Law. Fiscal.

Transparency

AL-Tax Center
Dokumente Fiskale, Nr. 2013/02/14
www.al-tax.org altax@constultant.com Dat 14.02.2013 Tiran, Shqipri

Performanca e administrimit tatimor dhe indekset e tatimeve n vendet europiane jugore dhe qndrore, 2012
Metodologjia dhe termat mbi performancn tatimore n vitin fiskal 2011. Situata n 15 vende europiane, n Shqipri dhe 14 vendet e tjera. Krahasimi midis tyre dhe renditja sipas nivelit t performancs.

Ky dokument sht prgatitur nga ekspertt e AL-TAX, n serin e prmbledhjeve tematike, me synimin q t kthehet n nj burim diskutimi pr gjith ata q interesohen, ose kan lidhje t pandashme me tatimet n zbatimin e praktikave t tyre. Autorsia sht e AL-TAX dhe nga cdonjri q do t prdor kt matrial, krkohet t shnoj autorsin si referenc n materialet q do t prdor. Dokumenti gjendet te faqja n internet www.al-tax.org Nse keni krkesa dhe pyetje drgojini te altax@consultant.com

Law. Fiscal. Transparency

PRMBLEDHJE

Qendra AL-Tax (Albanian Taxation Association) e prezanton pr her t dyt studimin lidhur me treguesit e performancs s tatimeve shqiptare dhe vendeve te Europs Jugore dhe Qendrore n nj analiz krahasuese. N kt aspekt, prezantimi i prvojave t 16 shteteve fqinje me Shqiprin dhe q jan pjes e Ballkanit dhe Europs Qendrore, t prpunuara pr qllime analize tenton t identifikoj far funksionon dhe far jo, ku funksionon m mir dhe ku jo mir duke krahasuar kritere q jan objekt pr diskutim nga gjith ekspertt fiskalit.

Qllimi i prezantimit t ktij vlersimi sht trheqja e vmendjes s ligjvnsve, qeverisjes vendore dhe qendrore, si dhe medias dhe kritikve q mund t mos e plqejn kt analiz apo mund t ken pyetje n lidhje me metodologjin. Bazuar n t dhnat q jan marr nga burime t ndryshme, t cituara n kt analiz u zbatuan edhe mnyrat e llogaritjes dhe raporteve ashtu si jan sqaruar n fund t dokumentit.

AL-Tax Dokumente fiskale Shkurt 2013

Law. Fiscal. Transparency

Performanca e administrimit tatimor dhe indekset e tatimeve n vendet europiane jugore dhe qndrore, 2012 Metodologjia dhe termat mbi performancn tatimore n vitin fiskal 2011. Situata n 15 vende europiane, n Shqipri dhe 14 vendet e tjera. Krahasimi midis tyre dhe renditja sipas nivelit t performancs. Pregatitur dhe shprndar nga AL-Tax

Prshkrim i prgjithshm
Nj mnyr, me t ciln i sht prgjigjur disa prej dilemave ekonomike dhe fiskale t periudhs q kalojn vendet europiane dhe t mbar bots sht edhe analiza studimore q prezantohet pr her t dyt n kuadr t Forumit mbi Administrimin Fiskal, q sht hapur nga Qendra AL-TAX, n fundin e vitit 2011. Kjo analiz sht vendosur n nj projeksion krahasimi horizontal dhe vertikal duke paraqitur ecurin fiskale pr tatimet kryesore t sistemit tatimor n vendet e rajonit ballkanik, t Europs Qendrore dhe m gjer. Ky dokument sht punuar n grup me disa nga studiot fiskale n Shqipri dhe vende t rajonit n nj bashkpunim disa mujor prgjat vitit 2012. Informacioni statistikor i prdorur n dokument lidhet me rezultatet e shrbimeve fiskale t vendeve t ndryshme si dhe t Shqipris, t publikuara n faqet zyrtare t financave t vendeve t prfshira, por edhe nga organizatat botrore t Banks Botrore, Fondit Monetar dhe organizats tatimore ndreuropiane. Vlersimi i performancave mund t ket gabime rezultati me nj shmangie deri 5 prqind, nisur nga prdorimi i disa burimeve. Mendime dhe komente jan t mirpritura nga biznese, ekspert, studiues dhe staf akademik, apo pal t interesuara pr t arritur n vlersimin m t sakt t mundshm bazuar n metodologjin tipike dhe t dhnat korrekte. Raporti studimor sht ndar n katr pjes. Pr komente mbi raportin apo metodologjin e prdorur, ju mund t kontaktoni altax@consultant.com .

Fjalky: performanca tatimore, administrim tatimor, produktivitet fiskal, permbushje tatimore, shqiperi, europe, ballkan, tatime, taksa, tvsh, tap

Law. Fiscal. Transparency

PRMBAJTJA

Parathnie 1.
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Faqe 5 Faqe 6 Faqe 6 Faqe 6 Faqe 7 Faqe 7 Faqe 8 Faqe 11 Faqe 11 Faqe 12 Faqe 15 Faqe 16 Faqe 16 Faqe 17 Faqe 17 Faqe 19

T dhna mbi kapacitetet administrative

Tregues makroekonomik n 15 shtetet dhe n kontinentin europian Struktura e administrimit dhe funksionaliteti Tregues fiskal n 15 shtetet dhe n kontinentin europian Raportet e performancs t t ardhurave Kostoja e administrimit tatimor dhe strukturs

2.
2.1. 2.2. 2.3.

Struktura dhe performanca e tatimit mbi vlern e shtuar

Pragu dhe shkallt e tatimit mbi vlern e shtuar Produktiviteti i tatimit mbi vlern e shtuar Performanca optimale e tatimit mbi vlern e shtuar

3.
3.1. 3.2. 3.3.

Struktura dhe performanca e tatimit mbi fitimin

Pragu dhe shkallt e tatimit mbi fitimin Produktiviteti i tatimit mbi fitimin Performanca optimale e tatimit mbi fitimin

4.

Struktura dhe performanca e tatimit mbi t ardhurat personale dhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore
Pragu dhe shkallt Produktiviteti Tendenca e tatimeve t puns

4.1. 4.2. 4.3.

Faqe 19 Faqe 19 Faqe 21 Faqe 22 Faqe 26

Prmbledhje Sqarim i Treguesve Tatimor dhe termave t tabelave

Law. Fiscal. Transparency

Parathnie
Arsyeja e zhvillimit t tems mbi performancn e administrimit tatimor mbshtetet n synimin, q nprmjet analizimit t zhvillimeve fiskale, performancs t t ardhurave, strukturave funksionale t promovohen vlerat dhe arritjet m t mira fiskale, q t shrbejn si nj orientim prvoje t prshtatshme pr nivelin e administrimit tatimor n shtetet e banuara nga shqiptart. Przgjedhja e shteteve i shrben pikrisht nj analize t performancs fiskale t gjith shteteve q rrethojn Shqiprin dhe Kosovn. Me ndryshimet e shpejta t klims ekonomike, si dhe rritjes s prezencs s partneritetit t sektorit publik me at privat, administratat tatimore u sht krkuar nga qeverit e tyre t bjn m shum dhe t marrin ngarkesa t reja duke sybuar q t garantojn buxhetet me t ardhurat e nevojshme pr t reakizuar programet ekonomike dhe sociale n prfitim t produkteve prej qytetarve dhe tatimpaguesve.

Kriza e fundit ekonomike botrore dhe e rajonit ka influencuar dhe ndikuar n kt administrim fiskal duke u diktuar gjith qeverive t rritin m shum performancn tatimore n drejtim t minimizimit t informalitetit dhe lufts ndaj evazionit fiskal.

T dhnat jan marr nga buletine elektronike t OECD, Banks Botrore, USAID, IOTA, INSTAT (pr t dhna mbi Shqiprin), si dhe nga Ministria e Financave dhe AL-Tax Center ka ruajtur t drejtn e autenticitetit t tyre me vendosjen e burimit t informacionit n cdo tabel t ksaj analize. Pikt dhe renditja jan llogaritur nga ALTax, sipas koeficientve q lidhen me nivelin e pajtueshmris. Analiza krahasuese prmbledh 15 shtete europiane. Treguesit e tabelave i prkasin vitit fiskal 2011.

Law. Fiscal. Transparency

1. T dhna mbi kapacitetet administrative

1.1. Tregues makroekonomik n 15 shtetet dhe n kontinentin europian

Podhimi i Brendshm Bruto pr vitin 2011 n grupin e shteteve sht 2,64 triliard Euro (12% e totalit t PBB-s s kontinentit europian dhe sa 3,8% e PBB-s botrore). T ardhurat mesatare pr frym pr 15 shtetet sht 12,900 euro n vit. Nivelin m t ult t t ardhurave pr frym e kan Bosnja dhe Kosova (5,120 euro n vit) t ndjekura nga Shqipria (6,590 euro n vit). Nivelin m t lart t t ardhurave pr frym e ka Italia (23,640 euro n vit) e ndjekur nga Greqia (22,950 euro n vit). Konsumi privat final sht n nivelin mesatar t 69,3% t totalit t PBB-s s 15 shteteve. Nivelin m t ult t konnsumit privat e ka ekia me 51 % t PBB-s e pasuar nga Sllovakia dhe Sllovenia me 57 % t PBB-s. Nivelin m t lart t konsumit privat e ka Kosova me 93 % t PBB-s e ndjekur nga Shqipria me 89 % t PBB-s.

1.2.

Struktura e administrimit dhe funksionaliteti

Administratat tatimore n shtetet e pwrfshira nw studim operojn mbi funksionet tatimore. Kjo mnyr funksionimi t administratave mbshtetet mbi nj struktur organizative t bazuara n funksionet e shrbimeve tatimore si: regjistrimi, vlersimi i vetdeklarimeve, kontrolli tatimor, mbledhja e tatimeve, apeli tatimor, dhe funksionet e teknologjis informatike, si dhe funksione t tjera n shrbim t funksioneve kryesore operacionale t administratave. Secila nga administratat ka t organizuar si struktur t vecant, Zyrn e Tatimpaguesve t Mdhenj. Asnj nga administratat tatimore nuk sht nj agjensi publike e pavarur. Modeli i mardhnieve institucionale t raportimit t performancs sht i bazuar mbi lidhjen me Ministrin e Financave. N Europ tatimet kan nj struktur t pavarur n nivel ministrie vetm n shtetin e Ukrains.

Law. Fiscal. Transparency

1.3.

Tregues fiskal n 15 shtetet dhe n kontinentin europian

Raporti i tatimeve t paguara (TAXPBB) duke prfshir edhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore (barra tatimore) ndaj PBB-s sht n nivelin mesatar 32,3% t PBB-s. Ky raport sht 3% m i ult se mesatarja e barrs tatimore t vendeve antare t Bashkimit Europian (36,3 % e PBB-s). Numri i tatimpaguesve q deklarojn dhe paguajn tatim mbi t ardhurat personale dhe individuale sht 74,4 milion (21,7% e totalit t deklaruesve t Europs). Numri i tatimpaguesve q deklarojn dhe paguajn tatim mbi fitimin sht 5,1 milion (29,6% e totalit t deklaruesve t Europs). Numri i tatimpaguesve q deklarojn dhe paguajn tatimin e vlers s shtuar sht 10,2 milion (33% e totalit t deklaruesve t Europs). Numri i punonjsve q punojn n administratn tatimore sht 136,8 mij (23.3 % t gjith npunsve tatimor n Europ).

1.4.

Raportet e performancs t t ardhurave

Shuma e totalit t tatimeve t paguara duke prfshir edhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore (barra tatimore) sht 1,02 triliard Euro (12,9% e barrs tatimore t Europs). TVSH-ja q kan paguar tatimpaguesit n buxhet sht 175,1 miliard euro (6,6 % e totalit t PBB-s n 15 shtetet, apo 28% t totalit t tatimeve t paguara). Tatimi mbi Fitimin q kan paguar tatimpaguesit n buxhet sht 152,1 miliard euro (10% t totalit t tatimeve t paguara). Tatimi mbi t Ardhurat Personale q kan paguar tatimpaguesit n buxhet sht 208,6 miliard euro (12% t totalit t tatimeve t paguara).

Law. Fiscal. Transparency

Shuma e Kontributeve t Sigurimeve Shoqrore dhe Shndetsore q kan paguar kontribuesit n fondet e pensioneve dhe kontributeve shoqrore dhe shndetsore jan 330,5 miliard euro (32% t totalit t tatimeve t paguara). Tatime dhe taksa t tjera ( tatime n burim, taksa lokale dhe nacionale), q jan pjes e totalit t tatimeve t paguara (barrs tatimore) nga tatimpaguesit jan 176,4 miliard euro (18% t totalit t tatimeve t paguara).

1.5.

Kostoja e administrimit tatimor dhe strukturs

Kostoja e administrimit tatimor sht mesatarisht n nivelin 1,06 % (1,06 Euro t shpenzuara pr 100 euro t mbledhura). Kostoja m e ult e administrimit sht n 4 shtete ballkanike me 0,8 %, ndrsa kostoja m e lart sht n nivelin 1,6 %.

Treguesi PUNONJTAT, q sht raporti i numrit t punonjsve t administrats tatimore pr 1000 banor t vendit sht n nivelin mesatar 1 punonjs pr 1000 banor. Sa m i ult t jet ky tregues, aq m pak kosto ka administrimi tatimor dhe mbledhja e tatimeve, si dhe e kundrta. Nga krahasimi i treguesit pr shtetet e ndryshme mund t analizohet jo vetm pozicioni q mban shteti q krahasohet me shtetet e tjera, por nga drejtuesit e administrats dhe hartuesit e politikave t burimeve njerzore vlen pr t par se sa efektiv sht ky tregues po t plotsohet edhe me treguesin e efektivitetit t t ardhurave t mbledhura, si dhe tregues t tjer t performancs. Nivelin m t ult e mban Shqipria me tregues 0,4, ndrsa nivelin m t lart e mban ekia me tregues 1.8.

TreguesiTPPUNONJ, q sht raporti i numrit t tatimpaguesve ndaj numrit t punonjsve t administrats tatimore sht n nivelin mesatar 48 tatimpagues pr tu administruar nga cdo punonjs i administrats. Nga krahasimi i treguesit pr shtetet e ndryshme arrihet q t analizohet ngarkesa mesatare e dosjeve t tatimpaguesve pr

Law. Fiscal. Transparency

secilin punonjs t administrats. Ky tregues pasqyron nj nivel t prgjithshm ngarkese pune, pa synuar t hyj n analizn e problematikave t dosjes s tatimpaguesit. Nga analiza krahasuese mund t nxirren konkluzione lidhur me efektivitetin e puns s punonjsve, q nuk sht gjithnj n proporcion t drejt me ngarkesn.

M posht jan tabelat q pasqyrojn treguesit e prmendur pr secilin nga shtetet e analizuara n grupin prej 15 shtetesh, si dhe pr t dhnat e numrit t tatimpaguesve pr gjith shtetet europiane.
Tabela e performancs tatimore e krahasuar me vendet e rajonit dhe BE-se*
VITI Vendi Nr. Punonjesish Tatimpagues TVSH TAXPBB KOSTADPUNONJTATTPPUNONJ TAFRYM PBB PRIVKONS () (milion )

Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia

2011

2,450 7,600 13,400 11,900 15,200 33,300 750 4,300 620 1,380 30,200 6,100 1,600 5,500 2,450

51,000 190,600 532,000 1,464,900 567,000 5,122,000 61,100 183,600 23,300 36,500 535,600 115,700 32,000 200,500 99,000

41.2 34.4 36.3 30.0 39.1 42.6 23.1 26.6 28.0 29.3 28.1 34.1 23.1 29.5 39.3

1.0 1.1 1.1 1.3 1.1 1.1 1.6 1.2 0.8 1.0 1.2 0.8 0.8 1.1 0.8

0.57 1.07 1.85 1.11 1.53 0.6 0.32 1.10 0.94 0.63 1.40 0.90 0.40 1.03 1.17

21 25 40 123 37 154 81 43 38 26 18 19 20 36 40

5,120 10,470 19,850 22,950 14,570 23,640 5,120 13,490 7,850 7,520 8,990 8,500 6,590 17,050 21,860

80 61.0 51.0 75.0 64.0 61.0 93.0 59.0 84.0 77.0 59.0 72.0 89.0 57.0 57.0

14,036 41,740 166,806 231,996 108,762 1,704,443 5,038 48,394 3,516 7,883 147,113 33,577 9,300 74,487 39,015

Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia

* Burimi i Informacionit: Raportet e FMN, USAID, IOTA

Law. Fiscal. Transparency

Numri (baza) i tatimpaguesve sipas tatimit, 2011 Shtetet Bosnj - Herzegovin Bullgari eki Greqi Hungari Itali Kosov Kroaci Mali i Zi Maqedoni Rumani Serbia Shqipri Sllovaki Slloveni
Burimi: IOTA, ATK, FMN

numr

TAP 80,000 1,036,940 2,940,874 11,659,135 4,675,767 41,547,228 62,911 121,735 17,306 302,728 6,416,294 225,416 128,000 2,676,557 2,498,902

TF 50,728 499,461 462,340 656,493 536,927 1,198,284 5,400 119,754 29,493 119,250 896,630 98,806 20,408 220,748 202,356

TVSH 50,728 190,609 532,055 2,464,914 567,000 5,121,915 5,400 183,633 23,271 36,492 535,640 115,697 32,580 200,437 98,970

Tatimet gjithsej, TVSH, TAP, TF dhe SSH&SH dhe pesha e tyre ndaj tatimeve gjithsej VITI Vendi Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia
2011

milion

Tatimet Gjithsej 5.783 14.359 60.551 69.599 42.526 726.093 1.060 12.873 984 2.310 41.339 11.450 2.171 21.974 15.333

TVSH 1.263 3.733 11.843 17.400 8.375 101.653 524 4.597 345 741 12.210 3.492 846 4.991 3.121

Pesha tvsh 22% 26% 20% 25% 20% 49% 36% 35% 32% 30% 30% 39% 23% 20%

TF 281 835 5.671 19.308 1.740 166 1.065 176 71 2.795 369 160 1.937 1.186

Pesha TF 5% 6% 9% 28% 4% 16% 8% 18% 3% 7% 3% 7% 9% 8%

ssh 2.232 2.546 25.688 30.855 14.248 110 5.614 334 639 12.946 3.425 404 9.311 5.696

Pesha SSH&SH 39% 18% 42% 44% 34% 10% 44% 34% 28% 31% 30% 19% 42% 37%

TAP 407 1.210 6.672 9.280 4.350 202 1.355 141 166 5.002 1.477 197 1.862 1779

Pesha TAP 7% 8% 11% 13% 10% 24% 19% 11% 14% 7% 12% 13% 9% 8% 12%

14% 116.333

16% 216.464

30% 174.499

Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia

* Burimi i Informacionit: Raportet e FMN, USAID, IOTA

10

Law. Fiscal. Transparency

2. Struktura dhe performanca e tatimit mbi vlern e shtuar

2.1. Pragu dhe shkallt e tatimit mbi vlern e shtuar

TVSH ka filluar t zbatohet n bot duke filluar nga viti 1954 n nivel kombtar n Franc (Kathryn James, 2011). Deri n fund t vitit 2011 ky tatim sht m popullori n bot duke gjetur zbatim n sistemet tatimore t 140 shteteve. N grupin e shteteve t przgjedhur Italia (1973) e ka filluar ta zbatoj TVSH-n m hert nga t gjith, si dhe pas m shum se nj dekade m von TVSH-ja hyri edhe n sistemin tatimor t Greqis (1987) dhe Hungaris (1988). T 12 shtetet e tjer e kan futur n zbatim TVSH-n pas viteve 90, q prkon edhe me ndrtimin e sistemeve tatimore t reja, pas regjimeve me baz mardhniesh ekonomike dhe sistem planifikimi t ardhurash dhe shpenzimesh t bazuara n modelin socialist. Shtetet q kan filluar zbatimin e TVSH-s me von jan Bosnj-Hercegovina (2006) dhe Serbia (2006). T gjitha shtetet zbatojn modelin e taksimit bazuar mbi vlern e faturs tatimore duke ndjekur parimin e destinacionit.
VITI Vendi Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia
* ndryshuar ne 20% nga Tetori 2012

VITTVSH 2006 1994 1993 1987 1988 1973 2001 1998 2003 2000 1993 2006 1996 1993 1999

TVSHSTAND TVSHRED 17 20 20 25 27 21 16 22 17 18 24 18* 20 20 20 9 14 136,5 185 104 10 5 95 8 10 10 8,5

Emertimi aktiviteteve TVSHRED

hoteleri ushqim, libra, ilace, transport publik ilace, hoteleri ushqim baze, libra, ilace, hoteleri libra, ilace, ushqim per stafin, lende djegese per popullaten gazeta dhe revista, hoteleri furnizim me uje, ushqime, kompjuterat, ilace, vaj ushqimor per prodhim ushqime, hoteleri, shitjet e ndertesave per here te pare blerje apartamenti per here te pare, ilace, libra libra, gazeta, ilace, ushqim, dru zjarri, gaz natyral, hoteleri ilace ilace furnizim me uje, ushqime, agrikultura, transporti pasagjereve, lojra fati, sherbimet e siguracioneve, ilace, edukimi, radio-televizioni publik, hoteleri, sherbime mjekesore, kultura, sporti, ceremoni

2011

11

Law. Fiscal. Transparency

Nga grupi i shteteve, prvec tre shteteve (Bosnj-Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi) q kan vetm nj shkall t TVSH-s (prvec shkalls 0%), t tjert kan futur n skemat e tyre t taksimit edhe shkall t reduktuara. Qllimi kryesor pr futjen n zbatim t shkallve t reduktuara synon t gjallroj sektort ekonomik ku aplikohet, si dhe fuqizim t politikave sociale dhe kombtare, sipas specifikave social-ekonomike, por edhe prpjekjeve pr tju prshtatur konkurencs s tregut rajonal dhe m t gjer se kaq. Shkalla standarte me nivelin m t lart zbatohet n Hungari (27%). Shkalla standarte me nivelin m t ult zbatohet n Kosov (16). Shkalla e reduktuar me nivelin m t lart zbatohet n eki (14 %). Shkalla standarte me nivelin m t ult zbatohet n Itali (4 %).

2.2.

Produktiviteti i tatimit mbi vlern e shtuar

N kolonn e par t tabels jan paraqitur nivelet e pajtueshmris bruto t TVSH-s (PBTVSH) . N grupin e shteteve niveli mesatar i pajtueshmris bruto sht 74,6 %. Nivelin e pajtueshmris bruto m t lart e ka Kroacia (89,3 %), e pasuar nga Bullgaria (88 %) dhe Serbia (86,7 %). Nivelin e pajtueshmris bruto m t ult e ka Greqia (50 %), e pasuar nga Italia (56,3 %) dhe Hungaria (56,6 %). Nga renditja e shteteve duke filluar nga niveli m i ult i pajtueshmris drejt nivelit m t lart, mund t shihet se Shqipria (62,2 %)mban vendin e katrt, ndrsa Kosova (81,1 %) mban vendin e dhjet. Analiza e vetm nj treguesi nuk mjafton pr t par dimensionin e nj tatimi brenda sistemit fiskal. N nxjerrjen e konkluzionit lidhur me nivelin e zbatimit n praktik t sistemit fiskal t miratuar n secilin shtet nevojitet t shikohet ekspozimi i treguesve pr nj tatim dhe efekti q tatimi ka n ndrthurje me tatimet e tjera q prbjn gjith sistemin fiskal.

12

Law. Fiscal. Transparency

N analizn e treguesit t vendosur n kolonn e dyt (PRODTVSH) shikohet pesha q mban TVSH-ja n buxhet. Niveli mesatar i treguesit pr grupin e shteteve sht 0,43. N kt nivel kuptohet se shtetet jan t varura kryesisht nga TVSH-ja, si burimi m i madh i t ardhurave publike t shtetit. N shtetet q TVSH-n e kan pjesn m kryesore (mbi 1/3) t t ardhurave t buxhetit jan 12 prej tyre. Posht ktij niveli jan Greqia (0,3), Hungaria (0,29) dhe Italia (0,28) q ka treguesin m t ult. Nivelin m t lart t treguesit e ka Kosova (0,65) e ndjekur nga Mali i Zi (0,58). Shqipria ka nj nivel prej 0,46 duke mbajtur vendin e dhjet n renditjen q fillon nga treguesi me nivelin m t ult. N pes renditjet e fundit jan gjith shtetet fqinje me Shqiprin, prfshir edhe Bosnj-Hercegovinn.
Tabela e performancs s TVSH e krahasuar me vendet e rajonit dhe BE-se* VITI Shteti Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia
2011

VITTVSH TVSHSTAND TVSHRED PBTVSH PRODTVSH TVSHPBB PRAGTVSH 2006 1994 1993 1987 1988 1973 2001 1998 2003 2000 1993 2006 1996 1993 1999 17 20 20 25 27 21 16 22 17 18 24 20 20 20 20 9 14 136,5 185 104 10 5 95 8 10 10 8,5 77.4 88.0 83.5 50.0 56.6 56.3 81.1 89.3 80.3 80.0 72.7 86.7 60.7 70.5 84.2 0.53 0.45 0.36 0.30 0.29 0.28 0.65 0.43 0.58 0.52 0.35 0.52 0.45 0.34 0.40 9.0 8.9 7.1 7.5 7.7 6.0 10.4 9.5 9.8 9.4 8.3 10.4 9.0 6.7 8.0 25,475 25,565 40,851 5,000 18,328 30,000 51,064 11,760 18,000 21,170 28,249 42,650 35,970 45,790 25,000

Potenciali Boshlleku TVSH TVSH 1,632 23% 4,244 14,179 34,799 14,798 180,446 646 5,149 429 926 16,799 4,029 1,394 7,076 3,706 12% 16% 50% 43% 44% 19% 11% 20% 20% 27% 13% 39% 29% 16%

Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia

* Burimi i Informacionit: Raportet e Bankes Boterore, USAID

N kolonn e tret, treguesi TVSHPBB sht i rndsishm pr t par peshn TVSH-s n PBB. Pesha mesatare e treguesit pr grupin e shteteve sht sa 8,5 % e PBB-s. Shtetet, ku TVSH-ja mban peshn m t madhe n t ardhurat buxhetore e jan Serbia

13

Law. Fiscal. Transparency

dhe Kosova (10,4 % t PBB). Shtetet, ku TVSH-ja mban peshn m t vogl n t ardhurat buxhetore e jan Italia (6 % t PBB) dhe Sllovakia (6,7 % t PBB). N Shqipri, ky tregues sht sa 9 % e PBB-s.

Nse kombinojm renditjen e shteteve pr kt tregues me renditjen e tyre pr treguesin m lart (PRODTVSH), por duke marr n kosiderat edhe vitin e futjes pr zbatim t TVSH-s vrehet se ka nj lidhje t fort dhe t ngusht midis tyre. Shtetet q kan futur n zbatim skemn e TVSH-s m hert (Itali, Greqi dhe Hungari) kan nj pesh m t ult t TVSH-s n PBB, por edhe n t ardhurat buxhetore. Kjo tregon pr nj pjekuri t politikave fiskale duke ndikuar n strukturimin e bazs s t ardhurave t buxhetit n drejtim t tatimeve direkte n krahasim me tatimet indirekte. Gjithashtu, kjo tregon edhe nivel aplikimi t mir t politikave fiskale duke mos e ln t varur sistemin vetm te nj tatim kryesor. Kjopolitik ndikon realisht n ndikimin e ult t tatimeve n vendimarrje t biznesit dhe individve pr kursime dhe investime. Por nse e krahasojm treguesin TVSHPBB me PBTVSH, vrehet se pjekuria e politikave fiskale nuk do t thot domosdoshmrisht pr nj rritje t nivelit t administrimit t TVSH-s. Nse shikojm shtetet q kan futur n zbatim m hert nga t gjith TVSH-n kan nivelin m t ult t pajtueshmris bruto t saj. Pra, nj politik fiskale ka nevoj pr t njjtin nivel performance edhe n zbatimin praktik. N kolonn e pest jan vendosur nivelet kufizuese t qarkullimit (PRAGTVSH), t cilat jan t vendosura nga secili shtet sipas nj modeli rrisku pr t ardhurat tatimore, pr ti shrbyer nj niveli administrimi sa m t mir. Posht pragut t qarkullimit q nuk merret n konsiderat zakonisht prfshihen ato nivele qarkullimi q prbjn pesh t ult n t ardhurat, t tilla si: qarkullimi q realizohet nga biznesi i vogl, individt e vetpunsuar dhe sektor ekonomie q kan nevoj pr lehtsim t barrs duke u nisur nga qllime t interesit kombtar, apo konkurueshmrie n tregun rajonal. Megjithat, nse krahasojm treguesit sipas secils kolon t tabels me treguesin PRAGTVSH nuk

14

Law. Fiscal. Transparency

gjejm nj lidhje logjike t pragut t ult me t ardhura m t mdha, apo pajtueshmri m t lart dhe e kundrta. Kjo spjegohet me faktin e niveleve t zbatimit t politikave, me prjshtimet e ndryshme nga tatimi, si dhe me aplikime shkallsh tatimore n nivelet optimale q i prshtaten stadit ekonomik.

2.3.

Performanca optimale e tatimit mbi vlern e shtuar

N kolonn e fundit shikohet shuma e TVSH-se (PTCTVSH), q mendohet si niveli optimal i t ardhurave prej ktij tatimi. Ky tregues llogaritet si rezultat i shums s Konsumit Final Privat me shkalln standarte t TVSH-s dhe shprehet si raport ndaj t ardhurave tatimore gjithsej. Treguesi i potencialit optimal bruto t TVSH-s pr grupin e shteteve llogaritet si mesatare n nivelin 38 %. N tabel jan vendosur gjith shtetet dhe potencialet e mundshme bruto, q ekonomia ka potencial t gjeneroj TVSH. Nga krahasimi i PTCTVSH me nivelin aktual t peshs s TVSH-s rezultojn diferenca q shprehin rezervat bruto pr TVSH-n, q presupozohet se sht ende e fshehur n mekanizmat e sistemit fiskal dhe nuk sht arktuar n buxhet. Diferenca m e madhe sht n Shqipri (26 %), e pasuar nga Greqia (25 %). Diferenca m e vogl sht n Slloveni, eki, Bullgari dhe Kroaci (4 %).

Nj studim i mparshm lidhur me boshllkun tatimor ka analizuar faktort q ndikojn n kt fenomen, si dhe diferencat n vler si pasoj e evazionit dhe elementve t tjer q ndikojn n krijimin e boshllkut tatimor (shih www.al-tax.org ).

15

Law. Fiscal. Transparency

3. Struktura dhe performanca e tatimit mbi fitimin

3.1.

Pragu dhe shkallt e tatimit mbi fitimin

Shkallt e tatimit mbi fitimin jan t prcaktuara mbi bazn e politikave fiskale n fushn e t ardhurave dhe kapitalit pr disa segmente tatimpaguesish. Qllimi i politikave makroekonomike dhe fiskale gjen nj form kryesore t shprehjes s vullnetit t politiks me shkallt tatimore duke krkuar q nprmjet aplikimit t tyre t arrijn n thithjen e investimeve t huaja, nxitjen e investimeve t brendshm, por edhe n mbajtjen e nj norme zhvillimi pa ndrhyr n vendimarrjen e shoqrive tregtare.
Shkalla e Tatim Fitimit, TAP dhe tatimeve n burim VITI Vendi Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia 20 16
* Burimi i Informacionit: Raportet e Bankes Boterore, USAID n %

kt

drejtim,

politikant kan filluar t miratojn shkall tatimi t ulta, duke hyr n nj gar midis shteteve pr uljen sa m shum t shkalls tatimore.

TFSTAND

MINTAP 10 10

MAXTAP

WITHHOL 5 5

20 25 16 28 10 20 9 15 18 23 4 15 12 10 16 10 15 10 19

15 40 36 45 10 40 25; 40 0 12.5; 20; 30 10 12; 15; 20 9

Veprimi m i fundit n kt drejtim ndodhi n Malin e Zi, ku Parlamenti q nga viti 2007 miratoi shkalln m t ult t tatimit mbi fitimin

2011

20

41

15

grupin e shteteve.

16

Law. Fiscal. Transparency

Mjaft shtete t tjera filluan t miratojn shkall tatimore t ulta, ku m e prhapura sht shkalla 10% (Shqipri, Serbi, Maqedoni, Kosov, Bosnj - Hercegovin dhe Bullgari). Shkalla m e lart t tatimit mbi fitimin gjendet n Itali ( 27,5 %), e ndjekur nga Greqia (25 %).

3.2.

Produktiviteti i tatimit mbi fitimin

N analizn e treguesit PRODTF, pesha q mban tatimi mbi fitimin n buxhet sht i rndsishm pr krahasimin e tij me shkallt tatimore t zbatuara prej shteteve. Niveli mesatar i treguesit pr grupin e shteteve sht 0,2.

Nivelin m t lart t treguesit e ka Mali i Zi (0,56). Kosova dhe Greqia kan nj nivel prej 0,33 t ktij treguesi, t ndjekura nga Italia me nivelin 0,25. Gjith shtetet e tjera kan nj diapazon t nivelit 0,11 deri 0,20. Shqipria ka nj nivel prej 0,17 duke mbajtur vendin e nnt n renditjen q fillon nga treguesi me nivelin m t ult. Nga krahasimi midis shkalls tatimore me produktivitetin e tatim fitimit, n shtetet q kan shkalln standarte prej 10 %, niveli i produktivitetit n Shqipri dhe Kosov sht 0,17, n Maqedoni sht 0,09, n Bosnj-Hercegovin sht 0,2, n Bullgari sht 0,13, n Serbi sht 0,04. Nga ky krahasim, q edhe pse ka t njjtn shkall tatimore n zbatim nuk ka t njjtin nivel produktiviteti, apo t afrt me njri-tjetrin. Nj diferenc e ktij niveli mund t jet nj objekt i thelluar analize pr zbatuesit e politikave fiskale pr tu argumentuar ligjvnsve nevojat pr ndryshime, pr ato politika, q nuk prshtaten me zhvillimet e ekonomis dhe nevoja pr zgjerim t bazs s tatimit mbi fitimin.

3.3.

Performanca optimale e tatimit mbi fitimin

Komenti i optimalitetit t tatimit mbi fitimin sht i lidhur ngushtsisht me zhvillimin dhe rritjen e ekonomis dhe investimet. Krahasimi i peshs s ka n PBB tatim fitimi

17

Law. Fiscal. Transparency

(TFARK) tregon se fitimet e bizneseve n kto shtete jan prekur ndjeshm nga kriza e konsumit dhe rnia e fitimeve e rritje t deklarimeve t humbjeve t bizneseve, q mund t shikohet edhe nga ritmet e PBB-s n vitin 2011. Performancn m t ult t tatim fitimit e ka Maqedonia (0,9 %). Performancn m t lart e ka Greqia (8,3 %).

Produktiviteti i TF, TAP dhe SSH&SH VITI Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia Vendi Bosnj-Hercegovina TFSTAND 10% 10% 20% 25% 16% 28% 10% 20% 9% 10% 16% 10% 10% 19% 20% PRODTF 0.20 0.20 0.17 0.33 0.10 0.24 0.33 0.11 0.56 0.09 0.12 0.11 0.17 0.14 0.15 TFARK 2.0% 2.0% 3.4% 8.3% 1.6% 6.8% 3.3% 2.2% 5.0% 0.9% 1.9% 1.1% 1.7% 2.6% 3.0% TAPPROD 0.39 0.39 0.27 0.15 0.15 0.35 0.50 0.15 0.38 0.21 0.21 0.25 0.21 0.13 0.19 TAPARK 2.9% 2.9% 4.0% 4.0% 4.0% 10.2% 4.0% 2.8% 4.0% 2.1% 3.4% 4.4% 2.1% 2.5% 4.6% SSHSH 41.5 22.4 28.0 28.0 43.0 32.7 10.0 30.0 36.1 32.0 38.5 22.0 29.7 28.0 24.5

n %

SPESHA 46.1 32.4 30.4 26.7 61.0 48.8 11.8 40.8 46.0 40.0 54.3 22.0 39.7 28.0 37.9

* Burimi i Informacionit: Raportet e Bankes Boterore, USAID

2011

18

Law. Fiscal. Transparency

4. Struktura dhe performanca e tatimit mbi t ardhurat personale dhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore

4.1.

Pragu dhe shkallt

Tatimi mbi t ardhurat personale dhe kontributet e sigurimeve shoqrore prbjn s bashku tatimin mbi punn. Nse tatim fitimi sht nj tatim q kryesisht taton kapitalin, me politikn e tatimit t t ardhurave personale (ku prfshihet edhe t ardhurt nga punsimi) dhe kontributeve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore plotsohet sistemi tatimor me tatimet kryesore q prbjn shumicn e tij.

Shkallt e tatimit mbi t ardhurat personale kan qen objekti m i prekshm i politikave t tatimit duke qen se ato prekin m shum se cdo tatim tjetr shumicn e popullsis. Skemat e tatimit t individve jan teorikisht objekt i zbatimit t tre mnyrave t shkallve tatimore: (a) shkalla proporcionale (e shesht); (b) shkallt progresive; (c) shkallt regresive.

N grupin e shteteve q jan objekt analize jan duke u zbatuar shkallt e tatimit sipas mnyrs (a) n 9 shtete (Bullgari, eki, Sllovaki, Rumani, Mali i Zi, Maqedoni, Shqipri, Serbi dhe Bosnj-Hercegovin) dhe sipas mnyrs (b) n 6 shtete (Slloveni, Itali, Kroaci, Greqi, Kosov, Hungari). N kto grupim nuk prfshihen shkallt e tatimit n burim.

4.2.

Produktiviteti

N analizn e produktivitetit t TAP, nse shikojm treguesin TAPPROD ka nj renditje q fillon nga niveli m i ult i peshs s TAP n buxhet deri te niveli m i lart. Niveli m i ult sht n Greqi, Hungari dhe Kroaci (0,15). Niveli m i lart sht n Kosov (0,5),

19

Law. Fiscal. Transparency

Bullgari, Bosnj-Hercegovin (0,39) dhe Mali i Zi (0,38). Nse e shikojm produktivitetin e TAP t lidhur me zbatimin e mnyrs s shkallve t TAP, mund t thuhet se shtetet me nivel t lart produktiviteti kan aplikim t shkallve t TAP sipas mnyrs (a) me shkall t ulta taksimi ( 10%). Shtetet e Maqedonis, Shqipris q kan t njjtn mnyr zbatimit t TAP (a) dhe kan t njjtn shkall tatimi (10%) kan t njjtin nivel produktiviteti (0,21). Shtetet e tjera q zbatojn mnyrn (b) t TAP dhe me shkallt maksimale dhe minimale kufi t TAP kan tregues t produktivitetit t ndryshme q variojn nga 0,15 deri 0,50. E njjta tendenc dhe efekt n PBB shkon n t njjtin drejtim edhe treguesi TAPARK, duke mos patur dallim nga ecuria e TAPPROD.

VITI

Shtetet Bosnj-Hercegovina Bullgaria ekia Greqia Hungaria Italia Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipria Sllovakia Sllovenia

TFSTAND MINTAP 10 10 20 25 16 28 10 20 9 15 18 23 4 15 12 10 16 15 10 19 16

MAXTAP

WITHHOL 5 5

TAPPROD 0.39 0.39 0.27 0.15 0.15 0.35 0.50 0.15 0.38 0.21 0.21 0.25 0.21 0.13 0.19

TAPARK 2.9% 2.9% 4.0% 4.0% 4.0% 10.2% 4.0% 2.8% 4.0% 2.1% 3.4% 4.4% 2.1% 2.5% 4.6%

SSHSH 41.5 22.4 28.0 28.0 43.0 32.7 10.0 30.0 36.1 32.0 38.5 22.0 29.7 28.0 24.5

SPESHA TPUNPROD 0.19 0.09 0.19 0.17 0.17 0.23 0.06 0.14 0.14 0.10 0.12 0.15 0.06 0.15 0.19 0.57 0.48 0.46 0.32 0.32 0.58 0.56 0.30 0.52 0.31 0.33 0.40 0.27 0.28 0.38

2011

15 40 36 45 10 40

25; 40 0 12.5; 20; 30 10 12; 15; 20 9

10

20

20

41

15

* Burimi i Informacionit: Raportet e Bankes Boterore, USAID

N treguesin e shkalls s kontributeve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore (SSHSH) shkalla m e lart i prket Hungaris (43 %), e ndjekur nga Bosnj-Hercegovina (41,5 %). Shkalla m e ult i prket Kosovs (10 %), e ndjekur nga Serbia (22 %). N renditjen e shteteve sipas treguesit SPESHA niveli m i lart sht n Itali (0,23), i ndjekur nga Bosnj-Hercegovina, ekia dhe Sllovenia (0,19). Niveli m i ult i treguesit SPESHA sht n Kosov dhe Shqipri (0,6), t ndjekura nga Bullgaria (0,9). Edhe nse

20

Law. Fiscal. Transparency

krahasojm nivelin e ktij treguesi me shkalln e kontributeve nuk ka nj prputhje midis nivelit t lart t shkalls me nivel t lart t treguesit dhe e kundrta.

4.3.

Tendenca e tatimeve t puns

Tatimi mbi punn q prfshin TAP dhe kontributet sht nj ndr tatimet q ndrthur politikn fiskale me at sociale. N secilin nga shtetet e Ballkanit shikohet se sht ndjekut politika e shkallve sa m t ulta n raport me shtetet e tjera fqinje. Pesha e tatimeve t puns n buxhet, sipas treguesit TPUNPROD sht m e lart n Itali (0,58), n Bosnj-Hercegovin (0,57) dhe n Kosov (0,56). M i ult ky tregues shfaqet n Shqipri (0,27), Slloveni (0,28) dhe n Kroaci (0,3).

21

Law. Fiscal. Transparency

Prmbledhje

Nga gjith analiza krahasuese m lart, mund t shihet se shtetet e prfshira n kt studim kan karakteristika t ngjashme t politikave fiskale dhe administrimit, ku prfshihen edhe aplikimet e shkallve tatimore.

Nse shikojm peshn q mban barra tatimore n secilin nga evendet e analizuara, nivelin m t lart t barrs e gjejm n Itali dhe Bosnj-Hercegovin. Por, kur barrn tatimore e krahasojm edhe me koston e administrimit shikohet se shrbimi i mbledhjes s tatimeve pr buxhetin n kto vende ka nj kosto t lart, q n fund t fundit shprehet n nj nivel efektiviteti me tregues t pafavorshm pr t ardhmen e administrimit. Nse ksaj analize do ti shtonim edhe treguesin e numrit t punonjsve tatimor pr 1000 banor apo numrin e tatimpaguesve pr punonjs tatimor do t ishte me mjaft efekt pr menaxhimin e lart. Nj analiz e ngjashme mund t vijohet pr secilin nga shtetet e prmbledhura n kt studim duke ndjekur tendencn pr barr t ult tatimore, kosto t ult administrimi dhe baz t gjer tatimpaguesish t cilt jan objekt i shkallve tatimore n nivele mesatare botrore.

Nisur nga analiza krahasuese midis treguesve dhe raporteve t natyrs s ngjashme, nga ky studim dalin disa konkluzione:

S pari, shkallt tatimore jan konkuruese midis shteteve, prsa lidhet me politikn fiskale t shprehur n harmonizimin e shkallve sipas tatimit.

Pr tatimet direkte: Nivel shkalle tatimore t njjt pr tatimin korporativ dhe tatimin mbi t ardhurat personale (prfshir edhe tatimin n burim) aplikojn Shqipria, Rumania, ekia, dhe Maqedonia. Ky nivel aplikimi konsiderohet i plot, si aplikim i shkalls s shesht n tatimet direkte. Shtete t tjera q aplikojn shkall tatimore t

22

Law. Fiscal. Transparency

njjt (t shesht) pr tatim fitimin dhe tatimin mbi t ardhurat personale (jo tatimet n burim) jan Bosnj-Hercegovina dhe Bullgaria. Shtetet e tjera i kan zbatuar parimin e shkallve tatimore t ndryshme pr tipe tatimi t ndryshm (Tatim fitimin, tatimin mbi t ardhurat personale dhe tatimet n burim).

N krahasimin e produktivitetit t tatimeve direkte pr shtete q aplikojn nivele t njjta t shkallve t tatimit me madhsi popullsie t prafrt dhe bazs s tatimit (numri i tatimpaguesve) ka tendenca q tregojn diferencat n administrimin e tatimit. P.sh. Maqedonia dhe Shqipria kan baza tatimore (tatim fitimi dhe tatim mbi t ardhurat personale) t ndryshme nga njera tjetra, por produktiviteti i dy tatimeve s bashku sht m i lart n Shqipri se n Maqedoni. Krahasime t tjera t natyrs s njt mund t bhen n vijimsi.

Pr tatimet indirekte: Nivelin e shkalls tatimore t TVSH, posht 20% e aplikojn Kosova, Bosnj-Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia. Shkalln tatimore t TVSH 20% e aplikojn Bullgaria, ekia, Shqipria, Sllovakia, Sllovenia. Mbi kt shkall tatimore aplikojn nivel m t lart Hungaria, Greqia, Kroacia, Rumania dhe Italia.

N krahasimin e produktivitetit t tatimeve indirekte pr shtete q aplikojn nivele t njjta t shkallve t tatimit me madhsi popullsie t prafrt dhe bazs s tatimit (numri i tatimpaguesve) ka tendenca q tregojn diferencat n administrimin e tatimit. P.sh., nse prsri krahasojm Maqedonin dhe Shqiprin, produktiviteti dhe pajtueshmria e TVSH-s sht m e lart n Maqedoni se n Shqipri. Krahasime t tjera t natyrs s njt mund t bhen n vijimsi.

S dyti, produktiviteti i lart i tatimeve indirekte ka ndodhur n shtetet me shkall tatimore m t ult dhe e kundrta; Produktiviteti i lart i tatimeve direkte ka ndodhur n Kosov, Bullgari, Bosnj-Hercegovin, Mali i Zi dhe Italia; Produktiviteti i ult i

23

Law. Fiscal. Transparency

tatineve direkte ka ndodhur n Sllovaki, Greqi, Hungari dhe Kroaci. N nj nivel t mesm produktiviteti (q tregon edhe nj pik neutraliteti t efektit t shkalls tatimore dhe administrimit t saj) shikohet n Maqedoni, Shqipri, Serbi, Rumani eki.

S treti, niveli i pajtueshmris s TVSH-s sht m i ult n Greqi, Itali dhe Hungari dhe m i lart n Kroqaci, Bullgari, Serbi dhe Slloveni. Shqipria sht m pran shteteve me nivel pajtueshmrie t ult. Kosova sht m pran shteteve me nivel pajtueshmrie t lart. Nse mund t analizojm shkakun e nivelit t pajtueshmris nisur nga pragu i xhiros pr t qen pjes e skems s TVSH-s nuk ka efekte t drejtprdrejta ndrmjet dy treguesve. Analiza e treguesit t pajtueshmris s TVSH ka nevoj t krahasohet me treguesin e produktivitetit t tatimeve direkte, me qllim q t shihet shprndarja e barrs tatimore sipas tatimeve dhe t jet e krahasueshme me nivelin e pajtueshmris dhe boshllkun tatimor. Nga ky nivel i ri krahasimi me tre tregues n t njtn linj krahasimi (TVSH, TAP dhe TF) shikohet se Italia dhe Greqia prve produktivitetit t ult n TVSH nuk kan t njjtin nivel produktiviteti edhe pr tatimin mbi t ardhurat personale dhe tatim fitimin. Nprmjet ktij krahasimi menaxhimi duhet t qartsoj m mir ndrthurjen e politiks fiskale pr TVSH-n me nivelin e administrimit pr kt tatim duke tentuar t arrij n nivelet e produktivitetit t dy tatimeve t tjera. Ndrsa, Bosnj-Hercegovina, Mali i Zi dhe Kosova ruajn nivele produktiviteti t nivelit t lart n t tre tatimet. Shqipria nuk sht n asnjrin grup duke mbajtur nj nivel produktiviteti q tregon rezerva administrimi dhe politikash fiskale pr t arritur nivelet e larta q kan shtetet ngjitur me t.

S katrti, boshllku i TVSH-s sht m ult se niveli 20% n Kroaci, Bullgari, Serbi, Slloveni, eki dhe Kosov; sa ky nivel e deri n nivelin 33% boshllku i TVSH-s sht n Maqedoni, Mali i Zi, Bosnj-Hercegovin, Rumani dhe Sllovaki; mbi nivelin 33% boshllku i TVSH-s sht Shqipria, Hungaria, Italia dhe Greqia. Niveli i boshllkut tatimor sht n raport t zhdrejt me pajtueshmrin tatimore. Shtetet q kan nivel

24

Law. Fiscal. Transparency

pajtueshmrie t lart kan boshllk tatimor t ult dhe e kundrta (Pr m tepr pr kt tregues shih studimin Boshllku tatimor (tax gap) n Shqipri dhe n Bot, 2012, www.al-tax.org)

S pesti, mbetet t bhet nj analizim i detajuar lidhur me efektet kombinuese t shkallve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore me TAP pr tu br grupi i tatimeve t punsimit m konkurues me shkallt e taksimit duke u krahasuar me prvojat e mira dhe t konsoliduara t rajonit lidhur me taksat e puns. Natyrisht, q kjo lidhet edhe me reformat e qeveris n sektorin e sigurimeve dhe taksave t puns.

25

Law. Fiscal. Transparency

Sqarim i Treguesve Tatimor dhe termave t tabelave

Grupet e treguesve tatimor jan t prmbledhur te: 1. Krahasueshmria. Keta tregues referues nuk matin performancen apo cilesine e
administrates tatimore, por japin nje panorame krahasuese me referencat nderkombetare te krahasueshme.

2. Struktura e administrats. Kjo kategori prfshin treguesit sasior dhe cilesor te organizimit
dhe madhesise se administrates.

3. Performanca e t ardhurave tatimore. Keta tregues sasior japin nje panorame te

tendences se efektivitetit te administrates tatimore ne funksion te realizimit te te ardhurave tatimore.

4. Struktura e tatimeve. Keta tregues sasior paraqesin strukturn materiale te ligjit tatimor ne
nje menyre krahasuese dhe te thjeshte.

1. Krahasueshmeria
Kostua e administrates tatimore (KOSTATQ)
Ky tregues performance lidhet me koston e administrimit te sistemit tatimor per te gjitha te ardhurat tatimore te mbledhura nga administrata tatimore. P.sh. nese buxheti i administrates tatimore eshte 2 miliard leke dhe ajo mbledh 155 miliard leke, ky indikator do te jete 1.2%, ose 1.2 leke per cdo 100 leke te mbledhur. Sa me i ulet te jete ky indikator, akoma me eficiente eshte administrata tatimore dhe gjithe sistemi tatimor ne mbledhjen e tatimeve. Ky tregues mund te ndikohet nga produktiviteti tatimor per te gjithe tatimet kryesore.

T Ardhurat Tatimore Total (TATT)

Ky sht nj tregues referues. Ai tregon gjith t ardhurat tatimore dhe jo tatimore t mbledhura nga administrata tatimore qendrore, doganore, vendore dhe institutet shoqerore (sigurimeve dhe shendetesori) si prqindje e PBB-s.

Te ardhurat nga tatimi mbi te ardhurat personale (TATAP)

Ky eshte nje tregues referues. Ai paraqet nivelin e TAP si perqindje te PBB.

Arktimet e tatimit mbi fitimin (ATF)

Ky sht nj tregues referues. Ai sht tregues i t ardhurave t tatim fitimit si prqindje e PBB-s.

Arktimet e TVSH (ATVSH)

Ky eshte nje tregues referues. Ai paraqet nivelin e te ardhurave neto te arketuara nga TVSH si perqindje e PBB.

26

Law. Fiscal. Transparency

Viti hyrjes n fuqi (VHF)

Ky sht nj tregues referues. Ai paraqet vitin n t cilin ka hyr n fuqi zbatimi i cdo tatimi, duke u njohur me moshn e sistemit t TVSH-s n vend.

2. Struktura e administrates
Administrat funksionale (ADMINFUNKSION)
Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. Administrata Tatimore sht e organizuar sipas funksioneve. Kjo do t thot se linjat funksionale administrojn gjith tatimet dhe taksat e vendit. Prvoja organizative deri m sot n shum vende me zhvillime ekonomike t ndryshme.

Varsia administrative (VADMIN)

Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. N mjaft vende administrimi tatimor sht gjysm i pavarur n administrimin tatimor. N disa vende t tjera sht i varur trsisht. N vende t tjera sht i pavarur dhe i grupuar me funksione t tjera t shtetit (thesari, hipotekat etj.). N rastin e ATQ-s n Shqipri sipas ktij treguesi ajo sht te niveli I varur nga Ministria e Financave.

Struktura e Tatimpaguesve t Mdhenj (ORGTM)

Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. Prvoja botrore e strukturs organizative t administrimit t tatimpaguesve t mdhenj sht i ndar n tre nivele. Ka vende q kan njsi t tatimpaguesve t mdhenj, si nj segmentim brenda strukturs. Vende t tjera kan nj segment t pavarur nga segmentet e tjera t administrats. Ndrsa ka edhe vende q nuk kan t ngirutr nj njsi struktuore t fokusuar me tatimpaguesit e mdhenj.

Tatimor pr individ (TATINDIVID)

Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. Ky tregues mat madhsin e administrats tatimore (qendrore dhe vendore) n raport me madhsin e popullsis s vendit. TATINDIVID sht raporti i numrit total t punonjsve t administrats tatimore pr 1000 banor. P.sh. nse administrata tatimore n Shqipri sht 2,500 punonjs dhe numri total i popullsis sht 2,800,000 banor, ather TATINDIVID do t jet 0.89 punonjs administrate pr 1,000 banor.

Tatimpagues pr tatimor (TPTAT)

Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. Ai tregon numrin e punonjsve t administrats tatimore ndaj numrit t tatimpaguesve aktiv n vend. Nj tatimpagues aktiv sht ai, q vitin e fundit fiskal ka ushtruar veprimtari, pra ka dorzuar deklaratat tatimore dhe/ose nuk ka dorzuar deklarata pa veprimtari, dhe/ose n rastet kur tatimpaguesi nuk deklaron dhe miraton zyrtarisht pezullimin e veprimtaris tregtare sipas specifikimeve t bra n ligj. Ndryshe, tatimpagues aktiv sht ai person, organizat apo institucion, q bn deklarime dhe raportime t dokumenteve tatimore apo paguan mbi baza t rregullta. N administratat q mbshteten gjersisht te TAP, i cili mbahet n burim nga pagat dhe ligji i detyron t deklarojn t ardhurat e tyre, ky tregues mund t jet i lart. N administratat ku sht e kundrta, pra TVSH etj. kan nj dominim n strukturn e t ardhurave tatimore, ky tregues sht i ult.

27

Law. Fiscal. Transparency

Numri i tatimpaguesve (NRTP)

Ky sht nj tregues i strukturs s administrats tatimore. Ai tregon numrin total t tatimpaguesve aktiv, n raport me numrin e popullsis n vend. Ai prfshin persona,organizata, institucione q dekalrojn rregullisht apo paguajn rregullisht. N vende ku tatimi direkt sht i rndsishm n t ardhurat tatimore, ky tregues tenton t jet i lart. N administratat ku TVSH dominon n strukturn e t ardhurave tatimore, ky tregues tenton t jet i ult.

3. Performanca e t ardhurave tatimore

Produktiviteti i te ardhurave nga tatimi mbi te ardhurat personale (PRODTAP)
Ky eshte nje tregues performance. Ky indicator synon te jape tendencen e ecurise se te ardhurave te ketij tatimi. Llogaritet si raport midis te ardhurave te realizuara nga ky tatim me PBB (TTAP). Per gjithe vendet PRODTAP luhatet midis 0 dhe 1.

Produktiviteti i te ardhurave te tatimit mbi fitimin (PRODTF)

Ky eshte nje indikator i performances se te ardhurave tatimore. Ai paraqet efektivitetin e tatimit mbi fitimin ne kuader te produktit mbi te ardhurat, sipas shkalls tatimore. Ai llogaritet duke pjestuar rezultatin e raportit te te ardhurave te tatimit mbi fitimin ndaj PBB-s me shkallen tatimore te tatim fitimit.

Pesha Bruto e Prmbushjes s TVSH-s (PBPTVSH)

Ky sht nj tregues performance i t ardhurave. Ky tregues sht i njjt me PRODTVSH, por duke dalluar nga ai n lidhje me faktin e mosmarrjes n konsiderat vetm parimin e konsumatorit final. Ky tregues llogaritet duke pjestuar rezultatin e raportit t TVSH-s neto ndaj konsumit privat n ekonomi me shkalln tatimore t TVSH-s. P.sh. nse raporti TVSH neto ndaj konsumit privat rezulton 5% dhe shkalla standarte e TVSH-s sht 20%, ather PBPTVSH sht 25%. Kjo do t thot se PBPTVSH sht raporti I TVSH-s s mbledhur me TVSH potencialisht t mbledhshme (shprehur ne %). PBPTVSH sht i ngjashm me treguesin e efektivitetit t mbledhjes s t ardhurave, me dallimin e vetm q treguesi i efektivitetit t mbledhjes s TVSH-s lidhet me shpenzimet pulike, prvecse konsumit privat. Nisur nga fakti se shpenzimet publike jan kryesisht, paga dhe t lidhura me to, PBPTVSH tregon se sht nj tregues m pran realitetit t situats s performancs.

Produktiviteti i TVSH-s (PRODTVSH)

Ky sht nj tregues performance pr t ardhurat. Ai mat se sa pesh ka TVSH n t ardhurat e buxhetit, sipas shkalls tatimore. Ai llogaritet duke pjestuar rezultatin e raportit te te ardhurave te TVSH-s Neto ndaj PBB-s me shkallen tatimore standarte te TVSH-s.

28

Law. Fiscal. Transparency

4. Struktura e tatimeve
Niveli minimal i bazes se tatueshme per tatimin mbi te ardhurat personale (MINBTTAP)
Ky eshte nje tregues i struktures tatimore. Ai eshte niveli me i ulet i bazes se tatueshme mbi te cilin aplikohet ShMINTAP, i shumezuar me te ardhurat per fryme. P.sh. Nese niveli me i ulet i bazes se tatueshme eshte 10,000 leke dhe te ardhurat per fryme ne 2011 ishin 410,000 leke, atehere ky indicator do te jete 0.024. Nese kemi nje sistem te tatimit te sheshte, pra me nje shkalle tatimore te vetme, per te gjitha te ardhurat personale, ky indikator do te jete vlera e shpenzimit personal baze te zbritshem, i shumezuar me te ardhurat per fryme.

Niveli maksimal i bazes se tatueshme per tatimin mbi te ardhurat personale (MAXBTTAP)
Ky eshte nje tregues i struktures tatimore. Ai eshte niveli me i larte i bazes se tatueshme mbi te cilin aplikohet ShMAXTAP, i shumezuar me te ardhurat per fryme. P.sh. Nese niveli me i larte i bazes se tatueshme eshte bazuar mbi grupet e te ardhurave dhe te ardhurat per fryme ne 2011 ishin 410,000 leke, atehere ky indicator do te jete ne varesi te pjestimit. Nese kemi nje sistem te tatimit te sheshte, pra me nje shkalle tatimore te vetme, per te gjitha te ardhurat personale, ky tregues do te jete i njejte si per MINBTTAP, po ashtu edhe per MAXBTTAP.

Shkalla e tatimit mbi fitimin (TF)

Ky eshte nje tregues i struktures se tatimeve. Ai paraqet shkallen e tatimit qe zbatohet per tatimin mbi fitimin. Ne mjaft vende zbatohet vetem nje shkalle tatimore.

Shkalla maksimale e Tatimit mbi t Ardhurat Personale (MAXTAP)

Ky eshte nje tregues i struktures se te ardhurave. Ai paraqet shkallen me te larte te tatimit mbi te ardhurat personale.

Shkalla minimale e Tatimit mbi t Ardhurat Personale (MINTAP)

Ky eshte nje tregues i struktures se te ardhurave. Ai paraqet shkallen me te ulet te tatimit mbi te ardhurat personale.

Shkalla e Tatimit mbi Vlern e Shtuar (TVSH)

Ky sht nj tregues i strukturs tatimore. Shkalla standarte e TVSH-s sht ajo q aplikohet mbi shumicn e mallrave dhe shrbimeve n vend. Prvec saj, n shum vende aplikohet edhe shkalla tatimore e reduktuar pr mallra dhe shrbime t caktuara. N Shqipri nj shkall t reduktuar egziston nga viti 2011 pr medikamentet dhe paisjet mjeksore. Gjithashtu, n gjith vendet pr mallrat e eksportit ka nj shkall tatimore zero prqind.

Kufiri per te hyre ne skemen e TVSH (PRAGTVSH)

Ky eshte nje tregues i struktures se tatimeve, konkretisht te TVSH dhe shprehet ne Leke. Ai tregon shumen e qarkullimit vjetor (furnizimet ne shitje/blerje te mallrave dhe sherbimeve) qe personi i tatueshem duhet te behet objekt i skemes per vetedeklarim te TVSH. Ai paraqet edhe kufirin, te cilin ne rast se kalohet detyron personin e tatueshem te regjistrohet ne TVSH.

29

Law. Fiscal. Transparency

Pesha e kontributeve t sigurimeve (PSR)

Ky sht nj tregues i strukturs tatimore. Ky tregues nuk i bashklidhet asnj treguesi performance t ardhurash tatimore. Ai paraqet pagesat e kryera t prqindjeve t kontributeve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore, q zbatohen mbi t ardhurat bruto t punmarrsve dhe pundhnsve, mbi baza personale. Ky tregues prfaqson kombinimin e pagesave t kontributeve t detyrueshme pr tu paguar nga punmarrsi dhe pundhnsi, zakonisht t mbajtura n burim nga pundhnnsi (prve rasteve t vetpunsimit). Ky tregues shprehet si nj prqindje e pags bruto. Ai nuk prfshin t ardhura t tjera ( nga interest, shitje e kapitalit, etj), prve asaj q lifhen me pagn dhe jan baza e llogaritjes s kontributeve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore.

Tatimi mbi punn (TmP)

Ky sht nj tregues i strukturs tatimore. Ky tregues nuk i bashklidhet asnj treguesi performance t ardhurash tatimore. Tatimi mbi punn sht nj prpjekje pr t vlersuar gjithshka q prfshin tatimin mbi vlern e shtuar prej puns, i prezantuar si nj prqindje e pags bruto. Ai prfshin kontributet e sigurimeve dhe tatimin mbi t ardhurn personale. Nse niveli minimal i bazs s TAP sht m i madh se t ardhurat pr frym, ather TmP do t llogaritet i njjt me peshn e kontributeve t sigurimeve shoqrore.

30