores. O proceso de traba-
141
llo arredor das pautas de comentario, anlise e interpretacin de textos, sexan dramticos ou doutro tipo, dos procedementos da dramaturxia e do estudo prctico das diferentes tipoloxas de espectculo debe culminar coa realizacin dun proxecto global de posta en escena dun espectculo concreto, establecendo e estruturando os elementos de significacin que se utilizarn e as relacins entre eles. Ese proceso de creacin escnica tamn require da organizacin e planificacin dos ensaios e dunha distribucin de tarefas entre equipos de traballo diversos que se ocuparn da realizacin prctica do espectculo. Trtase, pois, de exemplificar, con casos concretos, o camio que leva do texto ao espectculo, e o papel que tern que desempear os integrantes da nmina teatral, coas sas funcins e responsabilidades. Por ltimo, o quinto bloque est orientado ao desenvolvemento de competencias na anlise, comentario e interpretacin de espectculos escnicos. Partindo do concepto de pblico, e en funcin da evidente dimensin colectiva e social da recepcin escnica, deber abordarse o estudo dos instrumentos e estratexias analticas propias do proceso de recepcin a partir de casos prcticos que permitan organizar debates e confrontar opinins, coa finalidade de potenciar unha lectura reflexiva, crtica e colectiva do acontecer artstico e cultural, realizada con rigor e coherencia e prestando especial atencin aos produtos escnicos xerados pola propia comunidade galega. Cmpre potenciar por igual o saber, o saber facer e o saber ser, utilizando un amplo abano de coecementos, tcnicas, recursos e actividades que incidan favorablemente na adquisicin dun capital cultural e dunha cultura escnica abondas. Ao mesmo tempo, a travs das diferentes modalidades de expresin escnica pdense recrear todo tipo de problemas, situacins e conflitos, mentres que a anlise e elaboracin de discursos, sexan artsticos, ideolxicos, sociais ou doutro tipo, permite afondar nun coecemento reflexivo do mundo que nos rodea e manter unha relacin aberta, dinmica, critica e construtiva co noso contorno, todo o cal vai favorecer a autonoma persoal e a transicin vida adulta e activa do alumnado. Nesa direccin, faise necesario incidir no feito de que a materia artes escnicas non ten unha dimensin profesional, senn que se orienta ao desenvolvemento do potencial expresivo e creativo de mozas e mozos, promocin dun coecemento vivido e plural das artes escnicas coa finalidade de formar persoas autnomas, tolerantes, participativas, solidarias, creativas e libres, e cunha slida cultura artstica.
142
OBXECTIVOS. O ensino da materia denominada artes escnicas, no bacharelato, ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Adquirir un coecemento amplo, slido e vivido, dos conceptos bsicos do campo das artes escnicas. 2. Comprender as caractersticas fundamentais das diferentes formas da representacin escnica e do espectculo, atendendo a diferentes posibilidades de materializacin, nos planos tcnico e esttico. 3. Potenciar o estudo crtico da realidade artstica e cultural mediante procesos de procura e anlise de informacin, analizando as diferentes manifestacins da teatralidade, na perspectiva sincrnica e diacrnica, e prestando especial atencin s manifestacins escnicas realizadas na Comunidade Autnoma de Galicia. 4. Promover o traballo en grupo, favorecendo o coecemento e a comprensin da identidade propia e da allea, as como da realidade social en que as identidades se conforman e desenvolven, a travs dos procesos de expresin, creacin e comunicacin propios das artes escnicas. 5. Estimular e potenciar o desenvolvemento e perfeccionamento das capacidades expresivas, creativas e comunicativas, a travs do traballo individual e en grupo, experimentando e investigando diferentes linguaxes, medios, cdigos e rexistros. 6. Desenvolver as habilidades, capacidades e destrezas necesarias para responder con creatividade, orixinalidade e organizacin ante calquera estmulo, situacin ou conflito no marco da ficcin dramtica e/ou escnica, utilizando os mis diversos recursos, tcnicas, cdigos e linguaxes. 7. Utilizar as artes escnicas para mostrar, de forma individual e colectiva, sentimentos, emocins, pensamentos e ideas, facendo especial fincap nas problemticas e conflitos que afectan o grupo ou a colectividade. 8. Recoecer e utilizar, con rigor artstico e cohe rencia esttica, as mltiples formas de producir, recrear, interpretar e presentar a accin escnica, e participar de forma activa no deseo, realizacin e representacin de todo tipo de espectculos escnicos, asumindo diferentes papeis, tarefas, funcins e responsabilidades.
143
9. Desenvolver a capacidade crtica necesaria para valorar, con rigor, precisin e coherencia, as producins escnicas propias e as alleas, recoecendo e tendo en conta os seus presupostos artsticos, as como o contexto social, econmico e cultural en que se producen, fomentando, dese xeito, unha recepcin obxectiva e rigorosa. 10. Valorar e gozar das artes escnicas como unha manifestacin artstica que forma parte do patrimonio cultural comn dos pobos e participar activamente no seu mantemento, desenvolvemento e proxeccin. CONTIDOS. AS
ARTES ESCNICAS NO SEU CONTEXTO HISTRICO, SOCIAL E CULTURAL.
-Concepto e tipoloxa das artes escnicas. -As artes escnicas e as grandes tradicins: oriente e occidente. -As artes escnicas na sa historia: momentos fundamentais de desenvolvemento e transformacin. -Elementos comns nas artes escnicas: ficcionalidade, dramaticidade e teatralidade. -Natureza, descricin e clasificacin dos cdigos de significacin escnica. -O mundo como representacin e as representacins do mundo. -As artes escnicas en Galicia. A
EXPRESIN E A COMUNICACIN ESCNICA.
-Exploracin e desenvolvemento harmnico dos instrumentos expresivos da interpretacin nos planos corporal, xestual, oral e rtmicomusical. -Estudo da escena como espazo significante e como contedor de significantes. -Anlise do papel e do personaxe: da conduta dramtica conduta teatral.
144
-Exploracin dos elementos bsicos na ficcin escnica: situacin, personaxe, conflito e accin. -Exploracin e desenvolvemento de procesos de anlise, caracterizacin e construcin de personaxes. -Exploracin e dominio de tcnicas para a creacin da accin e da ficcin escnica: xogo dramtico, improvisacin, dramatizacin e creacin colectiva. -Anlise e uso creativo de recursos literarios e doutros materiais para a creacin da accin e da ficcin escnica. -Exploracin e uso de recursos plsticos: deseo da escena, deseo de tiles escnicos, deseo do personaxe a travs da indumentaria e da caracterizacin, deseo da iluminacin e do espazo sonoro. A
INTERPRETACIN EN ARTES ESCNICAS.
-A interpretacin na sa historia e nas grandes teoras do teatro. -Paradigmas e escolas de interpretacin. -Tcnicas bsicas de interpretacin. -Anlise de personaxes a partir da situacin, o conflito, a accin e dos seus obxectivos e funcins na ficcin dramtica e escnica. -A partitura interpretativa: deseo e execucin. -A escenificacin e a representacin. Creacin e difusin escnica. -Espectculo escnico. Concepto, caractersticas e modalidades: danza, circo, pera, teatro. -Tipoloxas bsicas do espectculo escnico: clsico, de vangarda, corporal, occidental, oriental, de obxectos, musical, de interior, de ra, cantado, bailado, falado. -Outras formas de presentacin escnica: happening, performance, vdeo-teatro e teatro-danza. -O deseo dun espectculo: equipos, fases e reas de traballo. -A dramaturxia no deseo dun proxecto escnico.
145
-A producin e a realizacin dun proxecto de creacin escnica. -A direccin de escena de proxectos escnicos. -Os ensaios: tipoloxa, finalidades e organizacin. -Exhibicin e distribucin de produtos escnicos. -Creacin e difusin de produtos escnicos en Galicia. A
RECEPCIN DE ESPECTCULOS ESCNICOS.
-Pblico. Concepto e tipoloxas. -Aspectos fundamentais nos procesos de recepcin. -Anlise e comentario de espectculos escnicos. -A crtica escnica nos seus rexistros, modalidades e espazos bsicos. -Crtica das representacins da realidade e dos discursos dramtico e teatral. -A crtica escnica en Galicia. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Demostrar un coecemento slido e crtico dos conceptos fundamentais das artes escnicas. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para diferenciar cada unha das artes escnicas en funcin dos seus elementos de caracterizacin mis caractersticos e pertinentes. 2. Identificar, comprender e explicar as caractersticas das diferentes formas de representacin e de espectculo escnico, nunha perspectiva histrica e sincrnica. Con este criterio dbese comprobar se o alumnado coece e valora a xnese e a evolucin histrica das diferentes modalidades de representacin, se identifica os diferentes tipos de espectculo escnico, con especial atencin aos propios do seu contorno, sempre a partir dos seus trazos distintivos. Ao tempo tamn se valora a capacidade que as mozas e mozos tean para usar adecuadamente fontes de documentacin en procesos bsicos de indagacin e investigacin.
146
3. Mostrar motivacin, interese e capacidade para o traballo en grupo e para a asuncin de tarefas, funcins e responsabilidades en proxectos colectivos. Este criterio busca valorar a implicacin no traballo diario da aula e a participacin activa nas diferentes actividades e tarefas propias dos procesos de aprendizaxe. 4. Mostrar as capacidades expresivas e creativas necesarias para a recreacin da accin dramtica e dos elementos que a configuran. Mediante este criterio dbese avaliar o proceso persoal e colectivo de desenvolvemento de capacidades expresivas, creativas, de comunicacin e recepcin, as como a dispoibilidade e implicacin para a sa mellora a travs do traballo individual e colectivo. 5. Coecer e utilizar as diferentes tcnicas para o deseo de personaxes e a configuracin de situacins e conflitos. Trtase de avaliar a capacidade do alumnado para construr personaxes e situalos en todo tipo de situacins, coa finalidade de desenvolver as accins que lles son propias e elaborar e resolver os seus conflitos, nun proceso permanente de traballo colectivo. 6. Identificar, valorar e saber utilizar os diferentes estilos escnicos e paradigmas na interpretacin. Con este criterio valrase a capacidade de utilizar diferentes formas de crear mundos dramticos en funcin de criterios estticos e artsticos. Ao tempo, dbese valorar a capacidade para usar os recursos expresivos dispoibles, en especial a capacidade para a construcin de personaxes a partir dos criterios expresivos e estticos de cada paradigma interpretativo e de cada estilo escnico. 7. Coecer e comprender os procesos e fases presentes nun proxecto de escenificacin, identificando e valorando tarefas, funcins e responsabilidades de cada persoa creadora a nivel individual. Este criterio busca comprobar a capacidade para participar activamente no deseo e realizacin dun proxecto escnico, identificando os papeis e as actividades propias de cada funcin, para o seu cumprimento efectivo. 8. Participar no deseo e realizacin de proxectos de creacin e difusin escnica, asumindo papeis diferentes.
147
Cmpre valorar con este criterio a capacidade de implicacin nos procesos de realizacin e exhibicin de espectculos, asumindo papeis diferentes en cada un deles e desempeando cada funcin con rigor, responsabilidade e eficacia. 9. Analizar e comentar, con actitude reflexiva e esprito crtico, todo tipo de textos dramticos e espectculos teatrais, identificando e valorando as sas caractersticas singulares e os seus presupostos artsticos. Con este criterio avalase a capacidade de anlise e comentario crtico dos produtos escnicos que se presentan no contorno inmediato ou cultural do alumnado, utilizando as estratexias analticas mis adecuadas en cada caso. Ao tempo tamn se busca comprobar a relacins que se establecen entre os produtos e o seu contexto, mostrando as respecto e tolerancia pola diversidade nos eidos da creacin e da difusin. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As lias preferentes de traballo na aula estn orientadas aplicacin prctica dos conceptos e procedementos considerados en cada bloque temtico, de xeito que as actividades prcticas sirvan como detonante para a integracin dos coecementos tericos explicados e os coecementos tericos, pola sa vez, tean sempre unha dimensin prctica. Unha metodoloxa activa, que mobilice os integrantes do grupo, nos planos individual e colectivo, e potencie unha actitude investigadora e crtica para promover a adquisicin e a construcin do coecemento nunha perspectiva integradora, reflexiva e crtica. Os principios formulados deben ter en conta a importancia da seleccin das actividades da aula e das tarefas que se deben asignar en cada actividade. Por iso, as actividades da aula deben programarse e desenvolverse en funcin dos seguintes parmetros: -Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introducin, de exploracin, de aplicacin, de sntese e de integracin en proxectos de creacin escnica. -Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas, buscar o consenso decidir como precisalas. -Potenciar a dimensin colectiva da actividade de aprendizaxe.
148
-Programar actividades que permitan mostrar, analizar e contrastar as propias ideas e experiencias, as como as destrezas, capacidades e competencias xa adquiridas polo alumnado. -Escoller actividades que permitan a interaccin entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognitiva do alumnado. -Propoer actividades que favorezan a autonoma, a iniciativa persoal e a creatividade, inclundo a incorporacin das tecnoloxas da informacin e da comunicacin co obxectivo de que o alumnado realice pequenos traballos de indagacin e investigacin, tanto no plano terico como no plano da praxe escnica. -Propoer actividades que permitan integrar todos os coecementos que se van adquirindo, tanto no marco da disciplina como desde unha perspectiva mis globalizadora e interdisciplinaria. -Realizar de forma permanente actividades que permitan que o grupo, tanto no plano individual coma no colectivo, faga unha avaliacin continua do traballo realizado, a travs de postas en comn, memorias, diarios e outros recursos de recollida de datos, vivencias ou experiencias. -Realizar periodicamente mostras de traballo no marco do grupo ou do propio centro, en tanto que os espectculos ao vivo constiten un mbito fundamental no exercicio profesional das artes escnicas e musicais. CULTURA AUDIOVISUAL INTRODUCIN. O traballo realizado con continuidade desde mediados do sculo XX, por infinidade de tericos e prcticos da comunicacin audiovisual, reafirma a necesidade de promover o ensino das disciplinas que preparen a mocidade para analizar e saber producir mensaxes no sculo XXI. Esta formacin ten que ter como prioridade promover a formacin de persoas competentes, participativas, activas e selectivas. Por iso, o alumnado deber posur a capacidade para saber apreciar as obras audiovisuais e multimedia e ser a un tempo produtor, comunicador activo e emisor de mensaxes. O obxectivo desta materia poer o alumnado en situacin de analizar, relacionar e comprender os elementos que forman parte da cultura
149
audiovisual do seu tempo e de utilizar eses elementos para expresarse. Esta adquisicin de competencias para a anlise dos elementos expresivos e tcnicos, e a dotacin de conciencia crtica, debe servir para crear unha cidadana mis responsable e participativa, libre de complexos e de prexuzos. Trtase, polo tanto, de comprender, analizar e reformular a cultura visual da sociedade en que vivimos para comprender os seus significados e como estes afectan maneira de vernos e de interpretar a realidade que nos rodea. As alumnas e os alumnos que cursen cultura audiovisual xa adquiriron uns coecementos bsicos nas etapas anteriores e, polo tanto, esta materia serviralles para afondar en todo o aprendido, ao tempo que acceden a novos coecementos. As lias directrices que ordenan os contidos da materia son: a imaxe, o seu significado e posibilidades expresivas; o proceso da percepcin humana; os medios de comunicacin e a producin audiovisual. Hai que ter especial atencin co carcter esttico propio do bacharelato de artes e a sa implicacin e relacin cos mis modernos mtodos de expresin artstica. O propio carcter da materia fai que os contidos procedementais adquiran unha especial relevancia, proporcionndolle ao alumnado ferramentas con que interactuar no marco da cultura audiovisual. Necesitarase, polo tanto, relacionar os niveis de comunicacin: saber ver para comprender e saber facer para expresarse coa finalidade de comunicarse, producir e crear e coecer mellor a realidade e a un mesmo para transformala e transformarse; en definitiva, para humanizar a realidade e o propio ser humano como eixe dela. OBXECTIVOS. O ensino da cultura audiovisual no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer e comprender a sintaxe visual e os seus elementos bsicos, as como os seus aspectos estticos e tcnicos. 2. Asimilar a importancia fundamental dos medios de comunicacin nunha sociedade democrtica e a interrelacin creativa que brindan as novas tecnoloxas.
150
3. Comprender e apreciar como o progreso actual das tecnoloxas da informacin e a comunicacin vn dos avances tcnicos e expresivos producidos ao longo da historia. 4. Recoecer as diferenzas existentes entre a realidade e a representacin que dela nos ofrecen os medios audiovisuais. 5. Valorar a funcin expresiva do son e da msica no proceso de creacin audiovisual. 6. Analizar mensaxes publicitarias e valorar o que nelas hai de informacin, arte, propaganda e seducin. 7. Coecer as caractersticas tcnicas e expresivas dos medios de comunicacin, recoecer os seus diferentes xneros e amosar as sas posibilidades informativas e comunicativas. 8. Desenvolver actitudes selectivas, crticas e creativas fronte s mensaxes que recibimos a travs das distintas canles de difusin. 9. Tomar conciencia da capacidade das persoas espectadoras, na sa funcin de consumidoras, para exixir produtos audiovisuais de calidade e a necesidade de equilibrio entre liberdade de expresin e dereitos individuais. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Gozo das manifestacins artsticas e estticas da sociedade. -Anlise activa do contorno e dos medios de comunicacin en busca de claves para comprender a natureza das mensaxes audiovisuais e as manter a distancia necesaria para unha mirada crtica e madura. -Desenvolvemento da capacidade analtica e sinttica do alumnado. -Emprego das tecnoloxas da informacin e dos recursos tecnolxicos especficos no proceso de creacin e busca de datos. -Busca, comprensin e seleccin, a partir de diferentes fontes e experiencias, de informacin relevante relacionada con problemas de producin artstica ou audiovisual, e utilizacin en contextos de debate e argumentacin, distinguindo opinins de argumentos baseados en probas, sempre empregando a terminoloxa axeitada.
151
-Valoracin e recoecemento da importancia das mensaxes audiovisuais na sociedade actual e da sa contribucin ao progreso e a unha mellor calidade de vida para as persoas, sempre sendo consciente do perigo que hai detrs da sa mala utilizacin. NATUREZA
E CONCEPTO DA IMAXE.
SINTAXE
VISUAL. IMAXE E SIGNIFICADO.
-Natureza da imaxe: icona e iconicidade. -Transformacin icnica da realidade. Evolucin, funcins e clasificacins das imaxes: materialidade das imaxes. Da imaxe nica imaxe seriada. Denotacin e connotacin. Escala de iconicidade. -Sintaxe visual e os seus elementos bsicos: O punto. A lia. O contorno. A direccin. A textura. O ton. A cor. O movemento. A dimensin. A escala. -Sensacins visuais e auditivas. A canle visual: o fenmeno da percepcin. A canle visual e o ollo humano. -Organizacin e estrutura da percepcin humana. Teoras sobre a percepcin e o proceso perceptivo. -A imaxe e o coecemento: a xerarqua dos sentidos. Coecemento e percepcin. A percepcin como proceso cognitivo (sensacin visual e memoria visual). O pensamento visual. A
IMAXE FIXA.
TCNICAS
E LINGUAXES.
FOTOGRAFA.
-Historia e orixes da fotografa: antecedentes tecnolxicos da fotografa. Manifestacins pioneiras. A fotografa como forma de representar a realidade. A tcnica fotogrfica. A fotografa en Galicia. -A banda deseada ou arte secuencial, a expresividade da novena arte: nacemento e desenvolvemento da banda deseada. Caractersticas e natureza. Recursos expresivos. A banda deseada en Galicia. -A narrativa propia do cmic: a vieta, unidade significativa do cmic. A expresin literaria na banda deseada. Elementos literarios. Articulacin das vietas, composicin e tcnicas narrativas. -Producin e realizacin da banda deseada: o debuxo. Tcnicas de cmic.
152
-A imaxe dixital: a chegada da imaxe dixital, dixitalizacin e imaxes xeradas por computadora. Concepto analxico e dixital. A
IMAXE EN MOVEMENTO.
TCNICAS
E LINGUAXES.
CINEMA DE IMAXE REAL.
CINEMA DE ANIMACIN.
-Principios xerais do cinema: orixes do cinema. A persistencia retiniana, a descomposicin do movemento, fotografas de exposicin rpida, os irmns Lumire inventan o cinematgrafo. O cinema en Galicia. -Evolucin histrica do cinema e da sa narrativa: a introducin da ficcin. Primeiros pasos na narrativa audiovisual. Figuras clave no desenvolvemento da linguaxe cinematogrfica. O cine sonoro e a transformacin do guin. -O fenmeno cinematogrfico: pasos para facer unha pelcula. A idea e o argumento. Tratamento flmico. Guin literario. Guin tcnico. -A linguaxe audiovisual: o espazo cinematogrfico. A dimensin temporal. A montaxe e a articulacin espazo-temporal. -Natureza e evolucin do cinema de animacin e dos debuxos animados: tipos e animacins. Soporte da animacin. Manifestacins pioneiras e evolucin histrica do cinema de animacin. O cinema de animacin en Galicia. -Os debuxos animados: claves expresivas. Tcnicas e instrumentos de traballo. -Outros tipos de animacin, plastilina e ordenador: a animacin de plastilina, formatos audiovisuais, caractersticas. A animacin dixital, natureza do fotograma dixital, tcnicas e programas de animacin dixital. INTEGRACIN
DO SON E DA IMAXE.
PRODUCIN
MULTIMEDIA. INTERACTIVIDADE.
-Funcin expresiva do son. Caractersticas tcnicas. Adecuacin da msica e do son s intencins expresivas e comunicativas de quen as emite. Sistemas e equipos de captura, rexistro, tratamento e reproducin do son. -A tecnoloxa multimedia: concepto de multimedia. Caractersticas dos sistemas multimedia. Control informtico. Integracin de diferentes
153
fontes de informacin. Interactividade. Tipos de informacin que incorporan os sistemas multimedia. Xestin dos proxectos multimedia. -Proceso de producin de documentos multimedia: realizacin, edicin, posproducin. -Multimedia e internet. Multimedia en Galicia. OS
MEDIOS DE COMUNICACIN.
-Imaxes integradas. O cartel: orixes dos carteis (tecnolxicas, culturais e estticas). Desenvolvemento expresivo dos carteis. Manifestacins pioneiras e innovadoras. Vocacin publicitaria dos carteis. Esttica e impacto. A cultura de masas. A linguaxe dos carteis, integracin de texto e imaxe. Cartelismo en Galicia. -A prensa: a importancia da imprenta. Historia da prensa e das publicacins de masas. Anlise do medio. A linguaxe periodstica. Titular e portada. Cdigos deontolxicos. A prensa en Galicia. -A radio. Caractersticas tcnicas e expresivas. Os formatos. -A televisin. Linguaxe, caractersticas tcnicas e expresivas. Xneros televisivos. Os medios de comunicacin. A televisin do futuro, televisin interactiva. A radiotelevisin en Galicia. -Historia da radio e da televisin. A realidade creada polos medios. Linguaxe e tempo nos medios de comunicacin. Tempo real e diferido. Estudo de audiencias. Medios de servizo pblico. Reflexin sobre o poder dos medios de comunicacin e a importancia dunha visin critica. -Internet. Usos da rede. O futuro da rede. A
PUBLICIDADE.
-Definicin de publicidade. O proceso da comunicacin publicitaria. Propaganda, informacin e seducin. Conceptos relacionados coa publicidade (pblico obxectivo, estudo de mercado, avantaxe diferencial, posicionamento dun produto, as necesidades da persoa consumidora). As novas formas da publicidade: emprazamento de produtos, publicidade encuberta e subliminal.
154
-Publicidade de dimensin social, campaas humanitarias e mensaxes alternativas. -Os anuncios. A idea. O guin. A realizacin. Anlise crtica da publicidade. ANLISE
DE IMAXES E MENSAXES MULTIMEDIA.
-Lectura denotativa e connotativa das imaxes. -Anlise de imaxes fixas e en movemento. Valores formais, estticos, expresivos e de significado. -A incidencia das mensaxes segundo o medio emisor. -Anlise dos contidos das mensaxes multimedia e da internet. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Identificar os elementos bsicos da linguaxe audiovisual e utilizalos na realizacin de producins sinxelas. A travs deste criterio pretndese valorar o coecemento das compoentes esenciais que forman parte da producin de documentos audiovisuais, competencia que permitir realizar producins sinxelas de imaxe fixa e en movemento. 2. Identificar os avances que se produciron ao longo da historia no campo das tecnoloxas da informacin e a comunicacin e na evolucin esttica das mensaxes audiovisuais. Este criterio pretende avaliar a capacidade do alumnado para identificar a evolucin tecnolxica e esttica dos diferentes produtos audiovisuais a que ten acceso. 3. Establecer as diferenzas entre imaxe e realidade e as diversas formas de representacin. Con este criterio comprobarase a comprensin das semellanzas e disparidades existentes entre a vida real e a visin que dela nos ofrecen os medios audiovisuais e de comunicacin. 4. Analizar os elementos espaciais e temporais, caractersticas bsicas, significado e sentido na lectura de imaxes fixas e en movemento.
155
Este criterio pretende avaliar a comprensin por parte do alumnado das diferenzas existentes entre a lectura obxectiva e a subxectiva (denotacin e connotacin) dunha mesma imaxe ou producin audiovisual. 5. Analizar producins audiovisuais identificando as caractersticas dos distintos xneros e distinguindo os estereotipos mis comns presentes nos produtos audiovisuais. Este criterio pretende avaliar a capacidade do alumnado de adoptar unha visin crtica e selectiva sobre os diversos contidos da oferta radiofnica, televisiva e, en menor medida, cinematogrfica, diferenciando os distintos xneros e os tpicos mis comns presentes nos programas mis habituais. Valorarase igualmente a sa actitude cunha recepcin consciente, selectiva e crtica ante as producins audiovisuais. 6. Recoecer e xustificar as distintas funcins da publicidade, diferenciando os elementos informativos daqueloutros relacionados coa emotividade, a seducin e a fascinacin. Este criterio trata de comprobar que as alumnas e os alumnos saben distinguir os diferentes elementos e estratexias que inciden na recepcin das mensaxes publicitarias. Terase en conta o uso que fan da figura da muller os diferentes medios. 7. Identificar as posibilidades das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, con especial atencin aos medios de comunicacin de libre acceso, como a rede da internet. Pretndese valorar a asimilacin que fai o alumnado da utilidade e oportunidades que ofrecen os medios audiovisuais, avaliando todos os seus aspectos positivos e, tamn, aqueloutros que poden resultar mis negativos, como a oferta de contidos ilcitos ou ilegais. 8. Desenvolver actitudes de colaboracin en grupo. Con este criterio trtase de valorar as actitudes que favorezan comportamentos sociais dentro do grupo tales como o respecto cara s outras persoas; valorarase, as mesmo, o mantemento e limpeza de equipamentos e instalacins, a capacidade de discusin e crtica e mais a asuncin da necesaria xerarqua e orde no traballo que require calquera proxecto audiovisual. 9. Ser capaz de expresarse mediante o uso de mecanismos audiovisuais.
156
Con este criterio bscase valorar o grao de madurez que vai adquirindo o alumnado para facer uso dos medios audiovisuais na creacin de mensaxes que lle permitan expresarse nun medio en continua expansin. 10. Coecer e apreciar as producins de imaxe fixa e audiovisuais creadas no mbito fsico e cultural da Comunidade Autnoma de Galicia. Este criterio busca descubrir o coecemento que ten o alumnado do acervo cultural galego, tanto o clsico coma o emerxente, nos medios audiovisuais e de imaxe fixa. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Planificacin de actividades que permitan que o alumnado poida expresarse de xeito persoal dentro dun marco ben definido, con obxectivos e criterios claros en todo momento. -Adaptar os obxectivos e contidos da materia aos intereses e capacidades de cada alumna e alumno. -Potenciar a mirada crtica, de xeito que as alumnas e os alumnos poidan ser conscientes dos recursos empregados nas mensaxes audiovisuais e poidan construr a sa propia opinin sen interferencias externas, como persoas maduras e responsables. -Empregar e fomentar o uso das TIC, de xeito informativo e de xeito expresivo. -Realizar actividades que tean como resultado un produto final completamente terminado, de calidade e apto para ser presentado. -Potenciar a sensibilidade artstica e esttica e os valores positivos propios dunha sociedade harmoniosa e equilibrada. DEBUXO ARTSTICO I E II INTRODUCIN. O debuxo un medio de comunicacin que xorde como resposta do ser humano ao contorno con que se relaciona. Non o debemos entender
157
como un simple paso de cara creacin da obra de arte, pois tamn un medio que lle permite ao ser humano expresar as sas ideas, sensacins e sentimentos. Na sociedade contempornea a imaxe un dos medios de expresin mis comns e universais, que consegue ir mis al das fronteiras establecidas pola linguaxe da fala, permitindo transmitir ideas a travs da linguaxe grfica. A sa importancia queda patente desde o momento en que consegue converter boa parte das sas creacins en iconas que pasan a formar parte do patrimonio cultural da humanidade. Para poder organizar do xeito mis conciso posible esta materia, o currculo de debuxo artstico estrutrase en dous anos consecutivos, formulando os seus contidos en diferentes bloques baseados na dobre articulacin en que tradicionalmente se estrutura a funcin do debuxo, o debuxo narrativo e o descritivo. Apuntalar uns coecementos prcticos e tericos sobre estes dous niveis non implica a exclusin doutros (o debuxo de ilustracin, o debuxo de ornamentacin, o debuxo de expresin), senn que fai referencia orientacin primordial destes dous bloques, sen que por iso desatendamos os outros niveis nun plano secundario. Esta estrutura obedece necesidade proxectiva e expresiva da materia de debuxo, pensada para dotar o alumnado dunha poderosa ferramenta de ideacin e expresin, tanto a travs da proxeccin da idea mental, como a travs da observacin do mundo sensible, como fonte moi probable deste mundo de ideas. A materia do primeiro curso estrutrase principalmente en bloques de coecemento dos elementos que constiten a forma e a sa articulacin e organizacin no espazo, e de xeito mis superficial a interpretacin e percepcin da cor. Na materia de segundo afndase no estudo de relacins estruturais entre as formas e as sas variables espaciais e lumnicas. Explcase o sentido do debuxo desde distintas intencins comunicativas e desenvlvese o uso correcto dos seus instrumentos e materiais. Engadimos un bloque final especificamente dedicado representacin da figura humana, tradicionalmente tema principal de atencin ao longo da historia da arte, non s como referente esttico de cada unha das sas etapas, senn como referencia de medida e relacin entre a persoa e a sa propia producin.
158
A finalidade desta materia a de fomentar o desenvolvemento da sensibilidade artstica e a creatividade do alumnado, incorporando intencins expresivas sa linguaxe plstica ademais dos recursos procedementais propios da tcnica do debuxo. As mesmo, o estudo desta materia deber contribur a estimular a sensibilizacin esttica e a comprensin da obra artstica, para achegarse con interese e baixo un criterio propio historia da arte. OBXECTIVOS. A ensinanza do debuxo artstico no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer e distinguir os elementos bsicos que configuran a forma e empregalos correctamente na representacin de obxectos e estruturas. 2. Aprehender a estrutura interna dos obxectos que se representan e interpretala graficamente. 3. Distinguir os datos esenciais que configuran a forma, prescindindo dos detalles superfluos ou decorativos e atendendo s proporcins das distintas partes que a configuren para debuxar estruturas formais. 4. Utilizar e desenvolver a memoria visual e a retentiva para elaborar imaxes, tanto desde un punto de vista obxectivo como subxectivo. 5. Utilizar a observacin e o estudo directo das formas da natureza como fonte de reflexin para representacins de carcter subxectivo. 6. Interpretar unha forma ou conxunto de formas con diferentes intencins comunicativas ou expresivas. 7. Coecer e aplicar a terminoloxa bsica, as como os materiais, tcnicas e procedementos adecuados finalidade pretendida, adoptar criterios persoais e proceder de xeito racional na resolucin das propostas de traballo. 8. Coecer e utilizar os fundamentos tericos da cor e o seu uso nas creacins plsticas de xeito razoado e expresivo. 9. Achegar nos debuxos solucins expresivas de carcter subxectivo, como medio para desenvolver a sensibilidade esttica, a creatividade e o pensamento.
159
10. Coecer os fundamentos compositivos e aplicalos en obras propias e na anlise de obras alleas. DEBUXO ARTSTICO I CONTIDOS. A
FORMA.
PERCEPCIN
E DESCRICIN.
-Elementos bsicos na configuracin da forma. A lia como elemento configurador. -A perspectiva intuitiva e a sa aplicacin no debuxo artstico. A
DEFINICIN DO VOLUME.
-A mancha como elemento configurador do volume. O claroscuro. -A construcin das sombras. Valores tonais. -A iluminacin. Tipos de luz e o seu comportamento. A
ORGANIZACIN DO CADRO.
-Composicin intuitiva. O concepto de equilibrio visual. -Psicoloxa da forma. As leis visuais que rexen as relacins entre as formas do cadro. O
SENTIDO DO DEBUXO.
-Diferentes modos de ver e debuxar. Debuxo e funcin. -A expresin da subxectividade. A

COR.
PERCEPCIN
E INTERPRETACIN.
-Teora da cor. Natureza. Dimensins e comportamento da cor. -Expresividade da cor. INTRODUCIN

AOS MATERIAIS E S TCNICAS DO DEBUXO.
-Materiais, tiles e soportes bsicos.
160
-Introducin s tcnicas secas e sa aplicacin. CRITERIOS

DE AVALIACIN.
1. Utilizar adecuadamente a terminoloxa especfica dos distintos contidos da materia e utilizar correctamente os procedementos e materiais propostos. Valorarase a capacidade de seleccionar, relacionar e empregar a terminoloxa e os diversos materiais, adecundoos consecucin do obxectivo plstico desexado. 2. Describir graficamente as formas, prestando especial atencin s sas organizacins estruturais. Este criterio valora o desenvolvemento da capacidade cognitiva e dedutiva, baseada na observacin da estrutura das formas, e o grao de destreza obtido na consecucin da representacin dun obxecto con coherencia tanto formal como cromtica. O alumnado ten que reflectir a pluralidade formal existente na natureza de xeito claro e estruturado. 3. Describir graficamente obxectos do contorno, distinguindo neles elementos bsicos da configuracin da sa forma. Este criterio pretende comprobar o desenvolvemento da capacidade de observacin, anlise, reflexin e destreza para valorar a capacidade de estudo e expresin grfica da informacin visual que recibimos. 4. Representar con intencin descritiva e mediante o uso da lia formas tridimensionais sobre o plano, con atencin proporcin e s deformacins perspectivas sinxelas. Bscase con este criterio valorar a capacidade de analizar a forma a travs da lia, describndoa graficamente e utilizando as bases da perspectiva intuitiva con maior ou menor detalle. 5. Analizar a influencia da luz sobre obxectos de marcado carcter volumtrico por medio de lia e mancha e representalos tendo en conta os distintos valores tonais. Neste criterio valrase a grao de consecucin do gradiente que modele as superficies representadas desde o punto de vista lumnico, cromtico e textural. Para conseguir este fin demostrarase tanto o coecemento como a correcta utilizacin dos medios plsticos necesarios e mis adecuados.
161
6. Demostrar e aplicar o coecemento das leis bsicas da percepcin visual. Con este criterio trtase de valorar a capacidade do alumnado para plasmar nun espazo grfico bidimensional unha composicin de lectura correcta e plasticamente expresiva, froito do coecemento das leis de percepcin visual. 7. Demostrar o coecemento dos fundamentos da teora da cor, as sas dimensins e o seu comportamento e expresividade, a travs de modelos propostos baixo diferentes condicins lumnicas. Este criterio permite avaliar o grao de coecemento adquirido sobre teora da cor. As mesmo, valorarase a comprensin e asimilacin destes coecementos para a sa aplicacin prctica con fins expresivos. DEBUXO ARTSTICO II CONTIDOS. A
FORMA.
ANLISE
E MODIFICACIN DA FORMA.
-Percepcin e descricin obxectiva da forma. -Modelo analtico e modelo sinttico. -Retentiva e memoria visual. Consideracins mnemotcnicas. -Variacins da aparencia formal respecto ao punto de vista perceptivo. -A representacin da forma con fins expresivos. A
EXPRESIN DA SUBXECTIVIDADE.
-A psicoloxa da forma e a composicin. Estudo e aplicacin dos elementos compositivos que rexen a intencin expresiva das creacins plsticas. -Comportamento e interrelacin de formas tridimensionais no espazo. -Valor expresivo da luz e da cor. -A ruptura da tradicin figurativa e o nacemento de novas interpretacins da realidade.
162
CORPO HUMANO COMO MODELO.
-Anlise da figura humana. Relacins de proporcionalidade. -Nocins bsicas de anatoma artstica. -Estudo e representacin do movemento na figura humana. -Antropometra. Relacins da figura humana co espazo arquitectnico e co contorno natural. MATERIAIS
E AS TCNICAS DO DEBUXO.
AMPLIACIN
DE COECEMENTOS.
-Tcnicas secas mis comns e a sa aplicacin. -Introducin s tcnicas hmidas e sa aplicacin. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Saber interpretar unha mesma forma ou obxecto en diversos niveis icnicos en funcin das distintas intencins comunicativas utilizando correctamente a terminoloxa especfica, materiais e procedementos correspondentes. Con este criterio pretndese valorar a capacidade de percibir visualmente as formas e representalas axustndoas ao carcter e finalidade comunicativa pretendida, as como a eleccin e aplicacin adecuada da tcnica e dos materiais seleccionados. 2. Realizar debuxos descritivos de formas naturais e saber modificalas posteriormente segundo a sa intencin comunicativa. Con este criterio valorarase a captacin dos aspectos esenciais de formas naturais e as sas partes mis representativas e a sa posterior modificacin formal en funcin das distintas intencins comunicativas. 3. Representar graficamente as diferentes aparencias dun obxecto tendo en conta a sa orientacin respecto do punto de vista da persoa observadora. Mediante este criterio valorarase a capacidade para debuxar os cambios de aparencia dunha forma atendendo aos puntos de vista habituais e non habituais.
163
4. Representar graficamente conxuntos de volumes xeomtricos ou doutra natureza, aplicando os coecementos de proporcin e deformacins perspectivas. Pretndese valorar con este criterio o desenvolvemento da capacidade de representar as proporcins relativas dos volumes e os efectos provocados pola posicin dos mesmos no espazo. 5. Describir graficamente, de forma lineal, clara e explicativa, o esencial de formas retidas na memoria despois de ser observadas brevemente. Trtase de avaliar con este criterio o desenvolvemento da capacidade de memorizacin e retentiva visual e a representacin sinttica das formas observadas. 6. Debuxar a figura humana atendendo principalmente relacin de proporcins e expresividade do movemento. Trtase de avaliar con este criterio os coecementos bsicos de anatoma humana, as proporcins entre as distintas partes que a compoen, a sa posicin e a sa relacin co espazo. 7. Representar graficamente o contorno mis prximo co fin de expresar termos espaciais e efectos perspectivos de profundidade, as como a valoracin de proporcins e contrastes lumnicos. Valorarase con este criterio a eleccin intencionada e selectiva dos datos formais que expresen graficamente as formas e o espazo dos contornos elixidos, superando o rigor e exactitude dos sistemas de representacin tcnicos. 8. Coecer e apreciar a evolucin da interpretacin das formas nas vangardas artsticas do sculo XX. Con este criterio pretndese sensibilizar o alumnado na valoracin e actuacin crtica ante as diferentes expresins artsticas producidas durante o sculo pasado. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
Como lias metodolxicas no desenvolvemento deste currculo, propense, entre outras: -Relacionar a teora coa prctica, buscando a aplicacin do aprendido.
164
-Traballar con casos prcticos encamiados resolucin de problemas reais, presentes na vida coti. -Propiciar o traballo en grupo, respectando a iniciativa e creatividade de cada unha das persoas que o compoen. -Uso das novas tecnoloxas da informacin e comunicacin, tanto para a busca e seleccin de informacins especficas como para a elaboracin de proxectos creativos. -Potenciar a flexibilidade na eleccin de tratamentos ou recursos grficos na resolucin de proxectos. -Incidir na necesidade do esforzo e tenacidade para o logro de destrezas e precisin nos obxectivos previstos. DEBUXO TCNICO I E II INTRODUCIN. Desde a antigidade o ser humano utilizou o debuxo como un medio de representacin con que comunicarse e expresarse. O debuxo tcnico, cos seus primeiros pasos que se remontan mis de 2.000 anos na historia, representa aquela parte do debuxo que trata de darnos unha visin da realidade da forma mis fiable posible fronte ao debuxo artstico que busca comunicar ideas e sensacins. O debuxo tcnico tal como o entendemos na actualidade nace nos albores do sculo XIX e toma corpo con achegas posteriores tan decisivas coma a xeometra descritiva, que facilita a representacin de formas tridimensionais sobre superficies bidimensionais, e a normalizacin, aquel conxunto de regras e preceptos que garante o proceso de planificacin, elaboracin, aplicacin e mellora das distintas actividades relacionadas co deseo e a fabricacin do produto. Tradicionalmente os contidos desta materia agrpanse en tres grandes seccins, sempre relacionadas entre si, anda que con entidade propia: a xeometra mtrica aplicada, utilizada para resolver problemas xeomtricos e de configuracin de formas planas; a xeometra descritiva, que nos axuda a representar sobre un soporte plano o debuxo de formas e corpos volumtricos; e a normalizacin, que ten por obxectivo unificar os criterios da representacin grfica.
165
No desenvolvemento das actividades profesionais que se relacionan co debuxo tcnico, cada vez cobra mis forza o uso das novas tecnoloxas, polo que hoxe en da os deseos curriculares tratan de recoller o uso de programas asistidos por ordenador. Con todo, o seu uso non debe ser entendido como un contido curricular mis, senn como unha ferramenta de axuda nun futuro exercicio profesional e no mbito educativo. OBXECTIVOS. A ensinanza do debuxo tcnico no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Utilizar adecuadamente e con destreza tanto os instrumentos como a terminoloxa especfica do debuxo tcnico. 2. Valorar a importancia que ten o correcto acabamento e a presentacin do debuxo no referido diferenciacin dos distintos trazos que o configuran, a sa exactitude e a limpeza e o coidado do soporte. 3. Considerar o debuxo tcnico como unha linguaxe cientfica, valorando a necesidade de coecer a sa sintaxe para poder expresar e comprender a informacin. 4. Coecer e comprender os principais fundamentos da xeometra mtrica aplicada para resolver problemas de configuracin e descricin de formas no plano. 5. Comprender e empregar os sistemas de representacin para resolver problemas xeomtricos no espazo e representar figuras tridimensionais no plano. 6. Valorar a universalidade da normalizacin no debuxo tcnico e aplicar as principais normas UNE e ISO referidas obtencin, posicin e acoutamento das vistas das formas descritas. 7. Conseguir a destreza e a rapidez necesarias ao empregar o esbozo e a perspectiva a man alzada como medios de expresin grfica. 8. Planificar e reflexionar sobre o proceso de realizacin de calquera construcin xeomtrica tanto de forma individual como colectiva, sendo capaces de establecer con flexibilidade e responsabilidade as relacins necesarias naquelas actividades que requiran dun traballo colectivo.
166
9. Integrar os coecementos de debuxo tcnico dentro dos procesos tecnolxicos e en aplicacins da vida coti, revisando e valorando o estado de consecucin do proxecto ou actividade sempre que sexa necesario. 10. Interesarse polas novas tecnoloxas e os programas de deseo, utilizando e valorando as sas posibilidades na elaboracin dos planos tcnicos dun proxecto. DEBUXO TCNICO I CONTIDOS. ARTE
E DEBUXO TCNICO.
-Orixe e principais feitos da historia do debuxo tcnico. -A xeometra na arte. -A esttica do debuxo tcnico. DEBUXO -Trazados elementais. -Proporcionalidade e semellanza. Escalas. -Trazado de polgonos regulares. -Transformacins xeomtricas no plano: transformacins isomtricas. -Trazado de tanxencias. Definicin e trazado de curvas planas: valos, ovoides e volutas, espirais e hlices. SISTEMAS
DE REPRESENTACIN. XEOMTRICO.
-Fundamentos e finalidade dos distintos sistemas de representacin; caractersticas diferenciais. -O sistema didrico. Representacin do punto, recta e plano; as sas relacins e operacins (transformacins) mis usuais. -Os sistemas axonomtricos: isometra e perspectiva cabaleira. Representacin de slidos.
167
-O sistema cnico: perspectiva central e oblicua. Representacin de slidos. Anlise da eleccin do punto de vista na perspectiva cnica. NORMALIZACIN
E ELABORACIN DE ESBOZOS.
-Funcionalidade e esttica da descricin e da representacin tcnica. mbitos de aplicacin. O concepto de normalizacin. As normas fundamentais UNE, ISO. -Tipoloxa de acabamentos e de presentacin. O esbozo acotado. Os planos. O proxecto. -Utilizacin de tcnicas manuais, reprogrficas e infogrficas propias do debuxo tcnico. -A elaboracin de esbozos. O esbozo e sa xestacin creativa. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Resolver problemas xeomtricos, valorando o mtodo e o razoamento utilizados na sa construcin, as como o seu acabamento e presentacin. Coa aplicacin deste criterio pretndese avaliar o nivel acadado polo alumnado no dominio dos trazados xeomtricos fundamentais no plano e a sa aplicacin prctica na construcin de tringulos, cuadrilteros e polgonos en xeral, construcin de figuras semellantes e transformacins xeomtricas bsicas. 2. Utilizar e construr escalas grficas tanto para a interpretacin como para a elaboracin de planos e debuxos. Este criterio indicar en que medida se comprendeu o fundamento das escalas, como concepto abstracto-matemtico e aplicadas a distintas situacins que se poden dar na vida coti, xa sexa para interpretar as medidas nun plano tcnico, mapa ou diagrama, ou para elaborar debuxos tomados da realidade. 3. Desear e/ou reproducir formas non excesivamente complexas, que na sa definicin contean enlaces entre circunferencia e recta e/ou entre circunferencias. A travs deste criterio valorarase a aplicacin prctica dos coecementos tcnicos dos casos de tanxencias estudados de forma illada.
168
Valorarase especialmente o proceso seguido para a sa resolucin, as como a precisin na obtencin dos puntos de tanxencia. 4. Elaborar e participar activamente en proxectos de construcin xeomtrica cooperativos, aplicando estratexias propias adecuadas linguaxe do debuxo tcnico. A aplicacin deste criterio permitir avaliar se o alumnado capaz de traballar en equipo, mostrando actitudes de cooperacin, tolerancia e flexibilidade. 5. Utilizar o sistema didrico para representar volumes sinxelos e formas polidricas, as como as relacins espaciais entre punto, recta e plano. A aplicacin deste criterio permitir coecer o grao de abstraccin adquirido e, xa que logo, o dominio ou non do sistema didrico para representar no plano elementos situados no espazo, relacins de pertenza, posicins de paralelismo e de perpendicularidade ou distancia. 6. Realizar perspectivas axonomtricas e cnicas de corpos, definidos polas sas vistas principais e viceversa, executadas a man alzada e/ou deliadas. Con este criterio pretndese avaliar, tanto a visin espacial desenvolta polo alumnado, como a capacidade de relacionar entre si o sistema didrico co axonomtrico e a coa perspectiva cnica, ademais de valorar as habilidades e destrezas adquiridas no manexo dos instrumentos de debuxo e no trazado a man alzada. 7. Representar pezas e elementos industriais ou de construcin sinxelos, valorando a correcta aplicacin das normas referidas a vistas, anotacin e simplificacins indicadas na representacin. Proponse este criterio como medio para avaliar en que medida o alumnado capaz de expresar graficamente un produto ou un obxecto, coa informacin necesaria para a sa posible fabricacin ou realizacin, aplicando as normas exixidas no debuxo tcnico. 8. Culminar os traballos de debuxo tcnico, utilizando os diferentes procedementos e recursos grficos, de forma que estes sexan claros, limpos e respondan ao obxectivo para o que foron realizados. Con este criterio qurese valorar a capacidade para dar distintos tratamentos ou aplicar diferentes recursos grficos ou informticos, en fun-
169
cin do tipo de debuxo que se vai realizar e das sas finalidades. Este criterio non deber ser un criterio illado, senn que deber integrarse no resto dos criterios de avaliacin na medida que lles afecte. DEBUXO TCNICO II CONTIDOS. TRAZADOS
XEOMTRICOS.
-Trazados no plano: ngulos na circunferencia, arco capaz. -Proporcionalidade e semellanza: escalas normalizadas, tringulo universal de escalas e de escalas transversais. -Polgonos: construcin de tringulos, aplicacin do arco capaz. Construcin de polgonos regulares a partir do lado. -Potencia. -Transformacins xeomtricas no plano: transformacins isomrficas: a homoloxa, a afinidade e a inversin. -Tanxencias: aplicacin dos conceptos de potencia e de inversin. -Curvas cnicas e tcnicas. SISTEMAS
DE REPRESENTACIN.
-Sistema didrico: abatementos, xiros e cambios de plano. Verdadeiras magnitudes e interseccins. Representacin de formas polidricas e de revolucin. Representacin de poliedros regulares. Obtencin de interseccins con rectas e planos. Obtencin de desenvolvementos. -Sistema axonomtrico ortogonal e oblicuo: fundamentos, proxeccins, coeficientes de reducin. Obtencin de interseccins e verdadeiras magnitudes. Representacin de figuras polidricas e de revolucin. -Sistema cnico: fundamentos e elementos do sistema. Perspectiva central e oblicua. Representacin do punto, da recta e do plano. Obtencin de interseccins. -Sistema de planos acotados. Representacin do punto, recta e plano; as sas relacins e operacins (transformacins) mis usuais.
170
NORMALIZACIN. -Anlise e exposicin das normas referentes ao debuxo tcnico. -Principios de representacin: posicin e denominacin das vistas no sistema europeo e americano. Eleccin das vistas e vistas particulares. -Principios e normas xerais de acotacin no debuxo industrial e no debuxo de arquitectura e construcin. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Resolver problemas xeomtricos valorando o mtodo e o razoamento das construcins, o seu acabamento e presentacin. Coa aplicacin deste criterio pretndese saber o nivel alcanzado no coecemento e dominio dos trazados xeomtricos no plano e a sa aplicacin prctica na construcin de tringulos, cuadrilteros e polgonos en xeral e construcin de figuras semellantes, equivalentes, homlogas ou afns a outras dadas. 2. Executar debuxos tcnicos a distinta escala, utilizando a escala establecida previamente e as escalas normalizadas. Trtase de valorar a capacidade para aplicar na prctica os conceptos relativos s escalas as como o traballo con distintas escalas grficas na execucin ou reproducin de debuxos tcnicos. Valorarase igualmente a destreza e a precisin. 3. Resolver problemas de tanxencias de xeito illado ou inseridos na definicin dunha forma, xa sexa esta de carcter industrial ou arquitectnico. A travs deste criterio valorarase, tanto o coecemento terico como a sa aplicacin prctica na definicin de formas constitudas por enlaces. Valorarase especialmente o proceso seguido na sa resolucin e a precisin na obtencin dos puntos de tanxencia. 4. Resolver problemas xeomtricos relativos s curvas cnicas en que intervean elementos principais destas, interseccins con rectas ou rectas tanxentes. Trazar curvas tcnicas a partir da sa definicin. Este criterio permitir coecer o grao de comprensin adquirido das propiedades e caractersticas das curvas cnicas e tcnicas, para podelas
171
definir graficamente a partir de distintos supostos. Valorarase ademais do proceso seguido na resolucin do problema, a exactitude e precisin na definicin das curvas ou dos puntos de interseccin ou tanxencia. 5. Utilizar o sistema didrico para resolver problemas de posicionamento de puntos, rectas, figuras planas e corpos, e as relacins que establecen entre elas no espazo. A intencin deste criterio valorar o nivel acadado polo alumnado na comprensin do sistema didrico e na utilizacin dos mtodos da xeometra descritiva para representar formas planas ou corpos e as sas relacins. 6. Realizar a perspectiva dun obxecto definido polas sas vistas ou seccins e viceversa, executadas a man alzada e/ou delineadas. Pretndese avaliar con este criterio a visin espacial desenvolta e a capacidade de comprender e relacionar os distintos sistemas de representacin estudados, ademais de valorar as habilidades e destrezas adquiridas no manexo dos instrumentos e no trazado a man alzada. 7. Definir graficamente pezas e elementos industriais ou de construcin, aplicando correctamente as normas referidas a vistas, cortes, seccins, roturas e anotacin. Establcese este criterio para avaliar en que medida o alumnado capaz de elaborar os planos tcnicos necesarios para describir e/ou fabricar un obxecto ou elemento, de acordo coas normas establecidas no debuxo tcnico. 8. Empregar o sistema de planos anotados, xa sexa para resolver problemas de interseccins, xa para obter o perfil dun terreo a partir das sas curvas de nivel. Mediante a aplicacin deste criterio, avaliarase o nivel de coecemento do sistema de planos acotados para utilizalos na resolucin de casos prcticos. As mesmo, a utilizacin de escalas permitir igualmente, coecer o nivel de integracin dos coecementos que se van adquirindo. 9. Culminar os traballos de debuxo tcnico, utilizando os diferentes recursos grficos, de forma que estes sexan claros, limpos e respondan ao obxectivo para os que foron realizados.
172
Con este criterio qurese valorar a capacidade para dar distintos tratamentos ou aplicar diferentes recursos grficos ou ata informticos, en funcin do tipo de debuxo que se vai realizar e das distintas finalidades deste. Este criterio deber integrarse no resto de criterios de avaliacin na medida que lles afecte. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
Como lias metodolxicas no desenvolvemento deste currculo, propense, entre outras: -Relacionar a teora coa prctica, buscando a aplicacin do aprendido. -Traballar con casos prcticos encamiados resolucin de problemas reais, presentes na vida coti. -Propiciar o traballo en grupo, respectando a iniciativa e creatividade de cada unha das persoas que o compoen. -Uso das novas tecnoloxas da informacin e comunicacin, tanto para a busca e seleccin de informacins especficas como para a elaboracin de proxectos creativos. -Potenciar a flexibilidade na eleccin de tratamentos ou recursos grficos na resolucin de proxectos. -Incidir na necesidade do esforzo e tenacidade para o logro de destrezas e precisin nos obxectivos previstos. DESEO INTRODUCIN. O deseo podera dicirse, que , sobre todo, un medio de humanizacin dos procesos industriais. O deseo nace como unha profesin dedicada a proxectar os produtos, as mensaxes e os ambientes que nos rodean. Mellora as sas calidades estticas, achegando contidos culturais e optimizando o seu funcionamento. Os principios tericos do deseo teen os seus fundamentos nas teoras formuladas na Escola da Bauhaus a principios do sculo XX.
173
Posteriormente xorden novas correntes, asociadas s transformacins sociais, culturais e polticas que se van sucedendo. Hoxe en da, a identidade desta disciplina est tamn en proceso de transformacin. Pasamos dunha sociedade da demanda a unha sociedade da oferta e o impacto da revolucin tecnolxica tamn vai mais al da substitucin dunhas ferramentas por outras mis eficaces. A tendencia parece dirixida a formular problemas mis que a solucionalos, desatendendo o moito que queda por resolver. Ante o papel relevante do deseo neste contexto de cambio, o ensino debe interpor recursos conceptuais e metodolxicos. A materia de deseo est orientada a proporcionar unha base slida acerca dos principios e fundamentos que constiten esta actividade, as como a fomentar o proceso de reflexin e anlise sobre unha prctica tan significativa na actualidade. Os coecementos adquiridos na rea de educacin plstica e visual, na que xa aparecan contidos relacionados co mundo do deseo, achegaron unha base formativa de tipo xeral. O carcter aberto e interdisciplinario do contexto da materia compltase co resto das materias propias da modalidade sen renunciar propia especificidade dos contidos da mesma. Estes contidos agrpanse en catro bloques que fan referencia aos fundamentos do deseo, en xeral, e sa aplicacin; ao deseo grfico, deseo de obxectos e deseo do espazo habitable. Esta presentacin responde intencin de agrupar saberes e procedementos. Por iso o seu desenvolvemento non debe entenderse de forma lineal. OBXECTIVOS. A ensinanza de deseo no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer os principios e fundamentos que constiten a actividade de deseo. 2. Comprender as races do deseo, a evolucin do concepto, os seus diferentes mbitos de aplicacin e os factores que o condicionan. 3. Analizar e recoecer os condicionantes funcionais e as funcins simblicas no deseo actual.
174
4. Comprender a importancia de facer un uso non sexista da linguaxe visual, as como valorar a necesidade de non recorrer aos estereotipos nas mensaxes das sas propias creacins. 5. Desenvolver unha actitude crtica sobre a idoneidade das solucins de deseo ofrecidas. 6. Valorar o papel de Galicia dentro do panorama da creacin e da industria asociada ao deseo. 7. Valorar a importancia dos mtodos no proceso de deseo e aplicalos no seu uso. 8. Resolver propostas de deseo, de distintos mbitos e baixa tecnoloxa, de forma satisfactoria. 9. Discernir entre valores estticos asociados a valores funcionais, fronte a ornamento e artificio. 10. Saber escoller e usar as tcnicas grfico-plsticas axeitadas para cada proxecto e empregalas de forma correcta. 11. Coecer e experimentar as diferentes relacins compositivas e posibilidades que poden xerar os elementos visuais. 12. Comprender o papel do deseo na cultura contempornea como referente de correntes estticas. 13. Recoecer a capacidade desta actividade para influr no contorno e recibir a sa influencia. 14. Desenvolver hbitos de traballo e investigacin que animen o alumnado a superarse. 15. Valorar e respectar o traballo das outras persoas e a cooperacin como mtodo de traballo. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Valoracin e recoecemento da importancia do deseo na sociedade actual e da sa contribucin ao progreso e a unha mellor calidade de vida para as persoas.
175
-Recoecemento da influencia do contexto social na demanda e producin de obxectos de deseo. -Identificacin dentro do sistema icnico do medio cultural do alumnado de manifestacins ou produtos de deseo. -Desenvolvemento da capacidade analtica e sinttica do alumnado, mellorando a sa capacidade para tomar decisins responsables, fundamentadas e crticas. -Fomento da participacin do alumnado ante as controversias que poidan xurdir nos procesos de elaboracin e resolucin de problemas de deseo. Busca, seleccin e comunicacin de informacin e de conclusins empregando diferentes recursos e ferramentas, as como a terminoloxa axeitada. -Valoracin das consecuencias ambientais da evolucin tecnolxica e mais da explotacin de recursos naturais e recoecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable. O
DESEO E O SEU CONTEXTO.
-Ideoloxa: carcter social, cultural e artstico do deseo. -Evolucin: da artesana industria. -Campos de aplicacin do deseo: deseo grfico, industrial, interiorismo, deseo de moda, xoiara, etc. Aproximacin realidade social, cultural e industrial asociada ao deseo en Galicia. -Aplicacin dos mtodos de deseo (creatividade, proxecto, maqueta, prototipo). DESEO
GRFICO.
-Anlise das funcins comunicativas do deseo grfico: identidade, informacin e persuasin. -Elementos bsicos da forma: o punto, a lia e o plano. Formas xeomtricas bsicas. Investigacin sobre as devanditas formas. -A linguaxe visual: estrutura, composicin e aplicacins.
176
-Planificacin do espazo. Repeticin e ordenacin: redes modulares. Simetra. Dinamismo. Deconstrucin. -A cor: uso plstico e psicolxico. -A textura: tipos e aplicacins. -A tipografa: familias tipogrficas, evolucin, caractersticas e aplicacins. -reas de aplicacin do deseo grfico. -O cartel: caractersticas e evolucin histrica. -A identidade e a publicidade: marcas e logotipos. -A sinaltica: caractersticas e aplicacins. -Tcnicas grficas aplicadas ao deseo: augada, colaxe, infografa. DESEO
DE OBXECTOS.
-Nocins de antropometra, ergonoma e binica. -Sistemas de representacin: sistema didrico e axonometras. Acotacin, seccins, escalas e esbozos. Aplicacins. -Deseo de produto: proceso industrial. Nocins bsicas sobre materiais, cor e sistemas de fabricacin. Obxecto simple e obxecto articulado. -Principais acontecementos da historia do deseo industrial: o movemento Arts and Crafts, a Bauhaus, a Escola de Ulm, o deseo mediterrneo, o deseo escandinavo e outros. DESEO
DO ESPAZO HABITABLE.
-Aplicacins de escalas nos distintos sistemas de representacin. -A perspectiva cnica. -Organizacin do espazo habitable: distribucin, itinerarios, percorridos. A proxmica e a psicoloxa do espazo. -Estudo da cor, luz, texturas e ambientacin.
177
-Os factores ambientais no deseo de espazos habitables. -Nocins bsicas de materiais e instalacins. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar os elementos bsicos da linguaxe visual para establecer diferentes relacins compositivas e recoecer posibles aplicacins destas estruturas en obxectos concretos de deseo. Este criterio busca valorar a capacidade compositiva, o uso adecuado dos elementos visuais e as sas relacins, as como as sas posibilidades expresivas, especialmente o uso da cor: as sas calidades funcionais e estticas e a sa adecuacin s diferentes aplicacins segundo cdigos semnticos e psicolxicos. 2. Realizar proxectos elementais de deseo grfico no campo da identidade, da sinalizacin, da edicin e da publicidade. Este criterio trata de avaliar a capacidade de aplicar os coecementos adquiridos na execucin de proxectos concretos de deseo grfico: composicin, metodoloxa, linguaxe formal, linguaxe simblica, retrica e condicionamentos funcionais. 3. Comprender as relacins do deseo coa natureza, a sociedade, a ideoloxa e a tica. Coecer e describir as caractersticas fundamentais dos movementos histricos, correntes e escolas mis relevantes da historia do deseo. A travs deste criterio pretndese avaliar se se comprende o deseo como unha actividade conectada sempre cun contorno natural e/ou cultural en que os factores especficos do deseo se atopan sempre mediatizados por factores contextuais. Tamn avaliar se se recoecen as correntes e escolas mis relevantes. 4. Facer uso do mtodo axeitado para o desenvolvemento proxectual do obxecto de deseo. O obxectivo deste criterio e saber se se valora a importancia da metodoloxa como ferramenta para a formulacin, desenvolvemento e comunicacin acertada do proxecto. 5. Determinar as principais familias tipogrficas, establecendo nocins elementais de lexibilidade, estrutura, espazado e composicin.
178
Con este criterio pretndese comprobar a capacidade para usar de forma axeitada a tipografa seguindo criterios acertados na sa eleccin e composicin. 6. Analizar diferentes obxectos de deseo, e determinar a sa idoneidade, realizando en cada caso un estudo da sa dimensin pragmtica, simblica e esttica. A travs deste criterio pdese xulgar a capacidade para analizar os aspectos formais, estruturais, semnticos e funcionais de diferentes obxectos de deseo, que podern ser obxectos naturais, obxectos simples ou articulados de uso cotin, ou obxectos propios de deseo grfico. 7. Coecer nocins bsicas de ergonoma e antropometra co fin de aplicalas no deseo. Este criterio trata de valorar o coecemento e a posta en prctica de condicionamentos tan importantes como as medidas do corpo humano (estticas e dinmicas) e as sas caractersticas co fin de optimizar o uso dun obxecto de deseo. 8. Realizar unha proposta elemental de deseo industrial, co fin de desear un obxecto seguindo un proceso metodolxico axeitado na sa formulacin, representacin e execucin. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para adecuar e articular os condicionamentos que inciden no deseo, axustando os materiais, cor e procesos de fabricacin sa proposta, as como a correcta utilizacin de tcnicas e sistemas de representacin. 9. Realizar un proxecto elemental de espazo habitable, empregando un proceso metodolxico axeitado no desenvolvemento do proxecto. Este criterio servir para avaliar a capacidade de atopar solucins de habitabilidade, distribucin e circulacin no espazo, adecuando o uso de materiais, iluminacin, cor e instalacins, empregando correctamente as tcnicas e sistemas de representacin. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O ensino da materia de deseo debe ser creativa e propulsora da creatividade; dinmica e que invite actividade. Por iso o labor docente se basear nas seguintes estratexias:
179
-Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado, para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Presentar propostas de traballo que transcendan o mbito disciplinar e tean en conta a realidade tecnolxica, social, cultural e tica en que estn inmersos para fomentar a motivacin persoal. -Empregar e fomentar o uso das TIC, tanto para informarse como para comunicarse, as como para analizar produtos procedentes de distintos medios de comunicacin cun sentido crtico e esttico. -Crear contextos de aprendizaxe que favorezan que o alumnado se implique, planificando e avaliando os seus procesos de aprendizaxe, identificando as sas dificultades e buscando estratexias que favorezan a construcin de coecemento. -Fomentar a autonoma e a iniciativa persoal, as como a creatividade, a travs da realizacin de proxectos experimentais de deseo por parte do alumnado. -Considerar as implicacins sociais, culturais e artsticas do deseo e as posibles relacins con outros campos de coecemento. HISTORIA DA ARTE INTRODUCIN. O obxecto de estudo desta materia a obra de arte como produto resultante da creatividade e da actuacin humana en dilogo permanente co tempo e co espazo, que se expresa cos seus propios cdigos e enriquece a visin global da realidade e as sas formas de facerse manifesta. A finalidade principal da materia, presente nunha educacin artstica vinculada ao mundo das humanidades e para o alumnado que opta por unha formacin especfica no campo das artes, consiste en observar, analizar, interpretar, sistematizar e valorar as obras de arte, situndoas no seu contexto temporal e espacial. A travs dela aprndese a percibir a arte como unha linguaxe con mltiples cdigos que permiten comunicar ideas e compartir sensacins, proporcionando coecementos especficos para percibir a linguaxe das formas das artes plsticas, enriquecidos progresivamente coa achega doutras manifestacins procedentes da creacin e da
180
comunicacin visual. Todo iso contribe, pola sa vez, a ampliar a capacidade de ver e ao desenvolvemento da sensibilidade esttica. Por outra parte, as obras de arte, como expresin dunha realidade e manifestacin da actividade humana, son testemuas histricas con que visualizamos e recreamos, dalgn xeito, unha poca e a sa sociedade. O seu estudo adquire significado no seu contexto sociocultural como punto de partida para a anlise dos diferentes factores e circunstancias implicadas no proceso de creacin, vez que ensina a apreciar a arte contextualizada na cultura de cada momento histrico e en relacin con outros campos de actividade e coecemento. O alumnado xa tratou sucintamente estes contidos na rea de ciencias sociais, xeografa e historia ao longo da etapa anterior, achegndose s diferentes manifestacins culturais e artsticas de cada poca histrica estudada cunha especial atencin ao patrimonio cultural galego. O estudo da evolucin da arte cntrase nos principais estilos artsticos da cultura de occidente, dada a carga horaria da materia. A amplitude que comporta refrese ao conxunto da creacin artstica mantendo a lxica interna da disciplina mediante unha visin global, exixe realizar unha axustada seleccin de contidos que permita unha aproximacin xeral ao desenvolvemento dos principais estilos, vez que asegure achegar o alumnado comprensin da arte contempornea e ao papel da arte no mundo actual. A dificultade de abranguer a amplitude e complexidade da historia da arte fai necesaria unha seleccin destes contidos que permita unha aproximacin xeral ao desenvolvemento da arte de occidente, cunha especial atencin arte contempornea e de Galicia. O agrupamento temtico presntase establecido con carcter cronolxico, o que permite un enfoque en que, ao proporcionar unha visin de conxunto, necesariamente concisa, se dea prioridade comprensin dos trazos esenciais que caracterizan a creacin artstica nas sas achegas relevantes. Resulta procedente a anlise de obras de arte concretas para estudar, a partir delas, as principais concepcins estticas de cada estilo, os seus condicionantes histricos, as sas variantes xeogrficas e as diversas valoracins e interpretacins de que foron obxecto a travs do tempo. Hai que insistir en que a perspectiva debe ser eminentemente prctica; nela, debe perseguirse a participacin activa do alumnado e o debate pblico de opinins ao fo das cuestins suscitadas polo profesorado. Anda as, a materia non debe desligarse por completo dunhas
181
bases tericas, que deben vir fundamentalmente da man das propias fontes histricas. O coecemento destes contidos desenvolver a cultura do alumnado; a integracin de todos eles engade ao seu acervo acadmico habilidades e estratexias metodolxicas que lle posibilitarn acceder e procesar os datos para, posteriormente, reflexionar autonomamente sobre eles. As, a sa incorporacin habilitar para situar, comprender, asimilar e comentar calquera obra de arte que se someta sa consideracin. O importante que, unha vez cursada esta materia, o alumnado adquira unha formacin mis ampla, unha visin mis global do lugar que ocupa a historia da arte na historia da humanidade e posa criterio para establecer xuzos estticos propios. A materia contribe, ademais, valoracin e gozo do patrimonio artstico, partindo da sa importancia como sinal de identidade, considerando os desafos que presenta a sa conservacin e o potencial de recursos que contn, o que constite outro motivo fundamental que demanda unha adecuada formacin que promova o seu coecemento, deleitacin e conservacin, como legado que debe transmitirse s xeracins do futuro e, dunha forma moi especial, s de Galicia. OBXECTIVOS. O ensino da historia da arte no bacharelato ter como finalidade desenvolver as seguintes capacidades: 1. Comprender e valorar as diferenzas na concepcin da arte no tempo e no espazo, mediante a observacin e o estudo de obras diversas, valorando en cada caso as sas funcins, as como a interrelacin dos mltiples factores que explican a sa evolucin ao longo da historia. 2. Entender as obras de arte como resultado da creatividade artstica e da capacidade tcnica por unha banda e, por outra, como obxecto de observacin e de gozo esttico. 3. Estudar as obras de arte mediante a aplicacin dun mtodo de anlise e interpretacin dos diferentes compoentes da linguaxe artstica con sensibilidade e creatividade, para afondar con rigor no seu coecemento. 4. Recoecer e caracterizar, situndoas no tempo e no espazo, as manifestacins artsticas mis destacadas dos principais estilos e artistas
182
da arte occidental, con especial atencin a Galicia, valorando a sa influencia ou pervivencia en etapas posteriores. 5. Contribur de forma activa conservacin do patrimonio cultural, valorndoo como fonte de riqueza e legado que debe transmitirse s xeracins futuras, rexeitando aqueles comportamentos que o deterioren. 6. Establecer valoracins propias e crticas sobre diferentes obras da arte occidental, ou doutras culturas, empregando con rigor e precisin a terminoloxa especfica precisa, desenvolvendo desta forma o gusto persoal e a capacidade de gozo esttico. 7. Realizar actividades de investigacin en que sexa necesario analizar, interpretar e contrastar informacin obtida de diferentes fontes, como medio para afondar no coecemento dos distintos aspectos da historia da arte. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-A arte como expresin humana no tempo e no espazo: significado da obra de arte. -Aplicacin dun mtodo de anlise e interpretacin de obras de arte significativas en relacin cos estilos e artistas relevantes. -Emprego dunha linguaxe tcnica axeitada. -A obra artstica no seu contexto histrico. Funcin social da arte nas diferentes pocas: artistas, mecenas e clientes. As mulleres artistas e as mulleres na arte. -A peculiaridade da linguaxe plstica e visual: materiais, tcnicas e elementos formais. Importancia da linguaxe iconogrfica. -Elaboracin de valoracins crticas e persoais sobre obras de arte concretas de diferentes perodos estilsticos, considerando o contexto en que foron creadas. -Realizacin de traballos de investigacin relativos a diferentes aspectos da historia da arte, seleccionando e empregando informacin procedente de diversas fontes.
183
-Actitude activa fronte conservacin do patrimonio artstico e o seu coecemento, as como ante a sa transmisin s demais persoas do contorno. RACES
DA ARTE EUROPEA: O LEGADO DA ARTE CLSICA.
-Grecia, creadora da linguaxe clsica: a arquitectura grega. As ordes. O templo e o teatro. A acrpole de Atenas. A evolucin da escultura grega. -A visin do clasicismo en Roma: a arquitectura romana. A cidade. Tipoloxas construtivas. A escultura. O retrato. O relevo histrico. -A arte na Hispania romana e a sa presenza en Galicia. -Achegas da primeira arte cristi: a baslica. A nova iconografa. -Arte bizantina. A poca de Xustiniano: Santa Sofa de Constantinopla e San Vital de Ravena. NACEMENTO
DA TRADICIN ARTSTICA OCCIDENTAL: A ARTE MEDIEVAL.
-O prerromnico: contexto europeo. O prerromnico espaol e a sa incidencia en Galicia: visigodo e asturiano. A arte mozrabe. -A arte islmica: orixes e trazos distintivos da arte islmica. A arte hispanorabe. -A arte romnica como primeira definicin de occidente. A arquitectura: igrexas e mosteiros. O mosteiro de Cluny. As artes plsticas: a escultura e a pintura mural; funcin didctica. A arte no Camio de Santiago. O romnico en Galicia. -Innovacins cara ao gtico. Os mosteiros cistercienses en Galicia. -A arte gtica como expresin da cultura urbana; humanizacin e naturalismo. O sistema construtivo: a catedral gtica e outras tipoloxas urbanas. As artes plsticas: escultura, pintura e retablos, vidreiras; o Trecento italiano. O gtico espaol. DESENVOLVEMENTO
E EVOLUCIN DA ARTE EUROPEA NO MUNDO MODERNO.
-O Renacemento. Os precedentes italianos e a contribucin do primitivismo flamenco. O humanismo.
184
-O Quattrocento italiano: a reformulacin da linguaxe clsica. A arquitectura. A renovacin da escultura. Novos sistemas de representacin na pintura. -O Cinquecento: clasicismo e manierismo na arte italiana. O templo, o pazo e a vila. A escultura. A evolucin da pintura. O Renacemento no resto de Europa. -O Renacemento en Espaa. Arquitectura: inicios, clasicismo e manierismo. Escultura. A pintura: o substrato flamenco e a influencia italiana; o Manierismo. -Unidade e diversidade do Barroco. A linguaxe artstica ao servizo do poder civil e eclesistico. Orixes do Barroco: Italia. Arquitectura, escultura e pintura. A arquitectura clasicista de Francia. A pintura en Flandres e Holanda. Outras manifestacins artsticas europeas. -O Barroco hispnico. Urbanismo e arquitectura. A imaxinara. O Sculo de Ouro da pintura espaola. O Barroco galego: arquitectura civil e relixiosa. -A arte ao final do Antigo Rxime. O Rococ e o neoclasicismo: caractersticas xerais. Arquitectura, pintura e escultura. A sa presenza en Espaa. O
SCULO
XIX:
A ARTE DUN MUNDO EN TRANSFORMACIN.
-A personalidade independente de Goya. -A Revolucin Industrial e o impacto dos novos materiais na arquitectura: do Eclecticismo ao Modernismo. -Nacemento do urbanismo moderno. -As artes plsticas do Romanticismo ao Impresionismo. A
RUPTURA DA TRADICIN: A ARTE NA PRIMEIRA METADE DO SCULO
XX.
-As vangardas nas artes plsticas. Influencia das tradicins non occidentais. Fauvismo, Expresionismo, cubismo e as sas variantes. Os inicios da abstraccin. Dad e o Surrealismo. Novas formas na escultura. -Renovacin da linguaxe arquitectnica: arquitectura funcional e orgnica. O urbanismo no sculo XX.
185
-Arquitectura en Galicia. As artes plsticas. A

ARTE NO NOSO TEMPO: UNIVERSALIZACIN DA ARTE.
-O estilo internacional na arquitectura. A arquitectura posmoderna. A transvangarda, o novo realismo, o Posmodernismo. Do happening s instalacins. -As artes plsticas. O Expresionismo abstracto e o Informalismo, a abstraccin pospictrica, a pop art, Hiperrealismo, arte conceptual. ltimas tendencias. -Perspectiva da arte en Galicia na segunda metade do sculo XX. -O patrimonio artstico como riqueza cultural e trazos de identidade. A preocupacin pola sa conservacin. Bens que integran o patrimonio artstico espaol e galego. Museos e coleccins representativas. A
ARTE E A CULTURA VISUAL DE MASAS.
-Arte e cultura visual de masas: a arte como ben de consumo. -Novos sistemas visuais: fotografa, cine, cartelismo, combinacin de linguaxes expresivas. O impacto das novas tecnoloxas na difusin e na creacin artstica. -O cartel e o deseo grfico. A banda deseada. -A aplicacin arte das novas tecnoloxas. -Tendencias actuais en Galicia. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Analizar e comparar os cambios producidos na concepcin da arte e das sas funcins en distintos momentos histricos e en diversas culturas. Mediante este criterio trtase de avaliar se o alumnado, logo de analizar e contrastar as diferenzas no concepto de arte e as sas funcins, asume a complexidade destes conceptos e comprende as razns dos cambios que se producen neles.
186
2. Analizar e interpretar obras de arte empregando un mtodo que tea en conta os elementos que as conforman (materiais, formas, tratamento do tema, personalidade do e da artista, clientela, tcnicas utilizadas, etc.), as como a sa relacin co contexto histrico e cultural en que foron creadas, valorando a participacin correcta. Este criterio serve para comprobar que o alumnado manexa con soltura os conceptos relativos aos elementos que configuran unha obra de arte e que sabe utilizar procedementos bsicos para a sa anlise e interpretacin, tendo sempre presente o contexto histrico en que foi creada. Ademais considranse tamn as sas achegas subxectivas, valorando a sa creatividade. 3. Identificar en obras de arte representativas dunha poca ou momento histrico as caractersticas mis destacadas que permitan relacionalas cun determinado estilo artstico ou con artistas, valorando, se o caso, a diversidade de correntes que poden coincidir nunha mesma poca. A travs deste criterio pretndese avaliar se o alumnado comprende o concepto de estilo e se recoece en obras concretas os trazos caractersticos mis destacados que configuran os estilos artsticos mis representativos da arte occidental ou, se o caso, as peculiaridades das e dos artistas. Valorarase, non tanto a clasificacin canto a argumentacin que se realice para xustificar a devandita pertenza, as como a claridade na exposicin das sas ideas e a precisin na linguaxe. 4. Caracterizar os principais estilos artsticos da tradicin cultural europea e describir os seus trazos bsicos, situalos nas coordenadas espacio-temporais e relacionalos co contexto en que se desenvolven. Con este criterio trtase de valorar se o alumnado pose unha visin global da evolucin da arte occidental e capaz de recoecer os elementos peculiares de cada perodo, de situalos no tempo e de poelos en relacin co seu contexto histrico. 5. Analizar e comparar distintas concepcins estticas e trazos estilsticos para apreciar as permanencias e os cambios que teen lugar ao longo da historia. Con este criterio pretndese avaliar a percepcin e capacidade para valorar a evolucin dos cambios artsticos ao longo da historia atendendo natureza da arte como linguaxe: a diferente concepcin dos elementos
187
formais, os novos problemas tcnicos, o tratamento dos temas, a incidencia de novos usos e funcins que se asocian arte, etc. 6. Recoecer e analizar obras significativas de artistas relevantes, con atencin a artistas de Galicia e do Estado espaol, distinguindo tanto os trazos diferenciadores do seu estilo como as sas particularidades. Este criterio pretende avaliar a capacidade do alumnado hora de valorar o protagonismo de artistas que desenvolveron na sa obra novas formulacins ou abriron vas artsticas intransitadas nunhas determinadas circunstancias histricas, valorando o que de innovacin ou xenialidade representa a sa obra para a historia da arte. 7. Explicar a presenza da arte na vida coti e nos medios de comunicacin social empregando un vocabulario axeitado, defendendo as opinins de forma razoada e respectuosa. Con este criterio trtase de avaliar en que medida se saben aplicar os coecementos adquiridos para xulgar o papel da arte no mundo actual, a sa presenza en mltiples aspectos da vida coti e a sa consideracin como obxecto de consumo. 8. Preparar e planificar a visita a monumentos artsticos, museos e/ou exposicins de diferente ndole, solicitando e elaborando a informacin necesaria cos medios ao seu alcance. Con este criterio trtase de avaliar en que medida se saben mobilizar os coecementos previos para preparar unha sada ou visita e utilizar a observacin directa como vehculo de ampliacin e matizacin dos propios coecementos e sensacins estticas. Esta tarefa implica manexar diferentes fontes documentais e bibliogrficas con rigor crtico. 9. Expresar, oralmente ou por escrito, valoracins persoais, crticas e fundadas sobre as obras estudadas e sobre o seu estado de conservacin. Con este criterio valorarase a capacidade do alumnado para apreciar a calidade esttica das obras de arte obxecto de contemplacin, as como para expresar sentimentos e ideas propias ante elas. Avaliarase tamn a sa toma de postura ante a necesidade de conservacin da arte e a restauracin. 10. Realizar e expor traballos sobre calquera aspecto da historia da arte que requiran a utilizacin das fontes de informacin ao seu alcance,
188
as como a anlise e utilizacin rigorosa da informacin obtida, empregando a terminoloxa especfica das artes visuais. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade e autonoma do alumnado hora de utilizar os recursos que ten ao seu alcance para obter informacin, as como para seleccionar e tratar esa informacin seguindo criterios cientficos. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
Para o desenvolvemento do currculo de historia da arte propense as seguintes orientacins didcticas: -Empregar un mtodo activo no cal, a partir dos contidos procedementais, se incida nas actitudes, con vistas a comprender os conceptos impartidos. -Promover a unidade de teora e prctica, para facilitar a fixacin do aprehendido. A mestura de teora e prctica realzase a travs da actividade. Para lograla necesario un principio de intervencin educativa baseado na investigacin persoal de forma individual e grupal. -Promover a participacin activa das alumnas e dos alumnos na aula: no proceso de aprendizaxe debern expresar as sas propias ideas, opinins e valoracins con sentido crtico e capacidade analtica. -Potenciar a socializacin, favorecendo as relacins no grupo e o traballo de equipo, impulsando o contacto co exterior (asistencia a exposicins, museos, visitas a monumentos artsticos). -Propiciar situacins que sexan motivadoras para o alumnado. Potenciarase o interese pola arte traballando nun ambiente distendido que propicie a asimilacin dos novos conceptos. -Realizacin de traballos de investigacin sobre autores e autoras, as como obras representativas dun estilo determinado. Desenvolver, ademais, a autonoma do alumnado no manexo das TIC e das fontes documentais ao seu alcance, o sentido crtico e a capacidade de sntese para tratar a informacin obtida, a sa coherencia e claridade, as como a sa capacidade de comunicacin hora de elaborar os resultados do traballo e de presentar as sa conclusins.
189
HISTORIA DA MSICA E DA DANZA INTRODUCIN. A historia da msica e da danza persegue proporcionar unha visin global do lugar que ocupan ambas na historia da arte e da sa achega historia da humanidade, vez que lle proporciona ao alumnado os fundamentos de comprensin, anlise e valoracin das creacins producidas no pasado e no presente, de maneira que poida ter criterios para establecer xuzos estticos propios sobre elas e sobre a sa difusin e consumo na sociedade actual. Esta materia do bacharelato de artes introduce o alumnado no descubrimento dun amplo espectro de manifestacins e estilos, as como de diferentes modos de concibir a creacin nestas disciplinas artsticas que, estreitamente relacionadas, discorren conxuntamente ao longo do tempo. Este carcter integrador da materia fai posible aproximarse evolucin das devanditas creacins entendndoas como un todo. O seu coecemento permite abrir horizontes novos e ampliar a perspectiva a partir da que observar a msica e a danza, non tanto a travs dun estudo pormenorizado das persoas autoras ou do catlogo das sas obras, como da comprensin e valoracin das grandes achegas individuais ou colectivas, das sas caractersticas e do seu devir no tempo. A materia traza un amplo panorama histrico en que teen cabida os diferentes perodos nos cales, cun criterio mis ou menos convencional, adoita dividirse a historia da msica e da danza a partir das sas orixes ata os nosos das, afondando especialmente nas pocas de que nos chegou repertorio de obras. As mesmo, son obxecto de estudo as caractersticas mis relevantes que configuran un estilo, as persoas autoras representativas de cada un e aquelas cuxas obras impulsaron a evolucin e o cambio para novas concepcins estticas da msica e da danza. Os contidos seleccionados proporcionan coecementos que abordan aspectos histricos, sociolxicos e estticos da linguaxe, da expresin e da audicin nos diferentes perodos histricos; a existencia de sonoridades e danzas propias de cada un; a creacin ou permanencia das diversas formas musicais como un dos principais elementos delimitadores dos distintos estilos; a conexin entre msica popular, msica culta e danzas e a interpretacin entendida como a traducin prctica do cdigo correspondente ou proveniente da tradicin. Estes contidos teen como obxectivo
190
principal o afondamento no coecemento da msica e da danza desde distintas perspectivas: artstica, cientfica, tcnica e social. A prctica habitual de escoitar, ver ou presenciar espectculos musicais ou de danza de obras representativas dos perodos histricos e o uso de fontes de informacin para afondar no coecemento das caractersticas estilsticas e as correntes estticas dos contextos en que se desenvolveron estas artes moldearn o gusto do alumnado e proporcionaranlle unha maior perspectiva a partir da cal contemplar a creacin artstica. Os coecementos adquiridos permitiranlle comprender a evolucin da msica e da danza, establecer asociacins con outras manifestacins artsticas das sociedades en que se produciron, situar temporalmente as obras e, finalmente, construr argumentacins fundadas na sa anlise e a valoracin. Hai que insistir en que a perspectiva debe ser eminentemente prctica; nela, debe perseguirse a participacin activa do alumnado e a discusin de diferentes opinins ao fo das cuestins suscitadas polo profesorado. Anda as, a materia non debe desligarse por completo dunhas bases tericas, que deben vir da man fundamentalmente das propias fontes histricas. Deste xeito o alumnado debe familiarizarse coa lectura dos documentos e fontes que lle faciliten a comprensin de todo o relativo msica e danza, relacionndoas coa informacin e as claves creativas e culturais proporcionadas polas propias persoas creadoras. O alumnado xa tratou, sucintamente, estes contidos na materia de msica ao longo da etapa anterior. Polo tanto, os seus coecementos previos faciltanlle a aprehensin dos contidos, especialmente dos relacionados coa historia da msica e a presenza da msica na sociedade. O coecemento destes contidos desenvolver a sa cultura; a integracin de todos eles engade ao seu acervo acadmico habilidades e estratexias metodolxicas que lle posibilitarn acceder e procesar os datos para, posteriormente, reflexionar autonomamente sobre eles. As, a sa incorporacin habilitarao para situar, comprender, asimilar e comentar calquera obra que se someta sa consideracin. O importante que, unha vez que se curse esta materia, todas as alumnas e todos os alumnos adquiran unha formacin mis ampla, unha visin mis global do lugar que ocupan a msica e a danza na historia da arte e posan criterio para establecer xuzos estticos propios. A materia organzase en bloques que responden aos diversos perodos histrico-estilsticos, razn pola cal a maior parte dos contidos foron
191
redactados como conceptos. A pesar disto, a interrelacin do primeiro bloque cos demais sita, como ferramentas habituais do traballo diario, os procedementos. Finalmente, e como inherente a toda actividade baseada na msica e na danza, a actitude de escoita e observacin, interese e respecto, as como de apertura de miras ante todo o que resulte novo, debe estar sempre presente na materia por parte do alumnado. OBXECTIVOS. A ensinanza da historia da msica e da danza no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Captar a travs da audicin e/ou visin de obras representativas, con ou sen apoio de partituras, as sas principais caractersticas formais, estticas e estilsticas, co fin de situalas nos diferentes perodos da historia da msica e da danza. 2. Coecer as caractersticas dos diferentes perodos estilsticos da msica e da danza, mediante o estudo das sas obras e persoas creadoras mis representativas, para comprender a evolucin e importancia destas disciplinas artsticas no transcurso da historia. 3. Coecer e valorar a importancia da msica e a danza como manifestacins artsticas dunha sociedade, as como as sas relacins coa literatura e as demais artes, considerando a influencia de factores de tipo cultural, sociolxico e esttico no proceso creativo. 4. Desenvolver e ampliar a formacin esttica e o esprito crtico, adquirindo o hbito de escoitar ou presenciar espectculos de msica e de danza, en gravacins ou ben en directo, procedentes tanto da tradicin clsica como doutras culturas ou de tendencias populares urbanas actuais, con vistas a construr un pensamento esttico autnomo, aberto e flexible. 5. Empregar un lxico e terminoloxa apropiada, sexa oralmente ou por escrito, para expresar procesos musicais ou coreogrficos, as como para formular e defender as sas valoracins crticas e persoais. 6. Utilizar con autonoma e creatividade as fontes bibliogrficas e as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, valorando a sa utilidade como recursos tanto para o coecemento e a investigacin como para o lecer. 7. Valorar e coecer as achegas realizadas polo Estado espaol, e en particular por Galicia, msica e danza, con vistas a apreciar a sa rela-
192
cin co patrimonio artstico e cultural e apreciar a riqueza dos seus propios sinais de identidade. 8. Comprender e respectar as diversas manifestacins artsticas contemporneas, impulsando a sa curiosidade e interese cara a elas, con vistas a fomentar a ampliacin, de xeito autnomo, das sas preferencias e gustos persoais. 9. Comprender o proceso de creacin musical e coreogrfica distinguindo os axentes que inflen directamente na sa difusin: intrpretes, instrumentos, gravacins, partituras, medios de comunicacin, etc. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Escoita e visin de obras de msica e danza representativas de cada perodo, en soportes gravados ou en directo, procedentes doutras culturas ou de manifestacins urbanas actuais, apreciando as sas caractersticas formais, estticas e estilsticas. -A obra artstica no seu contexto histrico. Funcin social da msica, da danza e dos artistas nas diferentes pocas. -A partitura como elemento para a anlise e identificacin dos estilos dos perodos da historia da msica e da danza, comprendendo a evolucin da notacin e a grafa musical. -Seguimento de fragmentos musicais escritos en diferentes notacins para unha mellor comprensin das caractersticas da obra. -Lectura e comentario crtico de textos literariomusicais. -Elaboracin de argumentacins e xuzos persoais, utilizando o lxico e a terminoloxa especfica e xeral, tanto de forma oral como escrita, sobre obras, textos relacionados coa msica ou a danza, coas correntes estticas ou coas autoras e autores. -Elaboracin de conclusins e valoracins estticas propias, interrelacionando a msica e a danza con outros aspectos do contexto en que foron creadas, seleccionando e utilizando a informacin procedente de diversas fontes, includas as tecnolxicas, sobre autoras e obras.
193
-A documentacin: recursos bibliogrficos e ferramentas de consulta; fontes musicais, iconogrficas e sonoras. A

MSICA E A DANZA DA ANTIGIDADE IDADE
MEDIA.
-As orixes da msica e da danza: manifestacin nas civilizacins antigas e na antiga Grecia. -A msica na Idade Media. -A msica sacra: o canto gregoriano. Caractersticas, orixe e evolucin. Nacemento e evolucin da polifona: Ars Antiqua e Ars Nova. O Cdigo Calixtino. -A msica profana. Xograres e goliardos. O fenmeno trobadoresco en Europa. A lrica galaico-portuguesa. Afonso X o Sabio. -Os instrumentos medievais. Fontes iconogrficas. Iconografa ptrea en Galicia e cdices alfonsinos. O RENACEMENTO. -A polifona renacentista: caractersticas e procedementos compositivos. A polifona relixiosa. A msica da Reforma e da Contrarreforma. A msica vocal profana: o madrigal e o estilo madrigalesco. Principais polifonistas. -Msica instrumental. Organoloxa. Fontes de estudo. -O Renacemento en Espaa: A msica vocal profana: vilancico e romance. Polifonistas do sculo de ouro. Toms Luis de Victoria. A msica instrumental en Espaa. -A danza renacentista. Funcin social. Nacemento do ballet. O BARROCO. -A msica no Barroco: caractersticas, periodizacin e escolas. Evolucin da linguaxe expresiva. -O nacemento da pera. pera seria e pera bufa. Bal de cour. Comedia bal. -A msica e a relixin: cantata, oratorio e paixn.
194
-As formas instrumentais: orixe, caractersticas e evolucin. -Principais compositores e compositoras. Funcin social da persoa compositora. -Danzas cortess do Barroco. O bal de Lus XIV. Msica escnica. -A msica barroca en Espaa. Msica vocal sacra e profana. O teatro musical: a pera e a zarzuela. A msica instrumental. A msica nas catedrais galegas. -Organoloxa. Tipoloxa da orquestra barroca. O
CLASICISMO.
-O estilo galante e a Escola de Mannheim. -As formas instrumentais clsicas: orixe, caractersticas e evolucin. -Msica sinfnica e de cmara. -Msica vocal: a reforma de Gluck. pera bufa e pera seria. -Principais compositores clsicos: Haydn, Mozart e Beethoven. -Organoloxa: o piano, o cuarteto de corda; a evolucin da orquestra. -O clasicismo en Espaa. -O bal no clasicismo: o bal de accin. Novos aspectos do espectculo. Esttica. Innovacins da posta en escena. O ROMANTICISMO,
O
NACIONALISMO
E O
POSROMANTICISMO.
-A orquestra romntica. As formas sinfnicas. Sinfona, concerto e msica programtica. -O piano romntico. A msica de cmara. -Influencia da literatura na msica. -A pera. Tendencias. Evolucin da pera como espectculo. O Verismo. -O lied.
195
-A composicin no Romanticismo e Posromanticismo. -Orixe e significado dos nacionalismos musicais: escolas e estilos. Figuras representativas da composicin. O rexurdimento musical en Galicia; msica instrumental e vocal. -A msica na Espaa do sculo XIX. A zarzuela. A msica galega: principais compositores. -O bal romntico. Transicin ao bal acadmico. Bal acadmico. Figuras representativas da coreografa. -Msica e danzas de saln. PRIMEIRAS vas. -Novas linguaxes no sculo XX: o sculo dos ismos: Surrealismo, Expresionismo, etc. A evolucin dos elementos da msica. -A Segunda Escola de Viena: do Posromanticismo ao Dodecafonismo. Composicin e tcnicas. -O Neoclasicismo. Representantes principais da composicin. Stravinski. -Teatro musical europeo e americano a comezos do sculo XX. -Relacin da msica do sculo XX con outras linguaxes; orixe e desenvolvemento da msica de jazz. -Diferentes concepcins da orquestra no sculo XX. -A msica en Espaa na primeira metade do sculo. Falla e a xeracin do 98. A Xeracin da Repblica. -A msica galega. Figuras representativas galegas na dispora. -Os bals rusos. Diaghiliev. A danza moderna. MSICA
E DANZA NA SEGUNDA METADE DO SCULO TENDENCIAS MODERNAS.
-O impresionismo. Caractersticas musicais e figuras representati-
XX.
-O Serialismo integral.
196
-As vangardas. Indeterminacin e aleatoriedade. Novas grafas. Msica electroacstica e msica concreta. -O Postserialismo. -A msica de vangarda espaola: a Xeracin do 51. A msica galega. Autores contemporneos. -Os novos instrumentos. As novas tecnoloxas aplicadas msica. -A danza contempornea. Msica e corpo humano. -A msica e a danza popular moderna: jazz, pop, rock. -Cante e baile flamenco. Danza de carcter. Msica e danza popular galega. -A importancia da msica cinematogrfica, publicitaria e de ambientacin. A danza no cinema. -Msica, danza e aplicacin das tecnoloxas. A
MSICA TRADICIONAL NO MUNDO.
-Danza e msica extica, tnica, folclrica e popular. -Funcin social da msica e a danza: ritos, tradicins, festas. -Caractersticas da msica e da danza: ritmo, meloda, morfoloxa, estilos de canto, texturas, pasos, disposicins, movementos. -Organoloxa. Introducin aos instrumentos tradicionais. O instrumento musical como obxecto etnogrfico. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Identificar, a travs da audicin ou do visionado, obras de diferentes pocas, estticas ou estilos, e describir os seus trazos mis caractersticos, establecendo a sa pertenza a un perodo histrico. Este criterio avala a capacidade do alumnado para captar o carcter, xnero, estrutura formal, caractersticas estticas e trazos estilsticos mis importantes das obras escoitadas.
197
2. Emitir xuzos crticos e persoais sobre as obras escoitadas ou vistas mediante unha anlise esttica ou un comentario crtico, considerando aspectos tcnicos, expresivos e interpretativos, utilizando os coecementos adquiridos e a terminoloxa apropiada. Este criterio trata de avaliar, por unha parte, a capacidade do alumnado para expresar as sas propias valoracins persoais sobre obras ou interpretacins de obras concretas basendose nas sas caractersticas artsticas e empregando, polo tanto, os coecementos que pose; e, por outra, o seu dominio da terminoloxa propia da msica e a danza. 3. Situar cronoloxicamente unha obra tras a sa escoita ou visin e comparar obras de caractersticas similares representativas dos principais estilos ou escolas, sinalando as sas semellanzas e diferenzas. Mediante este criterio de avaliacin pretndese comprobar se o alumnado capaz de recoecer as caractersticas que lle permiten situar unha obra concreta nun perodo estilstico, as como se coece e diferencia as principais caractersticas dos estilos, xneros e escolas da historia da msica e a danza. 4. Interrelacionar a historia da msica e da danza, as como as sas obras mis significativas, con outros aspectos da cultura, o contexto histrico e a sociedade. Mediante este criterio pretndese avaliar a capacidade do alumnado para comprender a complexidade do fenmeno artstico extraendo conclusins propias e reelaborando os coecementos adquiridos na materia, as como a evolucin do seu pensamento crtico no referente sa capacidade de valoracin das distintas etapas da historia da msica e da funcin das obras no momento da sa creacin. 5. Identificar as circunstancias culturais ou sociolxicas que poidan incidir no desenvolvemento evolutivo das distintas pocas, estilos ou autoras e autores mis representativos da historia da msica e da danza. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade do alumnado para analizar a complexidade de circunstancias que, pola sa importancia, determinan o posterior desenvolvemento dunha poca, dun estilo ou dunha autora determinada. 6. Realizar comentarios de textos relativos msica ou danza.
198
Este criterio avala a capacidade para captar e describir as formulacins plasmadas pola persoa autora do texto e relacionalas coas correntes estticas e estilsticas dunha poca concreta. 7. Realizar e expor un traballo sinxelo que requira a procura de informacin nos medios ao seu alcance sobre algn aspecto determinado e relativo msica, danza, literatura ou esttica da arte de calquera poca, actual ou pasada. Este criterio valorar en que medida o alumnado quen de realizar e expor en termos aceptables un pequeno traballo, individual ou en equipo, no cal tea que manexar con autonoma distintas formas de informacin (sonoras ou escritas) e recorrer s tecnoloxas da informacin e da comunicacin ao seu alcance, empregando con rigor os datos obtidos. 8. Explicar, a partir dun exemplo proposto, a travs dunha anlise ou comentario, a utilizacin da msica e da danza como soporte dun texto literario ou como medio de intensificacin dramtica en peras, bal, cine ou teatro. Este criterio pretende comprobar o desenvolvemento da comprensin do papel da msica e da danza e o xeito en que se relaciona con outras artes para configurar xunto a elas unha obra artstica total. 9. Identificar a funcin dos distintos axentes implicados na creacin e difusin da msica e da danza. Con este criterio pretndese que non s coezan e valoren aspectos diferentes da composicin, interpretacin e edicin que interveen na creacin da msica, senn tamn que aprecien a contribucin dos medios de comunicacin, as como das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, creacin e difusin da msica. 10. Recoecer as caractersticas mis destacadas do patrimonio musical galego, as como do resto do Estado espaol, e adoptar unha postura activa sobre el. Este criterio avala a capacidade do alumnado hora de entender e valorar o papel xogado por creadoras, creadores e intrpretes de Galicia e do resto do Estado espaol, as como de comprender a importancia da msica e da danza patrimonial, mostrando unha postura activa cara ao seu coecemento, proteccin, recompilacin e transmisin.
199
ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A materia de historia da msica e da danza cumpre unha funcin formadora e educativa, e pose un potencial interdisciplinario fundamental hora de realizar toda a formulacin metodolxica. Propense as seguintes orientacins didcticas para desenvolver o currculo desta materia: -Promover a unidade de teora e prctica. -Promover a participacin activa do alumnado na aula nun ambiente de intercambio, colaboracin e interaccin. -Fomentar a creatividade do alumnado. -Potenciar a socializacin, ademais de favorecer as relacins no grupo e o traballo de equipo. -Facilitar o contacto co exterior, asistencia a audicins, concertos e espectculos de danza, entre outros. -Partir dos coecementos previos do alumnado e desenvolver os contidos de forma estruturada e coherente, de maneira que a posibilidade de construr novas aprendizaxes repouse no xa aprendido. -Propiciar situacins que sexan motivadoras para o alumnado ou que favorezan a motivacin que sente de forma natural ante o fenmeno musical. Potenciaranse moi especialmente as posibilidades de comunicacin a travs do interese que pose ante o feito musical, natural no ser humano, traballando nun ambiente distendido que propicie a asimilacin dos novos conceptos. -Fomentar a participacin do alumnado na realizacin de traballos de investigacin sobre autores e obras representativas dun estilo compositivo determinado. -Potenciar a utilizacin das TIC que estean ao seu alcance, tanto con fins educativos como para o seu tempo de lecer. Igualmente, fomentarase a lectura e anlise de diferentes fontes documentais, tanto en formato impreso como en soporte electrnico multimedia.
200
LINGUAXE E PRCTICA MUSICAL INTRODUCIN. A materia de linguaxe e prctica musical ten como obxectivo continuar afondando na formacin musical que as alumnas e os alumnos foron adquirindo ao longo da ensinanza obrigatoria e a partir da cal se fixeron coas destrezas que lles permiten coecer, comprender, apreciar e valorar criticamente o feito musical. Esta materia organzase ao redor de dous aspectos. O primeiro deles a progresin no coecemento dos elementos morfolxicos e sintcticos constitutivos da linguaxe musical, o segundo, o desenvolvemento de capacidades vinculadas coa expresin: a creacin e a interpretacin musical. O proceso de adquisicin dos coecementos da linguaxe musical basearase necesariamente no desenvolvemento das destrezas para discriminar, grazas audicin comprensiva, os elementos da linguaxe, vez que se desenvolven a capacidade para identificar os smbolos da grafa musical, a lecto-escritura e a memoria. Como ben sabido, a msica ten entre as sas finalidades a comunicacin, para o que nesta materia se pretenden desenvolver as destrezas necesarias para a creacin e interpretacin de pezas vocais e instrumentais a travs das cales se producir o desenvolvemento das capacidades expresivas do alumnado. A experiencia persoal na producin do son cos propios medios fisiolxicos est presente nos seres humanos desde a infancia. Xa que logo, a experiencia, que ser previa abstraccin conceptual, partir do pracer da participacin activa no feito sonoro. As, o alumnado comprender que o discurso musical adquire sentido cando os seus elementos se organizan e se interrelacionan grazas a unha sintaxe. O uso de partituras reforzar as destrezas para a lectura e a escritura de obras musicais. A msica occidental valorou o canto e as sas derivacins como compoente importante e fecundo, tanto na creacin como na interpretacin, e anda que tamn houbo notables desviacins, sempre xurdiron voces autorizadas reivindicando as propiedades vocais da msica. Esta caracterstica do canto, dicir, a posibilidade de recrear e de expresarse musicalmente, proporcinaa en primeira instancia a voz humana, e de a a conveniencia de experimentar o pracer do canto, individualmente ou en grupo. A experiencia vocal proporciona unha dimensin humana mis inte-
201
riorizada do son fsico. O saber cantar con musicalidade unha frase pode abrir a comprensin do fragmento, e as, aforrar moito esforzo no proceso de aprendizaxe. O saber traducir ao canto calquera smbolo grfico-musical unha autntica sabedora, que axudar a afondar notablemente na arte musical. Se o canto , ademais, polifnico, multiplcase a capacidade didctica. A plasticidade espacial deste fenmeno polisonoro, polirrtmico, politmbrico e polidinmico, proporciona unha dimensin social e artstica nica e insubstituble. A msica unha manifestacin artstica que, con diferentes linguaxes, se produce en todas as culturas. Na maiora delas, a compoente rtmica de singular importancia e est indisolublemente asociado ao movemento e danza. Unha das primeiras vivencias musicais que teen os seres humanos na infancia est unida percepcin do pulso, do ritmo, e estes provocan unha resposta motora consistente en axustar coordinadamente os propios movementos corporais co pulso musical. As, a importancia da interiorizacin deste a travs da experiencia, do movemento no espazo ou asociado percusin corporal e instrumental. Relacionada con este afondamento na prctica musical, unha slida educacin musical debe partir da producin sonora e facela chegar as propia conciencia, interiorizando e humanizando a msica antes de interpretala. Facer interpretar artisticamente de xeito individual ou colectivo o primeiro paso acertado na formacin musical. A prctica, a experiencia, imponse, polo tanto, como unha actividade que proporciona, ademais do desenvolvemento das capacidades sociais e expresivas, aqueloutras inherentes a toda interpretacin en formacins de conxunto: afinacin, empaste, homoxeneidade na frase, igualdade nos ataques, claridade das texturas, vivencia do pulso e do ritmo, etc. Como na linguaxe oral, a msica precisa do son como soporte fsico, a partir do cal se desenvolve e se dota dun significado que lle propio. Do mesmo xeito que na linguaxe oral, pdese falar dos elementos morfolxicos e sintcticos da linguaxe musical. A aprendizaxe das regras bsicas que rexen os procesos harmnicos da msica tonal fundamental para poder comprender os procedementos da creacin musical. Asemade, non debemos esquecer que o mundo da composicin musical evolucionou con rechamante rapidez desde a primeira vintena do sculo XX, en que os elementos rtmicos gaaron protagonismo, grazas en gran medida a manifestacins musicais como o jazz, o rock, o pop e o flamenco.
202
Os contidos deste currculo articlanse sobre catro grandes eixes: as destrezas necesarias para a prctica musical, a audicin comprensiva, a teora musical e a expresin musical a travs da interpretacin e a creacin. Por ltimo, inclese un bloque dedicado ao coecemento das posibilidades que ofrece a tecnoloxa na creacin e edicin musical. OBXECTIVOS. A ensinanza da linguaxe e prctica musical no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Percibir conscientemente os elementos constitutivos da linguaxe e os distintos parmetros sonoros que conforman o feito musical, partindo da propia experiencia auditiva, ou da interpretacin memorizada ou improvisada, de diferentes pezas ou fragmentos musicais. 2. Utilizar unha correcta emisin da voz para a reproducin intervlica e meldica xeral (ata consideralas como un medio expresivo propio). 3. Expresarse musicalmente e con correccin a travs da improvisacin, a composicin, a interpretacin musical, o movemento e a audicin, gozando e compartindo a vivencia co grupo de compaeiras e compaeiros. 4. Desenvolver a memoria e o odo interno, para relacionar a audicin coa escritura, as como para recoecer timbres, estruturas, formas, indicacins dinmicas, expresivas, temporais, etc. 5. Interiorizacin do pulso musical, desenvolvendo a coordinacin motora, a travs da realizacin corporal de ritmos e da danza. 6. Percibir e executar con independencia estruturas e desenvolvementos rtmicos ou meldicos simultneos, disociando a audicin e o movemento. 7. Recoecer as estruturas harmnicas bsicas, as sas normas, os ornamentos e os signos expresivos a travs da audicin, da experimentacin e da lectura de acordes. 8. Coecer e practicar os elementos de linguaxe musical relativos msica clsica e contempornea, o folk, as msicas do mundo, o jazz, o pop, etc.
203
9. Coecer e empregar algunha das ferramentas das tecnoloxas da comunicacin no eido da msica e da danza, nos mbitos da composicin, da escritura ou na gravacin audiovisual. 10. Ser consciente das normas que rexen a interpretacin en conxunto, respectando as regras necesarias para unha interpretacin en conxunto. CONTIDOS. DESTREZAS
MUSICAIS.
-Utilizacin da voz, individual ou colectivamente, partindo do coecemento do aparello fonador, o seu funcionamento, a respiracin, emisin, articulacin, relaxacin, afinacin, etc. -Interpretacin vocal e instrumental atendendo s indicacins relativas expresin, dinmica, agxica, articulacin dos sons e aos seus ataques. -Interpretacin vocal e instrumental atendendo ornamentacin musical. -Entoacin individual e colectiva de escalas, intervalos meldicos, harmnicos, de arpexos ou de acordes. -Interpretacin memorizada de obras ou fragmentos musicais vocais adecuados ao nivel con ou sen acompaamento. -Interiorizacin do pulso. -Desenvolvemento da lateralidade a travs da realizacin simultnea de diferentes ritmos bsicos. -Realizacin, vocal ou instrumental, de frmulas rtmicas orixinadas polo pulso binario ou ternario e as sas variantes. -Realizacin, vocal ou instrumental, de signos que modifican a duracin, sncopes, anacruses, notas a contratempo, cambios de comps, grupos de valoracin especial, equivalencias pulso-pulso e fraccinfraccin, etc. -Prctica da lectura articulada e da escritura tanto meldica como harmnica nas claves de sol e fa en cuarta e da escritura tanto meldica como harmnica.
204
-Prctica de lectura de notas, sen clave, atndose ao debuxo intervlico. -Prctica da lectura de obras musicais utilizando partituras. A
AUDICIN COMPRENSIVA.
-Percepcin e identificacin do pulso, dos acentos, dos compases binarios, ternarios e cuaternarios. -Percepcin, identificacin e transcricin de frmulas rtmicas bsicas orixinadas polo pulso binario ou ternario. -Percepcin, identificacin e transcricin de signos que modifican a duracin, sncopes, anacruses, notas a contratempo, cambios de comps, grupos de valoracin especial, equivalencias pulso-pulso e fraccin-fraccin, etc. -Identificacin auditiva das caractersticas morfolxicas bsicas das obras musicais, tanto as que teen como fundamento a linguaxe da msica clsica como as que teen como fundamento as linguaxes musicais contemporneas, o jazz, a msica tradicional, o rock, o flamenco e as msicas do mundo. -Percepcin, identificacin auditiva e transcricin das escalas, funcins tonais -acordes maiores e menores, acordes de stima dominante e de stima diminuda, cadencias- e os modos e intervalos fra do concepto tonal. -Recoecemento comprensivo das texturas musicais e dos timbres instrumentais nas obras escoitadas ou interpretadas. -Recoecemento auditivo e transcricin dos esquemas rtmicos, das melodas, dos intervalos e dos fragmentos meldicos resultantes da combinacin dos devanditos elementos. -Reproducin vocal memorizada dos esquemas rtmicos, das melodas, dos intervalos e dos fragmentos meldicos resultantes da combinacin dos devanditos elementos. -Identificacin de erros ou diferenzas entre un fragmento escrito e o escoitado. -Transcricin de esquemas harmnicos das obras escoitadas.
205
CREACIN E A INTERPRETACIN.
-A msica como medio de comunicacin e de expresin artstica e persoal. -Composicin e improvisacin de pezas musicais, individualmente e en grupo, a partir de elementos morfolxicos da linguaxe musical traballados previamente. -Creacin musical, improvisada ou non, usando os elementos coecidos da linguaxe con ou sen proposta previa. -Elaboracin de arranxos para cancins seleccionando e combinando os elementos constitutivos da linguaxe musical coecidos na clase. -Interpretacin vocal individual, con ou sen acompaamento instrumental, de pezas ou fragmentos do noso patrimonio musical. -Interpretacin colectiva e memorizacin de pezas vocais a unha e das voces. -Interpretacin individual ou en grupo de pezas musicais axeitadas ao nivel cos instrumentos dispoibles da aula mantendo o tempo e axustndose s indicacins da partitura. -Realizacin de ritmos a travs da prctica de actividades de danza e movemento evolucionando no espazo e compoendo figuras harmoniosas acordes co carcter da msica. AS
TECNOLOXAS APLICADAS AO SON.
-O fenmeno fsico-harmnico, o movemento ondulatorio, a serie de Fourier. -As caractersticas acsticas dos instrumentos: os instrumentos transpositores, electrnicos e a manipulacin artificial do son. -Fundamentos dos sistemas de afinacin. As proporcins asociadas aos intervalos: consonancia e disonancia. A serie harmnica. ndices acsticos. O diapasn. -A transmisin e o amortecemento do son. -O sinal analxico e o sinal dixital. A dixitalizacin do son analxico.
206
-A sntese do son: a mostraxe (samplers), os filtros de frecuencias, multipistas. -O hardware musical: os ordenadores, as tarxetas de son, as conexins. -Tipos de software musical: editores de partituras, secuenciadores, programas xeradores de acompaamentos, mesa de mesturas. -Prctica dos sistemas de gravacin, analxica ou dixital, de procesamento de sons de comunicacin MIDI en interpretacins ou creacins propias. -O uso da msica con soporte electrnico en producins escnicas ou audiovisuais. -Realizacin de sonorizacins a travs da improvisacin, composicin ou seleccin musical de textos ou de imaxes. A
TEORA MUSICAL.
-Coecemento das grafas das frmulas rtmicas, simultaneidade de ritmos, signos que modifican a duracin, sncope, anacruse, notas a contratempo, os grupos de valoracin especial contidos nun e en varios pulsos, etc. -Coecemento das normas da escritura meldica. -Coecemento das grafas e dos termos relativos expresin musical, dinmica, ao tempo, agxica, articulacin musical e ao ataque dos sons. -Coecemento e comprensin dos ritmos caractersticos das danzas e das obras musicais. -Coecemento e comprensin das escalas, funcins tonais, intervalos, cadencias, acordes bsicos e complementarios, a tonalidade, a modalidade e a modulacin. -Coecemento dos principais sistemas de cifrado harmnico. -Coecemento da ornamentacin msical. -Comprensin do efecto que producen na msica os sons da ornamentacin e intensificacin expresiva.
207
-O mbito sonoro das claves e a sa relacin entre si. -Aproximacin s grafas contemporneas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Entoar correctamente unha meloda, con acompaamento instrumental ou a capella, individualmente ou en grupo. Este criterio ten por obxecto comprobar a capacidade do alumnado para aplicar a tcnica vocal, para cantar afinadamente un fragmento tonal aplicando as indicacins de expresin na partitura. 2. Recoecer auditivamente o pulso dunha obra ou fragmento, as como o acento peridico, e interiorizalo para mantelo durante breves perodos de silencio. Este criterio trata de contrastar a percepcin do pulso como referencia bsica para a execucin rtmica, as como a identificacin do acento peridico base do comps, e lograr unha correcta interiorizacin do pulso que permita posteriormente unha axeitada execucin individual ou colectiva. 3. Identificar e interpretar estruturas e desenvolvementos rtmicos ou meldicos simultneos dunha obra breve ou fragmento, instrumental ou vocalmente, con e sen cambio de comps, nun tempo establecido. Con este criterio de avaliacin bscase constatar a capacidade do alumnado de interpretar vocal e instrumentalmente-, de sentir internamente o pulso e encadear diversas frmulas rtmicas axeitadas a este nivel con exactitude, nun tempo establecido, utilizando a disociacin auditiva e motora e aplicando, se procede, as equivalencias nos cambios de comps. 4. Realizar exercicios psicomotores e improvisar estruturas rtmicas sobre un fragmento escoitado individual ou conxuntamente. Este criterio de avaliacin persegue desenvolver a relacin afectiva do alumnado coa msica, estimular a sa capacidade creativa e expresiva a travs da prctica de variantes das frmulas rtmicas coecidas ou improvisando libremente estas, acordndoas co pulso e o comps do fragmento escoitado. 5. Identificar e reproducir intervalos, modelos meldicos, escalas ou acordes arpexados a partir de diferentes alturas.
208
Con este criterio trtase de comprobar a destreza para reproducir un mesmo feito meldico desde calquera altura, mantendo correctamente a intervlica do modelo e entendendo a tonalidade como unha realidade que responde a unhas regras determinadas. 6. Improvisar, individual ou colectivamente, breves melodas tonais ou modais, pequenas formas musicais partindo de premisas relativas a diferentes aspectos da linguaxe musical. Este criterio pretende comprobar a asimilacin dos conceptos tonais e modais bsicos, o desenvolvemento da creatividade e a capacidade de seleccin e usar libremente os elementos da linguaxe musical de acordo cunha idea e estruturados nunha forma musical. Tamn avaliar a actitude para integrarse como un membro mis no grupo. 7. Recoecer auditivamente e describir con posterioridade os trazos caractersticos das obras escoitadas ou interpretadas. Coa aplicacin deste criterio pretndese comprobar a capacidade do alumnado para percibir os aspectos bsicos dunha obra musical: rtmicos, meldicos, tonais, modais, cadenciais, formais, tmbricos, modos de ataque, articulacins, etc., seleccionando previamente os aspectos que deban ser identificados ou ben deixando libremente que identifique os aspectos que lle resulten mis salientables. 8. Interpretar de memoria, individual ou conxuntamente, fragmentos de obras do repertorio, seleccionados entre os propostos polo alumnado. Este criterio trata de avaliar o coecemento do repertorio do alumnado, a sa capacidade de memorizacin, o desenvolvemento da sa sensibilidade musical, a sa capacidade expresiva, as como a sa actitude ante a msica e ante os seus compaeiros e compaeiras. 9. Improvisar ou compoer e interpretar unha breve obra musical para unha meloda dada que precise da participacin de varios intrpretes e incorporar movemento coreogrfico, utilizando os coecementos musicais adquiridos. Con este criterio pretndese comprobar o grao de asimilacin dos conceptos tericos da linguaxe musical e da capacidade do alumnado para usalos e combinalos na creacin dunha pequena obra musical, a sa capacidade para construr a travs do movemento unha creacin coreogrfica, axeitando o seu concepto ao carcter expresivo da obra, as como a sa disposicin para realizar un traballo de maneira cooperativa, integrndose nun grupo.
209
10. Realizar traballos ou exercicios aplicando as ferramentas das tecnoloxas da comunicacin aplicadas msica. Con este criterio pretndese comprobar o desenvolvemento alcanzado no uso dos editores de partituras, secuenciadores, MIDI e software para aplicacins audiovisuais. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Planificacin de actividades que permitan que o alumnado poida expresarse de xeito persoal dentro dun marco ben definido, con obxectivos e criterios claros en todo momento. -Adaptar os obxectivos e contidos da materia aos intereses e capacidades de cada alumna e alumno. -Potenciar a mirada crtica, de xeito que as alumnas e os alumnos poidan ser conscientes dos recursos empregados e poidan construr a sa propia opinin e creacin con esprito responsable. -Empregar e fomentar o uso das TIC, de xeito informativo e de xeito expresivo. -Realizar actividades que tean como resultado un produto final completamente terminado, de calidade e apto para ser presentado. -Potenciar a sensibilidade artstica e esttica e os valores positivos propios dunha sociedade harmoniosa e equilibrada. -Potenciar a presenza da reflexin terica durante o proceso da elaboracin prctica. LITERATURA UNIVERSAL INTRODUCIN. Toda obra literaria , sen dbida, unha representacin da vida, parcial pero significativa, as como un produto esttico que utiliza a linguaxe como materia prima. Como tal, pose unha intencin artstica en que o compoente subxectivo do escritor ou escritora intervn para crear un uni-
210
verso novo a partir dunha realidade vivida ou sentida. Sabemos que a literatura se interesa polas nosas concepcins, interpretacins e experiencias do mundo; polo tanto, o seu estudo pode enfocarse como unha anlise das ideas, dos sentimentos e do medio social e natural das persoas. Esta a razn pola que a lectura e o estudo das figuras clsicas universais significa enfrontarse a todo canto rodea o xnero humano. O estudo da literatura universal, pola perspectiva global que ofrece, debe contribur a unha ampla formacin literaria e humanstica das alumnas e dos alumnos que sirva para afondar e ampliar a sa visin do mundo e para adquirir unha formacin acorde cos seus intereses acadmicos e profesionais de cara ao futuro. A aproximacin aos textos literarios realizada durante os anteriores anos de ensino debe completarse cunha visin de conxunto dos grandes movementos literarios e das obras de autoras e autores mis representativos doutras literaturas, o que proporcionar unha visin mis comprensiva, ampla e profunda do discurso literario como fenmeno universal. Pero a literatura aborda, tamn, temas recorrentes, case sempre comns a culturas moi diversas que tiveron permanentemente unhas inquietudes semellantes, se enfrontaron a necesidades parecidas e matinaron a travs dos tempos as mesmas fantasas. Os grandes temas da literatura universal son, sen dbida, as grandes preocupacins da humanidade en relacin a todo o que a rodea. A materia inciase cun primeiro bloque en que se presentan os contidos comns, que poden considerarse como principios bsicos do traballo activo na aula, e que teen como obxecto os textos. O segundo bloque, cunha introducin histrica, dedcase literatura ata a Idade Media. Hai cinco bloques mis en que se renen os grandes perodos e movementos posteriores ata os nosos das. Remtase a materia cun bloque, o oito, que trata directamente as relacins da literatura coas demais artes, o cinema como arte universal contempornea, o teatro como arte total, centrndose especialmente no sculo XX e na actualidade. Convn sinalar que, anda que a orde de presentacin dos contidos sexa a cronolxica, existe a posibilidade dunha secuencia didctica que poa de relevo a recorrencia permanente de certos temas e motivos, as como as diferentes inflexins e enfoques que reciben en cada momento da historia. O ltimo bloque, que relaciona a literatura universal coas outras artes, especialmente co cinema, pode servir para dar unha visin global da
211
materia a travs das obras mis modernas de todos os xneros, que recollen de formas diversas os mitos e xestas heroicas clsicas e deixan ver a sa evolucin a travs da historia da arte. OBXECTIVOS. O ensino da literatura universal no bacharelato ter como obxectivo contribur a desenvolver no alumnado as seguintes capacidades: 1. Coecer os grandes movementos estticos, as principais obras literarias, autoras e autores que foron conformando a nosa realidade cultural. 2. Ler e interpretar con criterio propio textos literarios completos e mais fragmentos representativos deles e saber relacionalos cos contextos en que foron producidos. 3. Constatar, a travs da lectura de obras literarias, a presenza de temas recorrentes, tratados desde diferentes perspectivas, ao longo da historia; temas que manifestan inquedanzas, crenzas e aspiracins comns aos seres humanos en todas as culturas. 4. Comprender e valorar criticamente as manifestacins literarias como expresin de creacins e sentimentos individuais e colectivos e como manifestacin do afn humano por explicar o mundo en diferentes momentos da historia. 5. Analizar e interpretar imaxes e modelos que transmite a literatura escrita por mulleres. 6. Gozar da lectura como fonte de novos coecementos e experiencias e como actividade pracenteira para o lecer. 7. Planificar e redactar cun grao suficiente de rigor e adecuacin traballos sobre temas literarios, seguindo guins elaborados polo profesorado, e realizar exposicins orais correctas e coherentes sobre eles, tamn con axuda das tecnoloxas da informacin e da comunicacin e de medios audiovisuais. 8. Saber utilizar de forma crtica as fontes bibliogrficas adecuadas para o estudo da literatura, con axuda das tecnoloxas da informacin e a comunicacin. Ser quen de transformar os coecementos adquiridos.
212
9. Adquirir as destrezas de analizar, sintetizar, comprender, xulgar, valorar, transformar e crear un texto propio que demostren a asimilacin de coecementos slidos sobre a literatura en xeral. 10. Analizar as relacins existentes entre obras significativas da literatura universal e obras musicais ou de calquera outra manifestacin artstica (pera, cinema) a que serven como punto de partida. Establecer o dilogo entre literatura e imaxe, fundamentalmente imaxes cinematogrficas: transcodificacin. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Lectura e comentario de fragmentos, antoloxas ou obras completas de especial relevancia pertencentes a cada un dos perodos literarios. -Relacins entre obras literarias e obras musicais, teatrais, cinematogrficas, etc. Observacin, recoecemento ou comparacin de pervivencias, adaptacins, tratamento diferenciado ou outras relacins. Seleccin e anlise de exemplos representativos. -Procura de informacin relativa aos puntos anteriores a travs das tecnoloxas da informacin e da comunicacin e mais da utilizacin activa da biblioteca escolar e doutras bibliotecas, as como o uso de medios audiovisuais que permitan a visin e a anlise de filmes ou fragmentos significativos, a gravacin de pequenas escenas ou representacins, e mesmo a creacin ou recreacin de pequenas pezas alusivas a obras, tcnicas e ideas estticas. DA
ANTIGIDADE IDADE
MEDIA.
-O papel das mitoloxas e da relixin nas orixes da literatura. -Breve panorama das literaturas bblica, grega e latina. O heroe clsico da traxedia e da pica. O papel dos personaxes femininos e masculinos. -A narrativa medieval. RENACEMENTO
E CLASICISMO.
-Contexto xeral. Os cambios do mundo e a nova visin do ser humano.
213
-A lrica do amor: o Petrarquismo. Orixes: a poesa trobadoresca e o Dolce Stil Nuovo. -A narracin en prosa. O nacemento do relato moderno. -Teatro clsico europeo. O teatro isabelino en Inglaterra. O SCULO
DAS
LUCES.
-O desenvolvemento do esprito crtico: a Ilustracin. A Enciclopedia. A prosa ilustrada. -A novela europea no sculo XVIII. A primeira metade do sculo XIX. -A revolucin romntica: conciencia histrica e novo sentido da ciencia. -Poesa romntica. Novela histrica. A
SEGUNDA METADE DO SCULO
XIX.
-As innovacins filosficas, cientficas e tcnicas e a sa influencia na creacin literaria. Marx, Darwin e Freud. -Da narrativa romntica ao realismo en Europa. -Literatura e sociedade. Evolucin dos temas e das tcnicas narrativas do realismo. -Principais novelistas da Europa do sculo XIX. Os personaxes femininos nalgunhas das obras mis representativas. -O nacemento da gran literatura norteamericana (1830-1890). Da experiencia vital literatura. O renacemento do conto. -O arranque da modernidade potica: o Simbolismo. -A renovacin do teatro europeo: un novo teatro e unhas novas formas de pensamento. OS
NOVOS ENFOQUES DA LITERATURA NO SCULO
XX
E AS TRANSFORMACINS DOS
XNEROS LITERARIOS.
-A crise do pensamento decimonnico e a cultura de fin de sculo. A creba da orde europea: a crise de 1914. As innovacins filosficas, cien-
214
tficas e tcnicas e a sa influencia na creacin literaria. O Existencialismo e o Marxismo. -A consolidacin dunha nova forma de escribir na novela. O nacemento do heroe contemporneo. A trama policaca. -As vangardas europeas. O Surrealismo. -A literatura escrita por mulleres. -A culminacin da gran literatura americana. A xeracin perdida. -O teatro do absurdo e o teatro de compromiso. A
LITERATURA E AS OUTRAS ARTES: O CINEMA.
-Literatura e cinema. As adaptacins das grandes obras ao cinema. Estudo e comparacin. -O cinema como literatura: os grandes filmes e guins cinematogrficos do sculo XX. O cine como arte literaria de masas. -O teatro como espectculo total. -A cancin moderna, os grandes poetas da cancin. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
Os criterios de avaliacin pretenden comprobar o desenvolvemento das capacidades seguintes: 1. Caracterizar algns momentos importantes na evolucin dos grandes xneros literarios (narrativa, poesa, teatro), relacionndoos coas ideas estticas dominantes e as transformacins artsticas e histricas. O propsito deste criterio comprobar que as alumnas e os alumnos saben explicar, mediante breves exposicins orais ou escritas, cambios significativos na concepcin da literatura e dos xneros, enmarcndoos no conxunto de circunstancias culturais que os rodean; dicir, comprobar se establecen un nexo entre a literatura, as outras artes e a concepcin do mundo que ten a sociedade nun momento de transformacin. 2. Analizar e comentar obras breves e fragmentos significativos de distintas pocas, interpretando o seu contido de acordo cos coecementos adquiridos sobre temas e formas literarias, as como sobre perodos e autores.
215
Pretndese valorar a capacidade para interpretar obras literarias de distintas pocas e autora no seu contexto histrico, social e cultural, sinalando a presenza de determinados temas e motivos e a evolucin no xeito de tratalos, relacionando aquelas con outras obras da mesma poca ou de pocas diferentes e recoecendo as caractersticas do xnero en que se inscriben e os tropos e procedementos retricos mis usuais. 3. Realizar exposicins orais, debidamente planificadas, acerca dunha obra, de autoras, autores ou dunha poca con axuda de medios audiovisuais e das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, expresando as propias opinins e seguindo un esquema preparado previamente. Con este criterio avaliarase a capacidade de planificar e realizar breves exposicins orais integrando os coecementos literarios e lecturas. Valoraranse aspectos como a estruturacin do contido, a argumentacin das propias opinins, a consulta de fontes, a seleccin de informacin relevante e a utilizacin do rexistro apropiado e da terminoloxa literaria necesaria. 4. Realizar traballos de investigacin a partir da lectura dunha obra significativa dunha poca, seguindo un guin previamente establecido, interpretndoa en relacin co seu contexto histrico e literario e efectuando unha valoracin persoal. As fontes bibliogrficas bsicas sern proporcionadas polo profesor ou profesora, que guiar o proceso de documentacin e de elaboracin e mais propor temas de investigacin axeitados s posibilidades do alumnado. Con este criterio qurese avaliar a capacidade de realizar un traballo persoal de investigacin, interpretacin e valoracin a partir dunha obra significativa dunha poca, lida na sa integridade, tanto no seu contido como no usos das formas literarias, relacionndoa co seu contexto histrico, social e literario e, de ser o caso, co significado e a relevancia do autor ou autora dela na poca ou na historia da literatura. Valorarase a orixinalidade, a correcta utilizacin das fontes de informacin bibliogrfica e a utilizacin axeitada das tecnoloxas da informacin e a comunicacin. 5. Realizar, oralmente ou por escrito, valoracins en forma de ensaio das obras literarias como punto de encontro de ideas e sentimentos colectivos e como instrumentos para acrecentar o caudal da propia experiencia. Pretndese comprobar o desenvolvemento dunha actitude aberta, consciente e interesada ante a literatura que debe verse non s como resultado dun esforzo artstico dalgunhas persoas, senn como reflexo das
216
inquietudes humanas. Tal actitude pode observarse, ademais de por outros indicadores, como o interese pola lectura e pola actualidade literaria, por medio da explicacin, oral ou escrita, ou do debate sobre a contribucin do coecemento dunha determinada obra literaria ao enriquecemento da propia personalidade e comprensin do mundo interior e da sociedade. 6. Realizar anlises comparativas de textos da literatura universal con outros da literatura galega e espaola da mesma poca, pondo de manifesto as influencias, as coincidencias ou as diferenzas que existen entre eles. Pretndese comprobar se o alumnado capaz de establecer relacins entre os textos literarios da literatura universal e os da literatura galega e espaola que coece, sinalando puntos de contacto no que se refire s influencias mutuas e expresin simultnea de parecidas preocupacins ante cuestins bsicas de alcance universal. A anlise permitir, ademais, avaliar a capacidade de gozar da lectura como fonte de novos coecementos e como actividade pracenteira para o lecer, subliando os aspectos que se proxectaron noutros mbitos culturais e artsticos, e pr de relevo as diferenzas estticas existentes en determinados momentos. 7. Recoecer a influencia dalgns mitos e arquetipos creados pola literatura e o seu valor permanente na cultura universal. Recoecer e criticar tamn estereotipos de xnero nos personaxes creados pola literatura. Trtase de comprobar a capacidade de recoecer a importancia cultural de determinados mitos e arquetipos ao longo da historia, a xestacin de grandes caracteres que perviven no tempo e que se erixen en puntos de referencia colectivos. O alumnado debe achegar datos que sublien a pegada deixada por mitos e personaxes universais como don Quixote, Romeo e Julieta, don Juan, etc. na herdanza cultural da humanidade e debe preguntarse polas razns da sa pervivencia na memoria. Comprobarase igualmente que recoece de maneira crtica determinados papeis do masculino e do feminino nas obras literarias e contextualizalos. 8. Achegar exemplos de obras significativas da literatura universal adaptadas a outras manifestacins artsticas analizando nalgn deles a relacin entre as diferentes linguaxes expresivas e os resultados obtidos. O obxectivo comprobar se o alumnado pode recoecer a utilizacin das obras literarias como base doutras manifestacins artsticas e se capaz de analizar as relacins entre elas, as sas semellanzas e diferenzas, facendo especial fincap nos tipos de linguaxe que utilizan.
217
9. Participar, ordenadamente, nos debates e discusins que se realicen na clase sobre determinados aspectos dunha obra ou dun movemento. Trtase de valorar o traballo diario, o interese, a tolerancia hora de escoitar as opinins doutras persoas e a confianza para expresar as propias. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O enfoque metodolxico de cada materia deber contribur a desenvolver o currculo desde a perspectiva dos obxectivos marcados e tendo en conta as sas caractersticas. Trtase de asegurar a mxima coherencia entre os principios e valores presentados e os que se porn en prctica no proceso educativo. Na materia de literatura universal as propostas metodolxicas que se consideran mis relevantes, a partir dos obxectivos fundamentais recollidos no segundo punto do currculo, son as seguintes: -Facilitar e impulsar o traballo autnomo das alumnas e dos alumnos e, ao mesmo tempo, estimular as sas capacidades para o traballo en equipo; potenciar as tcnicas de documentacin e investigacin e as aplicacins e transferencias do aprendido. -Favorecer situacins de aprendizaxe contextualizadas e abertas que lle permitan ao alumnado achegarse ao coecemento de clsicos universais. -Buscar informacin, interpretala e reutilizala para a elaboracin de textos propios, orais e escritos. Promover a utilizacin das TIC e das bibliotecas como ferramentas e espazos de recursos. Ademais, potenciarase a utilizacin de formatos dixitais na realizacin de tarefas e na presentacin dos traballos. -Traballo e aprendizaxe en grupo. TCNICAS DE EXPRESIN GRFICO-PLSTICA INTRODUCIN. Nas artes plsticas a concrecin da obra lvase a cabo mediante as tcnicas de expresin grficoplstica, obxecto de estudo desta materia. O coecemento destes materiais, utensilios e soportes abriranos un amplo campo de traballo permitndonos diferentes resolucins plsticas dunha
218
mesma xnese, as como a busca da tcnica mis axeitada a resolucins de problemas concretos. O obxectivo , tanto adquirir o coecemento das distintas tcnicas pertencentes ao mbito do debuxo, da pintura e do gravado, como abrir novos vieiros na constante evolucin e innovacin das tcnicas grfico-plsticas. Esta materia non s pretende contribur a conseguir un virtuosismo tcnico, senn que ser unha ferramenta de exploracin e desenvolvemento dun proxecto grfico, entendido non s como un simple exercicio proposto na aula, senn como un vehculo de expresin que lle permita ao alumnado medrar como persoa, optimizando as aptitudes de cadaqun. Esta busca da madurez persoal permitiralle coecer e comprender o uso das distintas tcnicas artsticas ao longo da historia da arte, ao mesmo tempo que contribuir ao desenvolvemento da mente, das capacidades cognitivas a travs do esforzo por crear e interpretar as obras de arte. Do anteriormente dito podemos extraer o conxunto de contidos que forman este currculo na sa tripla articulacin: desenvolvemento de habilidades de carcter tcnico a travs dos diferentes materiais, utensilios e soportes; aplicacin destes coecementos linguaxe da comunicacin visual e, por ltimo, estimular a sensibilizacin esttica e a comprensin da obra artstica, para achegarse baixo unha ollada mis madura historia da arte. OBXECTIVOS. O ensino das tcnicas de expresin grfico-plstica no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer e valorar os recursos expresivos e comunicativos que proporcionan as distintas tcnicas de expresin grfico-plsticas. 2. Coecer, valorar e aplicar adecuadamente a terminoloxa, materiais, soportes, ferramentas e procedementos das tcnicas grfico-plsticas. 3. Adquirir destreza e dominio no manexo de tcnicas e materiais empregados no desenvolvemento de proxectos grfico-plsticos. 4. Desenvolver a capacidade creativa e a forma persoal de expresin a travs da experimentacin da linguaxe grfico-plstica. 5. Apreciar, na observacin das obras de arte, a influencia das tcnicas e modos de expresin empregadas, relacionndoas co seu contorno histrico e cultural.
219
6. Coecer e apreciar o valor, tanto das tcnicas de expresin tradicionais, coma das mis innovadoras e tecnolxicas. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Utilizacin de estratexias bsicas da linguaxe plstica: formulacin de problemas visuais, toma de decisins para acadar a resolucin correcta e anlise de resultados. -Busca, seleccin e comunicacin da informacin empregando recursos variados e terminoloxa axeitada. -Emprego das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta para a presentacin de conceptos e o tratamento de datos. -Valoracin da contribucin do feito artstico comprensin do mundo e ao progreso e calidade da vida humana, as como superacin de prexuzos e formacin dun esprito crtico. -Desenvolvemento da capacidade de reflexin co obxectivo de apreciar a influencia da obra artstica no desenvolvemento persoal. FACTORES
QUE DETERMINAN A LINGUAXE GRFICO-PLSTICA.
-Os elementos principais nas distintas tcnicas de expresin: a forma, a cor e a textura. -Nocins compositivas bsicas. -Elementos bsicos que definen a linguaxe visual grfico-plstica. TCNICAS
DE DEBUXO.
-Materiais, tiles e soportes. Utilizacin da terminoloxa especfica. -Tcnicas secas: carbn, e lapis de grafito, compostos, graxos e de cor. -Tcnicas hmidas: a tinta e as sas ferramentas. -Aplicacin das tcnicas propias do debuxo na realizacin de traballos.
220
TCNICAS DE PINTURA. MATERIAIS, TILES E SOPORTES. UTILIZACIN DA TERMINOLOXA ESPECFICA. -Tcnicas slidas: o pastel. Aplicacin prctica na realizacin de traballos. -Tcnicas auga: acuarela, tmpera e acrlico. Aplicacin prctica na realizacin de traballos. -Tcnicas ao aceite: leos. -Aproximacin a outras tcnicas tradicionais: encustica, tmpera e fresco. TCNICAS
DE GRAVADO E ESTAMPACIN: MONOIMPRESIN E REPRODUCIN MLTIPLE.
-Materiais, tiles, maquinaria e soportes. Utilizacin da terminoloxa especfica. -Procesos de estampacin nica: a monotipia. -Gravado en relevo: linleo e xilografa. -Gravado en oco: calcografa. Tcnicas directas e tcnicas indirectas. -Estampacin plana: serigrafa e planografa (litografa e mtodo permeogrfico). -Outros mtodos de reproducin: offset, mtodo electrnico, Copy Art. -Aplicacin das tcnicas de gravado e estampacin mis sinxelas na realizacin de traballos. TCNICAS
MIXTAS.
-As tcnicas no proceso artstico-cultural: estudo da evolucin das tcnicas grfico-plsticas a travs da historia da arte. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar as tcnicas e materiais mis comns da expresin artstica atendendo ao seu comportamento.
221
Con este criterio comprobarase se o alumnado dispn dos recursos grfico-plsticos bsicos para expresarse artisticamente. Avaliarase a utilizacin das tcnicas e os materiais grfico-plsticos mis comns (pigmentos, aglutinantes, cargas, disolventes etc.) e a sa relacin con soportes e aparellos mis adecuados. 2. Seleccionar e aplicar a tcnica especfica para a resolucin dun problema proposto. Avaliarase con este criterio a comprensin e aplicacin dos coecementos tericos e tcnicos na prctica artstica, valorando a capacidade expresiva das tcnicas e materiais empregados. 3. Mesturar diferentes materiais e utilizalos de forma combinada e con diferentes tcnicas nunha creacin grfico-plstica tendo en conta as sas intencins expresivas e comunicativas. Avaliarase con este criterio a capacidade de relacionar tcnicas e linguaxes visuais para realizar unha composicin. Do mesmo xeito avaliarase a capacidade de utilizar, integrar e contextualizar distintos materiais na execucin dunha obra, atendendo ao efecto visual que producen na composicin e nas persoas que a contemplan. 4. Coecer e planificar o proceso de creacin e realizacin dun proxecto artstico, sexa debuxo, pintura ou gravado, tendo en conta os seus materiais, procedementos e fases. Con este criterio avaliarase a capacidade do alumnado para desenvolver un proxecto grfico-plstico, con creatividade, aplicando os coecementos a un fin predeterminado. 5. Establecer a relacin entre diferentes modos de emprego das tcnicas nas distintas pocas, estilos e culturas. Con este criterio avaliarase a comprensin das manifestacins artsticas de diferentes autoras e autores, de distintas pocas, segundo as tcnicas e materiais empregados ao longo da historia en diferentes culturas. 6. Valorar como medios de expresin artstica e comunicacin aquelas tcnicas e materiais que tradicionalmente non forman parte da linguaxe grfico-plstica. Con este criterio avaliarase a capacidade do alumnado para comprender e asumir a constante evolucin e innovacin das tcnicas grfico-plsticas.
222
ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Planificacin de actividades que permitan que o alumnado poida expresarse de xeito persoal dentro dun marco ben definido, con obxectivos e criterios claros en todo momento. -Adaptar os obxectivos e contidos da materia aos intereses e capacidades de cada alumna e alumno. -Potenciar a mirada crtica, de forma que as alumnas e os alumnos poidan ser conscientes dos recursos empregados e poidan construr a sa propia opinin e creacin con esprito responsable. -Empregar e fomentar o uso das TIC, de xeito informativo e de xeito expresivo. -Realizar actividades que tean como resultado un produto final completamente terminado, de calidade e apto para ser presentado. -Potenciar a sensibilidade artstica e esttica e os valores positivos propios dunha sociedade harmoniosa e equilibrada. -Potenciar a presenza da reflexin terica durante o proceso da elaboracin prctica. VOLUME INTRODUCIN. A materia de volume, dentro do bacharelato de artes, debe supoer a iniciacin do alumnado no estudo das manifestacins de carcter tridimensional, garantindo unha coherencia e interrelacin pedagxica cos coecementos e metodoloxas das demais materias para completar a sa visin plstica e contribur ao desenvolvemento da sa formacin. O estudo desta materia estimula e complementa o desenvolvemento da personalidade nos seus diferentes niveis, axudando a que se exerciten os mecanismos de percepcin e o pensamento visual. As mesmo, estimula a capacidade creadora e o pensamento diverxente para achegar solucins diferentes, novas e orixinais.
223
A creacin de imaxes tridimensionais estimula o esprito analtico e a visin sinttica, ao conectar o mundo das ideas co das formas a travs do coecemento e uso de materiais, procedementos e tcnicas. Esta materia achgalle ao currculo do bacharelato mecanismos de percepcin espacial, enriquecemento da linguaxe icnica de carcter volumtrico, axilizando o seu manexo e facilitando a comunicacin das persoas co seu contorno espacial e formal. OBXECTIVOS. O ensino de volume no bacharelato ter como obxectivo o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer e comprender a linguaxe tridimensional, adquirindo os procedementos artsticos bsicos aplicados creacin de obras e obxectos de carcter volumtrico. 2. Trtase de que o alumnado, sen chegar a un grao de afondamento propio dun nivel de especializacin, acade un certo dominio e axilidade no manexo dos medios bsicos de expresin da linguaxe tridimensional, coecendo as tcnicas e os materiais comns e despregando un esprito aberto de investigacin e de experimentacin persoal de novos medios expresivos, novas tcnicas e novos materiais. 3. Empregar de forma eficaz os procesos de percepcin en relacin coas manifestacins tridimensionais desenvolvidas no espazo, sexan estas produtos do medio natural ou da actividade humana, artstica ou industrial. 4. Interiorizar as sensacins producidas por estmulos de carcter volumtrico, illando posibles interferencias ou distorsins producidas dentro do proceso perceptivo e valorando na sa medida as circunstancias en que se produce certa percepcin. 5. Aplicar con destreza unha visin analtica e sinttica ao enfrontarse ao estudo de obxectos e obras de arte de carcter tridimensional, mantendo unha postura activa de exploracin do contorno para a procura daquelas manifestacins susceptibles de seren tratadas ou entendidas como mensaxes de carcter tridimensional dentro do sistema icnico do medio natural, cultural, industria e tecnolxico. 6. Potenciar unha actitude reflexiva, afastada de prexuzos e ideas preconcibidas, que permita valorar e desfrutar dos obxectos como creacins plsticas na sa xusta medida.
224
7. Analizar o contorno para a procura daquelas configuracins susceptibles de seren tratadas ou entendidas como mensaxes de carcter tridimensional dentro do sistema icnico do medio cultural, aplicando con destreza a visin analtica e sinttica ao enfrontarse ao estudo de obxectos e obras de arte de carcter tridimensional. 8. Desenvolver unha actitude reflexiva e creativa en relacin coas cuestins formais e conceptuais da cultura visual da sociedade actual. 9. Potenciar a capacidade de confrontar os coecementos xa adquiridos, tanto tcnicos coma conceptuais, coa informacin que lle achega o proceso perceptivo hora de axuizar mensaxes de carcter tridimensional, xa sexan estes propios ou alleos. 10. Saber harmonizar os coecementos tericoprcticos que conforman a capacidade para emitir valoracins construtivas e de autocrtica a fin de desenvolver o sentido esttico. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Exploracin do contorno e busca das manifestacins susceptibles de seren entendidas coma mensaxes de carcter artstico dentro do sistema icnico do seu medio cultural. -Emprego das novas tecnoloxas da informacin e os recursos tecnolxicos especficos no proceso de creacin. -Busca, comprensin e seleccin, a partir de diferentes fontes, de informacin relevante relacionada con problemas de producin artstica e utilizacin en contextos de debate e argumentacin, distinguindo opinins de argumentos baseados en probas. -Emprego dos mecanismos de percepcin en relacin coas manifestacins espaciais do contorno. -Harmonizacin das experiencias cognoscitivas e sensoriais para o desenvolvemento do sentido esttico e a emisin de valoracins construtivas e de autocrtica. XNESE
DO VOLUME A PARTIR DUNHA ESTRUTURA BIDIMENSIONAL.
-Textura e sensibilizacin de superficies.
225
-Deformacin de superficies como xnese da terceira dimensin. -Creacin de formas tridimensionais a partir de superficies planas: superposicin, cortes, abatementos, cambio de direccin. A
FORMA E A LINGUAXE TRIDIMENSIONAL.
-Forma aparente e forma estrutural. -Formas biomrficas e xeomtricas, naturais e industriais. -O volume como proxeccin ordenada de forzas internas. Patrns e pautas da natureza. -Elementos da linguaxe volumtrica: plano, volume, texturas, concavidades, convexidades, baleiro, espazo-masa, cor. -O espazo e a luz na definicin e percepcin do volume. -O baleiro como elemento formal na definicin de obxectos volumtricos. -Elementos dinmicos. Movemento, ritmo, tensin, proporcin, equilibrio. MATERIAIS
E TCNICAS BSICAS DE CONFIGURACIN TRIDIMENSIONAL.
-Anlise e comprensin dos materiais, as sas posibilidades e limitacins tcnicas e expresivas. -Procesos de materializacin e comunicacin de ideas. Esbozo en das e tres dimensins. -Iniciacin s tcnicas e procedementos de traballo. Tcnicas aditivas (modelaxe); subtractivas (talla); construtivas (configuracins espaciais e tectnicas); reproducin (moldeado e baleirado). VALORACIN
EXPRESIVA E CREATIVA DA FORMA TRIDIMENSIONAL.
-Concepto, tcnica e creatividade. Materia, forma e expresin. -Relacins visuais e estruturais entre a forma e os materiais. -A manipulacin artes e industrial dos materiais no patrimonio de Galicia.
226
Principios de deseo e proxecto de elementos tridimensionais. -Forma e funcin na natureza, no contorno sociocultural e na producin industrial. -Relacin entre estrutura, forma e funcin na realizacin de obxectos. -Anlise dos aspectos materiais, tcnicos e construtivos dos produtos de deseo tridimensional. -Elaboracin dun proxecto: elementos, planificacin e desenvolvemento. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Entender e saber aplicar os conceptos bsicos da linguaxe plstica tridimensional, as como a terminoloxa especfica do volume. Con este criterio trtase de avaliar se o alumnado coece e utiliza axeitadamente o vocabulario propio da materia de xeito oral e escrito. 2. Utilizar correctamente as tcnicas e os materiais bsicos na elaboracin de composicins tridimensionais, establecendo unha relacin lxica entre a forma, os medios expresivos, as tcnicas e os materiais. Con este criterio trtase de avaliar a capacidade de organizar coherentemente a elaboracin de composicins volumtricas e de seleccionar e aplicar axeitadamente os instrumentos, materiais e tcnicas e a capacidade de utilizalos como medio expresivo bsico dentro da linguaxe tridimensional, resolvendo problemas de configuracin espacial desde unha perspectiva lxica e racional. 3. Analizar desde o punto de vista formal e funcional obxectos presentes na vida coti, identificando e apreciando os aspectos mis notables da sa configuracin tridimensional e a relacin que se establece entre a sa forma e a sas funcins. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado coece e relaciona os elementos que interveen na configuracin formal dos obxectos e na sa funcionalidade e mais se quen de descubrir a lxica que gua o seu deseo. 4. Valorar e utilizar, de xeito creativo e acorde coas intencins plsticas, as posibilidades tcnicas e expresivas dos diversos materiais, acaba-
227
mentos, texturas e tratamentos cromticos na elaboracin de composicins tridimensionais simples. Este criterio trata de avaliar a capacidade para acadar acabamentos plasticamente coherentes nas sas realizacins volumtricas, utilizando as diferentes texturas e tratamentos cromticos como elementos expresivos capaces de potenciar os valores plsticos da forma. 5. Representar de forma esquemtica e sinttica obxectos tridimensionais co fin de evidenciar a sa estrutura formal bsica. Con este criterio trtase de comprobar a capacidade para xerar elementos volumtricos, prescindindo dos aspectos accidentais e plasmando as sas caractersticas estruturais bsicas. 6. Analizar e elaborar, a travs de transformacins creativas, alternativas tridimensionais a obxectos de referencia. Con este criterio trtase de comprobar a capacidade do alumnado para achegar solucins mltiples e orixinais ante un problema compositivo de carcter tridimensional, avaliando as o desenvolvemento acadado nos seus modos de pensamento diverxente. 7. Comprender e aplicar os procesos de abstraccin inherentes a toda representacin, valorando as relacins que se establecen entre a realidade e as configuracins tridimensionais elaboradas a partir dela. Con este criterio pretndese comprobar se se comprenden os mecanismos que actan nos procesos de representacin e se se coecen e valoran os niveis de abstraccin imprescindibles no proceso creativo. 8. Compoer os elementos formais establecendo relacins coherentes e unificadas entre idea, forma e materia. Con este criterio avalase a capacidade para xerar mensaxes visuais de carcter tridimensional, equilibradas en canto forma como tal e ao significado da dita mensaxe. Pretndese coecer se o alumnado entende a creacin como un proceso global no que nada superfluo e todo est intimamente conectado. 9. Desear e construr elementos tridimensionais que permitan estruturar de maneira creativa, lxica, racional e variable o espazo volumtrico.
228
Con este criterio pretndese valorar a capacidade para elaborar elementos ou espazos volumtricos en que os aspectos formais e tcnicos estean clara e directamente relacionados cos criterios funcionais. 10. Crear configuracins tridimensionais dotadas de significado nas cales se estableza unha relacin coherente entre a imaxe e o seu contido. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade para seleccionar e utilizar os medios expresivos e a sa organizacin sintctica, as como as tcnicas e os materiais en funcin do significado. 11. Recoecer e valorar o patrimonio natural e cultural de Galicia. Este criterio trata de avaliar a capacidade do alumnado para identificar as diferentes manifestacins culturais de Galicia e valorar a riqueza do patrimonio, a sa conservacin e mellora. 12. Desenvolver actitudes de colaboracin nos traballos en grupo. Con este criterio trtase de valorar as actitudes que favorezan comportamentos sociais dentro do grupo tales como: respecto polas demais persoas, mantemento e limpeza de equipamentos e instalacins, axuda s compaeiras e aos compaeiros, capacidade de discusin e crtica etc. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Busca, comprensin e seleccin, a partir de diferentes fontes, de informacin relevante relacionada con problemas de producin artstica e utilizacin en contextos de debate e argumentacin, distinguindo opinins de argumentos baseados en probas. -Promover a interaccin entre o alumnado e o profesorado para crear un ambiente de cooperacin e participacin que favoreza a comunicacin e o intercambio de ideas. -Planificacin de actividades que permitan que os alumnos e alumnas poidan expresarse de xeito persoal dentro dun marco ben definido, con obxectivos e criterios claros en todo momento. -Considerar os temas desde puntos de vista inslitos e variados que esperten a curiosidade.
229
-Enmarcar os contidos das actividades nunha realidade concreta establecendo conexins directas dos contidos da materia de volume coa sociedade. -Aumentar as formulacins con proxeccin do futuro potenciando aquelas respostas que permitan a conexin con posteriores actividades as coma con outras reas de coecemento. -Realizar actividades que sublien e reorganicen os resultados (exposicins, vdeos). BIOLOXA INTRODUCIN. A materia de bioloxa ten como obxectivo a interpretacin do mundo vivo e preparar o alumnado para comprender e explicar mellor os seres vivos, como estn constitudos e como funcionan, como se estudan, como se contrastan as hipteses e os feitos experimentais para elaborar as teoras biolxicas. A moderna bioloxa mostra como as fronteiras da investigacin se foron desprazando axudadas pola tecnoloxa e como o coecemento da natureza da vida progresou cara comprensin dos niveis celulares e moleculares. Isto implicou o desenvolvemento de novas ramas como a bioloxa e fisioloxa celular, a bioqumica, a embrioloxa, a xentica, a xenmica, a protemica, a biotecnoloxa. Os enfoques descritivos e cualitativos baseados en numerosas observacins, pero escasa experimentacin; a formalizacin terica e a interaccin entre distintas metodoloxas e disciplinas biolxicas cambiaron na segunda metade de sculo XIX. A aplicacin de deseos experimentais, a cuantificacin das variables a estudar e, sobre todo, a formalizacin de teoras ou paradigmas centrais, como a teora celular, a teora da evolucin por seleccin natural, etc. supuxeron cambios transcendentais no avance da estruturacin da bioloxa como ciencia. Na primeira metade do sculo XX formlanse teoras e modelos biolxicos que configuran un corpo terico central sobre os seres vivos. Estas teoras determinan a madureza da bioloxa como ciencia. Porn, na segunda metade do sculo XX cando se orixinan importantes cambios na metodoloxa experimental e nos enfoques tericos. As tcnicas de manipulacin do ADN, os encimas de restricin, a PCR, permitiron unha acelerada comprensin da estrutura e funcionamen-
230
to molecular dos seres vivos, con aplicacins mdicas e tecnolxicas insospeitadas hai s un par de decenios. O papel educativo da bioloxa no bacharelato presenta tres aspectos diferentes. O primeiroo de permitir outra visin do mundo, a que achegan os novos coecementos, en estreita relacin co seu proceso de construcin terica. A clula, a sa estrutura e funcin son o fo condutor arredor do que se articulan os diferentes contidos. Outro elemento na formacin promover unha actitude investigadora baseada na anlise e na prctica dos procedementos bsicos do traballo cientfico. Finalmente, anda que non menos importante, necesario considerar as mltiples implicacins persoais, sociais, ticas, legais, econmicas ou polticas dos novos descubrimentos e das influencias mutuas entre a sociedade, a bioloxa e a tecnoloxa e o xnero. Os contidos seleccionados estrutranse en cinco grandes bloques. No primeiro realzase unha introducin bioloxa, aos seus avances e limitacins, sa importancia na sociedade e sa evolucin; afndase na base molecular da vida, dos compoentes qumicos da materia viva, as sas propiedades e importancia biolxica. Para desenvolver este primeiro bloque deberase facer fincap nos modelos tericos que serven para interpretar os distintos fenmenos biolxicos presentes nos outros bloques de contidos. O segundo bloque est dirixido ao seguinte nivel de organizacin, o nivel celular, onde se analizan os aspectos morfolxicos, estruturais e funcionais da clula como unidade dos seres vivos. Ser a teora celular a que servir como marco terico para explicar a clula como unidade de estrutura e funcin e os seus diferentes tipos. O bloque terceiro aborda o estudo da herdanza a partir da xentica clsica ou mendeliana. A base qumica da herdanza, a xentica molecular, debera introducir a controversia histrica sobre a base material da informacin xentica, se eran as protenas as molculas da informacin ou os cidos nucleicos. Farase referencia ao proxecto xenoma humano e s sas aplicacins e implicacins sociais. O resto dos contidos do bloque cntranse nos xenes das hemoglobinas: permite explicar o concepto de xene e a sa estrutura, as mutacins e a sas implicacins evolutivas, a transcricin e a traducin, sobre un exemplo concreto, o que posibilita un mellor entendemento.
231
O cuarto bloque cntrase no coecemento dos microorganismos, en particular das bacterias. , polo tanto, un bloque moi apropiado para desenvolver as aplicacins da bioloxa nos procesos industriais, alimentarios, farmacolxicos, sanitarios, etc., as como a sa relacin coa temtica ambiental. E, finalmente, o quinto bloque aborda o estudo detallado dos mecanismos de autodefensa dos organismos, enfatizando o concepto de inmunidade adquirida nos vertebrados e nos mecanismos celulares e moleculares involucrados. Merecen especial atencin o cancro (xenes supresores de tumores e oncoxenes) e a Sida. OBXECTIVOS. O ensino da bioloxa no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer os principais conceptos da bioloxa e a sa articulacin en leis, teoras e modelos, apreciando o papel que estes desempean no coecemento e interpretacin da natureza. Valorar os profundos cambios producidos ao longo do tempo na bioloxa como ciencia e a influencia do contexto histrico, percibindo o traballo cientfico como unha actividade en constante construcin. Comprender que o desenvolvemento da bioloxa supn un proceso cambiante e dinmico, mostrando unha actitude flexible e aberta fronte s diversas opinins pero, ao propio tempo, combatendo os prexuzos tales como o determinismo biolxico por razn de sexo ou de raza. 2. Comprender a natureza da bioloxa e o seus avances e limitacins, as como as sas complexas interaccins coa tecnoloxa e a sociedade. Valorar as aplicacins de coecementos da bioloxa como o xenoma humano, a biotecnoloxa, ferramentas como a enxeara xentica, a tcnica da PCR, etc. e a necesidade de traballar para lograr unha mellora nas condicins de vida actuais. 3. Valorar a informacin procedente de diferentes fontes, includas as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, para formarse unha opinin propia dos problemas da sociedade e que lle permita ao alumnado expresarse criticamente sobre problemas actuais relacionados coa bioloxa, como a sade e o contorno, a biotecnoloxa, etc. Ser preciso ter en conta as diferentes repercusins das tecnoloxas nas mulleres e nos homes e o androcentrismo presente en moitas investigacins, particularmente nas mdicas.
232
4. Utilizar con autonoma algunhas da estratexias caractersticas da investigacin cientfica (formular e contrastar hipteses, planificar deseos experimentais, etc.) e os procedementos propios da bioloxa para realizar pequenas investigacins e, en xeral, explorar situacins e fenmenos descoecidos. 5. Coecer as caractersticas qumicas e propiedades das molculas bsicas que configuran a estrutura celular para comprender a sa funcin nos procesos biolxicos. 6. Interpretar a clula como a unidade estrutural, funcional e xentica dos seres vivos. Coecer os diferentes modelos de organizacin e a complexidade das funcins celulares. 7. Comprender as leis e mecanismos moleculares e celulares da herdanza, interpretar os descubrimentos mis recentes sobre o xenoma humano e as sas aplicacins na biotecnoloxa, valorando a sas implicacins ticas, sociais, econmicas e polticas e de xnero. 8. Analizar as caractersticas dos microorganismos, a sa intervencin en numerosos procesos naturais e industriais e as sas aplicacins na elaboracin de moitos produtos industriais. Coecer a orixe infecciosa dalgunhas enfermidades provocadas por microorganismos e os principais mecanismos de resposta inmunitaria. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Busca, seleccin e tratamento de informacin relevante para o coecemento da bioloxa, utilizando diferentes recursos: visuais, bibliogrficos, deseos experimentais coa terminoloxa adecuada. Achegas de homes e mulleres ao longo da historia. -Emprego das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta que axude interpretacin de conceptos, na obtencin e tratamento de datos, na procura de informacin. -Participacin en debates e traballos en equipo, revisando e contrastando as ideas propias, argumentando e empregando o vocabulario especfico. -Lectura, anlise e comentario de textos e libros cientficos sinxelos que permitan comprender as cuestins tratadas e afondar nelas.
233
-Elaboracin de informes sobre situacins problemticas no eido da sade ou da biotecnoloxa que permitan coecer as limitacins da tecnociencia e os problemas derivados do seu uso inadecuado, fomentando a autonoma e a capacidade de emitir xuzos crticos. A
BASE MOLECULAR E FISICOQUMICA DA VIDA.
-Da bioloxa descritiva moderna bioloxa molecular experimental. A importancia das teoras e modelos como marco de referencia da investigacin. Retos e lias de investigacin da bioloxa moderna. -Os compoentes qumicos da clula e a importancia dos enlaces qumicos na materia viva. Tipos, estrutura, propiedades e funcins. -Bioelementos e oligoelementos. -Molculas e ins inorgnicos: auga e sales minerais. -Fisicoqumica das dispersins acuosas. Difusin, smose e dilise. -Molculas orgnicas. -Exploracin e investigacin experimental dalgunhas caractersticas dos compoentes qumicos fundamentais dos seres vivos. MORFOLOXA,
ESTRUTURA E FUNCINS CELULARES.
-A clula: unidade de estrutura e funcin. A teora celular. -A clula como sistema complexo integrado. Aproximacin prctica a diferentes mtodos de estudo da clula. -Morfoloxa celular. Modelos de organizacin en procariotas e eucariotas. Clulas animais e vexetais. -Estudo das funcins celulares e das estruturas onde se desenvolven. O ciclo celular. -A divisin celular. A mitose en clulas animais e vexetais. -As membranas e a sa funcin nos intercambios celulares. -Introducin ao metabolismo. Biocatalizadores. Catabolismo e anabolismo.
234
-A respiracin celular, significado biolxico. Aplicacins das fermentacins. -A fotosntese, un proceso de sntese de macromolculas. Fases, estruturas celulares implicadas e resultados. A quimiosntese. -Planificacin e realizacin de investigacins ou estudos prcticos sobre problemas relacionados coas funcins celulares. A
HERDANZA.
XENTICA
MOLECULAR.
-A xentica clsica. Achegas de Mendel ao estudo da herdanza. -A meiose. A sa necesidade biolxica na reproducin sexual. Importancia na evolucin dos seres vivos. -A teora cromosmica da herdanza. -A herdanza do sexo. Herdanza ligada ao sexo. Xentica humana. -A xentica molecular ou qumica da herdanza. Identificacin do ADN como portador da informacin xentica. Concepto de xene. -Cdigo xentico, as sas caractersticas, probas experimentais en que se basea. Transcricin e traducin xentica en procariotas e eucariotas. -A enxeara xentica. Organismos modificados xeneticamente. -A xenmica e a protemica. -Alteracins na informacin xentica: as mutacins. Tipos. Os axentes mutaxnicos. Mutacins e cancro. -Implicacins da mutacins na evolucin e aparicin de novas especies. -Repercusins sociais e valoracins ticas da manipulacin xentica. -O mundo dos microorganismos e as sas aplicacins. -A diversidade dos microorganismos. As sas formas de vida. Bacterias e virus. -Interaccins con outros seres vivos. A intervencin dos microorganismos nos ciclos bioxeoqumicos.
235
-Os microorganismos e as enfermidades infecciosas. -Utilizacin dos microorganismos nos procesos industriais: agricultura, farmacia, sanidade, alimentacin e mellora do medio natural. Importancia social e econmica. A
INMUNIDADE E AS SAS APLICACINS.
-Concepto de inmunidade. Tipos de resposta inmunitaria: inespecfica e adaptativa ou especfica. O sistema inmunitario. -As defensas internas inespecficas. -Concepto de antxeno. A inmunidade adaptativa ou especfica: celular e humoral. Clases de clulas implicadas. Memoria inmunolxica. Enxeara xentica. -Os anticorpos. Estrutura e funcin. A sa forma de accin. -A inmunidade natural e adquirida ou artificial. Soros e vacinas. -Disfuncins e deficiencias do sistema inmunitario. -O transplante de rganos. Reflexins ticas sobre a doazn de rganos. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Analizar o carcter aberto da bioloxa a travs do estudo dalgunhas interpretacins, hipteses e predicins cientficas sobre conceptos bsicos como a composicin celular dos organismos, a natureza do xene, a orixe da vida, etc. valorando os cambios producidos ao longo do tempo e a influencia do contexto histrico e das achegas tecnolxicas. Trtase de coecer se o alumnado capaz de analizar as explicacins cientficas sobre distintos fenmenos naturais achegadas por mulleres e homes en diferentes contextos histricos, debater algunhas controversias e comprender a sa contribucin aos coecementos cientficos actuais. Pdese valorar este criterio respecto a evidencias experimentais ou a conceptos coma o xene, infeccin, virus, o ADN molcula da informacin, etc. 2. Desear e realizar investigacins considerando algunhas caractersticas esenciais do traballo cientfico: planificacin precisa do problema,
236
formulacin de hipteses contrastables, deseo e realizacin de experiencias e anlise e comunicacin de resultados. Trtase de comprobar a progresin do alumnado no desenvolvemento de destrezas cientficas como a planificacin do problema ou a comunicacin de resultados e adquirir actitudes propias do traballo cientfico como rigor, precisin, creatividade, etc. para constatar o avance, non s no terreo conceptual, senn tamn no da autonoma persoal, fundamentalmente no traballo no laboratorio con orde e seguranza. 3. Recoecer os diferentes tipos de macromolculas que constiten a materia viva e relacionalas coas sas funcins biolxicas na clula. Enumerar as razns polas que a auga e os sales minerais son fundamentais nos procesos celulares, indicando algns exemplos das repercusins da sa ausencia. Pretndese avaliar se o alumnado capaz de identificar os principais compoentes moleculares que forman as estruturas celulares, se recoece as sas unidades constituntes e se as relaciona coas sas funcins. Tamn se avaliar se recoece a importancia da auga para o desenvolvemento da vida, as reaccins metablicas, etc. As mesmo, valorarase a sa capacidade para realizar experiencias sinxelas e para identificar a presenza das biomolculas en mostras biolxicas. 4. Interpretar a estrutura interna dunha clula eucariota e dunha clula procariota (tanto co microscopio ptico como co microscopio electrnico), identificando os orgnulos da primeira e describindo a funcin que desempean. Explicar a teora celular e a sa importancia no desenvolvemento da bioloxa. Pretndese valorar se o alumnado sabe diferenciar a estrutura celular procariota da eucariota (vexetal e animal) e facer estimacins dos seus tamaos relativos. Tamn se valorar se recoece os diferentes orgnulos e indica e relaciona as sas funcins. 5. Analizar e representar esquematicamente o ciclo celular e as modalidades da divisin do ncleo e do citoplasma, xustificando a importancia biolxica da mitose. Trtase de comprobar se o alumnado ten unha visin global do ciclo celular e dos detalles mis significativos da divisin nuclear e da citocinese. Tamn se quen de identificar as distintas fases tanto en microfotografas como en esquemas e preparacins e poder explicar os
237
acontecementos que se producen en cada unha delas e as sas diferenzas mis significativas. 6. Diferenciar os mecanismos de sntese da materia orgnica respecto dos de degradacin e os intercambios enerxticos a eles asociados. Explicar o significado biolxico da respiracin celular indicando as diferenzas entre a va aerobia e a anaerobia respecto da rendibilidade enerxtica, os produtos finais orixinados e o interese industrial destes ltimos. Enumerar os diferentes procesos que teen lugar na fotosntese e xustificar a sa importancia como proceso de biosntese, individual para os organismos, pero tamn para o mantemento da vida. Avalase con este criterio se o alumnado entende, de forma global, os procesos metablicos celulares de intercambio de materia e enerxa; se valora as funcins dos encimas e diferencia a va aerobia e anaerobia respecto rendibilidade enerxtica e aos produtos finais das fermentacins e algunhas das sas aplicacins industriais. As mesmo, trtase de valorar se coece a importancia e finalidade da fotosntese, distingue as fases luminosa e escura identificando as estruturas celulares onde se desenvolven, os substratos necesarios, os produtos finais e o balance enerxtico obtido, valorando a sa importancia no mantemento da vida. 7. Aplicar os mecanismos de transmisin dos caracteres hereditarios segundo a hiptese mendeliana e a teora cromosmica da herdanza interpretacin e resolucin de problemas relacionados coa herdanza. Describir as vantaxes da reproducin sexual e relacionar a meiose coa variabilidade xentica das especies. Explicar o papel do ADN como portador da informacin xentica, a natureza do cdigo xentico e a relacin coa sntese das protenas. Coecer algunhas das ferramentas da enxeara xentica e as sas aplicacins. Relacionar as mutacins coas alteracins da informacin e a sa repercusin na variabilidade dos seres vivos e na sade das persoas. Pretndese comprobar se o alumnado identifica a importancia da meiose na reproducin sexual e pode explicar a teora cromosmica da herdanza; se analiza os traballos de investigacin que levaron ao coecemento da natureza molecular do xene e a sa relacin co ADN e a sntese de protenas; se capaz de analizar algunhas aplicacins e limitacins da manipulacin xentica en vexetais e animais e nas persoas, entendendo que o traballo cientfico est, como calquera actividade, sometido a presins sociais, econmicas e polticas.
238
8. Explicar as caractersticas estruturais e funcionais dos microorganismos, resaltando a sas relacins cos outros seres vivos, a sa funcin nos ciclos bioxeoqumicos, valorando as aplicacins da microbioloxa na industria alimentaria e farmacutica e na mellora do medio natural, as como o poder patxeno que poden ter nos seres vivos. Trtase de valorar se o alumnado quen de recoecer a heteroxeneidade taxonmica dos microorganismos e os diferentes papeis que desenvolven nos ecosistemas, as como o relevante papel que o seu coecemento ten para a biotecnoloxa, fundamentalmente na industria alimentaria, farmacutica ou na loita contra a contaminacin. 9. Analizar os mecanismos de autodefensa dos seres vivos, en particular o desenvolto polos vertebrados ante a presenza dos antxenos. Coecer o concepto actual de inmunidade e explicar as caractersticas da resposta inmunitaria, as como se pode incidir para reforzar e estimular as defensas naturais. Con este criterio pretndese avaliar se o alumnado identifica as caractersticas da inmunidade e do sistema inmunitario cos diferentes tipos celulares implicados e como actan as defensas externas e internas contra a infeccin. Tamn debe avaliarse o coecemento sobre as diferentes tcnicas que activan a resposta inmunitaria, como os soros e as vacinas. E finalmente a identificacin das alteracins inmunitarias nas persoas, como por exemplo nos casos da Sida, o transplante de rganos e valorar as sas dimensins mdicas, biolxicas, sociais e ticas. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A metodoloxa adecuada para desenvolver a bioloxa no bacharelato aquela que potencia a capacidade do alumnado para a autoaprendizaxe, traballar en equipo, aplicar mtodos adecuados de investigacin e para que chegue a comprender a conexin entre os coecementos tericos e as sas aplicacins prcticas. Proposta de estratexias metodolxicas para desenvolver as capacidades plasmadas nos obxectivos: -Crear na aula un clima que favoreza as aprendizaxes significativas, que desenvolva o interese pola materia e os seus estudos posteriores, que permita a interaccin e o intercambio na aula.
239
-Ter en conta as ideas previas do alumnado para o deseo e a secuencia de actividades, facilitando a construcin de aprendizaxes cooperativas que propicien o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Dotar o alumnado de ferramentas que lle permitan iniciarse nos mtodos de investigacin mediante a preparacin de actividades cun obxectivo fundamental de desenvolvemento de procedementos. -Propoer actividades que relacionen os fenmenos estudados na aula cos da vida coti, mediante anlise de situacins concretas, comentarios de novas de actualidade ou realizando sadas didcticas (laboratorios, fbricas, etc.) combinadas con informes ou traballos especficos. BIOLOXA E XEOLOXA INTRODUCIN. A razn desta materia que se ocupa de das disciplinas conxuntamente vn dada polo feito de que a bioloxa e a xeoloxa pertencen ao campo das ciencias experimentais, que teen como obxecto a interpretacin do mundo fsico e natural que nos arrodea, polo que comparten mtodos de traballo e coinciden nalgns dos seus contidos. Para entender e poder interpretar os fenmenos fsicos e naturais, estas das disciplinas desenvolveron ao longo do tempo procesos de construcin de modelos da realidade cada vez con maior poder explicativo e sentronse as bases para o avance cientfico e tecnolxico que implica, tanto unha considerable mellora das condicins de vida actuais nas sociedades occidentais, como graves riscos para o equilibrio do planeta e a sustentabilidade. A materia de bioloxa e xeoloxa da modalidade de bacharelato de ciencias e tecnoloxa retoma e ampla os coecementos de bioloxa e xeoloxa da etapa anterior, o que permite coecer mellor a Terra como planeta activo. Nel desenvlvense os seres vivos cos seus distintos modelos de organizacin constitundo a diversidade actual. A xeoloxa ofrece unha visin global e unitaria que integra os fenmenos e procesos xeolxicos nunha teora global, a tectnica de placas, que permite explicar a formacin do relevo, a aparicin de volcns, a frecuencia de terremotos en determinadas zonas e os distintos tipos de rochas. Analzanse os datos necesarios para formular hipteses (constitucin e estrutura do interior terrestre e as similitudes con outros corpos do
240
sistema solar). Estdanse as manifestacins da dinmica do interior terrestre (orixe dos ocanos e continentes, formacin de cordilleiras, magmatismo e metamorfismo) en relacin coa evolucin das placas litosfricas ao longo da historia da Terra. A bioloxa estuda os seres vivos baixo un criterio marco: unidade e diversidade. Estuda as caractersticas comns de todos os organismos vivos: clula, capacidade de adaptacin, evolucin, necesidade de obter materia e enerxa, os mecanismos de supervivencia a travs de organismos-tipo que representan os principais grupos taxonmicos. Trtase de reflexionar sobre os principais problemas que ten un ser vivo para existir e manterse con vida. A teora da evolucin, base da bioloxa moderna, o eixe condutor que lle vai permitir ao alumnado comprender a orixe da biodiversidade, interrelacionndose con outros contidos de xeoloxa, como por exemplo o movemento dos continentes. A materia estrutrase en sete bloques. O primeiro presenta contidos comns; sguenlle tres bloques de xeoloxa para finalizar cos outros tres de bioloxa. O desenvolvemento destes contidos non debe desligarse da necesidade de formar persoas capaces de comprender cada vez mellor o mundo e o papel da ciencia nel, que sexan capaces de ter unha opinin fundamentada sobre a transformacin do medio pola accin humana, a desaparicin de especies ou a ineludible procura da sustentabilidade e, en funcin delas, tomar decisins para a sa vida e o mundo en que vive. A resolucin de problemas sinxelos arredor destes temas (tanto na aula coma no laboratorio ou no campo) permitir unha aprendizaxe funcional ao aplicar o aprendido, mobilizar conceptos e levar a cabo os procedementos necesarios. As actitudes cara ciencia e ao traballo cooperativo pdense pr de manifesto co traballo en equipo, que permite desenvolver a capacidade de argumentacin, tolerancia, capacidade de expresin ou a madureza persoal. Contidos conceptuais, procedementais e actitudinais que sern desenvolvidos na busca da persoas formadas cientificamente. OBXECTIVOS. O ensino da bioloxa e xeoloxa no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades:
241
1. Coecer os conceptos, teoras e modelos mis importantes e xerais da bioloxa e a xeoloxa, de xeito que o alumnado poida ter unha visin global do campo de coecemento que aborda e dar unha posible explicacin dos fenmenos naturais, aplicando estes coecementos a situacins reais e cotis. 2. Elaborar, cos datos que se coecen do interior da Terra, unha hiptese explicativa sobre a sa composicin, o seu proceso de formacin e a sa dinmica. 3. Recoecer que a visin globalizadora e unificante que propn a teora da tectnica de placas permite explicar coherentemente fenmenos como a variacin da posicin dos continentes, a formacin de cordilleiras e rochas e a dinmica interna do planeta, e contribe a explicar a distribucin dos seres vivos. 4. Coecer os procesos da xeodinmica externa (que dan lugar formacin das rochas sedimentarias e sa alteracin) e a sa interaccin coa xeodinmica interna (da que derivan procesos como a evolucin do relevo ao longo do tempo, a formacin de solos e das paisaxes, a xeracin de riscos xeolxicos, etc.). 5. Realizar unha aproximacin aos diversos modelos de organizacin dos seres vivos, sa estrutura e funcionamento, entendndoos como o resultado de distintas estratexias adaptativas ao medio natural. 6. Coecer a diversidade dos seres vivos e ser quen de incorporar o coecemento dos procesos evolutivos para explicar a sa orixe. 7. Integrar a dimensin social e tecnolxica da bioloxa e a xeoloxa comprendendo as vantaxes e problemas que o seu desenvolvemento lle formula ao medio natural, ao ser humanoe sociedade e a posibilidade de contribur conservacin e proteccin do medio natural e social. 8. Utilizar con certa autonoma destrezas de investigacin, tanto documentais como experimentais (formular problemas, formular e contrastar hipteses, realizar experiencias, etc.) recoecendo o carcter da ciencia como proceso cambiante e dinmico. 9. Desenvolver actitudes que se asocian ao traballo cientfico, tales como a busca de informacin, a capacidade crtica, a necesidade de verificacin dos feitos, o cuestionamento do obvio e a apertura ante novas ideas, o traballo en equipo, a aplicacin e difusin dos coecementos, etc. coa axuda das tecnoloxas da informacin e da comunicacin cando sexa necesario.
242
CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Busca, seleccin e tratamento de informacin relevante para o coecemento da bioloxa e a xeoloxa, utilizando diferentes recursos (visuais, cartogrficos, bibliogrficos, deseos experimentais, claves dicotmicas) e a terminoloxa adecuada. -Emprego das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta que axude interpretacin de conceptos, na obtencin e tratamento de datos e mais na procura de informacin. -Participacin en debates e traballos en equipo, revisando e contrastando as ideas propias, argumentando e empregando o vocabulario especfico. -Lectura, anlise e comentario de textos e libros cientficos sinxelos que permitan comprender e afondar nas cuestins tratadas. -Elaboracin de informes sobre situacins problemticas no eido da sade ou da biotecnoloxa que permitan coecer as limitacins da tecnociencia e os problemas derivados do seu uso inadecuado, fomentando a autonoma e a capacidade de emitir un xuzo crtico. -Elaboracin de informes sobre problemas ambientais, de predicin de riscos ou de conservacin de especies, facendo propostas de mellora e empregando os termos cientficos con precisin e rigor. ESTRATEXIAS
METODOLXICAS.
A metodoloxa adecuada para desenvolver a bioloxa e xeoloxa no bacharelato ser aquela que potencie a capacidade de autoaprendizaxe no alumnado, traballar en equipo, aplicar mtodos adecuados de investigacin e para que poida establecer a conexin entre os coecementos tericos e a sas aplicacins prcticas. Propense as seguintes estratexias metodolxicas para desenvolver as capacidades que os obxectivos requiren: -Crear na aula un clima que favoreza as aprendizaxes significativas, que desenvolva o interese pola materia e os seus estudos posteriores, que permita a interaccin entre iguais e entre o profesorado e alumnado como base para o desenvolvemento integral como persoas.
243
-Propiciar a construcin dunha imaxe da ciencia, e en particular da bioloxa e xeoloxa, non esttica, entendendo que a provisionalidade da sas conclusins e teoras unha das sas caractersticas fundamentais. -Ter en conta as ideas previas do alumnado para o deseo e secuencia de actividades. Facilitar a construcin de aprendizaxes cooperativas que propicien o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Dotar o alumnado de ferramentas que lle permitan iniciarse nos mtodos de investigacin mediante a preparacin de actividades nas que un dos obxectivos sexa o desenvolvemento de procedementos. -Pr de manifesto a correlacin entre os fenmenos estudados na aula e os da vida coti, mediante anlise de situacins concretas, comentarios de novas de actualidade ou sadas didcticas (a laboratorios, fbricas, itinerarios xeolxicos, etc.) combinadas con informes ou traballos especficos. Facer especial fincap nas caractersticas xeolxicas e na biodiversidade de Galicia. ORIXE
E ESTRUTURA DA
TERRA.
-Mtodos de estudo do interior da Terra. Interpretacin dos datos proporcionados polos diferentes mtodos. -A estrutura interna da Terra. Composicin dos materiais terrestres. -Minerais e rochas. Estudo experimental da formacin de cristais. Minerais petroxenticos. Aplicacins dos minerais. -Iniciacin s novas tecnoloxas na investigacin do contorno: os sistemas de informacin xeogrfica. Teledeteccin. -O traballo de campo: recoecemento de mostras sobre o terreo. -O traballo de laboratorio: anlises fsicas e qumicas; o microscopio petrogrfico. XEODINMICA
INTERNA.
TECTNICA DE PLACAS.
-Placas litosfricas: caractersticas e lmites. -Os bordos das placas: construtivos, transformantes e destrutivos. Fenmenos xeolxicos asociados. Formacin de cordilleiras.
244
-Conducin e conveccin da calor interna e as sas consecuencias na dinmica interna da Terra. -Orixe e evolucin dos ocanos e continentes. Teora da tectnica de placas ou tectnica global. O ciclo de Wilson. -Formacin e evolucin dos magmas. As rochas magmticas. Magmatismo e tectnica de placas. -Metamorfismo. As rochas metamrficas. Tipos de metamorfismo e tectnica de placas. -Recoecemento das rochas magmticas e metamrficas mis representativas. Utilidade das rochas gneas e metamrficas. XEODINMICA
EXTERNA E HISTORIA DA
TERRA.
-Procesos da xeodinmica externa. Ambientes e procesos sedimentarios. A estratificacin e o seu valor xeolxico. -As rochas sedimentarias e as sas aplicacins. Recoecemento das mis representativas. -Meteorizacin. Formacin dos solos. Importancia da sa conservacin. -Interaccin entre procesos xeolxicos externos e internos. O sistema Terra: unha perspectiva global. -Interpretacin de mapas topogrficos: interpretacin de mapas e cortes xeolxicos sinxelos. -Riscos xeolxicos. Predicin e prevencin. -A reconstrucin do pasado terrestre. Mtodos de datacin. O tempo xeolxico e a sa divisin: grandes cambios ocorridos ao longo da historia da Terra. Formacin dunha atmosfera oxidante. Identificacin dalgns fsiles caractersticos. Grandes extincins: causas e consecuencias. Cambios climticos: as glaciacins. UNIDADE
E DIVERSIDADE DA VIDA.
-A diversidade dos seres vivos e a sa clasificacin: criterios de clasificacin.
245
-A evolucin da vida e os principais mecanismos evolutivos. -Niveis de organizacin dos seres vivos. A clula como unidade de vida. -Caractersticas fundamentais dos cinco reinos de seres vivos. -Histoloxa e organografa animal e vexetal bsica. -Observacins microscpicas de tecidos animais, tecidos vexetais e de organismos unicelulares. A
BIOLOXA DAS PLANTAS.
-A diversidade no reino das plantas: principais grupos taxonmicos. -O proceso de nutricin: nutricin auttrofa. A fotosntese. Estudo experimental dalgn dos seus aspectos. -As funcins de relacin no mundo vexetal. Principais hormonas vexetais. Comprobacin experimental dos seus efectos. -A reproducin en plantas. Reproducin asexual e sexual. Ciclo biolxico das plantas. Tecnoloxas reprodutivas e as sas aplicacins. -Principais adaptacins das plantas ao medio. -Manexo de claves dicotmicas sinxelas para a determinacin de especies vexetais. -Importancia das plantas no mantemento dos ecosistemas e da vida na Terra. A
BIOLOXA DOS ANIMAIS.
-A diversidade no reino animal: principais grupos taxonmicos. -O proceso de nutricin: nutricin hetertrofa. Estudo experimental sinxelo dalgn aspecto da nutricin animal. -Os sistemas de coordinacin no reino animal. A locomocin. -A reproducin nos animais. Ciclo biolxico dos animais. -Principais adaptacins dos animais ao medio.
246
-Manexo de claves dicotmicas sinxelas para a determinacin de moluscos, artrpodos e vertebrados. -Importancia da biodiversidade. Plantas e animais en perigo de extincin. Accins para a conservacin da biodiversidade: proteccin dos hbitats. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Interpretar os datos obtidos por distintos mtodos para construr un modelo de estrutura e composicin do interior do planeta. Trtase de comprobar que o alumnado interpreta adecuadamente os datos provenientes de diferentes mtodos de estudo do interior da Terra (sismolxico, gravimtrico, magntico, trmico, etc.); que os relaciona coas teoras actuais sobre a orixe e evolucin do planeta; representa a sa estrutura en capas concntricas cada vez mis densas; coece a sa composicin, a distribucin dos materiais e a circulacin de materia e enerxa polo seu interior, o que posibilita os movementos das capas xeolxicas mis superficiais. 2. Desear e realizar investigacins que inclan as caractersticas esenciais do traballo cientfico (concrecin do problema, emisin de hipteses, deseo e realizacin de experiencias e comunicacin de resultados) en procesos como a cristalizacin, a formacin de minerais, a formacin de solo, a nutricin vexetal, etc. Trtase de comprobar a progresin no desenvolvemento de destrezas e actitudes cientficas para constatar o seu avance conceptual, metodolxico e actitudinal, aplicndoas ao estudo de problemas relevantes para a xeoloxa e a bioloxa. 3. Situar sobre un mapa as principais placas litosfricas e valorar as accins que exercen os seus bordos. Explicar as zonas de volcns e terremotos, a formacin de cordilleiras, a expansin do fondo ocenico e a distribucin simtrica dos seus materiais e a presencia de rochas e fsiles semellantes en lugares moi afastados. Pretndese avaliar se o alumnado coece e sita as principais placas litosfricas e a accin de cada un dos seus bordos cando no seu movemento interacciona con outra placa. As mesmo, avaliarase se quen de interpretar todos os fenmenos xeolxicos asociados s placas e s forzas xeolxicas que os orixinan.
247
4. Identificar os principais tipos de rochas, a sa composicin, textura e proceso de formacin, afloramentos e aplicacins. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado recoece as principais rochas magmticas, metamrficas e sedimentarias, as como os procesos que as orixinaron e se quen de realizar experiencias que reproduzan algns deses procesos no laboratorio. 5. Explicar os procesos de formacin dun solo, identificar os principais tipos de solos e xustificar a importancia da sa conservacin. Trtase de avaliar se as alumnas e os alumnos son quen de recoecer as caractersticas propias do solo e os seus compoentes e xustificar as razns da sa importancia ecolxica; se comprenderon a influencia de factores como o tipo de precipitacin, relevo, litoloxa, a cuberta vexetal ou a accin humana na formacin do solo e se coecen os tipos de solos mis importantes e algunhas medidas de proteccin dos solos para evitar a desertizacin. 6. Explicar as caractersticas fundamentais dos principais taxons en que se clasifican os seres vivos e saber utilizar claves dicotmicas para identificar os mis comns. Trtase de avaliar se o alumnado sabe manexar os criterios cientficos cos que se estableceron as clasificacins dos seres vivos e diferenciar os pertencentes a cada un dos cinco reinos, sabendo describir as caractersticas que os identifican; se quen de manexar claves para identificar plantas e animais, cando menos ata o nivel de familia. 7. Relacionar tecidos e rganos cos cinco reinos e coecer os principais tecidos animais e vexetais, a sa morfoloxa e fisioloxa. Pretndese avaliar a capacidade do alumnado para identificar en debuxos, fotografas ou preparacins microscpicas rganos e tecidos animais e vexetais, facer debuxos explicativos indicando as sas caractersticas e funcionamento e o tipo de clulas que os forman, as como se capaz de realizar preparacins microscpicas sinxelas de tecidos, manexando os instrumentos, reactivos, etc. 8. Explicar a vida das plantas e de calquera ser vivo como un sistema, entendendo que os seus modelos de organizacin son unha resposta determinada s condicins do medio, fsico ou biolxico, para asegurar a sa supervivencia.
248
Pretndese avaliar o coecemento que pose o alumnado sobre as funcins vitais das plantas e as adaptacins que lles permiten realizar estas funcins, as como a influencia que sobre elas teen determinadas variables. Comprobarase igualmente se capaz de desear e desenvolver experiencias sobre a fotosntese e a accin das hormonas no organismo, nas que se incla control de variables. 9. Coecer as funcins vitais nos principais grupos de animais e as estruturas e rganos que as permiten. Pretndese avaliar o coecemento do proceso de nutricin nos principais grupos animais e as estruturas e rganos que nel interveen; as condutas e aparatos destinados reproducin; os rganos e sistemas que levan a cabo a sa funcin de relacin, as como as adaptacins que lles permiten realizar estas funcins. Comprobarase tamn se as alumnas e os alumnos son capaces de desear e realizar experiencias sobre algn aspecto da dixestin, a circulacin ou a respiracin. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A metodoloxa adecuada para desenvolver a bioloxa e xeoloxa no bacharelato ser aquela que potencie a capacidade do alumnado para a autoaprendizaxe, o traballar en equipo, aplicar mtodos adecuados de investigacin e para que poida establecer a conexin entre os coecementos tericos e a sas aplicacins prcticas. Para desenvolver estas capacidades ser preciso, cando menos: -Crear na aula un clima que favoreza as aprendizaxes significativas, que desenvolva o interese pola materia e os seus estudos posteriores, que permita a comunicacin e intercambio de saberes e experiencias na aula. -Ter en conta as ideas previas do alumnado para o deseo e a secuencia de actividades. Facilitar a construcin de aprendizaxes cooperativas que propicien o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Dotar o alumnado de ferramentas que lle permitan iniciarse nos mtodos de investigacin mediante a preparacin de actividades nas que un dos obxectivos sexa o desenvolvemento de procedementos. -Propoer actividades que poan de manifesto a correlacin entre os fenmenos estudados na aula e os da vida coti, mediante anlise de situacins concretas, comentarios de novas de actualidade ou realizando
249
sadas didcticas (a laboratorios, fbricas, itinerarios xeolxicos, etc.) combinadas con informes ou traballos especficos. Facer especial fincap nas caractersticas xeolxicas e na biodiversidade de Galicia. CIENCIAS DA TERRA E AMBIENTAIS INTRODUCIN. Os contidos da materia configranse ao redor de dous grandes aspectos: o estudo dos sistemas terrestres e as sas interaccins co sistema humano. unha ciencia multidisciplinar e de sntese, de aplicacin doutras ciencias como a xeoloxa, bioloxa, ecoloxa, qumica, fsica, con moitas achegas procedentes do campo das ciencias sociais, polo que ten un interese tanto cientfico coma socioeconmico. Proporciona os coecementos necesarios para entender a dinmica do noso planeta, interpretar o seu pasado, predicir o seu futuro e ofrecer propostas de solucin a diversos problemas que a sociedade ten formulados, como a investigacin sobre fontes alternativas de enerxa, o abastecemento de materias primas para satisfacer as necesidades dunha sociedade en continuo crecemento e desenvolvemento, os impactos ambientais e o quecemento global do planeta, as como os factores que inciden neles. Os seres vivos e os ecosistemas son sistemas complexos nos cales se establecen infinidade de relacins entre os seus compoentes. Cando introducimos unha modificacin nalgn destes sistemas non fcil predicir cales van ser as consecuencias sobre os seus elementos e os seus posibles desequilibrios. A aparicin dos denominados problemas ambientais globais como o cambio climtico, a perda de biodiversidade, etc. espertou o interese, primeiro ecoloxista e despois nas comunidades cientficas, polo medio natural a partir do ltimo terzo do sculo XX. A partir da Conferencia de Ro comeza a divulgarse o concepto de sustentabilidade como a va que debe seguir a humanidade. As Ciencias da Terra abordan cuestins ambientais de alcance mundial, rexional e local, como a emisin de gases causantes da chuvia cida e do incremento do efecto invernadoiro, o tratamento do lixo, a sobreexplotacin dos caladoiros, as mareas negras, etc. Un dos desafos existenciais para a cidadana do sculo XXI a sa capacidade de coexistir pacificamente co ambiente. As Ciencias da Terra deben dotar o alumnado, o futuro cidadn, dos coecementos e da capacidade de extraer conclusins respecto ao uso eficaz e sustentable das fontes de
250
enerxa, da auga e, en xeral, dos recursos terrestres e respecto deterioracin do ambiente. O seu estudo promove un coecemento rigoroso da Terra e unha reflexin crtica sobre os problemas ambientais que nos afectan mis directamente, como os incendios, mareas negras, deterioracin das ras, chuvia cida, etc., aplicando modelos tericos e procedementos cientficos de anlise, vez que proporciona unha visin para encontrar a forma de contribur a mitigar os riscos e aproveitar eficazmente os recursos nun contexto de sustentabilidade. As alumnas e os alumnos comprenden e estudan, deste xeito, o seu medio natural e os procesos asociados. Partindo dos problemas mis prximos, podern xulgar e avaliar as transformacins e os cambios que ocorren no seu contorno e, consecuentemente, comportaranse moito mellor no seu contorno inmediato. En definitiva, faciltalles a informacin necesaria para tomar decisins fundamentadas e responsables sobre asuntos importantes para as sas vidas, como persoas e como membros da sociedade. A materia exixe, dadas as sas caractersticas, pr en xogo os coecementos adquiridos nos cursos anteriores, en especial aqueles relativos ao medio natural, impartidos nas materias de bioloxa e xeoloxa, fsica e qumica e xeografa, ademais dos que se obteen de maneira informal, presentes nos medios de comunicacin. O desenvolvemento da materia implica de forma explcita o estudo das relacins entre ciencia, tcnica, sociedade e medio natural, tanto na anlise das situacins coma nas diferentes opcins que se poderan formular. Os adiantos tcnicos, as como o grande avance dos sistemas informticos e das telecomunicacins, ofrecen unhas ferramentas imprescindibles para a anlise de datos e para desenvolver modelos preditivos. Os contidos organzanse en tres bloques. O primeiro inciase cunha introducin sobre o concepto de medio natural e o enfoque que se lle dar materia. O segundo bloque constite o ncleo central da materia e nel estdanse os diferentes subsistemas naturais: a xeosfera, con especial atencin tectnica de placas, a hidrosfera e a atmosfera facendo especial referencia ao clima e biosfera. O terceiro bloque unha recapitulacin baixo o punto de vista da sociedade humana e nel analzanse aspectos econmicos, lexislativos e de xestin ambiental. Estdanse os indicadores de estado do planeta, as repercusins dos problemas ambientais e as sas posibles solucins, propoendo alternativas desde o punto de vista global como o desenvolvemento sustentable e outros instrumentos como a educacin ambiental e medidas lexislativas.
251
OBXECTIVOS. A finalidade da materia o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender o funcionamento da Terra e dos sistemas terrestres e as sas interaccins desde unha ptica sistmica, como fundamento para a interpretacin das repercusins globais dalgns feitos aparentemente locais e viceversa. 2. Coecer a influencia dos procesos xeolxicos no medio natural e na vida humana. 3. Avaliar as posibilidades de utilizacin dos recursos naturais, inclundo as sas aplicacins, e recoecer a existencia dos seus lmites, valorando a necesidade de adaptar o uso capacidade de renovacin e aplicando aos problemas ambientais a ptica do desenvolvemento sustentable. 4. Analizar as causas que dan lugar a riscos naturais, coecer os impactos derivados da explotacin dos recursos e considerar diversas medidas de prevencin e correccin. 5. Investigar cientificamente os problemas ambientais, mediante tcnicas variadas de tipo fisicoqumico, biolxico, xeolxico e matemtico, e recoecer a importancia dos aspectos histricos, sociolxicos, econmicos e culturais nos estudos sobre o medio natural. 6. Utilizar as tecnoloxas da informacin e a comunicacin para realizar simulacins, tratar datos e extraer e utilizar informacin de diferentes fontes, avaliar o seu contido, fundamentar os traballos e realizar informes. 7. Promover actitudes favorables ao respecto e proteccin do medio natural, desenvolvendo a capacidade de valorar as actuacins sobre o contorno e tomar libremente iniciativas na sa defensa. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Busca, seleccin e tratamento de informacin relevante para o coecemento do medio natural, utilizando diferentes recursos: visuais, cartogrficos, bibliogrficos e deseos experimentais coa terminoloxa adecuada.
252
-Emprego das TIC como ferramenta que axude na interpretacin de conceptos, na obtencin, tratamento e representacin de datos, na procura e comunicacin da informacin. -Participacin en debates e traballos en equipo, revisando e contrastando as ideas propias, argumentando e empregando o vocabulario especfico en exposicins orais e escritas. -Lectura, anlise e comentario de textos e libros cientficos sinxelos, as como artigos de divulgacin cientfica, xurdica, econmica e social, que permitan comprender e afondar nas cuestins tratadas. -Elaboracin de informes sobre problemas ambientais (como a sobreexplotacin de recursos, a predicin de riscos, impactos ambientais) fomentando a autonoma, a capacidade de reflexin e de emitir un xuzo crtico, facendo propostas de mellora e empregando os termos cientficos adecuados con precisin e rigor. -Recoecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable e valoracin das consecuencias ambientais da evolucin tecnolxica. Aplicacin realidade galega. O
MEDIO NATURAL.
-Concepto de medio natural e interdisciplinariedade das ciencias ambientais. -Introducin teora de sistemas. O medio natural como sistema. Construcin de modelos sinxelos dun sistema ambiental natural. Complexidade e entropa. -Cambios no medio natural ao longo da historia da Terra. -Concepto de recurso. O medio natural como recurso para a humanidade. Recursos renovables e non renovables facendo mencin especial aos mis representativos de Galicia. -Concepto de impacto ambiental e de risco. Riscos naturais e inducidos. Catstrofes mis frecuentes en Galicia. -Consecuencias das accins humanas sobre o medio natural. -Fontes de informacin ambiental. Sistemas de determinacin de posicin por satlite. Fundamentos, tipos e aplicacins. Teledeteccin: foto-
253
grafas areas e a sa interpretacin, satlites meteorolxicos e de informacin ambiental. Radiometra e os seus usos. Programas informticos de simulacin ambiental. OS
SISTEMAS FLUDOS.
-Atmosfera: estrutura e composicin. -Actividade protectora e reguladora da atmosfera. Inversins trmicas. -Breve visin do clima de Galicia no contexto ibrico. -Recursos enerxticos relacionados coa atmosfera. -Contaminacin atmosfrica: deteccin, prevencin e correccin. -O buraco da capa de ozono. Aumento do efecto invernadoiro. O cambio climtico global. -Hidrosfera: os recipientes hdricos. O balance hdrico e o ciclo da auga. -Recursos hdricos: usos, explotacin e impactos. Utilizacin dos recursos hdricos en Galicia. -A contaminacin hdrica: deteccin, prevencin e correccin. Contaminacin maria. As mareas negras. Determinacin en mostras de auga dalgns parmetros qumicos e biolxicos e interpretacin dos resultados en funcin do seu uso. A -Estrutura e composicin. -Balance enerxtico da Terra. -Orixe da enerxa interna. Xeodinmica interna. -Risco volcnico e risco ssmico: predicin e prevencin. -Xeodinmica externa. -Sistemas de ladeira e sistemas fluviais. Riscos asociados: predicin e prevencin.
XEOSFERA.
254
-O relevo como resultado da interaccin entre a dinmica interna e a dinmica externa da Terra. O relevo de Galicia. -Recursos da xeosfera e as sas reservas. Xacigos minerais. Recursos enerxticos. Combustibles fsiles. Enerxa nuclear. Visin global sobre os nosos recursos enerxticos e minerais. -Impactos derivados da explotacin dos recursos e a sa incidencia en Galicia. A
ECOSFERA.
-O ecosistema: compoentes e interaccins. -Os biomas terrestres e acuticos. -Relacins trficas entre organismos dos ecosistemas. Representacin grfica e interpretacin das relacins trficas nun ecosistema. -Biomasa e producin biolxica. -Ciclos bioxeoqumicos do oxxeno, o carbono, o nitrxeno, o fsforo e o xofre. -O ecosistema no tempo: sucesin, autorregulacin e regresin. -A biosfera como patrimonio e como recurso frxil e limitado. Impactos sobre a biosfera: deforestacin e perda de biodiversidade. Causas e repercusin da perda de biodiversidade. INTERFASES. -O solo como interfase. Composicin, estrutura e textura. -Os procesos edficos. Tipos de solos. -Trazos xerais dos solos de Galicia. -Recoecemento experimental dos horizontes do solo. -Solo, agricultura e alimentacin. -Erosin, contaminacin e degradacin de solos. Desertizacin. Valoracin da importancia do solo e os problemas asociados desertizacin.
255
-O sistema litoral como interfase. Formacin e morfoloxa costeira. -Zonas hmidas costeiras e a sa importancia ecolxica. -Arrecifes e margleirais. -Recursos costeiros e impactos derivados da sa explotacin. A
XESTIN DO PLANETA.
-Os principais problemas ambientais. Indicadores para a valoracin do estado do planeta. Sustentabilidade. -Avaliacin do impacto ambiental. Manexo de matrices sinxelas. -Ordenacin do territorio. Lexislacin ambiental. A proteccin de espazos naturais. Breve visin sobre os espazos naturais na Pennsula e en particular en Galicia. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Aplicar a teora de sistemas ao estudo da Terra e do medio natural, recoecendo a sa complexidade, a sa relacin coas leis da termodinmica e o carcter interdisciplinar das ciencias ambientais, e reproducir modelos sinxelos que reflictan a estrutura dun sistema natural. Trtase de avaliar se o alumnado capaz de comprender que o medio natural un sistema formado por un conxunto de elementos con relacins de interaccin e interdependencia que lle confiren carcter propio e se capaz de realizar modelos representativos. 2. Identificar os principais instrumentos que achegan informacin sobre o medio natural na actualidade e as sas respectivas aplicacins. Trtase de comprobar se recoecen os principais mtodos de informacin acerca do medio natural, como a observacin e descricin do territorio e o seu uso, a cartografa temtica, a fotografa area, a toma de mostras e a sa anlise e interpretacin e se saben describir en que consisten as informacins que nos subministran as modernas tcnicas de investigacin (sistemas de localizacin, fotografas de satlites, radiometras, etc.) baseadas nas tecnoloxas da informacin e da comunicacin.
256
3. Explicar a actividade reguladora da atmosfera, saber cales son as condicins meteorolxicas que provocan maior risco de concentracin de contaminantes atmosfricos e algunhas consecuencias da contaminacin, como o aumento do efecto invernadoiro e a diminucin da concentracin do ozono estratosfrico. Trtase de avaliar se o alumnado comprende a capacidade reguladora trmica, qumica, etc. da atmosfera as como a sa gran capacidade difusora de contaminantes. Tamn se avaliar se entende que existen algunhas variables como a presin atmosfrica e a topografa que poden modificala, aumentando a contaminacin e os efectos sobre a poboacin. 4. Relacionar o ciclo da auga con factores climticos e citar os principais usos e necesidades como recurso para as actividades humanas. Recoecer as principais causas de contaminacin da auga e utilizar tcnicas qumicas e biolxicas para detectala, valorando os seus efectos e consecuencias para o desenvolvemento da vida e do consumo humano. Avaliarase se se relaciona o ciclo da auga cos elementos e factores climticos, se se coecen as causas de que haxa mis dispoibilidade de auga doce nuns lugares ca noutros e se se sabe qu actividades humanas destacan polo seu requirimento hdrico. As mesmo, valorarase se se dominan algunhas tcnicas para a determinacin da DBO, o oxxeno disolto, a presenza de materia orgnica e de microorganismos, se se identifican algunhas especies biolxicas indicadoras de contaminacin e se se sabe inferir a partir delas o seu grao de adecuacin para o desenvolvemento da vida e do consumo humano. 5. Identificar as fontes de enerxa da actividade xeodinmica da Terra e recoecer os seus principais procesos e produtos; explicar o papel da xeosfera como fonte de recursos para a humanidade e distinguir os riscos naturais dos inducidos pola explotacin da xeosfera. Trtase de avaliar se o alumnado quen de recoecer no relevo o resultado da interaccin entre procesos xeolxicos internos e externos e se capaz de establecer a relacin causal destes con estruturas como cordilleiras, dorsais e fosas ocenicas, placas litosfricas, sistemas fluviais e glaciarios. Tamn se valorar se recoece a orixe xeolxica de gran parte dos obxectos do seu contorno. Dbense saber identificar os riscos de orixe natural e aqueles causados, polo menos parcialmente, pola actividade humana.
257
6. Analizar o papel da natureza como fonte limitada de recursos para a humanidade, distinguir os recursos renovables ou perennes dos non renovables e determinar os riscos e impactos ambientais derivados das accins humanas. Valorarase a capacidade das alumnas e dos alumnos para analizar os distintos recursos naturais que utiliza a humanidade nas sas actividades e se saben clasificar segundo criterios de renovabilidade. Tamn se valorar o coecemento da gran capacidade de alteracin do medio natural polo ser humano e algunhas das consecuencias mis relevantes (contaminacin, deforestacin, desaparicin de recursos biolxicos, etc.) utilizando os conceptos de risco e impacto. 7. Recoecer o ecosistema como sistema natural interactivo; coecer os seus ciclos de materia e fluxos de enerxa; interpretar os cambios en termos de sucesin, autorregulacin e regresin; recoecer o papel ecolxico da biodiversidade e o aproveitamento racional dos seus recursos. Trtase de avaliar se o alumnado capaz de identificar o ecosistema como un sistema e de manexar modelos de cadeas trficas, redes trficas, fluxo de enerxa e ciclos de materia. Dbese avaliar, as mesmo, a valoracin da biodiversidade, a importancia das perdas de enerxa en cada nivel trfico e as sas repercusins prcticas no consumo de alimentos. Trtase tamn de avaliar se o alumnado capaz de identificar os estadios de sucesin dun ecosistema e a resposta do medio natural a alteracins humanas como os incendios e a contaminacin. 8. Caracterizar o solo e o sistema litoral como interfases, valorar a sa importancia ecolxica e coecer as razns polas que existen en Espaa zonas sometidas a unha progresiva desertizacin, propoendo algunhas medidas para paliar os seus efectos. Trtase de avaliar a capacidade para describir as caractersticas propias do solo e o litoral, recoecer ao mesmo tempo aqueles compoentes que lles dan unha entidade propia, complexa e estable e explicar mediante argumentos fisicoqumicos e biolxicos as razns da sa importancia ecolxica. 9. Diferenciar entre o crecemento econmico e o desenvolvemento sustentable e propoer medidas encamiadas a aproveitar mellor os recursos, a diminur os impactos, a mitigar os riscos e a conseguir un medio natural mis saudable.
258
Avaliarase se o alumnado comprende que a visin dos problemas ambientais tamn depende de criterios sociais, polticos e econmicos e propn posibles melloras que mitiguen a situacin basendose en modelos de desenvolvemento sustentable. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A metodoloxa para desenvolver as Ciencias da Terra e ambientais debe potenciar a capacidade do alumnado para a autoaprendizaxe, o traballo en equipo, a aplicacin de mtodos adecuados de investigacin de modo que se poida establecer a conexin entre os coecementos tericos e as sas aplicacins prcticas. As propostas metodolxicas que se consideran relevantes para desenvolver o currculo desta materia son as seguintes: -Xerar un clima na aula que favoreza as aprendizaxes significativas, que esperte o interese pola materia e que permita a comunicacin entre estudantes e co profesorado. -Relacionar os fenmenos estudados na aula e os da vida coti, mediante anlise de situacins concretas, noticias de actualidade ou realizando sadas didcticas como itinerarios xeolxicos, ecolxicos, etc. xunto con informes ou traballos especficos, facendo especial fincap nas caractersticas de Galicia. -Fomentar a autonoma, iniciativa persoal, creatividade e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin, realizacin e avaliacin de deseos experimentais por parte do alumnado, inclundo a incorporacin das TIC co obxectivo de favorecer unha visin mis actual da actividade tecnolxica e cientfica. -Dotar o alumnado de ferramentas que lle permitan iniciarse nos mtodos de investigacin mediante a preparacin de actividades que potencien o desenvolvemento de procedementos e orienten alumnas e alumnos para que poidan realizar un proxecto de investigacin escolar de forma autnoma. -Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas para recoecer que cuestins son cientificamente investigables, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras da aprendizaxe.
259
-Propiciar a construcin dunha cultura cientfica interdisciplinar presentando propostas de traballo integradoras que transcendan os mbitos disciplinares e relacionen os contidos cientficos cos problemas sociais, polticos e ticos. -Ter en conta as ideas previas do alumnado para o deseo e secuencia de actividades. Facilitar a construcin de aprendizaxes cooperativas que propicien o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Propiciar a construcin dunha imaxe dinmica da ciencia. -Facilitar a aprendizaxe do alumnado, creando contornos apropiados e servndose da avaliacin para comprender o proceso educativo e a funcionalidade dos contidos e orientando sa intervencin facilitando estratexias e formulando cuestins precisas que lles permitan s alumnas e aos alumnos construr a sa propia aprendizaxe. ELECTROTECNIA INTRODUCIN. Os fenmenos electromagnticos e os seus efectos atpanse entre os campos do coecemento actual que producen mis aplicacins tecnolxicas innovadoras. Estas aplicacins modifican substancialmente os procesos de producin e impulsan a economa acelerando a investigacin cientfica e optimizando a xestin do coecemento. A comprensin dos fundamentos de tales fenmenos e das formas en que se poden aplicar son, polo tanto, aspectos clave da formacin tecnolxica que repercuten no desenvolvemento social mellorando notablemente a vida das persoas. A inclusin da electrotecnia no bacharelato proporcinalle ao alumnado aprendizaxes no campo da electricidade e do electromagnetismo que lle permitirn estudar sistematicamente circutos e sistemas elctricos e electrnicos, para explicar o seu funcionamento, empregalos en aplicacins caractersticas e construlos. O carcter de ciencia aplicada da electrotecnia pose un valor formativo adicional, ao integrar e aplicar coecementos procedentes de disciplinas cientficas de natureza mis abstracta e especulativa, o que permite ver, desde outro punto de vista e de forma palpable, a necesidade dos coecementos cientficos adquiridos. Neste sentido, a materia de electrotecnia estende e sistematiza coecementos adquiridos en etapas educati-
260
vas anteriores e noutras materias do bacharelato, confrelles unha orientacin tcnica que abre un grande abano de posibilidades de formacin electrotcnica especializada e cumpre o dobre propsito de servir como formacin de base para orientar o alumnado cara a estudos universitarios ou para a formacin profesional. O ensino da electrotecnia debe desenvolver de maneira equilibrada tres eixes transversais que a configuran. Por unha parte, achega o fundamento cientfico necesario para comprender suficientemente os fenmenos e as aplicacins. En segundo lugar, presenta as solucins tcnicas que permitiron a utilizacin dos fenmenos electromagnticos nunha ampla variedade de aplicacins e, en terceiro lugar, e non menos importante, permtelle ao alumnado realizar a experimentacin e o traballo de taller que fan posible a medida precisa e o manexo, coa destreza e a seguridade necesarias, dos dispositivos electrotcnicos. Os contidos da electrotecnia, polo tanto, abarcan os fenmenos elctricos e electromagnticos, desde o punto de vista da sa utilidade prctica, e os conceptos e leis cientficas que explican a sa aplicacin nos dispositivos elctricos; os elementos con que se compoen circutos, aparellos e instalacins elctricos; o seu principio de funcionamento e a sa disposicin e conexins caractersticas e, por ltimo, as tcnicas bsicas de anlise, clculo e predicin do comportamento e montaxe de circutos e dispositivos elctricos. Os contidos presntase organizados en sete bloques dos que os dous primeiros se dedican ao estudo dos fundamentos e fenmenos elctricos e electromagnticos, contidos que, ben que requiren un maior rigor cientfico ca na etapa precedente, se deben tratar dando mis importancia comprensin dos fenmenos e leis fsicas ca ao modelo matemtico empregado para formalizalos ou xustificalos. O terceiro, cuarto e sexto bloques, que tratan, respectivamente, os circutos elctricos, as mquinas elctricas e os circutos electrnicos, parten dos fundamentos cientficos para presentar as caractersticas tcnicas dos compoentes e dos dispositivos; para experimentar, nas aplicacins tpicas, cos factores que condicionan a sa seleccin ou para verificar o seu funcionamento en determinadas circunstancias. O quinto bloque trata de forma unificada o mbito das medidas elctricas e debe combinarse coa anlise, o deseo e a montaxe de circutos, e co uso e a interpretacin das representacins grficas normalizadas. En varios destes aspectos ser til o emprego de programas informticos especficos e de simulacins para complementar a experiencia que proporciona o traballo con circutos reais. O bloque sete trata as instalacins elctricas, en
261
primeiro lugar desde o punto de vista global e cualitativo, adecuado para analizar a cadea de producin e consumo da enerxa elctrica, coas sas evidentes implicacins ambientais. En segundo lugar trata os aspectos relacionados coas normas e a sa relevancia para facilitar a aplicacin universal dunha tecnoloxa, neste caso da tecnoloxa elctrica. O alumnado debe percibir que as instalacins domsticas e as das pequenas industrias representan unha parte substancial do consumo total de enerxa, que a sa optimizacin conduce a grandes aforros da factura enerxtica global e que a aplicacin correcta das normas produce contornos de traballo mis seguros e confortables. Esta materia favorece a reflexin sobre as implicacins tecnolxicas e sociais do coecemento cientfico. Ao analizar a forma en que o progreso tcnico nos campos da electricidade e da electrnica infle na sociedade actual e se reflicte en normas respectuosas co ambiente e a seguridade pdeselle amosar ao alumnado que posible potenciar o benestar social ao tempo que se reduce o impacto ambiental da aplicacin da tecnoloxa. Neste sentido, a materia de electrotecnia pode contribur notablemente toma de conciencia da futura cidadana ante os retos tecnolxicos, outro aspecto clave da formacin do alumnado que sen dbida repercutir no benestar da sociedade do sculo XXI. OBXECTIVOS. O ensino da electrotecnia no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender o comportamento de dispositivos elctricos sinxelos e explicar os principios e leis fsicas que os fundamentan. 2. Entender o funcionamento dun circuto elctrico que responda a unha finalidade predeterminada e utilizar os compoentes adecuados para a sa montaxe. 3. Calcular e medir as principais magnitudes dun circuto elctrico composto por elementos discretos en rxime permanente. 4. Analizar e interpretar esquemas e planos de instalacins e equipamentos elctricos caractersticos, identificando a funcin dun elemento ou dun grupo funcional de elementos no conxunto.
262
5. Seleccionar e interpretar informacin adecuada para formular e valorar solucins, no mbito da electrotecnia, a problemas tcnicos comns. 6. Coecer o funcionamento dos aparellos de medida de magnitudes elctricas e utilizalos adecuadamente, estimando a orde de magnitude das medidas e tendo en conta o grao de precisin dos instrumentos. 7. Propor solucins a problemas no campo da electrotecnia cun nivel de precisin coherente co das diversas magnitudes que interveen neles. 8. Analizar descricins e caractersticas dos dispositivos elctricos e para transmitir con precisin coecementos e ideas sobre eles utilizando vocabulario, smbolos e formas de expresin apropiadas. 9. Actuar con autonoma, confianza e seguridade ao inspeccionar, manipular e intervir en circutos e mquinas elctricas para explicar o seu funcionamento. 10. Analizar e resolver problemas tcnicos en equipo, achegando ideas e opinins, e planificar a realizacin de montaxes ou a construcin de dispositivos. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Anlise de obxectos e montaxes para a identificacin e a seleccin de solucins a problemas tcnicos especficos, valorando a sa adecuacin ao contexto en que deben aplicarse. -Realizacin de clculos e elaboracin de documentos e esquemas, planificacin de traballos e asignacin de funcins especficas aos membros do equipo. -Realizacin de ensaios, montaxes ou construcin de obxectos procurando o uso correcto dos recursos materiais e das ferramentas e seguindo a planificacin previamente elaborada. -Verificacin de que as montaxes ou os obxectos cumpren coas especificacins previstas. -Investigacin de aspectos histricos ou cientficos relacionados co obxecto do traballo e anlise das sas implicacins sociais e ambientais.
263
-Emprego das TIC para a busca de informacin, para a elaboracin dos documentos e esquemas e para a realizacin dos clculos. FUNDAMENTOS
E FENMENOS ELCTRICOS.
-Campo elctrico, diferenza de potencial e forza electromotora. Carga elctrica e capacidade. -Intensidade e densidade de corrente. Resistencia elctrica. -Traballo, enerxa e potencia. Efectos da corrente elctrica: luz e calor. -Efectos da corrente elctrica sobre o corpo humano. Seguridade e normas. -Magnitudes e unidades elctricas. FUNDAMENTOS
E FENMENOS ELECTROMAGNTICOS.
-Campo magntico. Imns. Intensidade de campo, inducin e fluxo magntico. -Campos e forzas magnticas creados por correntes elctricas. Forzas electromagntica e electrodinmica. Forza sobre unha corrente nun campo magntico. -Propiedades magnticas dos materiais. Circuto magntico. Forza magnetomotora e relutancia. -Inducin electromagntica: leis fundamentais. Autoinducin. -Efectos da corrente elctrica: principio de funcionamento das mquinas elctricas. CIRCUTOS
ELCTRICOS.
-Circuto elctrico: xeradores e receptores. Anlise de circutos de corrente continua: leis e procedementos. Conexin de receptores. Divisores de tensin e de corrente. -Caractersticas e identificacin de resistencias e condensadores. Xeradores: pilas e acumuladores. Carga e descarga do condensador. -Caractersticas e parmetros da corrente alterna. Efectos da resistencia, da autoinducin e da capacidade na corrente alterna. Impedancia:
264
reactancia, capacidade e indutancia. Variacin da impedancia coa frecuencia: resonancia. -Anlise de circutos sinxelos de corrente alterna monofsica: leis e procedementos. Potencia en corrente alterna. Factor de potencia e correccin. -Sistemas trifsicos: xeracin, conexn e tipos. Potencia en sistemas equilibrados. -Representacin grfica das magnitudes da corrente alterna: fasores. -Elaboracin e interpretacin de esquemas elctricos de circutos caractersticos de c.c. e de c.a. empregando a simboloxa normalizada. MQUINAS
ELCTRICAS.
-Funcionamento, constitucin, tipos e conexin das mquinas elctricas: transformadores e mquinas de corrente continua e de corrente alterna. -Potencia, par motor, perdas e rendemento. Circuto equivalente. Ensaios e aplicacins. Seguridade. -Medidas en circutos elctricos. -Medidas en circutos de corrente continua e corrente alterna. Instrumentos e procedementos de medida. -Medida de magnitudes bsicas en circutos electrnicos. Instrumentos e procedementos de medida. -Localizacin de avaras en instalacins elctricas e circutos electrnicos. ELECTRNICA. -Semicondutores. Dodos, transistores e tiristores. Verificacin dos valores caractersticos. -Rectificadores, amplificadores e multivibradores. Fontes de alimentacin. -Circutos integrados: amplificadores operacionais e circutos lxicos. -Circutos bsicos de control de potencia e de tempo.
265
-Elaboracin e interpretacin de esquemas electrnicos de circutos caractersticos empregando a simboloxa normalizada. -Eficiencia enerxtica dos dispositivos electrnicos. INSTALACINS trica. -Instalacins de iluminacin, calefaccin e forza motora: normas e seguridade. -Consumo enerxtico e estratexias de aforro en instalacins elctricas domsticas e industriais. CRITERIOS
DE AVALIACIN. ELCTRICAS.
-Xeracin, transformacin, distribucin e transporte da enerxa elc-
1. Explicar cualitativamente o funcionamento de circutos simples destinados a producir luz, enerxa motora ou calor e sinalar as relacins e interaccins entre os fenmenos que teen lugar. Con este criterio comprobarase o coecemento dos efectos da corrente elctrica e das sas aplicacins mis importantes. Indirectamente, este criterio permite verificar se o alumnado pode valorar cuantitativamente a eficiencia enerxtica das aplicacins da electricidade, realizando estimacins das necesidades enerxticas que a sociedade ten na actualidade, seleccionando aplicacins alternativas, de maior eficiencia enerxtica, e calculando ou valorando a diminucin do impacto ambiental debido s reducins do consumo de enerxa. 2. Seleccionar elementos ou compoentes de caractersticas adecuadas e conectalos correctamente para formar un circuto caracterstico e sinxelo e explicar o seu funcionamento. Trtase de avaliar a capacidade de montar circutos elctricos a partir de esquemas e de dimensionar os elementos necesarios para a sa realizacin. Deberase comprobar, as mesmo, que o alumnado capaz de comprobar o funcionamento do circuto no seu conxunto e o de cada un dos elementos que o compoen. 3. Explicar cualitativamente os fenmenos derivados dunha alteracin nun elemento dun circuto elctrico ou electrnico sinxelo e estimar as variacins que se espera que tomen os valores de tensin e corrente.
266
Con este criterio de avaliacin pretndese comprobar a capacidade de predicir as variacins das magnitudes presentes nun circuto cando neste se produce a modificacin dalgn dos seus parmetros e se se coecen aqueles casos en que estas modificacins poden producir situacins perigosas para as instalacins e para as persoas usuarias, desde o punto de vista da seguridade elctrica. 4. Calcular e representar vectorialmente as magnitudes bsicas dun circuto mixto simple, composto por cargas resistivas e reactivas e alimentado por un xerador senoidal monofsico. A travs deste criterio comprobarase se se coece e aplica a metodoloxa necesaria para calcular un circuto que se conectar rede de distribucin elctrica e a capacidade de utilizar as ferramentas de clculo necesarias para cuantificar as distintas magnitudes elctricas presentes en cada un dos elementos dun circuto mixto. 5. Analizar planos de circutos, instalacins e equipos elctricos de uso comn, identificando a funcin de elementos discretos ou de bloques funcionais no conxunto, e valorar a calidade da documentacin tcnica. Con este criterio avalase a capacidade de analizar esquemas de instalacins, equipamentos ou dispositivos elctricos habituais; de explicar o seu funcionamento e de valorar a importancia que ten a adecuada realizacin da documentacin en funcin do fin para o cal se elabore -manexo, mantemento, divulgacin, etc.- e do papel que desempean as persoas destinatarias, lectoras, usuarias, tcnicas de mantemento ou proxectistas, entre outras. 6. Representar graficamente nun esquema de conexins ou nun diagrama de bloques funcionais a composicin e o funcionamento dunha instalacin ou equipamento elctrico sinxelo e de uso comn. Con este criterio avaliarase a capacidade do alumnado para identificar os elementos que compoen un sistema e representalos correctamente mediante os sistemas grficos de representacin normalizados. Tamn se comprobar se coece cal o uso comn de cada un deles, a sa razn de ser dentro do conxunto do sistema e se ou non adecuado, desde os puntos de vista tcnico e econmico, para a aplicacin en que se atopa includo. 7. Interpretar as especificacins tcnicas de elementos ou dispositivos elctricos e determinar as magnitudes principais do seu comportamento en condicins nominais.
267
O obxectivo deste criterio comprobar que o alumnado identifica os parmetros principais das especificacins bsicas dun compoente dun sistema elctrico e que capaz de seleccionar e dimensionar adecuadamente cada un dos compoentes do sistema e predicir o seu comportamento en condicins nominais. 8. Medir as magnitudes bsicas de circutos elctricos e electrnicos e seleccionar os aparellos de medida adecuados, conectndoos correctamente e elixindo a escala ptima. Trtase de avaliar a capacidade de seleccionar o aparello de medida necesario para realizar a medida da magnitude desexada, a escala de medida adecuada en funcin do valor estimado da magnitude, o modo correcto de realizacin da medida, o procedemento e a forma de conexin do instrumento de medida e de medir de forma que a operacin resulte segura tanto para a persoa que a realiza como para as instalacins sobre as cales se debe medir. 9. Interpretar as medidas efectuadas sobre circutos elctricos ou sobre os seus compoentes para verificar o seu correcto funcionamento, localizar avaras e identificar as sas posibles causas. Pretndese verificar se se coece e valora a importancia da realizacin da medida das magnitudes elctricas dun circuto para a comprobacin do seu correcto funcionamento ou para o achado das posibles avaras que puidese presentar. As mesmo, valoraranse os resultados do proceso de verificacins elctricas e a capacidade de ditaminar se o circuto elctrico est nas condicins mnimas exixibles para a sa conexin a unha subministracin elctrica. O alumnado debera ser capaz, neste sentido, de aplicar sinxelos procedementos de localizacin de avaras que, mediante a realizacin de medidas elctricas, permitan identificar as sas posibles causas. Trtase, ademais, de valorar o custo do mantemento correctivo en relacin co tempo de desconexin do circuto e a seguridade do sistema. 10. Utilizar as magnitudes de referencia de forma coherente e correcta hora de expresar a solucin dos problemas. Este criterio persegue valorar as competencias necesarias para utilizar de forma rigorosa a linguaxe matemtica na realizacin de clculos, realizar estimacins razoables dos rangos de valores dos resultados e empregar correctamente as unidades en que se expresan as magnitudes elctricas.
268
11. Planificar montaxes en equipo, achegando ideas e opinins, responsabilizndose de tarefas e cumprindo os obxectivos do plan de traballo. Trtase de valorar a capacidade de contribur con razoamentos propios solucin dun problema tcnico, tomar a iniciativa para expor e defender as propias ideas e asumir e tolerar as crticas vertidas sobre o dito punto de vista. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As orientacins metodolxicas que se propoen para o desenvolvemento do currculo pretenden definir actividades tipo para os contidos comns e empregalas en todas as secuencias didcticas en determinada orde, para darlles unha estrutura comn ou, cando menos, similar. As actividades tipo poden estar relacionadas con aspectos como: -Formulacin de problemas abertos que admitan mltiples solucins para estimular a creatividade e para obter un conxunto de caractersticas tcnicas do dispositivo que se deba construr ou da montaxe que haxa que realizar. -Presentacin de ideas e solucins, favorecendo o debate e propiciando a argumentacin e a achega de ideas do grupo-clase, como xeito de incidir sobre as competencias lingsticas. -Realizacin de pequenos problemas sobre aspectos auxiliares ou complementarios que se baseen na estimacin dos valores das magnitudes tecnolxicas e na utilizacin do clculo mental. -Comparacin dos resultados coas estimacins, o rigor na realizacin dos clculos e o uso correcto das unidades de medida para incidir na mellora da competencia matemtica. -Busca de informacin, o clculo, a planificacin e a montaxe, deseados para que potencien a confianza e autoestima do alumnado. -Asignacin paritaria de papeis ou funcins especficas para a realizacin do traballo e a construcin de dispositivos ou a realizacin de montaxes seguindo a planificacin previamente elaborada. -Verificacin de que as montaxes ou os dispositivos cumpren as especificacins previstas, sexa mediante simples comprobacins do funcionamento, sexa coa realizacin de medidas en situacins controladas.
269
-Integracin do uso das TIC como ferramentas ou medios que facilitan o traballo, non como un fin en si mesmas. O seu emprego para reunir e presentar informacin, como ferramentas de deseo ou como simuladores, debera estar presente ao longo de todo o curso. -Emprego dos aspectos da electrotecnia relacionados co deseo industrial. As actividades poden, por exemplo, tratar a evolucin das formas dos dispositivos elctricos e electrnicos ao longo da historia como consecuencia da miniaturizacin ou doutros avances tcnicos que fixeron posibles cambios estticos e funcionais radicais en obxectos comns. FSICA INTRODUCIN. O sistema educativo ten como finalidade dotar o alumnado dunha formacin coherente coas necesidades e cos retos nos que se desenvolve a sociedade. A fsica contribe a este obxectivo, interpretando o Universo e buscando unha explicacin cientfica para todos os fenmenos observables, desde a escala mis grande, como son as galaxias e estrelas, pasando por escalas intermedias moi relacionadas co contorno cotin, ata a mis pequena, como os tomos ou as partculas elementais. Como todas as ciencias, a fsica constite un elemento fundamental da cultura do noso tempo. Coecer o desenvolvemento producido nos ltimos sculos esencial para comprender a sociedade actual, inmersa, no caso das sociedades occidentais, nun nivel de benestar que est intimamente relacionado cos avances cientficos e tecnolxicos. Este feito pode constatarse nas complexas interaccins entre fsica, tecnoloxa, sociedade e ambiente (ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural), xa que o desenvolvemento cientfico est directamente relacionado co desenvolvemento industrial, co poder adquisitivo dunha sociedade; desenvolve un importante papel como fonte do cambio social e ten implicacins directas e indirectas sobre o medio natural. A fsica deber formar o alumnado para analizar a informacin de diferentes fontes e contrastala cos coecementos adquiridos. Este feito contribe a crear persoas competentes para exercer os seus dereitos cidadns con plena autonoma e para participar en problemas de interese social, xa que capacita para ter unha visin analtica e crtica da realidade. O currculo de fsica debe inclur contidos, de diverso tipo, que contriban formacin integral do alumnado e que paralelamente permitan
270
desenvolver con xito estudos posteriores. Ao desenvolver este currculo aconsellable inclur unha perspectiva histrica, que explicite o importante papel desta ciencia como fonte de cambio social. Tamn se debe facer especial referencia ao relevante papel das mulleres no desenvolvemento da ciencia e da tecnoloxa, que non unicamente un fenmeno recente, a pesar de que en moitos casos as sas achegas non foron difundidas e valoradas como consecuencia dunha discriminacin secular. A materia deste segundo curso ampla os coecementos do primeiro, estruturados arredor da mecnica e da electricidade, e organzase en tres grandes reas de coecemento: mecnica, electromagnetismo e fsica moderna. A secuencia de contidos disponse en seis bloques que constiten eixes integradores de coecemento: contidos comns, interaccin gravitatoria, vibracins e ondas, ptica, interaccin electromagntica e fsica moderna. O primeiro bloque recolle contidos relacionados co feito de construr a ciencia e de transmitir o coecemento cientfico. Ten un carcter transversal e deber ser desenvolvido e avaliado da forma mis integrada posible xunto co resto dos contidos deste curso. O segundo bloque ampla os conceptos bsicos de mecnica traballados en primeiro, especialmente a dinmica do movemento circular uniforme, a gravitacin universal e a sa aplicacin para explicar os movementos de planetas e satlites. Seguidamente introdcense as vibracins e as ondas, comezando pola construcin dun modelo terico e particularizando posteriormente para as ondas sonoras e para a luz, que pola controversia histrica sobre a sa natureza e a sa importancia constite un bloque independente. A continuacin trabllase o electromagnetismo, eixe fundamental da fsica clsica xunto coa mecnica, que se organiza arredor dos conceptos da interaccin electromagntica, inducin e ecuacins de Maxwell. Finalmente inclese un bloque relativo fsica moderna no que se introduce a fsica cuntica, a relatividade e, finalmente, unhas pinceladas sobre a fsica de partculas e algunhas investigacins que actualmente se estn a desenvolver, desde unha perspectiva cualitativa. A fsica require dun complexo tratamento matemtico que en numerosas ocasins lle dificulta ao alumnado a comprensin dos conceptos. Pdese minimizar esta complexidade nalgns aspectos, e realmente o
271
currculo actual de fsica est deseado para que as sexa, pero sen esquecer que as matemticas son a linguaxe coa que podemos expresar con maior precisin os conceptos da fsica. OBXECTIVOS. 1. Utilizar correctamente estratexias de investigacin propias das ciencias (formulacin de problemas, emisin de hipteses fundamentadas, procura de informacin, elaboracin de estratexias de resolucin e de deseos experimentais, realizacin de experimentos en condicins controladas e reproducibles, anlise de resultados, elaboracin e comunicacin de conclusins) relacionando os coecementos aprendidos con outros xa coecidos. 2. Comprender os principais conceptos, leis, modelos e teoras da fsica para poder articulalos en corpos coherentes do coecemento. 3. Obter unha formacin cientfica bsica que contriba a xerar interese para desenvolver estudos posteriores mis especficos. 4. Recoecer a importancia do coecemento cientfico para a formacin integral das persoas, as como para participar, como integrantes da cidadana e, se o caso, futuras cientficas e futuros cientficos, na necesaria toma de decisins fundamentadas sobre problemas tanto locais como globais. 5. Comprender as complexas interaccins actuais da fsica coa sociedade, o desenvolvemento tecnolxico e o medio natural (ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural), valorando a necesidade de traballar para lograr un desenvolvemento sustentable e satisfactorio para o conxunto da humanidade. 6. Utilizar correctamente a terminoloxa cientfica e empregala de xeito habitual ao expresarse no mbito da fsica, aplicando diferentes modelos de representacin: grficas, tboas, diagramas, expresins matemticas, etc. 7. Empregar as tecnoloxas da informacin e da comunicacin (TIC) na interpretacin e simulacin de conceptos, modelos, leis ou teoras; na obtencin e tratamento de datos; na procura de informacin de diferentes fontes; na avaliacin do seu contido e na elaboracin e comunicacin de conclusins, fomentando no alumnado a formacin dunha opinin propia e dunha actitude crtica fronte ao obxecto de estudo.
272
8. Comprender e valorar o carcter complexo e dinmico da fsica e as sas achegas ao desenvolvemento do pensamento humano, evitando posicins dogmticas e considerando unha visin global da historia desta ciencia que permita identificar e situar no seu contexto os personaxes mis relevantes. 9. Desear e realizar experimentos fsicos, utilizando correctamente o instrumental bsico do laboratorio, respectando as normas de seguridade das instalacins e aplicando un tratamento de residuos axeitado. 10. Coecer os principais retos que ten que abordar a investigacin neste campo da ciencia na actualidade, apreciando as sas perspectivas de desenvolvemento. 11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvolvemento cientfico e tecnolxico, desde unha perspectiva de xnero ao longo do tempo. 12. Comprender o carcter fundamental da fsica no desenvolvemento doutras ciencias e tecnoloxas. 13. Valorar o carcter colectivo e cooperativo da ciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crtico a travs do traballo en equipo. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Utilizacin de estratexias bsicas da actividade cientfica tales como a formulacin de problemas, a toma de decisins acerca da conveniencia ou non do seu estudo, a emisin de hipteses, a elaboracin de estratexias de resolucin, de deseos experimentais, a anlise dos resultados e a verificacin da sa fiabilidade. -Busca, seleccin e comunicacin de informacin e de conclusins utilizando diferentes recursos e empregando a terminoloxa axeitada. -Emprego das TIC como ferramentas de axuda na interpretacin de conceptos, na obtencin, tratamento e representacin de datos, na procura de informacin e na elaboracin de conclusins. -Repercusin dos diferentes achados cientficos na sociedade e valoracin da importancia da ciencia sobre a nosa calidade de vida. Anlise crtica do carcter cientfico dunha informacin.
273
-Recoecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable e valoracin das consecuencias ambientais da evolucin tecnolxica. Aplicacin realidade galega. INTERACCIN
GRAVITATORIA.
-Revisins dos conceptos bsicos relacionados coa dinmica do movemento circular e introducin do momento dunha forza respecto a un punto, do momento angular e a sa conservacin. Forzas centrais. -Unha revolucin cientfica que modificou a visin do Universo: das leis de Kepler lei de gravitacin universal. -O problema das interaccins a distancia e a sa superacin mediante o concepto de campo gravitatorio. Magnitudes que o caracterizan: intensidade e potencial gravitatorio. Forzas conservativas e enerxa potencial gravitatoria. -Gravidade terrestre: os seus valores en diferentes lugares da Terra e aplicacin ao movemento dos satlites e foguetes espaciais. -Determinacin experimental do valor da gravidade no laboratorio. -Visin actual do Universo: buracos negros, separacin de galaxias, orixe e evolucin do Universo, etc. VIBRACINS
E ONDAS.
-Anlise cinemtica, dinmica e enerxtica do movemento harmnico simple. Aplicacin experimental: estudo esttico e dinmico do resorte. Comparacin de resultados coa oscilacin do pndulo simple. -Superposicin de movementos: movemento ondulatorio. Criterios de clasificacin e magnitudes caractersticas das ondas. Interpretacin da ecuacin das ondas harmnicas planas, identificacin de magnitudes e aspectos enerxticos. -Propagacin das ondas: principio de Huygens, reflexin e refraccin. Estudo cualitativo de difraccin, interferencias e efecto Doppler. Ondas estacionarias. -Estudo das ondas sonoras. Propagacin, calidades e percepcin do son. Resonancia e instrumentos musicais. Contaminacin acstica, fontes e efectos. Medidas de actuacin.
274
-Aplicacins das ondas ao desenvolvemento tecnolxico e mellora das condicins de vida (sonar, ecografa, etc.). Incidencias sobre o medio natural. PTICA. -Controversia histrica sobre a natureza da luz: modelos corpuscular e ondulatorio. Dependencia da velocidade da luz co medio. Algns fenmenos producidos co cambio de medio: reflexin, refraccin, absorcin e dispersin. -ptica xeomtrica: comprensin da formacin de imaxes en espellos e lentes delgadas e explicacin do funcionamento do ollo como instrumento ptico. Realizacin de experiencias sinxelas con lentes e espellos, as como a construcin dalgn instrumento ptico. -Estudo cualitativo dos fenmenos de difraccin, interferencias, dispersin, polarizacin e do espectro visible. Aplicacins mdicas e tecnolxicas. INTERACCIN
ELECTROMAGNTICA.
-Interaccin entre cargas elctricas en repouso: lei de Coulomb. O campo elctrico e as magnitudes que o caracterizan: intensidade de campo e potencial elctrico. -Relacin entre fenmenos elctricos e magnticos. Campos magnticos creados por correntes elctricas. Forzas magnticas: lei de Lorentz e interaccins magnticas entre correntes rectilneas. Explicacin do magnetismo natural. Realizacin de experiencias reais e simulacins interactivas con bobinas, imns e motores. -Conversin de enerxa mecnica en enerxa elctrica. Das experiencias de Faraday e Henry inducin electromagntica. Lei de Lenz e conservacin da enerxa. Obtencin e transporte da enerxa elctrica, impactos e sustentabilidade. Enerxa elctrica de fontes renovables. Anlise da situacin actual en Galicia. -Aproximacin histrica sntese electromagntica de Maxwell e predicin das ondas electromagnticas. Aplicacins, valoracin do seu papel nas tecnoloxas da comunicacin e repercusins na sade humana. -Analoxas e diferenzas entre campos gravitatorio, elctrico e magntico.
275
FSICA
MODERNA.
-Insuficiencia da fsica clsica para explicar o efecto fotoelctrico e os espectros descontinuos. Hiptese de De Broglie. Relacins de indeterminacin de Heisenberg. Valoracin do desenvolvemento cientfico e tecnolxico que supuxo a fsica cuntica. -Postulados da relatividade especial. A equivalencia masa-enerxa. Repercusins da teora da relatividade. -Composicin e estabilidade do ncleo atmico. Interaccin nuclear forte. Enerxa de enlace. Radioactividade: tipos, repercusins e aplicacins mdicas. Reaccins nucleares de fisin e de fusin: aplicacins tecnolxicas e riscos ambientais. -Interaccins fundamentais. Partculas, leptns, hadrns e quarks. Os aceleradores de partculas: o CERN. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Familiarizarse coas caractersticas bsicas do traballo cientfico, valorando as sas posibles repercusins e implicacins ciencia-tecnoloxasociedade-medio natural. Trtase de avaliar se o alumnado analiza situacins e obtn informacin sobre fenmenos fsicos utilizando as estratexias bsicas do traballo cientfico tanto na compresin de conceptos como na resolucin de problemas e nos traballos experimentais. No marco destas estratexias debe valorarse a competencia dixital. Este criterio debe ser avaliado en relacin co resto dos criterios, para o que se precisan actividades que inclan o interese das situacins, anlises cualitativas, emisin de hipteses fundamentadas, elaboracin de estratexias, realizacin de experiencias en condicins controladas e reproducibles, anlise detida de resultados, representacins grficas, implicacins CSTA do estudo realizado (posibles aplicacins, transformacins sociais, repercusins positivas e negativas), toma de decisins, actividades de sntese e de comunicacin; tendo en conta o papel da historia da ciencia. 2. Interpretar as leis de Kepler e valorar a importancia da lei de gravitacin universal para aplicalas resolucin de situacins de interese
276
como a determinacin de masas de corpos celestes, o tratamento da gravidade terrestre e a anlise do movemento de planetas e satlites. Comprobarase se o alumnado aplica as leis de Kepler para a explicacin das rbitas dos astros, valora a importancia da lei de gravitacin universal na unificacin da dinmica terrestre e celeste e as sas repercusins tanto tericas (nas ideas sobre o universo) coma prcticas (nos satlites artificiais). Dbese constatar que as alumnas e os alumnos comprenden e distinguen os conceptos que describen a interaccin gravitatoria (campo, enerxa e forza) e que saben aplicalos en diferentes situacins. 3. Construr un modelo terico que permita explicar as vibracins da materia e a sa propagacin (ondas) para aplicalo interpretacin de diferentes fenmenos naturais e desenvolvementos tecnolxicos. Comprobarase se o alumnado aplica os conceptos relacionados co movemento harmnico simple e o movemento ondulatorio a diferentes situacins, inclundo montaxes experimentais. As mesmo, pretndese valorar se asocia o que percibe co modelo terico, como por exemplo a intensidade coa amplitude ou o ton coa frecuencia. Avaliarase se sabe deducir os valores das magnitudes caractersticas dunha onda a partir dunha ecuacin e viceversa, explicar cuantitativamente algunhas propiedades das ondas como a reflexin e a refraccin e cualitativamente outras como interferencias, resonancia, difraccin, efecto Doppler e aspectos enerxticos (atenuacin, absorcin e amortecemento). Tamn se comprobar se o alumnado coece os efectos da contaminacin acstica na sade, algunhas das principais aplicacins tecnolxicas das ondas e a sa influencia nas condicins de vida e no medio natural. 4. Utilizar os modelos corpuscular e ondulatorio para explicar as distintas propiedades da luz. Trtase de avaliar se o alumnado coece o debate histrico sobre a natureza da luz. Dbese comprobar se quen de interpretar, utilizando un modelo de raios, a formacin de imaxes obtidas experimentalmente con lentes delgadas, con espellos cncavos e convexos e as procedentes dunha cmara escura. Tamn se valorar a capacidade do alumnado para construr algn instrumento ptico sinxelo e se comprende as numerosas aplicacins da ptica na nosa sociedade. 5. Usar os conceptos de campo elctrico e magntico para superar as dificultades que presenta a interaccin distancia e comprender a rela-
277
cin entre electricidade e magnetismo que levou a establecer a interaccin electromagntica. Con este criterio pretndese comprobar se os estudantes son capaces de determinar os campos elctricos e magnticos creados por cargas puntuais (unha ou das) e correntes rectilneas, de recoecer as forzas que exercen os ditos campos sobre outras cargas ou correntes, as como de xustificar o fundamento dalgunhas aplicacins prcticas: electroimns, motores, instrumentos de medida, impresoras ou aceleradores de partculas. 6. Explicar a producin de corrente elctrica mediante variacins do fluxo magntico e a sa aplicacin na obtencin de enerxa elctrica, as como a predicin de ondas electromagnticas a partir da sntese de Maxwellea integracin da ptica no electromagnetismo. Trtase de avaliar se o alumnado comprende a inducin electromagntica e utiliza a sntese de Maxwell para explicar a orixe do espectro da luz (das ondas de radio ata os raios gamma). Tamn se valorar se xustifica criticamente as aplicacins relevantes destes coecementos e os problemas ambientais e de sade derivados do uso destas tecnoloxas. 7. Coecer a revolucin cientfico-tecnolxica que deu lugar ao nacemento da fsica cuntica. Este criterio avaliar se o alumnado comprende que os fotns e electrns non son ondas nin partculas segundo a nocin clsica, senn que teen un comportamento novo, o cuntico, e que para describilo foi necesario construr un novo corpo de coecementos que permite unha maior comprensin da materia e do cosmos: a fsica cuntica. Valorarase, as mesmo, se coece o grande impulso desta revolucin cientfica ao desenvolvemento tecnolxico, por exemplo as clulas fotoelctricas, os microscopios electrnicos, o lser e a microelectrnica. 8. Utilizar os principios da relatividade especial para explicar unha serie de fenmenos como a dilatacin do tempo, a contraccin da lonxitude e a equivalencia masa-enerxa. Pretndese comprobar se o alumnado coece os postulados de Einstein para superar as limitacins da fsica clsica, o cambio que supuxo a teora da relatividade na interpretacin dos conceptos de espazo, tempo, cantidade de movemento e enerxa e as sas mltiples implicacins, non s no eido da ciencia, senn tamn noutros mbitos.
278
9. Aplicar a equivalencia masa-enerxa para explicar a enerxa de enlace nos ncleos e a sa estabilidade, as reaccins nucleares, a radioactividade e formular elementais interpretacins co modelo de partculas. Comprobarase se o alumnado quen de interpretar a estabilidade dos ncleos a partir da enerxa de enlace e os procesos enerxticos vinculados coa radioactividade e as reaccins nucleares. Ademais, valorarase que utiliza estes coecementos para comprender e valorar problemas de interese como as aplicacins dos radioistopos, o armamento e os reactores nucleares, tomando conciencia dos seus riscos e repercusins. As mesmo, avaliarase se comprende a importancia das investigacins en fsica de partculas na busca dunha teora unificada das interaccins fundamentais e dunha explicacin da orixe e evolucin do Universo. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As estratexias metodolxicas que se propoen para desenvolver o currculo desta materia son as seguintes: -Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introducin, de estruturacin de conceptos, de sntese e de aplicacin. -Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas para recoecer que cuestins son cientificamente investigables, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras da aprendizaxe. -Potenciar a dimensin colectiva da actividade cientfica organizando equipos de traballo, creando un ambiente semellante ao que podera ser unha investigacin cooperativa en que conten as opinins de cada persoa, facendo ver como os resultados individuais ou dun equipo non abondan para verificar ou falsear unha hiptese e evitando toda discriminacin por razns ticas, sociais, sexuais, etc. -Propiciar a construcin de aprendizaxes significativas a travs de actividades que permitan analizar e contrastar as propias ideas coas cientificamente aceptadas para propiciar o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Facilitar a interaccin entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognitiva do alumnado aplicando estratexias propias das ciencias na reso-
279
lucin de situacins-problema relevantes para influr na reestruturacin e enriquecemento dos esquemas de coecemento do alumnado, contribundo as a incrementar as sas capacidades. -Propoer anlises cualitativas, que axuden a formular preguntas operativas presentadas como hipteses, que orienten o tratamento dos problemas como investigacins e contriban a facer explcitas as preconcepcins. -Fomentar a autonoma, a iniciativa persoal, a creatividade e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin, realizacin e avaliacin de deseos experimentais por parte do alumnado, inclundo a incorporacin das tecnoloxas da informacin e da comunicacin co obxecto de favorecer unha visin mis actual da actividade tecnolxica e cientfica contempornea. -A comunicacin un aspecto esencial da actividade cientfica e debe ser traballada, por exemplo, na recollida e anlise de diversas informacins orais e escritas en relacin cos temas tratados, a travs da elaboracin e exposicin de memorias cientficas do traballo realizado ou da lectura e comentario crtico de textos cientficos. En concreto, a verbalizacin (rexeitando o operativismo mudo en relacin co uso das ferramentas matemticas) require unha atencin preferente. -Considerar as implicacins ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural dos problemas (posibles aplicacins, repercusins negativas, toma de decisins, ciencia e pseudociencia, etc.) e as posibles relacins con outros campos do coecemento. -Facer visibles as achegas das mulleres ciencia e tecnoloxa, as como examinar aspectos androcntricos nelas. FSICA E QUMICA INTRODUCIN. Esta materia debe contribur a que o alumnado se interese pola fsica e a qumica como ferramentas que facilitan a caracterizacin e anlise dunha morea de fenmenos cotins en que interveen conceptos relacionados con elas, polo que fomenta a participacin na toma de decisins sobre problemas graves, tanto locais coma globais, sobre o medio natural e a sade e contribe comprensin do funcionamento de moitos apare-
280
llos tecnolxicos mediante un enfoque prctico orientado a destacar as relacins ciencia, tecnoloxa, sociedade e medio natural (ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural). O alumnado ten que coecer e comprender os devanditos problemas, as sas causas e posibles medidas que debe ter en conta, desde os eidos cientfico, tecnolxico, educativo e poltico, para poder enfrontarse a eles na procura dun futuro sustentable. A materia de fsica e qumica debe incidir na familiarizacin do alumnado coa natureza e nas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxa, co obxectivo de que sexa quen de comprender as problemticas de orixe cientfico-tecnolxica que lle poidan afectar como integrante da cidadana e as poder xerar actitudes responsables para participar na toma de decisins cando se procura a sa solucin. A idea de ciencia como proceso de construcin permanente debe impregnar o currculo, tendo en conta o papel da historia da fsica e da qumica hora de entender as controversias entre os diferentes modelos e teoras. Dbese destacar o papel das cientficas e dos cientficos que contriburon ao dito proceso, as como o desenvolvemento da cultura cientfica iniciada na etapa anterior. Os contidos da materia estn organizados en bloques relacionados entre si. A sa ordenacin non pretende marcar unha pauta no desenvolvemento do currculo, que ter que contextualizarse en cada situacin particular. Porn, para o alumnado pode resultar mis doado comezar pola qumica. Prtese dun bloque de contidos comns que, polo seu carcter transversal, debern ser tidos en conta ao desenvolver o resto. Nel teen cabida os procedementos e actitudes destinados a familiarizar o alumnado coas estratexias bsicas da actividade cientfica, co emprego das novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin (tecnoloxas da informacin e da comunicacin), coa valoracin da importancia da ciencia na calidade de vida, coa anlise crtica da informacin e co desenvolvemento sustentable. Na primeira parte, dedicada qumica, os contidos estrutranse aredor de tres grandes eixes. Por unha banda, a teora atmico-molecular da materia: estrutura atmica e enlace qumico; por outra, o cambio qumico e, finalmente, o estudo da qumica do carbono. O primeiro eixe afonda na teora atmico-molecular da materia. Partindo de coecementos abordados na etapa anterior, xustifcanse as leis
281
ponderais e volumtricas empregando o modelo atmico-molecular de Dalton, introdcese a magnitude cantidade de substancia e a sa unidade, o mol, a sa aplicacin aos gases, s disolucins e determinacin de frmulas empricas e moleculares. Interprtase a estrutura do tomo, facendo especial fincap no modelo atmico de Bohr, as sas limitacins e a necesidade de introducir niveis enerxticos con capas e subcapas para explicar as configuracins electrnicas, a semellanza entre as distintas familias de elementos, os diferentes tipos de enlace que axudarn na explicacin dalgunhas propiedades das substancias. O segundo eixe analiza a importancia, a interpretacin terica e a enerxa das transformacins qumicas. Trtase, as mesmo, a estequiometra, os factores dos que depende a velocidade das reaccins, as repercusins ambientais das combustins e o papel dos novos combustibles. O ltimo afonda no estudo da qumica do carbono e debe permitir que o alumnado comprenda a importancia das primeiras snteses de substancias orgnicas, o que supuxo a superacin do vitalismo -que negaba a posibilidade das devanditas snteses- contribundo construcin dunha imaxe unitaria da materia e impulsando a sntese de novos materiais de grande importancia polas sas aplicacins. Este estudo das substancias orgnicas dedicar unha atencin particular problemtica do uso dos combustibles fsiles e necesidade de solucins para avanzar cara a un futuro sustentable Na segunda parte, dedicada fsica, os contidos estrutranse arredor da mecnica e da electricidade. A mecnica inciase cun afondamento no estudo do movemento e as causas que o modifican, co obxectivo de mostrar o xurdimento da ciencia moderna e a sa ruptura con dogmatismos e visins simplistas de sentido comn. Amplase o tratamento dos contidos relacionados coa enerxa do ltimo curso da ESO, cunha aproximacin mis detida nas transformacins e nas transferencias por traballo e calor, a degradacin, a aplicacin en contextos cotins, o estudo dos problemas asociados sa obtencin e consumo, con especial atencin situacin enerxtica en Galicia. Isto facilitar unha mellor comprensin dos principios da dinmica, de conservacin e transformacin da enerxa e das repercusins tericas e prcticas do corpo de coecementos construdo. O bloque relacionado coa electricidade debe contribur a un maior coecemento da estrutura da materia e do papel da enerxa elctrica nas
282
sociedades actuais, incidindo na sa xeracin, no consumo e nas repercusins da sa utilizacin, distinguindo entre o mbito domstico e o pblico. OBXECTIVOS. 1. Utilizar, con autonoma crecente, estratexias de investigacin propias das ciencias (formulacin de problemas, emisin de hipteses fundamentadas, procura de informacin, elaboracin de estratexias de resolucin e de deseos experimentais, realizacin de experimentos en condicins controladas e reproducibles, anlise de resultados, elaboracin e comunicacin de conclusins) relacionando os coecementos aprendidos con outros xa coecidos e considerando a sa contribucin construcin de corpos coherentes de coecemento. 2. Coecer os conceptos, leis, teoras e modelos mis importantes e xerais da fsica e da qumica co fin de ter unha visin global do desenvolvemento destas ramas da ciencia e do seu papel social. 3. Obter unha formacin cientfica bsica que contriba a xerar interese para desenvolver estudos posteriores mis especficos. 4. Apreciar a dimensin cultural da fsica e da qumica para a formacin integral das persoas, as como saber valorar as sas repercusins na sociedade e no medio natural e contribur a construr un futuro sustentable, participando na conservacin, proteccin e mellora do medio natural e social. 5. Comprender a importancia da fsica e da qumica para abordar numerosas situacins cotis, as como para participar na necesaria toma de decisins fundamentadas arredor de problemas locais e globais a que se enfronta a humanidade. 6. Manexar a terminoloxa cientfica ao expresarse en mbitos relacionados coa fsica e a qumica, as como na explicacin de fenmenos da vida coti que requiran dela. 7. Empregar as tecnoloxas da informacin e da comunicacin (TIC) na interpretacin e simulacin de conceptos, modelos, leis ou teoras para obter e tratar datos, extraer e utilizar informacin de diferentes fontes, avaliar o seu contido, adoptar decisins e comunicar as conclusins, fomentando no alumnado a formacin dunha opinin propia e dunha actitude crtica fronte ao obxecto de estudo.
283
8. Recoecer o carcter tentativo e creativo do traballo cientfico como actividade en permanente proceso de construcin, analizando e comparando hipteses e teoras contrapostas a fin de desenvolver un pensamento crtico, as como valorar as achegas dos grandes debates cientficos ao desenvolvemento do pensamento humano. 9. Planificar e realizar experimentos fsicos e qumicos tendo en conta a utilizacin correcta do instrumental bsico do laboratorio, cunha atencin particular s normas de seguridade das instalacins e ao tratamento de residuos. 10. Recoecer os principais retos da investigacin deste campo da ciencia na actualidade e o carcter cientfico das informacins aparecidas nos medios de comunicacin. 11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvolvemento cientfico e tecnolxico, facendo especial referencia aos casos galegos. 12. Aplicar os coecementos da fsica e da qumica para afianzar actitudes de respecto e prevencin no mbito da educacin viaria e da sade individual e social. 13. Valorar o carcter colectivo e cooperativo da ciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa persoal, autoconfianza e sentido crtico a travs do traballo en equipo. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Utilizacin de estratexias bsicas da actividade cientfica, tales como a presentacin de problemas, a toma de decisins sobre a conveniencia ou non do seu estudo; formulacin de hipteses, elaboracin de estratexias de resolucin e de deseos experimentais, anlise de resultados e verificacin da sa fiabilidade. -Busca, seleccin e comunicacin de informacin e de conclusins utilizando diferentes recursos e empregando a terminoloxa axeitada. -Emprego das TIC como ferramentas de axuda na interpretacin de conceptos, na obtencin e tratamento de datos, na procura de informacin e na elaboracin de conclusins.
284
-Repercusin dos diferentes achados cientficos na sociedade e da valoracin da importancia da ciencia sobre a nosa calidade de vida. Anlise crtica do carcter cientfico dunha informacin. -Recoecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable e valoracin das consecuencias ambientais da evolucin tecnolxica. Aplicacin realidade galega. TEORA
ATMICO-MOLECULAR DA MATERIA.
-Desenvolvemento histrico das leis ponderais e relacins volumtricas dos gases. Hiptese de Avogadro. -Interpretacin das leis ponderais de acordo co modelo atmico de materia de Dalton. Limitacins desta teora. -Masa atmicas e moleculares. Unha magnitude fundamental: a cantidade de substancia e a sa unidade: o mol. Masas molares. -Aplicacin do concepto de cantidade de substancia en mol aos gases (ecuacin de estado dos gases ideais), a disolucins (concentracin en cantidade de substancia, includo o procedemento experimental de preparacin de disolucins de concentracin coecida)e determinacin de frmulas empricas e moleculares. ESTRUTURA
ATMICA E ENLACE QUMICO.
-Establecemento histrico dos modelos atmicos de Thomson e Rutherford. Espectros atmicos e o modelo atmico de Bohr. Distribucin electrnica en niveis enerxticos. Os seus logros e limitacins. Introducin cualitativa ao modelo cuntico: configuracins electrnicas baseadas en niveis enerxticos con capas e subcapas. -Revisin do concepto de elemento qumico e a sa abundancia e importancia na natureza. Sistema peridico, xustificacin e achegas ao desenvolvemento da qumica. Propiedades peridicas. -Enlaces inico, covalente, metlico e interaccins intermoleculares. Interpretacin das propiedades das substancias en funcin do tipo de enlace que presentan. O caso da auga. -Formulacin e nomenclatura das substancias inorgnicas seguindo as normas da IUPAC.
285
REACCIN
QUMICA.
-Importancia do estudo das reaccins qumicas. Reaccins qumicas de interese na nosa sociedade pola sa importancia industrial, histrica, biolxica ou polo seu impacto ambiental. -Interpretacin a nivel microscpico das reaccins qumicas. Teora de colisins e enerxa de activacin. Introducin ao concepto de velocidade dunha reaccin qumica. Estudo experimental dos factores dos que depende a velocidade das reaccins qumicas. Catalizadores. -Estequiometra das reaccins. Reactivo limitante e rendemento dunha reaccin qumica. -Enerxa das reaccins qumicas. Obtencin de enerxa a partir das reaccins qumicas (combustins) e a sas repercusins ambientais. Novos combustibles. QUMICA
ORGNICA.
-Orixes da qumica orgnica: superacin da barreira do vitalismo (sntese da urea). -Posibilidades de combinacin do carbono. Formulacin e nomenclatura de hidrocarburos seguindo as normas da IUPAC. -Os hidrocarburos e as sas aplicacins: produtos derivados do petrleo. Repercusins (econmicas, sociais, blicas, ambientais) derivadas da utilizacin de combustibles fsiles. -Snteses orgnicas de especial interese na nosa sociedade. Vantaxes e inconvenientes dos novos compostos orgnicos de sntese: da revolucin dos novos materiais aos contaminantes orgnicos. ESTUDO
DO MOVEMENTO.
-Importancia do estudo da cinemtica no xurdimento da ciencia moderna e na vida coti. -Sistemas de referencia inerciais. Magnitudes necesarias para describir o movemento. Carcter vectorial das magnitudes implicadas. Concepto de velocidade instantnea: aplicacin a movementos sinxelos.
286
-Achegas de Galileo ao desenvolvemento da cinemtica e da ciencia en xeral. Problemas a que se tivo que enfrontar. -Estudo dos movementos rectilneos uniformes, uniformemente acelerados e circular uniforme. Superposicin de movementos. -Educacin viaria. Estudo de situacins cinemticas de interese como a distancia de freada. DINMICA. -Superacin da idea da fsica aristotlica-escolstica para asumir o concepto de forza como interaccin. -Revisin das leis da dinmica de Newton. -Cantidade de movemento e principio de conservacin. Aplicacin a diferentes situacins: colisins, foguetes, etc. -Dinmica do movemento circular uniforme. Lei de gravitacin universal: importancia e repercusin. Aplicacin a diferentes situacins: movementos dos astros, mareas, etc. -Importancia das achegas de Newton ao desenvolvemento cientfico: o universo mecnico. -Estudo dalgunhas situacins dinmicas de interese: tensin, friccin e forzas elsticas. ENERXA
E A SA TRANSFERENCIA: TRABALLO E CALOR.
-Revisin e afondamento do concepto de enerxa: enerxa cintica e potencial. -Mecanismos de transferencia de enerxa: calor e traballo. Eficacia na realizacin dun traballo: potencia. -Transformacin e conservacin da enerxa. Primeiro principio da termodinmica. Degradacin da enerxa. Aplicacin para valorar a importancia da velocidade en caso de colisin nun vehculo. -Afondamento no estudo dos problemas asociados obtencin e ao consumo dos recursos enerxticos. Enerxa para un futuro sustentable.
287
-Producin e consumo de enerxa en Galicia. Impacto ambiental e posibles alternativas. ELECTRICIDADE. -Enerxa elctrica na sociedade actual: xeracin, consumo e repercusins da sa utilizacin. Producin e consumo de enerxa elctrica na nosa comunidade autnoma. Repercusins sobre o medio natural. As emisins de CO2 en Galicia. -Realizacin de experiencias de electrizacin para estudar as interaccins entre cargas. Lei de Coulomb. -Introducin ao concepto de campo elctrico. Concepto de potencial elctrico. -O circuto elctrico: lei de Ohm. Asociacin de resistencias e circutos mixtos. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Familiarizarse coas caractersticas bsicas do traballo cientfico, valorando as sas posibles repercusins e implicacins ciencia-tecnoloxasociedade-medio natural. Trtase de avaliar se o alumnado analiza situacins e obtn informacin sobre fenmenos fsicos e qumicos utilizando as estratexias bsicas do traballo cientfico tanto na compresin de conceptos como na resolucin de problemas e nos traballos experimentais. No marco destas estratexias debe valorarse a competencia dixital. Este criterio debe ser avaliado en relacin co resto dos criterios de avaliacin, para o que se precisan actividades que inclan o interese das situacins, anlises cualitativas, emisin de hipteses fundamentadas, elaboracin de estratexias, realizacin de experiencias en condicins controladas e reproducibles, anlise detida de resultados, implicacins cienciatecnoloxa-sociedade-medio natural do estudo realizado (posibles aplicacins, transformacins sociais, repercusins positivas e negativ), toma de decisins, actividades de sntese e de comunicacins. Todo isto tendo en conta o papel da historia da ciencia e salientando o papel das mulleres no desenvolvemento cientfico e tecnolxico.
288
2. Interpretar as leis ponderais e as relacins volumtricas dos gases e aplicar o concepto de cantidade de substancia en mol. Pretndese comprobar se os estudantes son capaces de utilizar a teora atmica de Dalton e as hipteses de Avogadro para interpretar as leis ponderais e as relacins volumtricas de combinacin entre gases. As mesmo, deber comprobarse que comprende a importancia e o significado da magnitude cantidade de substancia e a sa unidade, o mol, e se quen de determinala nunha mostra, tanto dunha substancia pura en calquera estado de agregacin como dunha disolucin. Tamn se valorar se saben aplicar a dita magnitude fundamental na determinacin de frmulas empricas e moleculares. 3. Xustificar a existencia e evolucin dos modelos atmicos, valorando o carcter tentativo e aberto do traballo cientfico, e coecer o tipo de enlace que mantn unidas as partculas constituntes das substancias para poder explicar as sas propiedades. Pretndese comprobar se o alumnado capaz de identificar os feitos que levaron a cuestionar cada un dos modelos atmicos e a concibir e adoptar outro que explicase novos fenmenos, recoecendo o carcter hipottico do coecemento cientfico, sometido a continua revisin. Tamn se valorar se recoece a importancia do sistema peridico para o desenvolvemento da qumica e xustifica a variacin peridica dalgunhas propiedades atmicas, as como se coece os enlaces inico, covalente, metlico e interaccins intermoleculares e pode interpretar, a partir deles, as principais propiedades fsico-qumicas das substancias. 4. Recoecer a importancia das transformacins qumicas e as sas repercusins, interpretar microscopicamente unha reaccin qumica, emitir hipteses sobre os factores dos que depende a velocidade dunha reaccin, sometelas a comprobacin experimental e realizar clculos estequiomtricos en exemplos de interese prctico. Avaliarase se o alumnado coece a importancia, utilidade e impacto ambiental das transformacins qumicas na vida coti, na sociedade e na industria, tales como as combustins ou as reaccins cidobase, e tamn de exemplos levados a cabo en experiencias de laboratorio. Valorarase se interpreta a nivel atmico-molecular unha reaccin qumica, se sabe resolver problemas sobre as cantidades de substancia de produtos e reactantes que interveen, se comprende o concepto de velocidade de
289
reaccin e se capaz de predicir e comprobar os factores de que depende, as como a sa importancia en procesos cotins e industriais. 5. Identificar as propiedades fsicas e qumicas dos hidrocarburos, as como a sa importancia social e econmica, saber formulalos e nomealos aplicando as regras da IUPAC e valorar a importancia do desenvolvemento das snteses orgnicas e as sas repercusins. Avaliarase se os estudantes valoran o que supuxo a superacin da barreira do vitalismo, as como o espectacular desenvolvemento posterior das snteses orgnicas e as sas repercusins (novos materiais, contaminantes orgnicos permanentes, etc.). A partir das posibilidades de combinacin entre o C e o H, o alumnado debe ser capaz de escribir e nomear os hidrocarburos de cadea lineal e ramificados e coecer algunhas das sas propiedades fsicas e qumicas, inclundo reaccins de combustin e de adicin ao dobre enlace. Tamn deben identificar as principais fraccins da destilacin do petrleo e as sas aplicacins na obtencin de moitos dos produtos de consumo cotin, as como valorar a sa importancia social e econmica, as repercusins da sa utilizacin e esgotamento e a necesidade de investigacins no campo da qumica orgnica que poidan contribur sustentabilidade. 6. Aplicar as estratexias do traballo cientfico ao estudo dos movementos uniformes (rectilneos e circulares) e do movemento rectilneo uniformemente acelerado. Valorarase se o alumnado comprende a importancia de coecer e clasificar os movementos e resolve problemas de interese en relacin a estes conceptos, aplicando as estratexias bsicas do traballo cientfico, especialmente os referidos educacin viaria. Tamn se avaliar se coece as achegas de Galileo ao estudo da cinemtica, as como as dificultades que tivo que afrontar; en concreto, se interpreta a superposicin de movementos, introducida para resolver problemas e actividades de lanzamento horizontal e oblicuo, recoecendo a sa importancia como orixe histrica e fundamento do clculo vectorial. 7. Identificar as forzas que actan sobre os corpos como resultado da interaccin entre eles, predicir os seus efectos para explicar situacins dinmicas cotis e aplicar o principio de conservacin da cantidade de movemento e a lei de gravitacin universal a diferentes situacins. Ser avaliada a comprensin do concepto newtoniano de interaccin entre dous corpos e dos seus efectos sobre diferentes corpos en situacins
290
cotis en que existan forzas elsticas, de friccin e tensins. Valorarase a comprensin e aplicacin do principio de conservacin da cantidade de movemento sobre diferentes sistemas e da lei de gravitacin universal en diferentes situacins no noso planeta e nas interaccins entre astros. 8. Comprender o concepto de enerxa, a sa transformacin e transferencia por calor e traballo, aplicando o principio de conservacin a diferentes situacins de interese terico ou prctico. Trtase de comprobar se o alumnado comprende os conceptos de enerxa (cintica e potencial) a sa transformacin e transferencia (calor e traballo), as como se capaz de aplicar o principio de conservacin da enerxa e a idea de degradacin en diferentes situacins: cada de graves, colisins, etc. Tamn se valorarn as actitudes e comportamentos coherentes en relacin co consumo enerxtico e implicacin nos problemas asociados obtencin e uso de recursos enerxticos, con especial nfase nos vinculados a Galicia. 9. Interpretar a interaccin elctrica, os fenmenos asociados, as como aplicar estratexias do traballo cientfico para resolver circutos elctricos, valorar a importancia da enerxa elctrica na sociedade actual e o seu consumo responsable. Pretndese comprobar se o alumnado recoece experimentalmente a natureza elctrica da materia, aplica a lei de Coulomb en situacins sinxelas, identifica os principais elementos dun circuto elctrico e as sas relacins, desea e monta diferentes circutos elctricos realizando o seu balance enerxtico, utiliza os aparellos de medida mis comns e resolve problemas de interese relacionados coa corrente elctrica. Tamn se avaliar a comprensin dos efectos enerxticos da corrente elctrica e o seu importante papel na nosa sociedade e as sas repercusins econmicas, ambientais e sociais, as como na vida coti. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As estratexias metodolxicas que se propoen para desenvolver o currculo desta materia son as seguintes: -Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introducin, de estruturacin de conceptos, de sntese e de aplicacin.
291
-Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas para recoecer que cuestins son cientificamente investigables, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras da aprendizaxe. -Potenciar a dimensin colectiva da actividade cientfica organizando equipos de traballo, creando un ambiente semellante ao que podera ser unha investigacin cooperativa en que conten as opinins de cada persoa, facendo ver como os resultados dunha soa persoa ou equipo non bastan para verificar ou falsear unha hiptese e evitando toda discriminacin por razns ticas, sociais, sexuais, etc. -Propiciar a construcin de aprendizaxes significativas a travs de actividades que permitan analizar e contrastar as propias ideas coas cientificamente aceptadas para propiciar o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Facilitar a interaccin entre a estrutura da disciplina e a estrutura cognitiva do alumnado aplicando estratexias propias das ciencias na resolucin de situacins-problema relevantes para influr na reestruturacin e enriquecemento dos esquemas de coecemento do alumnado, contribundo as a incrementar as sas capacidades. -Propoer anlises cualitativas que axuden a formular preguntas operativas presentadas como hipteses, que orienten o tratamento dos problemas como investigacins e contriban a facer explcitas as preconcepcins. -Fomentar a autonoma, a iniciativa persoal, a creatividade e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin, realizacin e avaliacin de deseos experimentais por parte do alumnado, inclundo a incorporacin das tecnoloxas da informacin e da comunicacin co obxectivo de favorecer unha visin mis actual da actividade tecnolxica e cientfica contempornea. -A comunicacin un aspecto esencial da actividade cientfica e debe ser traballada, por exemplo, na recollida e anlise de diversas informacins orais e escritas en relacin cos temas tratados, a travs da elaboracin e exposicin de memorias cientficas do traballo realizado ou da lectura e comentario crtico de textos cientficos. En concreto, a verbalizacin (rexeitando o operativismo mudo en relacin co uso das ferramentas matemticas) require unha atencin preferente.
292
-Considerar as implicacins ciencia-tecnoloxasociedade-medio natural dos problemas (posibles aplicacins, repercusins negativas, toma de decisins, ciencia e pseudociencia, etc.) e as posibles relacins con outros campos do coecemento. MATEMTICAS I E II INTRODUCIN. As matemticas estn constitudas na actualidade por un amplo conxunto de coecementos xurdidos, moitas veces, do traballo da humanidade para resolver os problemas que deveen dos seus intentos de comprender e modificar a realidade fsica que a rodea. Nun principio as tcnicas e procedementos utilizados s tian sentido pegados aos problemas que resolvan. Foi Pitgoras o primeiro en considerar o nmero como un ente digno de estudo per se, separado do uso que podera drselle para contar, medir, calcular ou resolver problemas. Este o paso necesario para dotar as matemticas do carcter abstracto e independente da realidade fsica que teen como ciencia finalizada. Isto non significa que, unha vez chegados a este punto, desaparezan dunha vez e para sempre os vnculos desta ciencia coa parte que atinxe realidade, pois a historia amsanos exemplos de como estruturas e teoras matemticas abstractas, aparentemente desvinculadas do real, terminan sendo de grande axuda para modelar situacins reais, explicalas e predicir o seu comportamento, utilizando para iso os mtodos tericos inherentes aos modelos. Tampouco debemos esquecer que moitas das matemticas que se fan na actualidade nacen dos problemas que lle formulan as outras ciencias e a tecnoloxa. Esta dobre vertente do saber matemtico, o seu carcter abstracto e a orixe fsica de moitas das sas teoras, ten que poerse de manifesto nas actividades que desenvolvan este currculo. A idade do alumnado de bacharelato e os varios anos de contacto co saber matemtico proporcionan unha boa base para dar os primeiros pasos no camio do pensamento cientfico, onde non s seguir estando presente a intuicin, senn tamn o seu cuestionamento, a deducin, a argumentacin, a utilizacin precisa da linguaxe, etc., todo o que constite un camio cara ao formal e o abstracto. Pero non hai que esquecer que os pasos que se dean nesta direccin durante toda a etapa deben ser pausados e curtos, sen prescindir nunca da realidade de que xorde o coecemento matemtico ou en que se aplica. Ademais, presentndolles s alumnas e aos alumnos situacins variadas xurdidas tanto das propias matemticas como das outras ciencias,
293
da tecnoloxa ou do seu contorno prximo para que as investiguen ou as resolvan, mstranse as relacins das matemticas con outros campos do saber, e deste xeito adquiren mis sentido e relevancia para o que aprende. Os contidos de matemticas no bacharelato de ciencias e tecnoloxa presntanse agrupados en bloques cun criterio propio da disciplina, o que non significa que a lxebra lineal, a xeometra, a anlise e a estatstica e probabilidade tean que ensinarse necesariamente illadas unhas das outras, nin tampouco pola orde en que figuran neste documento dentro de cada curso. As moitas relacins que existen entre os contidos destes bloques deben facerse explcitas no proceso da sa ensinanza. A iniciacin ao clculo de lmites, derivadas e integrais basase na lxebra e na topoloxa da recta, pero tamn a xeometra proporciona unha interpretacin intuitiva dos conceptos inherentes a eses contidos. As evidentes relacins entre a lxebra e a xeometra manifstanse con claridade nos dous cursos. A lxebra achega a potencia da sa linguaxe simblica e a xeometra unha interpretacin mis prxima dos obxectos alxbricos. A ensinanza e a aprendizaxe dos contidos destes bloques sustntanse na competencia que debe amosar o alumnado na aritmtica e na lxebra elemental xa aprendidas en etapas educativas anteriores. Isto significa que nesta etapa se afondar no seu estudo, pero sempre en relacin cos contidos presentes nos outros bloques e non illadamente, xa que no desenvolvemento destes necesario resolver ecuacins e inecuacins, traballar con intervalos e operar cos diferentes tipos de nmeros e con expresins alxbricas. A avaliacin deles, como suxire o criterio correspondente, debe facerse, o mesmo que a sa ensinanza e aprendizaxe, dun xeito transversal. No bloque de xeometra de matemticas I amplanse as nocins de trigonometra introducidas na ESO para aplicalas medicin indirecta de lonxitudes e ngulos e resolucin de tringulos. O concepto de vector e as sas operacins serven de base comprensin e resolucin dos problemas afns e mtricos do plano. O estudo dos lugares xeomtricos, en particular as cnicas, vese hoxe facilitado co emprego de ferramentas informticas. Os contidos de anlise deste curso amplan a gama de funcins elementais que deben ser coecidas mediante a sa expresin analtica polo alumnado. Introdcese tamn a idea intuitiva de lmite, que pode ser tratado numericamente coa axuda da tecnoloxa adecuada, e unha iniciacin ao concepto e ao clculo de derivadas e dalgunhas das sas aplicacins. Os contidos de estatstica e probabilidade ofrcenlle ao alumnado novas ferramentas para ampliar o estudo do azar. Nas distribucins bidimensionais debe enfatizarse mis a interpretacin dos resultados ca os procedementos de clculo do
294
coeficiente de correlacin e a recta de regresin, que sempre poden facerse coa axuda da calculadora ou doutras tecnoloxas. O centro das matemticas II son os bloques de Xeometra e Anlise, pois os contidos de lxebra lineal se consideran, sobre todo, como unha ferramenta para resolver mellor os problemas xeomtricos de rectas, planos, reas e volumes no espazo. Neste nivel afndase o estudo de lmites, funcins derivadas e s sas aplicacins e introdcese o clculo integral e a sa aplicacin ao clculo de reas sinxelas. Non se trata neste tema, coma noutros, de que o alumnado coeza moitas tcnicas, senn de que comprenda os conceptos en que se basean, saiba elixir a apropiada a cada contexto que se lle presente, e sexa capaz de aplicala e de interpretar os resultados obtidos. Os contidos antes aludidos presntanse neste currculo cun nesgo conceptual, pero o profesorado non debe esquecer que o coecemento matemtico consiste tamn no dominio da sa forma de facer, que se pon de manifesto nos criterios de avaliacin. As tarefas mis concretas a que estes aluden prevn unhas matemticas onde o peso recae nos procedementos e onde tamn estn presentes as actitudes. Unha versin do xeito de facer matemticas proporcinaa a resolucin de problemas, onde case sempre necesario comezar poendo exemplos concretos que aclaren a situacin problemtica, ou buscando contra-exemplos, para pasar a utilizar estratexias de ensaio-erro sistemtico, executar procedementos algortmicos man ou coa axuda da calculadora, facer simulacins co ordenador, utilizar a intuicin, contrastar as solucins atopadas, presentar o traballo realizado dunha forma ordenada e coherente, utilizando o vocabulario tcnico con precisin, etc., ademais de mostrar actitudes que como a perseveranza, a confianza, o respecto polas opinins doutras persoas, o recoecemento dos erros cometidos, etc. estn sempre presentes durante a resolucin de prblemas. Deste xeito, as matemticas contriben a que o alumnado adquira unha formacin e unha madurez intelectual e humana, as como habilidades que son de aplicacin xeral e que lle servirn para enfrontarse a situacins novas cun certo grao de autonoma. Entre os medios que pode utilizar o profesorado no decurso do desenvolvemento do seu traballo merecen especial mencin as calculadoras e os programas informticos, entre os que cabe destacar os sistemas de lxebra computacional, os sistemas de xeometra dinmica e as follas de clculo. Todos eles deben utilizarse, ademais de para a realizacin de clculos ou a elaboracin de grficas, como unha axuda no proceso de ensinanza de conceptos ou propiedades.
295
Moitas veces as alumnas e os alumnos perciben as matemticas como un conxunto de frmulas e mtodos carentes de sentido, sen relacin duns cos outros nin con nada que tea que ver coa sa realidade, o que propicia unha actitude desfavorable cara aprendizaxe. Para intentar evitalo, parte do labor do profesorado debe consistir en presentar as matemticas a partir de contextos e actividades variadas, anda que logo sexa inevitable culminar o seu estudo dunha maneira mis formal. OBXECTIVOS. Como resultado do proceso de ensinanza e aprendizaxe, as matemticas no bacharelato de ciencias e tecnoloxa contribuirn ao desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Aplicar os conceptos, procedementos e estratexias propias das matemticas a situacins diversas, comprendendo as abundantes conexins internas entre os seus contidos, de xeito que permitan avanzar no estudo das propias matemticas e doutras ciencias e adquirir unha formacin cientfica xeral. 2. Utilizar as estratexias caractersticas da investigacin cientfica e as destrezas propias das matemticas (formulacin de problemas, planificacin e ensaio, experimentacin, aplicacin da inducin e da deducin, formulacin e aceptacin ou rexeitamento das conxecturas, comprobacin dos resultados obtidos) para realizar investigacins, explorar fenmenos e resolver problemas e situacins provenientes de actividades cotis ou de diferentes mbitos do saber. 3. Adquirir rigor no pensamento cientfico formulando acertadamente os problemas, establecendo definicins precisas, amosando interese polo traballo cooperativo, xustificando procedementos, encadeando coherentemente os argumentos, comunicndose con eficacia e precisin, detectando incorreccins lxicas, cuestionando aseveracins intuitivas ou carentes de rigor e mostrando unha actitude flexible, aberta e crtica ante outros xuzos e razoamentos. 4. Empregar os actuais recursos tecnolxicos para obter e procesar informacin, facilitar a comprensin de conceptos e propiedades matemticas, realizar clculos e representacins grficas e servir como ferramenta na resolucin de problemas. 5. Relacionar as matemticas con outras reas do saber, valorando as achegas que se fan entre elas para o seu respectivo desenvolvemento.
296
6. Expresarse verbalmente e por escrito en situacins susceptibles de ser tratadas matematicamente, comprendendo e manexando termos, notacins e representacins matemticas. MATEMTICAS I CONTIDOS. ARITMTICA
E LXEBRA.
-Nmeros reais. Valor absoluto. Desigualdades. Distancias na recta real. Intervalos e vecianzas. -Resolucin e interpretacin grfica de ecuacins e inecuacins. -Utilizacin das ferramentas alxbricas na resolucin de problemas. XEOMETRA. -Medida dun ngulo en radins. Razns trigonomtricas dun ngulo. -Utilizacin da trigonometra na resolucin de tringulos e problemas xeomtricos diversos. -Vectores no plano. Operacins. Produto escalar: interpretacin xeomtrica. Mdulo dun vector. -Ecuacins da recta. Posicins relativas de rectas. Distancias e ngulos. -Utilizacin das tcnicas da xeometra analtica para a resolucin de problemas mtricos no plano. -Idea de lugar xeomtrico no plano. Identificacin e obtencin das ecuacins das cnicas. ANLISE. -Funcins reais de variable real: clasificacin e caractersticas bsicas das funcins polinomiais, racionais sinxelas, valor absoluto, parte enteira, trigonomtricas, exponenciais e logartmicas. -Dominio, percorrido, crecemento e decrecemento, extremos relativos e convexidade e concavidade.
297
-Operacins con funcins. -Aproximacin, numrica e grfica, ao concepto de lmite dunha funcin, tendencias e continuidade. -Taxa de variacin media. Aproximacin, numrica e grfica, ao concepto de derivada dunha funcin nun punto. -Funcins derivadas das funcins elementais. Regras de derivacin: suma, produto e cociente. -Aplicacin da derivada ao estudo do crecemento e decrecemento e dos extremos relativos das funcins polinomiais sinxelas. Trazado das sas grficas. -Interpretacin e anlise de funcins sinxelas, expresadas de maneira analtica ou grfica, que describan situacins reais. ESTATSTICA
E PROBABILIDADE.
-Distribucins bidimensionais. Correlacin e regresin lineal. -Probabilidade: propiedades. Probabilidade condicionada, regra do produto, da probabilidade total e de Bayes. -Distribucins binomial e normal. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar correctamente os nmeros reais, as ecuacins, os sistemas de ecuacins e as inecuacins no contexto da resolucin de problemas xeomtricos ou extrados da realidade social e da natureza, as como na representacin grfica de funcins, interpretando os resultados obtidos. Pretndese comprobar con este criterio a adquisicin das destrezas necesarias para a utilizacin correcta dos nmeros reais, das ecuacins, dos sistemas de ecuacins e das inecuacins no contexto da formulacin e resolucin de problemas dos bloques de xeometra, anlise e estatstica. Tamn se debe valorar a capacidade para traducir alxebricamente unha situacin e chegar sa resolucin, facendo unha interpretacin dos resultados obtidos.
298
2. Representar xeometricamente unha situacin real problemtica e aplicar diferentes tcnicas de resolucin de tringulos para resolvela, valorando e interpretando as solucins atopadas. Pretndese avaliar a capacidade para representar xeometricamente a situacin formulada e para resolvela, utilizando os teoremas do seno e do coseno e outras relacins trigonomtricas sinxelas, as como as ferramentas de clculo adecuadas. Con este criterio tamn se avaliar a interpretacin das solucins atopadas no seu contexto. 3. Identificar as formas correspondentes a algns lugares xeomtricos do plano, analizar as sas propiedades mtricas e construlos a partir delas. Pretndese comprobar se o alumnado adquiriu as capacidades necesarias na utilizacin de tcnicas propias da xeometra analtica para aplicalas ao estudo das ecuacins reducidas das cnicas e doutros lugares xeomtricos sinxelos. Tamn se pretende saber se as alumnas e os alumnos son capaces de construr e calcular as ecuacins dalgns lugares xeomtricos a partir da sas propiedades mtricas con axuda, se o caso, de programas de xeometra dinmica adecuados. 4. Utilizar os vectores e as sas operacins no plano para resolver problemas extrados de situacins da xeometra dando unha interpretacin das solucins. A finalidade deste criterio avaliar a capacidade para utilizar a linguaxe vectorial e as tcnicas apropiadas en cada caso, como instrumento para a interpretacin de fenmenos diversos. 5. Recoecer as funcins elementais dadas a travs de enunciados, expresins analticas, tboas ou grficas, e utilizar as sas caractersticas no estudo de fenmenos naturais e tecnolxicos. Este criterio pretende avaliar a capacidade para recoecer as caractersticas propias da familia e as particulares da funcin, as como para interpretar e aplicar a situacins do mundo natural e tecnolxico a informacin subministrada polo estudo das funcins. 6. Atopar e interpretar caractersticas destacadas de funcins expresadas analtica e graficamente, as como representar graficamente funcins sinxelas.
299
Pretndese comprobar se o alumnado capaz de construr a grfica dunha funcin a partir das sas caractersticas (dominio, continuidade, asntotas horizontais e verticais, crecemento e decrecemento, convexidade e concavidade e extremos locais), as como se quen de representar funcins polinomiais sinxelas a partir das sas expresins analticas, utilizando a derivacin e outras tcnicas para coecer previamente as sas propiedades. Tamn se pretende comprobar a capacidade para interpretar e analizar funcins sinxelas, expresadas analtica ou graficamente, que describan situacins reais. 7. Interpretar e utilizar a taxa de variacin media en contextos naturais e tecnolxicos, as como obter a derivada por mtodos numricos e grficos en casos sinxelos. Pretndese comprobar a capacidade de atopar taxas de variacin media en situacins reais, utilizando, de ser o caso, a tecnoloxa adecuada, as como interpretalas e describir a sa relacin coa derivada. 8. Interpretar a posible relacin entre as variables dunha distribucin bidimensional utilizando a recta de regresin e o coeficiente de correlacin. Pretndese comprobar a capacidade de apreciar o grao e tipo de relacin existente entre das variables a partir da informacin grfica achegada por unha nube de puntos, as como a competencia para extraer conclusins apropiadas a partir dos parmetros relacionados coa correlacin e a regresin en contextos reais. 9. Asignar probabilidades a sucesos correspondentes a fenmenos aleatorios simples, compostos e a situacins que se axusten a unha distribucin de probabilidade binomial ou normal. Con este criterio pretndese medir a capacidade para analizar unha situacin real e decidir a tcnica mis conveniente para a asignacin de probabilidades. 10. Utilizar tanto as ferramentas como os modos de argumentacin propios das matemticas na resolucin de problemas e para enfrontarse a situacins novas. Pretndese avaliar a capacidade de abordar problemas, combinando diferentes ferramentas e estratexias, independentemente do contexto en que se adquirisen, as como a capacidade para enfrontarse a situacins novas facendo uso da modelizacin, da argumentacin lxico-dedutiva e doutras destrezas matemticas adquiridas.
300
MATEMTICAS II CONTIDOS. LXEBRA

LINEAL.
-Emprego das matrices como ferramenta para representar e operar con datos tirados de tboas e grficos procedentes de diferentes contextos. -Operacins con matrices. Aplicacin das operacins e das sas propiedades na resolucin de problemas extrados de contextos reais. -Determinantes. Propiedades elementais dos determinantes. Rango dunha matriz. Matriz inversa. -Utilizacin das propiedades das matrices e os determinantes na discusin e resolucin de sistemas de ecuacins lineais. XEOMETRA. -Vectores no espazo. Operacins. -Produto escalar, vectorial e mixto. Interpretacin xeomtrica. -Ecuacins da recta e o plano. Resolucin de problemas de incidencia, paralelismo e perpendicularidade entre rectas e planos. -Resolucin de problemas mtricos relacionados co clculo de ngulos, distancias, reas e volumes. ANLISE. -Concepto de lmite dunha funcin. Clculo de lmites sinxelos. -Continuidade dunha funcin. Tipos de descontinuidade. -Concepto de derivada dunha funcin nun punto. Interpretacin xeomtrica e fsica. -Funcin derivada. Clculo de funcins derivadas. Derivada da suma, do produto e do cociente de funcins e da funcin composta. -Aplicacin da derivada ao estudo das propiedades locais e globais dunha funcin. Problemas de optimizacin.
301
-Representacin grfica de funcins polinomiais e racionais. -Introducin ao concepto de integral definida a partir do clculo de reas encerradas baixo unha curva. Tcnicas elementais para o clculo de primitivas. Aplicacin ao clculo de reas de rexins planas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar a linguaxe matricial e as operacins con matrices como instrumento para representar e interpretar datos e relacins e, en xeral, para resolver situacins diversas. Este criterio pretende comprobar a destreza para utilizar a linguaxe matricial como ferramenta alxbrica, til para expresar e resolver problemas relacionados coa organizacin de datos, as como a capacidade de resolver problemas xeomtricos e outros que dean lugar a sistemas de ecuacins lineais de como mximo tres incgnitas. 2. Expresar situacins da xeometra nunha linguaxe vectorial e utilizar as operacins con vectores para resolver problemas, dando unha interpretacin das solucins. A finalidade deste criterio avaliar a capacidade para utilizar a linguaxe vectorial como instrumento para representar situacins xeomtricas, resolvelas, utilizando as tcnicas apropiadas en cada caso, e interpretar as solucins obtidas. 3. Utilizar as ferramentas alxbricas para resolver problemas afns e mtricos no espazo. Trtase de avaliar a capacidade de elixir e empregar as ferramentas alxbricas para resolver problemas xeomtricos. Este criterio tamn avala a capacidade para representar mediante un bosquexo a situacin problemtica. 4. Utilizar os conceptos, propiedades e procedementos adecuados para atopar e interpretar caractersticas destacadas de funcins expresadas analiticamente. Pretndese comprobar con este criterio que as alumnas e os alumnos son capaces de utilizar os conceptos bsicos da anlise, e que adquiriron o coecemento da terminoloxa, e que os aplican adecuadamente ao estudo dunha funcin. En concreto, pretndese comprobar a capacidade para utilizar os lmites e as derivadas no estudo da continuidade, crece-
302
mento e decrecemento, convexidade e concavidade, extremos relativos e asntotas dunha funcin. Tamn se avala a capacidade para representar graficamente funcins polinomiais ou racionais. 5. Aplicar o concepto e o clculo de lmites e derivadas ao estudo de fenmenos naturais e tecnolxicos e resolucin de problemas de optimizacin. Este criterio pretende avaliar a capacidade de utilizar as ferramentas proporcionadas polo clculo e a lxebra anlise de situacins do mundo natural, xeomtrico e tecnolxico que se modelen mediante funcins sinxelas. En concreto, pretndese comprobar a capacidade de interpretar e aplicar a informacin obtida ao contexto do fenmeno. Os fenmenos que se van estudar s podern ocasionar clculos de lmites sinxelos e derivadas de funcins cunha composicin como mximo. 6. Aplicar o clculo de integrais medida de reas de rexins planas limitadas por rectas e curvas sinxelas que sexan facilmente representables. Este criterio pretende avaliar a capacidade para medir a rea dunha rexin plana mediante o clculo integral, utilizando tcnicas de integracin inmediata, integracin por partes e cambios de variables sinxelos. 7. Utilizar tanto as ferramentas como os modos de argumentacin propios das matemticas na resolucin de problemas e para enfrontarse a situacins novas manifestando unha actitude crtica, sen prexuzos, analtica e aberta en todas as situacins. Pretndese avaliar a capacidade de abordar problemas, combinando diferentes ferramentas e estratexias, independentemente do contexto en que se adquirisen, as como a capacidade para enfrontarse a situacins novas facendo uso da modelizacin, da argumentacin lxico-dedutiva e doutras destrezas matemticas adquiridas. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As propostas metodolxicas para o desenvolvemento desta materia son as seguintes: -Utilizar situacins prximas ao alumnado que posibiliten a identificacin e comprensin dos problemas e posteriores solucins.
303
-Resolucin de problemas en situacins e contextos distintos aos propostos previamente. -Uso de materiais e procedementos de resolucin variados. -Uso das tecnoloxas da informacin e comunicacin, ferramentas de clculo, simulacin, contraste, aproximacin e estimacin ou calquera outra que favoreza o proceso de abstraccin. -Valorar distintos camios de presentacin e de resolucin de problemas, as como as solucins estticas e creativas. -Fomentar o traballo en equipo promovendo a disertacin e a anlise rigorosa. -Propoer situacins diversas que posibiliten a investigacin. QUMICA INTRODUCIN. A materia de qumica apiase nas matemticas e na fsica e, sa vez, serve de base para as ciencias da vida. Desde esta posicin, a qumica ampla a formacin cientfica do alumnado e proporciona unha ferramenta para a comprensin da natureza das ciencias en xeral, polo que unha axuda importante na toma de decisins ben fundamentadas e responsables en relacin coa sa propia vida e coa comunidade onde vive, co obxectivo final de construr unha sociedade mellor. Percibir as a importancia que a qumica ten para resolver problemas humanos e responder a diferentes necesidades sociais. Tamn coecer as novas fronteiras que se abren nesta ciencia e como nos beneficia (alimentar a poboacin, atopar novas fontes de enerxa, mellorar as pezas de roupa de vestir, obter substitutos renovables de materiais que son escasos, mellorar a sade e vencer a enfermidade, vixiar e protexer o medio natural). En sntese: percibir como infle a qumica na existencia, na cultura e nas condicins de vida dos seres humanos. O desenvolvemento desta materia debe contribur a un afondamento no proceso de familiarizacin coa natureza da actividade cientfica e tecnolxica e a apropiacin das competencias relacionadas coa dita actividade. Nesta familiarizacin, as prcticas de laboratorio xogan un papel moi relevante como parte da actividade cientfica, considerando todos os aspectos que dan sentido experimentacin.
304
Desde esta disciplina dbese seguir atendendo s relacins ciencia, tecnoloxa, sociedade e ambiente (ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural), en particular s aplicacins da qumica, as como a sa presenza na vida coti, de xeito que contriba a unha formacin crtica en relacin co papel que a qumica desenvolve na sociedade, tanto como elemento de progreso como polos posibles efectos negativos dalgns dos seus desenvolvementos. Os contidos propostos agrpanse en bloques. O bloque inicial define os contidos comns que, polo seu carcter transversal, se tern en conta no desenvolvemento dos restantes bloques. Os dous seguintes tratan mis a fondo os modelos atmicos tratados no curso anterior introducindo as solucins que achega a mecnica cuntica comprensin da estrutura dos tomos e s sas unins. No cuarto e quinto trtanse aspectos enerxticos e cinticos das reaccins qumicas, xunto coa introducin ao equilibrio qumico que se aplica aos casos de precipitacin en particular. No sexto e stimo recllese o estudo de dous tipos de reaccins de gran transcendencia na vida coti, as cido-base e as de oxidacin-reducin, analizando o seu papel nos procesos vitais e as sas implicacins na industria e na economa. Finalmente, o ltimo, con contidos de qumica orgnica, est destinado ao estudo dalgunhas funcins orgnicas oxixenadas e aos polmeros, abordando as sas caractersticas, como se producen, e a grande importancia que teen na actualidade a causa das numerosas aplicacins que presentan. Ademais do interese que ten o estudo destes compostos, este bloque representa un soporte importante da materia de bioloxa, polo que podera ser abordado inmediatamente despois do estudo da estrutura da materia e os seus enlaces. OBXECTIVOS. 1. Utilizar correctamente estratexias de investigacin propias das ciencias (formulacin de problemas, emisin de hipteses fundamentadas, procura de informacin, elaboracin de estratexias de resolucin e de deseos experimentais, realizacin de experimentos en condicins controladas e reproducibles, anlise de resultados, elaboracin e comunicacin de conclusins) relacionando os coecementos aprendidos con outros xa coecidos. 2. Comprender os principais conceptos, leis, modelos e teoras da qumica para poder articulalos en corpos coherentes de coecemento. 3. Obter unha formacin cientfica bsica que contriba a xerar interese para desenvolver estudos posteriores mis especficos.
305
4. Recoecer a importancia do coecemento cientfico para a formacin integral das persoas, as como para participar, como cidads e cidadns e, de ser o caso, futuras cientficas e cientficos, na necesaria toma de decisins fundamentadas arredor de problemas locais e globais a que se enfronta a humanidade. 5. Comprender o papel da qumica na vida coti e a sa contribucin mellora da calidade de vida das persoas, valorando, de xeito fundamentado, os problemas derivados dalgunhas sas aplicacins e como pode contribur consecucin da sustentabilidade e dun estilo de vida saudable. 6. Utilizar correctamente a terminoloxa cientfica e empregala de xeito habitual ao expresarse no mbito da qumica, aplicando diferentes modelos de representacin: grficas, tboas, diagramas, expresins matemticas, etc. 7. Empregar correctamente as tecnoloxas da informacin e da comunicacin na interpretacin e simulacin de conceptos, modelos, leis ou teoras; na obtencin e tratamento de datos; na procura de informacin de diferentes fontes; na avaliacin do seu contido e na elaboracin e comunicacin de conclusins, fomentando no alumnado a formacin dunha opinin propia e dunha actitude crtica fronte ao obxecto de estudo. 8. Comprender e valorar o carcter tentativo e dinmico da qumica e as sas achegas ao desenvolvemento do pensamento humano, evitando posicins dogmticas e considerando unha visin global da historia desta ciencia que permita identificar e situar no seu contexto os personaxes mis relevantes. 9. Familiarizarse co deseo e realizacin de experimentos qumicos e co traballo en equipo, as coma no uso do instrumental bsico dun laboratorio, e coecer algunhas tcnicas especficas, sempre considerando as normas de seguranza das sas instalacins e o tratamento de residuos. 10. Recoecer os principais retos que ten que abordar a investigacin neste campo da ciencia na actualidade, apreciando as sas perspectivas de desenvolvemento. 11. Valorar as achegas das mulleres ao desenvolvemento cientfico e tecnolxico, facendo especial referencia aos casos galegos. 12. Comprender o carcter integrador da qumica a travs da sa relacin con outras ciencias, como a fsica, a bioloxa ou a xeoloxa.
306
13. Valorar o carcter colectivo e cooperativo da ciencia, fomentando actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa persoal, autoestima e sentido crtico a travs do traballo en equipo. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Utilizacin de estratexias bsicas da actividade cientfica tales como a formulacin de problemas, a toma de decisins acerca da conveniencia ou non do seu estudo, a emisin de hipteses, a elaboracin de estratexias de resolucin, de deseos experimentais, a anlise dos resultados e a verificacin da sa fiabilidade. -Busca, seleccin e comunicacin de informacin e de conclusins utilizando diferentes recursos e empregando a terminoloxa axeitada. -Emprego das TIC como ferramentas de axuda na interpretacin de conceptos; na obtencin, tratamento e representacin de datos; na procura de informacin e na elaboracin de conclusins. -Repercusin dos diferentes achados cientficos na sociedade e valoracin da importancia da ciencia sobre a nosa calidade de vida. Anlise crtica de informacins desde as teoras cientficas para poer en cuestin afirmacins que usan unha linguaxe pseudocientfica. -Recoecemento da necesidade dun desenvolvemento sustentable e valoracin das consecuencias ambientais da evolucin tecnolxica. Aplicacin realidade galega. -Resolucin de cuestins, exercicios e problemas relacionados cos clculos numricos elementais en qumica. ESTRUTURA
ATMICA E CLASIFICACIN PERIDICA DOS ELEMENTOS.
-Do tomo de Bohr ao modelo cuntico. Importancia da mecnica cuntica no desenvolvemento da qumica. -Evolucin histrica da ordenacin peridica dos elementos. Importancia de Mendeleiev no desenvolvemento da qumica. -Estrutura electrnica e periodicidade. Tendencias peridicas nas propiedades dos elementos.
307
ENLACE
QUMICO E PROPIEDADES DAS SUBSTANCIAS.
-Enlaces covalentes. Xeometra e polaridade de molculas sinxelas e estruturas xigantes. -Enlaces entre molculas. Propiedades das substancias moleculares. Propiedades especficas da auga en relacin co enlace de hidrxeno. -O enlace inico. Balance de enerxa na formacin de compostos inicos. Estrutura e propiedades das substancias inicas. -Estudo cualitativo do enlace metlico. Propiedades dos metais. -Propiedades dalgunhas substancias de interese biolxico ou industrial en funcin da estrutura ou enlaces caractersticos delas. Transformacins enerxticas nas reaccins qumicas. Espontaneidade das reaccins qumicas. -Enerxa e reaccin qumica. Procesos endo e exotrmicos. Concepto de entalpa. Determinacin da calor de reaccin. Entalpa de enlace e interpretacin da entalpa de reaccin. -Aplicacins enerxticas das reaccins qumicas: os combustibles qumicos. Repercusins sociais, cotis e ambientais. -Valor enerxtico dos alimentos: implicacins para a sade. -Condicins que determinan o sentido en que evoluciona un proceso qumico. Conceptos de entropa e de enerxa libre. O
EQUILIBRIO QUMICO.
-Caractersticas macroscpicas do equilibrio qumico. Interpretacin do estado de equilibrio dun sistema qumico: consideracins cinticas e enerxticas. -A constante de equilibrio. Factores que afectan as condicins de equilibrio. -As reaccins de precipitacin como exemplos de equilibrios heteroxneos. Estudo experimental. Aplicacins analticas das reaccins de precipitacin.
308
-Aplicacins do equilibrio qumico vida coti e aos procesos industriais. CIDOS

E BASES.
-Revisin da interpretacin do carcter cido ou bsico dunha substancia. As reaccins de transferencia de protns. -Concepto de pH. cidos e bases fortes e dbiles. Clculo e medida do pH en disolucins acuosas. Importancia do pH na vida coti. -Estudo experimental das volumetras cido-base e aplicacins. -Tratamento cualitativo das disolucins acuosas de sales como casos particulares de equilibrios cidobase. -Algns cidos e bases de interese industrial na vida coti. O problema da chuvia cida e as sas consecuencias en Galicia. INTRODUCIN
ELECTROQUMICA.
-Importancia dos procesos de transferencia de electrns. Reaccins de oxidacin-reducin. Substancias oxidantes e redutoras. Nmero de oxidacin. Concepto de potencial de reducin estndar. -Realizacin experimental dalgunha valoracin redox. -Aplicacins e repercusins das reaccins de oxidacin-reducin: pilas e bateras elctricas. Impacto ambiental producido polos seus residuos. Producin, reutilizacin e reciclaxe. -A carga elctrica e a materia: das leis da electrlise de Faraday ao concepto de in de Arrhenius. Importancia industrial e econmica dos procesos electrolticos; a producin de aluminio en Galicia. A corrosin de metais e a sa prevencin. -Utilizacin da escala de oxidantes e redutores para o deseo experimental de pilas e nos procesos de electrlise. ESTUDO
DAS FUNCINS ORGNICAS.
-Revisin da nomenclatura e formulacin das principais funcins orgnicas.
309
-Alcohois e cidos orgnicos: obtencin, propiedades e importancia. -Os steres: obtencin e estudo dalgns steres de interese. -Polmeros e reaccins de polimerizacin. Valoracin da utilizacin das substancias orgnicas no desenvolvemento da sociedade actual. Problemas para o medio. -A sntese de medicamentos. Importancia e repercusins da industria qumica orgnica. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Familiarizarse coas caractersticas bsicas do traballo cientfico, valorando as sas posibles repercusins e implicacins ciencia-tecnoloxasociedade-medio natural. Trtase de avaliar se o alumnado analiza situacins e obtn informacin sobre fenmenos fsicos utilizando as estratexias bsicas do traballo cientfico tanto na compresin de conceptos coma na resolucin de problemas e nos traballos experimentais. No marco destas estratexias debe valorarse a competencia dixital. Este criterio debe ser avaliado en relacin co resto dos criterios de avaliacin, para o que se precisan actividades que inclan o interese das situacinsproblema, anlises cualitativas, emisin de hipteses fundamentadas, elaboracin de estratexias, realizacin de experiencias en condicins controladas e reproducibles, anlise detallada de resultados (e verificacin da sa fiabilidade) e representacins grficas, implicacins ciencia-tecnoloxa-sociedade-medio natural do estudo realizado (posibles aplicacins, transformacins sociais, repercusins positivas e negativas), toma de decisins, actividades de sntese e de comunicacin, tendo en conta o papel da historia da ciencia. 2. Resolver cuestins, exercicios e problemas de estequiometra bsica. Valorarase se o alumnado realiza correctamente clculos numricos elementais aplicados a actividades relacionadas cos seguintes conceptos: mol, composicin centesimal dun composto, determinacin da frmula dun composto por anlise elemental, formas de expresar a concentracin das disolucins, leis dos gases e reaccin qumica (reactivo limitante, reactivo en exceso e rendemento da reaccin).
310
3. Aplicar o modelo mecnico-cuntico do tomo para explicar as variacins peridicas dalgunhas das sas propiedades. Trtase de comprobar se o alumnado comprende a importancia da mecnica cuntica no desenvolvemento da qumica, se coece as insuficiencias do modelo de Bohr e a necesidade doutro marco conceptual, que lle permite escribir estruturas electrnicas e, a partir delas, xustificar a ordenacin dos elementos proposta con anterioridade por Mendeleiev, interpretando as semellanzas entre os elementos dun mesmo grupo e a variacin peridica dalgunhas das sas propiedades, como son os radios atmicos e inicos, a electronegatividade e as enerxas de ionizacin, en funcin da sa posicin na tboa peridica. 4. Usar o modelo de enlace para comprender tanto a formacin de molculas como de cristais e estruturas macroscpicas e aplicalo na deducin dalgunhas das propiedades de diferentes tipos de substancias. Con este criterio pretndese comprobar se os estudantes explican a formacin de enlaces inicos, covalentes e metlicos a partir da estrutura electrnica dos tomos e xustifican as propiedades e a estrutura dalgunhas substancias de interese biolxico ou industrial. Avaliarase se saben deducir, aplicando estruturas de Lewis e a repulsin de pares electrnicos da capa de valencia dos tomos, a frmula, a forma xeomtrica e a posible polaridade de molculas sinxelas. Comprobarase o uso dos enlaces intermoleculares para predicir se unha substancia molecular soluble e se ten temperaturas de fusin e ebulicin altas ou baixas, facendo especial referencia auga. 5. Comprender as transformacins e as transferencias de enerxa asociadas s reaccins qumicas, a sa relacin coa espontaneidade dos procesos e as sas repercusins sociais, cotis e ambientais. Este criterio pretende indagar se os estudantes comprenden o significado da funcin entalpa, as como o da variacin de entalpa dunha reaccin; se determinan experimentalmente entalpas de reaccin; se aplican a lei de Hess usando as entalpas de formacin e se saben predicir a espontaneidade dunha reaccin a partir dos conceptos de entropa e enerxa libre. Avaliarase se coecen e valoran as implicacins que os aspectos enerxticos dun proceso qumico teen na sade, na economa e no medio natural. En particular, deben coecerse as consecuencias do uso de combustibles fsiles e a sa relacin co cambio climtico polo incremento do efecto invernadoiro.
311
6. Aplicar o concepto de equilibrio qumico para predicir a evolucin dun sistema e resolver problemas de equilibrios homoxneos, en particular en reaccins gasosas, e de equilibrios heteroxneos. Trtase de comprobar a travs deste criterio se os estudantes recoecen cando un sistema se atopa en equilibrio, interpretan microscopicamente o estado de equilibrio e resolven exercicios e problemas tanto de equilibrios homoxneos (en particular as reaccins gasosas) como heteroxneos (especialmente os de disolucin-precipitacin). Tamn se valorar se interpretan cualitativamente a forma en que evoluciona un sistema en equilibrio cando se interacciona con el e saben aplicalo na interpretacin dalgns procesos industriais (tales como a obtencin do amonaco) e exemplos da vida coti. 7. Utilizar a teora de Brnsted para recoecer as substancias que poden actuar como cidos ou bases, determinar o pH das sas disolucins, explicar as reaccins cido-base, a importancia dalgunha delas e as sas aplicacins prcticas. Con este criterio pretndese comprobar que o alumnado sabe clasificar as substancias, ou as sas disolucins, como cidas, bsicas ou neutras aplicando a teora de Brnsted e determinar (terica e experimentalmente) valores de pH en disolucins acuosas de cidos e bases fortes e dbiles. Avaliarase, as mesmo, se emprega os valores das constantes de equilibrio para predicir o carcter cido ou bsico das disolucins acuosas de sales. Tamn se comprobar se aplica correctamente tcnicas volumtricas que permiten determinar a concentracin dun cido ou unha base, se comprende a importancia que ten o pH na vida coti e se coece as consecuencias que provoca a chuvia cida, as como a necesidade de tomar medidas para evitala. 8. Axustar reaccins de oxidacin-reducin, realizar clculos estequiomtricos con estas reaccins, comprender o significado de potencial estndar de reducin dun par redox, predicir o posible proceso entre dous pares redox e coecer algunhas das sas aplicacins, como a prevencin da corrosin, a fabricacin de pilas e a electrlise. Trtase de saber se, a partir do concepto de nmero de oxidacin, as alumnas e os alumnos recoecen este tipo de reaccins, resolven correctamente exercicios de estequiometra, explican a valoracin redox logo do axuste da reaccin correspondente aplicando o mtodo in-electrn e predn, utilizando as tboas de potenciais estndar de reducin dun par redox,
312
a posible evolucin destes procesos. Tamn se avaliar se coecen a importancia que, desde o punto de vista econmico, ten a prevencin da corrosin de metais e as solucins aos problemas que xera o uso de pilas. Do mesmo xeito, debe valorarse se o alumnado coece as celas electroqumicas e as electrolticas e capaz de diferencialas. 9. Describir as caractersticas principais de alcohois, cidos e steres e escribir e nomear correctamente as frmulas desenvolvidas de compostos orgnicos sinxelos. Con este criterio qurese comprobar se o alumnado sabe formular e nomear compostos orgnicos oxixenados e nitroxenados cunha nica funcin orgnica, ademais de coecer os diferentes tipos de isomera e algns dos mtodos de obtencin de alcohois, cidos orgnicos e steres. Tamn debe ser valorado o coecemento das propiedades fsicas e qumicas desas substancias, as coma a sa importancia industrial e biolxica, as sas mltiples aplicacins e as repercusins derivadas do seu uso (fabricacin de praguicidas, efectos do consumo de alcohol, etc.). 10. Describir a estrutura xeral dos polmeros e valorar o seu interese econmico, biolxico e industrial, a sa presenza na vida coti, as como o papel da industria da qumica orgnica e as sas repercusins. Mediante este criterio comprobarase se coecen a estrutura de polmeros naturais e artificiais; comprenden o proceso de polimerizacin na formacin destas substancias macromoleculares; valoran o interese econmico, biolxico e industrial que teen, as como os posibles problemas que a sa obtencin e uso poden ocasionar, e son quen de recoecer a sa presenza crecente na vida coti. Ademais valorarase o coecemento do papel da qumica orgnica nas nosas sociedades e da responsabilidade do desenvolvemento desta ciencia e a sa necesaria contribucin para avanzar cara sustentabilidade. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As estratexias metodolxicas que se propoen para desenvolver o currculo desta materia son as seguintes: -Seleccionar actividades variadas, con diferente grao de complexidade, establecendo unha secuencia axeitada, de tal maneira que se recollan actividades de introducin, de estruturacin de conceptos, de sntese e de aplicacin.
313
-Partir, sempre que sexa posible, de situacins problemticas abertas para recoecer que cuestins son cientificamente investigables, decidir como precisalas e reflexionar sobre o seu posible interese como facilitadoras da aprendizaxe. -Potenciar a dimensin colectiva da actividade cientfica organizando equipos de traballo, creando un ambiente semellante ao que podera ser unha investigacin cooperativa (en que conten as opinins de cada individuo), facendo ver como os resultados dunha soa persoa ou equipo non bastan para verificar ou falsear unha hiptese e evitando toda discriminacin por razns ticas, sociais, sexuais, etc. -Propiciar a construcin de aprendizaxes significativas a travs de actividades que permitan analizar e contrastar as propias ideas coas cientificamente aceptadas para propiciar o cambio conceptual, metodolxico e actitudinal. -Propoer anlises cualitativas que axuden a formular preguntas operativas presentadas como hipteses, que orienten o tratamento dos problemas como investigacins e contriban a facer explcitas as preconcepcins. -Fomentar a autonoma, a iniciativa persoal, a creatividade e a competencia de aprender a aprender a travs da planificacin, realizacin e avaliacin de deseos experimentais por parte do alumnado, inclundo a incorporacin das tecnoloxas da informacin e da comunicacin co obxectivo de favorecer unha visin mis actual da actividade tecnolxica e cientfica contempornea. -Recollida e anlise de diversas informacins orais e escritas en relacin cos temas tratados, a travs da elaboracin e exposicin de memorias cientficas do traballo realizado ou da lectura e comentario crtico de textos cientficos. En concreto, a verbalizacin (rexeitando o operativismo mudo en relacin co uso das ferramentas matemticas) require unha atencin preferente. -Considerar as implicacins ciencia-tecnoloxasociedade-medio natural dos problemas (posibles aplicacins, repercusins negativas, toma de decisins, ciencia e pseudociencia, etc.) e as posibles relacins con outros campos do coecemento.
314
TECNOLOXA INDUSTRIAL I E II INTRODUCIN. Ao longo do ltimo sculo, a tecnoloxa, entendida como o conxunto de actividades e coecementos cientficos e tcnicos empregados polo ser humano para o deseo e a construcin de obxectos, sistemas ou contornos co obxectivo de resolver problemas e satisfacer necesidades, individuais ou colectivas, acadou unha importancia determinante na vida das persoas e no funcionamento da sociedade. A formacin das persoas require actualmente unha atencin especfica adquisicin dos coecementos necesarios para tomar decisins sobre o uso de materiais, obxectos e procesos tecnolxicos, resolver problemas relacionados con eles e, en definitiva, utilizalos responsablemente para actuar sobre o contorno e mellorar a calidade de vida. Unha das caractersticas esenciais da actividade tecnolxica o seu carcter integrador de diferentes disciplinas. Esta actividade require a conxugacin de distintos elementos que proveen do coecemento cientfico e da sa aplicacin tcnica, pero tamn de carcter econmico, esttico, etc. Todo isto de maneira integrada e cun referente disciplinar propio baseado nun modo ordenado e metdico de intervir no contorno. Enmarcada dentro das materias de modalidade de bacharelato, Tecnoloxa industrial I e II pretende fomentar aprendizaxes que permitan tanto a comprensin dos obxectos tcnicos coma os seus principios de funcionamento, a sa utilizacin e manipulacin. Para isto integra coecementos que amosan o proceso tecnolxico desde o estudo e viabilidade do produto, pasando pola eleccin e o emprego dos distintos materiais con que se pode realizar para obter un resultado de calidade, econmico e ecolxico. A materia imprtese en dous cursos e desenvolve diferentes bloques de contidos con entidade propia cada un deles. A organizacin que se presenta intenta axudar comprensin do conxunto de coecementos que se pretende que o alumnado adquira ao longo da etapa, ben que os contidos non poden entenderse separadamente, senn que se trata de que se relacionen entre si e se vinculen cos doutras materias na observacin de obxectos e sistemas tcnicos reais nos que se integran todos os coecementos e principios fsicos estudados.
315
No primeiro curso, o bloque O proceso e os produtos da tecnoloxa aborda de forma xenrica os condicionantes que facilitan o deseo dun produto con criterios de calidade, econmicos, ecolxicos e comerciais. No bloque de Procedementos de fabricacin, amsanse as mquinas e ferramentas apropiadas para cada procedemento e a importancia de cumprir as normas de seguranza no seu uso. O bloque Elementos de mquinas e sistemas do primeiro curso cntrase principalmente nos mecanismos que posibilitan os distintos movementos que pode realizar una mquina, as como na unin dos elementos que os compoen, para desenvolver, no segundo curso, o funcionamento de mquinas mediante principios elctricos ou termodinmicos. No bloque de Recursos enerxticos estdanse os procesos de obtencin, transformacin e transporte das principais fontes primarias de enerxa e os impactos ecolxicos asociados a eles. Faise especial fincap no consumo enerxtico e na importancia do uso sustentable da enerxa nos procesos de producin. O bloque Materiais ten presenza nos dous cursos. No primeiro establcense as propiedades mis importantes dos materiais, a sa obtencin, conformacin, aplicacins e a problemtica ambiental da sa producin, emprego e refugo. No segundo curso, desenvlvense os contidos relativos estrutura interna dos materiais, s propiedades derivadas desta e realizacin de ensaios tcnicos especficos que permiten a sa determinacin. Os bloques de Sistemas automticos, Circutos pneumticos e oleohidrulicos, Control e programacin de sistemas automticos que se imparten no segundo curso ofrecen unha perspectiva global dos procesos de fabricacin industrial. OBXECTIVOS. A ensinanza da Tecnoloxa industrial no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Adquirir os coecementos precisos para analizar mquinas e sistemas tcnicos, para explicar os seus principios de funcionamento e identificar os elementos que os constiten. 2. Comprender o papel da enerxa nos procesos tecnolxicos, explicando as sas distintas transformacins e aplicacins, e adoptar actitudes
316
de aforro e valoracin da eficiencia enerxtica de cara a conseguir un desenvolvemento sustentable. 3. Comprender e explicar como se organizan e desenvolven procesos tecnolxicos, identificar e describir as tcnicas e os factores econmicos e sociais que concorren en cada caso. 4. Analizar de forma sistemtica produtos da actividade tcnica para avaliar a sa calidade e explicar o seu funcionamento, utilizacin e forma de control. 5. Valorar criticamente as repercusins da actividade tecnolxica na vida coti e na calidade de vida, manifestando e argumentando as propias ideas e opinins. Analizar as distintas repercusins que determinados desenvolvementos tecnolxicos teen para homes e mulleres. 6. Transmitir con precisin os coecementos e ideas sobre procesos ou produtos tecnolxicos utilizando vocabulario, smbolos e formas de expresin apropiadas. 7. Actuar con autonoma, confianza e seguranza ao inspeccionar, manipular e intervir en mquinas, sistemas e procesos tcnicos para comprender o seu funcionamento. 8. Planificar e desenvolver proxectos tcnicos en equipo, achegando ideas e opinins, responsabilizndose de tarefas e cumprindo os obxectivos do plan de traballo. 9. Valorar a importancia da investigacin e desenvolvemento na creacin de novos produtos e sistemas. TECNOLOXA INDUSTRIAL I CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Anlise de obxectos e montaxes para a identificacin e a seleccin de solucins a problemas tcnicos, valorando a sa adecuacin ao contexto no que deben aplicarse. -Realizacin de clculos e planificacin dos traballos prevendo os recursos materiais e as ferramentas que cumpran para a sa realizacin.
317
-Realizacin de montaxes ou construcin de obxectos procurando o uso correcto das ferramentas e seguindo a planificacin previamente elaborada. -Valoracin das montaxes ou dos obxectos verificando que cumpren coas especificacins previstas. -Investigacin de aspectos histricos ou cientficos, xerais e especficos de Galicia, relevantes para a construcin dos obxectos ou a realizacin das montaxes, desde os puntos de vista social, ambiental e tecnolxico. -Emprego das TIC para a busca de informacin, para a elaboracin de documentos e planos, para a realizacin de clculos e simulacins e para a presentacin de obxectivos e resultados. O
PROCESO E OS PRODUTOS DA TECNOLOXA.
-Proceso cclico de deseo e mellora de produtos. Importancia das novas tecnoloxas. -Normalizacin e control de calidade. -Distribucin de produtos. O mercado e as sas leis bsicas. Patentes. -Anlise sistemtica de produtos tecnolxicos actuais. Razns do seu xito ou fracaso. -Planificacin e desenvolvemento prctico dun proxecto de deseo e comercializacin dun produto. MATERIAIS. -Estado natural, obtencin e transformacin dos materiais. Propiedades mis relevantes. -Identificacin das formas de presentacin e seleccin de materiais comns en aplicacins caractersticas. -Impacto ambiental dos materiais producido en todo o seu ciclo de obtencin, transformacin e refugo. -Exemplificacin da aplicacin e da eleccin de materiais para algn proxecto tipo.
318
ELEMENTOS
DE MQUINAS E SISTEMAS.
-Mquinas e sistemas mecnicos. Vantaxe e rendemento. Transmisin e transformacin de movementos. -Esforzos bsicos en elementos estruturais. Soporte e unin de elementos mecnicos. -Clculo, montaxe e experimentacin de mecanismos caractersticos. -Elementos auxiliares de acumulacin, disipacin e lubricacin. -Elementos dun circuto xenrico: xerador, condutores, dispositivos de regulacin e control, receptores de consumo e utilizacin. -Representacin esquematizada Interpretacin de planos e esquemas. de circutos. Simboloxa.
-Simulacin, montaxe e experimentacin de circutos elctricos e pneumticos caractersticos. PROCEDEMENTOS

DE FABRICACIN.
-Tcnicas de fabricacin: tipos e clasificacin. Mquinas e ferramentas apropiadas para cada procedemento. -Criterios de uso e mantemento de mquinas e ferramentas. Normas de seguranza e hixiene no traballo. -Exemplificacin dalgunha tcnica sinxela de fabricacin con mquinas e ferramentas axeitadas. -Novas tecnoloxas aplicadas aos procesos de fabricacin. -Impacto ambiental dos procedementos de fabricacin. Criterios de reducin. RECURSOS
ENERXTICOS.
-Obtencin, transformacin e transporte das fontes de enerxa. Importancia do uso de enerxas alternativas. -Modelizacin elemental e simulacin de instalacins de transformacin de enerxa.
319
-Impacto ambiental da producin enerxtica en Galicia. -Consumo enerxtico. Clculos e estimacins de consumo. Tcnicas e criterios de aforro enerxtico. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Avaliar as repercusins que sobre a calidade de vida ten a producin e utilizacin dun produto ou servizo tcnico cotin e suxerir posibles alternativas de mellora, tanto tcnicas coma doutra orde. Con este criterio avaliarase a capacidade de distinguir entre as vantaxes e inconvenientes da actividade tcnica, de concibir outras solucins, non estritamente tcnicas, usando materiais, principios de funcionamento e medios de producin alternativos ou modificando o modo de uso, a localizacin ou os hbitos de consumo. 2. Describir os materiais mis habituais no seu uso tcnico, identificar as sas propiedades e aplicacins mis caractersticas e analizar a sa adecuacin a un fin concreto. Pretndese comprobar a capacidade para a aplicacin dos conceptos relativos s propiedades dos materiais co fin de seleccionar o idneo para unha aplicacin real. Igualmente, se se valoran as distintas propiedades e outros aspectos econmicos, ambientais e estratxicos que condicionan unha eleccin adecuada para un determinado uso tcnico. 3. Identificar os elementos funcionais, estruturas, mecanismos e circutos que compoen un produto tcnico de uso comn. A travs deste criterio avalase a habilidade para utilizar as ideas sobre a estrutura e a funcin dos diferentes elementos que constiten un obxecto tcnico para analizar as relacins entre eles e o papel que desempea cada un no funcionamento do conxunto. 4. Describir os tiles e tcnicas empregadas nun proceso de producin utilizando un vocabulario adecuado. Este criterio avala o grao de asimilacin e incorporacin ao vocabulario de termos especficos, tecnicamente apropiados, para diferenciar correctamente os procesos industriais e para describir de forma adecuada os elementos de mquinas e o papel que desempea cada un de eles.
320
5. Describir o probable proceso de fabricacin dun produto e valorar as razns econmicas e as repercusins ambientais da sa producin, uso e refugo. Pretndese comprobar a capacidade de deducir e argumentar o proceso tcnico coa anlise de produtos e sistemas tecnolxicos, os factores non estritamente tcnicos da sa producin, uso e posibles destinos despois da sa vida til. 6. Calcular, a partir de informacin adecuada, o custo enerxtico do funcionamento ordinario dun local ou dunha vivenda e suxerir posibles alternativas de aforro. Con este criterio avalase a capacidade de estimar o custo econmico que supn o consumo cotin de enerxa, utilizando facturas de servizos enerxticos, clculos efectuados sobre as caractersticas tcnicas das diferentes instalacins e informacin comercial. Esta capacidade ten que levar a buscar posibles vas de reducin de custos e aforro enerxtico. 7. Achegar e argumentar ideas e opinins propias sobre os obxectos tcnicos e a sa fabricacin, valorando e adoptando, de ser o caso, ideas alleas. Trtase de valorar a capacidade de contribur con razoamentos propios solucin dun problema tcnico, tomar a iniciativa para expor e defender as propias ideas e asumir con tolerancia as crticas vertidas sobre o devandito punto de vista. TECNOLOXA INDUSTRIAL II CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Anlise de obxectos e montaxes para a identificacin e a seleccin de solucins a problemas tcnicos especficos e mais elaboracin dun conxunto de caractersticas tcnicas adecuadas ao contexto no que deben aplicarse. -Realizacin de clculos e elaboracin de documentos e planos, planificacin de traballos e asignacin de funcins especficas aos membros do equipo.
321
-Realizacin de ensaios, montaxes ou construcin de obxectos procurando o uso correcto dos recursos materiais e das ferramentas e seguindo a planificacin previamente elaborada. -Valoracin dos traballos mediante a preparacin dun conxunto de comprobacins coas que se poida verificar que se cumpren as especificacins previstas. -Investigacin de aspectos histricos e cientficos, xerais e especficos de Galicia, relevantes para a realizacin dos traballos desde os puntos de vista social, ambiental e tecnolxico. -Emprego das TIC para a busca de informacin, para a elaboracin da documentacin e da planificacin, para a realizacin de clculos e simulacins e para a presentacin de obxectivos e de resultados. MATERIAIS. -Estrutura interna e propiedades. Tcnicas de modificacin das propiedades. -Novos materiais: polmeros, materiais compostos, materiais nanoestruturados, cermicas especiais. O papel da ciencia no desenvolvemento destes materiais. -Oxidacin e corrosin. Tcnicas de proteccin. Tratamentos superficiais. -Procedementos de ensaio e medida de propiedades bsicas dos materiais. -Procedementos de reciclaxe e reutilizacin. Importancia coti, social e econmica do aforro de materiais. -Normas de precaucin e seguranza no manexo de materiais. PRINCIPIOS
DE MQUINAS.
-Motores trmicos alternativos e rotativos. Principios de funcionamento. Aplicacins comns. -Motores elctricos: tipos e principios de funcionamento. Aplicacins caractersticas.
322
-Circuto frigorfico e bomba de calor: principios de funcionamento, elementos e aplicacins tpicas. -Enerxa til. Potencia dunha mquina. Par motor no eixe. Perdas de enerxa nas mquinas. Rendemento. SISTEMAS
AUTOMTICOS.
-Elementos que compoen un sistema de control: transdutores, captadores e actuadores. -Estrutura dun sistema automtico. Sistemas de lazo aberto. Sistemas realimentados de control. Comparadores. -Simulacin, montaxe e experimentacin de circutos sinxelos de control. CIRCUTOS
PNEUMTICOS E OLEOHIDRULICOS.
-Tcnicas de producin, conducin e depuracin de fludos. Caudal. Perda de carga. -Elementos de accionamento, regulacin e control. Simboloxa. -Interpretacin de esquemas elementais. -Deseo, simulacin, montaxe e experimentacin de circutos pneumticos caractersticos. CONTROL
E PROGRAMACIN DE SISTEMAS AUTOMTICOS.
-Circutos lxicos combinacionais. Portas e funcins lxicas. Procedementos de simplificacin de circutos lxicos. Aplicacin ao control do funcionamento dun dispositivo. -Circutos lxicos secuenciais. -Circutos de control programado. Programacin rxida e flexible. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Seleccionar materiais para unha aplicacin prctica determinada, considerando, ademais das sas propiedades intrnsecas, factores tcnicos relacionados coa sa estrutura interna, econmicos e ambientais. Analizar
323
o uso dos novos materiais como alternativa aos empregados tradicionalmente. Trtase de comprobar se se saben aplicar os conceptos relativos s tcnicas de ensaio e medida de propiedades, para elixir o material idneo nunha aplicacin real, valorando criticamente os efectos que leva consigo o emprego do material seleccionado. 2. Determinar as condicins nominais de funcionamento dunha mquina ou instalacin a partir das sas caractersticas de uso. Con este criterio bscase coecer a capacidade para identificar os parmetros principais do funcionamento dun produto tcnico ou instalacin. 3. Identificar as partes de motores trmicos e elctricos e describir o seu principio de funcionamento. Pretndese comprobar se se aplican os conceptos bsicos da termodinmica e da electrotecnia na determinacin dos parmetros que definen o uso dos motores trmicos e elctricos, analizando a funcin de cada compoente no funcionamento global da mquina. 4. Analizar a composicin dunha mquina ou sistema automtico de uso comn e identificar os elementos de mando, control e potencia. Explicar a funcin que corresponde a cada un deles. Trtase de comprobar se se identifican, nun automatismo de uso habitual, os elementos responsables do seu funcionamento. 5. Aplicar os recursos grficos e tcnicos apropiados para describir a composicin e funcionamento dunha mquina, circuto ou sistema tecnolxico concreto. Con este criterio qurese valorar en que medida se utilizan o vocabulario adecuado, os coecementos adquiridos sobre simboloxa e representacin normalizada de circutos, a organizacin esquemtica de ideas, as relacins entre elementos e secuencias de efectos nun sistema. 6. Montar un circuto pneumtico a partir do plano ou dos esquemas dunha aplicacin caracterstica. Pretndese verificar que se capaz de interpretar o plano dunha instalacin, recoecer o significado dos seus smbolos, seleccionar os com-
324
poentes correspondentes e conectalos, sobre unha armazn ou nun simulador, de acordo coas indicacins do plano, para compoer un circuto que ten unha utilidade determinada. 7. Montar e comprobar un circuto de control dun sistema automtico a partir do plano ou esquema dunha aplicacin caracterstica. Avaliarase a capacidade de interpretar os esquemas de conexins de circutos de control de tipo electromecnico, electrnico, pneumtico e hidrulico; seleccionar e conectar de forma adecuada os compoentes e verificar o seu correcto funcionamento. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Formulacin de problemas abertos que admitan mltiples solucins para estimular a creatividade e para obter un conxunto de caractersticas tcnicas do obxecto que se deba construr. -A presentacin, oral ou escrita, de informes sobre ideas e solucins, favorecendo o debate e propiciando a argumentacin e a achega de ideas do grupoclase como xeito de incidir sobre as competencias lingsticas. -A realizacin de pequenos problemas sobre aspectos auxiliares ou complementarios que se baseen na estimacin dos valores das magnitudes tecnolxicas e na utilizacin do clculo mental. A comparacin dos resultados coas estimacins, o rigor na realizacin dos clculos e o uso correcto das unidades de medida incidirn positivamente na mellora da competencia matemtica. -A busca de informacin, o clculo, a planificacin e a montaxe, deseadas para que potencien a confianza e autoestima do alumnado. -A asignacin paritaria de papeis ou funcins especficas para a realizacin do traballo e a construcin do obxecto seguindo a planificacin previamente elaborada. -A verificacin de que as montaxes ou os obxectos cumpren as especificacins previstas, sexa mediante simples comprobacins do funcionamento, sexa coa realizacin de medidas en situacins controladas. Integrar o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramentas ou medios que facilitan o traballo, non como un fin en si mesmas. O seu emprego para reunir e presentar informacin, como
325
ferramentas de deseo ou como simuladores, debera estar presente ao longo de todo o curso. Convn relacionar aspectos da tecnoloxa co deseo industrial. As actividades poden, por exemplo, tratar a evolucin das formas ao longo da historia. ECONOMA INTRODUCIN. Toda persoa vese na obriga de enfrontar unha gran diversidade de situacins de carcter econmico, xa que debe tomar multitude de decisins como consumidora, traballadora, empresaria ou aforradora, e moitas destas decisins teen unha gran transcendencia para a sa vida persoal e familiar. Xunto a esta dimensin persoal, os problemas econmicos tamn teen unha clara dimensin social. A inflacin, o paro, o dficit pblico, a globalizacin son temas de debate na sociedade actual e obxecto de diversas propostas por parte dos diferentes grupos sociais e polticos. Para poder valorar de forma razoada estas propostas e tomar postura ante elas cmpre dispoer dunha formacin econmica bsica. Ademais destas motivacins persoais e sociais existen razns de tipo propedutico que xustifican a presenza dos estudos de economa no bacharelato. A formacin econmica bsica do alumnado intgrase na rea das ciencias sociais da educacin secundaria obrigatoria como unha parte das aprendizaxes que se teen que adquirir en relacin co medio social. O bacharelato exixe o profundamento nesa formacin, o que supn unha aproximacin cada vez mis analtica e especializada que, sen perder a perspectiva global, permita a construcin de coecementos mis precisos e axustados. Por outra parte, trtase dunha disciplina que se presta especialmente a un enfoque multidisciplinar, pois precisa doutras ciencias. Considerando a economa como unha das mltiples facetas para a anlise e interpretacin da realidade, os contidos desta materia buscan a consecucin de dous obxectivos bsicos: fornecer unha visin global do funcionamento do sistema econmico e iniciar o alumnado nas peculiaridades do razoamento econmico. Para poder alcanzar estes obxectivos fundamental que o alumnado dispoa dun marco conceptual para interpretar a realidade, as como de
326
ferramentas bsicas que lle permitan a utilizacin dunha certa capacidade de razoamento econmico. O currculo proposto pretende fuxir de enfoques puramente acadmicos e formalistas, para primar os contidos con maior poder explicativo sobre as causas e as consecuencias dos problemas econmicos. Os contidos seleccionados pdense agrupar nos grandes mbitos da ciencia econmica. Comzase cun aspecto clave da anlise econmica, o estudo do mercado, que se centra nos aspectos mis bsicos e mis prximos realidade. A seguir analzase o funcionamento da economa nacional. Inclense aqu os principais indicadores da actividade econmica, os compoentes da oferta e a demanda agregadas e o papel da poltica monetaria ou fiscal como reguladoras do ciclo econmico. Finalmente faise referencia aos aspectos internacionais e ao crecemento econmico. No mundo actual, o estudo da realidade mis prxima, a economa de Galicia ou de Espaa, no se pode entender sen o estudo das relacins que se establecen co resto dos pases, sexan mis prximos (Unin Europea, OCDE) ou mis afastados (Terceiro Mundo, Europa do Leste). As mesmo, cmpre ampliar a visin econmica introducindo os aspectos ligados ao crecemento econmico que achegan unha visin mis dinmica e a mis longo prazo. No que toca aos procedementos, tamn se inclen aspectos especficos relacionados co razoamento econmico. As, a travs da anlise de datos, a lectura comprensiva e a elaboracin de pequenos traballos de investigacin buscarase a aplicacin dos principios e conceptos econmicos estudados anlise de casos concretos e problemas reais e cotins. Os problemas econmicos teen unha importante dimensin social, e suscitan diferentes puntos de vista, con distintas bases polticas, ticas e filosficas. A economa desempea un papel central na configuracin de valores e actitudes, e axuda a persoas a construr o seu propio criterio e a ser capaces de enfrontar, con coecemento e responsabilidade, os problemas econmicos e sociais da vida adulta. OBXECTIVOS. A ensinanza da economa no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades:
327
1. Identificar o ciclo da actividade econmica. Distinguir sistemas econmicos e formar un xuzo persoal acerca das vantaxes e inconvenientes de cada un deles. 2. Manifestar interese por coecer e interpretar con sentido crtico e solidario os grandes problemas econmicos actuais, en especial as desigualdades econmicas e a sobreexplotacin de recursos naturais, as como os derivados da globalizacin da actividade econmica. 3. Relacionar feitos econmicos significativos co contexto social, poltico, histrico e cultural en que tiveron lugar. Trasladar esta reflexin s situacins cotis. Formular xuzos persoais acerca da conveniencia ou non da intervencin da Administracin pblica na economa e dos seus efectos. 4. Comprender o funcionamento do sistema de economa de mercado, sinalando as sas vantaxes e inconvenientes, as como as interrelacins entre o sistema econmico e os fenmenos sociais. 5. Utilizar tcnicas elementais de tratamento e representacin de datos sobre a economa galega, espaola, europea ou doutras zonas do mundo para coecer e comprender os trazos caractersticos da situacin econmica deses territorios e as perspectivas de futuro. 6. Formular xuzos persoais acerca de problemas econmicos de actualidade. Comunicar opinins argumentando con precisin e rigor a partir de conceptos e principios econmicos elementais. Aceptar a discrepancia e os puntos de vista distintos como va de enriquecemento persoal. 7. Interpretar as mensaxes, datos e informacins que aparecen nos medios de comunicacins e/ou internet sobre desaxustes econmicos actuais e contrastar as medidas correctoras de poltica econmica que se propoen. Formular xuzos persoais sobre elas e comprender que as decisins implican, en ocasins, elixir entre obxectivos en parte contraditorios para os diferentes axentes econmicos. 8. Analizar e valorar criticamente as repercusins do crecemento econmico sobre o medio natural e a calidade de vida das persoas, as como o diferente grao de desenvolvemento das distintas rexins e pases. Reflexionar sobre a necesidade de acadar un desenvolvemento sustentable. 9. Abordar de maneira autnoma e razoada problemas econmicos do contorno, utilizando os procedementos de indagacin das ciencias sociais e diversas fontes e medios de informacin, en especial as tecnolo-
328
xas da informacin e comunicacin. Trasladar esta reflexin s situacins cotis do contorno. 10. Coecer e comprender, dunha maneira crtica, o uso e significado das principais magnitudes macroeconmicas como indicadores da situacin econmica dun pas. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Utilizacin de diferentes fontes de informacin econmica, aplicando as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, e interpretacin delas mediante unha lectura razoada e crtica como base para a anlise da realidade, especialmente a galega. -Anlise e interpretacin de casos e situacins econmicas tomando como punto de referencia o contorno mis prximo, identificando os elementos de cada caso, recoecendo os conceptos e principios econmicos que se recollen e aplicando as ferramentas de tipo conceptual ou analtico con que conta a economa para propoer posibles decisins que se deben adoptar. -Aplicacin do relativismo anlise econmica da realidade, sendo conscientes das peculiaridades e limitacins dos mtodos de anlise en economa, e mantendo unha actitude crtica razoada ante as diferentes opcins de poltica econmica. -Coecemento e valoracin dos efectos do actual modelo de crecemento econmico sobre a conservacin do medio e a calidade de vida, facendo especial atencin realidade galega. -Debate sobre cuestins econmicas de actualidade, fundamentando as opinins e respectando as doutras persoas. A
ACTIVIDADE ECONMICA E OS SISTEMAS ECONMICOS.
-Economa e escaseza. -Observacin do contido econmico das relacins sociais. -Recoecemento do custo de oportunidade dunha decisin. -Os axentes econmicos.
329
-O fluxo circular da renda. -O noso sistema econmico actual, diferenzas e similitudes con outros sistemas econmicos actuais e do pasado. Anlise e perspectivas sobre a organizacin econmica das sociedades futuras. PRODUCIN
E INTERDEPENDENCIA ECONMICA.
-A estrutura produtiva: proceso produtivo e factores de producin. -Divisin tcnica do traballo, produtividade, eficiencia e interdependencia econmica. -Obtencin e anlise do custo de producin e do beneficio. -Identificacin dos sectores econmicos predominantes en Galicia e en Espaa. -Anlise de noticias relativas a cambios no sistema produtivo ou na organizacin da producin no contexto da globalizacin e a sa distinta repercusin nos pases pobres e nos pases ricos, as como na situacin das mulleres e dos homes. INTERCAMBIO
E MERCADO.
-Concepto, funcionamento e clases de mercados. -A oferta individual, a oferta de mercado ou agregada. -A demanda individual, a demanda de mercado ou agregada. -O equilibrio de mercado e a fixacin dos prezos. A elasticidade. -Funcionamento de modelos distintos de mercado: competencia perfecta, competencia imperfecta. -Anlise de mercados reais e das consecuencias de variacins nas condicins da sa oferta ou demanda. -Valoracin dos lmites do mecanismo de mercado e a sa repercusin nas persoas consumidoras: asignacin de recursos e regulacin do mercado.
330
MEDIDA DA ACTIVIDADE ECONMICA: MAGNITUDES NACIONAIS E INDICADORES DUNHA ECONOMA.
-Os obxectivos de poltica macroeconmica, indicadores e as polticas instrumentais. -Obtencin do produto nacional e clculo e interpretacin das principais magnitudes relacionadas. -Limitacins das macromagnitudes como indicadores do desenvolvemento dunha sociedade. Outros indicadores de desenvolvemento: o ndice de desenvolvemento humano. -Valoracin da distribucin da renda. -Crecemento econmico e desenvolvemento. ECONOMA
E SECTOR PBLICO: A SA INTERVENCIN NA ECONOMA.
-O papel do sector pblico na economa ao longo da historia e na actualidade. -Estrutura do sector pblico galego. -A poltica econmica e os seus instrumentos: funcins e obxectivos. -Os orzamentos pblicos: proceso de elaboracin e aprobacin, anlise dos seus compoentes. O dficit pblico e o seu financiamento. -As polticas fiscais e os seus efectos sobre a distribucin da renda e o crecemento econmico. -Polticas sectoriais: vivenda, medio natural, sanidade, educacin. -Valoracin dos efectos do desenvolvemento do Estado do benestar. Condicins para o seu mantemento. -A evolucin histrica das correntes do pensamento econmico. Posicins cientficas sobre a intervencin do Estado na economa. -As grandes crises econmicas e as actuacins do sector pblico.
331
ASPECTOS
FINANCEIROS DA ECONOMA: O DIEIRO E O SISTEMA FINANCEIRO.
-Funcionamento e tipoloxa do dieiro: a sa orixe, evolucin histrica, funcins. Os medios de pagamento na actualidade. -Proceso de creacin do dieiro. -A inflacin: medida, clases, causas e efectos. -As polticas monetarias: concepto, tipos e efectos sobre a inflacin, o crecemento e o benestar. -O funcionamento do sistema financeiro: funcins, estrutura e instrumentos. Os intermediarios financeiros e os mercados financeiros. O
CONTEXTO INTERNACIONAL DA ECONOMA.
-Vantaxes e desvantaxes do comercio internacional: libre comercio fronte a proteccionismo. -Os fluxos entre a economa nacional e o resto do mundo: a balanza de pagamentos. -Funcionamento dos mercados de divisas. Os tipos de troco. -As relacins econmicas internacionais. Organismos de cooperacin poltica e econmica internacional. Mecanismos de integracin econmica (a Unin Europea). -A globalizacin: causas e consecuencias, mecanismos de regulacin. DESEQUILIBRIOS
ECONMICOS ACTUAIS.
-Crises cclicas da economa. -Os lmites do crecemento: a degradacin do medio. A explotacin sustentable dos recursos naturais. -O problema da reciclaxe, a reutilizacin dos recursos. O custo da eliminacin dos residuos. -O desemprego: causas, tipos, medicin. Polticas pblicas en materia de fomento do emprego.
332
-A cidadana perante a sociedade do consumo. O consumo responsable. A regulacin en materia de proteccin dos dereitos das persoas consumidoras. -Desenvolvemento e subdesenvolvemento: elementos que condicionan o subdesenvolvemento. A dbeda externa dos pases pobres. -Medidas para axudar aos pases menos desenvolvidos: a cooperacin internacional, o comercio xusto. -Incidencia das novas tecnoloxas da informacin e comunicacin na economa actual: a nova economa. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Identificar os problemas econmicos bsicos dunha sociedade, caracterizando a forma de resolvelos nos principais sistemas econmicos, as como as sas vantaxes e inconvenientes. Trtase de comprobar que o alumnado recoece a escaseza e a necesidade de elixir como as claves determinantes dos problemas bsicos de todo sistema econmico, as como as necesidades mis comns que hai que atender a partir da anlise do seu contorno. Ademais, trtase de asegurar que diferencia as distintas formas de abordar e resolver estes problemas nos principais sistemas econmicos actuais e do pasado, analizando as vantaxes e inconvenientes de cada un deles e as perspectivas que se nos presentan de cara ao futuro. Valorarase a sa toma de conciencia da necesidade de xestionar os recursos dun xeito sustentable para poder satisfacer as necesidades presentes e futuras. 2. Identificar as caractersticas principais da estrutura produtiva tanto a nivel nacional coma rexional. Analizar as causas dunha deslocalizacin empresarial a partir de datos sobre a produtividade, a eficiencia, os custos e os beneficios, as como valorar os seus efectos sobre a economa e sobre o mercado de traballo. Con este criterio pretndese observar se se identifican as razns do proceso de divisin tcnica do traballo relacionando este proceso coa crecente interdependencia econmica e coa necesidade de mecanismos de coordinacin. Tamn se pretende avaliar se se recoecen as caractersticas xerais da estrutura produtiva de Galicia e de Espaa e a sa relacin cos pases da Unin Europea e cos cambios do mercado global.
333
3. Interpretar, a partir do funcionamento do mercado, as variacins nos prezos de bens e servizos en funcin de distintas variables. Analizar o funcionamento de mercados reais e observar as sas diferenzas cos modelos, as como as sas consecuencias para o consumo, as empresas ou os estados. Este criterio pretende verificar que o alumnado entende o prezo como indicador da escaseza relativa dos bens e servizos e a sa relacin coa asignacin dos recursos produtivos que realiza o sistema de economa de mercado. As mesmo, a travs deste criterio avalase se recoece en mercados reais e prximos os trazos xerais descritos nos modelos tericos de mercado e os efectos do seu funcionamento, tanto positivos coma negativos, para os axentes que participan nestes mercados. 4. Identificar as principais variables macroeconmicas e analizar as sas interrelacins, valorando as limitacins que teen como indicadores de medida da actividade econmica e do benestar dunha sociedade. Interpretar e tratar con instrumentos informticos cifras e indicadores econmicos bsicos. A travs deste criterio pretndese comprobar se se recoecen as principais macromagnitudes (produto nacional, renda nacional, renda dispoible, renda per capita), as como as sas relacins, interpretacin, utilidade e limitacins. O alumnado debe recoecer as limitacins da contabilidade nacional para medir a actividade econmica e o benestar dunha sociedade e a necesidade de utilizar indicadores alternativos como o ndice de desenvolvemento humano. 5. Explicar e ilustrar con exemplos significativos as finalidades e funcins do Estado nos sistemas de economa de mercado, e identificar os principais instrumentos que utiliza, valorando as vantaxes e inconvenientes do seu papel na actividade econmica. Describir e relacionar as funcins doutros axentes que interveen na actividade econmica. A finalidade deste criterioa de identificar e diferenciar as distintas finalidades (crecemento, sustentabilidade, eficiencia, equidade, estabilidade), funcins (fiscais, reguladoras, redistributivas, estabilizadoras e provedoras de bens e servizos pblicos) e instrumentos bsicos de poltica econmica que se aplican en casos concretos de intervencin do sector pblico na actividade econmica galega e espaola. 6. Describir o proceso de creacin do dieiro, os cambios no seu valor e a forma en que estes se miden. Identificar as distintas teoras explicativas sobre as causas da inflacin e os seus efectos sobre os consumido-
334
res, as empresas e o conxunto da economa. Explicar o funcionamento do sistema financeiro e coecer as caractersticas dos seus principais produtos e mercados. Pretndese comprobar que o alumnado recoece o funcionamento bsico do dieiro nunha economa, as clases de dieiro, as sas funcins e a importancia de ter unha moeda estable como medio de pagamento, diferenciando valores monetarios e valores reais. 7. Analizar a balanza de pagamentos da economa espaola e os fluxos comerciais entre das economas e determinar como afecta aos seus compoentes a variacin nos seus fluxos comerciais, as como outras posibles modificacins en diversas variables macroeconmicas. Este criterio pretende comprobar que se coece o significado da balanza de pagamentos como a representacin das relacins entre unha economa e o resto do mundo. Tamn que se identifican as principais partidas da balanza de pagamentos e que a sa anlise permite coecer as caractersticas dos fluxos comerciais internacionais, as como observar as consecuencias que as variacins no tipo de cambio teen sobre as economas. 8. Valorar o impacto do crecemento, as crises econmicas, a integracin econmica e o mercado global na calidade de vida das persoas, no medio natural e na distribucin da riqueza a nivel local e mundial, diferenciando efectos positivos e negativos. Analizar os problemas do crecemento econmico e a pobreza dos pases non desenvolvidos como resultado de relacins econmicas desequilibradas e de desigualdades de xnero, xunto necesidade de intercambios comerciais mis xustos e equitativos. Pretndese con este criterio valorar se recoecen as consecuencias do crecemento sobre a reparticin da riqueza, desigual segundo pases e xnero, sobre a degradacin ambiental e a calidade de vida, as como os problemas que limitan o desenvolvemento de determinadas economas. Bscase tamn comprobar que se identifican, a partir de casos concretos, medidas de poltica econmica ambiental analizando os seus efectos a curto e longo prazo. 9. Analizar posibles medidas redistributivas, os seus lmites e efectos colaterais e avaliar as medidas que favorecen a equidade nun suposto concreto. Este criterio persegue comprobar a capacidade de anlise das desigualdades econmicas e o modo en que determinadas medidas poden
335
corrixilas. Tamn busca valorar se se recoece a eficacia da imposicin directa e indirecta, as polticas sociais e de solidariedade. 10. Valorar os argumentos que fundamentan as posicins favorables ao libre comercio ou ao proteccionismo, relacionndoos cos procesos de integracin econmica e as sas consecuencias. Identificar e contrastar as distintas reas comerciais que existen no mundo e valorar o impacto das novas tecnoloxas fronte s formas tradicionais de comercio. Bscase que o alumnado identifique as diferentes posicins ante o comercio internacional e recoeza as principais reas de comercio internacional (con especial referencia Unin Europea). Bscase tamn constatar a influencia das novas tecnoloxas nas actividades econmicas de todos os pases e mercados, as como as vantaxes e inconvenientes do proceso de globalizacin. 11. Buscar, ler, interpretar e elaborar informacin estatstica e grfica sobre cuestins econmicas de actualidade, diferenciando aspectos positivos de aspectos normativos. Trtase de trasladar informacin nunha linguaxe verbal a outra estatstica e grfica (ou viceversa), utilizando as ferramentas fundamentais de clculo, as coma os programas informticos para o tratamento e a presentacin da informacin econmica. As mesmo, bscase comprobar que se distingue entre datos, opinins e predicins e se recoecen distintas posicins econmicas que obedecen a distintos tipos de intereses. 12. Identificar e valorar as repercusins sociais das actividades econmicas, tomando conciencia da dificultade para compatibilizar un desexable crecemento econmico co desenvolvemento da calidade de vida e a igualdade. Bscase que o alumnado tome conciencia de que o crecemento econmico pode traer consigo problemas sociais de todo tipo (consumismo excesivo, esgotamento de recursos, explotacin laboral, deterioracin do medio natural) e cmpre buscar os medios para conseguir un desenvolvemento econmico que garanta a calidade de vida. 13. Valorar o potencial da economa galega: recursos e patrimonio natural, patrimonio histrico e cultural, o sector agrcola e gandeiro, o sector industrial. Pretndese que o alumnado coeza e valore o potencial econmico de Galicia en sectores de especial relevancia, como o turismo, o sector agr-
336
cola e gandeiro e o sector industrial e da construcin, sempre dentro dunha ptica de desenvolvemento sustentable. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-Presentar as cuestins e problemas econmicos contextualizados e relacionando, en todo momento, as causas e os efectos. Pretndese fuxir do enfoque unicamente acadmico e formalista, que achega gran cantidade de conceptos pero non a suficiente capacidade explicativa dos problemas reais. Por outro lado, tamn se evitar o enfoque exclusivamente descritivo dos feitos econmicos, que proporciona gran cantidade de informacin, pero con escaso poder explicativo das causas que orixinan os problemas. -Anlise dos feitos, valoracin de alternativas, prognstico de efectos e posicins diferentes ante un mesmo problema. -Partir da interpretacin social da realidade econmica, buscando integrar a teora econmica e a economa real, intentando asegurar ao mesmo tempo un marco conceptual sobre o cal seguir aprendendo. -A realizacin de investigacins sinxelas que impliquen a aplicacin prctica a un caso concreto da metodoloxa do razoamento econmico axudar a entender a economa como algo real, til e prximo que permita transitar desde o particular ao xeral. -Acceso a textos xornalsticos da prensa diaria ou especializada e uso da prensa dixital, as como do material ou gravacins videogrficas de espazos televisivos onde se traten temas relacionados coa materia e que presenten propostas concretas de actividades que sirvan para vincular os contidos desenvolvidos na aula cos acontecementos econmicos cotins. Consulta de pxinas web de determinados organismos pblicos, institucins ou empresas que poden proporcionar informacin interesante para a materia coa finalidade da realizacin de traballos individuais ou en grupo do alumnado, con exposicin oral ou escrita posterior das ideas propias ou dos resultados dos traballos realizados. ECONOMA DA EMPRESA INTRODUCIN. Economa da empresa unha aproximacin realidade empresarial entendida desde un enfoque amplo, tanto por atender comprensin dos
337
mecanismos internos que a moven coma polas sas interrelacins coa sociedade. O mundo da empresa est presente a diario nos medios de comunicacin, forma parte da vida de millns de persoas e repercute en todos os fogares. Por outro lado, a empresa unha entidade en constante transformacin que se adapta aos sucesivos cambios sociais, tecnolxicos, polticos etc., innovacins que, pola sa vez, xeran progresos sociais, pero tamn inconvenientes e incertezas que deben ser valoradas en cada caso. A sociedade exixe cada vez con mis forza das empresas que tean actuacins respectuosas co medio natural, cos dereitos dos traballadores e traballadoras, coa seguranza e hixiene no traballo, coa libre competencia, que eviten a deficiente ou enganosa informacin en produtos etc. Ademais, pretndese inculcar a alumnos e alumnas unha actitude crtica sobre aspectos da realidade social e empresarial, tales como o consumismo exacerbado, a desigualdade na distribucin das rendas, a degradacin ambiental e o esgotamento dos recursos debido ao crecemento econmico e mais o fenmeno da globalizacin. Entender a lxica das decisins empresariais cunha visin prxima e fundamentada, valorando as sas consecuencias desde un punto de vista social, tico e ambiental, fomentando o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, constite o labor xeral desta materia. Economa da empresa introduce o alumnado no mbito con que se vai relacionar ao longo da sa vida. Os seus contidos enlazarn cos de diversas materias da educacin secundaria. Esta materia un compendio de contidos relacionados coa xestin empresarial que incle mltiples aspectos procedentes de diversas reas de coecemento que parten da economa, pero que necesitan igualmente nocins de dereito, matemticas, socioloxa, psicoloxa, tecnoloxa, teora da informacin e comunicacin. Por outra banda, o alumnado, nun futuro mis ou menos prximo, pasar a formar parte dunha empresa, promovndoa, ou do traballo asalariado, polo que coecer o funcionamento do mundo empresarial en todos os seus mbitos vaille facilitar a sa incorporacin vida laboral e serviralle para ser capaz de recoecer todas as facetas do sistema en que se vai inserir. Os contidos da materia estrutranse en oito bloques. Os dous primeiros bloques consideran a empresa desde un punto de vista global e relacionado coa sa funcin social. As, analzase a sa intervencin na
338
sociedade como xeradora de riqueza, pero tamn se atende responsabilidade social dos seus actos, sen esquecer o crecemento das multinacionais e a competencia global e mais o papel das PEME e das cooperativas na realidade galega. Os cinco bloques seguintes xiran arredor das diferentes reas funcionais da empresa. As, o terceiro afecta primordialmente empresa entendida como organizacin. De a que moitos dos seus contidos sexan aplicables a calquera estrutura organizativa mis al da sa finalidade, empresarial ou non. Abrdanse aspectos relativos direccin, planificacin e toma de decisins, inclundo a xestin do factor humano. No bloque cuarto estdase o tema da producin e da sa rendibilidade, valorando os seus efectos sobre o contorno. Os contidos dos bloques quinto e sexto refrense xestin da informacin que a empresa xera, tanto no sentido comercial coma no estritamente empresarial, derivado das sas obrigas contables e fiscais. As, abrdase o modo en que unha empresa crea unha determinada imaxe tanto propia coma dos seus produtos e os efectos sociais dalgunhas prcticas empresariais neste mbito. Posteriormente, a anlise cntrase no xeito en que a empresa xestiona a informacin das sas propias actividades destinada a servir de base de decisins ou informar as persoas e institucins interesadas, como accionistas, traballadores, acredores ou o propio Estado. Os dous ltimos bloques introducen a xestin dos proxectos na empresa. O proxecto empresarial pretende especialmente globalizar os contidos da materia e afianzar a iniciativa emprendedora, xa estimulada na etapa da ESO coa materia de Obradoiro de iniciativas emprendedoras, como unha alternativa viable de desenvolvemento persoal e profesional. OBXECTIVOS. 1. Analizar as caractersticas mis relevantes e o funcionamento econmico global dos distintos tipos de empresa, identificando as sas funcins, obxectivos, organizacin, a investigacin, o papel das innovacins tecnolxicas e as principais normas xurdicas que as afectan. 2. Apreciar o papel das empresas na satisfaccin das necesidades das persoas consumidoras e no aumento da calidade de vida e benestar da sociedade, as como elaborar xuzos ou criterios persoais sobre as sas disfuncins.
339
3. Valorar criticamente as posibles consecuencias sociais e ambientais da actividade empresarial, as coma a sa responsabilidade no esgotamento dos recursos naturais, sinalando a sa repercusin na calidade de vida das persoas. 4. Identificar as consecuencias que, para as empresas e a sociedade, ten a globalizacin da economa e as posibles lias de conduta que se deben adoptar fronte ao fenmeno, adquirindo conciencia das desigualdades e efectos que este xera. 5. Identificar os dereitos e obrigas das traballadoras e dos traballadores, valorando a necesidade que estes colectivos e a sociedade teen de acadar un elevado grao de conciliacin da vida laboral e familiar. A sa relacin cos obxectivos empresariais. 6. Valorar a importancia da seguranza e hixiene no traballo e da prevencin dos riscos laborais. 7. Analizar o funcionamento de organizacins e grupos en relacin coa aparicin e resolucin de conflitos. 8. Analizar as distintas polticas de mrketing que adoptan as empresas segundo os mercados a que se dirixen, valorando os lmites ticos que as devanditas polticas deben considerar. 9. Establecer, de modo xeral, os datos mis relevantes da informacin contida nas contas anuais dunha empresa e interpretar a informacin transmitida. 10. Identificar as principais fontes de financiamento das empresas, analizando as diferentes opcins posibles. 11. Utilizar as tecnoloxas da informacin e da comunicacin e mais outros medios, obter, seleccionar e comprender de maneira clara e coherente informacins sobre feitos relevantes do mbito empresarial internacional, nacional e local e facer unha valoracin crtica delas. 12. Amosar iniciativa, creatividade, autonoma persoal e participacin activa no deseo, planificacin e elaboracin dun pequeno proxecto empresarial utilizando para a sa elaboracin medios informticos. 13. Analizar a actividade econmica das empresas, en especial as galegas, a partir das sas reas de organizacin, relacins internas e a sa dependencia externa. Valorar a importancia que para a economa galega
340
teen as pequenas e medianas empresas, as como as cooperativas, como xeradoras de emprego, innovacin e como motores do desenvolvemento econmico e social. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Recoecemento da grande importancia do papel desempeado polas empresas e polos empresarios no mundo actual. Aplicacin realidade galega. -Asimilacin da situacin de cambio permanente que obriga a un continuo proceso de adaptacin, que exixe o dinamismo do marco en que desenvolven a sa actuacin as empresas e que presenta especial relevancia na formacin profesional dos recursos humanos. Destacada referencia denominada nova economa. -Valoracin da contradicin entre as repercusins positivas e negativas da actividade econmicoempresarial, especialmente no medio, no mundo do traballo, no consumo e na calidade de vida. -Busca, seleccin, interpretacin e comunicacin de informacin procedente de diversas fontes, empregando un vocabulario tcnico e diferentes tipos de soportes (tradicional e a travs das tecnoloxas da informacin e da comunicacin). A
EMPRESA.
-A empresa, as empresarias e os empresarios. -Clasificacin, elementos, funcins e obxectivos da empresa. -Anlise do marco xurdico que regula a actividade empresarial: normas mercants, laborais e fiscais. As diferentes formas xurdicas das empresas. -Funcionamento e creacin de valor nas empresas. As diferentes reas de actividade. -Influencia do contorno xeral e especfico na empresa. -Valoracin da responsabilidade social e ambiental da empresa.
341
DESENVOLVEMENTO
DA EMPRESA.
-Anlise dos factores de localizacin e dimensin da empresa. -Consideracin da importancia das PEME e das sas estratexias de mercado. -Estratexias de crecemento interno e externo. -A internacionalizacin, a competencia global, a influencia do desenvolvemento das tecnoloxas da informacin e da comunicacin nas empresas. -Identificacin dos aspectos positivos e negativos da empresa multinacional. -Consideracin da importancia das cooperativas como motores de desenvolvemento econmico e social. ORGANIZACIN
E DIRECCIN DA EMPRESA.
-A divisin tcnica do traballo e a necesidade de organizacin no mercado actual. -Funcins bsicas da direccin. -Planificacin e toma de decisins estratxicas. -Deseo e anlise da estrutura da organizacin formal e informal. -Os sistemas de xestin da calidade na empresa. -A xestin dos recursos humanos e a sa incidencia na motivacin. -O contrato de traballo. Dereitos e obrigas das traballadoras e dos traballadores. A conciliacin da vida laboral e familiar. -A importancia da seguranza e hixiene no traballo. A prevencin dos riscos laborais. -Os conflitos de intereses e as sas vas de negociacin. A
FUNCIN PRODUTIVA.
-Proceso produtivo, eficiencia e produtividade.
342
-Importancia da innovacin tecnolxica: I+D+i. -Custos: clasificacin e clculo dos custos na empresa. -Anlise custo-beneficio. Clculo e interpretacin do limiar de rendibilidade da empresa. -Os inventarios, o seu custo e os diferentes mtodos de xestin. -Programacin, avaliacin e control de proxectos. -Valoracin das externalidades da producin. A
FUNCIN COMERCIAL DA EMPRESA.
-Concepto e clases de mercado. -A investigacin de mercados. -Anlise do consumidor e segmentacin de mercados. -Variables da marketing-mix e elaboracin de estratexias. -Estratexias de mercadotecnia e tica empresarial. -Aplicacin mercadotecnia das tecnoloxas da informacin e da comunicacin. A
INFORMACIN NA EMPRESA.
-Obrigas contables da empresa. -A composicin do patrimonio e a sa valoracin. -As contas anuais e a imaxe fiel. -Elaboracin do balance e da conta de perdas e ganancias abreviados. -Anlise e interpretacin da informacin contable: principais ratios econmico-financeiras. A
FUNCIN FINANCEIRA.
-Estrutura econmica e financeira da empresa.
343
-O ciclo econmico e o perodo medio de maduracin. -Concepto e clases de investimento. -Valoracin e seleccin de proxectos de investimento: mtodos estticos e dinmicos. -Recursos financeiros da empresa. -Anlise de fontes alternativas de financiamento interno e externo. PROXECTO
EMPRESARIAL.
-Proceso de creacin dunha empresa: a concrecin da idea, constitucin, trmites legais e viabilidade elemental. -O plan de negocio: anlise do sector, anlise DAFO, os plans de mercadotecnia, de producin, de recursos humanos, de organizacin e o plan econmico-financeiro. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Coecer e interpretar os diversos elementos da empresa, as sas reas de actividade, os seus tipos, funcins e interrelacins valorando a achega de cada un deles segundo o tipo de empresa. Trtase de comprobar que o alumnado adquiriu unha visin global da empresa; que sabe diferenciar os diferentes elementos que a compoen (grupo humano, patrimonio, mbito e organizacin); que coece as sas reas de actividade e a existencia de elementos diferentes en funcin da empresa de que se trate. Tamn se comprobar a capacidade de analizar as relacins mutuas entre a empresa e o exterior. 2. Identificar as principais normas mercants, laborais e fiscais que regulan as actividades empresariais. Describir as principais formas xurdicas da empresa, explicando e entendendo os trazos principais de cada unha delas. Con este criterio pretndese comprobar que o alumnado coece dunha maneira xeral as principais normas mercants, laborais e fiscais que regulan as actividades empresariais, ademais de comprobar se o alumnado quen de facer cadros sinpticos e esquemas claros das formas xurdicas mis importantes.
344
3. Identificar os trazos principais do sector e do contorno en que a empresa desenvolve a sa actividade e explicar, a partir deles, as distintas estratexias, decisins adoptadas e as posibles implicacins sociais e ambientais das sas decisins. Bscase comprobar se o alumnado comprendeu as relacins de interdependencia existentes entre a empresa e o seu contorno; bscase tamn comprobar se sabe diferenciar as implicacins, tanto positivas coma negativas, que supoen as decisins empresariais, especialmente nos mbitos social e ambiental. 4. Analizar a situacin das empresas multinacionais e das PEME, no marco do fenmeno da globalizacin, identificando os aspectos positivos e negativos que o citado fenmeno presenta. Valorar a importancia das cooperativas como impulsoras do desenvolvemento econmico e social de Galicia. Trtase de valorar a capacidade do alumno/a para describir as caractersticas actuais das empresas multinacionais e das PEME e para analizar as vantaxes e inconvenientes de que goza cada unha delas nun mercado cada vez mis condicionado polo fenmeno da globalizacin. Farase a partir de exemplos da realidade galega actual. Tamn se busca que comprenda a importancia do fenmeno cooperativo para a economa e para a sociedade galegas. 5. Describir a organizacin dunha empresa e as sas posibles modificacins e melloras en funcin do mbito en que desenvolve a sa actividade. Valorar a importancia para as empresas de contar cun sistema organizativo eficiente, como os sistemas de xestin da calidade. Este criterio pretende comprobar se se sabe interpretar a organizacin formal e informal dunha empresa e detectar e propoer solucins a disfuncins ou problemas que impidan un funcionamento eficiente na organizacin empresarial. Ademais, pretndese que o alumnado identifique os sistemas de xestin da calidade como sistemas de mellora continua na empresa. 6. Describir as tcnicas bsicas para a xestin dos recursos humanos, identificando os dereitos e deberes mis importantes que as traballadoras e os traballadores teen derivados da sa relacin laboral, con especial atencin aos referidos conciliacin da vida laboral e familiar. Valorar a importancia que teen a seguranza e a hixiene no traballo, ademais da prevencin dos riscos laborais.
345
Este criterio busca que o alumnado recoeza a relevancia dos recursos humanos como variable que contribe de maneira especial ao logro da eficiencia organizativa. Tamn busca o recoecemento de como o respecto aos dereitos, seguranza dos traballadores/as e conciliacin da sa vida laboral e familiar reduce a conflitividade e incide de maneira directa no bo funcionamento da empresa. 7. Coecer o funcionamento da rea de producin dunha empresa e recoecer a importancia da aplicacin das novas tecnoloxas na mellora da produtividade. Valorar a importancia da investigacin, o desenvolvemento e a innovacin como garantes da supervivencia e de crecemento das empresas. Trtase de comprobar se o alumnado coece as tarefas fundamentais da funcin produtiva da empresa e se quen de calcular a produtividade. Igualmente pretndese constatar que recoece o papel das novas tecnoloxas, as como do investimento en investigacin, desenvolvemento e innovacin, no aumento da competitividade da empresa e na mellora da calidade dos seus produtos. 8. Coecer os principais sistemas de valoracin e xestin dos inventarios. Valorar a sa importancia na contribucin aos resultados da empresa. Bscase que o alumnado valore a importancia e a necesidade dunha correcta xestin dos inventarios e que coeza os custos asociados a eles. Pretndese que coeza os principais sistemas de valoracin de inventarios (FIFO, LIFO, PMP) e da sa xestin; e que determine, para casos sinxelos, o nivel de pedido ptimo. 9. Determinar, para un caso sinxelo, a estrutura de ingresos e de custos dunha empresa, calcular o seu beneficio e limiar de rendibilidade. Pretndese valorar se os alumnos adquiriron a capacidade de diferenciar e estruturar os ingresos e custos xerais dunha empresa, determinando o beneficio ou perda xerado, as como o limiar de producin e vendas necesario para a xeracin de beneficios e a sa supervivencia. 10. Analizar as caractersticas dos mercados utilizando tcnicas de investigacin e segmentacin destes. Explicar, de acordo con elas, as diferentes polticas comerciais que se poden aplicar.
346
Pretndese avaliar se o alumnado sabe caracterizar un mercado en funcin do nmero de competidores, do produto vendido, das caractersticas das persoas destinatarias etc.; que coeza e entenda a finalidade e os elementos bsicos das investigacins de mercados e das diferentes estratexias de mrketing. 11. Recoecer os datos mis relevantes do balance e da conta de perdas e ganancias, explicar o seu significado, diagnosticar a sa situacin a partir da informacin obtida e propoer medidas para a sa mellora. Pretndese comprobar que as alumnas e os alumnos saiban recoecer os diferentes elementos destes documentos e o seu significado na empresa. Tamn se pretende valorar se son capaces de analizar a situacin patrimonial, financeira e econmica nun caso sinxelo, detectando desequilibrios e propoendo medidas correctoras destes. 12. Buscar, analizar e interpretar informacin procedente do mbito empresarial local, galego, espaol ou internacional, utilizando os recursos materiais adecuados e as tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Trtase de comprobar se o alumnado capaz de distinguir e analizar informacin significativa referida ao mundo empresarial e se capaz de relacionala cos contidos estudados na materia. Trtase tamn de comprobar que quen de buscar informacin do mbito empresarial, utilizando as novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin, especialmente a internet. 13. Describir as posibles fontes de financiamento a que ten acceso unha empresa e, a travs dun suposto sinxelo, razoar a eleccin mis axeitada. A finalidade deste criterio comprobar a capacidade de valorar as necesidades de financiamento bsicas dunha empresa, as como coecer e clasificar as diferentes fontes de financiamento. Tamn trata de valorar a capacidade de propoer razoadamente as opcins financeiras que mellor se adaptan a un caso concreto, relacionando o financiamento co investimento. 14. Valorar distintos proxectos de investimento sinxelos que pode acometer unha empresa e seleccionar, xustificando a decisin, cal resulta a alternativa mis vantaxosa. Valorar tamn a importancia e a necesidade da realizar unha planificacin e un posterior control de calquera proxecto que se leve adiante nunha empresa.
347
Pretndese comprobar a capacidade para utilizar mtodos diversos de seleccin de investimentos, co obxectivo de resolver casos bsicos. Tamn se busca que o alumnado recoeza a importancia da planificacin e do control de calquera proxecto que a empresa pretenda iniciar. 15. Desear e planificar e valorar un proxecto empresarial simple, con actitude emprendedora e creatividade, avaliando a sa viabilidade. Con este criterio pretndese valorar se o alumnado capaz de aplicar con creatividade os contidos da materia a un sinxelo proxecto empresarial froito da xeracin e maduracin dunha idea de negocio por parte do alumnado, valorando as sas dificultades, debilidades e oportunidades. Valorarase igualmente a disposicin para o traballo en equipo, a creatividade e a planificacin e organizacin. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
Proponse seguir unha metodoloxa en que a materia sirva para descubrir problemas empresariais relacionados co contexto sociocultural en que se atope o alumnado, con especial referencia realidade local ou galega en xeral. Pretndese a realizacin de pequenas investigacins do contorno para que o seu estudo resulte mis prximo e til. Para o desenvolvemento do currculo da materia podern drealizarse, entre outras, as seguintes estratexias: -Obtencin de informacin de empresas a partir de fontes externas (prensa escrita, estudos estatsticos, enquisas, bases de datos, visitas a empresas, informes econmicos) e de fontes internas (rexistros contables, informes internos, balances e contas de resultados), tanto por medio de soportes tradicionais como informticos. -Rexistro, tratamento, interpretacin e representacin de informacin relevante no mbito da empresa e posterior transmisin desta con diferentes soportes, con especial atencin ao uso das TIC. -Anlise, simulacin e resolucin de casos no mundo empresarial: identificacin da situacin e dos seus elementos, seleccin de conceptos e tcnicas para a sa aplicacin na anlise do caso, elaboracin de conclusins e seleccin das decisins que se van tomar as como avaliacin final das decisins tomadas, sendo conscientes da dimensin tica que comporta a toma de decisins.
348
-Planificacin dun proxecto de iniciativa empresarial: busca, valoracin e seleccin de ideas, planificacin do proxecto, anlise do contorno xeral e especfico, anlise interna e estudo da viabilidade econmica e financeira do proxecto. -Realizacin de traballos de investigacin escolar facendo especial fincap na necesidade de organizacin, planificacin, execucin e avaliacin dos resultados acadados, valorando a necesidade de crear equipos de traballo que cooperen e creen sinerxas positivas para o conxunto. GREGO I E II INTRODUCIN. A nosa civilizacin froito dunha longa tradicin que incle herdanzas de pobos e culturas moi diversos. Pero, por formar parte da cultura occidental, ten unha dbeda esencial -no senso estrito do termo- coa cultura grega. Parece evidente que o xeito mis prctico e mis formativo de achegarse Grecia antiga a travs do estudo da sa lingua. Isto quere dicir que a aprendizaxe da lingua un obxectivo en si mesmo, pero , tamn, e sobre todo, un instrumento para introducir as alumnas e os alumnos no coecemento do mundo clsico. Os contidos propostos para grego I e II cntranse en dous grandes mbitos, a lingua e a cultura, distribudos en catro bloques: Estudo progresivo das caractersticas da lingua grega. A adquisicin dunha competencia lingstica demanda a utilizacin dunha metodoloxa progresiva en que as regras morfosintcticas se deduzan da prctica da lectura e da traducin e en que a sa aprendizaxe sistemtica constita unha segunda fase. O feito de traballar con textos orixinais obrigar, tamn, a explicar s veces formas nominais, verbais ou estruturas sintcticas estraas ou inusitadas. Abondar nestes casos cunha explicacin breve que axude resolucin da actividade en que aparezan. Comprensin e interpretacin de textos gregos. Os textos, que son o obxecto principal da materia, seleccionaranse entre autores de diferentes pocas e xneros literarios, presentndoos tanto na sa forma orixinal, coas adaptacins necesarias para facilitar a sa comprensin, como en tra-
349
ducins. O profesorado poder servirse tamn de textos elaborados graduados que faciliten o acceso progresivo aos textos orixinais. A prctica da traducin de textos gregos debe contribur tamn reflexin sobre a lingua propia, buscando a correcta adecuacin entre as estruturas lingsticas de ambas as linguas. Estudo do lxico grego e a sa continuidade en galego, casteln e outras linguas modernas. O estudo e aprendizaxe do lxico constite un instrumento para a comprensin e traducin de textos, ao mesmo tempo que contribe a enriquecer o vocabulario, mostrar os mecanismos de formacin de palabras e valorar a transcendencia do prstamo lingstico como parte do legado cultural achegado polo pensamento grego. A aproximacin a Grecia e ao seu legado debe facerse cun enfoque global e vinculado aprendizaxe da lingua. Centrar a sa anlise no antropocentrismo e androcentrismo grego para intentar comprender a mentalidade e a dimensin social e individual do home grego a travs da sa proxeccin nas institucins, na arte e na literatura na Grecia antiga e valorar a tradicin clsica e a sa continuidade nas sociedades actuais. Por outra banda, o estudo da cultura e civilizacin gregas facilitaralle ao alumnado as claves necesarias para situarse no contexto literario, histrico e artstico adecuado. Pretndese que se interese por coecer as orixes da nosa cultura e que analice e valore dunha forma crtica as realidades do mundo contemporneo e os antecedentes e factores que inflen nel. A historia do pensamento en Grecia formula moitas das interrogantes do ser humano, que forman parte do noso acervo e serven como gua de desenvolvemento do pensamento occidental. Ademais, permite comprender os elementos fundamentais da investigacin e das metodoloxas cientficas. O desenvolvemento destes contidos ha ter unha aplicacin esencialmente prctica orientada tanto competencia lingstica en grego coma a un coecemento crtico da Grecia antiga. As tecnoloxas da informacin e da comunicacin (TIC) ofrecen novas e atractivas perspectivas no estudo da lingua e cultura gregas que convn aproveitar, como o uso de metodoloxas interactivas no estudo da lingua, procura de textos, imaxes e vdeos na internet, ferramentas de presentacin e comunicacin de resultados etc. Neste senso, aconsellable facilitarlle ao alumnado os medios precisos para que poida traballar no ordenador co grego clsico.
350
Ao primeiro curso corresponde a asimilacin dos contidos bsicos de lingua e de cultura. Ao segundo, a sa consolidacin e ampliacin, cun tratamento especfico da literatura, os xneros e os autores e autoras, que contriba a profundar nas races gregas da nosa cultura. OBXECTIVOS. 1. Iniciarse na comprensin, interpretacin e traducin de textos de dificultade progresiva, utilizando para este fin o coecemento dos elementos morfolxicos, sintcticos e lxicos bsicos da lingua grega. 2. Reflexionar sobre o lxico de orixe grega presente na linguaxe coti e na terminoloxa cientfica, identificando timos, prefixos e sufixos gregos que axuden a unha mellor comprensin das linguas modernas. 3. Ler textos gregos tanto orixinais como adaptados ou traducidos, realizando unha lectura comprensiva e crtica, distinguindo as caractersticas principais e o xnero literario a que pertencen. 4. Coecer, na medida en que sexa posible, as mis importantes manifestacins culturais da Grecia antiga e recoecer e valorar a sa contribucin e continuidade ao longo da historia no mundo actual. 5. Utilizar de maneira crtica fontes de informacin variadas, obtendo delas datos relevantes para o coecemento da lingua e a cultura estudadas. GREGO I CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-A lectura, comprensin e traducin do grego clsico: a precisin na expresin en calquera lingua; a expresin dos matices. -As relacins polticas e sociais en Grecia: orixinalidade con respecto a outras culturas anteriores ou contemporneas; evolucin posterior e influencia na sociedade occidental. Farase fincap nas estruturas polticas, na situacin da muller e da infancia, na escravitude e nas relacins econmicas e militares entre as cidades-estado. -Imbricacin cultural entre Grecia e o mundo contemporneo. -Aproximacin a outras culturas do mundo antigo.
351
LINGUA GREGA.
-Do indoeuropeo ao grego moderno. -O alfabeto grego. Pronunciacin. Signos grficos. Transcricin. -Clases de palabras. Flexin nominal, pronominal e verbal. Paradigmas mis frecuentes. -Valor e uso dos casos. A concordancia. As preposicins. -Sintaxe das oracins: nexos e partculas, a oracin simple, a coordinacin; inicio do estudo da subordinacin (construcins sinxelas de infinitivo e participio, subordinadas de relativo. Introducin ao uso das partculas subordinantes mis frecuentes). OS
TEXTOS GREGOS E A SA INTERPRETACIN.
-Iniciacin lectura comprensiva e s tcnicas de traducin e ao comentario de textos gregos. -Anlise morfosintctica. -Lectura comprensiva de obras e fragmentos traducidos. O
LXICO GREGO E A SA EVOLUCIN.
-Aprendizaxe do vocabulario grego bsico en funcin da sa frecuencia ou da sa relevancia en galego e casteln. -Formacin de palabras. Prefixos e sufixos. Composicin e derivacin. -Helenismos no vocabulario comn das linguas modernas. -O vocabulario cientfico e tcnico. GRECIA
E O SEU LEGADO.
-Xeografa da Grecia antiga. Contexto xeogrfico de Grecia. -Sinopse da historia de Grecia. Os grandes perodos. -A polis grega: organizacin poltica e social. Etnocentrismo e androcentrismo. -A vida coti.
352
-Relixin e mitoloxa gregas (crenzas, ritos, mitos mis importantes, inclundo a sa continuidade e importancia nas manifestacins culturais do mundo occidental). -Literatura grega: xneros, autoras e autores principais. -O pensamento; a ciencia. A arte grega. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Ler textos gregos breves, transcribir os seus termos lingua materna, utilizar os seus diferentes signos ortogrficos e de puntuacin e recoecer o reflexo do alfabeto grego no abecedario latino propio das linguas modernas do noso contorno. Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado recoece os signos ortogrficos bsicos da lingua grega e le con soltura textos breves. As mesmo, comprobarase a sa capacidade para transcribir termos sa lingua materna e para relacionar os dous sistemas de escritura, distinguindo as semellanzas e diferenzas ortogrficas e fonticas entre ambos. 2. Comprender e ser capaz de traducir textos gregos sinxelos. Pretndese comprobar se, con exercicios de comprensin e posterior traducin literal dun texto, o alumnado pose a capacidade de recoecer as diversas estruturas dunha lingua flexiva. Os textos sern breves, orixinais ou elaborados e de dificultade mnima. 3. Recoecer en textos gregos os elementos bsicos da morfoloxa e da sintaxe da oracin, apreciando variantes e coincidencias con outras linguas coecidas. Este criterio pretende comprobar se se adquiriron as nocins de morfoloxa e sintaxe que permitan recoecer as caractersticas dunha lingua flexiva e identificar formas e funcins. Relacionaranse eses elementos bsicos cos do galego e do casteln ou cos doutras linguas coecidas. 4. Detectar e comprender os helenismos mis frecuentes do vocabulario comn e do lxico cientfico e tcnico das linguas modernas a partir de termos que aparezan nos textos. Este criterio permite comprobar a capacidade de relacionar termos da propia lingua materna ou doutras que coeza o alumnado co correspondente timo grego. Tamn intenta verificar se o alumnado adquiriu un
353
vocabulario bsico que lle permita deducir palabras da mesma familia etimolxica e os seus significados, tendo en conta os procedementos de derivacin e composicin. 5. Ler e comentar textos gregos traducidos de diversos xneros ou textos referidos ao mundo grego e distinguir aspectos histricos e culturais contidos neles. Con este criterio pretndese determinar a capacidade de comprender o contido esencial dun texto, delimitar as sas partes e establecer a relacin entre elas. Poderase manifestar esta competencia mediante exercicios de lectura comprensiva de textos con sentido completo, contrastando os textos gregos con textos de literatura actual e valorando a sa vixencia na actualidade. Os textos referidos ao mundo grego servirn, ademais, para aprender a reflexionar sobre os diferentes modos de se achegar cultura clsica. 6. Situar no tempo e no espazo os mis importantes acontecementos histricos de Grecia, identificar as sas manifestacins culturais bsicas e recoecer a sa pegada na nosa civilizacin. Este criterio trata de comprobar que se sitan na sa poca e marco xeogrfico, tanto os acontecementos mis importantes que configuraron a historia de Grecia, como as sas manifestacins culturais mis significativas. Pretndese tamn constatar se se capaz de recoecer os elementos da cultura grega presentes na actualidade. Poderase manifestar a competencia elaborando mapas e desenvolvendo exposicins escritas ou orais sobre o mundo clsico. 7. Realizar, seguindo as pautas proporcionadas polo profesorado, pequenos traballos de investigacin sobre a persistencia do mundo grego, consultando as fontes directas e utilizando as tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta de organizacin e comunicacin dos resultados. Este criterio pretende verificar que as alumnas e os alumnos distinguen os elementos do mundo clsico, recoecndoos como herdanza do noso propio pasado, e que os interpretan criticamente luz dos coecementos que xa teen, mediante a utilizacin selectiva de fontes diversas. Tamn trata de avaliar se son capaces de indagar nas fontes directas e tomar contacto coas materias ordenando os datos obtidos e elaborando o seu traballo mediante o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramentas fundamentais.
354
GREGO II CONTIDOS. CONTIDOS

COMNS.
-Interpretacin crtica de textos. A traducin como tcnica. A exactitude na expresin lingstica. -Valoracin do estilo dun texto en funcin das peculiaridades do autor e das peculiaridades do texto e do contexto. -A literatura grega como creadora dos xneros literarios. Influencia da literatura grega na literatura posterior. -Valoracin crtica das races gregas da ciencia e do pensamento europeos. A -Flexin nominal. A primeira e segunda declinacins. Exceptase a declinacin tica. A terceira declinacin, includos os substantivos e adxectivos irregulares mis comns. Os comparativos e superlativos, includas as formas irregulares mis comns. Numerais, determinantes e pronomes. -Flexin verbal. Verbos , (coma paradigma) e mis os temticos con presente contracto. O mecanismo do aumento e da reduplicacin (ags a reduplicacin tica). O aoristo radical temtico; o aoristo radical atemtico. Verbos consonnticos. Verbos atemticos: panorama xeral.
LINGUA GREGA.
355
-Sintaxe. As oracins simples, o rxime dos casos, o valor e uso das preposicins, a concordancia, as voces pasiva e media, as proposicins coordinadas. A subordinacin: introducin s subordinadas completivas; proposicins de relativo; usos e construcin de participio includo o xenitivo absoluto; introducin s subordinadas de infinitivo; introducin s subordinadas temporais, concesivas, comparativas, causais, consecutivas e finais; subordinadas condicionais de estrutura elemental. OS
TEXTOS GREGOS E A SA INTERPRETACIN.
-Lectura comprensiva, traducin e comentario de textos orixinais. -Lectura e comentario de obras e fragmentos gregos traducidos. O
LXICO GREGO E A SA EVOLUCIN.
-Aprendizaxe de vocabulario. -Uso do dicionario. -Helenismos no vocabulario comn das linguas modernas. -O vocabulario especfico de orixe grecolatina presente nas materias que se estudan no bacharelato. GRECIA
E O SEU LEGADO.
-A transmisin dos textos gregos e o descubrimento de Grecia. -A literatura grega a travs dos seus textos. Xneros, autoras e autores. -Races gregas da cultura moderna na literatura, na filosofa, na ciencia e na arte. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Comprender e traducir de forma coherente textos gregos pertencentes a diversos xneros literarios.
356
Con este criterio pretndese comprobar a adquisicin dunha certa competencia lingstica e o progreso na prctica da traducin. Valorarase a eleccin correcta das estruturas sintcticas, das formas verbais, das equivalencias lxicas na lingua materna e da orde de palabras no proceso e resultado da traducin, as como o uso adecuado do dicionario. 2. Identificar e analizar en textos orixinais os elementos da morfoloxa e da sintaxe casual e oracional comparndoos con outras linguas coecidas. Este criterio trata de comprobar o coecemento da lingua grega por parte do alumnado. Este ha de manifestar o seu avance neste nivel facendo anlises morfosintcticas de textos orixinais de maior complexidade e recoecendo as variantes e coincidencias respecto a outras linguas por el coecidas. 3. Recoecer en textos gregos orixinais termos que son compoentes e timos de helenismos e deducir o seu significado, tanto no vocabulario patrimonial das linguas modernas coma nos diversos lxicos cientficotcnicos. Este criterio serve para determinar se se domina o vocabulario bsico e se se coecen os procedementos de derivacin e composicin dos helenismos nas linguas modernas, as como a correcta transcricin dos termos e as transformacins que experimentan no eido formal e semntico. 4. Realizar comentarios de textos traducidos, analizar as estruturas e os seus trazos literarios e recoecer o papel da literatura clsica nas literaturas occidentais, identificando elementos de androcentrismo e etnocentrismo neles. Con este criterio pretndese comprobar a identificacin dos elementos esenciais dun texto literario, formais e de contido, e se se recoecen os diversos xneros polos seus trazos diferenciadores. O comentario versar sobre textos con sentido completo de diversos xneros literarios e a sa comparacin con textos da literatura posterior en que sobrevivan trazos, temas ou tpicos da literatura grega. 5. Realizar traballos monogrficos consultando as fontes directas e utilizando as tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta de organizacin e comunicacin dos resultados.
357
Este criterio trata de constatar a capacidade creativa do alumnado na planificacin, busca, recompilacin e sistematizacin da informacin, as como o grao de correccin na expresin oral ou escrita. Sempre baixo a direccin do profesorado, planificar a actividade, organizar a informacin, contrastaraa e intentar formular hipteses, elaborando o seu traballo mediante o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramenta fundamental en todo o proceso e como soporte polivalente para a exposicin das sas conclusins. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O enfoque metodolxico deber favorecer a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, traballar en equipo e aplicar os mtodos apropiados de investigacin para seguir aprendendo ao longo da sa vida. -Os textos converteranse no punto de partida para traballar simultaneamente os aspectos morfosintcticos da lingua grega, o seu lxico e a sa relacin co galego e co casteln, as como os aspectos culturais relacionados cos textos traballados. -Proporase unha secuencia de traballo axeitada e graduada por medio dunha metodoloxa activa, preferentemente de tipo indutivo-contextual, en que as normas se convertan en posesin permanente e en automatismo lingstico. -O enfoque ir dirixido a que o alumnado desenvolva e afiance as sas propias tcnicas de traballo, mediante unha estratexia de descubrimento. -Procurarase xerar un clima na aula en que as alumnas e alumnos sintan a necesidade de participar activamente no proceso de ensino e aprendizaxe, asegurndonos de que esas interaccins, mesmo se son errneas, sirvan de estmulo para intentalo de novo. -Neste senso, crearanse contextos de aprendizaxe e avaliacin que comprometan o alumnado e que o leven a planificar e avaliar as sas realizacins, identificando os avances e as dificultades, de cara a autorregular o seu propio e singular proceso de aprender a aprender. -Promoverase a participacin dos estudantes en pequenos traballos de investigacin. Debern ser orientados/as para que poidan acadar a capacidade de realizar un proxecto de investigacin escolar de forma autnoma.
358
-Haber que distinguir niveis de dificultade no contido e nas actividades para cubrir as diversas necesidades educativas do alumnado. -Promoverase a utilizacin das TIC para informarse, aprender e comunicarse, e para utilizar con sentido crtico, como recurso formativo, materiais de procedencia diversa. HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORNEO INTRODUCIN. O coecemento do mundo actual, dos problemas sociais mis relevantes, dos fenmenos globais que se producen nel e inflen na vida dos grupos humanos son requisitos esenciais para situarse conscientemente na realidade na que vivimos, entender os problemas que nos afectan e adoptar decisins razoadas e autnomas ante eles, as como compromisos activos que contriban construcin dun mundo mellor. Nesta tarefa a Historia do mundo contemporneo desempea unha funcin relevante: debe facilitar a comprensin do presente como unha fase dun proceso inacabado, que se configura a partir de elementos do pasado, e sobre o que posible actuar para modelar o futuro. O coecemento histrico pretende aprehender a realidade social a travs dos mecanismos que lle son propios: a indagacin sobre as orixes e a evolucin dos acontecementos e as relacins que se establecen entre eles; o estudo das sociedades nas sas dimensins econmica, social, poltica, cultural e tecnolxica; a explicacin dos cambios e as continuidades que se producen ao longo do tempo. Todo isto sen perder de vista os diversos suxeitos e grupos que protagonizan e sofren os acontecementos histricos: os grupos hexemnicos e os excludos, os homes e as mulleres, a cultura propia e as alleas. Unha historia que sexa capaz de dar conta dos xitos e dos fracasos, dos avances e dos abusos, dos triunfadores e das vtimas e que tea como protagonista a toda a humanidade. A materia de Historia do mundo contemporneo aborda os procesos que influron de forma decisiva na modelaxe do mundo actual. O estudo inciase na crise do Antigo Rxime e os grandes cambios do sculo XIX, que determinan, en gran medida, os trazos do sculo XX ata a configuracin da actualidade. Esta presentacin non debe considerarse incompatible cun tratamento que poida abranguer, en unidades de tempo mis amplas, a evolucin dos grandes temas que configuran o perodo. O estudo da realidade mis inmediata permite recorrer a fontes
359
como os medios de comunicacin, as novas tecnoloxas ou a historia oral, mis novidosas pero non por iso menos rigorosas. imprescindible que o alumnado comprenda o mundo en que vive e os problemas en que est inmerso, que aprenda a situar o presente en perspectiva histrica, a transferir coecementos do pasado para interpretar problemas actuais; daquela estar en condicins de tomar decisins racionais e conscientes como integrante da cidadana do mundo. A materia debe servir tamn para adquirir sensibilidade ante os retos do presente, desenvolver unha actitude crtica cara s inxustizas, aos abusos e s desigualdades e adoptar un compromiso activo na defensa das liberdades, os dereitos humanos e a construcin da paz. A organizacin dos contidos segue unha orde cronolxica e presntase cun criterio co que se trata de abordar, de forma equilibrada, os aspectos polticos, econmicos, sociais e culturais, sen esquecer os novos suxeitos e as novas preocupacins histricas. Inevitablemente, os contidos prestan unha maior atencin aos procesos histricos que se desenvolven no mundo occidental, pero non desde perspectivas sociocntricas; daquela, bscanse oportunidades e momentos para facer visibles fenmenos que se desenvolven en contextos aln de Europa para mostrar a diversidade das manifestacins histricas e, ao mesmo tempo, cuestionar estereotipos e prexuzos cara s culturas diferentes da propia. A interdependencia e o enfoque dos problemas do mundo desde unha perspectiva global exixen, hoxe mis ca nunca, o estudo de fenmenos que acontecen en lugares diversos. S se verdadeiramente universal, a historia do mundo poder explicar de maneira satisfactoria o contemporneo. Continuando a formacin adquirida nas etapas anteriores, esta materia afonda nas destrezas que son propias da aprendizaxe histrica, como a localizacin dos acontecementos no espazo e no tempo, o manexo das fontes de informacin, a interpretacin crtica dos datos, a interaccin de factores diversos nas explicacins causais, a anlise e a sntese, ou a emisin de xuzos fundados sobre asuntos controvertidos. Todas elas, ademais de contribur ao propio coecemento histrico, ensinan que o coecemento cientfico antidogmtico e provisional. Estas destrezas, que posen en si mesmas un alto valor formativo, presntanse nun bloque inicial como contidos comns que deben desenvolverse transversalmente ao longo de todos os demais bloques, e atopan un lugar relevante nos criterios de avaliacin.
360
OBXECTIVOS. O ensino da Historia do mundo contemporneo no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer os principais procesos e acontecementos do mundo contemporneo, situndoos no espazo e no tempo e tomando conciencia da diversidade de ritmo e intensidade coa que se producen nos diferentes territorios, mesmo das sas pegadas en Galicia. Revisar criticamente estereotipos e prexuzos respecto das sociedades que se incorporan tardiamente contemporaneidade. 2. Analizar as grandes transformacins que experimentan as sociedades contemporneas establecendo relacins significativas entre os aspectos econmicos, sociais, polticos, culturais e tecnolxicos; identificar os cambios e as continuidades que se producen e as sas consecuencias na actualidade. 3. Comprender o significado dos conceptos histricos mis importantes que se empregan para analizar os procesos e acontecementos contemporneos e utilizalos correctamente para dar conta das realidades sociais en diferentes contextos. 4. Entender o presente como un proceso inacabado, resultado do xito de determinados proxectos sociais e do fracaso doutros, no que se teen producido importantes avances pero tamn inxustizas e conflitos que anda hoxe persisten e que exixen un compromiso activo a favor da paz, da xustiza, da igualdade e dos dereitos humanos no mundo. 5. Entender e apreciar a historia como unha reflexin permanente sobre o pasado para buscar respostas aos problemas do presente e formular proxectos sociais para a construcin do futuro. Utilizar o coecemento histrico para revisar as ideas comunmente aceptadas, dar voz aos grupos excludos polos discursos hexemnicos e participar activamente na construcin dun mundo mellor. 6. Buscar, seleccionar e interpretar informacin procedente de fontes diversas -o contorno, documentos histricos, representacins iconogrficas, medios de comunicacin, etc.-; tratala de forma rigorosa para obter informacin histrica relevante, relacionndoa cos coecementos adquiridos para redactar textos rigorosos de contido histrico.
361
7. Planificar e realizar informes ou breves investigacins escolares, de xeito individual ou en grupo, nos que se integren informacins diversas, facendo referencia sa procedencia, as como aos diferentes enfoques histricos. Presentar os resultados de forma oral e escrita utilizando as tecnoloxas da comunicacin. 8. Participar de forma ordenada en debates e discusins sobre problemas controvertidos do mundo contemporneo e da actualidade, argumentar as propias ideas e incorporar as doutras persoas para chegar a conclusins que obtean un maior consenso, sen esquecer o dereito a discrepar e a que se escoiten as diferentes opinins. 9. Valorar positivamente os conceptos de democracia, liberdade, igualdade e solidariedade ante os problemas sociais, asumindo o compromiso coa defensa dos valores democrticos ante situacins de discriminacin e de inxustiza, en especial as relacionadas cos dereitos humanos e a paz. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Localizacin no espazo e no tempo de procesos, estruturas e acontecementos relevantes do mundo contemporneo, identificando semellanzas e diferenzas na sa concrecin en distintas sociedades e reparando na diversidade de ritmos da difusin destes procesos. -Identificacin de relacins significativas entre factores de tipo econmico, social, poltico, cultural e tecnolxico hora de manexar explicacins causais sobre os procesos de evolucin e cambio mis relevantes no mundo contemporneo e na configuracin do mundo actual. -Utilizacin de diferentes escalas (global, europea, espaola, galega) na anlise dos procesos e acontecementos contemporneos e actuais; capacidade para cuestionar prexuzos e estereotipos cara a outros pobos e culturas. -Busca, seleccin e tratamento de informacin procedente de fontes diversas (documentos histricos, datos estatsticos, textos historiogrficos, mapas, prensa, tecnoloxas da informacin, etc.); capacidade crtica para interpretar e valorar as informacins tendo en conta a fonte de procedencia e os intereses e intencins de quen as pon en circulacin. -Elaboracin de informes e investigacins escolares utilizando informacin procedente de diferentes fontes; presentacin dos resultados
362
de forma estruturada e clara, manexando correctamente a linguaxe e os conceptos histricos especficos. GRANDES
TRANSFORMACINS DO SCULO
XIX.
-Crise do Antigo Rxime: ilustracin e revolucin. Independencia dos Estados Unidos e Revolucin Francesa. -Transformacins econmicas e Revolucin Industrial. Difusin da industrializacin e consolidacin da economa capitalista. -Liberalismo e nacionalismo. A formacin dos estados-nacin en Europa. As ideas liberais noutros mbitos: emancipacin de Latinoamrica e modernizacin de Xapn. -Sociedade de clases e hexemona burguesa. Pensamento socialista e movemento obreiro. Os grupos excludos da orde social liberal: mulleres, non propietarios, escravos. -Loitas sociais e avances cara democracia: ampliacin do sufraxio, extensin da educacin e medidas da proteccin social. -Expansin imperialista e tensins internacionais. CONFLITOS
E CAMBIOS NA PRIMEIRA METADE DO SCULO
XX.
-A Primeira Guerra Mundial. Os tratados de paz. -A Revolucin Rusa de 1917. Formacin e evolucin da URSS. -A economa de entreguerras. Da recuperacin dos anos vinte Gran Depresin. -Sociedade de masas e incorporacin da muller ao traballo asalariado. O voto feminino. -Crise das democracias parlamentarias. Ditaduras e rximes fascistas. -Tensins internacionais e Segunda Guerra Mundial. A organizacin da paz. As vtimas das ditaduras e da guerra; o holocausto. O
MUNDO NA SEGUNDA METADE DO SCULO
XX.
-Formacin, evolucin e final dos bloques. Os conflitos nun mundo bipolar.
363
-Descolonizacin e Terceiro Mundo. A poltica de non-aliamento. -Organizacin da economa mundial por parte das grandes potencias: mundo capitalista e mundo socialista. Crecemento econmico e estado de benestar nos pases do norte. Subdesenvolvemento e inestabilidade poltica nos pases do sur. -A construcin da Unin Europea: procesos de ampliacin, institucins e polticas comunitarias. Institucins e movementos supranacionais. -Iberoamrica no sculo XX. -Movementos de contestacin social: pacifismo, feminismo, ecoloxismo, loita polos dereitos civs. -A crise econmica de finais do sculo. Estancamento e fracaso dos pases socialistas. Recesin econmica e polticas neoliberais nos pases capitalistas. PERSPECTIVAS
DO MUNDO ACTUAL.
-Sociedades postindustriais e novas formas de exclusin. O impacto da revolucin cientfico-tcnica. Riscos ambientais e desenvolvemento sustentable. -As desigualdades no mundo: o estado de benestar e a sa desigual distribucin. Os obxectivos de desenvolvemento do Milenio. -Globalizacin econmica e diversidade cultural. Fluxos migratorios, polticas de inmigracin e movementos xenfobos. -A nova configuracin xeopoltica do mundo. Focos de conflito. Cooperacin e dilogo entre culturas. -Xnero, desigualdade social e sexismo. Avances cara igualdade e cara eliminacin da violencia de xnero. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Identificar e caracterizar as transformacins econmicas, sociais e polticas mis importantes do mundo contemporneo desde a crise do Antigo Rxime ata a Primeira Guerra Mundial, sinalando o distinto grao de influencia en diferentes zonas do mundo e destacando o papel hexemnico das potencias occidentais que acaban impulsando a expansin imperialista.
364
Este criterio trata de comprobar que se saben sintetizar os grandes cambios econmicos, demogrficos, sociais, polticos, tecnolxicos, culturais que se producen ao longo do sculo XIX e no primeiro terzo do XX, as como os efectos que producen nas relacins sociais e nos modos de vida das poboacins en distintos lugares do mundo en funcin do diferente grao de penetracin destes mesmos. Tamn se trata de avaliar a comprensin dos intereses econmicos e estratxicos que levaron as elites dirixentes das potencias occidentais a impulsar a expansin imperialista e formacin dos imperios coloniais, os mecanismos de xustificacin utilizados e as tensins internacionais a que deron lugar, que desembocarn na Primeira Guerra Mundial. 2. Coecer e caracterizar as grandes correntes ideolxicas que teen exercido unha maior influencia nos movementos sociais e polticos ao longo dos sculos XIX e XX, identificar as contribucins mis destacadas no pensamento e dar conta das realizacins polticas e sociais a que deron lugar nos diferentes mbitos territoriais. Trtase de avaliar que se comprenden os principios ideolxicos que caracterizan as grandes correntes do pensamento poltico dos sculos XIX e XX liberalismo, nacionalismo, democracia, socialismo, anarquismo, fascismo as como as contribucins das pensadoras e dos pensadores mis relevantes. Tamn se trata de avaliar o coecemento das formas de organizacin poltica a que deron lugar en diferentes estados, destacando a influencia que tiveron na evolucin social e poltica movementos sociais como o feminismo, o pacifismo, o ecoloxismo ou o movemento polos dereitos civs. 3. Situar cronoloxicamente os acontecementos e procesos relevantes da historia do mundo nos sculos XIX e XX, valorar o seu significado e consecuencias posteriores, as como as relacins entre a accin individual e os comportamentos colectivos. Pretende avaliarse a capacidade para contextualizar os principais acontecementos e procesos histricos dos sculos XIX e XX, sendo conscientes da diversidade coa que se desenvolven en diferentes territorios, percibndoos como o resultado do xito de determinados proxectos e o fracaso doutros e valorando o seu significado e consecuencias posteriores. As alumnas e os alumnos deben ser capaces de analizar algns destes acontecementos facendo referencia aos factores presentes e mostrando a necesaria empata histrica para comprender e analizar, con sentido crtico, os comportamentos individuais e colectivos en funcin do contexto e da
365
mentalidade da poca e dedicando especial atencin aos prexuzos existentes sobre as mulleres ao longo da historia. 4. Identificar os mecanismos que rexen as relacins entre os estados no sculo XX, analizando en profundidade as causas dos dous conflitos blicos mundiais e os acordos establecidos para articular as relacins internacionais, valorando a sa eficacia. Trtase de avaliar se o alumnado quen de identificar e analizar os factores econmicos, polticos, territoriais, estratxicos sobre os que se articulan as relacins entre os estados ao longo do sculo XX e o papel deses factores como desencadeantes dos grandes conflitos mundiais. Do mesmo xeito, debern coecer as consecuencias humanas, territoriais, polticas, econmicas, sociais mis destacadas destes conflitos, as como os mecanismos e institucins creadas para regular de forma pacfica as relacins internacionais, valorando os seus xitos e fracasos. 5. Coecer e explicar os principios e as institucins que caracterizan os rximes polticos democrticos, as loitas que os fixeron posibles, as como os factores que influron na quebra do rxime democrtico e o auxe de sistemas ditatoriais e fascistas durante o perodo de entreguerras. Trtase de comprobar se o alumnado capaz de analizar a evolucin dos sistemas parlamentarios liberais cara a maiores niveis de liberdade, participacin poltica e benestar social, ao longo dos sculos XIX e XX, como consecuencia das loitas dos grupos excludos (clases populares, mulleres, minoras). Deben identificar tamn os factores que teen infludo de forma destacada na crise dos sistemas parlamentarios e a sa substitucin por outros de corte autoritario e fascista, durante o perodo de entreguerras, ou na recuperacin e ampliacin dos sistemas democrticos despois da Segunda Guerra Mundial. Tamn deben ser capaces de establecer diferenzas significativas entre democracias e rximes autoritarios e valorar a liberdade e a xustiza como fontes da orde social democrtica, fronte ao terror e negacin dos dereitos humanos caractersticos das ditaduras. 6. Situar cronoloxicamente e distinguir as caractersticas dos perodos de expansin e recesin que ten experimentado a economa mundial contempornea, determinando, a travs dalgn caso significativo, as implicacins que os perodos dun e outro signo teen nas relacins sociais, nos modos de vida, na ocupacin laboral ou nas polticas nacionais e internacional. A travs deste criterio avalase se o alumnado identifica as principais etapas de prosperidade e de crise econmica da poca contempornea, os
366
trazos mis destacados dunhas e doutras e mais os mecanismos que interveen no seu desenvolvemento e difusin. Tamn deben ser capaces de analizar e valorar as consecuencias que tiveron as crises mis importantes e as etapas de crecemento nas relacins sociais, nos modos de vida e nas relacins internacionais, con especial referencia crise de finais do sculo XIX, crise do perodo de entreguerras, aos anos dourados posteriores Segunda Guerra Mundial e crise dos anos setenta e oitenta do sculo XX. 7. Sintetizar o proceso histrico que conduciu no sculo XX descolonizacin e configuracin do chamado Terceiro Mundo, identificando os seus trazos mis significativos. Establecer, a travs do estudo dalgn pas pertencente a el, as posibles relacins coa experiencia colonial ou as dificultades para a sa integracin nun mundo interrelacionado. Trtase de comprobar que o alumnado comprende o proceso de descolonizacin, os factores que o impulsan e os momentos decisivos deste, as como os cambios que supn no sistema econmico-poltico mundial a formacin do chamado Terceiro Mundo. Tamn debe mostrar capacidade para sintetizar a historia dalgn pas independizado durante o sculo XX, valorando as pegadas da colonizacin, os problemas econmicos, sociais e polticos, as como as dificultades para se integrar no sistema econmico e poltico mundial, achegndose de forma emptica sa realidade actual. 8. Describir o proceso de construcin da Unin Europea e a sa configuracin actual, valorando os seus logros e dificultades, as como o papel que xoga no contexto internacional, establecendo relacins significativas con outros movementos de integracin internacional que se producen fra de Europa. Trtase de comprobar que o alumnado coece o proceso de construcin da Unin Europea, as sas institucins, funcins e dificultades e mais que capaz de analizar o seu papel no contexto internacional. Do mesmo xeito, debe dar conta dos principais movementos de integracin internacional que se producen en Latinoamrica, Asia, frica e o mundo islmico, establecendo semellanzas e diferenzas entre uns e outros. 9. Caracterizar as transformacins mis significativas que se produciron no mundo desde o ltimo terzo del sculo XX, valorando a existencia de novos centros de poder e o impacto da globalizacin nas esferas poltica, econmica e cultural, e establecendo conexins entre o global e o local. Con este criterio trtase de avaliar que o alumnado capaz de identificar os cambios mis significativos que se produciron no mundo a finais
367
do sculo XX globalizacin da economa, revolucin cientfico-tcnica, avance social das mulleres, incremento das desigualdades a nivel mundial, novas migracins e algns riscos que acompaan estes cambios: deterioracin ambiental, novas formas de exclusin, violencia de xnero, racismo. Tamn debe recoecer os cambios que se produciron na reparticin do poder a nivel mundial, os novos centros de poder econmico e poltico nun mundo mis interdependente, as como os actuais focos de conflito e as iniciativas para a busca da paz e a cooperacin internacional. 10. Obter e analizar informacin sobre o pasado procedente de fontes diversas, valorar a sa relevancia e os posibles nesgos e mais relacionar a informacin obtida cos coecementos adquiridos, empregando adecuadamente a terminoloxa histrica e facendo referencia pluralidade de interpretacins que pode ter un feito histrico. Este criterio pretende comprobar que se adquiriron as habilidades necesarias para obter e utilizar informacins sobre o pasado mediante a anlise crtica de fontes documentais, textos historiogrficos, prensa, internet, etc., relacionalas cos coecementos adquiridos e, se o caso, recoecer a pluralidade de interpretacins que ten un mesmo feito ou proceso histrico, extraendo conclusins e elaborando unha sntese para comunicala de forma oral e por escrito. 11. Redactar un informe sobre algn feito histrico ou cuestin da actualidade a partir da informacin de distintas fontes, includos os medios de comunicacin, a historia oral e as tecnoloxas da informacin, tomando en consideracin os antecedentes histricos, analizando as interrelacins e axuizando a sa importancia no contexto. Este criterio trata de comprobar a capacidade de seleccionar fontes apropiadas, analizalas, contrastalas e sacar conclusins sobre algn acontecemento da actualidade, estudndoo en relacin cos seus antecedentes histricos. Pretende tamn comprobar o interese do alumnado polos problemas de hoxe, as como a capacidade para obter, organizar e presentar a informacin escribindo un breve ensaio de sntese no que utilice correctamente a linguaxe e a terminoloxa histrica. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
-A adquisicin dos coecementos histricos necesarios para explicar o funcionamento das sociedades contemporneas e actuais, criticando as desigualdades e inxustizas que se producen e tomando conciencia da
368
responsabilidade individual e colectiva na construcin dun mundo mis xusto, solidario e tolerante. -Algunhas suxestins que, de acordo coas perspectivas mis actuais da aprendizaxe, poden axudar a que o ensino da historia resulte mis eficaz son: Establecer relacins entre o coecemento histrico e a realidade coti, de forma que resulte til para formular e resolver problemas que preocupan a sociedade e o alumnado. Ter en conta os intereses e preocupacins do alumnado para que acte motivado e se comprometa de forma persoal coa aprendizaxe. Utilizar o coecemento histrico para cuestionar ideas comunmente aceptadas e desvelar aspectos non evidentes da realidade, de forma que se converta nun coecemento emancipador que promova a autonoma persoal do alumnado. Inducilo a que revise, matice e perfeccione os seus puntos de vista luz do coecemento histrico que manexa na aula. Dar acceso a unha gran variedade de informacin para que se fagan visibles os discursos dos grupos hexemnicos e dos excludos, das maioras e das minoras, dos homes e das mulleres, dos adultos e da mocidade; deste xeito, o alumnado poder comprender as diferentes perspectivas e intereses presentes na sociedade e formar o seu propio criterio fundado en argumentos. Estimular o alumnado para que aplique nocins e conceptos histricos a contextos concretos (includo o contexto mis prximo), de tal xeito que sinta a necesidade de adaptalos e reelaboralos para dar conta de diferentes realidades sociais e histricas. Manexar informacins de diferentes tipos (textos escritos, imaxes, datos estatsticos, mapas) para que o alumnado obtea informacin e elabore textos histricos breves a partir delas. Promover a necesidade de buscar outras informacins en fontes diferentes do libro de texto ou dos materiais da clase (includas as TIC), que complementen ou amplen a informacin que proporciona o profesorado. Promover o papel activo do alumnado de forma que participe, exprese opinins, faga presentacins orais e escritas, etc. Crear situacins de ensinanza que permitan a todas e todos os estudantes compartir e colaborar na planificacin, realizacin e presentacin dos resultados dun informe ou proxecto.
369
Promover o papel activo do alumnado de forma que participe, exprese opinins e faga presentacins orais e escritas. Desear actividades que resulten atractivas para estudantes con intereses, motivacins e capacidades diversas, e que contriban a reducir as desigualdades de partida que existen entre eles. LATN I E II INTRODUCIN. A materia de Latn no bacharelato proporciona as bases lingsticas, histricas e culturais precisas para entender aspectos esenciais da civilizacin occidental; permite unha reflexin profunda sobre as linguas galega e castel e contribe eficazmente aprendizaxe das linguas modernas de orixe romance ou doutras infludas polo latn. Constite tamn un coecemento imprescindible para todas as persoas que optaron por unha primeira especializacin no campo das humanidades ou das ciencias sociais. Os contidos propostos para Latn I e II en que se desenvolve a materia cntranse en dous grandes mbitos, a lingua e a cultura, distribudos en catro bloques: Estudo progresivo das caractersticas da lingua latina. A aprendizaxe da lingua latina e da sa gramtica ter como obxectivo ltimo a comprensin e traducin de textos literarios orixinais dunha complexidade progresiva, para o que posible partir de textos adaptados ou elaborados. Segundo se suxire no DCB de Latn para 4 de ESO, parece recomendable seguir un mtodo no que as regras morfosintcticas se deduzan da prctica da lectura e da traducin e no que a sa aprendizaxe sistemtica constita unha segunda fase. Comprensin e interpretacin de textos latinos. Os textos seleccionados respondern a diferentes pocas e xneros literarios e podern presentarse, tanto na sa forma orixinal, coas adaptacins necesarias para facilitar a sa comprensin, como en traducins. O profesorado poder servirse tamn de textos elaborados graduados que faciliten o acceso progresivo aos textos orixinais. A prctica da traducin de textos latinos ha contribur tamn reflexin sobre a lingua propia, buscando a correcta adecuacin entre as estruturas lingsticas de ambas as linguas.
370
Estudo do lxico latino e a sa pervivencia en galego, casteln e outras linguas modernas. A adquisicin dun vocabulario latino, baseado nunha frecuencia de uso, constite un instrumento para a comprensin e traducin de textos, ao tempo que permite mellorar na expresin oral e escrita en galego e en casteln, as como en linguas estranxeiras. Pdese adquirir ese vocabulario bsico a travs dos textos traballados, co que a sa aprendizaxe se realiza nun contexto determinado que facilita a sa asimilacin. A lectura de textos traducidos e orixinais constite un instrumento privilexiado para pr o alumnado en contacto coas mostras mis importantes da civilizacin romana: a creacin literaria e a producin artstica; a ciencia e a tcnica; as institucins polticas, relixiosas e militares; a vida familiar, a organizacin social e a ordenacin xurdica. A seleccin de textos de xneros e pocas diversas atender ao criterio de ofrecer unha visin completa e equilibrada da historia e da sociedade romanas. A sistematizacin de todos eses datos extrados de diversas fontes documentais, includas as que brindan as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, e a sa comparacin constante cos que ofrecen as sociedades actuais permitirn unha valoracin razoada da achega de Roma conformacin do mbito cultural e poltico europeo. As tecnoloxas da informacin e da comunicacin (TIC) ofrecen novas e atractivas perspectivas no estudo da lingua e cultura romanas que convn aproveitar, como o uso de metodoloxas interactivas no estudo da lingua latina, procura de textos, imaxes e vdeos na internet, ferramentas de presentacin e comunicacin de resultados, etc. A gradacin dos contidos lingsticos debe basearse no ndice de frecuencia, situando no primeiro curso o mis habitual e deixando para o segundo o menos frecuente. Corresponde ao primeiro a lectura comprensiva e traducin de textos breves e sinxelos a travs dos cales se asimilarn as estruturas da morfoloxa regular, os valores sintcticos mis usuais e os aspectos bsicos da civilizacin romana. No segundo curso avanzarase na lectura comprensiva e traducin de textos de maior complexidade, distinguindo neles as caractersticas do xnero literario ao que pertencen, as como o tratamento de aspectos especficos do legado romano. OBXECTIVOS. 1. Iniciarse na lectura, interpretacin e traducin de textos de dificultade progresiva, utilizando, para este fin, o coecemento dos elementos morfolxicos, sintcticos e lxicos bsicos da lingua latina.
371
2. Reflexionar sobre os elementos substanciais que conforman as linguas e recoecer compoentes significativos da flexin nominal, pronominal e verbal latina nas linguas modernas derivadas do latn ou infludas por el. 3. Achegarse a textos latinos diversos, orixinais, adaptados e traducidos, mediante unha lectura comprensiva e distinguir as sas caractersticas esenciais e o xnero literario ao que pertencen. 4. Recoecer elementos da lingua latina que evolucionaron ou que permanecen nas nosas linguas e aprecialos como clave para a sa interpretacin. 5. Buscar informacin sobre aspectos relevantes da civilizacin romana, indagando en documentos e en fontes variadas, analizalos criticamente e constatar a sa presenza ao longo da historia. 6. Identificar e valorar as principais achegas da civilizacin romana no noso contorno e apreciar a lingua latina como instrumento transmisor de cultura. 7. Valorar a contribucin do mundo romano na sa calidade de sistema integrador de diferentes correntes de pensamento e actitudes (ticas e estticas) que conforman o mbito cultural europeo. LATN I CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-A lectura, comprensin e traducin de textos latinos: a precisin na expresin en calquera lingua; a expresin dos matices. -As relacins polticas e sociais en Roma: orixinalidade con respecto a outras culturas anteriores ou contemporneas; evolucin posterior e influencia na sociedade occidental. Farase fincap nas estruturas polticas, na situacin da muller e da infancia e na escravitude. -Imbricacin cultural entre a antiga Roma e o mundo contemporneo. A
LINGUA LATINA.
-Do indoeuropeo s linguas romances.
372
-A escritura en Roma. Abecedario, pronunciacin e acentuacin. -Flexin nominal, pronominal e verbal. Formas non flexivas. -Sintaxe dos casos. Uso das preposicins mis frecuentes. -A estrutura da oracin. A concordancia. Orde de palabras. Oracins simples e compostas. Coordinacin. Inicio do estudo da subordinacin. OS
TEXTOS LATINOS E A SA INTERPRETACIN.
-Iniciacin lectura comprensiva e s tcnicas de traducin e comentario de textos latinos. -Anlise morfosintctica. -Lectura comprensiva de obras e fragmentos traducidos con comentario do seu contexto histrico, social e cultural. O
LXICO LATINO E A SA EVOLUCIN.
-Aprendizaxe do vocabulario bsico latino en funcin da sa frecuencia de uso e da sa relevancia en galego e casteln. -Nocins bsicas de evolucin fontica, morfolxica e semntica do latn s linguas romances. Palabras patrimoniais e cultismos. -Expresins latinas incorporadas lingua coloquial e literaria. ROMA
E O SEU LEGADO.
-Sinopse histrica do mundo romano dos sculos VIII a. C. ao V d. C. -Organizacin poltica e social de Roma. Maxistraturas e clases sociais. O dereito romano e a sa pervivencia. A relixin. O exrcito. -Aspectos mis relevantes da cultura e da vida coti en Roma. O urbanismo e a vivenda, a educacin, a familia, os espectculos. -A romanizacin de Hispania e as sas pegadas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Comprender e ser capaz de traducir textos latinos breves e sinxelos, orixinais, adaptados ou elaborados, coa maior fidelidade posible.
373
Con este criterio pretndese comprobar, a travs de exercicios de comprensin e posterior traducin literal dun texto, a competencia lingstica en latn e a capacidade de recoecer as diversas estruturas dunha lingua flexiva. Os textos sern breves, orixinais ou elaborados e de dificultade mnima. Podern contribur valoracin da consecucin de obxectivos os exercicios doados de traducin inversa ou de elaboracin en latn de pequenas mensaxes orais e escritas. 2. Recoecer en textos latinos sinxelos os elementos bsicos da morfoloxa regular e da sintaxe da oracin, en funcin da comprensin do texto latino, apreciando variantes e coincidencias con outras linguas coecidas, especialmente co galego e co casteln. Este criterio pretende comprobar se o alumnado adquiriu as nocins de morfoloxa e de sintaxe que lle permitan recoecer as caractersticas dunha lingua flexiva e identificar formas, funcins e elementos fundamentais, todo iso sempre co obxectivo primordial de comprender e traducir o texto latino. O alumnado relacionar eses elementos bsicos cos das linguas galega e castel ou outras coecidas por el. 3. Ler e comentar textos traducidos de diversos xneros ou referentes ao mundo romano e distinguir aspectos histricos e culturais contidos neles. Con este criterio pretndese determinar a capacidade de comprender o contido esencial dun texto, delimitar as sas partes e establecer a relacin entre elas. O estudante poder manifestar a sa competencia mediante exercicios de lectura comprensiva de textos con sentido completo, contrastando os textos latinos con textos de literatura actual e valorando a sa vixencia na actualidade. 4. Recoecer no lxico do galego, do casteln e doutras linguas faladas na Pennsula palabras de orixe latina e analizar a sa evolucin fontica, morfolxica e semntica, as como deducir regras bsicas de derivacin e composicin. Este criterio trata de constatar se o alumnado ten conciencia de que as linguas faladas na Pennsula evolucionaron desde o latn, ags o escaro, que recibiu del importantes achegas lxicas. Deberanse relacionar palabras do galego e do casteln ou doutras linguas romances cos seus correspondentes timos latinos e identificar os cambios fonticos, morfolxicos e semnticos producidos no curso da sa evolucin.
374
5. Identificar os aspectos mis importantes da historia do pobo romano e da sa presenza no noso pas e recoecer as pegadas da cultura romana en diversos aspectos da civilizacin actual. Con este criterio comprobarase o coecemento do pasado romano, especialmente centrado na Pennsula Ibrica, e a constatacin da sa vixencia no mundo actual. Posibles exercicios son o traballo sobre fontes escritas e iconogrficas, sobre pezas conservadas nos fondos musesticos e xacementos arqueolxicos, ou a procura nos medios de comunicacin de referencias ao mundo romano. 6. Planificar e realizar, seguindo as pautas do profesorado, algn traballo de investigacin sobre a presenza do mundo romano no contorno, consultando as fontes directas (restos arqueolxicos, epigrafa, textos antigos) e utilizando as TIC como ferramenta de organizacin e comunicacin dos resultados. Este criterio pretende verificar que o alumnado distingue no seu contorno os elementos do mundo clsico, recoecndoos como herdanza do noso propio pasado, e que os interpreta correctamente mediante a utilizacin selectiva de fontes diversas. Tamn trata de avaliar a capacidade de indagar nas fontes directas e tomar contacto cos materiais ordenando os datos obtidos e elaborando o traballo mediante o uso das TIC como ferramentas fundamentais. Neste sentido recomndase o uso de pxinas web, blogs, pxinas colaborativas, enciclopedias e dicionarios en lia, programas de presentacins e outras ferramentas da internet. 7. Comentar narracins didcticas, novelas histricas, bandas deseadas ou pelculas documentais e de ficcin relativas ao mundo romano. Este criterio pretende que o alumnado practique o hbito da lectura comprensiva e a visin crtica de pelculas documentais e de ficcin relacionadas co mundo romano. LATN II CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Interpretacin crtica de textos. A traducin como tcnica. A exactitude na expresin lingstica.
375
-Valoracin do estilo dun texto en funcin das peculiaridades do autor e das peculiaridades do texto e do contexto. -A literatura latina e os xneros literarios. Influencia da literatura latina na literatura posterior. -As races romanas de Galicia. A
LINGUA LATINA.
-Revisin da flexin nominal e pronominal. Formas menos usuais e irregulares. -Revisin da flexin verbal regular. Verbos irregulares e defectivos. Formas nominais do verbo. -Afondamento no estudo da sintaxe casual. -A oracin composta. A subordinacin: substantiva, adxectiva e adverbial; uso das partculas subordinantes mis frecuentes. Construcins de participio e de infinitivo. OS
TEXTOS LATINOS E A SA INTERPRETACIN.
-Afondamento na lectura comprensiva e traducin de textos latinos achegndose ao seu contexto social, cultural e histrico. -Lectura e comentario de obras e fragmentos latinos traducidos relacionados cos diversos xneros literarios asimilando as sas caractersticas formais. O
LXICO LATINO E A SA EVOLUCIN.
-Aprendizaxe de vocabulario. -Formacin de palabras latinas. Composicin e derivacin. Compoentes etimolxicos no lxico das linguas romances. -Vocabulario especfico de orixe grecolatina usual nas disciplinas que se estudan no bacharelato. -Expresins latinas incorporadas linguaxe culta. -Uso correcto do dicionario.
376
ROMA
E O SEU LEGADO.
-Transmisin da literatura clsica. -Os xneros literarios latinos e a sa influencia nas manifestacins posteriores artsticas e literarias con especial referencia cultura galega. -A romanizacin da Gallaecia. Vestixios en xacementos arqueolxicos e museos. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Ser capaz de comprender e traducir de forma coherente textos latinos pertencentes a diversos xneros literarios. Con este criterio pretndese comprobar o progreso na prctica da traducin, as como a capacidade de lectura comprensiva adquirida polo alumnado. Na traducin procurarase combinar a fidelidade coa correccin no estilo, facendo un adecuado uso do dicionario. 2. Recoecer en textos latinos orixinais os elementos bsicos da morfoloxa regular e da sintaxe da oracin, en funcin da comprensin do texto latino, apreciando variantes e coincidencias con outras linguas coecidas, especialmente co galego e co casteln. Este criterio trata de comprobar o coecemento e manexo da lingua latina por parte do alumnado, completando o nivel adquirido no curso anterior mediante o estudo das irregularidades morfolxicas de maior frecuencia e dos procedementos mis habituais de subordinacin propios da lingua latina. O alumnado debe manifestar o seu avance neste nivel facendo anlises morfosintcticas de textos orixinais de dificultade progresiva e recoecendo as variantes e coincidencias respecto doutras linguas por el coecidas. 3. Comparar o lxico latino co das outras linguas de uso do alumnado, identificando os seus compoentes e deducindo o seu significado etimolxico. Este criterio trata de avaliar se o alumnado domina os procedementos de derivacin e composicin na formacin do lxico latino e se consciente de que eses derivados pasaron como tales lingua que utiliza. As mesmo, trtase de comprobar se reflexionou sobre os procedementos de derivacin e composicin, no que xogan un papel preponderante os afixos de orixe grecolatina.
377
4. Realizar comentarios de textos traducidos, analizar as estruturas e trazos literarios deles e recoecer o papel da literatura clsica nas literaturas occidentais. Con este criterio pretndese comprobar a identificacin dos elementos esenciais dun texto literario, formais e de contido, e se se recoecen os diversos xneros polos seus trazos diferenciadores. O comentario versar sobre textos con sentido completo de diversos xneros literarios e a sa comparacin con textos da literatura posterior, especialmente a escrita en galego e casteln nos que sobrevivan trazos, temas ou tpicos da literatura latina. 5. Planificar e realizar traballos monogrficos manexando fontes de diversos tipos (restos arqueolxicos, inscricins, ndices, lxicos, traballos especficos, etc.) e utilizando as tecnoloxas da informacin e a comunicacin como ferramenta de organizacin e comunicacin dos resultados. Este criterio trata de constatar a capacidade creativa do alumnado na planificacin, procura, recompilacin e sistematizacin da informacin, as como o grao de correccin na expresin oral ou escrita. O alumnado, guiado polo profesorado, planificar a actividade, organizar a informacin, contrastaraa e intentar formular hipteses, elaborando o seu traballo mediante o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como ferramentas fundamentais en todo o proceso e como soporte para a exposicin das sas conclusins. Neste sentido, recomndase o uso de pxinas web, blogs, pxinas colaborativas, enciclopedias e dicionarios en lia, programas de presentacins e outras ferramentas da internet. 6. Ler obras da literatura latina traducidas. Con este criterio pretndese que o alumnado capte a mensaxe contida na obra, as claves do xnero e o seu contexto histrico. Pode tratarse de obras completas, traducidas ou adaptadas ao nivel de bacharelato, ou ben de antoloxas dunha nica ou varias autoras ou que se articulen ao redor de temas concretos. O que se busca fundamentalmente potenciar o hbito de lectura con textos atractivos para o alumnado. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
O enfoque metodolxico deber favorecer a capacidade de autoaprendizaxe, de traballar en equipo e aplicar os mtodos apropiados de investigacin para seguir aprendendo ao longo da vida.
378
-Os textos converteranse no punto de partida para traballar simultaneamente os aspectos morfosintcticos da lingua latina, o seu lxico e a sa relacin co galego e co casteln, as como os aspectos culturais relacionados cos textos traballados. -Proporase unha secuencia de traballo axeitada e graduada por medio dunha metodoloxa activa, preferentemente de tipo indutivo-contextual, na que as normas se convertan en posesin permanente e en automatismo lingstico. -O enfoque ir dirixido a que o alumnado desenvolva e afiance as sas propias tcnicas de traballo mediante diversas estratexias. -Procurarase xerar un clima na aula co que as alumnas e alumnos sintan a necesidade de participar activamente no proceso de ensinanzaaprendizaxe, asegurndonos de que eses intentos, mesmo se son errneos, sirvan de estmulo para intentalo de novo. -Neste senso, crearanse contextos de aprendizaxe e avaliacin que comprometan o alumnado e que o leven a planificar e avaliar as sas realizacins, identificando os avances e as dificultades, de cara a autorregular o seu propio e singular proceso de aprender a aprender. -Promoverase a participacin do alumnado en pequenos traballos de investigacin, coa orientacin precisa para que poida acadar a capacidade de realizar un proxecto de investigacin escolar de forma autnoma. -Haber que distinguir niveis de dificultade no contido e nas actividades para cubrir as diversas necesidades educativas do alumnado. -Promoverase a utilizacin das TIC para informarse, aprender e comunicarse e para utilizar con sentido crtico, como recurso formativo, materiais de procedencia diversa. MATEMTICAS APLICADAS S CIENCIAS SOCIAIS I E II INTRODUCIN. No ltimo sculo as aplicacins das matemticas mellora da comprensin do mundo ensancharon o seu campo de accin mis al do que tradicionalmente se lle asignaba. A ciencia e a tecnoloxa comparten con moitas reas de coecemento das ciencias sociais, hoxe mis ca nunca, as vantaxes que orixina o feito de utilizar as distintas linguaxes matemticas.
379
Na actualidade, o soporte metodolxico, simblico e procedemental propios das matemticas aplcase para a resolucin de variados problemas das ciencias sociais. Non s naqueles cun marcado carcter cuantitativo como os demogrficos ou econmicos, senn tamn noutros que son difciles de analizar sen a axuda de modelos matemticos. , polo tanto, necesario proporcionarlle ao alumnado do bacharelato de Humanidades e Ciencias Sociais a posibilidade de coecer aquelas ferramentas matemticas bsicas, imprescindibles para representar, sintetizar, optimizar ou comunicar por medio de grficas, expresins alxbricas, tboas, etc. a informacin relevante que lles facilite a anlise e a comprensin dalgns problemas das ciencias sociais. Os contidos presntanse agrupados en bloques cun criterio propio da disciplina, o que non significa que tean que ensinarse necesariamente illados uns doutros, nin tampouco pola orde na que figuran neste documento dentro de cada curso. As relacins que existen entre os contidos destes bloques deben facerse explcitas no proceso da sa ensinanza, pero anda mis as relacins entre as ferramentas que proporcionan estes contidos e as aplicacins na resolucin de problemas relacionados coas ciencias sociais. Por esa razn, neste currculo as matemticas han de ter un nesgo marcadamente instrumental, onde as aplicacins primen sobre o formal e o conceptual. Pero por importante que sexa este valor instrumental, debe evitarse que o alumnado considere as matemticas como un conxunto de frmulas e procedementos que se deban aplicar irreflexivamente na anlise das diferentes situacins problemticas das ciencias sociais. Os conceptos e os procedementos han de dotarse de significado para poder ser aplicados. Isto implica que a avaliacin debe centrarse, sobre todo, na capacidade de utilizar estes contidos para abordar e resolver problemas que provean das ciencias sociais, e non na resolucin mecnica de exercicios. No desenvolvemento do currculo dbese ter en conta tamn a achega que para o ensino e a aprendizaxe das matemticas ten a utilizacin de diferentes ferramentas tecnolxicas. As calculadoras e os programas informticos, como follas de clculo, sistemas de lxebra computacional, e outros, realizan dunha forma eficiente as tarefas repetitivas como o clculo, a organizacin de datos, a elaboracin de grficas, etc., liberando tempo para outras como a reflexin, o razoamento, a toma de decisins, a comunicacin dos resultados obtidos, etc. Pero tamn poden utilizarse para a ensinanza de algns conceptos e propiedades. Para abordar os problemas, que as ciencias sociais formulan, co auxilio das matemticas preciso poer en xogo capacidades como a an-
380
lise de datos, a abstraccin, a simplificacin, a formulacin de hipteses; o deseo, o emprego e o contraste de estratexias, a necesidade de verificacin, o cuestionamento das ideas intuitivas, a anlise das discrepancias e puntos de vista diferentes, a apertura a novas ideas, a creatividade, o rigor na argumentacin, etc. Estas capacidades poden desenvolverse na aula nun contexto de resolucin de problemas, que non debe faltar ao longo dos dous cursos de bacharelato. Esta metodoloxa axuda a dotar de significado e relevancia aos contidos e mtodos matemticos empregados e a que se perciban polo alumnado como unha ferramenta til cando se trata de interpretar a realidade social con obxectividade. Esta forma de facer matemticas por medio da resolucin de problemas ten un valor formativo xeral, pois desenvolve capacidades persoais e sociais aplicables tamn noutros mbitos diferentes do matemtico e dos diversos campos de estudo das ciencias sociais. As matemticas, tal como se conciben neste currculo, contriben a que as alumnas e os alumnos adquiran un conxunto de competencias que lles faciliten a comprensin da realidade na que viven, favorezan a sa intervencin positiva nela e facilite a sa adaptacin aos cambios que poidan sobrevir no transcurso da sa vida. OBXECTIVOS. Como resultado do proceso de ensinanza e aprendizaxe as matemticas aplicadas s ciencias sociais no bacharelato de Humanidades e Ciencias Sociais contribuirn ao desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Utilizar os contidos matemticos para analizar, interpretar, comprender e valorar fenmenos sociais e econmicos. 2. Apreciar as matemticas como parte integrante da nosa cultura, comprendendo o que achegan ao desenvolvemento dos contornos social, cultural ou econmico. 3. Manifestar actitudes asociadas ao traballo matemtico como a necesidade de verificacin, o cuestionamento das ideas intuitivas, a anlise das discrepancias e puntos de vista diferentes nos traballos colaborativos, a apertura a novas ideas, a creatividade e o rigor na argumentacin. 4. Establecer definicins precisas, xustificar procedementos, encadear coherentemente os argumentos, detectar incorreccins lxicas; formulacin de hipteses; desear, utilizar e contrastar estratexias; verificar para
381
abordar os problemas e enfrontarse a situacins novas con autonoma, eficacia e confianza nas propias capacidades. 5. Comunicarse por medio das diferentes linguaxes matemticas, empregando o vocabulario e as notacins adecuadas. 6. Utilizar diferentes recursos, includos os informticos cando a situacin o requira, para obter, tratar e producir informacin no estudo de situacins provenientes do contorno social e econmico. MATEMTICAS APLICADAS S CIENCIAS SOCIAIS I CONTIDOS. ARITMTICA
E LXEBRA.
-Aproximacin decimal dun nmero real. Estimacin, arredondamento e acoutamento de erros. -Resolucin de problemas de matemtica financeira nos que interveen o xuro simple e composto, taxas, amortizacins, capitalizacins e nmeros ndice. -Resolucin de problemas do mbito das ciencias sociais mediante a utilizacin de ecuacins ou sistemas de ecuacins lineais. Resolucin de sistemas polo mtodo de Gauss. ANLISE. -Expresin dunha funcin mediante unha tboa, unha grfica ou en forma analtica. Aspectos globais dunha funcin. Utilizacin das funcins como ferramenta para a resolucin de problemas e para a interpretacin de fenmenos sociais e econmicos. -Caractersticas das funcins polinomial, exponencial e logartmica, valor absoluto, parte enteira e racionais sinxelas e definidas por intervalos. Aplicacin interpretacin de situacins modeladas por elas. -Descricin das caractersticas das funcins (dominio, continuidade, tendencias, monotona, extremos, convexidade) a partir das sas grficas, interpretndoas no seu contexto. -Trazado de grficas de funcins sinxelas a partir das sas propiedades globais e locais.
382
-Aplicacin da interpolacin e extrapolacin lineal a problemas reais. -Estudo, por mtodos grficos e numricos, dunha funcin nas proximidades dun punto e dos comportamentos asintticos. -Interpretacin da taxa de variacin media en contextos sociais e econmicos. Comportamento das taxas de variacin media nas proximidades dun punto. PROBABILIDADE
E ESTATSTICA.
-Estatstica descritiva unidimensional. Tipos de variables. Tboas e grficos. Parmetros estatsticos de centralizacin, de dispersin e de posicin. -Distribucins bidimensionais. Interpretacin de fenmenos sociais e econmicos nos que interveen das variables a partir da representacin grfica dunha nube de puntos. Grao de relacin entre das variables estatsticas. Regresin lineal. Extrapolacin de resultados. -Asignacin de probabilidades a sucesos. Distribucins de probabilidade binomial e normal. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar os nmeros reais para presentar e intercambiar informacin, controlando e acoutando o erro en cada situacin, nun contexto de resolucin de problemas. Pretndese avaliar a capacidade para utilizar valores numricos exactos e aproximados, controlando e acoutando o erro no contexto do problema no que se produzan. 2. Traducir a linguaxe alxbrica ou grfica unha situacin relativa s ciencias sociais e utilizar tcnicas matemticas apropiadas para resolver problemas reais, dando unha interpretacin das solucins obtidas. Este criterio pretende avaliar a capacidade para interpretar alxbrica ou graficamente un problema e chegar sa resolucin mediante a utilizacin de ecuacins ou sistemas de ecuacins lineais con tres incgnitas como mximo, facendo unha interpretacin contextualizada dos resultados obtidos.
383
3. Utilizar as porcentaxes e as frmulas de xuro simple e composto para resolver problemas financeiros. Este criterio pretende comprobar se se aplican os coecementos bsicos de matemtica financeira a supostos prcticos, utilizando, de ser o caso, os medios tecnolxicos adecuados para obter e avaliar os resultados. 4. Relacionar as grficas das familias de funcins con situacins que se axusten a elas; recoecer nos fenmenos econmicos e sociais as funcins mis frecuentes e interpretar situacins, de contextos sociais e econmicos, presentadas mediante relacins funcionais expresadas en forma de tboas numricas, grficas ou expresins analticas. Este criterio pretende avaliar a capacidade para relacionar as caractersticas propias das familias de funcins con situacins que seguen unha relacin funcional, as como para aplicar a informacin subministrada polo estudo do comportamento global das funcins (polinomiais; exponenciais e logartmicas; valor absoluto; parte enteira e racionais sinxelas) e polo estudo dos seus comportamentos locais, mediante mtodos grficos ou numricos, interpretacin de fenmenos econmicos e sociais. Tamn se avaliar a capacidade para utilizar e interpretar taxas de variacin media en contextos sociais e econmicos. 5. Utilizar as tboas e grficas como instrumento para o estudo de situacins empricas relacionadas con fenmenos sociais, propiciando a utilizacin de mtodos numricos para a obtencin de valores non coecidos. Este criterio est relacionado co manexo de datos numricos e, en xeral, de relacins non expresadas en forma analtica. Dirxese a comprobar a capacidade para obter informacin suplementaria utilizando a interpolacin e a extrapolacin lineal a partir de datos extrados de experimentos concretos. 6. Elaborar e interpretar tboas e grficos estatsticos, as como calcular os parmetros estatsticos mis usuais, correspondentes a variables estatsticas discretas e continuas, interpretalos e valorar cualitativamente a representatividade das mostras utilizadas. Trtase de valorar a capacidade de organizar a informacin estatstica en tboas e grficos e calcular os parmetros que resulten mis relevantes coa axuda da calculadora ou da folla de clculo. Tamn se quere avaliar a capacidade para interpretar, analizar e valorar informacins estatsticas presentes nos medios de comunicacin e nos mbitos econmico e social.
384
7. Interpretar a posible relacin entre as variables dunha distribucin bidimensional utilizando a recta de regresin e o coeficiente de correlacin. Pretndese comprobar a capacidade de apreciar o grao e tipo de relacin existente entre das variables a partir da informacin grfica achegada por unha nube de puntos, as como a competencia para estimar e asociar os parmetros relacionados coa correlacin e a regresin coas situacins e relacins que miden. 8. Utilizar tcnicas estatsticas elementais para asignar probabilidades en situacins que se axusten a unha distribucin de probabilidade binomial ou normal. Pretndese avaliar se o alumnado quen de analizar unha situacin e determinar a probabilidade dun suceso, utilizando tboas, calculadora ou folla de clculo. 9. Abordar problemas da vida real, organizando e codificando informacins, elaborando hipteses, seleccionando estratexias e utilizando tanto as ferramentas como os modos de argumentacin propios das matemticas para enfrontarse a situacins novas con eficacia. Pretndese avaliar a capacidade de abordar problemas combinando diferentes ferramentas e estratexias, independentemente do contexto no que se adquirisen, as como a capacidade para enfrontarse a situacins novas facendo uso da modelizacin, da argumentacin lxico-dedutiva e doutras destrezas matemticas adquiridas. Tamn se avala a capacidade de comunicar o proceso seguido e os resultados obtidos, utilizando o vocabulario tcnico adecuado. MATEMTICAS APLICADAS S CIENCIAS SOCIAIS II CONTIDOS. LXEBRA. -As matrices como expresin de tboas e grafos. Operacins con matrices. Clculo da matriz inversa polo mtodo de Gauss. -Resolucin de sistemas de ecuacins lineais en forma matricial. -Inecuacins lineais cunha ou das incgnitas. Sistemas de inecuacins. Programacin lineal. -Aplicacins das matrices, dos sistemas de ecuacins lineais e dos sistemas de inecuacins lineais resolucin de problemas extrados das ciencias sociais. Interpretacin das solucins.
385
ANLISE. -Aproximacin aos conceptos de lmite e de continuidade. Interpretacin dos diferentes tipos de descontinuidade e das tendencias asintticas no tratamento da informacin. -Derivada dunha funcin nun punto. Interpretacin xeomtrica da derivada. Funcin derivada. Clculo de funcins derivadas. -Aplicacin das derivadas ao estudo de crecemento e decrecemento, extremos relativos e convexidade e concavidade de funcins habituais e resolucin de problemas de optimizacin relacionados coas ciencias sociais e a economa. -Estudo e representacin grfica dunha funcin polinomial ou racional sinxela a partir das sas propiedades. PROBABILIDADE
E ESTATSTICA.
-Probabilidade: propiedades. Probabilidade condicionada, regra do produto, da probabilidade total e de Bayes. -Aproximacin da binomial normal. -Problemas relacionados coa eleccin das mostras. Condicins de representatividade. Parmetros dunha poboacin. -Teorema central do lmite. Distribucins de probabilidade das medias e proporcins mostrais. -Intervalo de confianza para a proporcin nunha distribucin de Bernoulli e para a media dunha distribucin normal de desviacin tpica coecida. -Contraste de hipteses sobre a proporcin dunha distribucin de Bernoulli e sobre a media e as diferenzas de medias de distribucins normais con desviacins tpicas coecidas. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Utilizar a linguaxe matricial e as operacins con matrices como instrumento para representar e interpretar datos estruturados en forma de tboas ou grafos.
386
Este criterio pretende avaliar a destreza hora de utilizar as matrices, tanto para organizar a informacin como para transformala, a travs de determinadas operacins entre elas. 2. Traducir problemas expresados en linguaxe usual linguaxe alxbrica e resolvelos utilizando tcnicas alxbricas: matrices, sistemas de ecuacins lineais e programacin lineal bidimensional, interpretando criticamente o significado das solucins obtidas. Este criterio est dirixido a comprobar a capacidade de utilizar con eficacia a linguaxe alxbrica tanto para expor un problema como para resolvelo, aplicando as tcnicas adecuadas. Trtase de medir a competencia para seleccionar as estratexias e ferramentas alxbricas; as como a capacidade de interpretar criticamente o significado das solucins obtidas. 3. Analizar e interpretar fenmenos habituais das ciencias sociais susceptibles de ser descritos mediante unha funcin, a partir do estudo cualitativo e cuantitativo das sas propiedades mis caractersticas. Este criterio pretende avaliar a capacidade de traducir linguaxe das funcins determinados aspectos das ciencias sociais e de estudar as sas propiedades globais e locais para extraer informacin que permita analizar criticamente o fenmeno. 4. Utilizar o clculo de derivadas como ferramenta para obter conclusins do comportamento dunha funcin e resolver problemas de optimizacin tirados de situacins reais de carcter econmico ou social. Este criterio pretende valorar a capacidade para utilizar a informacin que proporciona o clculo de derivadas de funcins sinxelas na resolucin de problemas de optimizacin e na representacin grfica de funcins polinomiais ou racionais sinxelas, tiradas de situacins reais de carcter econmico ou social. 5. Asignar probabilidades a sucesos aleatorios simples e compostos, dependentes ou independentes, utilizando as propiedades da probabilidade, tcnicas de reconto directo, diagramas de rbore ou tboas de continxencia. Trtase de valorar a competencia para calcular as probabilidades asociadas a diferentes tipos de sucesos utilizando en cada caso as tcnicas adecuadas. Este criterio avala tamn a capacidade, no mbito das ciencias
387
sociais, para tomar decisins en base a probabilidades que non requiran a utilizacin de clculos complicados. 6. Desear e desenvolver estudos estatsticos de fenmenos sociais que permitan estimar parmetros cunha confianza e exactitude prefixadas e inferir conclusins en canto ao comportamento da poboacin estudada. Pretndese comprobar a capacidade para determinar o tipo e o tamao da mostra, para establecer un intervalo de confianza para m e p e mais para decidir se a discrepancia da media, da proporcin e da diferenza de medias significativa. 7. Analizar de forma crtica informes estatsticos recollidos dos medios de comunicacin e outros mbitos, detectando posibles erros e manipulacins tanto na presentacin dos datos coma nas conclusins. Valrase o nivel de autonoma, rigor e sentido crtico alcanzado ao analizar a fiabilidade do tratamento da informacin estatstica que fan os medios de comunicacin e as mensaxes publicitarias, especialmente a travs de informes relacionados con fenmenos de especial relevancia social. 8. Recoecer a presenza das matemticas na vida diaria e aplicar os coecementos adquiridos a situacins novas, deseando, utilizando e contrastando distintas estratexias e ferramentas matemticas para o seu estudo e tratamento. Este criterio pretende avaliar a capacidade para recoecer o papel das matemticas como instrumento para a comprensin da realidade, o que as converte nunha parte esencial da nosa cultura. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
As propostas metodolxicas para o desenvolvemento desta materia son as seguintes: -Utilizar situacins prximas ao alumnado que posibiliten a identificacin e comprensin dos problemas e posteriores solucins. -Resolucin de problemas en situacins e contextos distintos aos propostos previamente. -Uso de materiais e procedementos de resolucin variados.
388
-Uso das tecnoloxas da informacin e comunicacin, ferramentas de clculo, simulacin, contraste, aproximacin e estimacin ou calquera outra que favoreza o proceso de abstraccin. -Valorar distintos camios de presentacin e de resolucin de problemas, as como as solucins estticas e creativas. -Fomentar o traballo en equipo promovendo a disercin e a anlise rigorosa. -Propoer situacins diversas que posibiliten a investigacin e a elaboracin posterior de documentos que a presenten de forma clara e coherente. XEOGRAFA INTRODUCIN. A Xeografa estuda a configuracin do espazo terrestre, froito do conxunto de relacins entre mltiples variables naturais e humanas. Concrtase nunha serie de paisaxes que sintetizan a complexidade das dinmicas ecoxeogrficas e a pegada da ocupacin humana ao longo da historia. esta a que converte o espazo en territorio a travs do poder poltico que o delimita con fronteiras e o organiza con infraestruturas. A comprensin desta organizacin indispensable para poder intervir nela ou para contribur sa mellora. Como disciplina acadmica, a xeografa proporciona destrezas asociadas comprensin deste espazo organizado a diferentes escalas e dos diversos factores que inciden nel, recoecendo as sas estruturas socioeconmicas, o papel das decisins polticas e das diferentes posicins ideolxicas ante distintos modelos de ocupacin e ordenacin do territorio. Deste xeito, esta materia perseguir, non tanto formar profesionais da xeografa, como formar persoas integrantes da cidadana que sexan quen de participar de forma responsable na toma individual e colectiva de decisins, desde posturas de solidariedade e de respecto diversidade natural e social. A materia parte das aprendizaxes adquiridas polo alumnado tanto nas anteriores etapas educativas coma na vida afectiva, familiar e social, para afondar no estudo do espazo espaol, integrado por diferentes realidades territoriais e inserto nos mbitos europeo e mundial. Cmpre, xa que logo, abordar a anlise xeogrfica a distintas escalas. Desde os conceptos
389
xerais, que permiten a comprensin da configuracin e articulacin dun espazo, ata a interpretacin do territorio mis prximo, a xeografa emprega procedementos e tcnicas caractersticas entre as que destacan as cartogrficas. Os contidos estrutranse en seis bloques. As destrezas e procedementos propios da anlise xeogrfica constiten os contidos comns, que inclen tcnicas que facilitan o tratamento de datos e informacins, as como referencias a valores que formen o alumnado no rexeitamento das discriminacins e desigualdades e mais na disposicin a participar activamente no contorno espacial e social no que vive. A secuencia de contidos especficos inciase co estudo do medio fsico e a sa diversidade, para seguir cos aspectos humanos: as actividades econmicas, a poboacin e a urbanizacin. Isto permite abordar a anlise integral e sistmica das paisaxes e afrontar o concepto de rexionalizacin, analizando os criterios que subxacen no deseo das entidades territoriais, as coma as desigualdades entre estas e as medidas correctoras. Por ltimo, abrdase a insercin de Galicia e de Espaa nun contexto mis amplo, dentro do cal a Unin Europea o marco de referencia clave, que se xa foi abordado sectorialmente en cada aspecto analizado, agora obxecto dunha ollada integradora, necesaria nun mundo globalizado. Non obstante, poden existir outros xeitos de ordenamento dos contidos, sempre que se cumpran os principios de integracin de variables que explican un espazo xeogrfico. OBXECTIVOS. O ensino da xeografa no bacharelato ter como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender e explicar o territorio galego e espaol como un espazo dinmico, caracterizado polos contrastes e a complexidade territorial, resultado da interaccin de decisins polticas e de procesos sociais, econmicos, tecnolxicos e culturais, que actuaron nun marco natural e histrico. 2. Identificar e comprender as interrelacins das variables que interveen na organizacin do territorio para analizalo e interpretalo criticamente, empregando con correccin tanto as tcnicas como o vocabulario xeogrfico e aplicndoo ao coecemento do contorno. 3. Coecer as caractersticas dos diferentes medios naturais existentes en Galicia e en Espaa, identificando os trazos xeogrficos que os definen, pondoos en relacin cos espazos europeos e mundiais.
390
4. Comprender a distribucin, estrutura e dinmica da poboacin e analizar criticamente as situacins de desigualdade e discriminacin socioeconmica, de xnero e tnico-cultural, e mais a sa pegada na configuracin do territorio creando situacins de segregacin espacial. 5. Analizar os distintos modos de explotacin dos recursos, as como as actividades produtivas e os seus impactos territoriais e ambientais, recoecendo a interrelacin entre o medio e os grupos humanos como xeradora de espazos xeogrficos diferenciados. 6. Interesarse activamente pola calidade do medio natural, ser conscientes da inestabilidade dos medios xeogrficos de Galicia e Espaa no contexto europeo e mundial e dos problemas derivados de certas actuacins humanas, as como entender a necesidade de polticas de ordenacin territorial, ambientais e de xestin de recursos acordes co desenvolvemento sostible. 7. Comprender as relacins que existen entre os territorios que integran Espaa, e destes coa Unin Europea, desenvolvendo actitudes de coecemento, aprecio e cooperacin cara aos espazos prximos e afastados, superando os estereotipos e prexuzos. 8. Explicar a posicin de Espaa e de Galicia nun mundo interrelacionado, no que coexisten procesos de uniformacin da economa e de crecente desigualdade socioeconmica. 9. Comprender e analizar a realidade xeogrfica galega, a sa diversidade interna, a insercin en Espaa e Europa desde unha posicin perifrica e as relacins co resto do mundo, marcadas historicamente pola emigracin. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Identificacin e explicacin multicausal da localizacin e distribucin de procesos e fenmenos xeogrficos e as sas implicacins. -Busca, seleccin e tratamento de informacin relevante para o coecemento xeogrfico: fontes cartogrficas, estatsticas, visuais, bibliogrficas e procedentes das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, observacin directa da realidade empregando as tcnicas de traballo de campo.
391
-Dominio das tcnicas cartogrficas: lectura, interpretacin e comunicacin a travs de planos e mapas. Manexo da escala e das diversas representacins grficas. -Comprensin das dinmicas ecoxeogrficas: as interrelacins de variables na conformacin do territorio. Tcnicas de anlise e interpretacin das paisaxes. -Participacin en debates e traballos en grupo revisando e contrastando as ideas propias coas alleas, argumentando e empregando o vocabulario especfico. -Responsabilidade no uso dos recursos e valoracin das pautas de comportamento individual e social respecto da proteccin e mellora do medio natural. -Toma de conciencia e adopcin dunha postura crtica fronte s desigualdades e discriminacins socioeconmicas, tnico-culturais e de xnero e a sa plasmacin no territorio. -Elaboracin de informes sobre algn problema ambiental ou social facendo propostas de mellora e empregando os conceptos con precisin e rigor. NATUREZA
E MEDIO NATURAL EN
ESPAA.
-Espaa: situacin dos seus territorios e implicacins xeogrficas. Elementos de unidade e diversidade. -A diversidade do medio fsico: as grandes unidades morfoestruturais do relevo. O litoral. Climas e vexetacin en Galicia e Espaa. Hidrografa, problemas e xestin da auga. -Dinmicas ecoxeogrficas e grandes medios naturais en Espaa. A diversidade interna galega. -Riscos e problemas ambientais e a sa relacin coa actividade humana. A poltica ambiental en Galicia e en Espaa no contexto da Unin Europea. TERRITORIO
E ACTIVIDADES ECONMICAS.
-Aproveitamento econmico dos recursos: minara, fontes de enerxa e recursos marios. Polticas de desenvolvemento sustentable.
392
-Os espazos agrarios: factores, dinmicas recentes e procesos de transformacin no marco europeo. O exemplo galego. As paisaxes agrarias. -Os espazos industriais: unha distribucin desequilibrada. Globalizacin, polticas de emprego e tendencias actuais na industria galega e espaola. As paisaxes industriais. -Os espazos de servizos: diversidade interna e terciarizacin da economa espaola. Redes de transporte e vertebracin territorial: as conexins de Galicia co exterior. Os espazos tursticos: factores, tipoloxa e impacto. Os espazos comerciais e os fluxos de poboacin. POBOACIN cas. -Migracins. Do pasado emigratorio a un presente de inmigracin. Fluxos migratorios, factores explicativos, consecuencias e polticas de inmigracin. -Estrutura da poboacin: expectativas de futuro. A posicin da muller respecto do mercado laboral e a sa plena integracin social. -Novas realidades e procesos de expansin urbanos: metropolizacin e cidade difusa. O recente crecemento urbano e as sas implicacins territoriais. Estrutura e morfoloxa urbanas. Problemas, xestin e planeamento urbanos. -O sistema urbano espaol: distribucin e xerarqua. A especificidade galega: o papel das vilas. Permanencia e cambio no mundo rural. A
ORGANIZACIN POLTICO-ADMINISTRATIVA ESPAOLA, CONTRASTES E POLTICAS REXIONAIS. E URBANIZACIN.
-A poboacin: a sa distribucin. A dinmica e polticas demogrfi-
-O proceso de construcin do estado espaol e o debate territorial. Diferentes criterios de rexionalizacin e organizacin poltico-administrativa actual. Outras entidades territoriais: comarcas e parroquias en Galicia. -Os contrastes rexionais e intrarrexionais. Posicin relativa no contexto europeo. -As polticas rexionais e de cohesin na UE e o seu impacto en Galicia e en Espaa. As eurorrexins: Galicia-Norte de Portugal.
393
-A ordenacin territorial como intervencin global: concepto e situacin en Espaa. A ordenacin territorial en Galicia. ESPAA
EN
EUROPA
E NO MUNDO.
-Contrastes fsicos e socioeconmicos en Europa. Posicin espaola na UE. A situacin perifrica de Galicia: o Arco Atlntico. -reas xeoeconmicas e xeopolticas mundiais. Espaa nun mundo globalizado. -Galicia no contexto mundial: a Galicia exterior. A particular relacin con Amrica Latina. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Describir os trazos xerais do medio natural espaol, recoecer e localizar a diversidade de medios ecoxeogrficos de Galicia e de Espaa, identificando as variables e as relacins dinmicas que os configuran. Mediante este criterio trtase de avaliar se o alumnado capaz de recoecer e localizar os principais medios ecoxeogrficos en Galicia e en Espaa e de explicalos desde un enfoque sistmico. Deber avaliarse tamn a comprensin da orixinalidade das distintas paisaxes naturais, apreciando a sa riqueza e o seu carcter irrepetible. 2. Identificar e analizar os principais riscos e problemas ambientais que afectan Espaa, coecendo as polticas que ao respecto se propoen no mbito estatal e internacional e mais aplicando este coecemento ao estudo dun problema ambiental, identificando as sas causas, relacionndoas coa actividade humana e comprometndose activamente na sa solucin. Trtase de comprobar se o alumnado analiza o impacto das accins humanas sobre o medio, valorando o grao de conservacin ou destrucin dun espazo concreto a partir da observacin directa e do manexo de diferentes documentos xeogrficos. Valorarase, as mesmo, a toma de conciencia sobre o uso racional dos recursos, o respecto ao medio natural e o desenvolvemento sustentable, as como a importancia das medidas e polticas orientadas para tal fin, coecendo os compromisos internacionais acadados para a conservacin e recuperacin do medio natural. 3. Caracterizar os diferentes espazos produtivos espaois, identificando os factores de localizacin e de distribucin, as tipoloxas resultan-
394
tes, as como a sa dinmica recente e as tendencias actuais, tendo en conta os contextos europeo e mundial. Este criterio trata de avaliar a capacidade para situar e caracterizar os principais espazos agrarios, industriais e de servizos, cunha perspectiva dinmica que permita recoecer os factores de cambio e a incidencia das actuacins polticas, en especial, da pertenza Unin Europea. Tamn se ter en conta a comprensin dos fenmenos espaciais a que dan lugar as actividades econmicas: identificacin e anlise de paisaxes, desequilibrios na distribucin en Galicia e en Espaa, relacin e impacto en procesos territoriais. A anlise detallada centrarase nalgn sector de marcada relevancia na economa galega. 4. Analizar a distribucin, estrutura, dinmica e perspectivas da poboacin espaola e galega, valorando a importancia dos movementos migratorios e recoecendo a segregacin espacial derivada das situacins de inxustiza cara aos desfavorecidos economicamente, cara aos inmigrantes e cara s mulleres. Este criterio trata de avaliar a comprensin de conceptos demogrficas bsicos, a destreza no manexo e interpretacin de distintas fontes e formas de representacin grfica. Deberase analizar a evolucin da poboacin espaola e galega e proxectala cara ao futuro, apreciando as consecuencias da estrutura demogrfica e o papel que a inmigracin ten na nosa sociedade, contextualizndoo no marco europeo e mundial. Teranse en conta as repercusins que os cambios na situacin sociolaboral das mulleres e as polticas sociais tendentes sa plena integracin social en p de igualdade teen no movemento natural espaol e galego. 5. Analizar o proceso de urbanizacin espaol como o resultado da concorrencia de distintos axentes e intereses, as como de decisins polticas e tcnicas, dando lugar a unha morfoloxa e estrutura determinada. Identificar o papel do sistema urbano na configuracin do territorio. Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado sabe relacionar o proceso de urbanizacin con outros de tipo socioeconmico e comprender o alcance que as novas pautas de crecemento urbano teen no territorio espaol, dada a intensidade do proceso e as sas peculiaridades na etapa mis recente, a travs dalgn exemplo de Galicia. Trtase tamn de valorar se identifica, a partir de planos e outras fontes, a estrutura e dinmica da cidade. Interesa igualmente que se comprenda a importancia da planificacin urbana e a xestin democrtica como mecanismos de con-
395
tencin dos procesos especulativos, o crecemento anrquico e a segregacin espacial. 6. Comprender o papel da ocupacin do territorio e das actividades econmicas na conformacin das grandes unidades paisaxsticas de Galicia e de Espaa, localizndoas e identificando os seus elementos e dinmicas, tomando conciencia da necesidade de polticas globais de ordenacin territorial. Este criterio pretende comprobar a comprensin sistmica das paisaxes como sntese das dinmicas xeogrficas. Avaliarase tamn o nivel de competencia para analizar criticamente os modelos de ocupacin do territorio predominantes en Galicia e en Espaa, considerando a ordenacin territorial como mecanismo para conciliar os distintos intereses e garantir o desenvolvemento sustentable e harmnico. 7. Analizar a organizacin poltica e administrativa espaola e os seus efectos espaciais para percibir, mediante a utilizacin de distintos indicadores, a desigual distribucin de riqueza e poboacin entre as comunidades autnomas e no seu interior e mais valorando as polticas espaolas e europeas de correccin de desequilibrios rexionais e os mecanismos de organizacin e participacin activa da cidadana. Este criterio pretende comprobar se o alumnado comprende o territorio espaol como unha realidade xeogrfica plural construda a travs do tempo e organizada na actualidade en distintos espazos poltico-administrativos. Avaliarase a sa identificacin e localizacin, as como a comprensin dos efectos espaciais derivados desta organizacin administrativa. Trtase tamn de comprobar a capacidade para analizar as diferenzas e desequilibrios entre as comunidades autnomas, mostrando coecemento das polticas de cohesin e a sa incidencia en Galicia e mais competencia para a participacin activa e autnoma na sociedade civil. 8. Identificar as caractersticas do sistema mundo e os trazos bsicos da Unin Europea para comprender os factores que explican a insercin de Espaa nunha rea xeoeconmica e xeopoltica determinada e as sas consecuencias espaciais, atendendo de xeito especial as que afectan a Galicia e o seu papel nas polticas transfronteirizas. Este criterio pretende comprobar se o alumnado comprende como afecta a globalizacin ao territorio espaol. Ser especialmente importante que este coecemento abranga a comprensin das repercusins da pertenza Unin Europea, as como a relacin con outras reas xeoeconmi-
396
cas, evidenciando o proceso de universalizacin do espazo xeogrfico, afectado por problemas comns e con centros de decisin supranacionais. 9. Obter, seleccionar e utilizar informacin xeogrfica de fontes variadas (o propio contorno, cartogrficas, estatsticas, textos e imaxes, tecnoloxas da informacin e comunicacin) para interpretar a realidade xeogrfica, empregando na sa comunicacin un vocabulario especfico e as tcnicas grficas e cartogrficas. Con este criterio pretndese comprobar que se adquiriron as competencias necesarias para a abstraccin do espazo e destreza no manexo de distintas fontes de informacin, entre as que deben figurar con especial relevancia as cartogrficas, as achegadas polas tecnoloxas da informacin e da comunicacin e a observacin directa ou en imaxes. Debern interpretarse, relacionndoas cos coecementos aprendidos, empregando as tcnicas grficas oportunas. 10. Realizar sadas ao contorno e traballos de campo, formular cuestins ou problemas sobre a rea de estudo, recoller directamente a informacin e elaborar e presentar un informe estruturado utilizando un vocabulario xeogrfico correcto. Este criterio trata de avaliar en que medida o alumnado quen de participar na planificacin e realizar un traballo de indagacin sobre o terreo. Trtase de avaliar especialmente a aplicacin dos conceptos, tcnicas e destrezas da xeografa anlise e interpretacin da realidade prxima. ORIENTACINS
METODOLXICAS.
A xeografa no bacharelato debe proporcionarlle ao alumnado as claves interpretativas para abordar a complexidade dos procesos territoriais, facilitando as a comprensin do espazo xeogrfico. Algunhas lias metodolxicas, con carcter xeral e aberto, sern: -Seleccin e interpretacin de informacin de diversas fontes, favorecendo a transformacin do coecemento cotin en escolar para construr as explicacins que lle dean coherencia e permitan elaborar un discurso argumentado que cumpra cos requisitos que caracterizan as ciencias sociais. -Anlise de problemas sociais e ambientais relevantes, facilitando a conceptualizacin terica por parte do alumnado e permitndolle unha mellor comprensin do mundo no que vive.
397
-Potenciar a comprensin da multicausalidade, de maneira que o alumnado se achegue complexidade da realidade xeogrfica. -Utilizacin de tcnicas bsicas de anlise de paisaxes como sntese da realidade xeogrfica e plasmacin das dinmicas ecoxeogrficas, axudando a comprensin e contextualizacin dos procesos espaciais, en particular, aqueles decisivos na conformacin territorial de Galicia e Espaa. -Fomento do traballo colaborativo e grupal, estimulando a participacin en debates sobre temas relevantes para a comprensin crtica da realidade xeogrfica. -Anlise do contorno, non s como un fin en si mesmo, senn, e sobre todo, como medio para reflexionar sobre os elementos que conforman o territorio, as sas interaccins e dinmicas, de xeito que se adquira a capacidade de abstraccin espacial e tcnicas de anlise aplicables a outros espazos distintos e distantes. -Sadas didcticas e o traballo de campo como medio de achegamento directo a unha realidade xeogrfica especfica. -Enfoque interdisciplinar, aproveitando o carcter globalizador e integrador da materia. Presentacin da informacin de diferentes linguaxes que inclan os aspectos cartogrfico, icnico, estatstico e verbal. -Impulsar o uso das tecnoloxas da informacin e da comunicacin como instrumento para traballar a anlise espacial, aproveitando en particular a potencialidade que ofrecen en canto a manexo crtico de diversas fontes; xestin de datos estatsticos; cartografa e fotointerpretacin. -Elaboracin de traballos de investigacin e de sntese.
398
ANEXO II Distribucin horaria

Materias 1 curso Ciencias para o mundo contemporneo Educacin fsica Filosofa e cidadana Lingua castel e literatura Lingua galega e literatura Lingua extranxeira Relixin De modalidade Optativa TOTAL Horas 2 2 2 3 3 3 1 3x4 4 32
Materias 2 curso Historia de Espaa Historia da filosofa Lingua castel e literatura Lingua galega e literatura Lingua estranxeira Relixin De modalidade Optativa TOTAL
Horas 3 3 3 3 3 1 3x4 4 32
399
CAPTULO II
Modalidades nos centros
CAPTULO II Modalidades nos centros

Orde do 29 de maio de 2008 pola que se autoriza a implantacin das modalidades de bacharelato en centros pblicos da Comunidade Autnoma de Galicia de acordo coa nova ordenacin establecida pola Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin.
O Estatuto de autonoma de Galicia, no seu artigo 31, dispn que competencia plena da Comunidade Autnoma galega o regulamento e administracin do ensino en toda a sa extensin, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuzo do disposto no artigo 27 da Constitucin e nas leis orgnicas que, conforme o punto primeiro do seu artigo 81, o desenvolvan, e das facultades que lle atribe ao Estado o artigo 149.1.30 da Constitucin. A Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, no captulo IV do seu ttulo I determina a organizacin do bacharelato en diferentes modalidades. Nesta lia, o Real decreto 1467/2007, do 2 de novembro, polo que se establece a estrutura do bacharelato e se fixan as sas ensinanzas mnimas, determina os aspectos bsicos do currculo de bacharelato que formarn parte do currculo que aproben as administracins educativas para estas ensinanzas. Por outra parte, o Real decreto 806/2006, do 30 de xuo, polo que se establece o calendario de aplicacin da nova ordenacin do sistema educativo, establecida pola Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, determina no seu artigo 15 que no ano acadmico 2008-2009 se implantarn, con carcter xeral, as ensinanzas correspondentes ao curso 1 de bacharelato reguladas pola Lei orgnica 2/2006, e deixarn de impartirse as ensinanzas correspondentes ao 1 curso do bacharelato reguladas pola Lei orgnica 1/1990, do 3 de outubro, de ordenacin xeral do sistema educativo. De conformidade co exposto, esta consellera
403
DISPN:
Primeiro.- Autorizar a implantacin das modalidades do bacharelato establecido pola Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, en centros pblicos da Comunidade Autnoma de Galicia, a partir do curso escolar 2008-2009 e segundo os datos que figuran no anexo desta orde. Segundo.- A implantacin destas ensinanzas supor a extincin progresiva das ensinanzas correspondentes ao plan de estudos derivado da Lei orgnica 1/1990, do 3 de outubro, tal como determina o citado Real decreto 806/2006. Terceiro.- Os institutos de educacin secundaria que tivesen autorizadas modalidades diferentes das que se lles autorizan mediante esta orde, impartirn no ano acadmico 2008-2009 o segundo curso das modalidades do bacharelato autorizadas anteriormente.
Queda derrogada a Orde do 31 de maio de 2000 pola que se autoriza a implantacin do bacharelato establecido na Lei orgnica 1/1990, do 3 de outubro, de ordenacin xeral do sistema educativo, nas sas distintas modalidades, en centros pblicos da Comunidade Autnoma de Galicia, a partir do curso escolar 2000-2001, as como aqueloutras disposicins que se opoan ao establecido nesta orde.
Primeira.- Autorzase a Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa para tomar as medidas precisas para a execucin desta orde. Segunda.- Esta orde entrar en vigor o da seguinte ao da sa publicacin no Diario oficial de Galicia. Santiago de Compostela, 29 de maio de 2008. LAURA SNCHEZ PIN Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
404
Captulo II: Modalidades nos centros
ANEXO
Modalidades de bacharelato autorizadas para
seren impartidas nos centros dependentes da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria

Provincia A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua Cdigo 15027721 15023314 15023302 15027733 15001148 15001136 15026698 15023338 15026352 15027873 15026704 15002581 15027307 15002591 15021755 15026376 15003212 15003224 15027770 15026716 15005233 15032303 15005579 15005221 15005397 15005245 15025611 15027897 15026421 15005257 15005211 15005269 15005749 15022620 15032081 15021470 15006742 15021469 15006754 15025645 15006778 15006791 15006730 15027654 15008817 15025657 15026388 15025268 15026455 15027216 15026391 15026731 15010812 15027228 15027952 15026121 15027782 15020544 IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES CMUS IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES CIFP IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES Centro De Ames De Sabn Manuel Murgua De Arza As Marias Francisco Aguiar Espieira Praia Barraa Espars Afonso X O Sabio David Bujn Alfredo Braas Isidro Parga Pondal Monte Neme Cabo Ortegal Punta Candieira Agra de Races Fernando Blanco A Sardieira Adormideras Agra do Orzn Conservatorio Profesional de Msica Elvia Eusebio da Guarda Fernando Wirtz Surez Monelos Monte das Moas Paseo das Pontes Rafael Dieste Ramn Menndez Pidal Salvador de Madariaga Urbano Lugrs Cruceiro Baleares De Curtis De Fene Canido Concepcin Arenal Leixa Marqus de Suanzes Ricardo Carballo Calero Rodolfo Ucha Pieiro Saturnino Montojo Sofa Casanova Agra de Lebors De Melide De Mugardos Fontexera As Telleiras Terra de Trasancos Fernando Esquo Xulin Magarios Campo de San Alberto Virxe do Mar Mara Casares Miraflores Xos Neira Vilas N 1 De Ortigueira Localidade Ortoo Arteixo Arteixo Arza Betanzos Betanzos Boiro Boiro Brin Cambre Sigrs Carballo Carballo Carballo Cario Cedeira Cee Cee Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Burgo, O Curtis Fene Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Tors Melide Mugardos Muros Narn Narn Neda Negreira Noia Noia Oleiros Oleiros Perillo Ordes Ortigueira Concello Ames Arteixo Arteixo Arza Betanzos Betanzos Boiro Boiro Brin Cambre Cambre Carballo Carballo Carballo Cario Cedeira Cee Cee Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Corua, A Culleredo Curtis Fene Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Ferrol Laracha, A Melide Mugardos Muros Narn Narn Neda Negreira Noia Noia Oleiros Oleiros Oleiros Ordes Ortigueira Artes Ciencias e Humanidades e Artes Artes tecnoloxa ciencias sociais plsticas escnicas x
O bacharelato impartido no Conservatorio Profesional de Msica da Corua depender do IES Salvador de Madariaga, desta cidade.
405
Provincia A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua
Cdigo 15012730 15023090 15025530 15026406 15020556 15025682 15021767 15025694 15027691 15026807 15014556 15027711 15014568 15032662 IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES
Centro Camilo Jos Cela Macas o Namorado Da Pobra do Caramial De Ponteceso Breamo Fraga do Eume Castro da Uz Moncho Valcarce De Porto do Son Flix Muriel Coroso Leliadoura N 1 O Mosteirn
Localidade
Concello
Padrn Padrn Padrn Padrn Pobra do Caramial, A Pobra do Caramial, A Ponteceso Ponteceso Pontedeume Pontedeume Pontedeume Pontedeume Pontes de Garca Pontes de Garca Rodrguez, As Rodrguez, As Pontes de Garca Pontes de Garca Rodrguez, As Rodrguez, As Noal Porto do Son Rianxo Rianxo Ribeira Ribeira Carreira Ribeira Ribeira Ribeira Sada Sada
Artes Ciencias e Humanidades e Artes Artes tecnoloxa ciencias sociais plsticas escnicas x x
A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua A Corua Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo
15026029 15026030 15026753 15025712 15015743 15025301 15027058 15027319 15015861 15023466 15015755 15027411 15026418 15027368 27016315 27013958 27013934 27015891 27016509 27003151 27003175 27014811 27020562 27016200 27015773 27015761 27006528 27006531 27016704 27006541 27006516 27016455 27006553 27016303 27006966 27015311 27007247 27007259 27016248 27016352 27016297 27015189 27016613 27010933 27010945
IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES
Isaac Daz Pardo Terra de Xallas A Pontepedria Antonio Fraguas Fraguas Arcebispo Xelmrez I Arcebispo Xelmrez II As Fontias De Sar Eduardo Pondal Lamas de Abade Rosala de Castro De Cacheiras Terra de Soneira Maximino Romero de Lema De Becerre Monte Castelo Perdouro Da Terra Ch, Jos Trapero Pardo Marqus de Sargadelos Lama das Quendas Val do Asma Fontem Albei De Foz Poeta Daz Castro A Piringalla nxel Fole As Mercedes Lucus Augusti Manuel Leiras Pulpeiro Nosa Sra. dos Ollos Grandes Politcnico de Lugo Sanxillao Xon Montes Pedregal de Irimia San Rosendo A Pinguela Francisco Davia Rey Ro Cabe De Monterroso De Palas de Rei Enrique Muruais De Quiroga Ro Mio Dionisio Gamallo Fierros Porta da Auga
Sada Santa Comba Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Cacheiras Vimianzo Baio Becerre Burela Burela Ribeiras de Lea Lieiro Chantada Chantada Fonsagrada, A Foz Lagostelle Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Meira Mondoedo Monforte de Lemos Monforte de Lemos Monforte de Lemos Monterroso Palas de Rei Vilaoudriz Quiroga Rbade Ribadeo Ribadeo
Sada Santa Comba Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Santiago de Compostela Teo Vimianzo Zas Becerre Burela Burela Castro de Rei Cervo Chantada Chantada Fonsagrada, A Foz Guitiriz Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Meira Mondoedo Monforte de Lemos Monforte de Lemos Monforte de Lemos Monterroso Palas de Rei Pontenova, A Quiroga Rbade Ribadeo Ribadeo
406
Captulo II: Modalidades nos centros
Provincia
Cdigo
Centro
Localidade
Concello
Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Lugo Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra
27012036 27012048 27013326 27013314 27013636 27013648 32016339 32016340 32001725 32001683 32015037 32003001 32016625 32016431 32009116 32008902 32015050 32009190 32008941 32016455 32015207 32016765 32008951 32009131 32016273 32015876 32015475 32011330 32016637 32013582 32013612 32016777 32014801 32015232 36019657 36019463 36016127 36019396 36000481 36019475 36000922 36015101 36002359 36002335 36019323 36019220 36019232 36019244 36013758 36004137 36004551 36015159 36004745 36018999 36020131 36019402 36015184 36014428 36020143 36020313 36014520 36013692 36014489 36013761 36018379 36006730 36019268 36018677
IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES CIFP IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES
Gregorio Fernndez Xograr Afonso Gmez de Sarria Lois Pea Novo Santiago Basanta Silva Mara Sarmiento Vilar Ponte De Allariz Aquis Querquernis Lauro Olmo Martaguisela Manuel Chamoso Lamas N 1 De Celanova San Mamede 12 de Outubro A Carballeira A Farixa As Lagoas Eduardo Blanco Amor Julio Prieto Nespereira O Couto Portovello Ramn Otero Pedrayo Universidade Laboral Xess Ferro Couselo Xermn Ancochea Quevedo Abrente O Ribeiro Cosme Lpez Rodrguez Garca-Barbn Xess Taboada Chivite Carlos Casares Cidade de Antioqua Lagoa de Antela Primeiro de Marzo Johan Carballeira Aquis Celenis Francisco Asorey Ramn Cabanillas De Rodeira Mara Solio Da Caiza Antn Losada Diguez Manuel Garca Barros Chano Pieiro Auga da Laxe Monte da Vila A Sangria Laxeiro Ramn M Aller Ulloa Almirante Salvador Moreno Chan do Monte A Paralaia As Barxas De Mos Pazo da Merc Escolas Proval Val Mior De Poio De Ponte Caldelas Pedra da Auga Val do Tea A Xunqueira A Xunqueira I A Xunqueira II Frei Martn Sarmiento Gonzalo Torrente Ballester Lus Seoane
Sarria Sarria Vilalba Vilalba Viveiro Viveiro Allariz Bande Barco de Valdeorras, O Barco, O Barco de Valdeorras, O Carballio, O Carballio, O Carballio, O Carballio, O Celanova Celanova Maceda Maceda Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Ourense Pobra de Trives, A Pobra de Trives, A Ribadavia Ribadavia Ribadavia Ribadavia Ra de Valdeorras, A Ra, A Vern Vern Vern Vern Viana do Bolo Viana do Bolo Xinzo de Limia Xinzo de Limia Xinzo de Limia Xinzo de Limia Baiona Baiona Bueu Bueu Caldas de Reis Caldas de Reis Cambados Cambados Cambados Cambados Cangas Cangas Cangas Cangas Caiza, A Caiza, A Estrada, A Estrada, A Estrada, A Estrada, A Forcarei Forcarei Gondomar Gondomar Grove, O Grove, O Guarda, A Guarda, A Laln Laln Laln Laln Marn Marn Mogor Marn Moaa Moaa Moaa Moaa Petelos Mos Tortoreos Neves, As Nigrn Nigrn Nigrn Nigrn Poio Poio Ponte Caldelas Ponte Caldelas Ponteareas Ponteareas Ponteareas Ponteareas Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra
Sarria Sarria Vilalba Vilalba Viveiro Viveiro Allariz Bande Barco, O
Artes Ciencias e Humanidades e Artes Artes tecnoloxa ciencias sociais plsticas escnicas
x x

407
Provincia Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra Pontevedra
Cdigo 36006717 36006729 36007011 36019529 36019566 36007734 36016656 36020337 36019256 36020350 36019751 36014544 36009901 36020362 36011579 36011798 36014601 36016681 36011567 36024471 36019426 36019050 36018173 36019670 36013448 36011634 36018461 36017430 36019062 36011580 36011592 36014568 36020386 36019669 36012471 36013771 36018380 36019414 IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES CMUS IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES IES CIFP IES IES IES IES IES IES
Centro Snchez Cantn Valle-Incln Pino Manso Ribeira do Louro De Chapela Mendio Pedro Floriani De Salvaterra de Mio De Vilalonga Pintor Colmeiro De Tomio Francisco Snchez San Paio De Valga A Gua Alexandre Bveda lvaro Cunqueiro Carlos Casares Castelao Conservatorio Profesional de Msica Coruxo De Beade De Teis Do Castro Manuel Antonio Politcnico de Vigo Repblica Oriental do Uruguai Ricardo Mella Rosais 2 San Tom de Freixeiro Santa Irene Valentn Paz Andrade Marco do Camballn Armando Cotarelo Valledor Castro Alobre Fermn Bouza Brey Miguel ngel Gonzlez Estvez A Basella
Localidade Pontevedra Pontevedra Porrio, O Porrio, O Chapela Redondela Redondela Salvaterra de Mio Vilalonga Silleda Tomio Tui Tui Valga Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Coruxo Beade Vigo Vigo Vigo Vigo Teis Vigo Teis Vigo Vigo Vigo Vila de Cruces Sobradelo Vilagarca de Arousa Vilagarca de Arousa Carril, O Vilanova de Arousa
Concello Pontevedra Pontevedra Porrio, O Porrio, O Redondela Redondela Redondela Salvaterra de Mio Sanxenxo Silleda Tomio Tui Tui Valga Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vigo Vila de Cruces Vilagarca de Arousa Vilagarca de Arousa Vilagarca de Arousa Vilagarca de Arousa Vilanova de Arousa
Artes Ciencias e Humanidades e Artes Artes tecnoloxa ciencias sociais plsticas escnicas
O bacharelato impartido no Conservatorio Profesional de Msica de Vigo depender do IES Alexandre Bveda, desta cidade.
408
CAPTULO III
Desenvolvemento e organizacin
CAPTULO III Desenvolvemento e organizacin

Orde do 24 de xuo de 2008 pola que se desenvolve a organizacin e o currculo das ensinanzas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia.
O Estatuto de autonoma de Galicia, no seu artigo 31, dispn que competencia plena da Comunidade Autnoma galega o regulamento e administracin do ensino en toda a sa extensin, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuzo do disposto no artigo 27 da Constitucin e nas leis orgnicas que, conforme o punto primeiro do seu artigo 81, o desenvolvan, e das facultades que lle atribe ao Estado o artigo 149.1.30 da Constitucin. A Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, no captulo IV, do ttulo I, regula a organizacin do bacharelato; o Real decreto 1467/2007, do 2 de novembro, polo que se establece a estrutura do bacharelato e fixa as sas ensinanzas mnimas, determina que s administracins educativas lles corresponde establecer o currculo de bacharelato e que os centros docentes desenvolvern e completarn este currculo, adaptndoo s caractersticas do alumnado e sa realidade educativa. O Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin xeral e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, regula a estrutura do bacharelato, a organizacin das materias que integran estas ensinanzas, a sa avaliacin e a promocin do alumnado, e autoriza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria para o desenvolvemento do disposto nel. De conformidade co exposto e no uso das competencias que lle son atribudas na disposicin derradeira primeira do devandito decreto, a conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
411
DISPN:
Artigo 1.- Obxecto e mbito de aplicacin. 1. Esta orde ten como obxecto regular as normas que permitan o desenvolvemento do establecido no Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. 2. Esta orde ser de aplicacin en todos os centros que impartan estas ensinanzas no mbito territorial da Comunidade Autnoma de Galicia. Artigo 2.- Acceso. 1. Poder acceder ao bacharelato, en calquera das sas modalidades, o alumnado que estea en posesin das seguintes titulacins: a) Ttulo de graduado en educacin secundaria obrigatoria b) Ttulo de tcnico tras cursar un ciclo de formacin profesional de grao medio. c) Ttulo de tcnico deportivo tras cursar as ensinanzas deportivas de grao medio. 2. Poder acceder ao bacharelato, na modalidade de artes, o alumnado que posa a titulacin de tcnico en artes plsticas e deseo. Artigo 3.- Matrcula e materias. 1. O alumnado admitido nun centro para cursar as ensinanzas de bacharelato matricularase nunha das modalidades ofertadas. 2. O alumnado cursar as materias comns, tres materias de modalidade e unha materia optativa en cada un dos dous cursos. 3. Cursarase a mesma primeira lingua estranxeira nos dous cursos do bacharelato. 4. Das seis materias de modalidade que o alumnado ter que cursar no bacharelato, polo menos cinco,sern das que corresponden modalidade elixida.
412
Captulo III: Desenvolvemento e organizacin
5. Entre as materias de modalidade, o alumnado cursar obrigatoriamente, de acordo co que establece o artigo 7.6 do Decreto 126/2008, do 19 de xuo, as materias seguintes: a) Na modalidade de artes: cultura audiovisual en primeiro e tcnicas de expresin grfico-plstica en segundo, se optou pola va de artes plsticas; cultura audiovisual en primeiro e historia da msica e da danza en segundo, se optou pola va de artes escnicas. b) Na modalidade de ciencias e tecnoloxa: matemticas I en primeiro e matemticas II en segundo. c) Na modalidade de humanidades e ciencias sociais: historia do mundo contemporneo en primeiro e xeografa en segundo. 6. Nas materias de contidos progresivos: debuxo artstico I e II, debuxo tcnico I e II, anlise musical I e II, tecnoloxa industrial I e II, matemticas I e II, grego I e II, latn I e II ser preciso a superacin da de primeiro curso para poder ser avaliada a de segundo. 7. Ser preciso acreditar os coecementos previos que se indican para ser avaliado nas materias seguintes: fsica, qumica e electrotecnia de segundo, precisarn de fsica e qumica de primeiro; bioloxa e ciencias da terra e ambientais de segundo, precisarn de bioloxa e xeoloxa de primeiro. Esta acreditacin poder realizarse cursando e aprobando a materia correspondente de primeiro ou a travs do procedemento establecido para tal efecto polos departamentos didcticos correspondentes; procedemento que consistir na superacin dunha proba especfica ou no desenvolvemento e superacin de traballos que versarn sobre aqueles contidos includos nas correspondentes materias de primeiro e dos que parten as citadas materias de segundo. 8. O alumnado cursar unha optativa elixida, en cada un dos dous cursos, entre as materias seguintes: msica, segunda lingua estranxeira e tecnoloxas da informacin e comunicacin, de oferta obrigatoria; as mesmo tamn poder elixir entre antropoloxa, tica e filosofa do dereito, filosofa da ciencia e da tecnoloxa, mtodos estatsticos e numricos e xeografa e historia de Galicia, e aqueloutros que determine a Consellera de Educacin e ordenacin Universitaria, se o centro as oferta, ou unha das materias de modalidade de entre as impartidas no centro ou aquelas doutra modalidade para as que conte con profesorado e recursos. Soamente a segunda lingua estranxeira poder ser cursada en ambos os dous cursos.
413
Con carcter xeral, a segunda lingua estranxeira constite unha continuacin da impartida na etapa anterior, co fin de garantir unha competencia lingstica satisfactoria ao remate da etapa. Artigo 4.- Organizacin da oferta nos centros. 1. Os centros educativos, con carcter xeral, constituirn un s grupo co alumnado das materias comns, anda sendo de distintas modalidades, sempre que o nmero total non supere as trinta e tres persoas matriculadas. 2. Os centros podern organizar desdobramentos dos grupos, nunha hora semanal, nas materias que precisen de prcticas de laboratorio (fsica e qumica, fsica, qumica, bioloxa e xeoloxa, bioloxa); uso de ferramentas que poidan implicar algn risco (tecnoloxa) ou prctica da expresin oral (linguas estranxeiras), sempre que os grupos superen os 20 estudantes e en funcin dos recursos dispoibles. 3. As materias de modalidade contarn, con carcter xeral, cun mnimo de 5 estudantes para poder ser impartidas. A delegacin provincial da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria poder autorizar un nmero menor cando se trate de materias vinculadas s probas de acceso universidade. 4. Cando un centro educativo non poida ofertar algunha materia de modalidade, facilitaralle ao alumnado que a curse noutro centro prximo, sempre que a organizacin dos horarios de ambos o permitan ou a travs das ensinanzas de persoas adultas, en calquera das sas modalidades, presencial ou a distancia. En calquera caso contar coa autorizacin da nai/pai ou persoa que tea a titora legal, cando se trate de alumnado menor de idade 5. Para cursar unha primeira lingua estranxeira, que xa fose cursada na etapa anterior como primeira lingua, non ser de aplicacin o nmero mnimo exixido de cinco estudantes. 6. As materias optativas debern contar cun nmero mnimo de 10 estudantes. Coa finalidade de atender a diversidade en mbitos rurais, pequenos ncleos de poboacin e/ou outras circunstancias que as o aconsellen, podern impartirse cun nmero menor de alumnos ou alumnas que, en ningn caso, ser inferior a 5.
414
7. Toda variacin no nmero de alumnado necesario para ofertar algunha materia ter sempre carcter extraordinario e precisar da autorizacin expresa da delegacin provincial da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. 8. As ensinanzas das materias de electrotecnia e tecnoloxa industrial s podern ser impartidas como optativas naqueles centros que tean os recursos especficos para estas materias. Artigo 5.- Cambio de modalidade. 1. O alumnado, unha vez cursado o primeiro curso de bacharelato e antes do comezo das actividades lectivas do segundo, poder solicitar direccin do centro o cambio de modalidade en funcin das sas expectativas futuras ou aptitudes persoais. 2. O alumnado, unha vez autorizado para o cambio de modalidade, ter que matricularse de polo menos das materias da nova modalidade correspondentes ao primeiro curso e de todas as de segundo curso, de acordo co establecido no artigo 3.4 desta orde. Computarase como optativa de segundo curso unha das materias de modalidade cursada e superada en primeiro. 3. Para cursar o segundo curso da nova modalidade, teranse en conta os requisitos establecidos nos artigos 3.6 e 3.7 referentes s materias de contidos progresivos e aquelas que precisan de coecementos previos. Artigo 6.- Materias impartidas en lingua galega. 1. Sern impartidas en lingua galega as materias seguintes: a) Das materias comns: ciencias para o mundo contemporneo e filosofa e cidadana en primeiro curso. historia de Espaa e historia da filosofa en segundo curso. b) Das materias de modalidade: na modalidade de artes, cultura audiovisual en primeiro curso, en calquera das das vas. Tcnicas de expresin grficoplstica e historia da msica e danza en segundo curso, correspondentes va de artes plsticas e artes escnicas respectivamente. Na modalidade de ciencias e tecnoloxa, matemticas I en primeiro curso e matemticas II en segundo curso. Na modalidade de humanidades e ciencias sociais, his-
415
toria do mundo contemporneo en primeiro curso e xeografa en segundo curso. 2. Ademais das materias establecidas na epgrafe anterior, os centros educativos decidirn aqueloutras materias que sern impartidas en lingua galega para garantir que o alumnado reciba, polo menos, o 50% da docencia nesta lingua. Artigo 7.- Avaliacin. 1. A avaliacin das aprendizaxes do alumnado ser continua, polo que implicar un seguimento do proceso e dos resultados das aprendizaxes ao longo de todo o curso. Permitir a adecuacin, se fose preciso, de calquera dos elementos que constiten o currculo. 2. Ser diferenciada por materias. A decisin sobre a superacin dos obxectivos previstos, por parte do alumnado, ser competencia do profesor ou profesora de cada unha das materias. 3. As materias de contidos progresivos que se indican no artigo 3.6 precisarn da superacin da de primeiro curso para poder ser avaliada a de segundo. 4. Ter como referente fundamental os criterios de avaliacin establecidos para cada unha das materias no currculo de bacharelato. 5. Os departamentos didcticos darn a coecer no comezo do curso, ao seu alumnado, os obxectivos establecidos para cada materia e os criterios para a sa avaliacin e cualificacin. 6. Se no proceso de avaliacin continua se advertise que unha alumna ou un alumno non progresa satisfactoriamente, o profesorado, tan pronto como detecte as dificultades de aprendizaxe, adoptar as medidas de reforzo dentro das acordadas polo centro e recollidas no seu proxecto educativo. 7. O alumnado que non supere algunha materia, logo da avaliacin final do perodo ordinario, ter dereito a realizar unha proba extraordinaria nos primeiros das do mes de setembro. 8. O equipo docente, constitudo polo profesorado que imparte docencia no grupo, coordinado pola persoa titora, valorar a evolucin de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a sa madurez acadmica en relacin cos obxectivos xerais do bacharelato.
416
9. Os departamentos didcticos organizarn o proceso de acreditacin dos coecementos previos das materias que as o precisen, segundo o establecido no artigo 3.7 desta orde. 10. Haber, cando menos, tres sesins de avaliacin ao longo do curso, podendo coincidir a terceira sesin coa avaliacin final do perodo ordinario. Haber, as mesmo, unha sesin de avaliacin logo da realizacin das probas extraordinarias. 11. A persoa titora do grupo consignar nas actas a nota da materia ou materias que, de ser o caso, o alumnado cursase noutro centro ou polo rxime de ensinanza de persoas adultas e cuxa cualificacin ser recibida a travs da direccin do centro mediante copia da acta especfica do centro onde foi cursada. 12. Os resultados da avaliacin expresaranse mediante cualificacins numricas de cero a dez, sen decimais, considerando negativas as inferiores a cinco. Nas actas de avaliacin da convocatoria da proba extraordinaria, se o alumnado non se presentase a ela, consignarase como non presentado. 13. O profesorado avaliar tanto a aprendizaxe do alumnado coma o proceso de ensinanza e a sa prctica docente. Artigo 8.- Documentos oficiais de avaliacin. 1. Os documentos oficiais de avaliacin do bacharelato son as actas de avaliacin, o expediente acadmico, o historial acadmico e o informe persoal por traslado. 2. O historial acadmico de bacharelato e o informe persoal por traslado son os documentos bsicos. Debern recoller sempre a norma da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria que establece o currculo correspondente e, cando tea que producir efectos fra do mbito da Comunidade Autnoma de Galicia, aterase ao disposto no artigo 36.3 da Lei 30/1992, do 26 de novembro, de rxime xurdico das administracins pblicas e do procedemento administrativo comn. 3. As actas de avaliacin estenderanse para cada un dos cursos e pecharanse ao remate do perodo lectivo ordinario e logo da convocatoria das probas extraordinarias. Comprendern a relacin do alumnado que compn o grupo, xunto cos resultados da avaliacin das materias. En segundo curso figurar o alumnado con materias non superadas no curso
417
anterior e recollern, as mesmo, a proposta de expedicin do ttulo de bacharel. Sern asinadas por todo o profesorado do grupo e levarn o visto e prace do director ou directora do centro. Os centros privados remitirn un exemplar das actas finais ordinarias e extraordinarias ao instituto de educacin secundaria a que estean adscritos. Unha copia das actas finais ser remitida ao Servizo Provincial de Inspeccin Educativa. A persoa responsable da secretara do centro educativo velar polo arquivo e custodia dos documentos. 4. O expediente acadmico do alumnado incluir os datos de identificacin do centro e da alumna ou alumno, as como a informacin relativa ao proceso de avaliacin. No expediente acadmico quedar constancia dos resultados da avaliacin, das propostas de promocin e titulacin e, se o caso, das medidas de atencin diversidade adoptadas. A custodia e arquivo dos expedientes acadmicos correspndelle persoa responsable da secretara do centro educativo. 5. O historial acadmico do bacharelato ser estendido en impreso oficial e levar o visto e prace do director ou directora, e ter valor acreditativo dos estudos realizados. Recoller os datos identificativos da alumna ou do alumno, as materias cursadas en cada un dos dous cursos e os resultados da avaliacin, tanto da final ordinaria coma da extraordinaria, a nota media do bacharelato ao seu remate as como a informacin relativa aos cambios de centro. O arquivo e custodia corresponde persoa responsable da secretara do centro educativo. A inspeccin educativa supervisar o cumprimento e custodia dos historiais acadmicos. 6. O informe persoal por trasladoo documento en que se consignar a informacin que resulte necesaria para a continuidade do proceso de aprendizaxe do alumnado cando se traslade a outro centro sen ter rematado o curso e conter, cando menos, os resultados das avaliacins parciais que se realizasen. 7. A obtencin e tratamento dos datos persoais do alumnado, e en especial, os contidos nos documentos oficiais a que se refire esta orde, a sa cesin duns centros a outros e a adopcin de medidas que garantan a seguridade e confidencialidade dos devanditos datos, someterase ao disposto na lexislacin vixente en materia de proteccin de datos de carcter persoal e na disposicin adicional vixsimo terceira da Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin.
418
8. Os documentos de avaliacin axustaranse aos modelos que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Artigo 9.- Promocin. 1. Ao finalizar o primeiro curso e como consecuencia do proceso de avaliacin, o profesorado de cada alumna e de cada alumno adoptar a decisin sobre a sa promocin ao segundo curso. 2. As alumnas e os alumnos conseguirn a promocin ao segundo curso cando superen todas as materias cursadas ou tean avaliacin negativa en das materias como mximo. 3. O alumnado que conseguise a promocin ao segundo curso con materias avaliadas negativamente deber cursalas ao longo do curso. Os centros educativos organizarn as actividades de seguimento, recuperacin e avaliacin das materias pendentes, tendo en conta que a avaliacin destas materias ter que ser anterior das materias de segundo curso. Artigo 10.- Permanencia dun ano mis nun mesmo curso. 1. O alumnado poder permanecer cursando bacharelato no rxime ordinario, con carcter xeral, un mximo de catro anos, consecutivos ou non. 2. O alumnado que non consiga a promocin ao segundo curso deber permanecer un ano mis no primeiro, cursndoo de novo na sa totalidade se o nmero de materias avaliadas negativamente superior a catro. 3. O alumnado que non consiga a promocin ao segundo curso e tea tres ou catro materias con avaliacin negativa poder optar por: a) Repetir o curso na sa totalidade. b) Cursar as materias de primeiro con avaliacin negativa e completar con das ou tres materias de segundo curso que non coincidan no seu horario coas de primeiro que estean suspensas. Estas materias de segundo curso en ningn caso pertencern a aquelas que tean igual denominacin, de aprendizaxes progresivas nin s que requiran coecementos de materias de primeiro non superadas. 4. A matrcula e avaliacin destas materias de segundo curso tern carcter condicional, sendo necesario estar en condicins de promocionar
419
nos termos establecidos na epgrafe 2 do artigo 9 desta orde para que poidan ser avaliadas. 5. O alumnado menor de idade que opte pola opcin b) do punto 3 deber contar coa autorizacin da sa nai/pai ou persoa que tea a titora legal. 6. O alumnado que, ao finalizar o segundo curso, tea avaliacin negativa nalgunha materia, poder matricularse destas sen necesidade de cursar de novo as materias superadas. 7. O alumnado que estea nas circunstancias do punto anterior, poder solicitarlle direccin do centro educativo a asistencia s clases das materias xa superadas de segundo curso, sen ter que ser avaliado nestas, e deber cumprir coas mesmas obrigas que o resto do alumnado do grupo. Artigo 11.- Anulacin da matrcula. 1. O alumnado poder solicitar a anulacin de matrcula direccin do centro educativo, antes do 30 de abril, cando circunstancias de enfermidade prolongada, incorporacin a un posto de traballo ou obrigas de tipo familiar ou persoal impidan seguir, en situacin normal, os estudos. 2. A solicitude, que estar acompaada das xustificacins pertinentes, ser resolta nun prazo de 10 das pola direccin do centro. No caso dos centros privados, a competencia da dita anulacin corresponderalle ao director ou directora do centro pblico a que estea adscrito. Artigo 12.- Titulacin. 1. Obter o ttulo de bacharel o alumnado que curse satisfactoriamente o bacharelato en calquera das sas modalidades. Este ttulo ter efectos acadmicos e laborais. 2. Para obter o ttulo de bacharel ser necesario ter avaliacin positiva en todas as materias dos dous cursos desta etapa. 3. A nota media do bacharelato ser a media aritmtica das cualificacins de todas as materias que configuran a modalidade cursada, arredondada centsima mis prxima e, en caso de equidistancia, superior. 4. O alumnado que finalice as ensinanzas profesionais de msica e danza obter o ttulo de bacharel se supera as materias comns do bacharelato.
420
Artigo 13.- Orientacin e titora. 1. Cada grupo de alumnas e alumnos contar cunha persoa titora de entre as que desempean docencia nel. 2. A persoa titora coordinar as sesins de avaliacin, as como as relacins coas familias do alumnado do seu grupo. Artigo 14.- Autonoma dos centros. 1. A comisin de coordinacin pedagxica dos centros educativos elaborar as concrecins curriculares a travs dos departamentos didcticos e de acordo cos criterios establecidos polo claustro, e sern includas no proxecto educativo. As ditas concrecins, ademais dos obxectivos, contidos e criterios de avaliacin de cada unha das materias, incluirn, cando menos, os elementos seguintes: a) Contribucin, desde cada unha das materias, aos proxectos lingstico, lector, de tecnoloxas da informacin e comunicacin e ao plan de convivencia. b) Lias metodolxicas xerais desde as que se impulse o traballo ben feito, o esforzo, a autonoma persoal, o traballo cooperativo, elaboracin de proxectos que sexan obxecto de exposicin e debate entre o alumnado, unha formacin en valores democrticos que prepare ao alumnado para a resolucin pacfica de conflitos, o respecto pola diversidade, o rexeitamento da violencia de xnero e, en definitiva, que estea preparado para pertencer a unha cidadana democrtica. c) Lias xerais de atencin diversidade. Organizacin das actividades de reforzo das materias, como obriga do profesorado. d) Criterios sobre a avaliacin e promocin do alumnado. Organizacin das actividades de seguimento, recuperacin e avaliacin das materias pendentes. Organizacin dos procedementos que permitan ao alumnado acreditar os coecementos necesarios en determinadas materias. e) Completar o nmero de materias impartidas en lingua galega para dar cumprimento ao establecido no Decreto 124/2007 polo que se regula o uso e promocin do galego no sistema educativo.
421
2. Os equipos directivos dos centros propiciarn relacins co resto de institucins e asociacins do contorno que posibiliten a participacin de toda a comunidade educativa.
Disposicins adicionais
PRIMEIRA.- ENSINANZA
DE RELIXIN.
1. O alumnado maior de idade ou os seus pais/nais ou titores legais mentres sexa menor decidirn sobre cursar ou non ensinanzas de relixin no momento de formalizar a sa matrcula. O alumnado que opte por non recibir ensinanzas de relixin permanecer nos centros educativos. 2. O currculo da materia de relixin catlica e das diferentes confesins relixiosas con que o Estado espaol ten subscritos acordos de cooperacin en materia educativa ser competencia, respectivamente, da xerarqua eclesistica e das correspondentes autoridades relixiosas. 3. A avaliacin da materia de relixin catlica realizarase nos mesmos termos e cos mesmos efectos ca a das outras materias do bacharelato. A avaliacin doutras confesins relixiosas axustarase ao establecido nos acordos de colaboracin en materia educativa subscritos con elas polo Estado espaol. Coa finalidade de garantir o principio de igualdade e a libre concorrencia, as cualificacins desta materia non computarn na obtencin da nota media para os efectos de acceso universidade, a ciclos superiores de formacin profesional e a outros estudos nin nas convocatorias para a obtencin de bolsas e axudas ao estudo en que deban entrar en concorrencia os expedientes acadmicos. SEGUNDA.- ENSINANZAS
IMPARTIDAS EN LINGUAS ESTRANXEIRAS.
1. Os centros educativos podern impartir algunha das materias do currculo de bacharelato nunha lingua estranxeira, dentro do programa de seccins bilinges. Esta decisin quedar expresada no proxecto lingstico que forma parte do proxecto educativo de cada centro. 2. Os centros que impartan algunha materia en lingua estranxeira aplicarn en todo caso os criterios de admisin do alumnado establecidos de forma xeral, sen inclur criterios lingsticos.
422
TERCEIRA.- ASIGNACIN
DE MATERIAS DE BACHARELATO S ESPECIALIDADES SECUNDARIA.
DOCENTES DOS CORPOS DE CATEDRTICOS E DE PROFESORADO DE ENSINANZA
a) Ciencias para o mundo contemporneo ser impartida por profesorado das especialidades de bioloxa e xeoloxa e de fsica e qumica. b) Anatoma aplicada ser impartida por profesorado da especialidade de bioloxa e xeoloxa. c) Deseo, tcnicas de expresin grfico-plstica e volume sern impartidas por profesorado da especialidade de debuxo. d) Historia da arte ser impartida por profesorado da especialidade de xeografa e historia. e) Filosofa e cidadana ser impartida por profesorado da especialidade de filosofa. f) Artes escnicas ser impartida por profesorado da especialidade de lingua castel e literatura e de lingua galega e literatura. g) Anlise musical I e II, historia da msica e da danza e linguaxe e prctica musical sern impartidas por profesorado da especialidade de msica. h) Antropoloxa ser impartida por profesorado das especialidades de filosofa e xeografa e historia. Terase en conta que: -A materia de anatoma aplicada poder ser atribuda ao profesorado que estea en posesin do ttulo superior de danza. -A materia de historia da arte poder ser impartida polo profesorado do corpo de catedrticos ou profesores de ensino secundario da especialidade de debuxo que estea en posesin dun ttulo de licenciado en belas artes ou grao equivalente. -A materia de artes escnicas poder ser atribuda ao profesorado que estea en posesin do ttulo superior de arte dramtica. -As materias de anlise musical I e II e de linguaxe e prctica musical podern ser atribudas ao profesorado que estea en posesin do ttulo superior de msica.
423
-A materia de historia da msica e da danza poder ser atribuda ao profesorado que estea en posesin do ttulo superior de msica ou o ttulo superior de danza.
Disposicins transitorias
PRIMEIRA.- CALENDARIO
DE APLICACIN.
No curso 2008-2009 implantaranse as ensinanzas correspondentes ao primeiro curso do bacharelato. No curso 2009-2010 implantaranse as correspondentes ao segundo curso, de acordo co disposto no Real decreto 806/2006, do 30 de xuo, polo que se establece o calendario de aplicacin da nova ordenacin do sistema educativo. Durante o curso 2008-2009 o 2 curso de bacharelato rexerase polo Decreto 231/2002, do 6 de xuo, polo que se modifica o Decreto 275/1994 (DOG do 15 de xullo de 2002), polo que se establece o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. SEGUNDA.- VALIDEZ
DO LIBRO DE CUALIFICACINS DE BACHARELATO.
Os libros de cualificacins de bacharelato tern efectos de acreditacin, segundo o establecido na lexislacin vixente, ata a finalizacin do curso 2007-2008. Ao finalizar o dito curso, pecharanse mediante dilixencia oportuna e inutilizaranse as pxinas restantes. A citada dilixencia, asinada pola secretaria ou secretario do centro e co visto e prace do director ou directora, consignarase nos seguintes termos: Dilixencia para facer constar que este libro de escolaridade de bacharelato queda pechado de acordo co establecido na disposicin transitoria segunda do Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece o currculo do bacharelato para a Comunidade Autnoma de Galicia. Cando a apertura do historial acadmico supoa a continuacin do anterior libro de escolaridade, reflectirase naquel documento a serie e o nmero correspondente. Estas circunstancias figurarn igualmente no correspondente expediente acadmico.
424
TERCEIRA.- NORMAS
DE APLICACIN PARA O ALUMNADO QUE INICIOU OS SEUS
ESTUDOS SEGUNDO O ESTABLECIDO NO
DECRETO 231/2002,
DO
DE XUO.
O alumnado que no ano acadmico 2008-2009 tea que repetir o primeiro curso de bacharelato cursar os seus estudos segundo o establecido no Decreto 126/2008, do 19 de xuo. Para o alumnado que no ano acadmico 2008-2009 inicie os estudos de segundo curso de bacharelato ou repita este curso, cunha ou das materias pendentes de primeiro, a avaliacin das materias pendentes de primeiro curso axustarase aos currculos establecidos no Decreto 231/2002, do 6 de xuo. No curso 2009-2010 as materias pendentes de primeiro curso adaptaranse aos currculos establecidos no Decreto 126/2008, do 19 de xuo. O alumnado que no ano acadmico 2009-2010 tea que repetir o segundo curso de bacharelato cursar os seus estudos segundo o establecido no Decreto126/2008, do 19 de xuo. O alumnado que no ano acadmico 2008-2009 ou anteriores cursara as ensinanzas de segundo curso de bacharelato de acordo co establecido no Decreto 231/2002, do 6 de xuo, e repita con tres ou menos materias, durante os anos 2009/2010 e 2010/2011, ser avaliado destas segundo os currculos establecidos no citado decreto. O alumnado que ao remate do curso 2010-2011 non tea finalizado o bacharelato, adaptar as sas ensinanzas estrutura establecida no Decreto126/2008, do 19 de xuo.
NICA.- QUEDAN
DERROGADAS AS SEGUINTES ORDES:
a) Orde do 1 de marzo de 1995 pola que se regula a avaliacin e cualificacin dos alumnos e das alumnas que cursan o bacharelato establecido na Lei orgnica 1/1990, do 3 de outubro, de ordenacin xeral do sistema educativo.
425
b) Orde do 4 de xullo de 2002 pola que se regula a organizacin acadmica do bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia. As como aquelas disposicins de igual ou inferior rango en todos aqueles aspectos que se opoan ao establecido nesta orde.
Primeira.- Autorzase a Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa para tomar as medidas precisas para a execucin desta orde. Segunda.- Esta orde entrar en vigor o da da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia.
Santiago de Compostela, 24 de xuo de 2008. LAURA SNCHEZ PIN Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
426
Resolucin do 11 de setembro de 2008, da Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa, pola que se establecen os modelos dos documentos oficiais de avaliacin do bacharelato.
O Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, establece no seu artigo 13.8 que os documentos oficiais de avaliacin do bacharelato son o expediente acadmico, as actas de avaliacin, o informe persoal por traslado e o historial acadmico e determina que a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria regular os procedementos e os documentos necesarios para levar a cabo a avaliacin do alumnado, as como a sa supervisin e custodia. A Orde do 24 de xuo de 2008 pola que se desenvolve a organizacin e o currculo das ensinanzas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, no seu artigo 8.8 establece que os documentos de avaliacin se axustarn aos modelos que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria e na sa disposicin derradeira primeira autoriza a Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa para tomar as medidas precisas para a execucin desta orde. De conformidade co exposto, a Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa
RESOLVE:
Primeiro.- Facer pblicos os modelos dos documentos oficiais de avaliacin no bacharelato: actas de avaliacin, anexo I; expediente acadmico, anexo II; historial acadmico, anexo III; e informe persoal por traslado, anexo IV. Segundo.- Esta resolucin entrar en vigor o da seguinte ao da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia. Santiago de Compostela, 11 de setembro de 2008. MARA JOS PREZ MARIO Directora xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa
427
428
429
430
431
ANEXO I Claves das materias

Clave
AnAp AMus Antr ArEs AtEd Bio BiXe CmC CTA CAu DA DT De EcoE Eco EF El EFiD FiCT FiC FQ Fis Fr 2Fr Gr HArt HFi HEs HmC HMD Ing
Materias
Anatoma aplicada Anlise musical Antropoloxa Artes escnicas Atencin educativa Bioloxa Bioloxa e xeoloxa Ciencias para o mundo contemporneo Ciencias da terra e ambientais Cultura audiovisual Debuxo artstico Debuxo tcnico Deseo Economa de empresa Economa Educacin fsica Electrotecnia tica e filosofa do dereito Filosofa da ciencia e tecnoloxa Filosofa e cidadana Fsica e qumica Fsica Lingua estranxeira - francs 2 lingua estranxeira - francs Grego Historia da arte Historia da filosofa Historia de Espaa Historia do mundo contemporneo Historia da msica e da danza Lingua estranxeira - ingls
432
Clave
2Ing Lat LCeL LGeL LUn LPM MatA Mat MEN Ms Qui RelC RelOu Tec TEGP TIC Vol XeHG Xeo
Materias
2 lingua estranxeira - ingls Latn Lingua castel e literatura Lingua galega e literatura Literatura universal Linguaxe e prctica musical Matemticas aplicadas s ciencias sociais Matemticas Mtodos estatsticos e numricos Msica Qumica Relixin catlica Relixin (outras) Tecnoloxa industrial Tcnicas de expresin grfico-plstica Tecnoloxas da informacin e comunicacin Volume Xeografa e historia de Galicia Xeografa
433
434
435
436
437
438
439
440
CAPTULO IV
Materias optativas
CAPTULO IV Materias optativas

Orde do 25 de xuo de 2008 pola que se establece a relacin de materias optativas do bacharelato, o seu currculo e se regula a sa oferta.
O Estatuto de autonoma de Galicia, no seu artigo 31, dispn que competencia plena da Comunidade Autnoma galega o regulamento e administracin do ensino en toda a sa extensin, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuzo do disposto no artigo 27 da Constitucin e nas leis orgnicas que, conforme o punto primeiro do seu artigo 81, o desenvolvan, e das facultades que lle atribe ao Estado o artigo 149.1.30 da Constitucin. A Lei orgnica 2/2006, do 3 de maio, de educacin, no seu artigo 34.7 establece que corresponde s administracins educativas a ordenacin das materias optativas, e o Real decreto 1467/2007, do 2 de novembro, polo que se establece a estrutura do bacharelato e se fixan as sas ensinanzas mnimas, determina que as administracins educativas regularn as materias optativas do bacharelato. O Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, determina no seu artigo 8 que os centros docentes ofertarn materias optativas en conformidade co que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Cmpre, polo tanto, que esta Administracin educativa proceda a regular nesta materia. De conformidade co exposto e no uso da habilitacin normativa que figura na disposicin derradeira primeira do Decreto 126/2008, do 19 de xuo, a conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
443
DISPN:
Artigo 1.- Obxecto e mbito de aplicacin. 1. A presente orde ten por obxecto establecer a relacin de materias optativas do bacharelato, o seu currculo e regular a sa oferta. 2. Esta orde ser de aplicacin en todos os centros dependentes da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria que impartan estas ensinanzas. Artigo 2.- Finalidade e carga horaria das materias optativas. 1. As materias optativas no bacharelato contriben a completar a formacin do alumnado en aspectos propios da modalidade elixida ou ampliando a propia formacin xeral. 2. As materias optativas tern a mesma carga horaria que as materias de modalidade. Artigo 3.- Materias optativas. 1. Os centros educativos ofertarn, en calquera das modalidades que impartan, as materias optativas seguintes: msica, segunda lingua estranxeira e tecnoloxas da informacin e comunicacin. 2. As materias de modalidade, de entre as impartidas no centro ou aquelas materias doutras modalidades para as que conten con profesorado e recursos, de cada un dos cursos, podern ser ofertadas como materias optativas no seu curso correspondente. 3. As mesmo, podern ser ofertadas en calquera das modalidades de bacharelato, sempre que a organizacin e os recursos do centro o permita, as materias optativas seguintes: antropoloxa, tica e filosofa do dereito, filosofa da ciencia e da tecnoloxa, mtodos estatsticos e numricos e xeografa e historia de Galicia. 4. Os centros educativos concretarn a sa oferta de materias optativas que formar parte do proxecto educativo. 5. Como anexo a esta orde inclese o currculo das materias: antropoloxa, tica e filosofa do dereito, Filosofa da ciencia e tecnoloxa, mtodos estatsticos e numricos, msica, segunda lingua estranxeira, tecnoloxas da informacin e comunicacin e xeografa e historia de Galicia.
444
Captulo IV: Materias optativas
Artigo 4.- Distribucin das materias optativas. 1. O alumnado cursar unha materia optativa en cada un dos dous cursos de bacharelato. 2. As materias optativas sern ofertadas coa distribucin seguinte: antropoloxa, msica, segunda lingua estranxeira e tecnoloxas da informacin e comunicacin, en primeiro; tica e filosofa do dereito, filosofa da ciencia e tecnoloxa, mtodos estatsticos e numricos, segunda lingua estranxeira e xeografa e historia de Galicia, en segundo. As materias de modalidade s podern ser cursadas como optativas no curso que lles corresponde, 1 ou 2. 3. As materias de modalidade, cursadas como optativas, no caso de ser de aprendizaxes progresivas, podern ser cursadas en primeiro e segundo curso. Neste caso o alumnado ter que ter superada a de primeiro para ser avaliado da de segundo curso. 4. Se o alumnado optase por unha materia de modalidade das que precisan coecementos previos, deber acreditalos tendo cursado previamente a materia que corresponda ou mediante o procedemento establecido para tal efecto polo centro. Artigo 5.- Requisitos para a oferta das materias optativas. 1. As materias optativas debern contar cun nmero mnimo de 10 alumnas e alumnos. Coa finalidade de atender a diversidade en mbitos rurais, pequenos ncleos de poboacin e/ou outras circunstancias que as o aconsellen, podern impartirse con cinco alumnas ou alumnos, sempre con carcter extraordinario. Neste caso precisar da autorizacin expresa da delegacin provincial da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. 2. As ensinanzas das materias de electrotecnia e tecnoloxa industrial s podern ser impartidas como optativas naqueles centros que tean os recursos especficos para estas materias.
Queda derrogada a Orde do 2 de maio de 1996 pola que se publica a relacin de materias optativas do bacharelato, se establece o currculo destas materias e se regula a sa oferta.
445
Primeira.- Autorzase a persoa titular da Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa para tomar as medidas precisas para a execucin desta orde. Segunda.- Esta orde entrar en vigor o da seguinte ao da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia.
Santiago de Compostela, 25 de xuo de 2008. LAURA SNCHEZ PIN Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
446
ANEXO
ANTROPOLOXA INTRODUCIN. Unha das caractersticas do ser humano preguntarse sobre si mesmo, polo seu ser e polo sentido da sa existencia. Non obstante, na medida de que existe unha multitude de materias que pretenden facerse cargo dalgn aspecto da realidade humana, faise necesaria unha reflexin interdisciplinar na que converxan os saberes de carcter social e humano coas achegas dalgunhas ciencias naturais. Esta perspectiva multidimensional, comparativa e global a que pode achegar unha antropoloxa xeral, na cal o enfoque filosfico proporciona as claves que permiten realizar as conexins entre o material achegado polos distintos enfoques particulares, o que a converte nunha materia de especial interese para o alumnado do bacharelato. En consecuencia, o seu obxectivo non ser analizar as formas particulares da cultura, senn proporcionar os instrumentos cognitivos, operativos e mesmo afectivos necesarios que lle proporcionen ao alumnado unha base firme en que se apoiar, vez que considera de forma crtica a sociedade da que forma parte e a global que se est a construr; mentres cuestiona e reflexiona sobre as crenzas e valores herdados do seu contorno intelectual ou da tradicin, non co fin de cambiar necesariamente o punto de vista propio, senn de ensanchalo tendo en conta outras perspectivas. A materia de antropoloxa, tendo en conta os obxectivos xerais da etapa e as capacidades que a materia pode contribur a desenvolver no alumnado, achega unha seleccin de contidos que se adecuan aos seus intereses acadmicos e aos campos profesionais que se dirixe, que lle permitan afondar en cuestins xa abordadas noutras materias (filosofa, bioloxa, linguas, historia, economa, arte, etc.) coas que estn ou xa teen entrado en contacto, proporcionndolle unha perspectiva sinttica e non s unificadora. OBXECTIVOS. 1. Adquirir unha visin cientfica do ser humano, atendendo sa dimensin biolxica e a cultural.
447
2. Coecer, comprender e asumir as diferenzas e valorar a sa importancia para a supervivencia da especie nun mundo cada vez mis intercomunicado. 3. Adoptar, fronte ao feito da diversidade cultural e biolxica, unha perspectiva integradora, que supere o etnocentrismo e o relativismo, que posibilite o recoecemento libre de prexuzos e a relacin responsable coas outras persoas. 4. Coecer, analizar e comprender os procesos que conforman a natureza e a cultura humanas. 5. Fomentar actitudes de tolerancia que faciliten o dilogo entre as culturas. 6. Adquirir unha comprensin global do humano, a partir das achegas dos distintos campos da antropoloxa, das distintas ciencias humanas, sociais e naturais. 7. Valorar as achegas desde variadas perspectivas, como facilitadoras das claves que permiten realizar a conexin e a interpretacin crtica dos diferentes materiais antropolxicos. 8. Coecer a especificidade dos estudos antropolxicos, familiarizarse cos seus mtodos de traballo especficos e aplicalos ao estudo do contorno prximo, a fin de mellorar o coecemento e valorar o patrimonio cultural de Galicia. 9. Transferir os coecementos adquiridos anlise dos problemas fundamentais do mundo actual co fin de comprender as sas causas e implicarse activamente nas sas solucins. CONTIDOS. A
ANTROPOLOXA COMO CAMPO DE ESTUDO.
-Caractersticas, obxecto e mtodo dos estudos antropolxicos. -Principais ramas da antropoloxa. -Relacin da antropoloxa con outras ciencias humanas. A
PERSOA HUMANA.
-Fundamento biolxico da cultura. O proceso de hominizacin.
448
-A teora da unidade da especie humana no evolucionismo. -Raza, cultura, herdanza e medio. -Natureza, cultura e sociedade. -Interiorizacin de valores e patrns culturais. -A diversidade cultural. -A racionalidade e as lxicas culturais. Alteridade e unidade das culturas. -O cambio cultural. Diversidade e progreso. PALABRAS
E SMBOLOS.
-A cultura como orde simblica. -Smbolos e comunicacin. -Linguaxe e cultura. Comunidades lingsticas. -O poder das palabras e os nomes. Linguaxe e poder. -A arte e as sas implicacins socioculturais -Mito, rito, maxia e relixin. -O saber e a educacin. RELACINS
INTERPESOAIS E ORGANIZACIN SOCIAL.
-Espazo e parentesco. A pertenza a un contexto social. Os roles. -Conflito e orde. Manexo do conflito. -A base das institucins legais. -As sociedades pre-estatais. A poltica no Estado. -A desigualdade. Os efectos do colonialismo sobre as sociedades primitivas. Descolonizacin e dependencia. -A sociedade global. NATUREZA
HUMANA, LIBERDADE E DIGNIDADE.
-A estrutura especfica do ser humano. Indeterminacin, liberdade.
449
-A dimensin temporal da vida humana: tempo, vida e historia. A conciencia da morte. -Do pracer e a dor ao sentimento moral. O descubrimento do outro e a conciencia moral. Sentimentos e teoras. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Relacionar a informacin procedente de diversas reas do saber para comprender as caractersticas que constiten os trazos universais que definen a especie humana e as variantes das distintas poboacins. Pretndese comprobar a capacidade do alumnado para identificar os diferentes factores que confluron no proceso de hominizacin e a sa interaccin na conformacin dos trazos especficos da especie, factores que explican as variacins e diferenzas das distintas poboacins, desmontando os prexuzos raciais. 2. Identificar e explicar os distintos elementos e estruturas que conforman unha cultura. Con este criterio pretndese comprobar se as alumnas e os alumnos son quen de identificar os compoentes mis relevantes dunha cultura e de integralos nunha concepcin global; as mesmo se comprende os mecanismos de transmisin entre distintas xeracins e os factores explicativos do cambio cultural. 3. Describir, analizar e explicar, usando conceptos adecuados, algn elemento cultural do seu contorno, e comparalo con outras manifestacins culturais, establecendo semellanzas e diferenzas. Pretndese comprobar con este criterio a capacidade do alumnado para transferir o aprendido ao mbito prximo, reflexionar sobre un feito cultural determinado, evitando simplificacins; as mesmo, verificarase a presenza de criterios de comparacin obxectiva entre distintas culturas, adoptando un punto de vista que supere prexuzos etnocntricos. 4. Participar en debates sobre cuestins de actualidade, relativas s relacins entre distintos modos de vida, usando un vocabulario apropiado e argumentos pertinentes. Pretndese verificar a capacidade do alumnado para interesarse polos problemas suscitados pola convivencia entre persoas de distintas culturas, as como para adoptar posturas de respecto e tolerancia. Bscase, as mesmo, comprobar a sa capacidade de achegar argumentos.
450
5. Realizar snteses integradoras a partir de achegas tericas traballadas, e informacin adquirida en distintas fontes. Trtase de comprobar se o alumnado quen de contrastar e relacionar informacin variada sobre os temas obxecto de traballo. O seu grao de capacidade para reflexionar, desde unha perspectiva filosfica, sobre cuestins relativas identidade humana e dignidade da persoa. 6. Elaborar un traballo de investigacin sobre algn aspecto cultural do contorno. Con este criterio comprobarase a capacidade de utilizar a reflexin, contrastar opinins, chegar a conclusins e resumir os coecementos adquiridos a travs de mtodos e tcnicas de traballo especficos na investigacin antropolxica. TICA E FILOSOFA DO DEREITO INTRODUCIN. As sociedades contemporneas son complexas. A diversidade cultural e ideolxica que as conforma precisa dunha formacin da sa cidadana que lle permita afrontar os retos inherentes a ese pluralismo en continua transformacin e adaptacin. Por iso, o recoecemento da soberana e da autonoma moral das persoas, xuntamente coa aceptacin do pluralismo ideolxico e cultural presente no seo da sociedade constiten a base dun Estado democrtico. Pretndese, xa que logo, unha explicitacin consciente e crtica dos principios ticos sobre os que se asenta a convivencia dentro dun Estado democrtico de dereito as como o desenvolvemento de actitudes de respecto, tolerancia e solidariedade que permitan unha cooperacin activa e responsable na construcin dun contorno social xusto. Esta materia debe contribur ao desenvolvemento da conciencia crtica do alumnado e da sa capacidade para elaborar racional e autonomamente principios e normas universais. Presenta os seus contidos estruturados en cinco bloques: Xnese da moralidade, historicidade dos cdigos morais, autonoma e moralidade, o ben moral, moral e contrato social.
451
OBXECTIVOS. 1. Analizar, contrastar e interpretar informacins diversas sobre os diferentes aspectos das condutas e cdigos morais, realizando actividades de documentacin e de indagacin. 2. Comprender os diferentes tipos e niveis de conciencia moral valorando o desenvolvemento dunha racionalidade crtica e autnoma. 3. Desenvolver formas de racionalidade dialxica adoptando actitudes de empata, respecto e tolerancia. 4. Coecer a travs da anlise de textos e luz das diversas teoras ticas as interpretacins sobre o desenvolvemento moral, tanto persoal como social. 5. Analizar e comprender as relacins entre moral e dereito desde a perspectiva da xustiza como ideal de imparcialidade. 6. Valorar a existencia de actitudes morais crticas, orientadas a promover un ordenamento legal mis xusto. 7. Comprender que a dignidade humana ten a sa base na liberdade e autonoma moral do individuo, asumindo a razn moral como gua ltima de todo esforzo de emancipacin, tanto individual como colectiva. 8. Desenvolver procedementos de busca, anlise e exposicin da informacin, acompaados dunha actitude de constancia no traballo e rigor no uso dos conceptos. CONTIDOS. XNESE
DA MORALIDADE.
-Races antropolxicas da liberdade. -A socialidade constitutiva do ser humano. -A constitucin cultural de normas e valores morais e a sa reproducin a travs dos procesos de socializacin. -Cdigos morais e reflexin tica. -Reconstrucin reflexiva de procesos de xeracin de normas e valores e da sa reproducin, a partir da anlise de contextos reais facilmente observables.
452
-Identificacin e anlise na prctica de diversos mecanismos e axentes de socializacin moral con especial nfase nos que operan a travs dos medios de comunicacin de masas modernos. -Aprecio pola liberdade en canto apertura de posibilidades para a realizacin humana. -Actitude crtica fronte accin conformadora dos diversos axentes de socializacin moral. HISTORICIDADE
DOS CDIGOS MORAIS.
-Relatividade histrico-cultural das normas e valores morais e etnocentrismo. -Funcionalidade dos cdigos morais e grao de consciencia desta. -Lexitimacin e as variantes: relixiosa, naturalista, contractual. -Recoecemento, anlise e caracterizacin da dobre perspectiva de interpretacin de normas e valores morais concretos. -Planificacin e execucin dalgn pequeno traballo de investigacin sobre as xustificacins e lexitimacins empregadas nalgn proceso histrico de imposicin etnocntrica de valores e normas morais. -Recoecemento e identificacin de posibles actitudes etnocntricas hora de analizar e axuizar valores e normas de culturas alleas. -Tolerancia e respecto con relacin diversidade de cdigos morais, de crenzas e de ideoloxas. -Actitude crtica ante todo tipo de imposicin moral etnocntrica con especial sensibilidade s procedentes da cultura occidental. AUTONOMA
E MORALIDADE.
-Xnese e desenvolvemento da conciencia moral. -Liberdade e racionalidade: a autonoma moral. -Dimensin intersubxectiva da racionalidade moral. -Descubrimento, caracterizacin e xerarquizacin de distintos tipos e modalidades de conciencia moral, a partir da anlise de exemplos concretos.
453
-Recoecemento e anlise dos factores que dificultan a converxencia racional intersubxectiva en conflitos morais, reais ou simulados. -Utilizacin de procedementos de discusin e dilogo que propicien o desenvolvemento dunha racionalidade dialxica e non distorsionada. -Valoracin da racionalidade e da liberdade como fundamento da dignidade humana e como condicin necesaria para unha conduta moral autnoma. -Valoracin do debate e do dilogo non s como procedementos axeitados para a solucin dos conflitos senn tamn como expresins do recoecemento moral dos demais. O
BEN MORAL.
-O ben moral como felicidade. -O ben moral como deber. -Felicidade individual, benestar colectivo e xustiza: o ideal da emancipacin. -Distincin, a travs de exemplificacins, do dobre plano, material e formal-procedemental, de normas e valores morais. -Identificacin, caracterizacin e clasificacin, a travs de anlises de textos extrados en diferentes fontes, das diversas concepcins do ben moral e da sa conexin con determinados postulados filosficos e circunstancias histricas. -Achega de propostas orientadas a contribur elaboracin dun modelo de racionalidade colectiva de carcter emancipatorio. -Aprecio polos esforzos de reflexin tica elaborados ao longo da historia. -Asuncin da primaca da funcin prctica ou moral da razn como gua ltima para a emancipacin, tanto individual coma colectiva. MORAL
E CONTRATO SOCIAL.
-Moral e dereito: o problema da lexitimidade e da obrigatoriedade moral das leis.
454
-tica mnima e xustiza como imparcialidade: fundamentos ticos do Estado democrtico de dereito. -Do Estado democrtico de dereito internacionalizacin dos dereitos humanos. -Anlise e delimitacin dos mbitos e relacins entre moral e dereito a partir de debates sobre casos concretos de conflito entre conciencia moral e legalidade. -Elaboracin e definicin dun conxunto de posibles principios ticos mnimos que expresen o ideal de xustiza como imparcialidade, no marco dunha sociedade pluralista moderna. -Valoracin da existencia de actitudes morais crticas como un modo de contribur ao desenvolvemento dunha orde legal mis xusta. -Valoracin do Estado democrtico de dereito en canto marco formal para a realizacin dos ideais ticos de liberdade, igualdade e solidariedade. -Sensibilidade e actitudes solidarias e de compromiso respecto s situacins de violacin dos dereitos humanos. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Manexar e analizar informacin, procedente de distintos mbitos, referida s producins morais humanas (normas e valores), poendo de relevo aqueles aspectos que teen relacin cos contextos histricos e culturais nos que xorden e operan. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade das alumnas e dos alumnos para descubrir e recoecer o carcter histrico-cultural dos cdigos morais, para reconstrur os procesos de reproducin e transmisin deles as como para diferenciar e analizar os seus diversos planos: graos de consciencia respecto sa funcionalidade, variantes de lexitimacin e proxeccins etnocntricas. 2. Participar en debates e discusins especificamente morais centrados en problemticas do mundo actual. Pretndese verificar a capacidade das alumnas e dos alumnos para adoptar perspectivas empticas, e de respecto e tolerancia fronte a outros
455
puntos de vista ou ideoloxas diferentes, as como a capacidade para argumentar racional e ordenadamente. 3. Analizar textos filosficos pertencentes s principais teoras ticas, as como calquera outro que presente un claro contido moral caracterizando as sas diferentes interpretacins do ben moral, as como os postulados filosficos e as circunstancias histricas que subxacen a eles. Trtase, mediante este criterio, de comprobar a capacidade do alumnado para identificar e expresar con precisin conceptual e terminolxica, non s os trazos bsicos das diferentes teoras ticas filosficas e a sa dependencia das circunstancias histricas en que se elaboraron, senn tamn para descubrir e comprender as diversas interpretacins que do ben moral existen no seo da sociedade actual. 4. Analizar casos reais e hipotticos de dilemas e conflitos entre moralidade e legalidade subliando e caracterizando os supostos tericos a que remiten as diversas argumentacins. Este criterio trata de avaliar a capacidade do alumnado para comprender e caracterizar con precisin a nocin de dereito e a sa conexin cos principios bsicos da moralidade as como o carcter especfico da lexitimidade democrtica fronte a outras modalidades de lexitimacin. O criterio deber verificar, as mesmo, o progreso no desenvolvemento dunha conciencia moral crtica e autnoma. 5. Seleccionar e integrar informacin procedente de diversas fontes en relacin coa problemtica dos dereitos humanos. A travs deste criterio verificarase a capacidade do alumnado para seleccionar e integrar fontes de informacin diferentes, as como para transferir conceptos desenvolvidos ao longo do proceso de aprendizaxe a situacins e acontecementos relevantes da actualidade (discriminacin, tortura, terrorismo, ausencia de liberdades, etc.). O criterio deber verificar, as mesmo, o grao de sensibilidade do alumnado en relacin cos citados problemas. 6. Analizar datos e problemticas orixinadas polo uso en exclusiva dun modelo de racionalidade puramente tecnolxica e instrumental (desastres ecolxicos, derivacin blica da tecnoloxa, etc.). Con este criterio pretndese verificar a capacidade do alumnado para valorar criticamente as diversas funcins e usos da razn as como a
456
capacidade para transferir os conceptos e principios ticos desenvoltos ao longo do proceso de aprendizaxe a situacin concretas reais. FILOSOFA DA CIENCIA E DA TECNOLOXA INTRODUCIN. O desenvolvemento cientfico e tecnolxico o factor que mis influu e infle na configuracin do mundo contemporneo. A importancia crecente deste factor na nosa sociedade exixe que o sistema educativo, ademais de formar nas diversas disciplinas especializadas, promova nos alumnos a adopcin dunha actitude de permanente reflexin crtica tanto acerca dos contidos do coecemento cientfico como acerca das implicacins ambientais, sociais, ticas e polticas da ciencia e a tecnoloxa. O currculo desta materia pretende contribur consecucin de todas as capacidades presentes nos obxectivos do bacharelato, anda que incide especialmente na capacidade para comprender os elementos fundamentais da investigacin e o mtodo cientfico, e para analizar e valorar criticamente as realidades do mundo contemporneo e os antecedentes e factores que inflen nel. Os contidos presntanse agrupados en catro bloques a travs dos cales se aborda o feito da ciencia e a tecnoloxa desde das perspectivas filosficas: a perspectiva epistemolxica e a perspectiva ticopoltica. O senso da reflexin filosfica sobre a ciencia e a tecnoloxa, a caracterizacin das disciplinas cientficas e a sa metodoloxa, a historicidade e o desenvolvemento do coecemento cientfico, e a relacin entre ciencia, tecnoloxa e sociedade constiten os catro eixes arredor dos cales se articulan os contidos dos bloques. Esta materia supn unha reflexin interdisciplinar e integradora acerca das caractersticas comns e especficas de diversas reas e materias en que o alumnado se vn formando. Este propsito de vertebracin reflexiva e sistemtica adquire a posibilidade dun desenvolvemento mis amplo e rigoroso en correspondencia coa madureza psicolxica e intelectual das alumnas e dos alumnos de segundo curso. OBXECTIVOS. A materia de filosofa da ciencia e da tecnoloxa pretende contribur a que o alumnado adquira as seguintes capacidades:
457
1. Analizar, contrastar e interpretar informacins diversas sobre os problemas epistemolxicos e ticopolticos que presentan a ciencia e a tecnoloxa, realizando actividades de documentacin e indagacin e incorporando propia expresin, tanto oral como escrita, o correspondente vocabulario especfico. 2. Comprender o significado e o valor da reflexin filosfica sobre a ciencia e a tecnoloxa, adoptando unha actitude crtica e reflexiva ante os problemas tericos e prcticos presentados por elas. 3. Comprender a historicidade, tanto interna como externa, inherente ao discurso cientfico, analizando a relacin das teoras cientficas co marco econmico, social, poltico e cultural en que se formulan. 4. Relacionar, a travs da lectura e a anlise de textos, as principais teorizacins da filosofa da ciencia actual, distinguindo as semellanzas e as diferenzas tanto no modo de formular os problemas como nas solucins que se propoen. 5. Analizar, avaliar e debater criticamente os fundamentos, posibilidades e lmites do coecemento cientfico e tecnolxico. 6. Distinguir entre o discurso tecnocientfico e o discurso tico-poltico, analizando criticamente os intereses e supostos ideolxicos habitualmente presentes no discurso tecnocientfico e no uso que se fai dos coecementos cientficos e tecnolxicos. 7. Identificar e distinguir entre a reflexin epistemolxica e a reflexin tico-poltica. 8. Adoptar unha actitude crtica ante todo intento de xustificacin das desigualdades sociais mediante investigacins e conclusins que se presentan como cientficas. 9. Valorar os intentos por construr unha sociedade mundial baseada no respecto dos dereitos humanos individuais e colectivos na cal o uso da ciencia e a tecnoloxa se oriente cara convivencia pacfica e cara defensa da natureza. CONTIDOS. Os contidos seleccionados para esta materia presntanse agrupados en catro bloques temticos.
458
O primeiro bloque xira arredor do significado e da historia da reflexin filosfica sobre a ciencia e a tecnoloxa. Os bloques segundo e terceiro abordan os problemas e tpicos fundamentais da epistemoloxa. As, o segundo xira arredor da caracterizacin das disciplinas cientficas e da sa metodoloxa, e o terceiro ten como eixe a comprensin do desenvolvemento do coecemento cientfico. Por ltimo, o cuarto bloque presenta os problemas ambientais, sociais, ticos e polticos relacionados co desenvolvemento cientfico e tecnolxico. A ordenacin didctica dos contidos propostos nos diferentes bloques non ten que seguir necesariamente a orde en que aqu se presentan, senn que pode abordarse o seu tratamento agrupando transversalmente contidos temticos de diferentes bloques. A
REFLEXIN FILOSFICA SOBRE A CIENCIA E A TECNOLOXA.
-A epistemoloxa como metateora da ciencia. -Filosofa moral e poltica da ciencia e a tecnoloxa. -Aproximacin histrica filosofa da ciencia. -Identificacin, caracterizacin e distincin, a partir de textos escritos, dos discursos cientfico-tecnolxico e filosfico, diferenciando, dentro deste ltimo, entre a reflexin epistemolxica e a reflexin tico-poltica. -Construcin de cronoloxas e esquemas conceptuais que permitan localizar e relacionar as escolas e autoras principais da historia da filosofa da ciencia. -Recoecemento, a partir de textos filosficos e cientficos, das principais concepcins da ciencia que se foron sucedendo ao longo da historia, relacionndoas co seu contexto social e cultural. -Recoecemento do valor que as ideas filosficas teen para a comprensin da ciencia e da tecnoloxa. -Curiosidade por coecer as principais concepcins que da ciencia e da tecnoloxa se foron elaborando ao longo da historia e a influencia que os presupostos filosficos exercen no desenvolvemento cientfico e tecnolxico. O
COECEMENTO CIENTFICO E OS SEUS MTODOS.
-As teoras cientficas. Estrutura e caractersticas
459
-Os mtodos nas ciencias. Dedutivo, indutivo e hipottico-dedutivo. -Clasificacin das ciencias. Formais e empricas: naturais e humanas. -Explicacin, comprensin e predicin. -Recoecemento e anlise da estrutura bsica dunha teora cientfica, a partir de exemplos familiares tratados en textos doutras materias. -Aprecio polo carcter estruturado e estruturante do coecemento cientfico, valorando a importancia que teen a clarificacin e o uso preciso e rigoroso dos termos e conceptos no desenvolvemento cientfico. -Actitude crtica fronte s explicacins pseudocientficas. O
DESENVOLVEMENTO DO COECEMENTO CIENTFICO.
-Estrutura, dinmica e fundamentos do coecemento cientfico: da concepcin clsica nova imaxe da ciencia. -O problema da racionalidade na ciencia. Racionalismo versus relativismo. -O debate sobre o valor de verdade da ciencia. Realismo versus instrumentalismo. -Dimensin sociohistrica do coecemento cientfico. -Elaboracin de snteses e comparacins escritas e orais sobre as diferentes posturas filosficas acerca da estrutura da ciencia, o desenvolvemento do coecemento cientfico e a sa fundamentacin, e os problemas da racionalidade e a verdade na ciencia. -Lectura dunha obra sinxela ou fragmentos de obras sobre a filosofa da ciencia, seguida de snteses orais e escritas sobre as lecturas realizadas de xeito individual ou colectivo. -Comentario de textos de historia e filosofa da ciencia. Elementos fundamentais. Estrutura expositiva. Ideas e/ou propostas que contn e comparacin con outras sobre o mesmo tema. -Anlise de casos concretos de investigacin cientfica ou de accin tecnolxica que estean sendo obxecto de debate pblico, a travs de informacins de prensa.
460
-Reflexin crtica ante presupostos ideolxicos subxacentes aos discursos cientficos e tecnolxicos. CIENCIA,
TECNOLOXA E SOCIEDADE.
-Tecnociencia e sociedade: o impacto ambiental e social do desenvolvemento tecnocientfico e a idea de progreso. -Os mitos da ciencia. -tica, poltica e tecnociencia: o control social e democrtico dos usos e fins da tecnociencia. -Debate acerca da relacin entre progreso cientfico e tecnolxico e progreso moral e social. -Valoracin das achegas que a ciencia e a tecnoloxa fan humanidade e toma de conciencia ante o fenmeno de investigacins e actividades tecnocientficas que atentan contra o medio natural e/ou a humanidade. -Achegamento a proxectos sociais, lexislativos e polticos de organizacins ou institucins que denuncian as aplicacins nocivas da ciencia e mais da tecnoloxa e promoven a resituacin das persoas no seu contorno natural e sociocultural. -Sensibilizacin con respecto proteccin do medio natural e actitude crtica ante o uso blico da ciencia e da tecnoloxa. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Obter informacin relevante sobre un tema concreto a partir de materiais adecuados, utilizando fontes diversas, elaborala, contrastala e utilizala criticamente na anlise dos problemas filosficos. Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado para buscar e obter informacin, recorrendo a fontes diversas (desde os coecementos que lle proporcionan outras disciplinas ou os medios de comunicacin, consulta de manuais, dicionarios ou textos especificamente filosficos), as como o seu dominio de destrezas de carcter xeral, como a anlise e a sntese, a clasificacin e a sistematizacin, a comparacin e a valoracin, necesarias para a utilizacin crtica da dita informacin.
461
2. Comentar un texto filosfico atendendo identificacin dos seus elementos fundamentais (problemas, conceptos e termos especficos) e da sa estrutura expositiva (teses, argumentos e conclusins) e diferenciando as propostas que contn doutras posicins posibles sobre o mesmo tema. Este criterio trata de avaliar a capacidade de comprender textos de filosofa da ciencia e da tecnoloxa, mediante a identificacin dos problemas que neles se presentan, a explicacin dos conceptos e termos especficos, o recoecemento das proposicins e argumentos que apoien as teses mantidas as como as conclusins derivadas delas, e o contraste con outras posicins sobre os mesmos problemas. 3. Compoer textos orais ou escritos que expresen de forma clara e coherente o resultado do traballo de comprensin e reflexin, realizado individual ou colectivamente, sobre os problemas filosficos que se estean tratando. Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado para expresar o seu pensamento con claridade, rigor e coherencia, utilizando os termos especficos con propiedade. 4. Realizar, de forma individual ou en grupo, un traballo monogrfico acerca dalgn problema filosfico de interese para o alumnado ou a proposta do profesorado, traballado previamente na aula. Este criterio trata de avaliar a capacidade do alumnado para realizar, coas orientacins pertinentes, pequenos traballos de investigacin sobre algn problema que suscite o seu interese aplicando unha correcta planificacin para a busca de informacin, metodoloxa de traballo axeitada, presentacin coherente e argumentacin contrastada. Permitir, as mesmo, comprobar o grao de autonoma para a realizacin de traballos. 5. Analizar e explicar, relacionndoas e contrastndoas, as ideas principais da actual filosofa da ciencia sobre o desenvolvemento do coecemento cientfico. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade do alumno para comprender e comparar as principais teorizacins da filosofa da ciencia actual sobre a dinmica das teoras cientficas. 6. Analizar e comparar datos e perspectivas tericas diversas sobre os problemas ticos e polticos que presenta o desenvolvemento cientfico e tecnolxico.
462
Con este criterio bscase coecer a capacidade do alumnado para reflexionar sobre as consecuencias sociais do desenvolvemento cientfico e tecnolxico, contrastando diferentes perspectivas ticas e polticas e adoptando un xuzo crtico ao respecto. 7. Participar en debates acerca de temas de actualidade relacionados cos contidos da materia, confrontando posicins filosficas e valorando as sas achegas para a comprensin deses temas. Este criterio trata de coecer a capacidade do alumnado para abordar temas ou feitos de actualidade, adoptando un punto de vista filosfico e confrontando as propias posicins coas mantidas por outros, valorando as achegas da anlise filosfica aos debates do noso tempo sobre a ciencia e a tecnoloxa, as como a riqueza da diverxencia intelectual ben argumentada. As mesmo, permitir coecer a capacidade do alumnado para expresar e contrastar as sas propias ideas, e o respecto polas alleas. MTODOS ESTATSTICOS E NUMRICOS INTRODUCIN. As matemticas proporcionan ferramentas para a creacin de modelos no estudo de diferentes fenmenos. En ocasins posible definir relacins funcionais entre as magnitudes implicadas, obtndose modelos deterministas. Pero moitos fenmenos son tan complexos no seu comportamento e interveen neles tantas magnitudes que precisan de modelos estocsticos para un mellor estudo. Faise necesario, polo tanto, complementar a formacin cientfica xeral que o alumnado de bacharelato acada a partir doutras materias cunha educacin neste pensamento estatstico e probabilstico. Os contidos de estatstica e probabilidade seleccionados para estes mtodos estatsticos e numricos apianse nos estudados na educacin secundaria obrigatoria e nas matemticas do bacharelato, amplindoos nalgns casos. As sucede coas series temporais, coa mostraxe e a estatstica inferencial e coa probabilidade condicionada, que ademais proporcionan bases para modelar e resolver unha gama mis ampla de problemas. As mesmo, os mtodos numricos proporcionan modos de resolucin de problemas, que non poderan abordarse de maneira simblica e que precisan da calculadora ou de programas informticos para a sa realizacin. O emprego destas ferramentas tecnolxicas non s libera tempo de
463
tarefas repetitivas para outras como a reflexin, o razoamento, a toma de decisins e a interpretacin dos resultados, etc., senn que tamn unha axuda no ensino de conceptos e propiedades. Por ltimo, unha metodoloxa baseada na resolucin de problemas faise imprescindible para desenvolver capacidades como a comprensin e o emprego de diferentes linguaxes matemticas, a anlise de datos, a formulacin, comprobacin e aceptacin ou rexeitamento de hipteses, o deseo, emprego e contraste de estratexias, a toma de decisins, etc. Ademais, resolvendo problemas que traten situacins reais, onde os conceptos e mtodos estatsticos e numricos empregados mostran tanto a sa potencia como a sa relevancia. O coecemento dos contidos que se propoen e dalgunhas das mltiples aplicacins que a estatstica ten no mundo biolxico, fsico, social ou poltico proporcinalles aos estudantes as bases para abordar estudos posteriores. As mesmo, cos coecementos adquiridos a travs desta materia pdense analizar diversas situacins cotis ou as informacins que, revestidas dun formalismo estatstico, aparecen nos diferentes medios, contribundo formacin dos alumnos e das alumnas como cidadns autnomos e con criterio propio, e achegndoos s tcnicas nece-sarias para acadar un coecemento mis profundo da complexidade do mundo que nos rodea. OBXECTIVOS. Como resultado do proceso de ensino e aprendizaxe os mtodos estatsticos e numricos no bacharelato contribuirn ao desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Comprender e aplicar os conceptos, procedementos e mtodos estatsticos e numricos na anlise e no modelado de situacins. 2. Relacionar a estatstica e a probabilidade coas outras reas do saber, valorando as achegas que se fan entre elas para o seu respectivo desenvolvemento. 3. Levar a cabo investigacins que requiran a elaboracin de series de datos e a transcricin a tboas, diagramas e grficas como un modo de organizalos e de interpretalos, identificando posibles modelos aos que se axusten e formulando novas cuestins.
464
4. Empregar os coecementos estatsticos adquiridos para analizar os datos e informacins que aparecen en diferentes mbitos, as como na toma de decisins. 5. Valorar actitudes asociadas ao traballo matemtico como a anlise crtica das afirmacins, o cuestionamento das ideas intuitivas, a necesidade de verificacin, a busca dunha medida da incerteza ou a precisin no uso da linguaxe estatstica. 6. Utilizar os mtodos numricos na resolucin de problemas contextualizados, tendo en conta a precisin requirida de acordo coa situacin formulada e valorando a necesidade de verificacin e de interpretacin dos resultados. 7. Empregar os actuais recursos tecnolxicos para obter e procesar informacin, facilitar a comprensin de conceptos e propiedades matemticas, realizar clculos e representacins grficas e servir como ferramenta na resolucin de problemas. CONTIDOS. MOSTRAXE. -Fundamentos probabilsticos. Distribucins de probabilidade. -Poboacin e mostra. Parmetros poboacionais e estatsticos dunha mostra. -Mostraxe. Tipos. -Distribucins dunha mostra. ESTATSTICA
INFERENCIAL.
-Estimacin puntual e por intervalos. -Decisins estatsticas. Hipteses estatsticas. Contraste de hipteses. Clculo das rexins de aceptacin e rexeitamento e formulacin da regra de decisin. -Erros de tipo I e II. Nivel de significacin. Potencia dun contraste. Relacins entre ?, ? e o tamao da mostra.
465
PROBABILIDADE -Probabilidade condicionada.
CONDICIONADA.
-Cadeas de Markov. Distribucins estacionarias. Cadeas absorbentes. -Clasificacin, identificacin e clculo das probabilidades dos estados en cadeas de Markov. SERIES
TEMPORAIS.
-Series de tempo. Compoentes. -Curva de tendencia. Determinacin de curvas de tendencia por diversos mtodos como o axuste por mnimos cadrados. -ndice estacional. ndices cclicos. Variacin irregular. PROGRAMACIN
LINEAL.
-Desigualdades. Inecuacins lineais. -Problema estndar de programacin lineal. Funcin obxectivo. Solucin factible. -Problema dual. -Formulacin e resolucin de problemas de programacin lineal con das variables por mtodos grficos e interpretacin das solucins obtidas. MTODOS
NUMRICOS.
-Dxitos significativos. Truncamento e arrendondamento. Erro acumulado. Erros absoluto e relativo. -Converxencia. -Mtodos de resolucin de ecuacins cunha incgnita. -Mtodos de resolucin de sistemas lineais. -Mtodos de clculo de integrais definidas. Clculo de superficies. -Interpolacin polinmica.
466
CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Tomar decisins ante situacins que se axusten a unha distribucin binomial ou normal, por medio da asignacin de probabilidades aos sucesos correspondentes. Pretndese valorar a capacidade dos alumnos e das alumnas para distinguir se diversos fenmenos aleatorios, discretos ou continuos, seguen a distribucin binomial ou normal; igualmente, valorarase a soltura no manexo das correspondentes tboas para asignarlles probabilidades aos sucesos, analizndoos e decidindo a opcin mis conveniente. 2. Planificar e realizar estudos concretos partindo da elaboracin de enquisas, seleccin da mostra e estudo estatstico dos datos obtidos acerca de determinadas caractersticas da poboacin estudada para inferir conclusins, asignndolles unha confianza medible. Por medio deste criterio intntase poer de manifesto a capacidade de aplicar os conceptos relacionados coa mostraxe para obter datos estatsticos dunha poboacin, e comprobar se os alumnos e as alumnas son capaces de extraer conclusins sobre aspectos determinantes da poboacin de partida. 3. Analizar de forma crtica informes estatsticos presentes nos medios de comunicacin e noutros mbitos, detectando posibles erros e manipulacins na presentacin de determinados datos. O alumnado debe mostrar, a travs deste criterio, unha actitude crtica ante as informacins que, revestidas dun formalismo estatstico, intentan deformar a realidade. Os informes podern inclur datos en forma de tboa ou grfica, parmetros obtidos a partir dela, as como posibles interpretacins. 4. Modelar situacins contextualizadas dos mundos cientfico, tecnolxico, econmico e social, utilizando as cadeas de Markov para estudar a sa evolucin, asignndolles probabilidades aos diferentes estados. Trtase de comprobar se os alumnos e as alumnas identifican certos fenmenos coas cadeas de Markov, se saben distinguir os seus estados e representalos e mais se calculan as probabilidades correspondentes utilizando as operacins con matrices ou outros mtodos.
467
5. Analizar e interpretar cuantitativa e cualitativamente series cronolxicas mediante o estudo das compoentes que aparecen nelas. Trtase de valorar a capacidade de descricin e de interpretacin global, cualitativa e cuantitativamente, das compoentes das series de tempo que representan distintos fenmenos cientficos ou sociais cando veen dadas por unha tboa ou por unha grfica. Valorarase a competencia para calcular e utilizar a curva de tendencia e os ndices cclicos e estacionais como modelos matemticos que permiten realizar predicins. 6. Resolver problemas de optimizacin extrados de situacins reais de carcter cientfico, tecnolxico, econmico e social enunciados na linguaxe natural, traducndoos linguaxe alxbrica, utilizando as tcnicas de programacin lineal e interpretando as solucins obtidas. Intntase comprobar con este criterio se os alumnos e as alumnas son capaces de resolver problemas provenientes de diversos campos, utilizando a linguaxe alxbrica con soltura e a programacin lineal con das variables para obter a solucin. Tamn debe valorarse a capacidade de interpretar os resultados obtidos no contexto do problema formulado. 7. Utilizar as tcnicas de clculo numrico na resolucin de problemas contextualizados dos campos cientfico, tecnolxico ou econmico, traducndoos linguaxe alxbrica adecuada e estudando as relacins funcionais que interveen neles. Pretndese verificar con este criterio se os estudantes son capaces de analizar os problemas e de determinar o mtodo de clculo da solucin apropiado a cada caso, empregando nmeros aproximados e acoutando o erro que se comete co seu uso. Valorarase a actitude que leva a non tomar o resultado do clculo por bo sen contrastalo coa situacin de partida. 8. Utilizar tboas e grficas como instrumento paro estudo de situacins empricas, axustndoas a unha funcin, e obter os seus parmetros para adquirir informacin suplementaria, empregando os mtodos de interpolacin e extrapolacin adecuados. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade dos alumnos e das alumnas para axustar os datos extrados dun experimento concreto a unha funcin, e para obter informacin suplementaria mediante tcnicas numricas. Comprobarase tamn se o alumnado capaz de analizar relacins entre variables que non se axusten a ningunha frmula alxbrica, demostrando competencia no manexo de datos numricos.
468
MSICA. EXPRESIN VOCAL INTRODUCIN. A msica faise presente nas nosas vidas dun xeito cada vez mis relevante. Como arte, acompanos como experiencia esttica, achegando s nosas vidas un grao de beleza e gozo artstico como poucas outras artes poden transmitir. Como espectculo, a msica acontece de distintas formas, abrindo un amplo abano comunicativo a todas as idades, sexos e clases sociais: desde os grandes recitais masivos aos pequenos concertos, ata chegar msica de consumo individual, que na mocidade adquire unha dimensin cada vez mis especfica, achegada ao emprego das tecnoloxas da comunicacin: os reprodutores mp3 e outros. Pola sa banda, a msica ocupa un papel cada vez mis decisivo dentro da cultura de ocio en que vivimos hoxe en da; especialmente, a industria discogrfica, os grandes festivais para xente nova e o comercio musical a pequena e a grande escala. Axudar a crear unha conciencia crtica e de consumo responsable no ocio unha tarefa en que a escola debe ocupar un lugar destacado. A msica presenta tamn outra vertente que non se pode esquecer, quea epistemolxica, a que considera a msica como fonte propia de coecemento e, polo tanto, como obxecto de estudo, anlise e investigacin. por isto polo que a msica, como materia, atopa no bacharelato un lugar idneo en que afondar neste eido. Nesta etapa educativa, o alumnado xa quen de aprender os aspectos histricos, ontolxicos e expresivos inherentes a esta disciplina, xa que, por unha banda, ten adquiridos os coecementos tcnicos bsicos da linguaxe musical e, por outra, est en disposicin de explorar con certo grao de madurez as achegas que fai a msica sobre as distintas correntes estticas desenvolvidas na historia. O alumnado que estea a cursar esta materia xa se familiarizou nas etapas obrigatorias anteriores cos procedementos de escritura tonal, a travs dos que pode discriminar distintas tonalidades e modalidades, motivos meldicos e temas e cuxo coecemento lle permite realizar improvisacins, arranxos e pequenas composicins. Ao mesmo tempo, a etapa madurativa en que se atopa, permtelle achegarse msica cos criterios cientficos propios das ciencias sociais o mesmo que lle permite participar da experiencia esttica cun grao mis amplo de exixencia e sentido crtico que nas etapas anteriores.
469
A implantacin desta materia como optativa ten como finalidade a expresin, a anlise, a comprensin e a revalorizacin do canto, nunha sociedade como a galega en que o canto colectivo ten sido sinal de identidade durante sculos e que est a esmorecer, facndose as mesmo eco dunha converxencia de criterios coas directrices europeas, nas cales se opta cada vez mis por introducir o canto nos seus currculos educativos. Hai moitas pontes entre esta materia e outros contidos curriculares, xa que a expresin vocal incide nas habilidades lingsticas do alumnado, nas sas capacidades expresivas, nas artsticas e nas de participacin solidaria. En efecto, a voz o instrumento mis democrtico que existe, xa que apenas require pouco mis que a si mesma para soar. Formar o noso alumnado no seu coecemento, no seu coidado e na sa prctica, darlle voz, non s no mbito simblico, senn tamn no real, xa que esta materia abre a posibilidade da interpretacin do repertorio culto, do repertorio popular, da creacin propia do alumnado e tamn da improvisacin, polo que este pode sentirse o protagonista do seu proceso de aprendizaxe ao mesmo tempo que contribe ao dos seus compaeiros e compaeiras dunha forma activa. A promocin e desenvolvemento de actividades musicais no propio centro pode axudar a que o alumnado participe nun futuro de actividades colectivas e cidads en que se sinta realmente parte integrante. Os contidos recollidos neste currculo poden complementarse coa realizacin dun traballo de investigacin sobre a msica vocal producida no contorno rural mis prximo ao alumnado, cunha recollida de campo feita cuns criterios cientficos propios das ciencias sociais, a travs do cal afondar nas sas races culturais. OBXECTIVOS. 1. Aprender a empregar axeitadamente os recursos vocais, a non falar por riba das nosas posibilidades e a evitar o rudo ambiente. 2. Manexar unha tcnica vocal bsica que evite patoloxas da voz e das cordas vocais. 3. Ser quen de utilizar correctamente o rexistro mis axeitado da voz. 4. Coecer e empregar as tcnicas bsicas de preparacin da voz, na tesitura e colocacin axeitada. 5. Aprender a controlar a respiracin ao mesmo tempo que se canta ou fala.
470
6. Aprender e desfrutar das posibilidades tcnicas da voz que permiten cantar en grupo. 7. Desenvolver os coecementos bsicos que permitan a improvisacin e a creacin vocal individual. 8. Coecer, respectar e divulgar o repertorio musical vocal de Galicia, tanto o derivado do folclore e da msica popular, como o propio da msica clsica. 9. Respectar a msica propia como sinal de identidade dun pobo. 10. Recoecer as formas vocais doutras culturas como base de riqueza intercultural dos nosos tempos. 11. Identificar e/ou interpretar as cancins e formas vocais propias da cultura occidental, as como doutras culturas, enmarcndoas nos seus respectivos eixes cronolxicos, preferentemente con acompaamento instrumental. 12. Colaborar na comprensin doutras culturas e civilizacins a travs da sa achega ao mundo musical. 13. Aprender a compartir, canalizar as emocins e os sentimentos a travs do canto e da sa prctica en grupo. 14. Recoecer e valorar o gozo que proporciona a cada persoa o feito de cantar, individualmente ou en grupo, con ou sen acompaamento instrumental. 15. Coecer a evolucin e caractersticas da voz humana e do canto ata hoxe en da. CONTIDOS. COIDADO
E HIXIENE DA VOZ.
-O sistema fonador, as sas caractersticas fisiolxicas: glote, pulmns e resoadores (farinxe, larinxe, boca, etc.). -A fonacin: natureza e caractersticas. Exercicios e tcnicas da emisin da voz. -Disfonas, afonas e outros trastornos da voz.
471
-A respiracin costo-diafragmtica-abdominal. -Apoio da voz no diafragma e control da dosificacin do aire ao falar e ao cantar. -Eutona (colocacin da larinxe para unha ptima fonacin). VOCALIZACIN
E ARTICULACIN.
-Atopar a tesitura axeitada a cada alumno e alumna. -Exercicios de respiracin e relaxacin. -Exercicios de vocalizacin e preparacin da voz. -Perfeccionamento dos aspectos tcnicos da interpretacin vocal. -Exercicios de axilidade vocal. -Traballo sobre a coloratura vocal propia. REPERTORIO
GALEGO, DA CULTURA OCCIDENTAL E DO MUNDO.
-Cancins e msica vocal do repertorio galego para as distintas pocas do ano. Cancins de ruada, maios, cancins de ronda, de vendima, de colleita, etc. -Relacin da etnomusicoloxa coa socioloxa e antropoloxa galega: os cancioneiros. -Improvisacin, creacin e interpretacin de obras vocais de creacin propia. -Tipoloxas de cancins no mbito da msica urbana: habaneras, boleros, cancin protesta, new wave, cancin de autor, etc. -Tipoloxas de cancins no mbito da msica culta: cancin galega, melodie francaise, lied, romanza, aria, cavatina, cavaletta, etc. -As cancins asociadas aos movementos sociais actuais: punk, rock, pop, msica electrnica, etc. -Acompaamento axeitado destas cancins e formas musicais cos instrumentos da aula.
472
VOZ COMO FONTE DE TERAPIA.
-A improvisacin como forma de autocoecemento. -A voz e a msica como expresin propia de sentimentos e emocins. -A expresin do grito, da risa, do choro, en contextos emocionais dados. -A identificacin dalgunhas cancins con determinados estados de nimo. -A interiorizacin do son e do silencio como base emocional vital. HISTORIA
DO CANTO.
-Caractersticas do canto gregoriano. O inicio da voz operstica: o bel canto e o verismo. -O papel do cantante nas distintas sociedades: os tenores de bravura, os castrati, as sopranos de coloratura, os e as cantantes actuais e os medios de comunicacin de masas. -Canto e fala na tradicin vocal galega e espaola. Caractersticas propias: alals, aturuxo, saetas, etc. -As novas vocalizacins na msica contempornea: o grito, a fonalizacin, a risa, etc., asociados aos compositores do sculo XX. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Aplicar os coecementos adquiridos para unha correcta posicin e hixiene da voz, tanto na vida coti como en contextos de interpretacin musical. Con este criterio trtase de apreciar mediante probas e exercicios correctores a axeitada asimilacin dos contidos da materia, tanto de forma individual como en grupo. 2. Recoecer a estrutura dunha cancin, a partir da partitura, do seu canto e da sa audicin. Mediante este criterio pretndese avaliar a capacidade para comprender a forma e a estrutura subxacente nunha cancin concreta. Ao
473
mesmo tempo, trtase de avaliar se unha forma vocal concreta recoecida no seu contexto histrico e xeogrfico concreto. 3. Distinguir na audicin dunha cancin ou forma musical as diferentes voces e/ou instrumentos. Con este criterio poderase avaliar a capacidade do alumnado para distinguir o timbre e as tesituras das distintas voces, calquera que sexa a sa combinacin. 4. Interpretar con acompaamento instrumental cancins de caractersticas e estilos diversos e recoecer as diferenzas e/ou relacins entre elas, utilizando posteriormente, se se desexa, a partitura. Con este criterio poderase valorar a capacidade para distinguir aspectos concretos, tanto do estilo, como da coloratura e do rexistro da voz, as como a pertenza desa obra a unha determinada poca, xeografa, xnero ou estilo. 5. Recoecer aquelas caractersticas dunha forma vocal concreta que producen ou potencian determinados sentimentos e emocins. Con este criterio pretndese que o alumnado sexa quen de coecerse a si mesmo, a travs das emocins que o configuran como ser humano, ao mesmo tempo que facilitarlle as ferramentas bsicas para empregar ese coecemento na sa construcin e equilibrio emocional. 6. Realizar pequenos arranxos ou cancins, con ou sen acompaamento instrumental. Con este criterio avaliarase o dominio bsico que o alumnado tea sobre a linguaxe musical, as como o desenvolvemento da sa creatividade. SEGUNDA LINGUA ESTRANXEIRA INTRODUCIN. A aprendizaxe das linguas estranxeiras faise cada vez mis necesaria ante o incremento das relacins internacionais por motivos educativos, laborais, profesionais, culturais e de lecer na sociedade actual. A mobilidade e o intercambio entre persoas de distintos pases son asumidos como algo habitual e necesario.
474
Aprender linguas estranxeiras permitir a aproximacin a novas realidades sociais e culturais e mais axilizar as relacins entre persoas de diferentes pases. O coecemento das linguas estranxeiras facilitar e ampliar a posibilidade de acceso informacin. A pertenza Unin Europea, a mobilidade polos pases que a compoen, demanda dun coecemento de linguas que permita a comunicacin entre as persoas dos pases membros, por mltiples motivos, tal como se indica no pargrafo primeiro, que contriba a desenvolver a cidadana europea plurilinge e multicultural. Porn, na aprendizaxe dunha segunda lingua estranxeira vai predominar o carcter social e instrumental das linguas; o logro por parte das alumnas e os alumnos da competencia para comunicarse e para acceder informacin xeral, a datos de interese mis especficos, as como ao desenvolvemento de estratexias que lles permitan avanzar na aprendizaxe das linguas de forma autnoma, ao longo da sa vida. Pretndese, pois, unha aprendizaxe de linguas estranxeiras e en linguas estranxeiras. O alumnado que accede ao bacharelato xa pose un coecemento bsico dunha segunda lingua estranxeira que lle permite participar en situacins sinxelas de comunicacin da vida coti. Nesta etapa ampliar esa capacidade para comunicarse, consolidando as aprendizaxes e habilidades xa adquiridas e desenvolvendo outras mis especficas, acordes coa sa idade, formacin e intereses. As pois, o alumnado deber desenvolver unha competencia comunicativa que lle permita participar en situacins de comunicacin, intercambiar opinins e informacins de forma oral e escrita; desenvolver a comprensin e expresin de textos variados que lle faciliten acceder, elaborar e ampliar informacin; unha competencia discursiva que proporcione coherencia e dea cohesin aos discursos e un achegamento a novas formas de interpretar o mundo que desenvolvan o esprito crtico e fomenten a tolerancia ante a diversidade. A lectura comprensiva ser posiblemente unha das destrezas que mis precisen utilizar no mbito persoal, acadmico ou profesional futuro. Ser necesario incidir no uso consciente de estratexias e tcnicas de lectura que lles permitan o acceso informacin, formacin e lecer, con textos orais e escritos, de distintos estilos, formatos e intencionalidade, obtidos en fontes variadas, adecuados s sas necesidades e intereses.
475
Para a sa seleccin teranse en conta tanto aqueles que traten temas actuais de carcter xeral (textos informativos, periodsticos ou literarios), coma outros mis especficos relacionados con aspectos acadmicos e/ou profesionais. A autonoma na aprendizaxe un obxectivo primordial desta etapa, o desenvolvemento de estratexias persoais hora de afrontar novos contidos e de planificar e avaliar a sa propia aprendizaxe permitiralles avanzar nas sas adquisicins en relacin coa lingua estranxeira tanto nun contexto acadmico coma extraacadmico. O currculo da segunda lingua estranxeira presntase, en termos xerais, semellante ao da primeira lingua estranxeira: comprensin e expresin oral. Comprensin e expresin escrita. Coecemento da lingua. Elementos socioculturais e consciencia intercultural. O seu tratamento variar en funcin das aprendizaxes xa existentes, adquiridas en etapas anteriores. OBXECTIVOS. A segunda lingua estranxeira debe contribur a que as alumnas e os alumnos desenvolvan as seguintes capacidades: 1. Comprender e interpretar a informacin global e informacins especficas con dificultade progresiva, relativas a situacins habituais de comunicacin, procedentes dos diferentes medios de comunicacin audiovisuais ou emitidas oralmente en relacins directas, acudindo a claves lingsticas e non lingsticas. 2. Comprender as informacins de carcter xeral e especfico, contidas en textos escritos en fontes variadas, de progresiva dificultade, desenvolvendo estratexias persoais que axuden a acceder informacin. 3. Expresarse na lingua estranxeira, de forma oral e escrita, en situacins da vida coti, mostrando interese por comprender e facerse comprender, as como recoecer e empregar o ritmo e entoacin propios da lingua estranxeira. 4. Compoer textos escritos, con dificultade progresiva e diversa intencionalidade. 5. Ler de maneira autnoma libros curtos e sinxelos que traten temas prximos s sas necesidades e intereses, como medio de informacin, formacin e lecer, comprendendo os seus elementos esenciais.
476
6. Reflexionar sobre o funcionamento da lingua estranxeira na comunicacin para mellorar as producins propias e comprender as alleas. Recoecer os elementos bsicos que conforman o sistema da lingua para unha progresiva correccin na elaboracin dos discursos. 7. Coecer e utilizar os elementos socioculturais, lingsticos e non lingsticos, que incidan na mellora da comprensin e da expresin. 8. Recoecer e utilizar as estratexias adquiridas na aprendizaxe das outras linguas do currculo para avanzar na aprendizaxe da nova lingua, reflexionando sobre os procesos de aprendizaxe, reforzando aqueles que permitan un maior grao de autonoma que lles permitan seguir aprendendo ao longo da vida. 9. Coecer algns dos elementos distintivos da cultura e historia dos pases falantes da lingua obxecto de estudo. 10. Coecer fontes de informacin, a travs da internet, nos pases falantes da lingua en estudo. CONTIDOS. COMPRENSIN
E EXPRESIN ORAL.
-Comprensin xeral e especfica de textos orais propios das comunicacins habituais da vida coti, procedentes de diversas fontes ou os realizados na propia aula. -Comprensin da informacin relevante sobre temas de interese xeral, procedentes dos medios de comunicacin ou relacionados co mbito acadmico realizados en lingua estndar e de progresiva dificultade. -Recoecemento e uso de estratexias de comprensin, elaboracin de hipteses sobre o contido dos textos, acudindo a elementos lingsticos e non lingsticos. -Participacin activa en intercambios comunicativos orais, producindo mensaxes adecuadas a situacins de comunicacin e utilizando estratexias lingsticas e non lingsticas que faciliten e permitan manter a comunicacin, respectando as normas de cortesa e convencins sociais propias de cada cultura, as como a adecuacin ao ritmo e entoacin propios da lingua. -Utilizacin de mecanismos de coherencia e cohesin textual propios da lingua oral.
477
-Expresin de opinins e/ou suxestins en intercambios sociais, achegando exemplos e explicacins que faciliten a comprensin. -Descricin de obxectos, lugares, experiencias, acontecementos, expresando as propias sensacins ou sentimentos. -Formular preguntas e emitir respostas para recibir ou dar informacins. -Producin oral planificada sobre temas xerais e/ou acadmicos, previamente traballados na aula. COMPRENSIN
E EXPRESIN ESCRITA.
-Comprensin e elaboracin de textos sinxelos, da vida coti, como notas, folletos, instrucins, etc. -Comprensin de informacin xeral de textos xornalsticos, literarios ou acadmicos, en soporte papel e dixital, que traten temas prximos e coecidos, identificando as ideas principais. -Localizacin e comprensin de informacin especfica en documentos escritos, en fontes variadas, de progresiva dificultade, coa axuda do dicionario. -Lectura de textos curtos de carcter xeral ou especfico, seguindo a lia argumental, acudindo aos elementos textuais e non textuais, o uso do contexto e/ou a aplicacin de regras para inferir significados. -Lectura autnoma de textos curtos de diversa natureza e elaboracin de resumos con emprego de grficos, escalas e outros elementos icnicos cando proceda. -Busca de informacin, en distintas fontes, en soporte papel, dixital ou multimedia, planificada de acordo coa finalidade pretendida. -Elaboracin de textos escritos para participar en intercambios comunicativos con progresiva correccin e acudindo a estratexias xa adquiridas. -Composicin de textos escritos, de progresiva complexidade, atendendo intencin de informar, describir, explicar, argumentar, planificando e utilizando as estruturas morfosintcticas adecuadas e os mecanismos de coherencia e cohesin textual, acudindo a dicionarios e/ou outros materiais se fose preciso.
478
-Reflexin sobre as estratexias utilizadas e outras posibles para mellorar a comprensin e a expresin. -Presentacin coidada dos textos escritos, en soporte papel e dixital. COECEMENTO
DA LINGUA.
-Coecemento e uso de elementos morfosintcticos e lxicos que permiten recoecer, planificar e elaborar distintos tipos de texto. -Recoecemento e uso de expresins frecuentes e de locucins idiomticas, frases feitas e lxico propio de temas relativos a feitos de actualidade e relacionados con contidos acadmicos. -Coecemento e uso de regras para a comprensin e ampliacin de lxico de uso comn e acadmico. Sinonimia. Antonimia. Formacin de palabras por derivacin e composicin. -Recoecemento e uso das caractersticas propias dos distintos tipos de texto e a sa adecuacin s diferentes situacins de comunicacin. -Seleccin, organizacin e uso autnomo de recursos como dicionarios, libros de consulta e aqueloutros que proporcionan as tecnoloxas de informacin e comunicacin. -Valoracin do enriquecemento persoal que supn a relacin e a comunicacin con persoas pertencentes a outras culturas, amosando respecto e tolerancia, superando os tpicos que poidan existir. ELEMENTOS
SOCIOCULTURAIS E CONSCIENCIA INTERCULTURAL.
-Coecemento das regras, costumes e convencins socioculturais mis relevantes dos pases que falan a lingua en estudo, que permitan unha mellor e mis adecuada comunicacin. -Busca, seleccin e anlise de elementos culturais dos mbitos histrico, literario, musical e outros, presentes nos textos escritos, audiovisuais ou dixitais. -Achegamento a aspectos actuais relevantes dos pases que teen como fala a que est sendo estudada. -Recoecemento da diversidade cultural como elemento enriquecedor.
479
CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Extraer a informacin global e informacins especficas de mensaxes orais, emitidas en contextos cotins sobre temas relacionados cos seus intereses e estudos. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade das alumnas e dos alumnos para comprender informacins sobre temas da vida coti, temas relacionados coa sa experiencia, en intercambios orais dentro da aula ou escoitando textos preparados previamente. Comprobarase as mesmo a capacidade para inferir significados acudindo ao contexto, aos xestos, etc. 2. Extraer informacins globais e especficas sobre temas traballados previamente en textos orais que presenten apoio visual, procedentes dos medios de comunicacin sobre temas de carcter xeral ou relacionados cos seus estudos especficos. Con este criterio bscase coecer a capacidade do alumnado para comprender as ideas esenciais dun texto oral, en textos en directo ou gravados dos medios de comunicacin audiovisual como noticias, programas de divulgacin, entrevistas, as como comprobar a comprensin de informacins especficas relevantes sinaladas previamente. 3. Participar en intercambios comunicativos orais que respondan a situacins habituais producindo un discurso comprensible e adecuado situacin e utilizando as estratexias necesarias para iniciar, manter e facer progresar a comunicacin. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade das alumnas e dos alumnos para participar en actos de comunicacin facendo uso das estratexias necesarias para asegurar unha correcta comprensin e expresin. 4. Expoer de forma clara e coherente informacin sobre un tema proposto e traballado previamente, propiciando o intercambio de opinins na aula. Con este criterio pretndese comprobar a capacidade de planificacin, organizacin das ideas e expresin, sobre un tema traballado previamente, as como o respecto s ideas alleas e s normas de cortesa nun debate. 5. Extraer a informacin contida en textos escritos de diferente tipo e procedentes de diversas fontes (xornais, revistas, libros, folletos) con
480
axuda do dicionario e doutros recursos. Os textos tratarn temas relacionados con intereses das alumnas e dos alumnos as como con textos acadmicos. Con este criterio bscase comprobar a capacidade do alumnado para buscar, seleccionar e utilizar informacin en textos autnticos de carcter xeral e/ou especfico, utilizando estratexias persoais que o axuden na comprensin. 6. Ler de maneira autnoma textos sinxelos con sentido completo sobre temas relacionados cos seus intereses, facendo uso do dicionario e doutros materiais de consulta. Realizacin de traballos ou snteses que recollan a informacin obtida. Con este criterio trtase de avaliar se o alumnado quen de ler de maneira extensiva textos, que non presenten gran dificultade no seu contido e estilo, seguindo o argumento ou as teses propostas, expresando nun traballo final o resumo que indique o seu nivel de comprensin da informacin traballada. 7. Redactar textos escritos sinxelos e comprensibles atendendo a diferentes situacins habituais, respectando as convencins da lingua escrita e utilizando os recursos necesarios de cohesin e coherencia. Pretndese avaliar con este criterio a capacidade do alumnado para elaborar textos sinxelos que respondan a situacins propias da vida coti ou relacionadas coas actividades da clase (cartas, enquisas, notas, resumos, receitas, instrucins, textos para mbiles ou correo electrnico, etc.), as como a sa capacidade para seleccionar e utilizar materiais de consulta que os axuden a producir textos ordenados e coherentes, respectando as caractersticas propias do cdigo escrito. Permitir tamn comprobar o nivel de coecemento e uso de lxico e estruturas gramaticais adecuadas finalidade do discurso. 8. Recoecer algns dos factores socioculturais dos pases en que se fala a lingua obxecto de estudo, fuxindo de estereotipos e tpicos. Con este criterio pretndese comprobar se as alumnas e os alumnos son capaces de recoecer algns dos elementos mis significativos dos pases onde se fala a lingua en estudo, con rigor para fuxir dos tpicos, amosando respecto polas diferenzas, valorando a riqueza da diversidade e asumindo a sa necesidade para unha correcta interpretacin dos textos.
481
9. Recoecer e utilizar as habilidades e estratexias persoais que os axuden a superar dificultades na comunicacin e a progresar de maneira autnoma na aprendizaxe da lingua estranxeira. Con este criterio pretndese avaliar a capacidade das alumnas e dos alumnos para recoecer as estratexias adquiridas na aprendizaxe desta e das outras linguas e saber utilizalas satisfactoriamente en novas e variadas situacins, progresando en autonoma. TECNOLOXAS DA INFORMACIN E DA COMUNICACIN INTRODUCIN. Un dos obxectivos xerais do bacharelato pretende que se utilice con solvencia e responsabilidade as tecnoloxas da informacin e da comunicacin. A competencia dixital, desenvolvida nas etapas anteriores do ensino bsico, deber complementarse e actualizarse no bacharelato para axudar a acadar unha competencia que lle permita ao alumnado posur a habilidade para empregar a tecnoloxa, as ferramentas de comunicacin e/ou redes para acceder, xestionar, integrar, avaliar, crear e comunicar, tica e legalmente, a fin de poder participar activamente na sociedade do coecemento. Non debemos esquecer que a nosa actividade e a do alumnado se desenvolven nunha sociedade globalizada, na sociedade da informacin, e polo tanto as tecnoloxas da informacin e da comunicacin (TIC) deben ser ferramentas imprescindibles para acadar unha participacin activa coas cales debemos traballar en todas as reas, tanto do currculo coma da vida, sen restrinxir o seu uso a esta materia. As novas tecnoloxas dixitais deben axudar a crear novos mbitos de aprendizaxe nos cales as alumnas e os alumnos se sintan mis motivados e comprometidos, asuman maiores responsabilidades sobre a sa propia aprendizaxe e poidan construr con maior independencia os seus propios coecementos. Debern moverse nun mbito rico en informacin, ser capaces de analizar e tomar decisins, e dominar novos mbitos do coecemento nunha sociedade cada vez mis tecnolxica. Debern converterse en estudantes de por vida, colaborando con outras persoas para realizar tarefas complexas e utilizando de modo efectivo os diferentes sistemas de representacin e comunicacin de coecemento.
482
As TIC constiten unha ferramenta decisiva para axudar o alumnado a acceder a vastos recursos de coecemento, a colaborar con outras compaeiras e compaeiros, consultar a persoas expertas, compartir coecemento e resolver problemas complexos, representar e expresar as sas ideas e as sas inquedanzas en diferentes formatos (textual, sonoro, icnico e audiovisual...) e a travs de diferentes dispositivos. OBXECTIVOS. O ensino de tecnoloxas da informacin e da comunicacin ter como obxectivos o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Coecer e empregar os recursos e posibilidades que as TIC poden ofrecer para unha aprendizaxe ao longo da vida. 2. Ser quen de demostrar un pensamento creativo, construndo coecemento e desenvolvendo produtos innovadores, empregando as TIC. 3. Empregar medios e mbitos dixitais para comunicarse e traballar en rede, para obter, avaliar e usar informacin, e para apoiar a aprendizaxe individual e contribur aprendizaxe doutros. 4. Desenvolver e usar habilidades de pensamento crtico para planificar e conducir unha investigacin, administrar proxectos, resolver problemas e tomar decisins informadas usando ferramentas e recursos dixitais apropiados. 5. Poer en prctica condutas ticas e legais e entender os asuntos humanos, culturais e sociais relacionados coa tecnoloxa. 6. Acadar un entendemento axeitado dos conceptos, sistemas e funcionamento da tecnoloxa; adquirindo unha formacin tica, mediante un exercicio constante de reflexin e prctica democrtica ante o uso das TIC. 7. Adquirir un coecemento global e contextualizado, integrando as aprendizaxes, relacionndoas cos contidos curriculares das diversas reas e materias, asumndoas de maneira que sexan transferibles e aplicables en diversas situacins e contextos de ensino-aprendizaxe a travs das TIC. 8. Aprender a convivir, participando activamente nun mundo globalizado, interrelacionado e cambiante.
483
CONTIDOS. AS TIC:
FONTES DE INFORMACIN.
-A informacin: concepto e anlise. -Fluidez informacional: accesibilidade da informacin e accesibilidade informacin. -Fontes e medios de informacin. A internet: buscadores, xornais dixitais, boletns e grupos de novas, webs temticas, sindicacin de contidos (RSS), etc. -Anlise dos contextos onde se dan as mensaxes e a informacin. -Anlise e evolucin dos diferentes formatos e das diferentes mensaxes hora de transmitir informacin. -Recoecemento das diferentes mensaxes que se transmiten. -Interconexin e relacin entre as diferentes modalidades de transmisin de informacin e o emprego de diferentes dispositivos. -Emprego de diferentes representacins audiovisuais hora de crear e transmitir informacin e coecemento propio. A
INFORMACIN: FONTE DE COECEMENTO.
-O coecemento previo como xerador de novas ideas, produtos ou procesos. -Estratexias de busca de informacin en redes telemticas. Recursos para a sa seleccin, almacenamento e reutilizacin, e como medio para xerar e ampliar coecementos: directorios de recursos, motores de busca e metabuscadores. -Procesamento de datos e presentacin de resultados: bases de datos, follas de clculo, presentacins, mapas conceptuais, tcnicas de edicin audiovisual etc. -As tcnicas e ferramentas para a publicacin, comunicacin e difusin de informacin e coecemento: ferramentas web 2.0 (blogs, wikis, redes sociais, marcadores, videoblogs, fotoblogs...) mashup e futuras evolucins. Estndares de publicacin. Accesibilidade da informacin.
484
-A colaboracin como medio para analizar e seleccionar informacin e crear coecemento: o traballo en rede (wikis, webquests, buscas de tesouros, etc.) Acceso a recursos e plataformas de intercambio de informacin e coecementos: plataformas de aprendizaxe colaborativa. -O traballo propio e orixinal como medio de expresin persoal ou de grupo. CIDADANA
DIXITAL.
-Tendencias e posibilidades das TIC. A evolucin da sociedade fronte evolucin tecnolxica. -Actitude positiva fronte ao uso da tecnoloxa para apoiar a colaboracin, a aprendizaxe e a produtividade. -Aprendizaxe ao longo da vida: a aldea global. FUNCIONAMENTO
DA TECNOLOXA E CONCEPTOS.
-Os sistemas tecnolxicos. Internet, TDT, sistemas operativos, dispositivos, evolucin, conexins (wi-fi, wimax, bluetooth) e futuras evolucins. -Seleccin e uso de aplicacins de forma efectiva e produtiva. tica, legalidade, accesibilidade e usabilidade das ferramentas. Tipos de licenzas de uso e distribucin. Utilizacin crtica e responsable de informacin e software. -Adquisicin de hbitos orientados proteccin da intimidade e seguridade persoal na interaccin en contornos virtuais. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Identificar e seleccionar informacin para construr e crear o seu propio coecemento cos medios axeitados Pretndese identificar e avaliar se o alumnado capaz de buscar e analizar informacin para acadar un nivel de coecemento superior. Valorarase as mesmo a capacidade de coecer como se produce a procura de informacin, os mtodos de investigacin, o emprego de recursos para chegar a crear coecemento.
485
2. Empregar as tecnoloxas da informacin para crear coecemento a partir de compartir e comunicar as sas ideas en grupo. Este criterio pretende avaliar o coecemento e o emprego das redes de comunicacin hora de expoer e traballar con outros, ser capaz de compartir, chegar a conclusins. 3. Analizar a influencia dos medios no desenvolvemento da sociedade da informacin e na vida coti. Este criterio pretende avaliar a visin crtica que ten o alumnado hora de analizar, avaliar e valorar a importancia dos medios tecnolxicos no desenvolvemento da sociedade en xeral e da influencia que ten na sa vida coti. 4. Identificar as responsabilidades no emprego da informacin e das tecnoloxas. Este criterio pretende avaliar o sentido tico hora de crear e difundir informacin a travs de diferentes medios e producida con diferentes ferramentas. 5. Analizar as diferentes mensaxes que recibimos a travs de diferentes medios e formatos, identificando a sa intencionalidade e usabilidade de cara a ter unha opinin obxectiva do mundo que nos rodea. Mediante este criterio pretndese comprobar que o alumnado quen de ser crtico hora de identificar e analizar as diferentes mensaxes que nos chegan a travs do mundo audiovisual. 6. Seleccionar de xeito eficaz e eficiente as ferramentas que se empregarn no desenvolvemento das tarefas. Con este criterio pretndese comprobar a idoneidade no emprego das diferentes ferramentas que teen ao seu alcance hora de buscar, filtrar, analizar e almacenar informacin, e hora de producir e crear as sas propias mensaxes. 7. Crear e elaborar produtos orixinais empregando as TIC. Pretndese avaliar a capacidade de elaboracin de materiais propios por parte do alumnado, tendo en conta aspectos ticos, legais e accesibles como base hora de crear e compartir coecemento.
486
XEOGRAFA E HISTORIA DE GALICIA INTRODUCIN. Galicia unha das tres nacionalidades histricas recollidas na Constitucin espaola de 1978, debido a evidentes aspectos especficos (xeogrficos, histricos, culturais e mais unha lingua de seu) que a diferencian doutras comunidades, e da vontade autonomista manifestada plebiscitariamente nos anos 30 e plasmada, por vez primeira, no Estatuto de 1936 e, despois, no actual ordenamento constitucional e estatutario. O estudo cientfico dos aspectos histricos, xeogrficos e antropolxicos de maior trascendencia para coecer e explicar a evolucin e a situacin da sociedade galega actual xa estaba presente nos deseos educativos da nosa comunidade, pola sa capacidade para achegarlle ao alumnado unha visin crtica e integral do pasado e do presente do seu propio pas. As outras funcins da materia xeografa e historia de Galicia son formar unha cidadana responsable, comprometida coa recuperacin da identidade colectiva de seu e participativa na construcin dunha sociedade xusta e igualitaria para todas as persoas. Complementa os coecementos e as competencias que lle fornecen ao alumnado as materias historia de Espaa, historia do mundo contemporneo e historia da arte, polo que debe afondar no coecemento crtico das especificidades histricas de Galicia en perspectiva comparada co resto do Estado espaol e co contexto mundial. A seleccin de contidos desta materia, atende descricin dos procesos e fenmenos mis salientables da conformacin histrica de Galicia ata o sculo XVIII, cun tratamento en profundidade das transformacins da poca contempornea ata o presente. A dita seleccin de contidos fomenta, tamn, a aplicacin de tcnicas de anlise de fontes diversas e perspectivas interpretativas especficas das ciencias sociais, as como o estudo do pasado colectivo na aula e no contorno escolar, como estratexia de ensino e aprendizaxe que favoreza a comprensin crtica da multicausalidade histrica e das caractersticas da Galicia actual. Os ditos contidos organizan cronolxica e tematicamente os aspectos econmicos, sociais, poltico-instucionais e culturais que marcaron o devir histrico de Galicia. E introducen os colectivos tradicionalmente marxinados dos libros de historia, que xa foron estudados pola investigacin social das ltimas dcadas, como as mulleres, os sectores populares e os grupos migrantes, para ofrecer un discurso historiogrfico inclusivo e multicultural acorde coas demandas e inquedanzas da sociedade galega actual.
487
O estudo desta materia debe fomentar a capacidade para contextualizar, cronolxica e espacialmente os feitos e procesos histricos; interrelacionar as variables econmicas, polticas, sociais e culturais; analizar fontes diversas, sintetizando a informacin e elaborando interpretacins razoadas e multicausais. A materia desenvolver, tamn, as competencias artstica e cultural, social e cidad e na comunicacin lingstica, que o alumnado xa acadara na anterior etapa educativa e noutras materias do bacharelato, potenciando as capacidades sociais de tolerancia, sentido crtico, predisposicin ao dilogo, asuncin de responsabilidades compartidas, respecto polo patrimonio cultural e ambiental de Galicia e compromiso coa sa preservacin e posta en valor como parte da nosa identidade colectiva. Desenvolver estas capacidades desde esta materia implica utilizar metodoloxas activas, participativas e dialxicas, que favorecen a innovacin do traballo na aula e se reflicten nos criterios de avaliacin. OBXECTIVOS. O ensino e aprendizaxe da xeografa e da historia de Galicia no bacharelato tern como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Recoecer a existencia de aspectos naturais, culturais e histricos, que definen a Galicia como nacionalidade histrica cunha paisaxe caracterstica, unhas tradicins propias e unha identidade colectiva diferenciada. 2. Analizar as repercusins das actividades humanas sobre o medio fsico e contribur activamente sa defensa, conservacin e mellora como alicerce da calidade de vida e dun desenvolvemento sustentable en termos ecolxicos e sociais. 3. Identificar e situar no espazo e no tempo os procesos de cambio e os feitos mis relevantes da historia de Galicia e as caractersticas do seu territorio, das formas de poboamento e da paisaxe, para comprender a sa evolucin ata o presente. 4. Coecer as caractersticas das transformacins econmicas, sociais, polticas e culturais que se produciron en Galicia desde o sculo XVIII, para comprender a especificidade da sa integracin no escenario estatal e nos mercados mundiais. 5. Desenvolver unha perspectiva actualizada e integradora da historia de Galicia, que potencie actitudes de solidariedade, compromiso coas
488
normas que regulan o ordenamento constitucional e o marco estatuario, e a participacin en prol dunha convivencia cidad inclusiva, multicultural e sen discriminacins de xnero ou sociais. 6. Seleccionar e analizar informacin procedente de diversas fontes aplicando as tcnicas propias das ciencias sociais para explicar documentos escritos, imaxes, mapas e grficos en diversos soportes, desenvolvendo a capacidade de interpretacin crtica. 7. Realizar investigacins de microescala no mbito xeogrfico e relacional de referencia do alumnado, manexando fontes persoais como a memoria oral, fotogrfica e epistolar, a prensa e os arquivos locais e as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, para comprender as mltiples manifestacins dos fenmenos sociais e comparalos coas perspectivas interpretativas xerais. CONTIDOS. CONTIDOS
COMNS.
-Localizacin no tempo, no espazo e contextualizacin dos procesos, estruturas e acontecementos relevantes da historia de Galicia, identificando os elementos que contriburon a configurar os trazos da paisaxe, das formas de poboamento e da sociedade galega actual. -Busca, seleccin e interpretacin da informacin procedente de diversas fontes primarias e secundarias: textos, mapas, grficos, imaxes, documentacin familiar e persoal, prensa e arquivos locais, as como a fornecida polas tecnoloxas da informacin e da comunicacin, para elaborar explicacins histricas rigorosas por escrito ou oralmente. -Elaboracin de traballos sobre procesos e feitos destacados da historia contempornea de Galicia e da sociedade actual, aplicando as tcnicas de investigacin propias das ciencias sociais no contorno espacial e relacional do alumnado, formulando explicacins en perspectiva comparada cos marcos espaol, europeo e global. UN POBOAMENTO ESPECFICO ADAPTADO S PARTICULARIDADES DO MEDIO FSICO DE GALICIA: O RELEVO, AS PAISAXES, AS FORMAS DE HBITAT E A CULTURA TRADICIONAL. -As caractersticas fsicas do territorio galego: a formacin do relevo, as unidades xeomorfolxicas, a accin erosiva e os tipos de solo.
489
-As variantes climticas, a rede hidrogrfica de Galicia e a auga como condicionantes da evolucin da paisaxe e das polticas ambientais. -A evolucin histrica dos sistemas de explotacin agraria, gandeira e forestal en Galicia; os usos da auga e a sa incidencia na formacin das paisaxes actuais. -A humanizacin histrica do territorio: a continuidade nas formas de poboamento, a formacin dunha tradicin cultural material e inmaterial e a sa recreacin actual como recurso turstico. -A importancia do mar na economa e na sociedade galega: a evolucin das tcnicas de pesca, a industrializacin do sector e a presenza feminina no marisqueo e na comercializacin dos froitos do mar. -Poboamento, ordenacin do territorio e desafos ambientais na Galicia actual: polticas e movementos sociais ante os incendios forestais, as mareas negras, o cambio climtico, a urbanizacin e a construcin dunha sociedade non discriminatoria e inclusiva para todas as persoas. AS
RACES HISTRICAS DE
GALICIA.
-A Prehistoria de Galicia: o megalitismo, o comercio dos metais e os contactos culturais na idade do bronce. -A cultura castrexa. -A incorporacin da fisterra atlntica civilizacin romana: organizacin administrativa e institucional da Gallaecia, os cambios no poboamento e na estrutura social, a explotacin econmica e o desenvolvemento cultural do noroeste peninsular. -O reino suevo, os avances na cristianizacin e a integracin na monarqua visigoda. -A Galicia da plena idade media: a sociedade feudal, a integracin no reino astur-leons e o auxe cultural. -A expansin artesanal, comercial e urbana arredor dos camios de Santiago e das zonas costeiras: Compostela e Pontevedra. -As mudanzas baixomedievais: a crise demogrfica, a economa urbana e vilega, os conflitos sociais e as guerras irmandias contra a
490
nobreza, a pacificacin do territorio e a nova administracin imposta polos Reis Catlicos. GALICIA
NA IDADE
MODERNA (SCULOS XVI-XVIII).
-A expansin demogrfica e agraria: o crecemento do sculo XVII e as migracins peninsulares, a formacin dun complexo agrario de policultivo intensivo coa introducin de novos cultivos e a xestin comunitaria do monte. -As manufacturas artesanais e as iniciativas protoindustriais: transformacins nos sectores dos curtidos, da pesca e da metalurxia (Sargadelos). -O comercio interior e exterior: os intercambios coas colonias americanas desde o sculo XVIII. -A sociedade galega durante a Idade Moderna: as elites rurais (nobreza absentista e fidalgua rendista), o campesiado, os diversos sectores do clero, comerciantes e artesns nas vilas e cidades. -Formas de vida e mentalidades colectivas dos diversos grupos sociais. -As institucins polticas do Antigo Rxime, a organizacin do territorio e o reformismo borbnico en Galicia: a Real Audiencia, a Xunta do Reino, correxedores e intendentes, fbricas e arsenais. -A Ilustracin en Galicia: ensino, ciencia, pensamento e cultura letrada, as reflexins dos arbitristas e ilustrados. A
FIN DO
ANTIGO RXIME
E A FORMACIN DUNHA SOCIEDADE LIBERAL EN
GALICIA.
-Debate ideolxico e confrontacin social entre absolutistas e liberais: o papel da Igrexa, a guerra contra o francs, as partidas carlistas e a expansin do liberalismo nas cidades durante o reinado de Fernando VII. -A implantacin da nova estrutura poltico administrativa e institucional do Estado liberal en Galicia durante o reinado de Isabel II. O provincialismo. -O esgotamento do complexo agrario e a crise das manufacturas domsticas na primeira metade do sculo XIX: os desaxustes demogrficos e os comezos da emigracin masiva a Amrica.
491
-As permanencias no mundo rural e os cambios lentos nas vilas e cidades: o devalar das vellas elites rurais e a formacin dunha pequena burguesa comercial de orixe fornea. A GALICIA
MODERNA
(1874-1936).
-A politizacin da sociedade galega durante a Restauracin: as redes clientelares dos partidos dinsticos como mecanismo de exercicio do poder, as organizacins polticas dos novos grupos sociais e a mobilizacin agrarista do campesiado. -Os cambios sociais: o auxe da burguesa industrial e comercial, a proletarizacin do campesiado, a desaparicin da fidalgua e os retornados da emigracin. -As transformacins no sistema agrario galego: mercantilizacin das pequenas explotacins familiares, privatizacin dos montes comunais, especializacin produtiva e aplicacin dos avances cientficos e tecnolxicos nas primeiras dcadas do sculo XX. -A evolucin demogrfica e o xodo ultramarino: caractersticas e consecuencias da emigracin de retorno. -O desenvolvemento industrial e comercial: a pesca, o sector hidroelctrico, as comunicacins, o sistema financeiro e as orixes da banca galega. -A formacin dunha identidade poltica desde o Rexionalismo ata o Nacionalismo da Xeracin das Irmandades: as organizacins autonomistas e a consecucin do Estatuto de 1936. -A participacin feminina en poltica e a polarizacin da sociedade galega durante a Segunda Repblica. GALICIA
NA GUERRA CIVIL E DURANTE A DITADURA FRANQUISTA: CONSECUENCIAS ESTRUTURAIS.
-A sublevacin militar e o papel de Galicia na zona franquista durante a Guerra Civil e a posguerra: a represin franquista e a resistencia posterior. -Fame, racionamento e estraperlo: as consecuencias econmicas e sociais da poltica autrquica durante o primeiro franquismo.
492
-A pegada das polticas desarrollistas en Galicia: repoboacins forestais, construcin de encoros, emigracin e fin da sociedade tradicional. -Os apoios sociais e oposicin ao franquismo en Galicia desde os anos 60 ata comezos da transicin. A GALICIA
ACTUAL.
-O proceso autonmico e a consecucin do Estatuto no contexto da transicin democracia en Espaa. -A evolucin poltica da Galicia autonmica, a construcin dunha administracin propia e as organizacins sindicais e polticas (1977-2005). -As consecuencias estruturais da integracin na Unin Europea para os sectores produtivos e para a sociedade galega. -Os cambios sociais, econmicos e culturais: a construcin do Estado de benestar nun pas perifrico e a posta en valor dos propios recursos. -Os movementos sociais e os desafos ambientais da Galicia actual: ecoloxismo, feminismo e antiglobalizacin. CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Recoecer e valorar os procesos mis significativos para a formacin histrica da identidade colectiva de Galicia. Trtase de avaliar a capacidade de situar temporalmente e explicar a importancia histrica de fenmenos como o megalitismo atlntico, a cultura castrexa, o camio de Santiago, a revolta antinobiliaria dos irmandios, o poboamento disperso ou a xestin agroecolxica da paisaxe. Valorarase a capacidade de identificar e contextualizar ese legado material e simblico para a sociedade galega actual. 2. Analizar e explicar os cambios estruturais producidos en Galicia durante o Antigo Rxime no contexto peninsular e europeo. Trtase de comprobar que o alumnado entende as consecuencias das reformas administrativas implantadas polos Reis Catlicos e as caractersticas da expansin demogrfica e econmica dos sculos XVII e XVIII, comparndoas co contexto ibrico e europeo da poca.
493
3. Coecer e caracterizar as grandes correntes ideolxicas e movementos sociopolticos que influron na evolucin histrica da Galicia contempornea, identificando as achegas dos pensadores mis destacados e os avances que produciron esas ideas e reivindicacins nos mbitos das liberdades civs e polticas e do benestar das persoas. Trtase de comprobar que o alumnado entende os principios das ideoloxas polticas que influron na evolucin da organizacin poltica da sociedade galega nos sculos XIX e XX, desde a desmobilizacin imposta polo clientelismo ata a construcin dunha sociedade aberta, inclusiva e participativa. 4. Comprender as caractersticas da industrializacin, da expansin comercial e da modernizacin agraria na Galicia do primeiro terzo do sculo XX e os conflitos sociopolticos derivados deses cambios estruturais. Trtase de comprobar que o alumnado entende as peculiaridades do desenvolvemento econmico da Galicia anterior Guerra Civil, as caractersticas da emigracin de retorno e a importancia dos movementos sociopolticos e do patrimonio industrial na formacin dunha identidade colectiva. 5. Comprender os conflitos sociais e os cambios que se produciron en Galicia durante a ditadura franquista. Con este criterio comprobarase se o alumnado ten competencia para analizar e explicar a multicausalidade dos procesos histricos, a natureza dos rximes polticos e a sa capacidade para institucionalizarse e xerar apoios sociais. Valorarase positivamente o rexeitamento das ditaduras, das polticas econmicas agresivas co medio natural e do espolio dos recursos endxenos das poboacins dun territorio. 6. Describir as caractersticas do proceso autonmico en Galicia, identificar as caractersticas do Estatuto de autonoma no marco da Constitucin de 1978 e coecer as organizacins e persoeiros que protagonizaron os cambios polticos, econmicos, sociais e culturais na Galicia do ltimo cuarto do sculo XX. Trtase de avaliar a capacidade do alumnado para explicar esas mudanzas estruturais e o papel dos actores individuais e colectivos na construcin dunha sociedade democrtica, participativa e comprometida coa preservacin da nosa identidade cultural e riqueza ambiental fronte aos problemas derivados da globalizacin neoliberal e do cambio climtico.
494
7. Comprender a estrutura e os principios que regulan a organizacin poltica e territorial do Estado espaol en comunidades autnomas, e a importancia do ingreso na Unin Europea, que achegou as condicins de vida da sociedade galega aos niveis de liberdades polticas e benestar da Europa mis desenvolvida. Trtase de comprobar que o alumnado quen de entender e explicar o marco institucional e internacional da Galicia actual, valorando a democratizacin, o desenvolvemento econmico e o benestar social acadados desde os anos 80 do sculo pasado. 8. Coecer e utilizar adecuadamente as tcnicas bsicas de investigacin en ciencias sociais, como seleccionar a informacin relevante en fontes diversas e analizala criticamente no marco das explicacins actuais sobre o pasado colectivo e a conformacin da identidade galega, utilizando con rigor o vocabulario especfico e traballando en grupo cunha actitude participativa e colaborativa na resolucin de conflitos. Este criterio pretende avaliar se o alumnado acadou a competencia necesaria para seleccionar, analizar e utilizar a informacin que achega a documentacin histrica de diversa natureza, e manexar con destreza as tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Valorarase a sa competencia para formular explicacins razoadas e crticas da evolucin histrica de Galicia, comunicadas oralmente e por escrito, que demostren as capacidades sociais para a tolerancia, o sentido crtico, o traballo en equipo, a inclusin multicultural e a preservacin do patrimonio cultural e da paisaxe galega.
495
Orde do 23 de setembro de 2008 pola que se ampla a oferta de materias optativas do bacharelato e se establece o seu currculo.
O Decreto 126/2008, do 19 de xuo, polo que se establece a ordenacin e o currculo de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, determina no seu artigo 8 que os centros docentes ofertarn materias optativas de conformidade co que estableza a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. A Orde do 24 de xuo de 2008 pola que se desenvolve a organizacin e o currculo das ensinanzas de bacharelato na Comunidade Autnoma de Galicia, establecidas no decreto anteriormente citado, no seu artigo 8 establece que o alumnado cursar unha materia optativa elixida, para cada un dos dous cursos, entre as materias seguintes: msica, segunda lingua estranxeira e tecnoloxas da informacin e comunicacin, de oferta obrigatoria; antropoloxa, tica e filosofa do dereito, filosofa da ciencia e tecnoloxa, mtodos estatsticos e numricos e xeografa e historia de Galicia, se o centro as oferta, as como aqueloutras que determine a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. A Orde do 25 de xuo de 2008 establece a relacin de materias optativas do bacharelato o seu currculo e regula a sa oferta. De conformidade co exposto e no uso das competencias que lle son atribudas na disposicin derradeira primeira do Decreto 126/2008, do 19 de xuo, a conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria.
DISPN:
Artigo primeiro.- Obxecto e mbito de aplicacin. 1. Esta orde ten por obxecto ampliar a oferta de materias optativas do bacharelato as como establecer o seu currculo. 2. Esta orde ser de aplicacin en todos os centros dependentes da Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria que impartan estas ensinanzas. Artigo segundo.- Materias. 1. Os centros educativos podern ofertar, en calquera das modalidades do bacharelato, as materias optativas establecidas na Orde do 25 de
496
xuo de 2008 as como Literatura galega do sculo XX e da actualidade e Literaturas hispnicas. 2. As claves correspondentes a estas materias son: LGA para Literatura galega do sculo XX e da actualidade e LitH para Literaturas hispnicas. 3. Os requisitos para poder ofertar estas materias sern os establecidos na Orde do 25 de xuo do 2008. 4. As materias cuxa oferta e currculo se regula nesta orde sern ofertadas nos cursos seguintes: Literaturas hispnicas en primeiro curso e Literatura galega do sculo XX e da actualidade no segundo curso. 5. Como anexo a esta orde inclese o currculo destas das materias.
Primeira.- Autorzase a persoa titular da Direccin Xeral de Ordenacin e Innovacin Educativa para tomar as medidas precisas para a execucin desta orde. Segunda.- Esta orde entrar en vigor o da da sa publicacin no Diario Oficial de Galicia. Santiago de Compostela, 23 de setembro de 2008. LAURA SNCHEZ PIN Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
497
ANEXO
LITERATURA GALEGA DO SCULO XX E DA ACTUALIDADE 1.- INTRODUCIN. Como complemento lingua galega e literatura, esta materia optativa pretende axudar as alumnas e os alumnos a mellorar o coecemento da cultura da comunidade da que forman parte, a aumentar o seu coecemento do mundo e a analizar de forma crtica a realidade, as como a ampliar as sas posibilidades comunicativas e estticas. Nesta materia de literatura galega presntanse contidos referentes literatura do S. XX e da actualidade por estaren prximos sensibilidade da xuventude, proximidade que facilitar a relacin coa obra literaria a nivel contextual, textual e esttico. Todo o alumnado cursa lingua galega e literatura, coa cal adquire unha visin xeral da creacin literaria. Porn, para o desenvolvemento desta materia dbese partir da materia comn, de forma que non se produza unha redundancia de contidos e se favoreza o afondamento na formacin literaria do alumnado. Esta materia permitiralles s mozas e mozos, ademais da ampliacin de coecementos literarios, a mellora na utilizacin de procedementos, tcnicas, habilidades e estratexias que os axudarn na anlise, na investigacin, no desenvolvemento do xuzo crtico e na reutilizacin da informacin, aplicables non s no campo do literario senn tamn noutros campos do saber e en situacins da sa vida coti. A lectura ser actividade fundamental nesta materia, entendida como accin complexa que implica comprender, explicar, analizar, interpretar e valorar a obra literaria, de forma que se perciba como algo vivo, creativo e ldico, que conforme persoas lectoras sensibles, curiosas, reflexivas e respectuosas cara a todas as manifestacins literarias, artsticas e de pensamento. fundamental propiciar o traballo da aula que estimule as inquedanzas literarias do alumnado e no que se fomente o esprito crtico, a escoita e o respecto polas distintas ideas e opinins sobre unha obra, a autora ou un tema. O desenvolvemento destas actitudes conseguir non s que as alumnas e os alumnos afonden nos seus coecementos literarios senn tamn que completen a sa personalidade, como persoas responsa-
498
bles, crticas e tolerantes, que sexan quen de expor as sas opinins de forma argumentada e de captar e aceptar as opinins das outras persoas. Os contidos desta materia presntanse agrupados en catro bloques: o primeiro de contidos comns, que estarn presentes no tratamento dos contidos dos restantes bloques; o segundo, prosa; o terceiro, poesa e o cuarto, a literatura e outras artes. 2.- OBXECTIVOS. 1. Coecer a creacin literaria do sculo XX e da actualidade, utilizar de forma crtica as fontes bibliogrficas e documentais adecuadas para o seu estudo, apreciando a obra literaria como fonte de enriquecemento cultural e de pracer persoal. 2. Ler obras literarias, identificar nelas os aspectos formais e temticos que as individualizan e valoralas como expresin da sensibilidade da persoa e da identidade cultural de Galicia. 3. Comprender a relacin entre a obra literaria e o contexto sociocultural en que foi creada e recoecer nela as influencias literarias e non literarias. 4. Valorar a riqueza temtica da creacin literaria do sculo XX e da actualidade a travs da anlise do seu tratamento por diversas autoras e autores. 5. Establecer relacins entre textos da literatura galega do sculo XX e da actualidade con textos doutras literaturas, explicando as conexins formais e temticas existentes entre eles. 6. Elaborar traballos sinxelos de investigacin sobre algunha obra ou aspecto salientable dela, utilizando as fontes de documentacin necesarias, e emitir unha opinin persoal argumentada. 3.- CONTIDOS. Contidos comns. -Lectura e interpretacin de textos significativos. -Identificacin, en textos concretos, dos elementos que conforman o relato: tcnicas narrativas, personaxes, tempo, espazo.
499
-Anlise, en textos concretos, da relacin entre estruturas, recursos literarios e contido. -Anlise, en diferentes textos, da obxectividade ou subxectividade que impregnan a obra literaria, as como da estrutura e tcnica que a sustentan. -Utilizacin, a partir da observacin e anlise de textos, dos elementos que conforman o relato. -Elaboracin de traballos, orais ou escritos, utilizando diversas fontes de documentacin. -Respecto pola diversidade da nosa creacin narrativa contempornea. -Interese por compartir opinins sobre os textos lidos e analizados. -Valoracin da lectura como medio para o coecemento da nosa realidade cultural e como fonte de pracer e enriquecemento persoal. -Creacin de textos nos cales se tean presentes elementos literarios e non literarios. A prosa. -A prosa de ficcin: relato curto e novela. -Estrutura e tcnica narrativa. Temtica. -A prosa de non ficcin: o compromiso cultural. -A crtica literaria. -Artigo de opinin. -Reflexin sobre o significado e a importancia de determinadas formas literarias na cultura do sculo XX e da actualidade. Poesa. -A creacin potica. A sa importancia ao longo do sculo XX e na actualidade. -Temtica: o paisaxismo. A poesa existencial. A poesa social. A poesa amorosa. -Forma e linguaxe potica.
500
-Relacins intertextuais. -As influencias literarias na creacin potica. A literatura e as outras artes. -Texto literario e espectculo teatral. A sa presenza no sculo XX e na actualidade. -Temtica e tcnica teatral. -Literatura e cine. Influencias. -Debuxo e simbolismo. O texto, a imaxe e o contexto. -Interpretacin de obras nas cales se integre texto e imaxe dentro dun determinado contexto. -Identificacin, a travs da comparacin de textos, da diversa temtica e da tcnica teatral ao longo da creacin do sculo XX e na actualidade. 4.- CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Ler e interpretar textos significativos da literatura deste perodo, sabendo relacionalos co contexto histrico e sociocultural. Con este criterio trtase de comprobar se o alumnado quen de comprender e interpretar un texto literario como un feito cultural situado nun determinado marco histrico, social e ideolxico. 2. Analizar textos, reflexionando sobre os seus recursos estilsticos e tcnicos, e sobre a interrelacin do contido coa forma. Trtase de coecer a capacidade das alumnas e dos alumnos para facer un comentario comprensivo dun texto no cal capten as caractersticas da tcnica empregada, salientando aqueles aspectos mis innovadores, os recursos estilsticos utilizados e aqueloutros elementos que fan do texto unha obra de creacin. 3. Recoecer en textos de diferente autora a presenza dunha mesma temtica e relacionalos con formulacins anteriores poendo de relevo as diferencias que os singularizan.
501
Trtase de comprobar se o alumnado recoece a presenza dunha mesma temtica na creacin literaria de distinta autora e se quen de realizar unha anlise dela a travs dunha visin retrospectiva. 4. Elaborar traballos sinxelos sobre obras de creacin, explicando as caractersticas principais, achegando unha opinin persoal e utilizando de forma crtica as fontes bibliogrficas e documentais adecuadas. Este criterio pretende comprobar a capacidade das alumnas e dos alumnos para elaborar traballos acudindo a diversas fontes bibliogrficas, achegando opinins persoais; as mesmo, comprobarase a capacidade de planificar o traballo e de expresar, a travs dunha estrutura correcta e dunha linguaxe adecuada e rica, as sas ideas, opinins e xuzos. 5. Relacionar textos da literatura galega con outros de literaturas distintas, observando as posibles influencias e distinguindo as notas peculiares da nosa cultura literaria. Con este criterio pretndese comprobar se o alumnado quen de percibir, a travs da comparacin de textos, as influencias doutras literaturas e os trazos propios da nosa cultura. 6. Valorar a creacin literaria en lingua galega como expresin dos sentimentos, ideas e ideoloxa, individuais e colectivos, e como medio para enriquecer a propia personalidade. Este criterio pretende comprobar o desenvolvemento, nas alumnas e nos alumnos, dunha actitude crtica e respectuosa cara creacin literaria, a travs do interese e hbito lector, o interese pola creacin literaria, as sas opinins e xuzos sobre textos literarios, a sa actitude ante as novas publicacins, o respecto polas opinins alleas, etc.
LITERATURAS HISPNICAS 1.- INTRODUCIN. A literatura afrmase como un medio privilexiado de exploracin e coecemento dunha realidade humana, da sa cultura. O ensino da literatura incide no desenvolvemento da sensibilidade artstica e na adquisicin da capacidade de analizar e valorar criticamente a realidade.
502
O currculo das literaturas hispnicas concbese como un complemento de lingua castel e literatura e de lingua galega e literatura. O seu estudo debe permitirlles s alumnas e aos alumnos incidir no coecemento dos elementos especficos da producin literaria desenvolvida no noso mbito cultural e ampliar os procedementos propios da literatura en canto que disciplina, tales como a lectura crtica de obras literarias, a anlise e interpretacin de textos e a busca de informacin utilizando as fontes adecuadas. Anda que o obxecto de estudo fundamental sexa a producin literaria en casteln tanto do Estado espaol como de Hispanoamrica, prestarase tamn atencin ao coecemento da producin literaria noutras linguas peninsulares mis significativa pola sa contribucin ao mbito cultural comn. O estudo da literatura, en canto que materia independente, permite abordar, como obxectivo bsico, a ampliacin da formacin literaria do alumnado. A lectura e interpretacin de obras literarias, atendendo ao contexto cultural en que se produciron, dbese considerar como eixe da programacin: coecer as caractersticas xerais da literatura no perodo histrico enmarcado, relacins coa literatura occidental, xeracins e movementos literarios, evolucin dos xneros narrativos, poticos e teatrais, cambios na concepcin do papel social da persoa escritora e da funcin da literatura, etc. Para a seleccin das obras terase en conta o valor literario especfico dos textos seleccionados, representatividade en relacin coas grandes lias literarias, insercin nunha tendencia artstica relevante e as sas achegas renovacin literaria, valor representativo do xnero, etc. Tendo en conta a idade das alumnas e dos alumnos, a lectura crtica non debe esquecer as posibilidades dunha lectura creadora, de xeito que o alumnado poida achegar todas as suxestins intelectuais e afectivas que o texto lle provoque, ben mediante o obradoiro de textos literarios, ben mediante a elaboracin de breves traballos de investigacin que corroboren ou contrasten a sa propia interpretacin. Dada a gran riqueza e variedade da producin literaria no sculo XX e na actualidade, pode ser conveniente substitur a lectura completa de obras significativas pola lectura de antoloxas poticas, teatrais ou de relatos breves que faciliten un coecemento e unha valoracin mis global das diver-
503
sas tendencias e xeracins de autoras e autores, as como o contacto cunha panormica da evolucin dos tres grandes xneros: lrica, narrativa e teatro. Os contidos desta materia presntanse agrupados en catro bloques: o primeiro, contidos comns, permitirn o achegamento obra literaria no sentido mis amplo e que estarn presentes no traballo dos outros bloques. No bloque segundo, a narrativa hispnica, desde a superacin do realismo decimonnico ata os nosos das. No terceiro, as tendencias poticas mis relevantes e, no cuarto, o teatro. 2.- OBXECTIVOS. 1. Coecer as tendencias e movementos estticos mis representativos e as autoras e autores mis significativos das literaturas hispnicas que conformaron a nosa realidade multicultural actual. 2. Ler, analizar e interpretar textos significativos das literaturas hispnicas relacionndoos co momento histrico no cal foron creados e atendendo aos aspectos socioculturais e literarios mis relevantes. 3. Elaborar traballos sobre movementos estticos, sobre autoras ou autores, sobre obras ou temas relevantes, utilizando as fontes de documentacin necesarias e mostrando un interese suficiente pola realizacin e presentacin dun traballo ben feito. 4. Comunicar ideas, sentimentos e sensacins propios mediante a elaboracin de textos escritos con intencin esttica ou ben coa finalidade de expresar opinin. 5. Valorar a creacin literaria como expresin de sentimentos, crenzas e inquietudes, individuais e colectivos, como instrumento de coecemento das nosas culturas e como fonte de enriquecemento persoal. 6. Sentir interese por coecer a creacin literaria hispnica e respectar as diferenzas culturais reflectidas nos diversos textos lidos. 3.- CONTIDOS. Contidos comns. -Lectura e interpretacin de textos significativos. -Identificacin, en textos concretos, dos elementos que conforman o relato: tcnicas narrativas, personaxes, tempo, espazo.
504
-Anlise, en textos concretos, da relacin entre estruturas, recursos literarios e contido. -Anlise, en diferentes textos, da obxectividade ou subxectividade que impregnan a obra literaria, as como da estrutura e tcnica que a sustentan. -Utilizacin, a partir da observacin e anlise de textos, dos elementos que conforman o relato. -Elaboracin de traballos, orais e/ou escritos, utilizando diversas fontes de documentacin. -Interese por compartir opinins sobre os textos lidos e analizados. -Valoracin da lectura como medio para o coecemento da nosa realidade cultural e como fonte de pracer e enriquecemento persoal. Narrativa. -Pluralidade narrativa. Tendencias desde a fin do sculo XIX ata 1940: permanencia e renovacin do realismo tradicional. A narracin formalista e intelectual. -Tendencias narrativas desde 1940 ata os nosos das. Diversificacin das propostas narrativas: realismo social, realismo obxectivo, realismo mxico e realismo experimental. Asimilacin da renovacin formal e eclecticismo. -Innovacins tcnicas e temticas. -Renovacin dos xneros narrativos: novela, novela curta e conto. -Narrativa e medios de difusin. Adaptacins cinematogrficas e televisivas. Poesa. -Tendencias poticas desde fin do sculo XIX ata 1940: simbolismo, impresionismo e modernismo. As vangardas: o surrealismo. -Tendencias poticas desde 1940 ata os nosos das: do existencialismo e o testemuo social ao culturalismo e experimentacin. -Innovacins mtricas, estilsticas e temticas fundamentais na renovacin potica do sculo XX. -As distintas canles de divulgacin da poesa. Relacins entre poesa e cancin.
505
-Identificacin, en textos concretos, dos recursos poticos mis relevantes, en relacin coa pertenza a unha tendencia concreta ou en relacin coa autora ou autor a que pertencen. -Imitacin, con finalidade ldica e esttica, daqueles recursos que poidan resultar mis relevantes para a renovacin potica do sculo XX e da actualidade. -Valoracin da poesa como expresin esttica dos sentimentos, ideas e inquietudes da persoa sobre o mundo que a rodea. -Interese polo coecemento da poesa hispnica contempornea na sa rica variedade cultural e esttica. Teatro. -Tendencias teatrais desde fin do sculo XIX ata 1940: a consolidacin da comedia burguesa e as frmulas renovadoras do teatro. -Tendencias teatrais desde 1940 ata os nosos das: o teatro convencional e as propostas de renovacin teatral. -Texto dramtico: texto espectacular e texto literario. -Trazos especficos da situacin comunicativa no teatro. -Canles de difusin: grupos e festivais de teatro. Outros medios. -Identificacin, en textos concretos, dos elementos non literarios que converten o texto dramtico en espectculo teatral. -Anlise, a travs da comparacin de textos dramticos, da evolucin temtica e da tcnica teatral. -Dramatizacin e/ou adaptacin, con finalidade ldica e esttica, de breves textos teatrais. -Valoracin da especificidade do teatro como medio de comunicacin colectiva e como enriquecemento cultural da sociedade. 4.- CRITERIOS
DE AVALIACIN.
1. Recoecer en textos do sculo XX e contemporneos das literaturas hispnicas os trazos mis caractersticos da tendencia, movemento esttico ao cal pertencen, as como do xnero literario correspondente.
506
Este criterio trata de valorar se as alumnas e alumnos comprenden os cambios producidos na concepcin e funcin da creacin literaria durante o perodo estudado e a sa relacin cos cambios producidos na renovacin dos xneros. 2. Identificar e situar no seu contexto sociocultural as autoras e autores mis relevantes das literaturas hispnicas no sculo XX e actualidade. Este criterio trata de avaliar se as alumnas e alumnos son quen de situar no tempo as figuras literarias mis significativas, relacionando os trazos xerais do contexto sociocultural en que se produciu a sa obra cos trazos individuais que as caracterizan, valorando as sas achegas ao enriquecemento do patrimonio cultural comn. 3. Analizar obras literarias significativas, reflexionando sobre os recursos tcnicos e temticos fundamentais para a sa valoracin. Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado para achegarse criticamente s obras literarias cun mtodo e unhas tcnicas de anlise coherentes e razoadas, e se quen de interrelacionar contido e forma. As mesmo, valorarase se as alumnas e os alumnos, partindo da sa experiencia lectora, da bibliografa adecuada e da anlise da obra, son capaces de expresar as sas propias hipteses e de argumentalas mediante a elaboracin de snteses interpretativas. 4. Redactar textos breves con intencin ldica e esttica, a partir de modelos, utilizando conscientemente elementos e estruturas propios dos textos literarios e manifestando as propias ideas ou sentimentos. Este criterio pretende valorar a capacidade das alumnas e alumnos para presentar un texto propio, seguindo os modelos traballados, empregando os recursos mis adecuados. 5. Elaborar traballos breves, recensins, exposicins orais ou escritas, sobre pocas, movementos literarios, autoras e autores ou obras literarias. Este criterio pretende verificar a capacidade das alumnas e dos alumnos para elaborar traballos adecuados ao seu nivel acadmico nos cales mostren a sa competencia para utilizar fontes bibliogrficas, para planificar con certo rigor disciplinar os seus propios textos e para expresar, mediante unha estrutura textual correcta e unha linguaxe adecuada, as sas ideas, opinins e valoracins. As mesmo, comprobarase a sa capacidade e interese en presentar un traballo correcto e ben feito.
507
a r e t en b e d s o a c o s , r o e p iv t s a a c u s a d t e d n o a e T m . m e 1 e t c s i e s o o c d r , p s a r e e d l f a a d e o i s c r a e p p a o c n t s n i a e c a m s c e u v l d o e v a i n c r e a a s f i e c e d pi o o r m s p e o m c i a i s s o r b d o n p e r c e e d r n o g a r a apre nzas, fav P . 3 . a s ensin ctividade inistrac a m d e A s i r e i s d e u t q n e e r r e n f i ci a as d ca m i r l o b f p a s n n r i e c ta t a e r t p s m o ini c m e d d A n u d i a c i e s i adqu les mozos a e e em t u s q i a s a O . a 5 a . d n o laci ver que t t a g i o r prom ia postob s e r c a c d a n o cu r a t i l as p s faci
ISBN: 978-84-453-4663-1

Lexislacion Bacharelato Galicia

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Lexislacion Bacharelato Galicia

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

447 447 451 457 463 469 474 482 487

Queda recollido no texto a correccin de erros publicada no DOG do 20 de xuo de 2008.

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Laura Snchez Pin Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria

CAPTULO I Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

DE MARZO, POLO QUE SE

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

-A idea de cidadana: xnese histrica e fundamentacin filosfica. ESTADO,

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia

Captulo I: Ordenacin e currculo

Lexislacin do Bacharelato en Galicia