Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Cosus noestrus
Il romnico en noestro monicipio: Irmitu de
Sun Antn o untigoo monusterio de Sun Joun
en Puno
Es eI nIco edIIIcIo romunIco en eI munIcIpIo de Gruus cuLuIogudo
como MonumenLo HIsLrIco-ArLisLIco.
Puru ucceder Lenemos que Lomur Iu curreLeru de Benusque (A-1q) y u
dos kIImeLros de Gruus desvIurnos IucIu Iu IzquIerdu cogIendo Iu HU-
V-6qq1 y dIez mus udeIunLe oLru vez IucIu Iu IzquIerdu. AIi podemos
dejur eI veIicuIo porque eI resLo es mejor IucerIo cumInundo en unos
veInLe mInuLos.
EI unLIguo monusLerIo es unu de Ius joyus romunIcus de Iu Comurcu de
u RIbugorzu. ConsLruIdo u prIncIpIos deI sIgIo X ImILundo Iu Iormu
consLrucLIvu de Ios muesLros Iomburdos, desLucu por esLur compuesLo
por Lres nuves con sus correspondIenLes ubsIdes, mus eIevudo eI
cenLruI.
AI exLerIor, eI venLunuI
gemInudo sILuudo junLo u Iu
puerLu de ucceso, es uno de Ios
mus beIIos u pesur de su
Losquedud. os ubsIdes se
encuenLrun decorudos por Iu
LipIcu urqueriu Iomburdu de Ios
cuuIes purLen Ius Iesenus que
IIegun IusLu eI sueIo. Ademus,
sobre Ios urquIIIos descunsu
unu ceneIu de dIenLes de sIerru.
AI InLerIor, Ius Lres nuves esLun
dIvIdIdus por unus coIumnus
crucIIormes y cuudrudus
uILernundose. Se enconLruron
en Iu resLuurucIn unos
simboIos pInLudos que
ucLuuImenLe esLun en eI Museo
DIocesuno de BurbusLro.
En esLe monusLerIo Luvo Iugur
eI prepuruLIvo de Iu buLuIIu de
Gruus por RumIro .
- Inolvidubles gruosinos:
Jos Muriu Aoset Vius, por Jos AnLonIo BeLuLo
- Textos en gruosino:
!Y'un bllunqoiuo!, de runcIsco CusLIIIn
- Inchoguldris:
Choego de todo, deju, sucu y pon
- Personujes ribugorzunos:
Munoel Iglesius Costu
- Contn coentos:
Los coutro msicos, por Jos AnLonIo BeLuLo
- Textos en gruosino:
e gruns como de chicoz, de Tonn de cldomerc
- Cosus noestrus:
Irmitu de Sun Antn o untigoo monusterio de Sun Joun
en Puno, por Jos MunueI BeLuLo
Inolvidubles gruosinos
Jos Muriu Aoset Vius
GruusIno de pro, Jos Muriu nucI en 1.q1z (un uo despus de Iu
muerLe de Jouquin CosLu) en eI seno de unu IumIIIu dedIcudu u Iu
ebunIsLeriu. Su progenILor, Rumn AuseL, esLubu cusudo con unu
sobrInu de Jouquin CosLu, Curmen, y Iue un Iombre de conIIunzu de
CosLu. Curmen eru IIju de MurLInu, Iermunu de CosLu.
SI su pudreRumn Iubiu munLenIdo InLucLo eI espucIo IisIco y Ios
documenLos de CosLu, Iu Iubor de Jos Muriu se encumIn u ordenur,
cIusIIIcur y urcIIvur Lodu Iu documenLucIn. Un urcIIvo de .ooo
regIsLros y zoo Iegujos que Jos Muriu LermIn de cuLuIogur en
dIcIembre de z.oo6 despus de unu dedIcucIn, en sus Iorus IIbres,
de cIncuenLu uos.
Pero cIIuro, Lenin que dIIo, Ius mus de Ius veces, cuun IIegubu eI
momenLo de Leni que pugu eI rIuI que vuIebu eI gusLo, resuILu que no
upurecebu y se quedubu u deb. Toz se IIumubun undunu y enLonces,
sonreInsen y Iense Iu dIsLruidu, Iu seu Pepu, cuun yu no Iu veyebun,
sucubu deI cuIxn de Ios dIns unu nuvuIIu IIsLorIudu, que soIo uI veIu
espunLubu, puecebu qu`esLubu embruIxudu y qu`en LIempos Ie vu reguIu
unu uIIIud d`uIIu de LIerrus de GuIIcIu pu correspond u sus uLencIns
y IInezu, yu Lodu rebuosu y esporLIIIudu, que Ie Iebu Ius veces de
regIsLrudoru y Lruzubu con Io que Ie quedubu de punLu unu ruyu en Iu
pur qu`esLubu deLrus deI mosLrudor y que cusI no se subebu de qu
coI ebu de Lun uIumudu qu`esLubu.
xu operucIn d`upunLu se vu repeLi mucIos uos, pero, vu IIegu un
momenLo en qu`en Lodu Iu pur yu no Icubebu unu ruyu mus, qu`ebu
ImposIbIe pod murcu; y vu se enLonces cuun no envuub mus
remedIo qu`ucubu con eI crdILo, que IIu.
(AqueIIu vInudu pIcudu qu`uqueIIos desdIcIuus no podubun pugu, y Iu
verdu que Iu necesILubun mus qu`eI com, pu enLre rIsus, cIunzus y
pedorreru, enguuse u sI mIsmos con Iu IuIsu uIIegriu d`uqueI vIno
umurgo, pusuus Ios uos, vu IermeLu y cuun vu IIegu Iu Ioru de
resurcIse de LunLu mIserIu, vu cosLu IIugrImus y sungre).
Un domIngo, uno de Ios de Iu cIIcu, Ien eI cImbeII y como quI no quIere
Iu cosu, LurumbunIun, se vu dIxu cu por uIIi, u v como se presenLubu eI
punorumu. Y cuuI no seriu su sorpresu, uI cIIru Iu vIsLu en Lu Iu pur de
murrus, veyIu Lodu bIIuncu como unu puIomu.
To ImpresIonuu, enseguIdu sen vu du Iu geILu y vu suIi corrn en buscu
de sus compures pu duIes Iu buenu nuevu; u ununcIuIes que yu
enyuvebu ummIsLIu, que yu no`sLubun upunLuus. u noLIcIu Iu vun
recebi con grun uIIegriu, LIrun Ius boInus uI uIre como en LIempos de
PrIm LIrubun Ios sorcIis eI gorr uI enLreguIes eI cuuLo de Iu IIcencIu.
Y ubruzunse como unos IIocos, Loz u unu y con eI gurguncIn mus seco
qu`eI burrunco RIuzueIo (dImpus de Lun proIongudu sequiu) vun
escIIumu con Ixu conIIunzu que du Iu gurunLiu, Iu IIberucIn, Iu
despreocupucIn IrresponsubIe deI borrn y cuenLu nuevu, que como
eI boIero de Muriu DoIs, e Lun espuoI: IYu podn Lornu u beb,
nInos!... IY`un bIunquIuu!.
Iruncisco Custilln
Llibre de 1.q,g
EI guIIo vu pensu, qu pIIuLo de punIzo me zumpuriu.
S`ucercuron u Iu cusu I eI burro s`usom po Iu venLunu. AnLonces eI
mIsIno Ie pregunL: Qu veIs?
-Geno, veIgo que `Iuy cuuLro Iombres senLuus debun d`unu mesu
p`IIenu de comIdu, I `Iuy Lum unos monLons d`oro por Lo Ios Iuus.
- uru que Ien?- pregunL eI guIIo. Iumun I Ies pedin comIdu?
EI burro vu sucudi eI LozueIo I Ies vu dI:
-Recorduz que vun u se msIcos, debn pruLIcu nuesLrus cuncIons pu
gunumos Iu cenu.
os cuuLro msIcos vun decIdi posuse uno encImu d`oLro pu que Ies
senLIsen. PrImero eI burro ocup su IIugu cerqueLu de Iu venLunu, eI
cocIo suIL en su IIomo, eI mIxIno s`en vu subi uI deI cocIo I eI guIIo
d`un voIuu encImu de Loz.
Por IIn ebu IIeguu eI momenLo de debuLu como cunLunLes. AcIIururon
sus gurgunLus I se posuron u cunLu.
os cuuLro umIgos no
subebun que Ios
Iombres d`udenLro ebun
unos IIudrons. EsLubun
escondn eI dInero
qu`Iebun robuu I cuun
vun ve uIIgo que Ies vu
purec un mosLruo de
cuuLro cubezus vun
empezu u grILu ususLuus.
os unImuIs esLubun
conIundIus. EI burro vu
dI: CreIgo que se Io que
sucede, nuesLro pbIIIco
u desIruLuu LunLo de
nuesLro cunLo que s`Iun
Iu u buscu u mus cIen
pu qu`escucIe nuesLro
concIerLo. Como
Lurdurun un gen ruLo
en Lornu mos posurn u
com uIIgo en premIo u
nuesLrus expIIndIdus
cuncIons.
-ID`ucuerdo!-
excIIumuron Ios oLros.
Contn coentos
Los coutro msicos
Un diu, cerqueLu de GrusLun, un burro cumInubu cIunLo u Iu cercu d`un
corruI cunLun en voz buIxu. Se pur cuun escucI que su umo IubIIubu
con uLro IIubrud.
-sLe burro que LIengo mu vIejo, no Io puedo I LrubuIIu mus IIubrun
Iu LIerru, Io Lendr que dIxu que s`esL pusLun Lo`I diu.
EI burro vu senLi Lo Ixo I vu pensu qu`unLes d`Ixo sen Iriu u Gruus I se
Ieriu msIco.
CIIno cIuno se vu posu u cumInu cuun vu ve u un cocIo IIIuco senLuu
cIunLo u un cuIxIgo.
-Qu Le pusu? -e pregunL eI burro uI cocIo.
-Pues m`upusuu que mIun dIcIo que no vuIebu pu cuzu I que men Ise
por usLi.
-Tengo unu Ideu -Vu dI eI burro. -Por qu no Len vIens con yo u Gruus
I LrubuIIun de msIcos?, Iern un grun equIpo.
-IGuuu! -ExcIIum eI cocIo.
os dos umIgos no Ievu mucIo que cumInubun cuun se vun Lopu con
un guLo Lo esLurruIuu I Ie pregunLun.
-Qu L`Iu pusuu?
-MI dueu dIce que soy demusIuu Iurro I vIejo pu cuzu ruLns. -es vu
dI eI mIxIno.
Tum Ie vun di que s`ucIunLuse con eIIos pu cunLu Ios Lres en Gruus.
-IMIuu!. -Vu conLesLu eI mIxIno Lo conLenLo.
EI cocIo, eI mIxIno I eI burr Ibun cumInun cuun de goIIpe un guIIo
muy moIesLo vu suILu u mILu de cumIno.
-IQuIquIrIqui! -ExcIIum eI guII.
-IQu voz Lun poLenLe LIens! -dIjo eI cocIo.
-Pues mIs umos dIcen que soy muy vIejo pu desperLu u Ios LrubuIIuds I
quIeren posume uI pucIero eI domIngo.
-CInLuLe con nusoLros, vun u LrubuIIu de msIcos u Gruus. -Vu dI eI
cocIo.
Ieg Iu nocIe. EI burro, eI cocIo, eI mIxIno I eI guIIo ebun esLuu
cunLun I cumInun Lo`I diu. S`enconLruron un nuguero grun I vun decIdi
pusu uIIi Iu nocIe.
De pronLo, eI guIIo v`uscIIumu -IVeIgo Iu IIuz d`unu cusu! TuI vez
LIengun uIIgo de com pu nusoLros.
-Yo me pIdo un gen geso. -Vu dI eI cocIo.
-Pues yo un gen vuso de IecIe. -Se pIdI eI mIxIno.
Inchoguldris
Choego de todo, deju, sucu y pon
Pueden cIugu nIos I nIus.
Pu esLe cIuego pueden cIugu Loz Ios que Io deseen. SenLuus n`eI sueIo
Ien corro se Iu buIIu eI LrompIcIn, que un peroIo que LIene cuuLro
curus I coroneLu pu IeIo buIIu. En cudu curu IIevu escrILu unu puIIubru
que dIce usInus: To, DIxu, Sucu, Pon
EI sIgnIIIcuu de cudu puIIubru eI sIguIenLe:
To: Que puez IIevuLe Lo Io deposILuu n`eI sueIo.
DIxu: Que se debe dIxu eI cenLro como esLu.
Sucu: Que se debe quILu unu unIdu deI sueIo.
Pon: Que LIens que posu unu unIdu uI cenLro.
AI empezu eI cIuego posu cudu uno de Ios cIuguds unu u vurIus cosus
en eI cenLro, que pueden ser cromos, por ejempIo.
Uno cuuIquIeru deI corro empezu u IeIo buIIu I uI puruse cue eI
LrompIcIn I mos nurru Io que Lenin que I. DImpus sIguen LIrun Ios
demus.
Personujes ribugorzunos
Munoel Iglesius Costu
NucI en Bonunsu eI z de sepLIembre de 1.q1q y IuIIecI en Zurugozu
eI zo de enero de z.oo1, por Io que se cumpIen 1o uos de su muerLe.
HIsLorIudor y sucerdoLe, comenz Ios esLudIos ecIesIusLIcos en eI
semInurIo de Seo de UrgeI y Ios concIuy en BurbusLro, en cuyu
cuLedruI Iue ordenudo sucerdoLe eI z1 de junIo de 1.qq;. Comenz su
Iubor pusLoruI como purroco de uspuu, y dos uos despus Iue
nombrudo secreLurIo purLIcuIur deI obIspo. Desde 1.qqq IusLu 1.q68
Iue proIesor deI SemInurIo DIocesuno, y SecreLurIo CuncIIIer deI
ObIspudo enLre 1.qz y 1.q;z. AccedI uI CubIIdo cuLedruIIcIo en 1.q6z.
A comIenzos de Ios ;o Iue nombrudo Conservudor deI PuLrImonIo
ArLisLIco (mus Lurde, DeIegudo DIocesuno puru eI PuLrImonIo
CuILuruI), curgo que
desempe IusLu su
jubIIucIn en 1.qq, y en
1.q;8, dIrecLor deI Museo
DIocesuno. HusLu Ios 6
uos uLendI Ius purroquIus
de Cregenzun, BurceuL,
ornIIIos y PermIsun.
ConsIderudo eI muyor
esLudIoso deI AILo Arugn
OrIenLuI, su Iubor
InvesLIgudoru se InIcI con
unu monogruIiu sobre eI
monusLerIo de Oburru
(1.q;), u Iu que sIguI oLru
sobre Rodu de subenu
(1.q8o), con descrIpcIones
y IoLogruIius de Lodus Ius
pIezus deI museo, de grun
uLIIIdud puru Iu
IdenLIIIcucIn de Ius
robudus por ErIk eI BeIgu;
de umbus se reuIIzuron
reedIcIones resumIdus en
1.qqq y 1.q8q,
respecLIvumenLe.
En 1.qq1 upurecI su guiu de Iu cuLedruI de BurbusLro, exLrucLo de Io
pubIIcudo en CuLedruIes de Arugn (1.q8;), obru coIecLIvu puru Iu que
LumbIn prepur eI esLudIo sobre Iu cuLedruI de Rodu y un Lrubujo
sobre eI monusLerIo de AIun.
u cuImInucIn de su Iubor InvesLIgudoru esLu represenLudu por Ios
Lres voImenes que componen su ArLe ReIIgIoso deI AILo Arugn
OrIenLuI (1.q8), cuLuIogo de Ius IgIesIus romunIcus deI LerrILorIo de Iu
ucLuuI dIcesIs BurbusLro-Monzn, junLo con HIsLorIu deI Condudo de
Iu RIbugorzu. Truncudo qued su umbIcIoso proyecLo de cuLuIogur Lodu
Iu urquILecLuru reIIgIosu desde eI sIgIo X, deI que concIuy Ios dos
prImeros Lomos; ordenudos uIIubLIcumenLe, eI prImero (pubIIcudo
por eI GobIerno de Arugn en 1.qq8) comprende Ius pobIucIones
correspondIenLes u Ius IeLrus A y B, mIenLrus que eI segundo (que
IncIuye IusLu EI Grudo) permunece IndILo. CoIuborudor IubILuuI de
pubIIcucIones como ArugonIu Sucru, ArgensoIu, EI DIurIo deI AILo
Arugn o EI Cruzudo Arugons, reunI udemus un ImporLunLe urcIIvo
personuI que Ieg en vIdu u Iu dIcesIs y esLu deposILudo en eI ArcIIvo
DIocesuno.
Su Lrubujo en pro de su LIerru Iu sIdo reconocIdo con premIos y
dIsLIncIones como eI CuIIbo de Iu RIbugorzu deI AyunLumIenLo de
Gruus o u AImendru de Oro z.ooo, que concede EI Cruzudo
Arugons. EI puebIo de Bonunsu Ie dedIc unu pIuzu.