T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS ALET BLEME LER

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. MATKAP BLEME ............................................................................................................. 3 1.1. Alet Bileme Tezghlar ve Donanmlar ....................................................................... 3 1.2. Malzeme Cinsine Gre Matkabn U Alar................................................................ 4 1.3. Hatal Bilemenin Delmeye Etkisi ................................................................................. 6 1.4. Matkap Bilemede Dikkat Edilecek Hususlar ................................................................ 7 1.5. Matkaplarn Bilenmesi.................................................................................................. 7 1.5.1. Helisel Matkaplar................................................................................................... 7 1.5.2. Helisel Matkaplarn Bilenmesi ............................................................................ 10 1.5.3. Matkap Bileme Tezgahlar .................................................................................. 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 18 2. SER ELK KALEM BLEME ....................................................................................... 18 2.1. Biimlerine Gre Kalem eitleri............................................................................... 18 2.1.1. Torna Kalemleri................................................................................................... 18 2.1.2. Planya Vargel Kalemleri...................................................................................... 19 2.1.3. Kanal Kalemleri................................................................................................... 20 2.1.4. Profil Kalemleri ................................................................................................... 20 2.2. lenecek Malzemeye Gre Kalem Alar ................................................................. 21 2.2.1. Tala As (gama as) .................................................................................. 21 2.2.2. Boluk As (alfa as) ................................................................................. 21 2.2.3. Kama As (beta as) .................................................................................. 21 2.2.4. U As (epsilon as) ................................................................................... 22 2.2.5. Yardmc Kesici Az Boluk As (delta as)........................................... 22 2.2.6. Yan Boluk as (fi as) .............................................................................. 22 2.2.7. U Eiklik As (kappa as) ....................................................................... 22 2.2.8. Ayar As (lambda as).............................................................................. 22 2.3. Uygun Bileme in Ta Seimi ................................................................................... 23 2.4. Kalemlerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar................................................... 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26 RENME FAALYET 3 ................................................................................................... 27 3. SERT MADEN KALEM BLEME ................................................................................... 27 3.1. Sert Maden Kalemlerin Endstrideki Yeri ve nemi ................................................. 27 3.2. Kullanlan Zmpara Talar ......................................................................................... 30 3.3. lenecek Malzemeye Gre Kalem Alar ................................................................. 30 3.4. Sert Maden Kalemlerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar ............................... 31 3.5. Sert Maden Ulu Kalemlerin Bilenmesi ..................................................................... 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 i

RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 36 4. FREZE AKILARINI BLEME........................................................................................ 36 4.1. Kesici Dilerle lgili Genel Bilgiler ............................................................................ 36 4.1.1. Tan Dnme Yn ve Bilemeye Etkisi .............................................................. 36 4.1.2. Boluk As ........................................................................................................ 37 4.1.3. Zrh Genilii ve Kesmeye Etkisi........................................................................ 38 4.1.4. Boluk Asnn Oluturulmas ............................................................................ 39 4.1.5. Silindirik Tala Bileme Yaparken Tezgahn Ayarlanmas .................................. 40 4.2. Frezelerin Bilenmesi in Freze Malzemesine Gre Zmpara Tan Seme.............. 40 4.3. Frezelerin Tezgaha Balanma Yntemleri.................................................................. 41 4.4. Frezelerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar .................................................... 41 4.5. Freze aklarnn Bilenmesi........................................................................................ 41 4.5.1. Dz Kanall Freze aklarnn Bilenmesi............................................................ 41 4.5.2. Helis Kanall Frezelerin Bilenmesi...................................................................... 45 4.5.3. Helis As Byk Olan Freze aklarnn Bilenmesi ......................................... 49 4.5.4. Parmak Frezelerin Bilenmesi............................................................................... 50 4.5.5. Takma Sapl Aln Freze aklarnn Bilenmesi ................................................... 52 4.5.6. Kanal Freze aklarnn Bilenmesi...................................................................... 54 4.5.7. Al Freze aklarnn Bilenmesi ....................................................................... 55 4.5.8. Profil Freze aklarnn Bilenmesi ...................................................................... 56 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 60 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 61 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 64 KAYNAKA ......................................................................................................................... 65

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI114 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malat Alet Bileme lemleri Uygun ortam ve ara gereler salandnda alet bileme tezghnda deiik kesicileri bileme ilemlerini gsteren renme materyalidir. 40/32 Tezgahlarnda Kullanlan Kesiciler, Elle Bilenmeleri, lme ve Kontrol modllerinin alnmas gereklidir. Deiik zellikteki kesicileri bilemek. Genel Ama renci bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda deiik zellikteki kesicileri bileyebilir. Amalar Alet bileme tezgahnda matkap bileme ilemlerini yapabilir. Alet bileme tezgahnda seri elik kalem bileme ilemlerini yapabilir. Alet bileme tezgahnda sert maden kalem bileme ilemlerini yapabilir. Alet bileme tezgahnda freze aklarn bileme ilemlerini yapabilir. Alet bileme tezgah, kalemler, niversal mengene, bilenecek kalem malzemesi, optik veya verniyeli a ler, sert maden kalemler, freze aklar, matkap bileme aparat, eitli ap ve zellikteki matkaplar, niversal a gnyesi vb. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, malat ilemleri dersi iinde birok konu rendin ve bunlarla ilgili uygulamalarda bulundun. Atlye veya laboratuarda yaplan bu uygulamalarda deiik kesiciler kullanld. Kullanlan bu kesiciler zamanla anrlar. Anan bu kesiciler (matkap, torna kalemi, frezeler vb. ) bilenmek suretiyle tekrar kullanlabilir hale gelirler ve bileme ilemi ekonomik anlamda byk kazan salar. Sektrde, kullanm yaygnlaan takma ulu kesiciler kullanlp atld iin alet bileme ilemlerini ortadan kaldracak gibi dnlebilir. Fakat piyasa gezildiinde takma ulu kesicilerin her alanda kullanlmad, hatta baz ilemlerin yaplamad grlmektedir. Bu sebeple alet bileme makinelerine gerekli nem verilmi ve CNCli yani bilgisayar destekli makineler retilmitir. Bu modl tamamladnda atlyende kullandn kesicileri daha iyi tanyacak, onlar daha bilinli ve verimli kullanacak, gerektiinde onlar bileyeceksin.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Matkap bilemesi gerektiinde alet bileme tezgahna matkap bileme aparatn takarak matkap bileyebilecek.

ARATIRMA
Bu faaliyeti daha iyi kavraman amacyla, alet bileme tezgahlar hakknda bilgi alabilmek iin Alet Bileme tezgahlar hakknda aratrma yapnz.

1. MATKAP BLEME
1.1. Alet Bileme Tezghlar ve Donanmlar
En ok kullanlan tezghlar niversal alet bileme tezghlardr. Ayn zamanda zorunlu kalndnda talama ilemleri de yaplr.

ekil 1.1: niversal alet bileme tezgah ve ksmlar

1.2. Malzeme Cinsine Gre Matkabn U Alar

ekil 1.2: Matkap u alar

U As (sigma): Matkaplar dnerek ve ie batarak kesme yaptklarndan ularnn sivri olmas gerekir. Bu da matkaba verilen u asyle oluur. Matkabn u as ( ekil 1-2 ) makine yapm elikleri iin 118 dir. U as malzemenin cinsine gre deiir. Helis As (gama): Adndan anlalaca gibi helis as, matkabn helis kanaln meydana getiren adr. Kesme yaparken kan talalar helis kanaln takip ederek dar atldndan bu aya ayn zamanda tala as da denir. Matkabn helis as, delinecek malzemenin cinsine gre deiir. Boluk As (alfa as): Matkabn kesici azlarnn arka yzeyi delme esnasnda iin kesilen yzeyine srtnmemesi iin verilen adr. Boluk as srtnmeyi nledii gibi, ayn zamanda matkabn iyi kesmesini de salar. U Kenar As (fi as): ekil 1-2 de grld gibi u kenar as, matkabn iki serbest yzeyi arasnda kalan kenarn matkap ekseniyle yapt adr. U kenar as matkabn bilenmesine gre deiebilir. Kama As (beta as): Kama as, matkabn azlarnda helis as ( ) ile boluk as ( ) arasnda kalan adr. Kama as boluk asnn deerine gre deiir.

Delinecek malzeme cinsine gre matkaplarn u alar ve tipleri

Malzemenin cinsi elik, elik dkm, demir, temper dkm, sert bakr ve inko alam malzemeler iin: ekme dayanm 700 N/mm2 zerindeki elikler ve elik dkm malzemeler iin: Sa paralar ve paket halindeki sa demetleri delinirken: Paslanmaz elikler, bakra 30 mm den byk delik delerken, ksa tala karan alminyum alamlar iin: Preslenmi malzemeler, sert bakalit, sert kauuk, mermer, arduvaz (ta) kmr vb. malzemeler iin: Pirin (sar malzeme), bronz ve eitleri, sert elikler iin: Magnezyum alamlar iin: inko alamlar, kalay ve kurun alamlar (beyaz metaller) iin: Bakr malzemeler iin: Alminyum alamlar, bakra 300 mm den byk delik delinirken ve uzun tala karan alminyum malzemeler iin: U as 118

N tipi (Normal)

130

125-130

130

80

130 140 118 120- 125

H tipi sert malzemelere gre

W tipi Yumuak malzemeler iin

140

Tablo 1.1: Delinecek malzeme cinsine gre matkaplarn u alar ve tipleri

1.3. Hatal Bilemenin Delmeye Etkisi

HATA ED BLENRKEN YAPILAN HATALARIN ED Her iki kesici eit olarak bilenmemi. HATANIN DELME LEMNE ETKS Yalnz bir az keseceinden matkap sapar. Matkap sapar. Yanlz bir az keseceinden matkap sapar. lerleme kuvveti artar. Matkap kesmez, esas azlar krlr matkap iner ve sapar. Matkap sapar byk delik aar. Matkabn ucu krlr.

Esas kesici azlar ayn boyda deil.

U kenarlar kaktr. Kesici kenarlarn matkap ekseni ile yapt a birbirinden farkl. U kenarlar ok uzun. Matkabn boluk as yok, kk veya byk yaplm yahut da iki taraftaki boluk alar birbirinden farkl ya plm. Esas kesici kenarlarn simetri ile sap ekseni akk deil.

ki taraf eit bilenmemitir.

Matkap iyi oturtulmam olduundan eit bilenmemitir.

Boluk as yanl. Bileme tezgah yanl ayar lanm, matkap apna gre yanl balanm. Matkap ok uzun balanm. Tezgah temizlenmeden matkap balanm ve yuvasna oturtulmamtr. Fazla sivri bilenmi.
Tablo 1.2: Hatal bilemenin delmeye etkisi

U kenar ok ksa.

1.4. Matkap Bilemede Dikkat Edilecek Hususlar

Matkap bilenecek tan zellikleri, takm bilemeye elverili olmal; tan cinsi, tane says, sertlii ve birletirme maddesi matkap bilemeye uygun olmaldr. Tan yzeyi dzgn olmal, yzeyi bozulmu bir tala matkap bilenmemeli, ancak ta dzeltildikten sonra bileme yaplmaldr. Krlenmi bir tala bileme yaplmamal, eer ta krlenmise nce ta bilenmelidir. Krlenmi bir tan yzeyi parlak ve kaygan olur. Bunu anlamak iin ta almazken tan yzeyine baparman ii srlerek kayganlk durumu ve parlakl anlalabilir. Buna dikkat edilmedii takdirde matkabn azlar bileme esnasnda yanar ve kesme zelliini kaybeder. Matkap azlarnn keleri tamamen silininceye (ktleinceye) kadar kullanlmamal, krlenme fark edilince bileme yaplmaldr. Aksi halde matkabn bilenmesi fazla zaman alr ve matkap bo yere ksalm olur. Basit bileme makinelerinde veya aparatla matkap bilenirken bilemenin ve alarnn doruluu bir mastarla kontrol edilmelidir. Matkabn uzun bir ksmnn yanmas halinde bu ksm bir kesme tayla kesilmeli ve ondan sonra bilenmelidir. nk yanm ve zrh silinmi uzunca bir ksmn bilemekle bitirilmesi ok zaman alr. alrken krelen matkaba scak iken hemen sulu bileme ilemi yaplmamaldr. Kuru bileme ilemi yaplan matkap hemen soutma svsyla soutulmamaldr. Bileme ilemi yaplrken tezgah durdurulmamaldr.

1.5. Matkaplarn Bilenmesi

1.5.1. Helisel Matkaplar
Matkap, matkap tezgahlarnda, el breyzlerinde, torna ve freze tezgahlarnda delik delmek iin kullanlan kesici aletlere denir. Matkaplar karbonlu veya seri elikten yaplmlardr. Helisel matkaplar delik delmek ve delinen delikleri bytmek iin kullanlan matkaplardr. Silindirik paralarn boyuna iki helisel oluk alarak yaplrlar. Oluklar, kesici ularn (azlarn) meydana gelmesini ve talalarn kmasn salar. Son zamanlarda karbonlu elikten yaplm helisel matkaplarn iki kesici az, ucuna sert maden kaynatlarak da kullanlmaktadr.

Helisel oluklu matkaplar sa ve sol helis eklinde olabilirler. Sa Helisel Matkap: Genellikle matkaplar sa helisli olurlar. Saat yelkovan dn ynndedir. Kesme, soldan saa dnmek suretiyle salanr. Helis as bydke matkabn helis adm klr. Sol Helisel Matkap: Az kullanlmakla beraber baz matkaplar sol helisli de olurlar. Helis as, u as ve helis admlar aynen sa helisli matkaplar gibidir. Yalnz helis oluklar saat yelkovannn veya sa helis matkaplarnn tersidir. Kesme ilemi sadan sola dnmek suretiyle salanr. Konik Sapl Matkaplar: Genellikle byk apl olurlar. Genellikle mors kovanldrlar. Mors koniklerinin i ve d koniklikleri ayn olup standarttr. Bunlar standart olan matkap konik saplarna geirildikten sonra ayn standarttaki matkap mili kovan yuvasna taklrlar. Dz Sapl Matkap : Genellikle kk apl matkaplar dz yani silindirik sapl olurlar. Bunlar daha ziyade matkap tezgahnn mandrenine balanarak kullanlrlar. El breyzlerine de balanabilirler.

ekil 1.3: Silindirik sapl helisel matkaplar

1.5.2. Helisel Matkaplarn Bilenmesi

Helis matkaplar bilemenin yntemi vardr. Bunlar; Elle bileme, Bileme aparat ile bileme Matkap bileme tezgahnda bilemedir. Helis Matkaplar Elle Bileme Konu delme ve vida ilemleri modlnde anlatlmtr. Helis Matkaplar, Bileme Aparat ile Bileme Aparatn salaml kontrol edilir ve yatak ksm iyice temizlenir. Matkap yatak iine ekil l.5te grld gibi yatrlr. Ayar vidasndan matkabn boyuna gre kabaca ilk ayarlama yaplr. Matkap kkse elle tutulur, bykse bir tespit vidasyla tutturulur. Yatak, mafsal etrafinda dndrlerek ayarlama kontrol edilir. Ayar dayamasndaki vida ile matkabn bilenecek az taa temas ettirilir. Aparat mafsaldan dndrlr. Az keskinleinceye kadar ayar vidasndan tala verilerek i- leme devam edilir.

ekil 1.4: Matkap bileme aparat

ekil 1.5: Matkap bileme aparat

1) V-Yata 2) Matkap ucu referans trna 3) Trnak ayar civatas 4) Matkap ucu balama nitesi 5) Balama nitesi ayar civatas 6) Dayama paras 7) Dayama ayar somunu 8) Dayama tespit somunu 9) V-kza 10) Kzak

11) V-kza tespit civatas 12) Matkap ucu u bileme as ayar civatas 13) U bileme asna ait blnt (skala) 14) Dndrme gvdesi 15) Ayarl papu 16) Stopaj (durdurma) Papucu 17) Dndrme gvdesi tespit civatas 18) Aparat tespit yar

10

ekil 1.6: Matkap bileme aparat

ekil 1.7: Matkap bileme aparat

Birinci az bilendikten sonra ikinci azn bilenmesine geilir, bylece ilem sras tekrarlanarak bileme ilemi tamamlanr. Matkap ucu ekseni etrafinda 15ye kadar dndrlmesi iyi bir kesme geometrisi iin tavsiye edilir. ekil 1.4, 5, 6 ve 7de bir niversal takm bileme tezgahnda kullanlabilecek V-yatakl matkap ucu bileme aparat gsterilmitir. Aparatnn paralar ekilin altnda belirtilmitir. Aparat zerinde U Bileme Asnn Ayarlanmas

Standart matkap ucunun u bileme as 118 dir. ekil 1.3te grlen aparat l00-l30 arasnda u bileme alarna msaade etmektedir. Aparatn (12) nulu u bileme civatas gevetilerek (13) nulu skaladan istenilen a ayarlanr ve (12) nulu civata tekrar sklr. Srt Drme Asnn Ayarlanmas

Matkap ucu (1) nulu V-yatana yerletirildiinde matkap ucu merkezinin (14) nulu dndrme gvdesinin merkezine isabet etmesi salanmaldr. Bunu salayabilmek, yani standard srt drme asn elde edebilmek iin matkap u noktasnn, trnaktan matkap ucu apnn yars kadar ileride kalmasn temin edecek ekilde tespit edilmesi gerekir (ekil 1.5). Daha byk srt drme asn elde etmek iin, u noktasnn trnaktan daha ileride tespiti gerekir. Srt drme asnn kltlmesi arzu edilirse u noktann trnaa yaklatrlmas gerekir. malat firmann uygulad zelliklere bal olarak aparatlarda srt drme asn gerekletirebilmek iin yukarda anlatlm olan prensibe benzer kurallardan yararlanlr. Matkap ucunun her seferinde ayn pozisyonda balanabilmesi iin referans trnaklar belirli ap gruplar iin ayr ayr dnlmtr. rnein: 5-13 mm, 13-20 mm ve 20-25 mm ap gruplar. 11

U Bileme anak ta mile balanr ve mil 90 dndrlerek tan aln ksmnn bileme tezgahn tablasna paralel olmas salanr (ekil 1.6). Matkabn ucu bileme aparat (18) yarklardan bileme tezgah tablasna balanr. Tezgah tablas pabular yardmyla sabitletirilerek tablann boyuna hareketi nlenir. (17) nulu dndrme gvdesi tespit civatas sklr. (13) nulu skaladan u bileme as ayarlanr. Standard matkap ucu u bileme as 8dir. Matkap ucu (1) nulu V-yatana yerletirilir ve arka dayama ayarlanr. (7, 8, 9 ve 11 nulu paralar). Bu esnada uygun srt drmeyi salayabilmek iin matkap ucunun trnaktan olan mesafesine dikkat edilmelidir. Dndrme gvdesi tespit civatas (17) gevetilir. Bilemeye geilir. Sol elle (10) nulu kzaktan tutularak aparat saa sola evrilir. Ayn anda sa el yardm ile de tablann enine hareketi ile paso verilir. (Tablann boyuna hareketinin tespit edilmi olmasna dikkat edilmelidir.) Birinci kesme kenar drme asnn talanmasndan sonra tabla el ile geri ekilerek matkap ucu sklr. Trnak vastasyla matkap ucu tespit edilir ve ikinci kesme kenar srt drme as ayn ekilde talanr.

12

1.5.3. Matkap Bileme Tezgahlar

ekil 1.8: Matkap bileme tezgah

13

Resim 1.1: Matkap bileme tezgahndan baz fotoraflar

1.5.3.1. Tezgahn Ayarlanmas ve Matkabn Bilenmesi

Emniyet kurallarn uygula, koruyucu gzlk kullan. Ta, aynadan matkab balayacak ekilde uzaklatr. Matkap sapnn konikliine gre, aynaya mors kovan yerletir. Matkabn apna gre hareketli kafada bulunan serbest yzeyi ayarlama kolu ile klt veya bylt. Ayna zerindeki dereceli taksimat (0) sfr konumuna getir. Ayna zerinde bulunan eksen izgisini hareketli kafada bulunan sabit eksen izgisini aktr. Hareketli kafada bulunan ayar ubuu ile, esas kesici az tabana paralel gelecek ekilde birbirine aktr. Matkapta serbest yzey asnn verilmesi iin, hareketli kafa gerisinde bulunan rakamlar kltmek veya ykseltmek suretiyle matkabn serbest yzeyinin istenilen deerde yaplmasn sala. Aynada bulunan matkab ay anahtar ile sktr. Hareketli kafa zerinde bulunan kolu aa indirmek sretiyle arkada bulunan rakamlar istenilen deere getirdikten sonra kolu yukarya kaldr. zerinde hareketli kafa bulunan alttaki sabit tabla zerine, ka derece isteniyorsa ayarla ve tespit kolu ile tespit et.

14

RNEK: Matkabn u as 118 derece olduuna gre ayarlanabilir gstergedeki dereceyi 59 yap. Tan kursunu matkap apna gre ayarla. alteri a, otomatik kurs dmesine, su dmesine bas; hareketli kafay altrmak iin anahtarla altr. Sonra ta altr. Ta yava yava elle matkaba yaklatr. Matkab tezgahta elle paso vererek bilemek istersen devam et. Otomatik olarak bilemek istersen otomatik dmesine bas. Matkabn bileme ilemi bittiinde tezgah durdur. Ta ve matkab birbirinden uzaklatr. Ayna anahtar ile aynay gevet daha sonra matkab kovanndan kama ile kar.

1.5.3.2. Matkap U Asnn Kontrol

118

ekil: 1.9: Matkap ularnn kontrol

Bilenen matkaplarn alarnn ve kesici az uzunluklarnn kontrol, deiik yntemlerle yaplabilir. Bunlarn belli ballar matkap drbnleri, ayarl a gnyeleri, zel matkap mastarlar ve komparatr olup her birinin nasl kullanld yukardaki ekillerle aklanmaktadr (ekil 1.9). 15

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Zmpara tan bilemek.

amaca

Hangi zmpara tanda bileme yaplacaksa elmasla usulne uygun ekilde ve profilde bileyiniz. gre Bileme yaparken kopan tanelerin gznze zarar vermemesi iin gzlk taknz.

renme faaliyetlerinde anlatld gibi kurallara uyunuz. Matkap bileme aparatn tablaya anak ta veya silindirik taa gre alar iyi tespit balayp ayarlamak. ediniz. Matkabn uzunluu gz nnde bulundurularak tablay ayarlaynz. Deiik matkaplar bilemek. Deiik matkaplar bilemede dikkat edilmesi gereken alar malzemeye gre uygun seiniz. Balama aparatlarnn salamln kontrol ediniz. Srt boluk asnn uygunluunu kontrol ediniz.

Kontrol yaplm matkap kullannz. Bilenen matkab kontrol etmek. Mutlaka matkaplarn alarn kontrol ediniz. Mastarlarn temizliine zen gsteriniz.

16

LME ERLEND RME LME VEVE DEDE ERLEND RME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. ( 2. ( 3. ( 4. ( 5. ( 6. ( 7. ( 8. ( 9. ( 10. ( 11. ( 12. ( ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) Matkaplarn u alar, delinecek malzemeye gre deiir. Matkaplarn aplar bydke u alar da byr. Matkaplar sadece kuru bileme ilemine tabi tutulurlar. Matkap delme ilemi yaplrken yanm ise bilemeye gerek yoktur, atlabilir. Bileme ilemi yaplrken srt boluk as byk olursa dalma fazla olur. Bileme ilemi yaplrken srt boluk as byk olursa dalma az olur. Byk apl matkaplar bilenmekten boylar ksalrsa daha iyi dalma yapmas iin z inceltme ilemine tabi tutulurlar. Matkaplar bilendikten sonra alar mutlaka mastarlarla kontrol edilir. Alet bileme tezgahlarnda soutma svs kullanlmaz. Alet bileme tezgahlarnda talalar emici sistem bulunduu iin gzlk ve maske kullanlmaz. Alet bileme tezgahlarnda sadece kesici kalemler bilenir. Alet bileme tezgahlarnda krlenen talar, ileme balamadan nce ta bileme aparatyla bilenirler.

17

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Uygun ortam ve ara gereler salandnda alet bileme tezgahnda seri kalem bileme ilemleri yapabilir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti daha iyi kavramanz iin seri kalem bileme hakknda bilgiler edininiz. Internet ortamndan faydalanabilirsiniz. Sert maden bileme ile ilgili okul veya semt ktphanesinden faydalanabilirsiniz.

2. SER ELK KALEM BLEME

2.1. Biimlerine Gre Kalem eitleri
2.1.1. Torna Kalemleri

ekil 2.1: En ok kullanlan baz yksek hz elii torna kalemleri tipleri

Torna kalemleri, kalem azlarn meydana getiren yzeylere verilen alar yardm ile keserler. Bir kaba tala torna kalemiyle bir yan kaleminin kesmesini salayan alar ekil 2.2de verilmitir. ekillerden anlalaca gibi bir torna kaleminde kesmeye tesir eden sekiz eit a vardr bu alarn adlar ve fonksiyonlar aada anlatlacak.

18

ekil 2.2: Torna kalem alar

ekil 2.3: Torna kalem alar

2.1.2. Planya Vargel Kalemleri

ekil 2.4: Planya vargel kalem alar

Planya ve vargel kalemleri, torna kalemleri gibi bilenirler. lenen malzemenin cinsine bal olarak tala ve boluk alarnda ok az bir deiiklik olur. Planya ve vargel kalemlerinde n tala asnn deeri malzemenin sertliine baldr, fakat yumuak eliklerin ilenmesi iin 4 veya 5 lik bir tala as yeterlidir. Bu tala asnn deeri torna kalemlerinde olandan ok daha kktr, nk planya ve vargel kalemleri sadece kater ierisinde tablaya dik olarak tutulur. 19

Vargel ve planya kalemlerinin yanaklar i bkey bilendii zaman kesme kenar zayflayaca iin, her bir kurs balangcnda kalem ie arpt anda krlacaktr. Dz yzeyli ilerde ucu yuvarlatlm bir kalemin kullanlmas ok iyi sonu verir. Bu tip kalemler sadece utaki yuvarlak ksm taa tutulmakla bilenirler.

2.1.3. Kanal Kalemleri

Kanal kalemleri, torna ve planya kalemleri ile ayn snftan olmalarna karn ok deiiklik gsterirler. Yan tala as ya ok az olur veya hi olmaz, fakat yeterli bir n ve yan boluk asnn verilmesi bilhassa kama yuvas ama kalemleri iin gereklidir. Kanal kalemlerinin bilenmesinde zel dikkat gsterilmesi gereklidir. nk kesici azn temizlii ilenen yzeyin kalitesini dorudan etkiler. Kt veya hatal bilenmi bir kesici ilenen yzeyin kt kmasna neden olur. Kalemin istenilen kalitede bilenmesi mmkn deilse kesici az mmkn olduu kadar istenilene yakn bir hassasiyette bilendikten sonra ya ta ile dzeltilmelidir. Daha iyi bir kesici az elde etmek iin kalem niversal mengeneye balandktan sonra alet bileme tezgahnda bilenmelidir.

ekil 2.5: Kanal kalemi

2.1.4. Profil Kalemleri

Profil kalemleri torna ve vargelde kullanlr. Kesme yaplabilmesi iin gerekli olan alar pek farkl deildir. Tala boluk alar kesme yzeyi byk olduundan daha kk seilmelidir. Kalemler eitli profildeki paralarn tornalanmas ve planyalarda kullanlrlar. ekil 2.6da profil kalemi rnek ve alar grlmektedir.

20

ekil 2.6: Profil kalemleri

2.2. lenecek Malzemeye Gre Kalem Alar

2.2.1. Tala As (gama as)
Tala as, kalemin tala yzeyine verilen a olup kalemin rahat kesmesini salar ve kan talalarn akn kolaylatrr. Tala as ilenecek malzemenin ve kalem malzemesinin cinsine gre deiik deerlerde olur. Bir HSS kalemde elik malzeme iin bu a, normal artlarda 8-10 verilir. Tala as bu deerden daha kk verilirse talalarn kaleme yapaca bask artar. A normal deerden (8- 18) daha fazla verilirse talalar daha rahat akar; fakat kalemin kama as ( ) kleceinden krlenmesi abuklar. Tala as verilirken ilenecek malzemenin cinsi esas alnr. lenecek malzeme yumuaksa tala as 8- 10den fazla, ilenecek malzeme normal elik malzemeden (rnein 1050) daha sert ise tala as daha kk verilir.

2.2.2. Boluk As (alfa as)

Boluk as kalemin esas serbest yzeyine verilen adr. Boluk as kalemin ie srtnmesini nler, ayn zamanda kesici azn olumasn salar. Makine yapm elikleri iin boluk as = 3 - 8 verilir. Eer boluk as daha fazla verilirse kama as kleceinden kalem daha ksa zamanda krlenir.

2.2.3. Kama As (beta as)

Kama as kesici azn sivriliini oluturan adr. Kama asnn deeri tala as ile boluk asna baldr. Bu iki adan birinin veya her ikisinin kk veya byk verilmesi kama asnn bymesine veya klmesine sebep olur. rnein, tala as ve boluk as byk verilirse kama as klr. Kama as makine yapm elikleri (1030- 1050 vb.) iin 70 - 74 dir. Yumuak malzemeler iin bu deer 50 - 65 arasnda verilebilir. Bir torna kaleminde kama as en az 40 ve en fazla 84 verilebilir.

21

2.2.4. U As (epsilon as)

Kalemin u as, kesici az ile yardmc kesici az arasnda kalan adr. U as ne kadar kk olursa yardmc kesici az ie o kadar az srtnr, fakat buna karlk abuk snr. U as elik malzemeler iin kaba tala kalemlerinde 80, yan kalemlerde ise 6070 kadar verilebilir. U as normal deerinden kk verilirse kalemin ucu fazla sivrileceinden abuk snr ve yanmas kolaylar. U as byk olursa kalemin u kavisi de byyeceinden daha temiz yzey kar. Kural olarak, ilenecek malzeme yumuaksa u as da kk verilir.

2.2.5. Yardmc Kesici Az Boluk As (delta as)

Kalem ucu sivriliinin tam olumas iin verilen adr. Bu aya 2. boluk as da denilebilir (ikinci serbest yzeye verildii iin). Bu boluk asnn deeri 4 - 8 arasnda verilebilir.

2.2.6. Yan Boluk as (fi as)

Yan boluk as kalem ucunun sivriliini oluturan baka bir deyile kalemin u asn oluturan adr. Bu a kalemin u asna gre verilir. Byk verilirse u as klr. Buna bal olarak kalem abuk krlenir. A kk verilirse kalem ucu ktleir ve bundan dolay srtnme artar kalem fazla snr.

2.2.7. U Eiklik As (kappa as)

U eiklik as kalemin kesici aznn yer dzlemiyle yapm olduu adr. Bu a kalemin ekerek kesmesini saladndan sadece kaba tala kalemlerine verilir. zellikle kaba tala kalemlerinde kalemin bir anda yklenmemesi iin bu ann nemi byktr. U as makine yapm elikleri ve dkm malzemeler iin 3 - 6 arasnda verilebilir.

2.2.8. Ayar As (lambda as)

Bir torna kaleminde ayar as, kesici azn i eksenine gre yapm olduu adr. Ayar as kaba tala kalemlerinde 30 - 45, yan kalemlerde 90 dir. Ayar as sadece kalem bilenirken verilen a deildir. Bu a ayn zamanda kalemin balanna gre de deiir. Kalem, i eksenine gre 90den daha byk deerde balanrsa kesme kuvvetinin tesiriyle esner ve esneme yan apna gre ie dalar. Bu durum iin lden dmesine sebep olur.Ayar asnn kk olmas (rnein 30) halinde, kalemin ie olan eksenel basks artar. Bu durumda i lsnde kmaz ve ayn zamanda yzeyi bozuk olur. Ayar as 90 olursa tala derinlii en fazla deerde olur. Baka bir ifadeyle ayar as kldke tala derinlii azalr. Ayar as kldke kesme yapan ksm (az) uzam olacandan kalem az snr. Bu yzden kalem ksa zamanda krlenmemi olur. Ayrca ayar as iyi ayarlanmazsa yzey trtll kar. zellikle ince paralar tornalanrken kalemin trtl yapmasnn balca sebebi budur. Ayar asnn deeri ayn zamanda kesme hzna da etki eder. 22

ekil .2.7: Elle kalem bileme

Resim 2.1: niversal kalem bileme aparat.

ekil.2.8: niversal bileme mengenesi zerindeki ayar dzlemleri

2.3. Uygun Bileme in Ta Seimi

Seri elik kalemleri bilemek iin en uygun bileme ta elektro korund pembe renkli, seramik (V) birletirme maddeli, K sertliinde 60 taneli evre hz V = 35 m/sn lik olan anak tatr. Bazen beyaz renkli anak talar da kullanlr.

2.4. Kalemlerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar

Gzlk taklmaldr. Ta elmasla bilenmi olmaldr. Bileme srasnda uygun zmpara ta seilmeli ve kurallara uygun balanmaldr. Ta korumas taklmaldr. Soutma svs kullanlmaldr. Alar, gerece ve ilemin cinsine gre izelgelerden dikkatlice seilip aparatta ayarlanmal. 23

A mastarlar kontrol iin kullanlmaldr. Kalemin kabas dz zmpara tanda nce alnmal, sonra kalemin bileme aparatna salam bir ekilde balanp ilem balatlmal. Hassas bilemesi alara gre yaplrken kesici kenarlar yaklmamal ve bileme bittikten sonra gaz ta ile ince yumuak katman kaldrlp apaklar da alnm olmaldr. lenecek malzemeye gre tala boluk alar

Malzeme Alamsz imalat elii 500 N/mmye kadar. Alamsz imalat elii 500-700 N/mm Alamsz imalat elii 700-1000 N/mm Alaml imalat elii 700-1000 N/mm Alaml imalat elii 1000-1400 N/mm Paslanmaz Cr-Ni elii elik dkm 700 N/mm2 den fazla Dkme demir Temper dkm Sfero dkm Bakr, yumuak bronzlar Sert pirin, sert bronzlar Hafif metal alamlar 70 HBye kadar Hafif metal alamlar 70 HBden fazla %12 Silisyumlu hafif metal alamlar Elektron Suni reineler Sert lastik, sert kat

Yksek Hz elii 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6 60 6-8 6-8 6-8 8-l0 6 8-l0 6-8 6 8 10 l0Tablo 2.1: Malzemeye gre tala boluk alar

Sert Metal 15-20 l5-20 10- 15 l0-12 8-l0 6-l0 8- 120 l0-12 5-lO 10- 15 15-20 0-8 25-35 15-25 l0-15 15 15-30 10-15

24

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER
Zmpara ta bilenirken mutlaka gzlk kullannz. Mmkn olduunca elle deil, aparat yardm ile bileyiniz.

Zmpara tan bilemek.

Ta devrini almadan bilemeye balamaynz. Kesiciye gre sulu veya kuru bileme iin karar niversal mengeneye balanan veriniz. kalemi amaca uygun bilemek. Kullanlacak yere gre alarn tekrar kontrol ediniz. A leri her zaman dier metallerden uzak ve temiz tutunuz. Bilenen kalemin optik veya Tam kontrol yapmak iin n yeterli olmasna verniyerli a lerle kontroln dikkat ediniz. yapmak. Bileme ilemi istenen zelliklerde ise varsa apaklar kla ta ile alnz.

25

LME ERLEND RME LME VEVE DEDE ERLEND RME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. ( 2. ( 3. ( 4. ( 5. ( 6. ( ) ) ) ) ) ) Seri elik kalemler ok dayankl olduklarndan alar malzemeye gre deiiklik gstermezler. Malzeme ne olursa olsun tala as 0 olmaz. Seri elik kalemlerin bilenmesinde hibir zaman sulu bileme yaplmaz. Malzeme sertlii yumuadka tala boluk as artar. Kalemler niversal bala balanrken titreimin az olmas iin mmkn olduunca ksa balanmaldr. Tan bilenmesi gerektiini parmak ucu ile veya parlaklna bakarak anlayabiliriz.

26

RENME FAALYET3 RENME FAALYET 3

AMA
Uygun ortam ve ara gereler salandnda alet bileme tezgahnda sert maden kalem bileme ilemleri yapabilir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti daha iyi kavraman iin yapman gereken alet bileme tezgahlar hakknda bilgi almaktr. Internet ortamndan faydalanabilirsiniz. Bileme tezgahlar ile ilgili okul veya semt ktphanesinden faydalanabilirsiniz.

3. SERT MADEN KALEM BLEME

3.1. Sert Maden Kalemlerin Endstrideki Yeri ve nemi
Bugn endstride torna kalemi olarak daha ok sert maden kalemler kullanlr. nk sert maden kalemler, elik cinsi kalemlerden 10 kat fazla kesme hzlarnda zelliklerini kaybetmeden uzun sre kesme yapabilirler. Sert metal kalemleri, biri sabit ulu (katere kaynatlarak) dieri takma ulu olmak zere iki tiptir. Sabit ulu kalemler bilenerek u bitinceye kadar kullanld halde, takma ulu kalemler ular krlenince bilenmez, yerine yenisi taklr. Seramik ulu kalemler de byle kullanlr. Sert madenlerin kesme zellikleri ve anmaya kar direnleri iindeki metallerin oranyla ayarlanr. Karmn iinde titan (Ti) ve tantal (Ta) oran arttka anmaya kar direnci de artar, iindeki kobalt oran arttka dokusu sklar ve krlganl azalr. inde volfram karpit, titan karpit ve titan nitrit bulunan sert madene kermets (cermets) denir. Kermetsin sivri ular anmaya kar dier sert madenlerden daha dayankldr. Bu yzden elik cinsi malzemeleri tornalamak iin ince dokulu kermets sert madenler tercih edilir. Bir i yaplrken sert madenin ilenecek malzemenin cinsine uygun olarak seilmesi gerekir. Bunun iin sert maden kalemler ana renklerde ve byk harflerle gruplandrlmtr. Buna gre; P grubu sert maden kalemler mavi renkli olup, elik, elik dkm ve uzun tala karan elik malzemeler iin, M grubu sert maden kalemler sar renkte olup elik, sert elik, dkme demir ve demir olmayan metaller iin, K grubu sert maden kalemler krmz renkli olup sert dkm, dkme demir, temper dkm, yapay maddeler ve preslenmi sert kat iin uygundur. 27

Aadaki tabloda sert maden kalemlerin eitleri, renkleri ve hangi malzemeler iin hangi sert maden kalemin kullanlaca grlmektedir. Sert Maden Ularn Genel zellikleri Sert madenin zellii Rengi, sembol ve malzeme grubu

Sembol Kullanlaca malzemeler P01 P10 P20 P30 P40 P50 M10 M20 M30 M40 K01 K10 K20 K30

Anmaya kar direnci artar

MAV P Uzun tala karan elikler iin

Krlganl artar

elik malzemeler elik Dkmler Uzun tala karan temper dkmler

SARI M Uzun ve ksa tala karan elikler iin

elik malzemeler Sert elikler, dkme demir ve demir almayan metaller Sert dkmler, dkme demirler Ksa tala karan temper dkm, yapay malzemeler ve preslemi sert kat malzemeler

KIRMIZI K Ksa tala karan malzemeler iin

Tablo.3.2: Sert maden ularn genel zellikleri

ekil 3.1: Standart sert maden plaket formlar

28

Sert Maden Ulara Birka rnek Aada Gsterilmitir.

Dz yan kalemi DIN 4980 Doru yan kalemi DIN 4971

Sivri u kalemi DIN 4975

Kanal kalemi DN 4981

ekil 3.2: En ok kullanlan sert maden ulu torna kalemi biimlerinden birka

29

3.2. Kullanlan Zmpara Talar

Sert maden ulu kesici kalemlerin bilenmesi en verimli elmas talar ile yaplr. Fakat elmas talarnn maliyeti yksek olduundan pek kullanlmazlar. Bunun yerine ak yeil renkteki silisyum karpit (SiC) talar kullanlr.

3.3. lenecek Malzemeye Gre Kalem Alar

Malzeme Alamsz imalat elii 500 N/mm2 ye kadar. Alamsz imalat elii 500-700 N/mm2 Alamsz imalat elii 700-1000 N/mm2 Alaml imalat elii 700-1000 N/mm2 Alaml imalat elii 1000-1400 N/mm2 Paslanmaz Cr-Ni elii elik dkm 700 NImm2 den fazla Dkme demir Temper dkm Sfero dkm Bakr, yumuak bronzlar Sert pirin, sert bronzlar Hafif metal alamlar 70 HBye kadar Hafif metal alamlar 70 HBden fazla %12 Silisyumlu hafif metal alamlar Elektron Suni reineler Sert lastik, sert kat Sert maden 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 6-8 l0 8-l0 8-l0 8-l0 8-l0 10 10 8-l0
Tablo 3.1: Malzemeye Gre Kalem Alar

Sert Maden 12-18 10-12 8- 12 6-10 4-6 12 6- 10 5-10 6 6- 10 10-18 0-10 20-30 12-18 l0-15 15-20 15-30 15-20

30

3.4. Sert Maden Kalemlerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar

Ani scaklk deiimleri dolaysyla meydan gelebilecek termik oklar nlenmelidir. Lehimlenmi sert maden plaketleri termik oklara maruz kalr. Lehim yaparken bu husus gz nne alnmaldr. Sert maden plaketin genleme katsays, sap (takm tutucu) malzemesine gre 1/3 orannda kk olduundan farkl snmalarda gerilmelere neden olur. Sap malzemenin plakete gre daha fazla snmas, durumu daha da ktletirir. Plaketteki gerilmeler atlamalara ve krlmalara yol aabilir. Termik oklar nleyebilmek iin, takmlar ya tamamen kuru veya bol soutma svs kullanarak bilenmelidir. Kesik akan soutma svs veya yksek hz elii torna kalemlerinde edinilmi alkanlklardan dolay snan sert maden plaketli torna kaleminin suya daldrlmas termik oka yol aar ve zarar grr. Elmas ta kullanlrken daima soutma svsnn kullanlmas tercih edilmeli, keskin ve gzenekleri dolmam ta kullanlmaldr. Bylece maksimum verim elde edilecektir. Gerektiinde elmas ta, snger ta ile talama (bileme) operasyonuna tabi tutularak temizlenmelidir. Bilemeden sonra sert maden takmlarn kesici azlarnn birbirine arpmamas iin nleyici tedbirler alnmaldr. Ahaptan imal edilmi, zerinde her bir takm iin ayr gzler bulunan tayclar kullanmak ve hatta kesici azlar parafin veya benzeri bir plastik koruyucu madde ile kaplamak en uygun eklidir. Sert maden plaketli bilenecek tr takm vardr. Anmas normal olup bilenerek tekrar kullanlabilecek takmlar, Ar tahribat grm takmlar, Standard normal anmal; ancak yaplacak iin farkl olmas nedeniyle alarn deimesi gereken takmlar, sz edilen son grup takmn kaba talama (bileme) operasyonuna tabi tutulmas gerekir.

3.5. Sert Maden Ulu Kalemlerin Bilenmesi

Sert maden torna kalemleri kademe kademe bilenir. Talama kademelerinin says takmlarn durumuna ve arzu edilen kesici kenar kalitesine baldr. Gereken kademeler, makineler, talar ve kaliteleri, yaplacak ve elde edilecek yzey przllkleri bir tablo halinde Tablo 5.2de verilmitir. Tablo uyarnca gerekli tehizatlar aada sralanmtr. Kaba takmlarda kullanlmak zere, miline iki adet dz silindirik ta H formu balanan yaklak ta ap 600 mm ta motoru, tezgahn soutma suyu devresi bulunmal, ekil 3.3.a takm dayanma yzeyi yeterince kararl (stabil) olmaldr. Saat ibresi ve tersi ynde dnebilen, mili zerinde yaklak 400 mm apnda iki adet anak ta G formu bulunan ve takm dayanma yzeyi ayarlanabilir olan talama tezgah kaba ve hassas bilemelerde kullanlan bir soutma suyu devresi ile tezgah tehiz edilmi olmaldr (ekil 3.3.). Talaa form verme kademesinin talamas iin takm bileme tezgahn balama tehizat, paso verme sistemi ve soutma suyu tertibat olmaldr. ekil 3.4a ve bde talaa form verme kademesinin evresel ve aln talama metotlaryla talama prensibi gsterilmitir. 31

zerinde bir veya iki adet ta ap yaklak 100-200 mm elmas ta balanabilen takm bileme tezgah, ayarlanabilen takm dayanma yzeyi ve hassas bileme iin soutma suyu tertibat olmaldr (ekil 3.3). Kesici takmlarda en yksek verimi elde edebilmek iin hassas alara sahip ve bu alar kontrol edilmi takmlara allmas gerekmektedir. a: Ta evresi ile yaplabilecek kaba n bileme 1 : Stabil dayama 2 : El hareket yn 3 : Soutma suyu b: anak ta ile yaplabilecek n ve son bileme 1 : Tala yzeyi bileme 2 : Serbest yzey bileme 3 : El hareket yn

ekil 3.3: Sert maden ulu kalem bileme

a: Ta evresi ile talaa form verme kademesinin bilenmesi 1 : Elmas ta 2 : Paso verme yn (Her strok ifti bana 0.0 1 mm) 3 : Bileme tablas hareket yn b: Talaa form verme kademesinin anak ta ile bilenmesi 1 : Paso verme yn 2 : Bileme tablas hareket yn

ekil 3.4: Sert maden ulu kalem bileme

32

Elmas ile yaplan hassas bileme Tabla as ayarlanabilir olup zerinde torna kaleminin yasland as ayarl bileme aparat bulunur.

ekil 3.5: Sert maden ulu kalem bileme

ekil 3.6: En ok kullanlan sert maden ulu torna kalemi biimleri

33

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI

NERLER
Zmpara tan dier renme faaliyetlerindeki gibi bileyiniz. Ta bilemezseniz kesici kenar yanabilir ve maddi olarak zarar oluabilir.

Zmpara tan bilemek.

Sert maden kesicilerin u alarn ilenecek malzemeye gre tablodan seiniz. Bileme ilemindeki titreimi azaltmak iin niversal mengeneye balanan kalemi mmkn olduu kadar ksa balaynz. sert maden kalemi amaca uygun Sert maden kalemleri ya hep kuru ya da bol bilemek. soutma svs kullanarak bileyiniz. Bileme yaparken snan kesiciyi kesinlikle ani olarak soutunuz.

Bileme ileminin sonunda a gnyesi veya a Bilenen sert maden kalemin optik drbn kullanarak son kontrol yapnz. veya verniyerli alerle Kontrol yapmadan nce kesicinin temiz ve kontroln yapmak. ortamn aydnlk olmasna dikkat ediniz.

34

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. ( 2. ( 3. ( 4. ( ) ) ) ) Sert maden ularn bilenmesinde daima kuru bileme yaplr. Sert maden ular elle bilenmezler. Sert maden ular elmas talarla bilenebilirler. Kuru bileme yaplmsa snan ucun sertliinin korunmas iin ani soutmaya tabi tutulmas gerekir.

35

RENME FAALYET4 RENME FAALYET-4

AMA
Uygun ortam ve ara gereler salandnda alet bileme tezgahnda freze aklarn bileme ilemleri yapabilir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti daha iyi kavraman iin yapman gereken alet bileme tezgahlar hakknda bilgi alabilmek iin; Internet ortamndan faydalanabilirsiniz. Bileme tezgahlar ile ilgili okul veya semt ktphanesinden faydalanabilirsiniz.

4. FREZE AKILARINI BLEME

4.1. Kesici Dilerle lgili Genel Bilgiler
4.1.1. Tan Dnme Yn ve Bilemeye Etkisi
Freze aklarnn ve raybalarn bilenmesinde tan dn yn, aadaki ekillerde olduu gibi ya kesici aza doru veya bunun tersi olur.

ekil 4.1: Tan di srtndan kesici aza doru dn ekil 4.2: Tan kesici aza kar dn

36

Eer ta, ekil 4.1de grld gibi srttan kesici aza doru tala kaldracak ekilde dnerse bilenen dii devaml olarak dayamann zerinde tutar. Bu ok gvenilir bir yol olmas nedeniyle kesiciler ounlukla byle bilenirler. nemli sakncalar, kesici azda apaklarn olumas ve kesici azn yanma tehlikesidir, ancak apaklar ya ta ile alnnca bu saknca da ortadan kalkar. Tan dn yn ekil 4.2de grld gibi kesici azdan geriye doru seilirse kesici azdaki yanma ve apak birikme sorunu ortadan kalkar. Bu yntemle bileme yaparken bilenen dii devaml olarak dayama zerine bastrmazsak ta kesici aleti birlikte dndrecei iin istenmeyen sonularn domasna neden olur. Bileme ileminin, silindirik ta yerine anak tala yaplmas halinde de tan dn ynyle ilgili olarak yukarda yaplan aklamalar geerlidir.

4.1.2. Boluk As

ekil 4.3: Boluk asnn gsterilmesi

Kesici aletin rahat kesme yapmas, kan talan iki di arasnda tutulmas ve kesme iini tamamladktan sonra da talan dar atlmas iin diin srtna boluk verilir. Kesici uca izilen teetle di srtnn yapt aya boluk as denilir. Boluk asnn doru olarak seilmesi ok nemlidir. Eer boluk as yetersiz olursa diler kazyarak kesme yapar, buna karn boluk as ok fazla olursa diler ok abuk anr ve grltl almaya neden olur. Bu sakncalarna karn boluk asnn ok byk olmas, ok kk olmasndan daha az zararldr. Kesici alete verilecek boluk asnn deeri birok etkene bal olmakla beraber, temel olarak kesici aletin tipi ve ap ile ilenecek malzemenin sertliine baldr. rnein, pirin gibi yumuak bir malzemeyi ilemek iin kullanlan freze aksna verilecek boluk as, elik ve dkme demir ilemek iin kullanlan bir freze aksna verilecek boluk asndan daha byk olmaldr. Ayn ekilde, kk apl bir freze aksndaki boluk as byk apl bir freze aksndaki boluk asndan daha byk olmaldr. 37

Tablo 4.1de kesici aletin tipine ve ilenecek malzemenin trne uygun olarak saptanan boluk as alt ve st deerleri verilmitir. Kesici malzemesi Kesici elik Yksek hz elii Kesici azlar evre zerinde Alaml dkm Sert maden Kesici azlar yan ve alnda Hepsi iin 1 - 10 4 - 6 4 - 6 1 - 4 Tala kaldrlacak malzeme Dkme demir 5 - 10 4 - 6 4 - 6 1 - 4 demir ve metal olmayanlar 7 - 12 5 - 10 5 - 10 2 - 7

Tablo 4.1: Boluk as alt ve st deerler

4.1.3. Zrh Genilii ve Kesmeye Etkisi

Kesici azn hemen arkasnda dar bir erit halinde bilenmi olan yzeye zrh denir. Boluk asna gre bilenmi olan bu ksmn genilii kesicinin lsne ve tipine gre 0.75 mm ile 1.5 mm arasnda deiir. Genellikle bu ksm, ak silindirik olarak talandktan sonra diin srtn boluk asna gre bileyerek elde edilir. Zrh genilii artarsa diin taban tala kaldrma annda kesilen yzeye srtneceinden yzey kalitesinin ktlemesine neden olur. Di srtnn srtnmesini nlemek iin diin srt ikinci boluk asna gre bilenerek zrh genilii daraltlr. Aln frezelerinde ve parmak frezelerde boluk asnn deeri 3 ile 5 arasnda olmaldr. Profil frezelerinde ve modl frezelerinde, boluk asnn bilenmesinden ve zrhtan sz edilemez, nk diler yle biimlendirilmilerdir ki dilerin tala yzeyi radyal olarak bilendii zaman boluk as her zaman ayn kalr.

Normal zrh

Fazla geni zrh

Normalletirilmi zrh

ekil 4.4: Zrh geniliinin kesmeye etkisi

38

4.1.4. Boluk Asnn Oluturulmas

Boluk asn bilemek iin silindirik veya anak talardan bir tanesi kullanlabilir (ekil 4.5). Bileme ta, bilenecek freze aks ve dayama ykseklii ayarlanarak boluk asnn bykl kararlatrlr. Freze aksnn dileri zerinde bulunan zrh genilii dar ise genellikle silindirik tala bileme yaplr. Eer zrh genilii fazla ise anak ta kullanma zorunluluu vardr. Silindirik tala bileme yaparken ta balna 10 bir a verilmekle srtnme azaltlabilir. Boluk asnn verilmesindeki genel kural; ta merkezini, i merkezini ve dayamann st ucunu ayn dzleme getirdikten sonra silindirik ta kullanyorsak ta baln, anak ta kullanyorsak dayamay uygun bir miktar kaldrp - indirmekle istenilen ay i zerine aktarmaktr. Balk veya dayamann aa veya yukar hareket ettirme miktar, silindirik tala bileme yapyorsak ta ap ile, anak ta kullanyorsak aknn ap ile orantldr. Baz tezgahlarda boluk as ayar aparatnn bulunmas veya ta balnn dey dzlemde al hareket etme zelliine sahip olmas bileme ilemini daha kolaylatrr. merkezi ile dayamann ucunu ayn ykseklie getirdikten sonra ta miline bir anak ta takarak bala istenilen boluk asn vermek yeterlidir. Boluk asnn deeri dey a blntsnden okunabilir.

Grnen a

Gerek a

Gerek a

Silindirik ta

anak ta

ekil 4.5: Boluk asnn oluturulmas

39

4.1.5. Silindirik Tala Bileme Yaparken Tezgahn Ayarlanmas

ekil 4.6. silindirik tala bilenen bir freze aksn gsteriyor. Ta ve freze eksenleri arasndaki H ykseklii, boluk as ve ta ap ile orantl olarak deimektedir.

ekil 4.6: Freze aksnn tezgahta ayarlanmas

Dz silindirik ta kullanarak boluk asnn oluturulmasnda izlenecek yol aada akland gibidir: Freze aksn ya standart malafa kullanarak iki punta arasna veya konik sapl adaptr kullanarak i balna balaynz. ve ta eksenini ayn ykseklie getiriniz. Dayamay tablaya balayp ykseklik ayar mastar (rdek) ile dayamann st ucunu i merkezi ile ayn ykseklie getiriniz. Diin konumuna gre, ta baln H deeri kadar kaldrnz veya indiriniz. Baz tip tezgahlarda ta bal sabit, masa hareketli olduu iin ayn etki masay hareket ettirmekle salanr. Ta balnn aa veya yukar hareket ettirilecei mesafeyi, bir rnek problem iin hesaplayalm. Forml ile bulunur. Boluk as = 6 Ta ap D = 150 mm H? H = ( D / 2 ) x Sin ( 150 / 2 ) x Sin6 = 75 x 0.10453 = 7.83 mm

4.2. Frezelerin Bilenmesi in Freze Malzemesine Gre Zmpara Tan Seme

Btn yekpare yapl sivri dili freze aklar WS-HSS gereten yaplrlar. Bu durumda da kullanlacak bileme ta elektro-korund pembe renkli, V birletirme maddeli, K sertliinde 60 taneli evre hz V = 35 m/sn olan anak tatr. Bazen beyaz renkli anak talar da kullanlr.

40

4.3. Frezelerin Tezgaha Balanma Yntemleri

Freze aklar kendi aralarnda balanma zelliklerine gre snflandrlrlar. Sapl freze aklar Silindirik sapl freze aklar Konik freze aklar Malafalara balanabilen freze aklar Sivri dili freze aklar Profil freze aklar Silindirik sapl freze aklar mandren veya pens yardmyla alet bileme tezgahna balanrken, konik sapl freze aklar genellikle mors koniinde olurlar. Bu aklar mors konikliklerinden faydalanarak direkt balanrlar. Malafalara balanabilen freze aklar uygun aptaki sktrmal malafalar veya konik malafalar yardmyla alet bileme tezgahlarna balanrlar.

4.4. Frezelerin Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar

Freze aklarnn bilenmesi ileminde dikkat edilmesi gereken hususlar her bir freze aks iin konu balklar altnda zel olarak ilenecektir.

4.5. Freze aklarnn Bilenmesi

Kesici aletler, yapllar ve bileme yntemleri bakmndan iki ana grup altnda toplanabilirler: Sivri dili freze aklar: Bu tip freze aklar dilerinin srt tarafndan boluk asna gre bilenirler. Dz ve helis kanal freze aklar, kanal frezeleri, aln frezeleri, parmak frezeler, testereler ve raybalar bu gruba dahildir. Srt boaltlm freze aklar: Dilerinin srt istenilen profilde eksantrik olarak boaltlm bu tip freze aklarnda bileme tala yzeyinden yaplr ve tala as sfr derece olduu srece boluk as sabit kalr. Profil frezeleri, modl frezeleri, azdrmalar, klavuzlar ve dairesel profil kalemleri bu gruba girerler.

4.5.1. Dz Kanall Freze aklarnn Bilenmesi

Dz kanall freze aklarn bilemek iin silindirik ta veya anak ta kullanlabilir. Silindirik talar, bilenen yzeyin i bkey kmasna neden olur. Yeni freze aklarnda zrh geniliinin 0.75 mm ile 1.5 mm arasnda oluu, silindirik tan yarataca i bkeylii nemsiz klar. ok saydaki bilemeler nedeniyle zrh genilii artacandan, di tabannn ilenen yzeye srtnmemesi iin diin srtna ikinci bir boluk as verilmek suretiyle zrh genilii eski durumuna getirilir (ekil 4.6). 41

ekil 4.7: Zrh genilii

Kesici die verilecek boluk as freze aksnn apna ve ilenecek malzemenin cinsine bal olup kk apl frezelere verilen boluk as, byk apl olanlardakinden byktr. Malzeme cinsine gre verilecek olan boluk alar, Tablo 4.1de verilmitir.

4.5.1.1. Silindirik Tala Bileme

Dz kanall, sivri dili bir freze aksnn silindirik tala bilenmesini gryorsunuz. Burada, kesicinin srtn esas boluk asna uygun olarak bilemek iin ta ekseni ekil 4.8de grld gibi i ekseninden H kadar karlr.

ekil 4.8: Silindirik tala bileme

42

4.5.1.2. Dz Kanall Freze aklarnn Bileme leminin Yapl

Bilenecek freze aks uygun bir malafa zerine takldktan sonra iki punta arasna alnr. Malafann iki punta arasnda eksenel boluk olmakszn rahata dnebilmesi iin punta basks ayarlanr. Dayama takm tezgah tablasna balandktan sonra dayamann st ucu punta yksekliine ayarlanr ve bilenecek diin altna getirilip tespit edilir. Merkezleme mastarn (rdei) tabla zerine koyup ta ekseni ve i ekseni ayn ykseklie ayarlanr. Ta bal, herhangi bir yntemle elde edilen mesafesi kadar aa veya yukar hareket ettirilir (ekil 4.6 ). Baln hareket ettii miktar, dey el tekerinin blntl tamburundan okunabilir. Motor altrlp bilenecek di taa hafife deinceye kadar yanatrldktan sonra, tezgah tablas boyuna hareket ettirilerek hafif bir tala kaldrlr. Tablann dnnde de hafif bir tala kaldrldktan sonra freze aks saatin ters ynnde evrilerek ikinci di bilemeye hazr edilir. Di atlatma ilemi, i tatan uzaklatktan sonra yaplmal ve dayama bu dne olanak verecek derecede esnek olmaldr. Bileme annda tablann boyuna hareketi, i tarafta bulunan hzl hareket tekerleri ile balanr. Teker sa elle evrilirken sol el de freze aks ve malafay tutarak bilenen diin dayama ile temas salanr. Ayrca, di atlatma ilemi sol elle yaplr. Dalgnlktan doabilecek kazalar nlemek ve gereksiz zaman kaybna meydan vermemek iin tablann boyuna hareket kursu ayarl dayamalarla snrlandrlr. Freze aklarnn bilenmesinde ortaya kacak zorluklarn banda, dilerin tataki anma nedeniyle ayn ykseklikte bilenemeyiidir. Freze aklarnn silindirik olarak bilenmesi iin bir tur bileme yaptktan sonra, ak 180 derece dndrlerek bilemeye ilk balanan diin tam karsndaki diten tala kaldrlmaya balanmaldr. Freze aks yeterince bileninceye kadar bu hareketler tekrarlanmaldr.

ekil 4.9: Bileme ileminin yapl

43

4.5.1.3. anak Tala Bileme

Dz kanall, sivri dili freze aklarnn bilenmesinde bir baka yntem olarak anak ta kullanlr. anak ta kullanmann avantaj, bilenen diin srtnda bir dzlem yzey oluturmas ve byk alarn daha rahat bilenebilmesidir. ekil 4.10da anak tala bileme ilemi grlyor. Esas boluk asnn verilmesinde, boluk as ayar aparatnn kullanlmas veya dayama st noktasnn i merkezine gre karlmas yntemlerinden birisi kullanlabilir. anak tala bileme yaparken dayamann i eksenine gre karlma miktar H, a ve freze ap ile orantl olduu iin bu hususlara dikkat edilmelidir.

ekil 4.10: Freze aklarnn anak tala bilenmesi

Bu yntemle bileme yapmak iin, ta bal tablaya 90 evrilip zerine anak ta balandktan sonra aadaki ilem sras izlenir: Bilenecek ilk dii, merkezleme mastar yardm ile punta yksekliine ayarlaynz. Boluk as ayar aparatndan yararlanarak istenilen ay veriniz. Tezgahta bu aparattan yoksa dayamay punta yksekliine gre kararak boluk asn veriniz. Dayamay tablaya balayarak bilenen diin altna ayarlaynz (ekil 4.10). Dayama baz durumlarda stten de balanabilir. Dayama st tarafa ayarland zaman dilerin tala yzeylerinin st tarafa bakacak ekilde balanmas gerekir. Freze aksnn boyu ok fazla olduu zaman, tan ift ynl kesme yapmamas iin ta balna 1 - 2 ilk a verilmelidir. 44

4.5.2. Helis Kanall Frezelerin Bilenmesi

Helis frezelerin bilenmesi ile dz kanall frezelerin bilenmesi arasnda nemli bir fark yoktur. Dz kanall freze aklarnda olduu gibi helis frezelerin bilenmesinde silindirik ta veya anak ta kullanlaca gibi, boluk asnn verilmesi iin boluk as ayar aparatndan veya dayamadan yararlanlabilir. Helis kanall frezelerin bilenmesinin dz kanall frezelerin bilenmesinden ayrlan en nemli yan; dz kanall frezeler bilenirken dayamann tablaya balanmasna karn helis frezeler bilenirken dayama balna veya sabit bir yere balanr, ayrca helis frezelerde grnen boluk as ile normal a (helis asna dik olarak freze kesildiinde grlen a) birbirinden farkl olduu iin dayamann freze merkezine gre kaydrlaca H lsn veren formlde ufak bir deiiklik yaplr: Dz kanall frezelerde H = (D/2) . sin Helis kanal frezelerde H = (D/2) . sin ve tan = tan x cos Burada: H = Dayamann freze merkezine gre veya freze merkezinin ta merkezine gre kaydrlaca miktar (mm) D = Silindirik tala bileme yapyorsak ta ap, anak tala bileme yapyorsak freze aks ap (mm)

= Grnen boluk as () = Normal boluk as () = Helis as ()

rnek: Helis kanall bir freze aks anak tala bilendiine ve aadaki deerler belli olduuna gre dayamann ta merkezine gre ne kadar kaydrlacan hesaplayalm. Freze ap D = 80 mm, Helis as = 30, Normal boluk as = 5 dir. Grnen boluk asn bulalm. tan = tan 5 . cos 30 = 0,06749 . 0,866 = 0,075768 = 4 20 sin420= 0,07556 H = (D/2) . sin = (80/2) . 0,07556 = 3,02 mm H = 3,02 mm. Bilemenin iyi sonu vermesi iin dayama genilii yaklak 20 mm olmal ve u ksmna kavis verilmelidir. Dayama ucunun freze helisine paralel olmas iin, ya dayama ekil 4.8de grld gibi eik balanr veya dayama sac helis asna uygun olarak al bir ekilde ilenir. Dayamann ayarnda dikkat edilecek en nemli husus, dayama st ucunun orta noktasnn freze aks eksenine ayarlanmas ve tan tala kaldran ksmnn dayama ekseni ile freze ekseninin kesitii yere ayarlanmasdr (ekil 4.11).

45

ekil 4.11: Esas boluk asnn bilenmesinde ta ve dayanmann biim ve ayar

4.5.2.1. Silindirik Tala Bileme

ekil 4.12de helis frezenin silindirik tala bileniini gryorsunuz. Bu ilemde en iyi sonuca ulamak iin aada sylenen hususlara uyulmaldr: Tan u taraf konik olarak bilendikten sonra yaklak 2 mm yarapnda yuvarlatlmaldr. Tan dn yn, bilenecek dii dayamaya bastracak ekilde seilmelidir. Dayama ile bilenen diin tek bir noktada temas etmesi iin dayamann ucu yuvarlatlmaldr. Bileme gidi kursunda yaplmaldr. Bileme iin dn kursunun kullanlmas, hem ta hem de freze aks iin tehlikeli olduundan bu tr bilemeden kannz.

ekil 4.12: Silindirik tala helis frezenin bilenmesi

46

4.5.2.2. Bileme leminin Yapl Merkezleme mastarn (rdei) tabla zerine koyup ta mili eksenini punta yksekliine ayarlaynz. Dayamay ta balna balayp dayama sacn tan n tarafna ayarlaynz. Karlk puntalarn tablaya balayp aralarndaki akl malafa boyuna ayarlaynz. Freze aksn uygun bir malafa zerine takp malafann bir ucuna da frdndy bala-dktan sonra iki punta arasna alnz ve frdnd ile boluk as ayar aparatn irtibatlaynz. Aparatn a blntsn sfrlayp tespit ediniz. Merkezleme mastarn tabla zerine koyarak bilenecek diin kesici azn punta yksekliine ayarlaynz. Herhangi bir yanlla meydan vermemek iin ayarlanan dii iaretleyiniz. Bilenecek dii taa yanatrp dayamay bilenecek diin altna getirip o konumda tespit ediniz. Dayama sac mmkn olduu kadar taa yakn balanmaldr. Boluk as ayar aparatn istenilen bolukta ayarlaynz ve dayamann ucunu (ta merkezini) diin yeni konumuna getiriniz. Boluk as ayar aparatn kartnz. Tabla durdurma dayamalarn bileme kursuna gre ayarlaynz. Kurs balarnda bilenen diin dayamadan kurtulmadndan emin olunuz.

Bilemeye hazr olan freze aks daha nce anlatld ekilde bilenir. Bir elle tablay ileri geri hareket ettirerek br elle bilenen di hafif, fakat salam olarak dayamaya bastrlmaldr. Freze aksnn btn dileri bir defa bilendikten sonra mikrometre yardm ile koniklik kontrol yaplr. Herhangi bir koniklik varsa tezgah tablas uygun bir ekilde ayarlanr. Esas boluk as bilendikten sonra, eer istenirse ikinci boluk as ayn ekilde bilenir. Silindirik tala bileme yapld zaman talanan yzey ibkey olaca iin zrhn dzgn olmas istenirse anak tala bileme yaplmaldr.

47

4.5.2.3. anak Tala Bileme

Resim 4.1: Silindirik helis frezenin anak tala bilenmesi

Resim 4.1. silindirik helis frezenin anak tala bilenmesini gsteriyor. anak tala bilemede izlenilecek yol silindirik tala bilemede izlenen yolun aynsdr; aradaki tek fark, anak tan aln ile tala kaldrmak iin ta balnn tablaya 90 evrilmesidir. Burada tan tek tarafl kesme yapmas iin, ta bal 90 izgisinden 2 ile 5 daha fazla dndrlr. Bileme ubuu ile yaplan bileme ilemini daha iyi anlamak iin ekil 4.13e baknz. Bu yntemle bileme yapmak iin yaplan hazrlk, silindirik tala bilemede yaplan hazrla benzer. Tek fark frezenin kayc bilezik ve bileme mili zerine taklmas ve dayamann ta bal yerine tezgah tablasna balanmasdr. Baz bileyiciler tablay hareket ettirmek yerine frezeyi bileme mili zerinde kaydrmay tercih ederler. Bu yntemle bileme yaparken hem freze aksnn hareket ettirilmesi hem de dayama i1e bastrlmas ve di atlatlmas iin tek elin kullanlmas yeterlidir. Burada dikkat edilecek en nemli husus tablann hareket etmemesi iin dayamalarla yerinde tespit edilmesidir.

ekil 4.13: Silindirik helis frezenin anak ta ile bilenmesinde dayamann ayarlanmas

48

4.5.3. Helis As Byk Olan Freze aklarnn Bilenmesi

ekil 4.14: Byk helis al bir frezenin bilenmesi ve ta balnn asal ayar

Helis as ok byk olan freze aklarnn bilenmesinde yaplan tezgah ayar, normal helis frezelerde yaplandan biraz farkldr. ekil 4.14de byle bir freze aksnn evreden bileniini gryorsunuz. Bileme ileminde izlenecek yol aadaki gibidir: Ta miline 200 mm apnda silindirik bir ta balaynz. Tan kesen yzn ta bileme aparat ile bileyiniz. Ta baln istenilen boluk asna gre eviriniz. rnein, helis as 40 derece olan bir freze aksna 5 1ik bir boluk as vermek iin bala verilecek a, Tablo 4.2ye gre 3,25 olmaldr. Freze aksnn konik sapn klavuz milinin yuvasna takarak ikisini birlikte iki punta arasna balaynz. Merkezleme mastarn tabla zerine oturtarak ta merkezi ile i merkezini ayn ykseklie getiriniz ve ii konumuna getirmek iin tablay taa yanatrnz. Dayama takmn ta balna balayarak silindirik dayama ubuunu klavuz milinin helis kanal ierisine ayarlaynz. (Not: Dayama ubuunun ap klavuz milinin kanal geniliine eit olmaldr.) i taa yanatrp tablay boyuna hareket ettirerek bileme yapnz.

Dier azlar bilemek iin freze aksn dndrrken tan dilere arpmamas iin klavuz kanalnn ucu ile dilerin bitim noktas arasnda yeterli boluk braklmaldr. Klavuz mili yapmnda freze aksndan biraz daha uzun silindirik bir ubuk kullanlabilir. Bir ucuna punta yuvas alan bu ubuun br ucu frezenin sapndaki koniklie uygun olarak ilendikten sonra zerine frezenin helisine uygun kanallar alr.

49

Tablo 4.2: Byk helisli frezelerin bilenmesinde ta balna verilecek alar

4.5.4. Parmak Frezelerin Bilenmesi

Parmak frezelerin ou helisel dilere sahip olduu iin bileme ilemi, bir farkla silindirik helis frezelerin bilenmesine benzer. Utaki dilerin bilenmesi iin ek bir dzenlemeye gerek vardr. Parmak frezen di saysna bal olarak silindirik ta veya anak ta kullanlabilir. Silindirik sapl sol dili bir parmak frezenin iki punta arasnda bileniinde frezenin dileri sol helisli olduu iin operatr tablann sol ucunda bilenecek dii en iyi grebilecei bir yerde durur. Operatr sol eliyle tabla ilerletme tekerini evirirken sa eliyle de bilenen dii dayamaya yaslama ve di atlatma ilemini yapar. Tablann her iki banda tabla ilerletme tekeri bulunduu iin bileme ilemi tablann uygun tarafndan yaplmaldr.

4.5.4.1. Parmak Freze Bilemek in Tezgahn Hazrlanmas

Sa-helisli bir parmak frezenin evresinde bulunan dilerin esas ve yardmc boluk alarn bilemek iin konik anak ta veya silindirik ta kullanlr. anak tala bileme yaplrken izlenecek yol aadaki gibidir.

50

4.5.4.2. lk lem evredeki Dilerin Bilenmesi

Merkezleme mastarn tezgah tablas zerine koyarak ta merkezini punta yksekliine ayarlaynz. Dayama takmn ta balna baladktan sonra, dayama sacn tan n tarafna ayarlaynz. baln tablann sa tarafna grlen konumda balaynz. Not: Konik sapl parmak frezelerin bilenmesinde i bal mutlaka kullanlmaldr. Konik sapl parmak frezelerin bilenmesinde konik sapl parmak freze bileme aparat da kullanlr. Eer parmak frezenin sap silindirik ve uta punta yuvas varsa iki punta arasnda bilenebilir. Parmak frezeyi i balna balaynz. Merkezleme mastarn tabla zerine koyarak dilerden bir tanesinin kesici azn punta yksekliine getiriniz ve dayamay bu diin altna ayarlaynz. bal zerindeki boluk as ayar tamburunu sfrlaynz. Ta baln ve dayamay aa indirerek veya i balndaki blntden faydalanarak gerekli boluk asn veriniz. Tabla dayamalarn kurs boyuna gre ayarlaynz. balnn trtll tutamandan yararlanmak suretiyle bilenen dii dayamaya bastrarak bilemeye balaynz. Bileme ileminin bundan sonraki ksm helis frezelerin bilenmesinde olduu gibidir.

4.5.4.3. kinci lem-Alndaki Dilerin Bilenmesi baln tablaya balayarak parmak frezenin sapn i balnn miline taknz. basln 90 evirerek frezenin ucunu taa kar getiriniz. Ta balnn sa tarafna bir anak ta baladktan sonra bal 89 dndrnz. Merkezleme mastarn ta bal zerine koyup dilerden bir tanesini yatay konuma getiriniz. Bu ilem ayn zamanda ta merkezi ile bilenecek dii ayn ykseklie getirir. bal milini trtll cvata ile tespit ediniz. Dayama takmn i bal zerine baladktan sonra dayamay bilenecek die stten ayarlaynz. stenilen boluk asn i balndan veriniz ve bal bu konumda tespit ediniz. Ta dier dilere demeyecek ekilde ayarlaynz. Tabla dayamalarn bileme kursuna gre ayarlaynz. bal tespit cvatasn gevetip bilenen dii deitirdikten sonra bileme ilemine devam ediniz.

51

Resim 4.2: Parmak freze bilemek iin tezgahn hazrlanmas

Alndaki dilerin ikinci boluk asn bilemek iin yukarda zetlenen ilem sras izlenir. Resim 4.3te ikinci boluk asnn anak tala bileniini gryorsunuz. Di says 2, 3 ve 4 olan parmak frezeler silindirik tala bilenebilir; fakat di says 4 ten fazla olan frezelerde diler birbirine ok yakn olduu iin anak ta kullanlmas zorunludur.

4.5.5. Takma Sapl Aln Freze aklarnn Bilenmesi

Takma sapl aln frezeler normal parmak frezeler gibi bilenirler. Bunlarn parmak frezelerden farkl taraf; lsel bykl, di saysnn fazlal ve di kelerinde pahlarn oluudur. Resim 4.3te takma sapl bir aln frezesinin anak tala bileniini gsteriliyor. Burada, freze aks konik sapl fatural bir malafa (adaptr) ile i balna balanmtr. Takma sapl aln frezeleri evresinde helisel diler bulunduu iin dayama takm balna veya sabit bir yere balanr. Tablann hareketi iin tabla i tarafnda bulunan el tekerleri kullanlr. Bu ekilde, bileyici bilenen dii daha iyi grebilir.

Resim 4.3: Takma sapl bir aln frezesinin evresindeki dilerin esas boluk asnn bilenii

52

anak tala ikinci boluk as bilenirken tan bilenen diin stndeki die arpmamas iin, ykseltme altlnn nasl kullanld gsterilmitir. Alndaki esas ve yardmc boluk asnn bilenmesi iin ekil 4.15teki bileme dzeni uygulanabilir. Burada, i bal alndaki diler taa gelinceye kadar dndrldkten sonra bilenecek di yatay hale getirilir. Balk mili bu durumda tespit edildikten sonra, i bal istenilen boluk as kadar yukar kaldrlr ve i bal zerine balanm olan dayamann ucu, bilenen diin evredeki uzants zerine ayarlanr. Byle bir tezgah ayarnda, ta bilenen diin kesici azna doru dnecei iin kesici azdaki apak birikimi olmayaca gibi snmadan dolay dilerin yanmas da nlenmi olur.

ekil 4.15:Takma sapl aln frezelerin esas veya yardmc boluk asnn bilenii

a) Keskin ke

b) Kavisli ke ekil 4.16: Aln frezelerinde bilenen ke ekilleri

c) Pahl ke

Byk apl, takma sapl ve sapl aln frezelerinde alndaki evreden merkeze doru al olarak bilenirler. Bu ekilde, dilerin evreden kesme yapmalar salanacandan dilerin ie dalarak krlma tehlikesi nlenmi olur. ekil 4.16da takma sapl aln frezelerinin ve sapl frezelerin kelerine krlan pah ekilleri, zrh genilii ve evreden merkeze doru verilen bileme alar gsterilmitir.

53

4.5.5.1. Kelerin Bilenmesi

Aln frezelerinde kelerin bilenmesi, evredeki ve alndaki dilerin bilenmesi kadar nemli olup bilemeye azami dikkat gsterilmelidir. Aksi takdirde kesici azlar abuk krlenecei iin ilenen yzey ok kaba olur. Ke bileme ilemi aadaki gibi yaplr: baln istenilen aya gre yatay dzlem ierisinde 30 veya 45 dndrnz. baln yatay konuma getiriniz. Merkezleme mastarn tablaya koyarak ta merkezini punta yksekliine ayarlaynz. Dilerden bir tanesinin kesici azn merkezleme mastar ile yatay konuma getirip i bal milini tespit ediniz. Balk zerindeki boluk as ayar blntsn sfrladktan sonra istenilen boluk asn veriniz. Bu a evredeki ve alndaki dilere verilen boluk as kadar olmaldr. Dayama takmn i bal zerindeki yerine balayp dayamay ilk die ayarlaynz. baln, boluk as ayar gstergesinde grlen a deeri kadar yukar kaldrnz. Ayar yaplan dii taa yanatrnz. Tabla dayamalarn kursa gre ayarlayarak bilemeye balaynz.

4.5.6. Kanal Freze aklarnn Bilenmesi

Dz Dili Kanal Freze aklar ekil 4.17de bir kanal freze aks grlyor. Kanal frezelerinde evrede ve yanlarda kesici azlar vardr. ekilden anlalaca gibi, yandaki diler iin 12 lik bir ikinci boluk as nerilmektedir. evredeki dilere verilecek boluk as yandaki dilerin boluk asna eittir. kinci boluk as arttka diler ok zayflayaca iin 12 den byk alardan kanlmaldr.

ekil 4.17: Kanal freze aks.

54

evredeki dilerin bilenmesi, dz kanall sivri dili frezelerin bilenmesi gibidir. Yandaki dilerin bilenmesi iin freze aks, takma sapl aln frezelerinde olduu gibi i balna balanarak iki taraf ayr ayr bilenir. Kanal freze aklar ksa sre ierisinde sesli ve tutuk bir almaya eilim gsterirse yandaki ilerin esas boluk as 1 ye kadar drlebilir. zellikle yanlardaki tala miktar az olursa bu areye bavurulur. Sesli almay nleyecek dier bir are de di geniliinin evreden merkeze doru drlmesidir. Bunu salamak iin i bal, yan dileri bilerken 1/2 dndrlr. apraz Dili Kanal Freze aklar

evresi zerinde sa ve sol helisli dileri bulunan apraz dili bir freze aks, st yuvarlatlm veya ters V eklinde ilenmi bir dayama sac kullanlarak bir balanta bilenebilir (ekil 4.18). Bileme ilemi, helis kanall silindirik frezelerin bilenmesine ok benzer. Dayama sacnn ucu helis asna gre ters V eklinde olduu iin gidi kursunda dilerden biri bilenirken dn kursunda teki bilenir. Bileme annda dayamanm st ucu, tan kesici yzeyinin ortasna ayarlanmal ve boluk asna uygun olarak ta ekseninden aa drlmelidir. Resim 4.4te apraz dili bir freze aksnn evresindeki dilerin esas boluk asnn anak ta ve bilenii grlyor.

Ta ekseni

Dayama

ekil 4.18: apraz dili freze aks bileme dayamasnn ekli

Resim 4.4: apraz dili bir frezenin yan boluk asnn bilenmesi

4.5.7. Al Freze aklarnn Bilenmesi

Resim 4.5te bir al freze aks grlyor. Bir al freze aksnn, yan yana getirilmi ok saydaki silindirik freze aklarndan olutuunu varsayabiliriz. Alet bileme tezgahlarnda anak tala bileme yaparken boluk asnn deeri freze aksnn ap tarafndan belirlenir. Bu bileme yntemi al frezelere uygulanrsa aptaki deiiklikler nedeniyle byk zorluklarla karlaabiliriz. 55

Resim 4.5: Bir al freze aksnn bilenii ve ikinci boluk asnn verilmesi

Modern alet bileme tezgahlarnda ta balnn aa yukar al hareket etme zelliinden dolay, boluk asn anak ta kullanarak ta di boyunca eit olarak bileyebiliriz. Freze aks bir adaptre takldktan sonra i balna balanr. Ta balna, freze aksnn boluk asna uygun a vermek suretiyle bilenecek diin az taa paralel duruma getirilir. Dayama, tezgahn tablasna balandktan sonra bilenecek diin altna ayarlanr. Eer freze aksnn dileri helis kanall ise dayama ta balna balanr. Bundan sonra istenilen boluk asn vermek iin ta bal ykseltilir veya dey dzlem ierisinde boluk asna uygun olarak eilir. Bileme ilemi srerken bir elle aky dayamaya bastrmak ok uygun olur. Alndaki dilerin bilenmesi, takma sapl aln frezelerinde yapld gibidir.

4.5.8. Profil Freze aklarnn Bilenmesi

4.5.8.1. Profil Freze aklarnn zellikleri Profil freze aksnn tala yzeyi as 0 dir. Srt profile gre eksantrik srt boaltma alar yan boluk alar sfr da olsa eksantriklik nedeniyle geriye doru bilendike profil bozulmaz. Bu nedenle profil aklar (tala yzeyinden) bilendike profilleri asla bozulmaz. 4.5.8.2. Profil aklarn Bileme Esaslar Profil frezelerinin bilenmesinde tek esas vardr. Oda alndan bilenmeleri gerekir ve aln (tala yzeyi) dzleminin uzants aknn ekseninden gemek zorundadr. Tan bileme yzeyinin profil aknn merkezinden gemesi arttr. Soutma svs kullanlr. ak delik apna uygun bir malafa zerine skca taklmaldr. Ayrca punta veya frdnd aynas ile iki punta arasnda ta eksenine gre tam 90 olacak ekilde komparatrle ayar yaplarak balanmaldr.

56

4.5.8.3. Profil Freze aksn Bileme leminde Uygun Tan Seimi Bunun iin u zelliklere baklmaldr: Profil freze aksnn gereci (HSS) , (WS) veya (HM) ulu mu? Profil freze aksnn di kanal genilii ne kadardr? Tan ap di boluuna rahata girmesine engel mi, deil mi? Tan ift konik as profil freze aksnn di kanal asna uygun mu? Bu drt zellie baklmal ve gerekli tespitler yapldktan sonra tan seimine geilmelidir. Eer profil freze aks HSS gereten yaplmsa o zaman; (V) birletirme aral (K) sertliinde (60) taneli ve pembe renkli (beyaz da olabilir) V = 30 m/s kesme hzl elektrokorund (EK) tip tan belirlenen ap ve koniklikteki tabak olan seilir. Eer profil aks (HM) gereten yaplm, takma ulu ve lehimli ise bu durumda V birletirmeli, K sertliinde 60 taneli yeil renkli V = 25 m/s kesme hzl (SiC)ta seilmelidir.

ekil 4.19: Profil aksnn alndan bilenmesi

ekil 4.20: Azdrmann alndan bilenmesi

57

4.5.8.4. Profil Freze aksnn Alet Bileme Tezgahna Balanmas

1- Masann gidip gelme kurs ayarn yapan snr dayama elemanlar A-Tabak ta B - Masa eksenine gre sfrlanm fener mili basit blme aygt; C - aknn baland konikli adaptr D - Profl freze aksnn di saysna tam blnebilen kertikli disk ayna ve kilitleme mandal F - Profil freze aks H - Balk sfrlama tespit vidas ve derece yeri J - Kay korumas 1. niversal dayama ayar vidas A Tabak ta 2 - Dayama mandaln ve san ayara yarayan tespit vidas - Kurs ayar iin snr dayama elemanlar C - Malafa F - Azdrma freze aks H - Ta bal mili asal ayarlama blntleri K - niversal dayama L - Dayama sac

Klasik alet bileme tezgahlarnda malafa zerine modl azdrma aks skca geirilir. Sonra ta mili eksenine gre iki punta ekseni bir kontrol malafas ile sfrlandktan sonra zerinde ak takl olan malafa iki punta arasna frdnd aynas ve frdnd ile veya ayna punta arasna taklarak balanr. ak di saysna uygun ayarlanan basit blme aygtna balanr. Frdnd aynas, frdnd ve basit blme aygtl ve dayamal sistemle iki punta arasnda balanabilir.

4.5.8.5. Bilemede Tan Konumu

anak ta ile bilemede ak ekseni tan ekseninden h kadar yksek ve eksenden (2- 3) al ayarlanmaldr. Silindirik dz ta ile bilemede ak ekseni ta ekseninden h kadar aada ayarlanmaldr.

4.5.8.6. Profil Freze aklarnn Bilenmesinde Dikkat Edilecek Kurallar

Ta mili hem yatay hem de dey konumda sfr olmaldr. lemeye uygun seilen ta, ta miline gerekli balans ayar yaplarak balanmaldr. Tan atlak olup olmad tklama sesi dinlenerek kontrol edilmi olmaldr. Tezgahn divizr balanmaldr. Gezer punta kullanlacaksa fener milinin ucuna sabit punta balanarak komparatr ta balnda uygun bir yere mknatsla tespit edilerek bir kontrol malafas ile iki puntann ekseni sfrlanmaldr. Freze aks ayna ve punta arasnda malafa zerinde balanacaksa sfrlama yaplmaldr. Freze aks balanmaldr. Basit blme aygtna profil freze aksnn di saysna gre tam blnebilir kertikli diski balanmaldr. 58

Ta aknn herhangi bir kanalna girecek ekilde ayarlanmal ve dayama kullanlyorsa ta ak kanal iinde iken dayama ve kertik ayarlar ile kurs snr dayamalar yaplmaldr. Merkezleme mastar kullanlarak son durum bir daha kontrol edilir ve tezgaha tala verme mikrometresi sfrlanr veya yeri bir kk kada yazlr. Btn kontroller yapldktan sonra ta alteri alr. Ta freze aks kanalna girerken tala yzeyine arpp arpmadna dikkat edilmelidir. arpmyorsa ta kanaldan geirilir. Hibir tala verilmeden, ta kanaldan freze aksna demeden gemelidir. Dey hareketi salayan evirme tekeri ta bir miktar kanal dibine dedii konumuna kadar evrilir ve o konumda sfrlanr. Masay taa yaklatrp uzaklatran evirme tekeri ve ll blntl bilezikten kontroll olarak freze aks tala yzeyine dedii konumuna kadar evrilip sfrlanr. Btn bu kontroller srasnda dayama sac di tala yzeyine dayal olmaldr. Birinci di alnna tala derinlii (a= 0.02 mm) olarak verilir. Tala almak zere masann gidip gelmesini ayarlayan kurs tekeri elle verilerek ilk tala alndan alnrken soutma suyu da kesiksiz kullanlmaya balanr. Ancak her alet bileme tezgahnda soutma suyu kullanlabilecek ekilde donanm olmayabilir. O zaman soutma suyu kullanmadan kuru talama esaslarna gre az tala derinlii ve hzl ilerleme verilerek aknn tala yzeyinin sertliinin kaybolmamas iin gerekli tedbirler alnr. Aspiratr varsa kullanlr. Birinci diten gereken kadar yani tala yzeyi ile profili belirleyen kenarlar keskin hale gelinceye kadar tala verilir. lem tamamlanr. Mandaldan veya blntl diskten gerekli kertik atlatlarak ikinci die geilir. kinci ve dier dilerde de benzer operasyonlar yaplarak bileme ilemi tamamlanr. Son defa bir tala verilir ve btn diler bu tala derinlii ile her kursta iki defa gidip gelmek artyla bilenir. Kvlcmlar hep ayn younlukta ise ve btn dilerin tala yzeyi ile profili belirleyen kesici kenarlar ayn keskinlikte ise bileme ii bitmitir. Para sklr, varsa yenisi bilenmek zere yeni ileme balanr. Btn almalar srasnda taa asla bir arpma yaptrlmamaldr.

59

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Bilenecek kesiciyi emniyetli balaynz. Bilenecek kesiciyi tezgahta blme e uygun bileme ta seiniz. aygt ve puntas arasna balamak. Ayna punta eksen yksekliklerini kontrol ediniz. ykseklie Dayamay ie gvenli destekleyiniz. Ayarlamalar bittikten sonra ta altrmadan nce alma alann kontrol etmelisiniz. Tablo veya hesaplama ynteminden faydalanmalsnz. Boluk asna gre tan yksekliini Ayarlamalar bitince son kontrollerini ayarlamak. yapnz. Dayamay ayarlamak. istenilen Ta gerekli hza ulamadan bileme ilemine balamamalsnz. i emniyetli alma kurallarna uyarak Koruyucu gzlk ve maske bilemek. kullanmalsnz. Bilemeden kan talalar iin vakum makinesini kullanmalsnz. Bileme ileminden sonra tezgah temiz brakmalsnz. Bilediiniz aky kontrol aletleri ile Bilenen frezelerin a lerle kontrol etmelisiniz. kontroln yapmak. Kontrol aletlerini kullanrken aydnlk ve temizliine dikkat etmelisiniz.

60

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. YETERLK LME
ekilde grlen silindirik freze aksn alet bileme tezghnda bileyiniz.

61

KONTROL LSTES
Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: MAKNE TEKNOLOJS Alet Bileme Alet bileme ilemlerini yapmak Tarih: rencinin Ad Soyad: No:

renci, bu modl ile Snf: uygun ortam ve ara gereler salandnda deiik Blm: zellikteki kesicileri bileyebilir. Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. Hayr, olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile AIKLAMA: tekrar alnz. DEERLENDRME KRTERLER Evet Hayr Faaliyetin Amac: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 nln giydiniz mi? Tezgah evresinde gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Alet bileme tezgahlarn tanyabilme ve yaplan ilemleri kavrayabildiniz mi? Bileme talarn tanyabilme ve yaplacak ie gre seebildiniz mi? Bileme tan teknolojik kurallara uygun ve emniyetli bir ekilde balayabildiniz mi? Bileme ilemine balamadan nce ta bilediniz mi? Bilenecek kesiciyi iki punta arasna teknolojik kurallara uygun ve emniyetli bir ekilde balayabildiniz mi? paras ekseni ile ta ekseni arasndaki H farkn hesaplayabildiniz mi? Dayama mandaln freze aksna uygun ekilde tespit ettiniz mi? Bileme ilemine balamadan nce ta ve frezenin ayarlarnn son kontroln yaptnz m?

62

11 12 13 14 15

Bilemeye balamadan tan ve tablann hareket alann kontrol ettiniz mi? Bileme ilemini uygun paso vererek yaptnz m? lk kesici kenar biledikten sonra bilemeye kar kesici kenardan devam ettiniz mi? Bileme ilemi bittikten sonra a ler ve komparatrle kontrol ettiniz mi? Bileme tezgahn temiz braktnz m?

DEERLENDRME
renci derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Davran gzleyemediniz ise HAYIR veya zayf nitelikte gzlediniz ise EVET bu davranlar gzleyemediiniz davranlar iin faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. Alm olduunuz eitimle basit frezeleme yntemlerini renmi oldunuz. Edindiiniz bu bilgi ve tecrbeleri bir iletmede alarak pekitirebilirsiniz. Bilgi ilenmezse zamanla krelir. leyen demir paslanmaz. Performans testindeki ilemleri yapabilirseniz bu modl baaryla tamamlarsnz. Bylece dier modle geebilirsiniz. lme sorular ve performans testinden baarl olamazsanz bu modl tekrar etmeniz sizin iin daha yararl olacaktr.

63

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D Y Y Y Y D D D Y Y Y D

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Y Y Y D D D

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 Y Y D Y

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. 64

KAYNAKA KAYNAKA
KOMSYON ERDEMR Eitim Mdrl Eitim Dersleri Notlar. BACI Mustafa, Yakup ERKN, lme Kontrol, MEB Basmevi, ANKARAi 1988. AHN Naci, Tesviyecilik Meslek Bilgisi I, KOZAN Yaynevi, ANKARAi 1995. VEFA erik, Tesviyecilik STANBUL, 2003. Meslek Teknolojisi II, MEB Basmevi,

BACI Mustafa, Yakup ERKN, Aslaner MUSTAFA Talamaclk ve Alet Bileme Teknolojisi, MEB Basmevi, ANKARA, 1982. ZCAN efik, BULUT Halit, Atelye ve Teknoloji I-II, GL Yaynevi, ANKARA, 1991. AVUNCAN Gngr, Kesici Takmlarn Bilenmesi, Mavi Tantm ve Pazarlama, STANBUL, 1998.

65