Informale - Enformel Informel Enformel je pojam kojim se odreuje ire shvaanje umjetnosti karakteristino za razdoblje neposredno poslije II.

.svjetskog rata u Europi, otprilike do 1960. Enformel ili druga umjetnost (fr. un art autre) nazivi su koje je uveo francuski teoretiar umjetnosti Michel Tapie da bi opisao apstraktno negeometrijsko slikarstvo materije. Vrhunac je tendencija negeometrijskih i gestualnih razvoja lirske apstrakcije na europskom kontinentu 50-ih godina. Primjenjivan u evropskom slikarstvu, ekvivalentan je amerikom apstraktnom ekspresionizmu, a posebno slikarstvu akcije; informel predstavlja udaljavanje od tradicije kubizma i geometrijske apstrakcije u stvaranju nove izraajne forme. Razgrauje likovnu formu, negira tradicionalnu kompoziciju i slikarski postupak. U traganju za naglaenim dramatinim efektima slikarske povrine, slikari informela upotrebljavaju razliite materijale (smola, pijesak, gips, cement, odbaene taknine). Enformel podrazumijeva intuitivnu, spontanu, nediscipliniranu umjetnost; bit joj je stvaranje bez elje za kontrolom, geometrijskom ili kojom drugom; to je slikarstvo koje poinje kistom i praznim platnom i moe odvesti bilo kuda;osnovni motiv je osloboenje od pravila, od zamki formalizma, dolazi do nove slobode individualca koja se izraava dinaminom bojom koja tee platnom, impulsivnom linijom, spontanim slikarskim rukopisom i grubim, neestetskim materijalom. Druga kategorija bliska terminu enformela je tachisme (od francuske rijei tachemrlja) - taizam koji je uveo franc. pisac Pierre Gueguen. Taizam oznaava bezobline i spontano nastale kompozicije mrlja i gestualnih tragova. Uporaba mrlje, pjege, toke, kapi u slikanju kako bi se istakla spontanost i intuitivnost i lirska apstrakcija u svojoj slobodno dekorativnoj fazi; Enformel se u pov. umj. oznaava dvojako: 1) Kao spontana umjetnost izraavanja zasnovana na amorfnim i bezoblinim stanjima plohe slike ili materijalnim konfiguracijama nastalim destrukcijom plohe slike 2) Termin enformel ne oznaava amorfna i bezoblina stanja materije nego neformalno stvaralatvo ili stvaralatvo s druge strane forme, pri emu je forma ono to se u enformelu odbacuje, razara i nadilazi. U vrijeme nastajanja Enformel je interpretiran kao druga umjetnost s obzirom na avangardu i iz avangarde izvedenu modernistiku tradiciju i kulturu umjetnikog, kulturnog, drutvenog i medijskog projekta i progresa. Kada se promatra s povijesne distance, enformel je umjetnost europskog egzistencijalistikog visokog modernizma 50-ih godina. To je umjetnost poslije avangarde pa stoga ima karakteristike individualnog izraza. U teorijskom smislu obiljeen je idejama egzistencijalistike filozofije (individualnost, traginost, izuzetnost, dramatinost, nedostatak smisla i sredita). Prema Arganu enformel pripada

vremenu ideoloke oskudice, a to znai vremenu krajnje socijalne izolacije umjetnika koji vjeruje jo jedino u etiku ispravnost vlastitog individualizma. Enformel je nastao u okvirima parike kole sredinom 40-ih. Poetke oznaavaju samostalne izlobe Jeana Dubuffeta, Jeana Fautriera i Wolsa. Kao meunarodni stil razvija se 50-ih, a vrhunac predstavlja izloba na Bijenalu u Veneciji 1958. Protagonisti su Lucio Fontana, Henri Michaux, Arshile Gorky, Hans Hartung, Jackson Pollock, Alberto Burri, Emilio Vedova, Antoni Tapies, Georges Mathieu, kao i Boidar Jeleni, Ivo Gattin, Eugen Feller, Marijan Jevovar, Josip Vanita, Vlado Kristl, uro Seder, Ferdinand Kulmer, Janez Bernik, Rudolf Kotnik, Branislav Proti, Mia Popovi, Branko Filipovi Filo... U okviru umjetnosti enformela djelovalo je nekoliko generacija umjetnika razliitih motivacija i pristupa slici. Nije postojala jedinstvena i zajednika teorijska podloga nego mnotvo individualnih poetika. Za umjetnost enformela bitan je postupak realizacije djela. Djelo je doslovna posljedica procesa. Ne postoji jedinstven postupak enformel stvaralatva: 1)postoje djela bliska akcijskom slikarstvu i lirskoj apstrakciji po spontanom, brzom i automatskom izrazu, 2)zatim djela kao rezultat mehanikog, konkretnog i neekspresivnog rada s materijalima i postupcima oblikovanja materijala (topljenje asfalta, savijanje lima, upotreba buke ...) koja se oslanjaju na sluaj i 3) djela koja su rezultat paljivog likovno sofisticiranog izbora, povezivanja i preoblikovanja materijalnih konfiguracija. Umjetnik enformela usredotoen je na gestualne, materijske i kaligrafske elemente i rabi energiju geste u stvaranju slike, uzdie vrijednost slikarskog materijala, ne odnosei se prema njima na tradicionalan nain kao sredstvima, ve im pridaje vlastitu izraajnu snagu koju evociraju. Djela enformela ne mogu se identificirati s formalistikom distinkcijom figuracijaapstrakcija. Neka djela, npr. Wolsa i Dubuffeta, imaju aspekte i figuralnog i apstraktnog rada s materijalima.

WOLS (1913-1951) ALFRED OTTO WOLFGANG SCHULTZE njemaki slikar u Parizu zajedno s Fautrierom i Dubuffetom smatra se lanom trojke koja je zapoela enformel; smatra se pionirom informela; svestran: crta, svira, fotografira, predaje crtanje; prvi radovi su mu pod utjecajem nadrealizma, pod utjecajem Kleea stvara fantazmagorine prikaze realnosti; s vremenom mu linija gubi deskriptivnost, a linearnost postaje direktnim rezultatom umjetnikovih pokreta ruku; linija = trag raspoloenja i emocija, osobito u djelima 1946-47.; ta su ulja dramatini zapisi samog procesa stvaranja;univerzalna tema mu je vjeiti proces

rasta i propadanja;za njega je vana energija nanoenja; boju nanosi u tekoj centriranoj masi; na svijetlu povrinu nabacuje boje; radi vrlo brzo; papir ili platno napada kistom, grebe i urezuje njegovim drkom, Stvara serije slika dinaminih linija i tankih nervoznih poteza; ta su djela zajedno s Fautrierovim Taocima oznaila poetak druge moderne u Evropi;on je otac taizma u uem i enformela u irem smislu rijei; taizam se okree osjeajima,iracionalnosti, sluaju;on je pogledu izloio svoju najdublju intimu i itavu egzistencijalnu problematiku usamljenog ovjeka; to se nije moglo izraziti tradicionalnim formama; eksperimentira najneobinijim slikarskim tehnikama: boju puta da se nanesena u slojevima razlijeva po platnu i tako stvara gustu teksturu mjestimino ispresijecanu brazdama i urezima kistom.

JEAN DUBUFFET (1901-1985) Inspiraciju za svoj rad naao u knjizi Hansa Prinzhorna o umjetnosti mentalno oboljelih tu je otkrio surovu izraajnu snagu koja mu se inila dragocjenijom od muzejske umjetnosti i od najeksperimentalnije umjetnosti; umjetnost mentalno oboljelih i umjetnost djece postali su uzori na kojima je gradio svojpristup; nazivao je te svoje radove ART BRUTOM; umjetnost koja je gruba, sirova i nepatvorena; umjetnosti ludih, primitivnih, naivnih koja personificira boansko ludilo, a njome postie originalnost, strast i autentinost; Dubuffetova tehnika zasnivala se na debeloj podlozi napravljenoj od pijeska, zemlje i dodavane boje i fiksativa na koju djeluje grebanjem, paranjem, urezivanjem figura iz podloge izranjaju udnovate figure; koristi ugljeni prah pomijean s cementom,trstiku, korijenje Radovi iz kasnih 40-ih i 50-tih preteno su u usklaenim tamnim tonovima, priguenim okerima i crnoj boji; nezavisan od amerikih apstraktnih ekspresionista, uglavnom je radio intuitivno; Godine 1947. poinje serija Corps de dames, bezoblina enska tijela koja se izdvajaju iz zemljaste podloge kao otjelovljenja plodne zemlje, usporediva sa pretpovijesnim idolima plodnosti. Zatim je 1951. sljedio dugi niz Sols et terrains i Terres radieuses. Briljivo obraene podloge sugeriraju geoloke strukture, fosilna oblija, presijeke Zemlje jedan od glavnih izvora njegove inspiracije bila je velika kolekcija ART BRUT koju je poeo stvarati 1945. 1962-66. radi poluautomatske crtee nastale inspirirane crtanjem prilikom telefonskih razgovora; jedan od najradikalnijih zaokreta u njegovom razvoju; to su slobodni apstraktni oblici, pokretljivi kao amebe, puni nagovjetaja ivih organizama;

Karakteristini i radikalni primjeri enformela mogu se objasniti individualnim poetikama autora kao to su Jean Fautrier, Antoni Tapies, Alberto Burri i Ivo Gattin.

JEAN FAUTRIER (1898-1964) za vrijeme Drugog svj. rata napravio je niz neobinih slika koje je nazvao Taoci: asocijativne figure naziru se u materiji guste, s ljepilom i gipsom pomijeane i pahtlom debelo nabaene boje. Nabacane mase boje, centralizirane na neutralnoj podlozi, koje podsjeaju na raspale ljudske glave servirane na posluavnicima; Taoci, nastali pod pritiskom ratnog vremena, pokazuju izmuene, izopaene i deformirane glave Serija Aktova zasjeeni unakaeni oblici u polureljefu izlaze iz guste mase gline, boje i ljepila; anonimnost rtava i neizravan odnos prema prikazanom daju tim slikama autentinost; sve je samonaznaeno, figura je postala ifrom, a dojam je jeziv; umjetnikovo inzistiranje na slici kao objektu po sebi, sa stvarnom, fizikom egzistencijom; dosljedno odbacuje tradicionalne oblike i tehnike;za razliku od ostalih slikara enformela, njegove se obojene forme zadravaju unutar zadanog okvira slike; njegov je najvaniji doprinos upotreba kompaktnih plastinih materijala i uvoenje otvorene strukture slike;

ANTONI TAPIES (1923-1948.) Tapies je jedan od vodeih predstavnika slikarstva materije i enformela nakon Wolsa, - oslobaa sliku asocijativnih figuralnih nagovjetaja, realizirajui je kao konkretni amorfni materijalni poredak. Gipsom, ljepilom i pijeskom na slici stvara zrnast i slojevit reljef koji povrini slike daje kvalitetu taktilnosti. Njegov postupak temelji se na nanoenju materijala na podlogu, probijanju slojeva buke, grebanju boje, buenju rupa, grebanju znakova, stavljanju mokre boje na suhu zrnastu podlogu, upotrebi gotovih materijala (lim). Za svoj rad kae da pokree materije sa ciljem da tupa i troma materija progovori izraajnom snagom. ALBERTO BURRI (1915-1995) po zanimanju lijenik; poeo slikati kao ratni zarobljenik; moe ga se smatrati anti umjetnikom poput Dubuffeta, to se tie primjene nekonvencionalnih materijala;

koristi stare vree grubo spojene ivanjem i poprskane bojom > daju stravini dojam,podsjeaju na krvave zavoje (tako komentira smrt i ratna razaranja); Poderani i umrljani ostaci vrea formiraju neoekivano i dramatino likovno polje. Konci i uzice povezuju ostatke tkanine, a boja prodire izmeu avova. Povrina tkanine istovremeno je i konkretni materijal i neto to pokriva tijelo slike. Metaforino likovno kretanje prema pokrivanju slike i istovremena nepokrivenost povrine ukazuju na bezoblini prazni prostor i metaforiki govore o nitavilu. koristi i plamenom opaljene daice; topi i oblikuje metal i plastiku; ekspresivna snaga tih kompozicija pojaana je gomilanjem krpa, njihovim guvanjem, objeenim komadima koji bacaju sjenu na povrinu slike; plameno crvena boja mnogih slika-vrea podsjea na teke ozljede, a crni krateri na nekim plastinim slikama na mjeseev krajolik ili miris dima i raspadanja;

IVO GATTIN (1926-1978) Slikarstvo splitskog slikara Ive Gattina izmeu 1956. i 1961. predstavlja jedan od najradikalnijih zahvata u prevladavanju formalnog karaktera likovne kompozicije i destrukciji forme i slike kao tijela. Znaajke njegovih radova koji se tumae u okvirima enformela su krajnji redukcionizam, monokromija, uporaba neslikarskih materijala (ica, smola i pijesak), te eksperimentiranje s novim tehikama poput frotaa, dekolaa ili paljenja slikarske materije. Paljenjem i trganjem materijala sluio se takoer u crteima i grafikama. Djela postaju potpuno bezoblina, ne samo po ureenju povrine nego i po transformaciji tijela slike (kvadratna, pravokutna povrina) u obojenu gomilu jute i smole. Slika postaje amorfno tijelo (materijalna konfiguracija. Time je enformel doveden do konanog slikarskog i konceptualnog kraja. Prijeena je granica slikarstva i dostignuta idealna bezoblina gomila ili konfiguracija materijala.

GEORGES MATHIEU (1921-) najvaniji predstavnik francuskog taizma; informela bio je oumen koji je znao privui publiku;poslije 2. svj. rata pribliio se kaligrafskom stilu, ali se njegova kaligrafija sastoji od snanih linearnih arabeski, istisnutih izravno iz tube odsjeenim impulsivnim pokretima; za njega je brzina izrade bitna za intuitivnu spontanost;obraivao naslove uzete iz bitaka ili drugih dogaaja francuske povijesti; jedan od vodeih slikara geste ili akcije;u proces slikanja unosi cijelo tijelo, pa njegove popularne akcije povremeno podsjeaju na cirkuske predstave; odjeven u bizarne kostime s velikim brkovima radio je na platnima ogromnih proporcija;

on je javno demonstrirao pravo akcijsko slikarstvo; njegove predstave pokazuju to jetemelj i glavna tema enformela taizma u Evropi i akcijskog slikarstva u Americi: tema je isto slikarstvo, a sadraj boja i oblik;

MARIJAN JEVOVAR (1922-1998) Bavio se istraivanjem medija slikarstva, u varijanti krajnje reduciranog enformela, stvarajui anti-slike. Jedan je od osnivaa i lanova grupe Gorgona. 1960-ih, uz istraivanje sivih i bijelih povrina, radi crtee kao to su Savreni oblik i Krug sa svih strana, koji odraavaju njegovu filozofiju slikarstva, negaciju tradicije, te naglaavanje procesa slikanja koji je bitniji od samoga produkta. Doivljava slikarstvo kao "negaciju oblika i prljanje bijele plohe". Poetkom sedamdesetih u njegovom je radu vidljiv pomak. Umjesto dugotrajnih iscrpljivanja povrine nanoenjem sivih tonova na platno, koji su rezultirali informelistikim povrinama, Jevovar sada negira sliku slobodnijim nanoenjem jednostavnih poteza kista na platno. Paleta se takoer odmie od sivih neutralnih tonova i postaje puno ira, koloristika, no Jevovar i dalje ostaje dosljedan degradaciji (anti-slika), koristei kolorit samo kao novi stupanj prljanja, a ne stvaranja estetskih kompozicija. Spoznaja da materija, u ovom sluaju slikarsko platno i boja, odraava mentalne procese i energiju stvaraoca, izvor je Jevovarove umjetnosti, a univerzalna komunikacija takvom energijom njezin je konani cilj.