<?

e : =a
E

ryF

t\

.. .

- ' , - - l _ , . ?., ,t _ *

'iJM

mente? en de Alma dinamita nuestra y Terror los en Fantasa e l n i c i od e lC i n A l e m n s

a i g D i n a m i t a z krom a u r eb u r u a n ? eta Fantasia Beldurra Ha Zi o A l e m a n i a kn e a r e n s t a p e n e a n

Thomas Elsaesser
desde suscomienzos. cine alemnfue explosivo y (...) Entrel9l8 v 1923 reinaba caosenAIemania, el de a resultas ello la nentalidadhorrorizada los de que se alemanes liberde todaslas convenciones generalmente la condicionan vidahunana.Endichas no el condiciones alna infelize inquieta slose refu' gi en la reginfantstica terrorsinoqueadens del por de vag cual desconocida la realidadcotdana alna errantefue la queconciaqueltienpo. (.. .) Esa que y vanpiros asesinos sonnbulos, bia loslocos, y de la conformaron realidadexpresionista Caligari "'. pelculas" lasdems "El "Hasiera-hasieratik, Alenaniako zinea hanigarria (...) l91gtk Alenanian anabasa l923ra, izanzen oso. pentsaera Alenaniarren Horren ondorioz, zennagusi. gizabizimodua baldintizutuak aldebaterautzztuen Egoerahori kontuan zatu ohi dutenohituraguztak. izuarenfantaarima kezkatsua hartuta,zoritxarreko babestuzen, eta horrezgain,garai siazkoeremuan ere errealtatetk ibili zen nora hartako eguneroko (...) Noraezekoarimahorrekeroak,lo ibiltaezean. riak, banpiroak eta hiltzaileak sortu ztuen, eta adierazfilmen errealitate Caligariren gainerako eta izan korrarenosaga ziren" ttt.

y Galigari compaa del En efecto,todo comenzcon El gabinete doc' tor Caligari lDas Kabinettdes DoktorCaligaril,la p p e l c u l a i r i g i d a o r B o b e rW i e n ee n n o v i e m b r e t d p a P r d e 1 9 1 9 , r o d u c i dp o rE r i c h o m m ey p r o t a g o n i zada por ConradVeidt, Lil Dagovery Werner p a e l D K r a u s s . i c h a e l c u ls u p u s oa a p a r i c i rn p e n a s t i n ae n l a so a n t a l l a sl e m a n ad e u n ad e l a so b r a s y del de terrorms espectacularessignificativas por aquel entonces incipiente sptimoarte. La d d t e n d e n c ic o n t l n u a l o l a r g o e l a d c a d a e l o s a de h a o s2 0 ,m s o m e n o s a s t al a i n t r o d u c c i n l c i n es o n o r o . l U a 0 p o rl o m e n o s s l o c u e n t a na sc r n i c a s . n o de e d e l o so b s e r v a d o r ms sp e r s p i c a c e s l a p o c a qu s c o n s i d e r a b a ec o n t i n u m sa l l ; i n e m b a r g o , el este autor equiparaba terror en las pantallas y a d c o ne l t e r r o r e l a v i o l e n c ic a l l e j e r a ,c o n s i d e r a polticos deriv ba que el terrorde los asesinatos e n 1 9 3 3e n u n r g l m e np o l t i c om o n s t r u o s o . Inmediatamente Kracauer, un escrito en Siegfried del posterior l945,denominaba este periodo a a "De s : r c i n ea l e m n C a l i g a ai H i t l e r "e r ac o m o i l a s pelculas los tratado exorcizar fantasde hubieran M l G mas de la Primera uerra undianicamente r a c o m o n t i c i p d e l a p e s a d i l la np , e oq u es u p o n a o 1 M a d r al a r e a l i d a d e l a S e g u n d G u e r r a u n d i a l ' ) . Caligari". del < "ElGabineteDoctor

eta Galigari gainerakoak (Das bulegoafilmak doktorearen lzanere, Caligari Kabinettdes DoktorCaligarleman zion hasiera guzti-guztiari. hori RobertWienekzuzendu Film eta ekoiztu ErichPommerek zuen1919k0 azaroan. izan eta Veidt, Dagover WernerKrauss Lil Conrad garai Film nagusiak. horrenondorioz, zlrenaktore artekobelduhartanhasberriazen zazpigarren i r r e z k ol a n i k u s g a r r e t a a d i e r a z g a r r i e n e t a k o a pantalletan. Alemaniako agertu zen bat-batean jarraitu hamarkazuen20ko Joerakberehorretan zneaagertuzen hariketa soinudun dan zehar, arte,gutxigorabehera. dute. halaxeazaltzen behintzat. Edo kronikek. ustez, zorrotzenetakoaren begirale Garaihartako panhorrek zen.Nolanahi egile ere, haratago iritsi belsortutako eta tailetako beldurra kaleborrokak hillzanere,bereustez, zituen. durraparekatzen ondorioz, sortutakobeldurraren keta politikoek politiko ikaragarria ezarrizen 1933an. erregimen 1945.urtearenosteko idazki batean,Siegfried "Caligariren raitik ga H i t l e r r eg a r a i n Kracauerek zinearen sasoi ra" izenajarri zion Alemaniako L G fn h o r r i .B a z i r u d i e i l m e kM u n d u k o e h e n u d a k o , m a m u a ku x a t u n a h i z i t u z t e l ae t a M u n d u k o handiagoaren are amesgaizto BigarrenGudako {2r. zutela eskaintzen auireraoena

T a n a u d a z o m p a r a c i q u e K r a c a u erre a l i z c n entre una figurafantstica ciney una figura del poltica pasado contribuido dotara este del ha a ( g n e r o q u ep o d e m od e n o m i n a ri n e" e x p r e s i o s c "fantstico" "de nista", o terror")de una cierta f a s c i n a c i a m b i g u p a r at o d o sl o sh i s t o r i a d o r e s n a del cine oosteriores. Pero no es suficiente oara explicar xitoque la mayora los monstruos el de i p o s t e r i o r ea " C a l i g a ry c o m p a at " e n e na n s i c o m o m o n s t r u oy p e l c u l a s e c u l t op a r a l o s s d cinfilos contemporneos. Serescomoel Golem, N o s f e r a t u ,l d o c t o rM a b u s e , 0 r l a cJ a c k e l e , Destripador, lvn el Terrible(El hombrede las figuras de cera -Das Wachsfigurenkabine\ Paul Leni,1924-), cientfico el Rotwang, robotMara el lde Metrpolis-Metropolis,Fritz Lang,1926-)y MephistolFausto-Faust,Friedrich Murnau, W. 1 9 2 6 - )e h a nc o n v e r t i de n i c o n o s e l a i m a g i n a s o d cin popular. trajesy lenguaje Sus corporal, sus f i e r a sm i r a d a s s u s s o m b r a s m p o n e n t eh a n o i s v u e l t oa a p a r e c ee n n u m e r o s ap e l c u l a s ,a n r s h i n s p i r a dd i s e oy h a nm a r c a d t e n d e n c i a s l a o s o de y moda, sushistorias han convertido arquese en trpos, la basede diferentes en mitologas cine. del

K r a c a u e r e k i n e k of a n t a s i a z kio u d i a r e n z r n i r a g a n e k or u d i p o l i t i k o a r e a r t e a ne g i n z r i generohol erkaketa oso ausartaizanzenez, ( h a u d a , z i n e " e s p r e s i o n i s t a" f,a n t a s i a z k r , "beldurrezkoa") edo z a l a n t z a z kl ol u r a s r ; ' i z u e n o n d o r e n g o i n e h i s t o r i a l a rg u z t i e t , z i "Caligari N o l a n a h i r e ,e z d a n a h i k o a , e e t ar , n e r a k o e n " s t e k o m u n s t r og e h i e n e k r a i r r r r o o a e r e z i n e m a z a l g a r a i k i d e e n t zm tu n s t r ol e g u r t z a i l m m o d u a nd u t e na r r a k a s t a z a l t l r ' l f a G o l e m ,N o s f e r a t u M a b u s ed o k t o r e a 0 r , , , J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l e la ,a n B e l d u r g i l v lArgizarizko irudien gizona -Das Wat t f i g u r e n k a b i n e t 4 a u l L e n i , 1 9 2 4 - ) ,B o t w , r P z i e n t z i a l a r i a ,M a r i a r o b o t a l M e t r o p o l t ; t M e t r o p o l i s ; r i t z L a n g , 1 9 2 6 - )e t a M e p h r s ' F ( F a u s t o- F a u s f F r i e d r i c h . M u r n a u , ' l9 2 1 , W h e r r i i r u d i m e n a r ein o n o a kd i r a g a u r e q u k j , n E u r e n a n t z i a kg o r p u t z a r eh i z k u n t z a ,e g i r ; r ' b a n k e r r a k d o i t z a l b e l d u r g a r r i a kl m u g a r r t e fi g a g e r t ud i r a b e r r i r o . o r r e z a i n ,d i s e i n u g i r H u r e n i n s p i r a z i ot u r r i i z a n d i r a , m o d a k oj o e r i z e h a z t u i t u z t ee t a e u r e nh i s t o r i a k r k e t i p o d , a z i n e k o e n b a i m i t o l o g i a r e n n a r r i a ikz a nd r , z t oi

tanto en que Por lo tanto,su poderno resde catien desptico tiempos un representen poder del los cos o a que muestren malesde la historia del comienzo sigloXX,sinoen su podersimblico que Nos y cinematogrfico. recuerdan la fantasa que y el terrorevocan o sensacionessentimientos y fomentanla imaginacin, de este modo son , d n e c e s a r i o sa r al a s a l u d e la l m a c o m oe s n e c e 0 parala sende saroun ciertosentido la realidad d i . d s a t e z e lj u i c i om o r a lA l g u n o sn c l u s o e f i e n d e n sentido que la fantasa la que soporta nuestro es . d e l a r e a l i d a d Y q u m e l o rq u e e l c i n e p a r a y la Sobre fantasa realidad? mezclando recrearse que pueblan la base de los nivelesde fantasa a la cinematogrfca queme he refeimaginacin decirqueel cine uno ridocon anterioridad, podra y de fantstico de terroralemn los aos20,ms d a q u ee j e r c e u n af a s c i n a c i n b i g u a ,i s f r u t d e am r l a f a s c i n a c i d e l a a m b i g e d a d . n la como eiemplo propiaEl gabinete Tomemos y nada es lo que parece, la del doctor Caligari. t e d e l a p e l c u l a s t c o m p l e t a m e nde l realidad revs.Trasms de ochentaaosan no existe e c o n s e n s s o b r ee l r e l a t o n s . S et r a t ad e u n a o o novelafantstica de un cuentode terror de con detectivesca estilogtico?Esuna historia d t r a m ad e m i s t e r i o e l r e l a t o e u n c a s om d i c o ? con Wiene, de la hbrido, pelcula Robert Extrao podra y ser guinde HansJanowitz CarlMayer, a c d l a h i s t o r i a e u n a p e r s o n a u e r d ai n t e r n a d e n s o u n a s i l op o r u n c i e n t f i c lo c o o p o d r a e r u n a s s de d e m o s t r a c i n l o sp o d e r e y l o sp e l i g r o d e l a e h i p n o s i e n u n p e r i o d o n e l q u ee l p s i c o a n l i s i s s o a c o n t i n u a b a n r e i v i n d i c a n ds u p a p e l c o m o s t e r a p i a t i l . P o d r as e r u n a p e l c u l a o b r eu n d v e t e r a n o e g u e r r aq u e f i n g e u n t r a u m ap a r a o p o d e ra s r e f u g i a r se n u n a c l n i c a l a f a n t a s a e q u e d e u n h o m b r e n f e r m o u es e n v e n t a n e s c e co s n a r i od e c r m e n ey p e r s e c u c i o n e s n e l r e s t o p s d e l o s i n o f e n s i v o sa c i e n t ey q u e c o n s i d e r a l doctorcomoel malo. atentoy servicial recorKurtz el Ya en 1926 crticode arte Rudolf dabael estrenode El gabinetedel doctorCaligari "un sueofebril", a pesar de que en 1919como muy desdeuna perspectva la interpret pelcula E p e r s o n ay l e d i o u n s i g n i f i c a dp e c u l i a r . n s u l o y d d o p i n i ne l m u n d o e l a s i l o l a sf e r i a s e l a c i u , "rodeado de calles estrechasen las dad estaba que comandos y unidadesparamltaresrepubli' "La ( Ernst de ante maquetasufilm mueca" Lubisch una

garaietako desanabasa boterea ez Beraz, dute poten edo dutelako XX.menirudikatzen boterea gaitzak erakusten historiaren hasierako dearen ahalmena izateko sinboloak zineko dituztelako, irudimena eta baizik. Fantasiak beldurrak dutelako sortedo duten sustatzen sentsazioak sentipenak bada, gogorarazten Horrela, digute. zendituztela osasunerak0. diraarimaren behar-beharrezkoak bera ere zentzua errealitatearen Era berean, zentmoralaren da burubide behar-beharrezkoa batzuen ustez, Are begira. gehiago, zutasunari dugun berada errealitateaz zentzuaren fantasia nahastuta, eta Fantasia errealtatea euskarria. birsortzeko zineabainogauzahoberik badago i zi a o r d u a n L e h e n i p a t u t a k on e k or u d i m e n e a n ? 20ko maileidagokienez, direnfantasia nagus zine eta fantasiazko beldunezko hamarkadako beharrean, lilura zalantzazko sortu alemaniarrak daiteke. duela liluraz bitasunaren gozatzen esan filmaberaizango bulegoa doktorearen Caligari eta ezer duguadibide: ez da dirudiena, filmaren atzekozaurrera dago erabat. errealitatea ere gora oraindik ondoren, Laurogeitik urteigaro gaineko adostaberaren kontakizunaren ezdago da eleberria ala beldurrezko Fantasiazko sunik. du ? ar i p u i ng o t i k o a M i s t e r i o z k o g u m e n t u a e n kasu da historia edo medikuntzako detektibeen biia Nahasketa benekontakizuna? batiburuzko gidoia oinaMayerren eta Hans Janowtz Carl tan. ero filma Wienek egindako zientzialari rri.Robert pertsona zentzudun sartutako batekerietxean hipnosiaren Bestela, izanliteke. batenhistoria frogaere izanliteke, eta ahalmenen arriskuen p i en an g a r a ih a r t a n s i k o a n a l i ssa k d a b i d ez u e n jarraitzen eta. zuen Klinika aldarrikatzen erabilera gaxoarena egten ahal batean babestu izateko, filma litegerrako bati beterano buruzko izan duen hilgaixo izan fantasia liteke, baten ke,edogizon gaineradituelako asmatzen ketak jazarpenak eta bezain arduratsua eta lasaiekin mediku ko gaixo gaiztoa uste duelako. dela zerbitzaria "sukarrezko arte Kurtz kritikariak Budolf 1926an, zuen balitzbezalagogoratzen amesgaztoa" bulegoafilmarenl919ko doktorearen Catigari nterpretatu filma estreinaldia, bere ikuspegitik Bereustez, zionarren. bitxia eman eta esanahi "kaleestuz nguratuta eta erietxea hrikoazokak paramili' eta komando unitate eta zeuden, bertan, elkarri egitenziotenoihu. tar errepublikanoek

canas gritaban se entres;en otrolugar oyen se y las agudas vocesde oradores callejeros, al fondo,el centrode la ciudadestsumergido en por la oscuridad total y ocupado insurgentes radicales,sonidode ametralladoras, soldados formando cadenas humanas, soportes estado en y ruinoso granadas mano"r3r. visin de Esta de K u r t z e g u e r r a i v i ly a r d o r e v o l u c i o n a roo d c r ni h a c e i n o o n f i r m e lra n l i s ds l a o o c a o m o s c a ie c o u n p e r i o dd e a g i t a c i p o l t i clae v a da c a b o n l o p a n t e s o rK r a c a u e re r o oe x p l i cp o rq u f u e P. n a o r e c i s a m e e ltc i n e l e m e lo u e eb e n e f i c i a n e a n s po r ad e d i c h a g i t a c i n l t i c a . m p o c o p l i c a a Ta ex p o rq u s e a s o c i a l e s t i l o l a e n e r g d e l a s y e a p e l c u l a s l a p o c a o ne l e x p r e s i o n i s(mn uo de c o a) m o v i m i e n te lp e r i o dd e p r e g u e r r c u,a n de l do o e x p r e s i o n i s u ee n r e a l i d al df u e n t d ei n s p i fmo a e r a c i n el o sc i n e a s t a s d Como deca anteriormente, comenz E/ todo con gabinete doctor del Caligari. realmente as? Fue " o P a r a o n o c e rl " o r i g e nd e lg n e r c i n e m a t o c e grfico nosocupa la razn surgimiento que y del d e lm i s me nA l e m a nea n e c e s a rrie t r o c e da r o is o e 1913, periodo inestabilidad, otro de aunque esta que vez ms artstica poltica. cine El alemn estapor ba tratando elevar imagen encima de su del popular,ntentaba presentarmero espectculo e se como expresin una artstica seria. intenSu y c i n r aa t r a ea l a c l a s e e d i e na l z a a e s c r i e r m a que hasta toresy actores teatro, de entonces d e s p r e c i a b a n n e o rc o n s i d e r a nld e c e ny e e lc i p ir o t vulgar. Pero mismo al tiempo cineno quera el perder audiencia por su masiva, lo quelosproductores trataron mantener inters sta de el de conttulos morbososhistorias corte e de sensaconalsta. largode esteperiodo transiA lo de (debate cin, denominado Autorenfilm-Debatte (4), sobre cinede autor) se Drobaron el distintas f r m u l a sn c u l a dc o ne l c i n e eg n e r o o ne l vi as d c, objeto intentar de casar nivel un cultural con alto o r e l g a n c hp o p u l aD.ee s t a p o c a a b e i t a r a s c c l pelculas protagonizadas AstaNielsen, por que h a b al e g a dd e s d e i n a m a r c a ns u m a r i d o l o D co U r b a n a do l o sm e l o d r a my o b r a s e t e a t r o G , as d p l l e v a d a sc i n e o rA u g u s t u sl o m M a xM a c k . al B y probadas,ms Detodas frmulas las la exitosa por fue, nuestra en opinin, introducida el recola r ) o c i d o t od et e a t r o a u l W e g e n es t.e e c i d i ac r P r d u t r l r l a r s l o r iv m o t i v o ss u a l e s lr o m a n t i c i s h as vi de

Beste leku batean, ordea, kaleko hizlarien t zorrotzakentzutendira, eta atzekoaldean,ht,. nea iluntasunean murgilduta dago erabat. l. ere, asaldari erradikalak,metrailadoreensout giza kateak osatzen dituzten soldaduak, eush,t hondatuaketa esku granadak dira nagusr' gerrazibilak kemenir;rl Kurtzen araberako eta p z a i l e a k a i e z t a t u g i t e nd u t e a s a l d u r a o l r t r l b e garaiaizanzela, betetako Kracauerek beraklrt n a g oa d i e r a z iu e nb e z a l a . e n a e l a e z d u a z , , z D d , zenzergatik aterazionetekina Alemaniako zr|,' a s a l d u r p o l i t i k o o r r i E r ab e r e a ne z d u a d i c r, a h . , , ten zergatik lotzen direngaraiko filmen estiloa ' e n e r g i ae s p r e s i o n i s m o a r e(kg e r r a a u r r r , ' in m u g i m e n d u a ) ,p r e s i o n i s mz i a e g i l e e n r r r t ' es on be ko inspirazio iturriaizanzenean, Lehenesandudanbezala, Caligari doktorett, bulegoa filmakeman zion hasieraguzti-guztr,, H o r r e l a z a n z e n b e n e t a n ? i z p i d e u g u nz ' i H d "jatorra" generoaren zeinden eta zergatik sor' zen Alemanianjakiteko,1913.urtera jo bcl dugu.Garaihorretanere, ezegonkortasuna ,, nagusi,baina politikoabarik artistikoagoa ,, e z e g o n k o r t a s u n r i . A l e m a n i a k z i n e a kl r , ho o i k u s k i z uh u t s ab a i n oz e r b a i g e h i a g oz a nr r, n t i zuenez, adierazpen artistko serioaizatenah,r, gintzen gizarte zen.Gorantz zihoan malaerlir ' erakarri nahizuen.bai eta antzerkiko idazleak aktoreak ere, gordina arrunta zrr, eta zela-eta, gutxiesten zutelako. Halaere,aldi berean, zirrr ' g b e r ei k u s l e o r d o a a l d u a h ie zz u e n e z ,k o u' m n e ek izenburu morbosoak istoriotxundigarr eta asmatzen zituztenikusleeninteresarieust0f (egile zineari buruzkoerr , Autorenfilm-Debatte ot garaihorretan, gerrl baida) izeneko trantsizio j z i n e a r e k zn r i k u s iz u t e n e n b a ie r e d ua r r iz r r , ie a z t goi mailako abian, kultura eta herriaren interc, uztartzeko. Garai horretakoak dira Urban (i,rr s e n a r r a r e k i nD a n i m a r k a t i ke t o r r i t a k o A s r , , N i e l s e n k t o r e a e g i n d a k fo l m a ke d o A u g r r s t r i a k i , B l o m e ke t a M a x M a c k e k z i n e r ae r a m a n r i , r l melodramak antzezlanak. eta Gureiritziz, abianjarritako ereduguztien arlr,r r Paul Wegener antzerki aktore ospetsuak erabrl k o a i z a n z e n a r r a k a s t a t s u e nX l.X . m e r l r l , a Alemaniako erromantizismoko historiak kr, eta ko apaingarriak erabilizituen,baina bate, f a n t a s i a z k io u i n a k , e r r i k o n d a i r a kl , t e r ; , ' p h i g o t i k o k ok o n t a k i z u n ae t a m a m u e ni s t 0 ' k
E s c e nfan a d e i l "El Gol,

g Pra ako ika sle film giltzarria agertzerr a . da, g a i a k t aA l e m a n i ah a s ib e r r z e nf a n t a s i a z k r e n i b e l d u r r e z k o i n e a r e nf i l o s o f i a a n t z e m r l , z El estudiante Praga es una pelculaclave de Wegenerentzat interesgarriak fantr, oso ziren paraidentificar temasy paraintuirla filosofa los ko gaiak, zineko teknika berriak ;r erabiltzeko q u e h a b a e t r s e l i n c i p i e n tc i n ef a n t s t i cy d d e o r a e m a t e nz i o t e l a k oe s a t e b a t e r a k o a r r ; , de terroralemn. Wege4er sloestaba no interegainjartzea efektub, bidezko trikimailuak, edo porquele daban la sado en temasfantsticos z i a k A d i b i d e z , l i s e r i e s e n oS e g u n r l r , . M F ed . Chomnen r o p o r t u n i d a d p r o b a n u e v a t c n i c ac i n e m a t o de s s filmetakoak, Zigomar edo detektrh,,, grficas V comolos trucos de fotografa. superla t e l e s a i l e k o a(k i c t o r i n - H i p p o l y t e s e t ,1 l J l Jas posicin losefectos o especiales, comolos de las 1 9 1 2 )E r a b e r e a n , r i k i m a i l u t " s a i o " h o r , ' . t p e l c u l a sd e M l i s F e r i e so S e g u n d od e ( e s z e n aa b u r r a kb a t e ze r e ) e r a b i l i a h i z r t u , ' l , n Chomn ios de la serie detectivesca o Zigomar , e l k a r r e s e g i d a k n a r r a z i o e t a no r r e g a i n r l rr n o H. z ( V i c t o r i n - H i p p o lJ e s s e t ,1 9 1 1 - 1 9 1 2 ) .m b i n a Ta s o n a i a a g u s i a r d a t z u t e nh i s t o r i a a n d r a r o , r r n a z h q u e r an t e g r a a l e s r u c o s " n m e r o s " s c e n a s y (e i tr t e r a i k n a h iz i t u e n i n e k o a g i a z e t e t a k e s / { , r L . r i z m b o principalmente) actuaciones cortas, en narrativas h o r i e t a nA z k e n b a t e a n e g o e r am e l o d r a r r r i r r r f . , y c o n t i n u a s ,c o n s t r u ia l r e d e d o re d i c h a s s c e r an , d e e d o p s i k o l o g i k o e tb a r i k f a n t a s i a z kko u s i r t r a nas de magiacinematogrfica historias mayores s u n s u p e r n a t u r a l e ah a u d a , z i n e k ot e k f n, je c o nu n p e r s o n a ce n t r ac o m oe j ed e l a sm i s m a s . l oinarrituta zeudenkontakizun osoak sortr' E n d e f i n i t i v aq u e r a c r e a r r e l a t o sc o m p l e t o s , zituen. Gizakiek zineko eta tresnaberriek elk, b a s a d o s ,oe n s i t u a c i o n e se l o d r a m t i c ap s i n m o s kin bizitzen elkarbultzatzen eta ikasibehar c o l g i c a s ,i n oe n u n a c a u s a l i d as u p e r n a t u r a l , s d film gehienetan lkarsuntsitzen azutel e b l i r n t s t i ce s t oe s ,e n l a t c n i c a i n e m a t o g r f i c a . Wegeneren a; c fantasiazko kontakizunak, esall

m o a l e m n e lX l X ,p a r t i c u l a r m e n tu e n t o f a n d ce s populares, tsticos, leyendas relatos la literade tura gticay de fantasmas. embargo, que Sin lo realmente interesaba Wegenerera la tcnica a c i n e m a t o g r f i c a ,b i d o s u f a s c i n a c i p o r l o s de a n efectosespeciales; habavistotrucoscinematogrficos sorprendentes una pelcula en francesa, y b u s c a b a a l g u i e n n B e r l n u ep u d i e r a a c e r q e h u n t r a b a j os i m i l a rS e d i r i g i a l c m a r aG u i d o . que y Seeber, era hijode un fotgrafo, decidieron quese ajustase losefectos buscar relato un a ideadospor Seeber, hastaque dieroncon el trabajo r d e l p o p u l a H a n n sH e i n zE w e r s q u i e ne s c r i b i , para ellosun relatoromntico tintesgticos de q u e m e z c l a b s o m b r a s e r d i d a sa m o t p a c t o s p , a y faustianos doppelgngers. justo lo que Era ya Wegenernecesitaba, que su intencinera a s o m b r aa l m u n d o o n u n p a p e ld o b l e S e e b e r r c . posterormente explc cmosuper dificultalas d e s q u ee n t r a a bla c r e a c i n e d o b l e s e r f e c p a d (tras un primerexperimento tos en movimiento "La realizado confotogralasl: primeraaplicaan cina granescalalde nueva mi tcnical en El fue estudiante Praga(Der Student de von Prag), rodada por m en 1913, con Paul Wegener el papel en principal y como su propio doble. El resultado caus un gran impacto en la poca.La ilusin era tan perfecta que incluso muchos expeftosno me crean cuandoles deca sue habacolocado las principales escenas dos vecesseguidas"t5t.

N o l a n a he r e , W e g e n e r e n t zz itn e t e k n i k ; r i a i n t e r e s g a r r i e n aa b attx u n d i g a r r i ia k d i t z r r r er , ru z a i z k i o l a k o f e k t u b e r e z i a kZ i n e k ot r i k r l e . harrigarriak ikusizituen film frantses batean a n t z e klo n ae g i na h a l u e n o r b a i t eb i l ai b r l.r a z n n B e r l i n e n A r g a z k i l a rb a t e n s e m e az e n G r . i ozu , S e e b ek a m e r a l a r i a r e n gja n a e ne t aS e e b r , ' r asmatutako efektuetara egokituta konta rr ko kr r e n b i l a i b i l iz i r e n , a r i ke t a H a n n s e i n z w , h E H os0etsuaren aurkitu lana zutenarte.Hannsfl, Ewersekukitu gotikoazeukankontakizun r:r' m a n t i k oia a t zz u e ne u r e n t z aB.e r t a ng a l d u t , r , d i t , itzalak, maitasuna, htzarmen faustoarrak r/,, eta p e l g n g e r a k a h a s t e n i r e n .H a i n z u z e n 1 , , n z W e g e n e r e b e r a kb e h a rz u e n ai z a nz e n , l ) i r l k bikoitza eginda, txundituta nahizuelako nr, utzi d u a .S e e b e r e o n d o r e n z a l d u u e n e zz,a i l l i , k a z h a n d i aik a n i t u e n u g i m e n d u z e u d e n r r i r z z m an o (oraindik argazkien ezinhobeak sortzeko lr ere '7fu, egindako lehensaiakuntzaren ondoren): teknikaberrial l913anfilmatu nuen Pragako,, lea (Der Student von Prag) filmean erabilt t lehenaldiz.Paul Wegener aktorenagust,l zen bere ordezkoa ere bai. Emaitzakeragin h,t izan zuen garai hartan. llusioa ezin hobea t,' aditu askokez zidaten sinesten eszenanaqt. bi aldizjarraian jani nituela esatennienean

d Fotograma e

"Fausto

a s s L o ss e r e sh u m a n o y l o s n u e v o s p a r a t o c l n e y a a a de m a t o g r f i c o s b a n p r e n d e rc o n v i v i rh a s t a e p o t e n c i a r sm u t u a m e n t a u n q u e n l a m a y o r a e e, se e n d e l a s p e l c u l ats r m i n a b ad e s t r u y n d oe n t r e de r f s .L o sr e l a t o sa n t s t i c o s W e g e n e c o m oD e r (1917) Der Verlorene o von Rattenfnger Hamelin po m n S c h a f t e( 1 9 2 0 ) u e s t r ae l c o m p r o m i s o rv e n n ad de c e r l a h o s t i l i d a d l a i n t e l e c t u a l i dy d e l a c l a s e q e t m e d i a a l m i s m o i e m p o u es e e x p l o t a l r a s g o , p : d s e e r o e lc i n ed e l a p o c as u g r a n o p u l a r i d a d y p d e n t r e b l i c o e t o d ac l a s e e d a d . y p , P o rl o t a n t o l a r a z n o rl a q u ea p a r e c e p o s f o r t e r i o r m e n tte i u n f ae l c a r c t e r a n t s t i c e n e l y d c i n ea l e m n e l o s a o s2 0 e s m ss i m p l e a l a q v e z m s t o r t u o s a u e l a q u e o f r e c eK r a c a u e r , p a q u i e nc o m os e h av i s t or, e c u r r e l a g u e r r a e r d i , p a n d a , a l a a g i t a c i c i v i ly a l e s p r i t u l e m n a r a po . d d a r r a z n e l g n e r oC e n t r n d o n o s ,r e l c o n ( r r r t r a r i oe nW e g e n e S,e e b ey E w e r s e ld i r e c t od e , sienRye, contina Stellan de Elestudiante Praga, y a l ' d o u n m i s t e r i o ) oa ,c u l t u r a l a i n d u s t r ic i n e m a -

edo von Hamelin(1917) rako, Der Rattenfnger (1920), eta intelektualen Schatten Der Verlorene g i z a r t e a i l a r t a i n a r ea r e r i o t a s u n a r i r r ee g i u m e n r en t e k o e n g a i a m e n d u a ra d i e r a z g a rd i r a .A l d i g e l z b e r e a n , a r a i k o i n e a r e n z a u g a r rn a b a r m e n a m d u s t i a t z e n a : g i z a r t e a i l ae t a a d i n g u z t i e t a k o h d i k u s l e ea r t e a n u e no n a r p e n a n d i a . n A o B e r a z 2 0 k oh a m a r k a d a k ol e m a n i a kz i n e a n , , d z s z f a n t a s i a z ki o a e r a e r g a t i k o r t z e n e n e I a z e r gatk den hain arrakastatsua azaltzea bai a z K r a c a u e r e k r e r a z i t a k o an o s k o e r r a z a g o a ad l d eta korapilotsuagoa aldi berean.zan ere, g g i k u s i d u g u n e zK r a c a u e r e k a l d u t a k o e r r a r a , , ot a a a s a l d u rz i b i l e r e t ai z p i r i t u l e m a n i a r r ej r a z e n a r W r a d u ,g e n e r o az ie n t z ue m a t e k o . e g e n e S,e e b e r RyePragakoikasleafilmaren eta Ewers(Stellan ' e a z u z e n d a r im i s t e r i o d a o r a i n d i k r e )l u k o n t u a n a a a b o , h a r t z e n a d i t u g u ,r d e a a s k o z r g i a g o z a l t z e n k d i r a g e n e r oh o r r e t a k o u l t u r ae t a z i n e g i n t z a . ga e A l f r e dd e M u s s e t e n t a E .T . A . H o f f m a n n e n i g o t i k o e n u s p e r r a l d i ae s k e r ,C a s p a rD a v i d s ri

togrfica gnero definen mayor del se con claridad. la revitalizacin temas Con gticos delos de y Alfred Musset E.T.A. Hoffmann, la utilide con s z a c i n e " l o c a l i z a c i o n ee d e r m e ite rm a d a s d Bi o" pinturas Caspar de las y de David FriedrichCarl y Spitzwegconla imitacin delosKunstmrchen d e A c h i mv o n A r n i m o C l e m e nB r e n t a n o , s yc W e g e n e r o m p a c o n s i g u i e r o n o b l e b l e a u nd o tivo.Consuspelculas sobrelo fantstico lo y (Praga conocida suespritu oculto por era esotrico: provena all, despus todo, Golem y de el de y Gustav Meyrink, Alfred Kubin Franz Kafka escrib a n n l a c a p i t a lh e c a ) ,i c i e r od e lc i n ea l g o e c h n y legtimorespetable, vezquepopularseny a la sacionalista. Y adems oousieron tendense a la al c i a " i n t e r n a c i o nd e"l o s c o m i e n z d e l c i n e , os pe o f r e c i e n d o l c u l a s nu n c l a r o e l l o l e m n co s a quefueron exportadas rpidamente, muy sobre todoa Francia, donde literatura la romntica aley plsticas mana susartes gozando continuaban p d eg r a n o p u l a r i d a d . por Latradicin implantada Wegener histode riasfantsticas o macabras situadas unentoren y no pntorescoprotagonizadas personajes por extrados laliteratura de infantil convirti un se en que modelo se repetira y otravezen las una y d c a d a sel o s1 0 l o s2 0 , s ee x t e n dm s l l d y i a d e l a i n t r o d u c c i d e l c i n es o n o r o o s t e m a s n l: romnticos, y nacionales nostlgicos fueron utilijuntocon tcnicas zados y de experimentales yaque vanguardia, lamayora losdirectores de de losaos compartan, 20 mucho que ms conciencia poltica, afnde mejorar posibilidades el las tcnicas medio. frmula Wegener, del La de una fusin entre conce0cin la literatura la de nacion a ld el a c l a s e e d i a o nu n a e u d o c u l t d eao m c s ur l popular, combin xitorelatos con romnticos conlatecnologa cinematogrfica devanguardia. E ne s t a c u a c i ln ,i m p o r t a n c ie le x o r e s i o e a da e . n i s m ou ep r c t i c a m e n tu l a P o re l c o n t r a r i o , f t o d ol o d i c h o a s t a h o r a u g i e rq u ee l " c i n e h a s e (El expresionista" gabinete doctorCaligari del i n c l u i d o ) , s u es u p o n e rl i n i c i o e u n a e n m q e d t d e n c i a ,u r g id u r a n te l c l m ad el am i s m a .o r s e x P l o t a n t od e b e m o s s c alra r a z e lc i n e a n t s , bu d f t r c oa l e m e n l a s p e l c u l a se P a uW e g e n e r n d l ( r n L r c h d e l a s c u a l e s o d i r i g i , e s c r i b y as c co i p r o t a g o n i z )r q u e o n l a p r i m e rfa s i n e po s u d o x r t oe n t r eu n a " a l t a " c u l t u r a a r t s t i c a ) ( v

F r i e d r i c h e n a C a r lS p i t z w e g e na r g o e t i r r et m "B er h a r t u t a k o i e d e r m e ik o k a l e k u ee r"a b i l e r , r n e s k e re t a A c h i mv o n A r n i m e n d o C l e m e r e Brentanoren Kunstmrchen-en imitazioari eskt' W e g e n e r e kt a g a i n e r a k o e k l b u r u i k o i r z e he b lortu zuten. Fantasiari ezkutukoari erl' eta buruz a e z i t u z t einm ee s k e(rP r a go s o z a g u n a n z , f l i ze i r t ue s o t e r k o a e l a k o :z k e n a t e a nG o l r ; r ' zu a b , P r a g a k ob e r t a k o z e n ,e t a G u s t a v e y r r n l a a M Alfred Kubin Franz eta Kafka idazleek Txekiat h i r i b u r u a n z t ez u t e nz i n e z i l e g i z k o a r r ; . ida n ), a er , petagarra, herrikoia sentsazionalista eta izir z e n . H o r r e z g a i n , z i n e a r e nh a s t a p e n e k " n a z i o a r t e ko e r a r e n j o" a u r k a g o n i r e n e z ,s e z o f i l ma l e m a n i a r re s k a i n i t u z t e n a b e r e h a i , , ak z et esportatu ztuzten, Frantziara ere.lzan r, batez er bertan, ospetsuak Alemaniako oso ziren literatl ra erromantikoa arteolastikoak, eta an W e g e n e r en g u r u np i n t o r e s k ok o k a t u t a k , ik e pertso eta haurrentzako literaturatik ateratako n a i e e g i n d a k a n t a s i a zh io t o r i a k oh i s t o,r, k fo ks ed makabroak sortzeko ohitura ezarri zuen. Eretlr h o r ib e h i n t a b e r r i r o r r e o i k az u nl O e k o r , e e te e 2 0 k o a m a r k a d e te tns o i n u d u nn e a r e n e r h a a, zi ag p e n e t ih a r a t a gz a b a l dz e n G a ie r r o m a n t k 0 k o u . a k ,n o s t a l g i k o a kn a z i o n a ls a i a k u n t z a k o eta ak er, a b a n g o a r d i a e o n i k e k i n t e r a r a b i lz i r e l tkk ba e i 2 0 k oh a m a r k a d a z u z e n d ag e h i e n e k ,o n r ko ri k z i e n t z p o l i t i k o a r i kz,i n e a r e n k e r t e k n i k o ia ba au a g a k h o b e t z e k o o g o a z u t e l a k oe z a u g a r l gi W e g e n e r e kz a r t e a i l a r t a i n a r e n e r a t u r , , m e lit nazionala ulertzeko modua herritarren eta sasr kultura uztartu zituenez, arrakasta handiz batera tu zituen kontakizun erromantkoak abanoo eta a r d i a kz i n ee k n o l o g i a . o t U z t a r k e th o r r e t a n e r e s a g u t x ii z a nz u e n a z n espresionismoak. Bestalde, arteesandako orain "zine guztiaren arabera, espresionista" t lCaligat joerabatenhasier;r doktorearen bulegoa barne) j n, n i z a n e h a r r e a o e r a r eb e r a r eg o r a l d a n r t l b n so z e nB e r a z , a uW e g e n e rfe ln e t a n l a t u e h ; r r . P l i m bi b duguAlemaniako fantasiazko zinearen sustrair (hainbat beste film batzuekin batera zuzendu etr idatzi zituen, bera zenprotagonista eta izan nagr (a a) s i a ) ," g o i m a i l a k ok u l t u r a r e n r t i s t i k o e r ; r " " t k) b a l i a b i d(e e k n i k o a " e s k a s e na r t e k o e h e l l uztarketa arrakastatsua zirelako. esarr izan Egia l e h e n d a b i z i , a n t z i a n ,t a o n d o r e n E s t a l r r Fr e , Batuetan, Caligari doktorearen bulegoa filmak lor

" e s c a s o s " e d i o(s c n i c o s ) .q u e e r d a d e r a t v Lo m a a m e n t ed i o i m p u l s o e s t a t e n d e n c i f u e e l y que xito extraordinario de crtica pblico E/ gabinete doctorCaligari en obtuvo, Francia del i'r. y primero en losEstados despus Este Unidos es al a h e c h o n i m p r o d u c t o ry d i r e c t o r e se m a a y a n e sa b u s c atre m a s l e m a n e sq u ea l a v e z g o z a s e d e l a c o n s i d e r a c id e " a r t s t i c o s " . n n p e el E s c o g i e r o n e x p r e s i o n i s mo r q u e r a u n q di co m o v i m i e n tu l t u r a lu ep o re n t o n c e ss f r u t a b a pr a d e u n ai d e n t i d a d o p i y d e u n r e c o n o c i m i e n t o o i n t e r n a c i o n ae l m u n d d e la r t e . enl sc l i P e r s o n a jc o m o l m i s t e r i o So a p i n ed le E / es e o doctorde E/ de estudante Praga el siniestro gabnete doctorCaligari figuras representan del en d lo d e l m u n d o e l e s p e c t c um u yp o p u l a r e s is l s n A l e m a nya t r o su g a r e S.u s o m b r e t a l i a n o s i o teatros magos, ambulantes, aluden losartistas a y d'ombresl linternistas de sombras lmontreurs f cos m g i c oq u e c o ns u s a n t a s m a g r ie s p e c t s , y r, p v c u l o s i s u a l e ss u s u g u e t e s t i c o se c o r r a n y U de l a sf e r i a s c i u d a d e s t o d aE u r o p a .nr a s g o de d t p i c a m e n aee m n e l o s i l u s i o n i s t a s l a tl de e d p o c a se l h e c h o eq u el a m a y o r a l a sp e l c un e c u l a s s t a b l e c e n p a r a l e l i s m o ne l p r o p i o y r o el c i n e m u e s t r a np o d es o c i a{lei n c l u sp o l t i ln co v r c o )c a d a e zm a y od eq u i e n e s n t r o l aa i m a por gen,como de en sucede ejemplo Elhombre (Schatten-eine las figurasde cera, Sombras Robison, o 1923) Halluzination;Arthur nchtliche (Tartuffe; En W. 1925). Friedrich Murnau, Tartufo de c l, e s t es e n t i d oa s p e l c u l a s l g n e r o u e n t a n fi s a a: u n ah i s t o r ia l e g r i ce nm u c h ad ee l l a s , g u y seducen Faustos a ras mefistoflicas lvenes pa su b u r g u e s e s r aq u e e n t r e g u e n a l m aa u n p e o E c n u e v o o d e r . lm s l a r o j e m p ld e l a d c a d a el de de los20es,porsupuesto, Fausto Murnau, con contado ahora nuevas otrorelato tradicional ef ci s t c n i c a c i n e m a t o g r f ie an c r e b l e se c t o s s jams Tanto vistos hasta entonces. especiales t F e a e n l at e m t i cc o m o n e l p l a n o c n i c o ,a u s f o que de a hacereferencia Elestudiante Praga,ya o u e e na m b o c a s o s nl o v e n st e n t a dy f i n a l m e n s po e r t e s e d u c i d o ru nh o m b rm a y oq u el e p r o m e ye r l s t e p o d es o b r eo sm u n d od e l a a p a r i e n c i a l de E/ inmediatamente Uno artificio. se acuerda y Wilde, de E/ Gray, Oscar de retratode Dorian quetratan el AllanPoe, de retrato oval, Edgar XlX, antes del de a mito Faustofinales siglo justo fm n d e l a i n v e n c i d e l c i n e m a t g r a eo ; p e r o , l s m i e n t r a lso s t r a b a j o si t e r a r i om e n c i o n a d o s

paregabeak arrakasta tutakokritika ikusle eta bultzatu zuenjoerahori {').Horidelaeta,AleAlemaniako eta maniako ekoizleek zuzendariek gai "artistikoak" Espresionismoa bilatu zituzten. garaihartan nortasuna berezko zuten, aukeratu ai e t a a r t e m u n d u a n a z i o a r t e k on t z a t e s p e n a mugimendua zelako. zeuzkan kultura misteriotsua f ilmeko pinelli Sca Pragakorkaslea mediku filmeko doktorearen ulegoa edoCaligari irudi maltzurra ikuskizuneko ezinospetsuagoak lzen eta dira Alemanian bestelekubatzuetan. eta osokoazoketan dituzte, Europa italiarrak eta ikuskizun fantasmagorikoak hirietan ikusizko artista ibiltaztuzten eskantzen loko optikoak rs itza ak ntreu d'om riak, goak, lenantzerki (mo ma gogorarazteko. magikoak bres)eta linternagile r i u en e G a r ah o r r e t a klo s i o n i s to h i k o z a u g a arlie i zi f m a n i a r r a r e na b e r ai,l m g e h i e n e k n e a r e k i n ar kontroeta dute berarekin parekotasuna, irudia (edo gizartean politikan gero ere) latzen dutenek dute agerian. handiagoa dutela uzten etabotere d h E s a t eb a t e r a k o o r i x e b e r a g e r t a t z e n a in a, Argizarizkoirudiengizon ltzalak (Schatten-e e 19231 Halluzinationi ArthurRobison, nchtliche W. 1925) Friedrich Murnau, edoTartufolTartuffe: genero horretako filmek Horrilotuta, filmetan. f du . az h i s t o r a l e g o r i k o a a l t z e n t eH a i n b aitl m e a bezain Fausto tan,irudimefstofelikoek gazteak arima botere limurtzen dituzte, euren burgesak n o d b e r r ib a t ie m a n i e z a i o t eIn .o l a k z a l a n t z a r i k gabe, filma 20ko da hamarkaMurnauren Fausto za a o d a k oa d i b i d e r g i e n a . 0 h i kk o n t a k i z uin a n eta teknika berrien bidez ordura arren, zineko berezi harrigarrien ikusi ziren ez efektu arteinoiz r a n i b i d e z z a l t z ed a . G a i e z e i nt e k n i k a bie g i r a , du, ikasleaaipatzen bi Fausfo filmakPragako gaztea gizon zirikabatek mutil kasuetan, nagusi eta duelako, itxuraren artifizioatu etalimurtzen d b e r e n m u n d u eg a i n e k o o t e r e a m a n g o i o l a n B 0 d a g i n t z e n i o n e a n . e r e h a l a ,s c a rW i l d e r e n Dorian Grayrenerretratuaeta EdgarAllan gogora. ere, lzan obala datozkit Poeren Erretratu XlX.mendearen mitoadute hizpide Faustoren lehentasmatu baino znematografoa amaieran, lo e x e a g o . o l a n a h ir e , l i t e r a t u r a k a n h o r i e k N "naturaren" "artearen" zuloa aztertarteko eta t t k z e nb a d u te r ez i n e ak u l t u r a r e na e k n o l o g a e , gatazka du. azaltzen renarteko ikasleaeta Caligari Horrela, bada,Pragako b e d o k t o r e a r eb u l e g o a z d i r a g e n e r o a k a r n

e x p l o r a na b r e c h a x i s t e n t e n t r e" n a t u r a l e z a " l e y " a r t e " ,e l c i n em u e s t r aa l u c h ae n t r ec u l t u r a y l t ec n o l o g a . Asi, El estudiante de Praga y El gabinete del doctorCaligari se agrupan un nicognero no en d e b i d oa s u a d h e s i n l e x o r e s i o n i s m o m o a co movimiento artstico: estilo stees naturalisel de t a e i m p r e s i o n i s yat,i e n ep o c oq u ev e r c o n l o s t e s c e n a r i oa n g u l a r ey c o n l o s r u d o s n t e r i o r e s s s de El gabinetedel doctor Caligari. tema del El p a r a l e l i s m q u e s e d a e n a m b a sp e l c u l a s ,s o, e m s i m 0 o r t a n t e .e r oe l v n c u l ou n d a m e n t a l P f es q u e a m b a s e l c u l as o n e x p r e s i d e u n p r i n c i p s n e p i of u n d a m e n td e l a s p e l c u l a"s x p r e s i o n i s t a s " al y "fantsticas", principiono tanto estilstico un como perteneciente la culturapolticade la a y p o c a e l a r g u m e n t oe l e s t i l o s t n o n d i c i o n a : e c d o s p o r l a s e x i g e n c i aq u e s e d e r i v a n e l d e s s d y a r r o l l o l a u t i l i z a c i n l at c n i c a i n e m a t o g r f i de c ( c a m sv a n g u a r d i s yan o a l r e v s q u e s l o q u e t , e K r a c a u e ru g i e r eL . sp e l c u l as e " i n v o l u c r a n " s s )a e "intervienen" en la redefinicin la cultura n de e "refleia( "representar" lugarde o el interior la de menteo las mentalidades colectivas esoritu del a l e m n ,i n d e p e n d i e n t e m e n te l a " d i n a m i t a " de c o n t e n i de n e l l o s . a

b a t e a ns a r t z e n s p r e s i o n i s m d e l a k oe r r r e oa m u g i m e n da r t i s t i k o az a ne r e ,h o r r e n s l r u l. e n a t u r a l i s t e t a i n p r e s i o n i s td a , e t a e z d u r , a a kusi handirik Caligaridoktorearen bulegoaI m e k oe s z e n a t o k in g e l u a r r e kena b a r r u i r l a it z a k a r r e k i B .i f i l m e t a n g e r t z ed e n p a r e k o r n a n s u n a a s k o ze r e g a r r a n t z i t s u a g o a . D r , ' da d e l a ,h o n a k oh a u d a e u r e na r t e k oo i n a r r ' , l o t u r a b i f i l m a kd i r af i l m " e s o r e s i o n i s t e,n " : "fantasiazko" f i l m e no i n a r r i z k a b i a b u r u i l o a d i e r a z g a r Ni o l a n a h i r e ,a b i a b u r h o r ic r . e u q h a i ne s t i l i s t i k oz e r i k u s i a n d i a u e l a k o , r a, h d p n h o r r e t a k o u l t u r a o l i t i k o a r e k iz i:n e k o e k k t k a b a n g o a r d i s t e n a ge n a p e n ae t a e r a b i l c r r ar s o r t u t a k o s k a k i z u n e b a l d i n t z a t z ed i t r r , ' e k n a r g u m e n t u a t a e s t i l o a ,e t a e z a l d e r a n r , e ( K r a c a u e r eik a d o k i t z ez u e n b e z a l a )F i l n ,r r n . "engaiatu" "esku e g i t e n i r ae t a d h a r t u "e g r , d u t e , k u l t u r ab e r r i r oz e h a z t e k o r d u a n .H r o "islatzen" "irudikatzo' d e l ae t a ,e z d i t u z t e edo b u r u a r e n a r r u k o l d e ae d o i z p i r i t u l e m a n b a a ka r r a r e n a l d ep e n t s a e r a b , r r u a n u t e n" d r r t d m i t a " a l d eb a t e r au t z i t a .

LT-

"ecolgicas" la de Gonsecuencias lucha hombre-mquina

na Gizakia-makigatazkaren "ekologikoak" ondorio

fantasiazko que Horrek du esannahiAlemaniako ez alemn no Esto significa el cinefantstico garai horretako uzten zituela zineak aldebatera dela de al estuviera margen losacontecimientos gertaerak garai sumatzen ez es horren eraginak edo i a a f p o c o q u e u e r an s e n s i b lle sp r e s i o nd el a a h E n i a z i t u e l a .s a n a h d u d a nd a 2 0 k o a m a r k a d a k o e d m i s m a . e r oo q u et r a t o e e x p l i c a rs q u el a s P l g e te s c u e s t i o n s o c i a l eo l o sa v a n c e s c n o l g i c o s g i z a r t e a i e ke d o a u r r e r a p etn k n o l o g k o e k es "modernizazioaren" "moderde 20 en delosaos (insertos elmbito la { " m o d e r n o t a s u n aee n " r do "adierazteko" "ezkutatzeko" " m o d e r n i z a c i n " )o n t r a re n eta arloan sartuta) enc on n i d a do d e l a " "expresin" zinean, da, hau zutela fantasiazko modua aurkitu tanto de el cinefantstico un modo " o c u l t a c i ln "q u ee q u i v a l e izan XlX. zalantzagarria zuela. oso zineak helburu o, d como naorma e u f j gotikoa erromantizismoko eta q l mendean, eleberri ol a d e c i r u e s t e u g u n p a p em u ya m b i g uE . Europan, orohar, eta gtica el siglo egin osagaiak suspertu ziren XlX, en de resurgimientola novela etaindustrializaarrazionaltasunaren fue llustrazioko del de ascomo loselementos romanticismo, D d za z g er n d o u n f e n m e ne u r o p e o e f i n i d o e n e r a l m e n t e z i o a r ea u r k a k o a n t z u ni a k n i r e n . e n a e l a , r n F e r a b e r e a n , r a n t z i a kloa u l t z a r ea u r k a k o l ala n c o m o n ar e a c c i c o n t r aa r a c i o n a l i dy d u ( B r i t a i nH a n d i ae t)aN a p o l e o ng u d e a u r k a ia n en n Pero de la industrializacin llustracin. fuetampolitiko izan zorrotzagoak erantzun poltica rotunda ko(Alemanian) frente la a ms una bin reaccin "ukitu"nazionalista handia (en y Horidelaeta, ziren. a Bretaalfrente francesa Gran Revolucin (en N p, e z N h . i z a n u t e n . o l a n ae riee g i a r eb a d a , a p o l e o n s l a s g u e r r an a p o l e n i c a s A l e m a n i a )o rl o induszati Europako handienean q u e t u v o u n f u e r t e" s a b o r " a c i o n a l i s t ai . eroriondoren, n S n giza goraldia handia zenez, izan oso q trializazioaren de a e m b a r g e s c e r t o u ee l a u g e c e l e r a d o l a o, bestera, eta mugitu zirela batetik taldehandiak tras de en granparte Europa la industrializacin guztiori islatu literaturan arteplastikoetan eta hori desconllev importante un de cada Napolen arteko aldehandia plazamientomasas que eta zen.Hiriaren mendiaren humanas, sevioreflede zn jadoen la literatura en lasartesplsticas. na y z e ng a i n a g u s i a , a g i z a k a k t u r a r e k iu e n et El n t. h a r r e m a n ad a t e g i n e ne r a b a H o r r eo n d o al u z entre era temacentral el contraste la ciudad el v izuaren zen eta y arrotza kezkagarria natura, de e c a m p o ,l ar e l a c i n lh o m b rc o nl an a t u r a l e z a rioz, jatorria, honako gertatu hau alegia. Dirudienez, hasta de alterada, el punto sevioorofundamente (teknologia agerpeberrien 20ko hamarkadan: e algo hacer la naturaleza extraoinquietante, zen de gertatu gudasuntstzailearen que zen narekin batera en Lo del elorigen horror. queparece sucedi que bat iraunzutengzarte ondoren) ia-iamende devastadora 20 una losaos fue(tras guerra gatazkak izeneko baliabide berrian zinematografo e de c o i n c i d c nl a a o a r i c i n l a sn u e v ats c n o l o io jendetsu hirirako exodo prolongados ziren. Menditik que casi irudikatu gas) losconflictos sociales zion eta erantzuten zineak, industriaren berriari r os d u r a n t e n s i g l of u e r o n e p r e s e n t a de n e l u gaineko kezkak adierazhedapen zabal berriaren que supona cinematgrafo. El el medio nuevo t e k o o d uz e n . m a del xodomasivo a cine resoonda un nuevo y d a c a m p o l a c i u d a d s e c o n v i r t ie n m e d i o e eta hori nes d Halaere, erantzun oso zeharkakoa e x p r e s i n l a sp r e o c u p a c i oa c e r c a e u n a de ke r za z : a n a k r o n i kio a n e n b e l d u r r e ze lo b e rgio t i de masiva la industria. nueva exoansin " z a p a l d u etn u l e r a r e a d i e r a z g a XrliX . i z n" r . koa, i h er n, m e n d e a r e n d i a l d e ao n a r p e n a n d i az a n muy una tal adopt forma indirecPero respuesta munBertan, gtica terror kontakizunek. zutenfantasazko de como la ta y anacrnica:novela "retorno losoprimidos". lt , m ha n i A mediad u a k e n d e k u r t u a h z u e nh a i n b aa g u n e k de expresin del zu o l u r r aa r p i l a t z e n t e l a km e aa b e r a s t a s u n a r e n los muy XIX dosdelsiglo fueron populares relatos zutelako eta bila,edolurrabortxatu suntstzen de el trataba vengaren fantsticoslosque mundo k a la k que i b a i a k , k u ae t au r j a u z i ae n e r g im e k a n i k o a latierra bsqueen sedeaquellos saqueaban y u e n n. s o r t z e k o r a b i l t z ez i t u z t e n e aE u r e n s t e z mineral,la violabandevastao da de su riqueza g a r a i k i d ez ik e n r i m m n a i e np u i n e t a nn a ar G i oi y a de lagos saltos la banmediante utilizacin ros, e d a d e a g u ac o m of u e n t e s e e n e r g m e c n i c a . r r i t u t a .1 8 4 0 k 0 t a l 8 5 0 e k oh a m a r k a d e t a k o
("Metroplis"). Rotwang < El nventor

Basndose loscuentos loshermanos en de Grimm, a los quedotaban un carcter de contemporneo, los Kunstmrchen las dcadasde '1840 1850 de y personajes crearon comoUndine, Rumpelstilzkin o quehabita la casade pande.jengibre la bruja en de Hansely GrefelTodosellos hacenreferencia la a greta entreel espacio vinculado la tierray la con y que oscilan civilizacin invasora, son criaturas y entrehombre mujer. entreel espritu maly el del ser sobrenatural, criaturas las que los jvenes en protagonistas los relatos pueden proyectar de sus y medos sufascinacin. Como lazo comn todos a que ellosencontramos malaconciencia, trata una losdistintos hbitats pintonaturales comolugares rescoso idlicos al mismotiempo y transforma a que protegeny cuidanel entornoen aquellos p m o n s t r u o s e l i g r o s o s a p a r i c i o n em a l i g n a s . y s (que Ejemplos estoson el gigante de Rbezahl se hizofamosoen la pelculade Wegener Rbezahls que frecuentaba bosques Hochzei1917), y los p u e b l o sd e E r z g e b i r g eu n a z o n a m i n e r a d e ( Turingia), o Alraune, espritu un terrestre podecon res mgicos(Mandrgora -Alraune; Henrik leen, Ga 1927-). Incluso figuras Mime, y las de Alberich Etzel de Los nibelungos(Die Nibelungen Friu Lang, poseen comunin 1924) una misteriosa la natucon raleza(poseen habilidades extraas protegen o perose les considera amenaza tesoros), una seria paralosprotagonstas "civilizados" (Siegfried, ms l a f a m i l i ae a ld e B u r g u n d i a ) . r Adems, historias misterio dicha las de de tradigtcos folclricos y cin de relatos romnticos giranconfrecuencia tornoa un poderpoltico en amenazado, los elementos terroro el ser con de sobrenatural como representacin la lucha de s o c i o e c o n m i c a s t r i c a a l m i s m ot i e m p o , h colocando primerplanosus efectos en destructivos mediante presentacin la continua formas de distintas, estoes, sobrenaturales, legitimidad. de Talesconflictos, resurgentes los aos 20, se en convirtieron el disfrazhistrico otra forma en de de violencia, cuyos temasy orgenes trasladan se c o n f r e c u e n c i aa o t r o t i e m p o m s l e j a n o . s S o r p r e n d e n t e m e n tu c h a s e l a s p e l c u l ad e l m e, d incipiente cine alemnutilizan dichossaltosde poca y de organizacin social.El Golen lDer Golem;Paul Wegener/Henrik Galeen1914)se {)frnarcaen una corte medieval; Die Pest in Florenz(FritzLang/OttoRippert,19171, Lucrecia BoretalLucrezia Borgia;Richard 0swald,1922),

Kun stm rchen-ekzenbait pertsona sortuzitu, ia t e n ; e s a t eb a t e r a k oU n d i n eR u m p e l s t i l z k i r t , , , en Hanseleta Gretelenjengibre ogizkoetxeanbr, z e n s o r g i n a G u z t i - g u z t i e kp a t z e n u t e l u r r a r . ai d l o t u t a k o r e m u a r ee t az i b i l i z a zi n b a d i t z a i l e i r e n o r e n a r t e k oa r r a k a l aG a i n e r ai , a k ih o r i e kg i z r r r . z e t a e m a k u m e i r a ,g a i z k i a r ein p i r i t u e t a n a t r l d z a r a z g a i n d i k oz a k i a e t a k o n t a k i z u n e t ap r o t i r i ; ko g o n s t ag a z t e e kb e r t a n i r u d i k a t u h a l d i t u r , a e u r e nb e l d u r r a e t a l i l u r a l.z a ne r e ,k o n t z i e n t r , k t x a r r ad a g u z t i e n r t e k o o t u r a H o r r e n r a b e r , , a l . a b i z i g u n n a t u r a l a lk k up i n t o r e s k o a k oi d i l i k o e e ed a k d i r a ,e t a a l d i b e r e a n , u n s t r o r r i s k u t s u i r , m a e t a a g e r p e n a l t z u r r ad i r a i n g u r u n e a a b e s r , . m k b e t az a i n t z e d u t e n a kH o n ah e m e n o r r e n d i b r n . h a n d e a k R b e z a h lr r a l d o i ( W e g e n e r eR b e z a h t s : e a H o c h z e i tf i l m e a n ( 1 9 1 7 )e g i n z e n o s p e t s u ) E r z g e b i r g e k o s o e t a n t a h e r r ii n g u r u e t a b r z r ba e n o z e n ( T u r i n g i a km e a t z a l d e a n , i n z u z e ne r e ) , ha e d oA l r a u n ei,z p i r i t uu r t a r r az a na r r e n a h a l m e r r l i , magikoa zuen (Mandragora-Alraune; Henrrk Galeen.1927). Era berean,Nibelungoaklaneko (Die Nibelungen; Frirz Lang, 1924) Mime Albericheta Etzelpertsonaiek loturaberezr;r ere ( d u t e n a t u r a r e k i ng a i t a s u n i t x a k i t u z t ee d ( , b d a l t x o r r ab a b e s t e d i t u z t e D e n a e l a , e n e r a k o k n ). d b m e h a t x u a k d i r a p r o t a g o n i s t a" z i b i l i z a t u r : n e n t z a t("S i e g f r i e d ,u r g u n d i a k o r e g e a m i l i a ) B er f H o r r e zg a i n , i p u i n g o t i k oe t a f o l k l o r i k o r r o e m a n t i k o eo h i t u r a k o i s t e r i o z k s t o r i o a s a r l n m io k t a n d a b i l t z a e h a t x a t u t a k o t e r eo o l i t i k o a r e n m bo i n g u r u a n , t a b e l d u r r e z ko s a g a i a e d o n a t u r a e o k g a i n d i k oz a k i ab o r r o k a o z i o - e k o n o m i h io t o i s k s r i k o a r e n d i e r a z g a r r i i r a .A l d i b e r e a n , u r e n a d e j e f e k t u u n t s i t z a i l e ae h e np l a n o a na r t z e n i r a , s lk d e t a h o r r e t a r a k o n a t u r a zg a i n d i k oz e n b a r r , l e g e z k o t a s um o d u a u r k e z t e n i r a e t e n g a b e n d 2 0 k o h a m a r k a d a n e r r i r oa g e r t u t a k o a t a z k a g b h o r i e kb e s t ee r a b a t e k o n d a r k e r i a r em o z o r r o i n h i s t o r i k o ia a nz i r e n , t a s a r r i t a ng a r a iu r r u n a z e . gora eramatendira gaiak eta jatorriak H a r r i g a r r i a a d a e r e , A l e m a n i a kz i n e h a s r b o b e r r i k o i l m u g a r i kg a r a i e n t a g i z a r t ea n t o l a f e m e n d u e na r t e k o j a u z i a ke r a b i l t z e n i t u z t e d Golemfilma lDer Golem; Paul Wegener/Henrik G a l e e n 9 1 4 E r d iA r o k og o r t eb a t e a n o k a t z e n 1 ) k (FritzLang/Otto da; Die Pestin Florenz Ripperr, 1917), Lukrezia Borgia (Lucrezia Eorgia, Richard 0swald, 19221, Hiru argiak tilmeko pasartebat(Der Mde Tod;Fritz Lang,1921) errr

" S o m b r a s " d e t h u R o b n s o1 9 2 3 ) . (n Ar r

MdeTo,Fritz tres eta de Errenazimenduko unepisodio Las luceslDer Fausto ltaliako orintzerri 'l en gar se Lang,921y Fausfo desarrollanprincipados h r - e s t a t u e t a n a t z e n i r a . E r a b e r e a n , d ) y c i u d a d e s - e s t a d o R e n a c i m i e nt a l i a n o . i o del bulegoafilmean ere, Caligaridoktorearen "or"jatorri" los del Caligari en atzerritarrek lncluso EIgabinete doctor C a l i g a re t a C e s a r e r e n i y y genes" forneos CaligariCesare el mistede b k e t a g a i x o t o r rb e r r i a rp r o b a e r r i a e g i t e k o e i i que trata de medieval el doctor A rioso manuscrito ar n a s m o z o k t o r e a k g i t u a h id u e nE r d i r o k o d pruenuevas de descifrar el objeto practicar con m ae h e s k u i z k r i b ui s t e r i o t s ue rk d u o r ib e t e t z e n g a recin llegado ajustandicho se b basenelinterno t ia d u t e , o p o g r a f e t a d e n b o r a e s t e a r a ib a t jk y temparadigma desplazamiento g topogrfico de z u e t a k o a ki r e l a k o ,a i g a r a i k i d e ao r r a t z e n d p poral, tiempo serefierencuestiones que cona al b a d i t u z te r e ;e s a t eb a t e r a k o ,s i k o a n a l i s i a , e k los como temporneas el psicoanlisis,desrded a t r a u m e n s t e k o e s o r e k p s i k i k o ah i,p n o s i a o post-traumticos, la hipnosis el o en H. nespsquicos t e d o g a i x o t a s u n b u r u k o r a t a m e n d u ao r r i En de i m k mental enfermedades. este tratamiento l o t u t a , n t a s i a ze to b e l d u r r e zfklo e e u r e n fa ka y de j o e r a kz e h a z t ez i t u z t e nK r a c a u e r e n t e z , ( marfantsticas terror us las sentido, pelculas n "ekologi(s te as p r o t o - f a x i s da r a n i r ei r i t z i z ,r d e a , t ik ; c a b a n u sp r o p i a s n d e n c i p o l t i c ae nl u g a r s o et e como de eta de etiquetarlas proto-fascstas, hace k o a k " ) . i z om o d e r n o a r(e n a m a k u m e a ) G n "ecolyo o K r a c a u e r ,m ei n c l i np o rc o n s i d e r a r l a s i n g u r u n e a t u r a l a r ea r t e k oe t o r k i z u n e k o n n g i c a s "E.x p r e s p r e o c u p a c i oyn e is d o s b r e ) m e so gai an k e elkarbizitzarenneko ezkak ta beldurrak y e z l a m a n e r e n l a q u ee l h o m b r m o d e r n(o l a a E a d i e r a z t e nt u z t e .r ab e r e a n ,i n e m a t o g r a f o di natural. Pero con zaintzeko eta muier) cohabitar el entorno eta ak, telefonoak grabatzeko, humade gai la m k et tambin sobre coexistenciala mente k o n t r o l a t z e k o n e r a k o a k i n eg i z a r t e a n a is vi k e n ac o nl a sn u e v ats c n i c a s s u a l en t r o d u c i d a s n o r b e r a r e n i m e n e a n r t u t a kio u s i z kto k ad sa po y e ar e e ne l c u e r ps o c i a l e nl am e n t i n d i v i d u a l re l o n i k ab e r r i e e t ag i z a d i m e n a r e nt e k o l k a r n a y mquinas de el telfono dems cinematgrafo, b i z i t ze r eb a d u t h i z o i d e . a e g r a b a c i ng i l a n cy a o n t r o l . vi , ic

Lasmquinas visino el poder de impotente la mirada de E n e l c i n ef a n t s t i c l a s r e l a c i o n ed e o o d e rs e o s a r t c u l ae n l a m a y o r a e l o s c a s o s t r a v s e n d a d y l a m i r a d a , n o a t r a v s e l a a c c i n d e le n f r e n d o t a m i e n t o s i c o .L o v e r d a d e r a m e nitm p o r t a n t e f e e s q u i nc o n t r o l a l c a m p od e v i s i nq u i nm i r a e , a q u i ns i ns e rv i s t oo q u i np u e d e n m o v i l i z a r i q u i n i m p l e m e nce n l a m i r a d aE le l e m p l o s s to . m clarode estoes la pelcula FritzlangEl docde tor Mabuse(DoktorMabuse, der Spieler,19211, q u e v e r s a o b r ee l a n l i s i s l n i c o e u n p a r r i c i s c d q d a q u e q u i e r ed o m i n a re l m u n d o , u e s u p o n e t a m b n n a p a r b o l a o b r el a s n u e v a s q u i u s m n a s d e v i s i nP o r e j e m p l ol,a m i r a d ai j a y d u r a . f d e M a b u s e r e c u e r d au n a m s c a r at o t m i c a p d i s e a d a a r a a t e r r o r i z aa t o d o a q u e lq u e l a r m i r e . a m i r a d a o m ot a l n o r e p r e s e n te l p o d e r , L c a s i n oq u e s u p o n e s b i e nu n d i s f r a z e l p o d e r . m d E no c a s i o n e s , a b u s e e d i s f r a z c o n e l o b j e t i M s a v o d e i n t e g r a r se n l a e s t r u c t u r u r b a n ac o m o e a , a c u a n d o e p r e s e n t c o m ou n v e n d e d o rm b u l a n s a t e j u d oo c o m ou n t r a b a j a d ob o r r a c h q u em a l r o trataa su muler, mostrados ambos comopruebas distintas mimetismo del metrooolitano. otras En o c a s i o n en o se n c o n t r a m oc o n u n ae s o e c i e e s s d M a b u s e - M e d u s a .m oc u a n d o e e n f r e n t a s u co s a d v e r s a r iv o n W e n k e n l a m e s ad e j u e g oy l o o hipnotiza. visinen El doctorMabusees un La e s p e l o e d o s c a r a sp o r q u e u n c i o n a n u n s i s d f e t e m ad o b l ea s i m i l a a b s o r b ea m i r a d a e l o t r o : o l d y mediante mimetismo el camuflaje se protey el g e d e l a m i r a d a e l o t r om e d i a n t le m s c a r a . n d a E l u g a rd e p o n e r n p r i m e rp l a n oe l a c t od e m i r a r , e l a p e l c u l a e L a n gc a p t u r al a m i r a d a e d i a n t e d m q u n a s e r i ed e t c n i c a s u e t r a n s m i t ea l a v i s i n n h u m a n a a i l u s i n e n u e v a s o r m a sd e p o d e r , l d f p e r oq u ea l a v e zs e r e d e l a i m p o t e n c id e l o j o . a pr P o rl o t a n t o m sq u e u n p a r a l e l i s m o e m o n i t o , rio entreMabuse Hitler, doctorMabuse y El sera u n c u e n t o o n m o r a l e j a i r i g i d o l d i r e c t od e l a c d a r p e l c u l a a s u a u d i e n c i aq u e r e f l e l a l p a p e l y , e a m b i g u o e l c i n e a s t a o m oa m od e l a m a q u i n a d c . r i a d e l a s f a n t a s a p b l i c a s e l p o d e rE l c i n e , s d t s e g n a n gl,l e v a d o s u c o n c l u s i (n e c n o ) l g i L a c a ,n o s e r a n am e t f o r a e c o n t r os o c i a a t r a u d l l v sd e l a m i r a d a i n o( e n l a l n e a e lp e n s a m i e n s d t o d e P a u lV i r i l i o u n a p r u e b a e l f i n a ld e d i c h a ) d m e t f o r a :l o j o v i g i l a n t e u et o d ol o v e t e r m i n a q e p o r n 0 v e rn a 0 a .

lkustekomakinakedo begiradaren botereindargabea n, F a n t a s i a zz io e a ng e h i e n e t ae k i n t z e d oi s t r t r kn , a f i s i k o a r eb i d e z a r i kb e g i r a d a r e nd e z g i t u r a r n b , bi e z e n d i r a b o t e r eh a r r e m a n a kk u s - e r e m un o r f l. a kontrolatzen duenda garrantzitsuena, berr nork r a t z e n i o nn o r ii k u s i a z a n a b ee d on o r kg e l d r r r g d r a z ia h a ld u e nn o r b e g i r a d h u t s a r e b i d e zF r r , ' a n . Langen Mabuse doktorea filma lDoktor Mabust' der Spieler,1921)da horren adibide argienir M u n d u am e n d e r a t u a h i d u e n g u r a s o - h i l t z a r l l n baten azterketa klinikoari buruz hitz egiten drr gain, parir Horrez ikusteko makina berriei buruzko b o l a r eb a d aE s a t e a t e r a k o , a b u s e r eb e g i r a e . b M n d a f i n k ob e z a i n o r r o t z ab e g i r a r i z a i o n d o n o r z k a e beldurtzeko moduko mozorro totemikoa dakarkigrr g o g o r aB e g i r a d b e r ae z d a b o t e r e a r ea d i e r a . a n g a r r i , b o t e r e a r e n o z o r r o a a i z i k .B a t z u e t a n , m b Mabusemozorrotu parto egitenda. hiri egituran hartzeko; esate baterako, saltzaile ibiltarijuduir jotzenduenlangile edo emaztea mozkortia dene an.lzanere,iura biakdirametropolietako mime tismoaren erakusgai. Bestebatzuetan, Mabuse Medusaagertzen esatebaterako, Wenk da; von a u r k a r i ajro k om a h a i a a u r r e g i ne t ah i p n o t i z a t i n e zenduenean. Mabusedoktoreafilmean, biko alde ispilua ikuspegia, da sistema bikoitzean dabilela ko:mimetismoaren kamuflajearen eta bidezbere ganatu edoxurgatzen bestearen du begirada, etrr mozorroaren bidez babesten bestearen da begira a d a t i kl.k u s m e nb e r al e h e n l a n o ajn r r ib e h a r r e a p a n , L a n g e ni l m a kb e g i r a d h a r r a p a t z e n , g i z a f a du ikusmenari botere moduberrien ilusioa helarazten d i o t e nz e n b a i t e k n i k a r e n i t a r t e zD e n a d e l a , b . b e g i a r e e z i n t a s u n a ra r r ee g i t e n i o a l d ib e r e n bi d an. Beraz, Mabuseeta Hitlerarteko0arekotasun iragarlea barik, zuzendariarentzako ikusleent eta z a k o i k a s b i d e a u e n i p u i n a i z a n g ol i t z a t e k e d Mabusedoktorea. lzan ere, zinegilearen zalant zazkozeregina islatzen du, boterearen fantasia jab d p u b l i k o em a k i n e r i a r e n e a a e t a .L a n g e n r a n a bera,ondorio(tekno)logikora eramandako zinea ez ltzateke izangobegiradaren bidezegindako gzartekontrolaren metafora, metaforahorren ( a m a i e r a r ea d i e r a z g a r r ba i z i k P a u lV i r i l i o r e n n i a p e n t s a m e n d u a r e n i t i k d:e n - d e nia u s t e d u e n har ) k n begizaintzaileak du azkenean ikusten. ez ezer Voyeurismo errudunaren exhibizionismo eta eut siaren arteko dialektika iorratzen duen Die
"Los (" F o t o g r a m a N i b e l u n g o sP.a r t e ) > 2

( q L a p e l c u l a i e S t r a s s eK a r lG r n e1 9 2 3 ) , u e D , a b o r d aa d i a l c t i ce n t r ee l v o y e u r i s m o l p a b l e l a cu y e l e x h i b i c i o n i s m o r i m i d o ,r e s e n tu n ao b s e p a rep ( s i ns i m i l aa u n q u e ss i m p l e m s i m p l e o r r p m s q u e n o t r a t al a s i m p l i c a c i o n eis o s f i c ad e l a s f l s n u e v a s q u i n ad e v i s i n )E l p r o t a g o n i s tu n m s a, . c a l z o n a z o s m e d i a n a d a d , s a t r a d o a c i ae l de e e h m u n d oe x t e r i op o r l o s r e f l e j o s e l a s l u c e sb r i r d l l a n t e s e l a c i u d a d n e l t e c h od e s u c u c h i t r i l . d e F n a l m e nse e s c a p a n b u s c a e " l a v i d a "y s e te e d convierte presade una prostituta en cuyo chulo l e i n c r i m i ne n u n a s e s i n a tq u e l n o h a c o m e t i a o d o . U n av e z l i b e r a d o ,u e l v ea r r e p e n t d o n s u v co m u j e r U n av e z m s ,g r a n p a r t ed e l d r a m ad e l a . y t e n t a c n ,a d a o r a l r e c u p e r a c i e r a p u t i c m tn c a d e lh o m b r e s m o s t r a d a t r a v s e m e t f o r a s o d r e l a c i o n a d a s n l a m i r a d a . o r e j e m p l oa u n co P , p l a n o e l a p r o s t i t u tp a r p a d e a n d c o m o e s a r e a (o d C en El gabinetedel doctor Caligarille sigue un p l a n o n e l q u ed o so j o sg i g a n t e s ,e r t e n e c i e n t e s p e a l c a r t e ld e u n a p t i c a s e i l u m i n a n ,u r l n d o s e , b a. a s d e l a c u r i o s i d ad e l p r o t a g o n i s tE nl a e s q u i d n a d e l a c a l l e , n a n i a q u e l l e v aa s u a b u e l o u p c i e g ol l a m a a a t e n c i n a r aa l e r t a d e l c r i m e n l r a . pr e l a p o l i c aL av c t i m au n c a m p e s i n o , e s u m d e , su carterarepletade billetesy, en una de las e s c e n a s sf a n t a s m a g r i cd e lf i l m ,l a p r o s t i m as tuta,que se encuentra su lado,se convierte a en u n ac a b e z a u e r t a , n at r a n s f o r m a c i d e l a q u e m u n y, n i c a m e n te s c o n s c i e n te l e s p e c t a d o ra q u e e e e l h r o e i r ad i r e c t a m e n ael a c m a r ad i v i d i e n m t , d o e l p l a n o n d o s ,d e f o r m as i m i l aa l a f a m o s a e r proyeccin anamrfica TheAmbassadors, en de H a n s o l b e i n ,n l a q u el a c a l a v e r c a ec o m ou n a H e a p n e b u l o s a o rl a c o m p o s i c i no n t a lE l e s p e c t a fr . dor de Die Strasse deberadootar tambin dos e n f o q u e s c u l a r e s i m u l t n e ou n o a t r a y e n t V o s, e el otroterrorfico, comosi la pelcula estuvieno "castigar" r a t a n i n t e r e s a de n a la rebelda el d p r o t a g o n i s t a m oe n r e s t r i n g ie l p l a c e r i s u a l co r v d e l e s p e c t a d o r t e s e o f r e c e u n g i r od e m o n i a an d r c o h a c i ai m g e n ed e a n s i ad e c a s t r a c i y a s e s n sinato iolento. v pelcuDie Strasse siguela tendencia varias de l a s d e l g n e r o a n t s t i c o u e g i r a ne n t o r n o a l q f p u n t od e v i s t ai n d i r e c t o a l p o d e rd e l e s p a c i o y a a j e n o l a p a n t a l lc o m ou n ae s t r u c t u rd o b l e u e a q a r i g ey a l a v e zs e p a r aa s p o s i c i o n e s lp e r s o n a l de je en la pelcula. sconcretamente, spaco M el e a a j e n oa l a p a n t a l ls e c o n v i e r t e n u n af u e n t e e d

Strasse filmak(KarlGrne, lg23)antzeko obsesro a s o i l a g o a u r k e z t ed u ( s o i l a g od a , e z d i t u e l a k o n jorratzen ikusteko makina berrien inplikazio filoso fikoak).Hiriko argi distiratsuek gela ziztrineko s a b a i a e g i n d a kd i s t i r e a d i ne r t a i n e kp r o t a g o n o k o nistapraka-jarioa erakartzen dute kanpoko mun "biziaren" d u r a n t z .z k e n e a n , A b i l ai h e se g i t e n r r d e t ae m a g a l db a t e k i n l k a r t z ed a .E m a g a l d u a r e n u e n txuloakprotagonistak ez duenhilketalepo egin ratzendio. Aske uzten dutenean, emaztearekin itzultzen damututa. da Berriroere, begiradarekin zerikusia duten metaforen bitartez azaltzen dira gizonaren tentaldia, erorketa morala sendabi eta deterapeutikoa. Esate baterako, begiak kliskatzen planoaren ari den emagalduaren ostean lCaligarr doktorearen buIegoa filmean Cesa k egiten duen re bezala), besteplanobat agertzen eta bertan, da, piztu optikabatekokarteleko begi erraldoiak bi jakinegitendira.Horrela, bada,protagonistaren minariegiten diote trufa. Kale kantoian, aitona itsuarekin poliziaren doan neskatoak atentzioa erakartzen hilketaren du berri emateko. Biktima nekazaria da, eta billetezbetetakodiru-zorroa erakusten harrokeriaz. du Horrezgain, filmeko eszena fantasmagorikoenetako batean, hildakoar e n a l b o a nd a g o e ne m a g a l d u h i l d a k ob u r u a b i h u r e n a . H a l a e r e . i k u s l e e k a i n oe z d i o t e d b eraldaketa horri erreparatzen, heroiak zuzenean b e g i r a t z ed u e l a k o a m e r a r a n tH .o r r e l ab a d a , n k z , p l a n o ab i z a t i t a n a n a t z e n a , H a n sH o l b e i n e n b d The Ambassadors filmekoproiekzio anamorfiko gertatzen ospetsuan den bezala.Bertan,buruh e z u r r ai z a r - l a i n o a a l i t z b e z a l ae r o r t z e nd a b a u r r e a l d e k o o n p o s i z i o a nE r a b e r e a n , D i e k . Sfrasse filmeko ikusleek bereko begi-ikusaldi bi pegihartu beharko dituzte kontuan: erakargarria eta beldurgarria. Horrela, bada,kastrazio irrikari eta hilketa bortitzari buruzko irudietarantz zuzend u t a k o e a b r u z kb i r ae s k a i nb a i n o e h e n b a d i d o i l , r u d i f i l m a ke z d u e l a p r o t a g o n i s t a r e n a l d u r a as "zigortu" n a h i , i k u s l e e ni k u s i z k og o z a m e n a murriztu baizik. D i e S t r a s s ei l m a kf a n t a s i a z kg e n e r o k o e n f o z b a i t f i l m e nj o e r a r ie u s t e nd i o , z e h a r k a k ok u s i p e g a t a p a n t a i l a t ik a n p o k o r e m u a r e n o t e k e e b r e a a g e r t z e n i r e l a k ol.z a n e r e , e g i t u r a i k o i t z d b jn p h o r r e k e r t s o n a i a r ea r r e r a k r a u t u t a b a n a t a e z e n d i t u f i l m e a n ,H a i n z u z e n e r e , p a n t a i l a t i k k a n p o k o r e m u a o t e r e t u r r i ad a , e t a p r o t a g o e b i n i s t a r e n o n t r o l p e t ik a n p od a g o .D i e S t r a s s e k k
" N o s f e r a t u)" .

poder que escapa al controldel protagonsta. y Comose muestraen De Strasse, ms claraen mentean en El doctorMabuse, estaspelcuq l a s a l e m a n ap a r e c e u e h a y m s p a r e s e o j o s d s que protagonistas la pantalla. percepcin, La en y l e m o s i e n d o l c a m i n o sf a l i b l e e n g a o sh a c i a a ( o v e r d a d e n e l c i n ef a n t s t i cn u n c ae s l o m i s m o a d v e r q u es a b e r )e s s u b o r d i n a d au n e s p a c i o i s , Estos filmes caracterizan se tintoal de la pantalla. p o re l h e c h o e q u ee l j u e g o l a n o / c o n t r a p l ao o p d {n "el "el que ve" versus que es visto")tiene una funcinmuy distinta la que se le otorgaba de en H o l l y w o o d ,o n d eq u e d ac l a r oq u e t o d a m i r a d a d tiene un objeto (u otra mirada)como objetivo. estructural Pero,en lugar de esa organizacin "normal", alemn encontraen el cinefantstico mos0ue se tratade evitarlas relaciones conde introfrontamiento directoentre los personajes, d d u c i e n d od e e s t e m o d o l a d i m e n s i n e l o de introduce estados inquietante. campo visin El generalmente mediante la fbicoso paranoicos, estoes,el sujeto aparece en utilizacin doble; del otro.Como el lugaren el que debera encontrarse p s i h u b i e r a i d os e p a r a dd e s u c u e r p o o ru n e j e s o parece el existemporal espacial, protagonsta o tir simultneamente dentro fuerade la accin. v

filmean areargiago, eta, Mabuse doktorea filfo m e a ne g i a z t a t z e n n e z , l e m a n i a k i l m de A h a u e t a n , d i r u p r o t a g o n i s ta i n o e g i - p a r e ba di ba b g e h i a g o a u d e l p a n t a i l a n .g i a r a n zb io e E kd d a i na f h u t s e g i n ke tr e n g a i n a g a r r i ez a n d(a a n t a oa z i b s i a z k o i n e a nn o i z z d a g a u z a e r ai k u s t e a e , pa e e t a j a k i t e a )p e r t z e p z i o a n t a i l a z b e s t e e r e m u a t e n e n p e ad a g oF i l m o r i e n z a u b m n . h e g a r r i a k o n t u ah a r t u t ap l a n o a / k o n t r a p l a n o a k n , " i k u s l e av e r s u s i k u s i a e n a " ) " " ( d lokoak edo H o l l y w o o d e k o ab e s t e e r e g i b a td u ,b e r z n ez k t a n a r g i e t a g a r b id a g o e l a ko b j e k t u( e d o o a n b e s t e e g i r a db a t ) e l ab e g i r a dg u z t i eh e l b a d a e fo b u r u a N o l a n a h ir e ,A l e m a n i a k a n t a s i a z k o . z i n e a ne z d u g ua u r k i t z ee g i t u r a z k o t o l a , n an "arrunt" n mendu h o r i ,p e r t s o n a i e nt e k o o r ar g e h i a g o k a z e n e k o r r e m a n s a i h e s te g i ha ak zu u k n o t e n d i r e l a k o .e z k a r e d i m e n t s i osa r t z e k o . l k u s - e r e m u a ko e rfa b i k o ae t ap a r a n o i k o a k eg o k ed ; s o r t z e d i t uo r d e z k o a r b in e zh a ud a ,b e s t e n b a ta g e r t u e h a r klot z a t e k e ee k u a a z a l t z e n b i ln n d a s u b j e k t u D.e n b o r a d o e s p a z i a r d a t z a e o ia i b a t e kg o r p u t z e tbk n a n d uz a nb a l ub e z a l a , ta ba e b a d i r u dp r o t a g o n i se k i n t z a r e n r r u a n t a i e k i n t z a tk k n p o a g o e la l d ib e r e a n . ia d

Aprendices brujo de Podemos relacionarpercepcin la agitada anteriory las mente mencionada vicisitudes la mirada de (visual) tanto la ambigedadla fascinacin con de por comocon la fascinacin la ambigedad. De podraacuerdo lasteoras Sigmund con de Freud, que y mos decir todos estos efectos lofamiliarlo de del descubierextra0. sery desudoble, interior del to desde exteriot el conformaninquietante lo como parte unaestrategia psicolgica defensa, de de de traumtico. ella, eleEn los desmentido olvido o de mentos asombrosos mantienen ambivalencia la de querer y saber noquerer saber, unintento manen de tenerintacto cuerpo perceptor el propio el del en acto lapercepcn, laesperanza de con dealcanzar su ausencia control. de el control sobre propia La ideamencionada proteccin de frenteal perspectiva conocimiento unanueva abre sobre (Kracauer) psquicos" y los "comportamientos la detales sobre audiencia contempornea pelculas(delosaos Segn 20). Kracauer,trataba se de n h i j o s a n s i o s od e l a g e n e r a c i d e l k i s e r s y ll, la de Guillermoa quienes prdida la guerra la y inflacin slo no sustraieron ahorrosempleo sino y tambin orgullo, su dignidad virilidad. Llevados porel miedo el resentimiento, y inseguros su de (y y la estatus social desuidentidad clase sigue de y las mostradas teoral, visones, sueospesadillas a temores internos de enla pantalla dirigansus se vergenza prdida laautoestima social, de e impopoltica. hecho, situacin inicial E/ tencia De la de gabinete doctor incluye cuestin una del Caligari social sobre diferencias clases/estatus. las de Se justo ve a Caligari, trassu llegada Holstenwall, a permiso montar para solicitar deferencia con su y respuesta espectculo ambulanterecibir como y del del los insultos humillaciones secretario y de ayuntamiento sussubordinados. La escena psicolgica transmite destreza experiencia con la que frente supone sentirse el ultrajado e impotente de inferior. a unosburcratas arrogantes rango podrMientras espectadores los contemporneos an reconocer anteestasituacin exoeriencias por sufridas ellosmismos, nicamente Caligari goza la posibilidadvengarse sutanodiade de de del asesido secretario a travs mdium Cesare, y nndolo desencadenando los acontecimientos que conformarn elargumentolapelcula. de Pero, deexistir sentimientos esos deodio, la pantalla en

Azti-mutilak is A u r r e a n i p a t u t a kp e r t z e p z ao a l d a t ue t a a o a ( b e g i r a d a r g o r a b e h e rla k ua h a ld i t u g ui k L r en ot s i z k ol) l u r a r eb i t a s u n a r ee t nb i t a s u n a k r i n kia so t u t a k oi l u r a r e k S i. m u nF r e u d e e o r i e a r a l in g d tn n b e r a ,e t x e k o t a s u n a eea n a b a r m e n k e r i a r e n , rtn i z a k i a r e nao r d e z k o a r k a n p o tek a g u t u t a k o et en, iz g k b a r r u a l d e a r e n k t u o r i e k u z t i ek e z k a g a r r i efe h g t a s u n a s a t z ed u t e l a s a n e n e z a kl e . n r e , o n e za e b a b e s e r a k o ,a p e n e r ae d o a h a n z t u t r a u uk ko ra ren m a t i k o r a k o t r a t e gpa i k o l o g i k o ao s a g a i a k es is ak n d i r a . e r t a n ,s a g ah a r r i g a r r ije k i n a h i a r e n B o i e t a e z j a k i nn a h i a r e n n b i b a l e n t z ie uis t e n a ar pertzepzioan ha bertan rtzailea gorputza ren diote, berehorretan uzteko kontrol eta ezaren oaineko kontrola lortzeko. ikuspegi Ezagutzaren aurrean sortutako babesak psikikoen" gainean zabaltzen "jokabide benia du (Kracaued film gaieta horietako garaikideen ikusle nean(20ko hamarkadakoak). Kracaueren iritziz, irriGilen kaisarraren ll.a belaunaldiko seme-alaba galeraren inflazioakatsuak ziren, gudaren eta eta ren ondorioz, aunezkirik, harrotasunik, lanik, duintagabe sunik gizontasunik geratu eta ziren. Beldurrak etaerresuminak bultzatuta, gizarte euren maila eta (eta nortasuna teoria dahemen maila ez amatzenl janita, pantailan zalantzan agertutako irudipenak, ametsak amesgaiztoak eta barruko beldurretara gizarte zuzentzen ziren;esatebaterako, lotsara, galerara ezintasun politikora. buru-estimuaren eta lzan ere, Caligaridoktorearen bulegoafilmeko hasierako egoeran, maila/estatus arteko aldeei gizarte gaiak buruzko azalaen Holstenwallera dira. du iritsiondoren, Caligarik adeitasunez eskatzen ikuskizun ibiltaria muntatzeko baina baimena. udaleeko idazkariarenmenpekoen etalaieta irainak jasotzen ordainetan. doak ditu Eszenak iaiotasunez psikologikoa azalaen nolako du esperientzia sortburokrata harroputzen zen duenbehemailako aurrean laidotuta indargabe eta sentitzeak. Egoera garaikideek izandako horretan, kusle eurek esperientziak antzeman izango ahal lituzketen bitartean, gorroto hainbeste duen Caligarik baino dauka ez idazkariaz mendekatzeko Cesare aukera mediumarenbitartez. ere, egiten eta lzan hil du filmaren argumentua osatuko dutengertaerak sortzen dira gorroto horiek horren ondorioz. dela, Dena sentipen gero, panizan egonez alderanzketa bikoitza zuten tailan. Lehenengo behin, eta lehen alderanzketak

el En una dobleinversin. primerlugar, sufrieron o es m i e d o s e rh u m i l l a d o c a m u f l a dco nl a p r i m e r a a de en se inversin: convierte ambicin movilidad y una Y mediante segunda social xitoeconmico. en estedeseose convierte terrory en inversin, antelo quese considede unasensacin asombro la el ra un pecadosocial: deseoser castigado, ser rebeldadel hijo contra sus progenitores toda Y aplastada. pararepresentar estasituacn adems, una transformacin caticase produce, "en genrica. estatus la realidad" social, siendo El y urbano sobre la un problemamuy moderno democrtien de manera sobrevivir unasociedad socalascendente, de ca-meritocrtica movilidad en del se convierteen El gabinete doctor Caligari "gtico{antstico" vinculado brujos, con un tema y f sonmbulos aparicionesantasmagricas. el de Incluso trastoda estaestructura ocultacin, En desmentido. estatussocial es curiosamente la de lugarde expresar formaabierta humillacin mpotenca es quesiente su Caligari, sorprendente que comasociada su poderhipntico, parece a y pensar insignificancia el social relaciona relasu de del con to estructuralmente el cuento aprendiz y Caligari su de brujoo con el del genio la botella. mdium Cesare;Rabbi Lw y el Golem; y y su Rotvvang el Frankenstein criatura; cientfico Todosellosson el robot Marade Metrpolisl... relacinamoejemplosde una insatisfactoria en en esclavo. Como losrelatos, cadacasose libequeescapa control su creador al de ra unafuerza volver contral.EnElgabinete se e incluso puede de unonuncaestseguro si las del doctorCaligarl y estnplaneadas del salidas nocturnas mdium por a ordenadas su amoo si responden su propia i n i c i a t i v a P e r o C e s a r ee s t a m b nd o b l e d e . de el es Caligari: mdium la personificacin la veta en de anti-autoritaria, su amo,colocada rebelde, del con contradiccin el despotismo pro' aparente pioCaligari. hecho contrasta unapelcula con Este [a dos aos antespor ErnstLubitsch, realizada que muecalDie Puppe,1919), pareceuna respuesta cmica a El gabinete del doctor Caligari peroquemuyprobablementerefiere msa peli se y 1916) HofRippert, culascomo Homunculusl0tto (Richard0swald, 1916). El fmanns Erzhlungen en estbasado una farsamatrimonial argumento al adaptada cineen numeroludaarchiconocida, d s a s o c a s i o n e s e s d e 1 9 0 7 .E n l a v e r s i nd e para obligado casarse a tmido, Lubitsch, loven un poder heredar fortuna sut0,se refugia de la de as

du: mozorrotzen gzarte iraindua izateko beldurra lortzeko ekonomikoa eta mugikortasuna arrakasta alderanzketan, bihurtzen Bigarren da. handinahi gurari beldur harridura sentsazio eta hori ordea, hartzen denaren bekatutzat da, bihurtzen gizarte guragurari zigortu egiten semeak da, aurrean: hori zapaldu egiten da. asaldura soen aurka agertutako gain, hori egoera irudikatzeko, Horrez anabasazko gertatzen "Enealitatean", generikoa da. eraldaketa gizarte goranzko duen mugikortasuna gizarte bizirik demokratiko-meritokratikoan irauteko bada arazo eta moduari buruzko berria hiritana ere, gizarte aztiekin, fanloibiltariekinagerpen eta maila "fantasiazko" "gotigai lotutako tasmagorikoekin Are filmean. dokorearen bulegoa koa"da Caligari guztiaren gehiago, horren atzeegitura ezkutatzeko gezurtatu da, maila egiten biuiabada an,gizarte jasandako argi garbi adielaidoa eta ere. Caligarik hanigania botere razibeharrean, ezintasun bere badirudi bere lotzen hipnotikoarekin da. Honela, gizarte dela, konpentsatzen eta era ezerezkeria lotzen begira, kontakizuna daafiberean, egiturari jeinuari ipuinekin. buruzko edo mutilari botilako mediuma; Lw Golem; Rabbi eta eta Caligari Cesare filmeko Frankenstein izakia; Metropolia eta robota... hor Horra eta Rotwang zientzialariaMaria adibideharreman gabearen ase ugazaba-morroia sortzabezala, bakoitzean, ak. Kontakizunetan kasu indana askatzen kanpo learen kontrolpetik dagoen ere ahal da. beraren daetasortzailearen aurka iarri inoiz bulegoafilmean, ezdakidoktorearen Caligari gaueko guziurtasunez irteerak ugazamediumaren ala dituen nahita antolatu agintzen eta bakberak Caligariren dela, Cesare bada ere irteten Dena den, anti-autoritarsasalduraren, ordezkoa: ugazabaren pertsonifikazioa eta da mediuma, badirudi moaren kontraesana beraren despotismoaren Caligariren Lubitschek bi da, Hori bestelakoa Ernst dela. guztiori Panpina Puppe,1919l egindako urtelehenago lDie dok' Badirudi Caligari badugu. filmarekin alderatzen komierantzun bulegoa filmari emandako torearen handiagoa du zerikusi baina seguruenik koadela, (Otto 1916) Hoffmanns eta Homunculus Rippert, (Richard filmekin. 0swald,1916) Erzhlungen da batean oinarritzen iruzur ospetsu Ezkona ludu da sarritan egokitu eta urtetik, argumentua, 1907. dirutza bertsioan, osabaren Lubitschen zinerako. jarauntsi badu, gazte egin lotsat ezkondu bat nahi babesten da monasterio batean behardenez, ere Fraideek ihes ezkongai ugarietatik egiteko. azpinahi horren bateskuratu dutenez. zati dirutza

lashordas pretendientes monasterio. de enun Los monjes, deseosos obtener parte botn, de su del urden unatreta:porqu no casarse una con mueca mecnica tamao natural? elayude Pero dante fabricante la mueca del de comete error un que fatal consecuencias con absurdas finalmente seresuelvenforma Enelaspecto de feliz. temtico, Lamueca basa se tambin el relato E.T.A. en de (a Hoffmann Sandman partirdel cualFreud The elabor constructo "lo inquietante"), la su de con salvedad queLubitsch mofa la ansiedad de se de del hroe masculino respecto sexoy el con al parece quesu intenmatrimonio. hecho, De ms cin parodiar historias es las trgicas, melodramy que ticas deterror el cine alemn losaos de 20 y robots. mostrar dobles, con homnculos Con anterioridad hehablado oue delosorde uno genes cine del fantstico alemn eldenominado es ("cinede autor"l, en particular y Autorenfilm el "compromiso por histrico" Paul de Wegener aunar contenidos altonivel de cultural unmedio con asopopular. y realizarlo ciado lacultura con adems con lams avanzada tecnologa. enlamedida la Pero, en "criqueeldebate sobre Autorenfilmsupona el una sis de legitimidad" estatus cineentrelas del del dems artes, tambin representaba crisis una del estatus social cineasta respecto de los del con al artistas cualquier mbito, laliteratura de otro como o la pintura. historias brulos, Las de inventores o cienpodran, tficos entonces, revestirse unsignificade doadicional. directores cine Los de alemanes como Wegene Wiene, Lang. Leni, Murnau Robison o se consideraban todaprobabilidad artistas con tanto y se por como ingenieros, sentan infravaloradosla y sociedadexcluidos loscrculos la lite; de de en pueden interpretadas este sentido, pelculas las ser como alegoras mundo cine. del Medio serio, del en medio broma, artstas, cientficos en los los enloquecidosy los doctores e)draos representaron se y como magos losbrujos unnuevo mgilos de arte co.Brujos una de tecnologa fabulosa, muestran se y cautelosos lospoderes han que temerosos sobre ya ni podeobtenido,que siquiera saben esos ellos si ressondeorigen divino demonaco. o Ejerciendo el "artstas", perder control como teman embargo sin el control la gestin de empresarial losenormes de estudios cinematogrficos Estaban orgullosos UFA. poder y desunuevo sobre mente lossentimientos la y desucapacidad seducir pblico, les para pero al preocupaban que pudietambin consecuencias las raacarrear ooder(tr. dicho

lanetan dabiltza: zergatik daezkonduko ez tamaina panpina naturaleko mekaniko batekin? dela, Dena panpina egilearen lagunfzailea egiten erratu denez, ondorioak zentzugabeakerabat, amaiera, dira baina ordea, zoriontsuagoa Gaiari ezin da. dagokionez, Panpina filmaE.T. A. Hoffmannen Sandman The kontakzunean ereoinarritzen(Freudek da kontaki"kezkagarritasunari" zun hori izanzuenoinarri, buruzko eraikunua zuenean). ere, egin Hala badago gizonezko alderik, Lubitschek egiten trufa diolako heroiak sexuarekin ezkonarekin irrikari. eta duen lzanere,20kohamarkadako Alemaniako zineak gizonuoen roboten adieraziko ordezkoen, eta bidez dituen historia tragikoak, melodramatikoak etabelparodiatu ditu. durrezkoak nahi nonbait. Lehenago esandudanez, Autorenfilm l"egile z i n e a " d a A l e m a n i a k a n t a s i a z z io e a r e n ) fo k n jatorrietako at, baina batez ere, Paul b go W e g e n e r e k i m a i l a k k u l t u r a ke d u k i ae t a o o k h e r r k u l t u r a r e konu t a kb a l i a b i d t e k n o l o g i a i lit o ea aurreratuenaren bitartez uztartzeko hartuzuen " k o n p r o m i s oh i s t o r i k o a " . Nolanahi ere, gaineAutorenfilmari buruzko eztabaida zineak l r a k oa r t e eb e g i r a e u k a m a i l a r e"ne g e z k o t a i z n s u n k r i s i a " e nn e u r r i a n , n e g i l e a rb e r a r e n z zi en g i z a r tm a i l a r ek r i s i a r eb a z e n ,e s t e d o z e i n e n e b e arlotako zegokienez; baterako, artistei esate liter a t u r a k o a e d o p i n t u r a k o a k .e r a z ,a z t i e i , k B a s m a t z a i l e e ioz i e n t z i a l a r i u r u z kh i s t o r i e k d b ei o e s a n a hg e h i g a r r i a a nl e z a k e t e .e g u r u e n i k , i z S W e g e n e rW i e n e ,L a n g ,L e n i ,M u r n a ue d o . R o b i s o nn e u z e n d a rl ie m a n i a r r e ki s t ae t a zi z a art k g k i n g e n i a r i a kr e l a s t ez u t e n e z ,i z a r t e ag u zi u txietsi egiten zituela elitetik eta baztertzen zituel a s e n t i t z ez u t e nH o r r il o t u t az i n em u n d u a r i n . , b u r u z ka l e g o r i a t z a tr t u h a d i r a i l m a kE r d i o ha a l f . seriotan, erdi txantxetan, artistak, zientzialari eroak doktore eta bitxiak magiko batearte berri k o m a g o a k t a a z t i a k i r e n T e k n o l o gea i n e z . iz hobearen aztiak drenez, beldurrez arretaz eta bereganatzen dituzte lortutako botereak, eurek a e r ee zd a k i t e l a b o t e r h o r i ejk i n k o t i a r r a ko k e ed d e a b r u z k o a kr e na l a e z . " A r t i s t a " o d u a n di m UFA estudio erraldoetako enpresa lokatuta, zine galduko zuten kudeaketaren kontrola ote beldur z i r e no r d e a . d i m e n a r e nas e n t i p e n g a i n e , A t en anzuten botere berriaz ikusleak eta erakartzeko g az z u t e n a t a s u no s oh a r r o e u d ea r r e n , o t e r e z n b h o r r e k r a g i n h a lz i t u e n n d o r i o e k e k e z k a e a o er h a n d i as o r t z ez i z k e t e n ' 8 r . k n
"Las t r e sl u c e s "D .

El relato-marco

Esparru kontakizuna

y laobsesin Esa referencia metacinematogrfica Aldi berean, aipamen metaznematografiko horrek por el poder las pelculas puede de fantsticas eta fantasiazko filmen botereagatiko obsesioak protagonismo explicar su vezel excesivo a connarraaileari edo,zentzu orokorragoan, historiacedido la figura narrador en un sentido a del o, ren edukiari kontalariari edo emandako larregizko g protagonismoa m s e n e r a l , ac u e s t i n q u q u i n u e n t a al de o c azaldu ahaldut.ltxuraz orojakileak la historia. Entre multitud narradores la de aoai z a n a r r e n ,o s o f i d a g a r r i ae z d i r e nn a r r a t z a i l e k pero rentemente omniscientes al mismo tiempo ugarienartean, Scapinelli misteriotsua aurkitzen poco fiables, encontramos la misteriosa de figura dugu Pragako rkaslea filmean, artsta ibiltaria Scapinelli El estudiante Praga, artista en de el Caligaridoktorearen bulegoafilmean,edo monambulante Elgabinete doctor de del Caligari,el o treur d'ombresibillaria ltzalakfilmean.lzan ere, igualmente itinerante montreur d'onbresen azallzen dizetxetzarrean elkartutako aristokratei quien Sombras, entretiene susrelatos con fantask i e k o n t a k i z u n a n t a s m a g o r i k o ak s t a t z e k o f o m a g r i c o sl a a r i s t o c r a c ie u n i de n l a m a n a ra a asmoz.Horiezguztiezgain, giza txotxongiloen sin. a stos aadimos monstruos-amos h a r i a k m a n e i a t z e d i t u z t e nM a b u s ed o k t o r e a , Si les los n quemanejan cuerdas lostteres las humanos, de Nosferatu, Tartufo eta Hiru argiak filmeko y como doctor el Mabuse, Nosferatu, Tartufo la Heriotzaren irudiamunstro-ugazabak kontuan ere figura la Muerte Lastres/uces, el incide en en hartzen baditugu, narratzaile-ugazaba aurugari oiente cinefantstico alemn encontramos un kitzendituguAlemaniako fantasiazko zine hasi n m e r o a d ad e s d e a bd e n a r r a d o r e s - a m o s . berrian. n l Batzuk narraziotik kanpo daude, beste eta y Algunos ajenos la narracin otrosse son a batzuk, ordea, narrazioaren barruan, dokCaligari i n c l u y e n n t r d el a m i s m a ,o m o ne l c a s o e de o c d torearen bulegoa, Golem, Nosferatu, banpiroa e y y El gabinete doctorCaligari El Golem tamdel lNosferatu, eine Symphonie des Grauens', bin de Nosferatu, vampiro el eine Friedrich Murnau, W. 1921) Nibelungoaklaneeta lNosferatu, Symphonie GraueniFriedrich Murnau. des W. tan gertatzenden bezala. Nosferatu,banpiroa l92l) y Losnibelungos.En Nosferatu, vampiro, el lanean, hainzuzen ere,baimendutako hainbat eta en concreto. exsten tantas fuentes narradoras hainbatnarrazio iturri daudenez, kontakizunaren que autorizadas el significado relato del cambia edukia aldatu egiten erabat, da narrazioaren aginpor completo, dependiendo quinejerza de la t e a d u e np e r t s o n a r e n a b e r a . o l a n a h ir e ,i k u s ar N e narrativa. el espectador,lugar Pero autoridad en leekez dutebotere tiranikoaren mehaua sumatde sentirse tirnico zen {Kracauerek amenazado su ooder 0or adierazten duenbezala}, kontrol (como sostiene Kracauer), siente se atemorizado e z a r e nb e l d u rd i r e l a k o e u r r ih a n d i a g o a t e a n . n b por en mayor medida su ausencia control. de l z a ne r e ,j a k i nb a d a k i t e z d a g o e l a g i aa d i e r a z e consciente como de la ausencia unavoz es de ten duen ahots nabaririk, informazio iturri ugari que ya guzti-guztieinequvoca exprese verdad, que, pesar la a edonarrazio ugaridauden une arren, dequeexisten multitud fuentes informacin tan agertzen de de mesfidantza, delako bakoitzak eranso multitud momentos narracin. todos de de en ten duenzalantza handiagoaren ondorioz. ellos est implcita desconfianza, a que la debido c a d a n o a d u ng r a d o s ei n c e r t i d u m b r e . u a e m d S e g u r u e n i k a i p a t u t a k oz a l a n t z a k a r t z e k o , s para Elrecurso utilizado ntroducir citams las das incertidumbresprobablemente es el rasgo mscaracterstico cinefantstico del alemn: el "marco" podra relato-marco.propio El trmino sugerir funcin una estabilizadora, un modo de aglutinar narracin; embargo utilizado la sin es f c o nm sr e c u e n c i o ne lo b j e td ec o m p l i cla rs ca o a c o s a s . le j e m p m s o n o c i d o d i c h a o m p l i E lo c de c c a c i n o n s c i e nlto e n c o n t r a me n e l m a r c o c e os usado la propia gabinete doctor en EI del Caligari,
b a l i a b i d e r a b i l i e n a a A l e m a n i a kz i n e a r e n e d o e z a u g a r rb e r e i z g a r r i e ne s p a r r uk o n t a k i z u n a . i a: "Esparru" t e r m n o ab e r a kz e r e g i n g o n k o r t z a i k e l e a i z a nl e z a k en a r r a z i ola t ul e z a k e ;a i n ag a u , o b z a k n a h a s t e k o r a b i l io h i d a s a r r i t a n N a h i t a e . e g i n d a k o a h a s m e n o r r e na d i b i d e z a g u n e n a n h e Caligaridoktorearen bulegoafilmeanbertanerab i l i t a k o s p a r r u aa u r k i t z ed u g u l z a ne r e ,b e r e e n n . j a t o r r i a ke t a z e r e g i n a k z t a b a i d a g a r i s o r t u e u dituzte r' l. Caligaridoktorearenbulegoafilmeko g t e k n i k a r ea r a b e r a , s t u a r e n a r r u k o e r t a e r e n n te b

I I !

,l

c u y o r i g ey f u n c i h a n a d ou g aa u ni n t e n s o o n n d l r r'1. debate EIgabinete doctorCaligarieienplifidel t a l c a u n a c n ce nl aq u e a n a r r a c i n e n g l o b a se que dentro un relato acta de motvacin, como comentario e interpretacin hechos de los intrn"el secos texto; relato al dentro relato" del {miseen-abymel deniega unamanera radical de ms el n i v ed ev e r a c i d a d l oq u e l e s p e c t a d o ra b a l de e ac . d ev e r N os l o u r g ed u d a a c e r c a el af i a b i l i s n s d d a d el o sn a r r a d o r e is , oa m b i a c e r cd es u n d s nt a c o r d u r an c l u s o l p l a n oi n a lf r o n t ad e lb u e n i: e f l y doctor dudas deja sobre salud su mental,niqu d e c itri e n e o b r e u s n t e n c i o n e s . s s generalmente Elrecurso marco del acta enel c i n e l e m c o m o n a r a m p a ,o l o c a d au n o a n u t c a o personajes para sedelatensmisque ms bien a mos para o descubrir secreto. un como E/casen (Sch/oss tillo Vogelod Vogeld; Friedrich W. y Murnau, 19211 Tatufo. Sombras tratade En se unaobrabalinesa teatro lassombras del de con que una complicada dedoblaje, seconviertrama que te enla pelcula elespectador viendo est en y pantalla laproyecpara realidadquesirve como cinde algunas violentas fantasas losprotade gonistas. por Utilizada el mago fines con benfipermite lospersonajes cos, a enfrentarse s entre y confrontarverdad la sobre miedos, sus obsesioy nes, celos furias asesinas En Lasmanosde 0rlac @rlacsHnde: Roberl W i e n e1 9 2 5 )n c o n t r a ma m b i u n a i t u a c i n , e t os n s similar. el recurso marco. del Sin constituye una n u e v a e r s i d e lc u e n t d e la p r e n d dz b r u j o . v n o ie Unconcertista piano de aristcrata va dando se p s l c u e n t a a u l a t i n a m e n tq u el a sm a n oq u e e de e h a ns i d oi n j e r t a d ars sp e r d elra ss u y a s n u n t a e y a c c i d e n t e r r o v i a rtiio n e n i d ap r o p i a ,s u f r e f e v u ng r a n h o c k u a n ds ee n t e r d eq u ep e r t e n e s c o a n c i e r o n u n a s e s i ne j e c u t a dIo .c a p a ze c o n a o d p t r o l a rs u p r o p i o r t e , o r e l c u a ls u a m b i c i n a "frontera haba transgredido la normal" entre la y la muerte, y la vida entre naturaleza ciencia, la "otro o", a r y debe e l p i a n i s td e b e e c o n o c a r u es y oo r e c h a z a r l o a d e c i d ie n t r e c e p t a re s eo t r o r a u n av e z m s ,l o q u ec o n l l e v a rua as e g u n d a n mutilacin. conflicto traea la memoria Tal nos un a c o n f l i c ts i m i l ae n l a p e l c u ld e F r i e d r i c h . o r W in Murnau Gang dieNachtl192l), la que Der en e l h r o e ,i n t e r p r e t a d o i m i s m p o r C o n r a d as o V e i d t d e c i d e o l v e r s e r c i e g oe n l u g a r e , v a d a c e o t au n s a c r i f i c ic r i m i n aL.a d e c i s i o u e r o l n

motibaziazalpen do interpretazio duan o, e mo j o k a t z e n e n o n t a k i z u n ab a r r u a n r t z ed a du k ren sa n "Kontakizunaren narrazioa. barruko kontakizunak" (nise-en-abymel handiagoz indar ukatzen d u i k u s l e e k u s b e r r id u t e n a r e n i a z k o t a s u n i i eg m a i l aN a r r a t z a i l eie n g a r r i t a s u e t ae u r e n . f da nari zuhurtziari zalantzak buruzko sortzen dira aldi b e r e a n :o k t o ro n a r e n u r r e a l d ea z k e n l a d e a ko p ga n o a ke r e h a r e nb u r u k o s a s u n a r e n i n e k o o zalantzak uzten ditu.eta zer esanik haren ez. ak a s m o eg a i n e k oe r eb a i . n 0 r o h a r ,e s p a r r u a r e n l i a b i d e a g a d a a ba se d Alemaniako zinean. Segada pertsonaia hori bati jartzen edogehiagori zaie, euren burua agerian gaztelua uzteko sekretua edo argitzeko, Vogelod (Schloss Vogeliid; Friedrich Murnau, W. 1921) eta gertatzen bezala. Taftufo filmetan den l2alak filmean, itzalen antzerkiko antzezlan balitarra azaltzenda bikoizketa bilbearen bidez. delaeta. Hori ikuslea ikusten denoelikula benetan ari bihurtzen protagonisten fantasia da,etaaldi berean. zenbait pantaila bortitz irudikatzeko moduan erabiltzen da. Magoak ongintzazko helburuetarako erabiltzen pertsonaiek aurka duenez, elkarri egiten diote eta euren beldurrei, obsesioei, etahiltzeko zeloei irrikeiburuzko egiari aurre egiten diote. 0rlacen eskuak Robert Wiene, l0rlacs Hnde; 1925) filmean aurkitzen antzeko ere dugu egoera. E s p a r r u a rb a l i a b i d e a a b i l t z e n b a d ue r e , en er ez azti-mutilari buruzko ipuinaren bertsio berria da. Piano-jole aristokrata pixkanaka-pixkanaka bat galdu konturatzentrenistripu da batean bereak jarri ondoren dizkioten eskuek berezko dutebizia pairatzen esku la. lzanere,shockhandia du, horiek exekutatutako hiltzaile batenak zirela izan dakienean. Arteak sortzen handinahiak zion biziarenetaheriotzaren arteko, naturaren zientziaeta "muga gainditu ren arteko arrunta" zuen. Artea "beste piano-joleak nia" kontrolatzerik ezduenez. onartu behar beste horionartu berriro du. ni edo gaitzetsiko erabaki duen behar horren du, ondog r i o z b i g a r r e n b a k e t a e r t a t ua h a l d e l a k o . e gatazka gogoGatazka horrek antzeko dakarkigu ra,Friedrich Murnauren Gang dieNacht W. Der in (1921) filmekoa, alegia. Bertan, Conrad Vedtek antzeztutako heroiak berriro itsua ere izango dela erabakitzen krimen du, sakrifizioa onartu beharrean.jrlacen eskuak filmekoheroiak hartu gurarieutsiei "guztiok beharreko erabakia eta barruan daramagun basapiztiari" buruzko ikasgai

debetomarel hroede Lasmanos 0rlac de r e 0 r e s e n tu n a l e c c i n o r a ls o b r ed e s e o s a m " r e p r i m i dy s o b r el a b e s t i q u e o d o sl e v a m o s o a t l p d e n t r o " ,e r o l u d ea m b i d ef o r m a u c i n ta a t n s o y o l a d i a l c t i c a o - e s c l a va l p r o c e sd et r a b a am j o a l i e n a de n e l q u ee l p r o d u c t o lt r a b a l d e o, de o u n o , e s p u d e q u eo t r os e a p r o p id e 1 s e d s e , presenta el primero una ante forma monstruoen s s a .S i ne m b a r g g r a c i a a l r e c u r s d e lr e l a t o o, o m a r c o , l s e n t i dd et a l a s p e c td e l a n a r r a c i n e o o y giro. relato la es invertidosufre nuevo un El de p r t e sds l a q u e l h r o e os ep u e d d e s p r e n ie e n e der se convierte, recabar ayuda las tras la de f u e r z ad e lm a l e nu n ah i s t o r is o b r eaf a s c i n a s , a l l c i ne n s ,s o b r ea h i p n o s ysl a m a n i p u l a c i n , i gtico convierte un con lo queel relato se en o m e t a r r e l a to b r e l p r o p c n e . so D e e s t em o d ol,o s r e l a t o s - m a ra d e m d e co, s r c o l o c ae n p r i m ep l a n o l a c t od e n a r r a r ,e n r e c t r a n l a a t e n c i e n l a p e r s o n a l i d a de s t a d o n el , m e n t ao l a s m o t i v a c i o nd e a q u e q u e e s t l es l n a r r a n d ah i s t o r i .s t e se lc a s o eu no e r s o lo a e d "su" najecontando historia otro(porelemplo, a Francis, El gabinete doctorCaligari, en del conpor tando historia otrointerno verpasar su a tras e l j a r d n s u a n t i g un o v i a a n e )0 e l c a s o e l a a J . d personaje por atormentado la memoria un de p o v e o h e c h o a s a dq u e u e l v a r e v i v ip o r q ua l g o e r a l g u i es e l o h a c er e c o r d ac o m o l h r o e e n r, e d (Friedrich Murnau, quienal Phanton W. 1922), pa f i n a lr e n e l c o r a j e u f i c i e n t e r ac o n t a s u r e s terrible historia su esposa. distintos a Los munpu n d o sd e n a r r a c i n e d e a p a r e c e rnf o r m a e e d sueo, como Lasmanos 0rlac, pueden en de o h a c e r s r e a l i d ay f i n a l i z a rn e l m o m e n te n e d o e q u ee l h r o e e e c h a d o r m i c,o m o u c e d e n s a r s que El hombre lasfiguras ceral,pelcula de de y imita parodia tres/uces. Las Como multitud en fantstcos, de cuentos ambas crean Delculas m e d i a n eem a r c o n as i t u a c i n r r a t i v a l a tl u na en queun personaje concede otropersonaje a tres y deseos, tres oportunidadestres aventuras. T a l e s e l c u l a s t n e l a c i o n a da s uv e zc o n o es r as otras lasqueunvisitante. llegado improvide en soo encircunstancas untanto extraas, desenc a d e nu n a e r i e ea c o n t e c m e n t o h a c e n a s d o u es n e c e s a rlia r e p r e s e n t a cd n n ao b r a u n a i eu o farsa(E/castillo Vogelod, Tatufol conotrasen o l a sq u ee lv i s i t a n t e u nm a g o x t r a y m e l a n es e o clico Der lSombrag. Verlorene Schattenl.

morala arren, den ugazaba-morroia dialektika eta prozesua aipatzen labur lanalienatuaren ere ditu p l a b u r . e r t a nn o r b e r a r el n n a r e n r o d u k t u a , B , a beste batek bereganatu lehenengoaren ondoren, a u r r e aa g e r t z e n o s om o d ut s u s i aN o l a n a h i n da i n. ere,esparru kontakizunaren baliabideari esker, narrazioaren alderdi horren zentzua alderantzikatu egiten eta bestezentzu hartzen da bat du. indarrei laguntzeko Gaizkiaren eskatu ondoren, heroiak kentzerik duenDrotesiaren ez kontakizun a l i l u r a rh,i p n o s i a rtiam a n i p u l a z i o a r iu z k o i e bu historia bihurtzen Horidelaeta,kontakiun da. gotikoa zineari berariburuzko metakontakzun bihurtzen da. H o r r e l ab a d a ,e s p a r r u o n t a k i z u n le k e n , k eh p l a n o aln r t z e d u t e a r r a z i oe t,ah o r r eg a i n , a z a n n n a r r a t z a i l e a r e n t a s u n a biu r u k o s a s u n a r i nor r , e d om o t i b a z i oe rir e p a r a t z d in t eH o r r a o r e e e . h "bere" beste ati b h i s t o r i a z a l t z e no n e r t s o di p naia (esatebaterako,Caligari doktorearen i F b u l e g ofa l m e k o r a n c i s e k r eh i s t o r i a z a l t be g z e nd i o b e s t e a i x o a t i , a n ee m a z t e go h i a b ai J l o r a t e g i tiig a r o t z e n l a k u s t e a n l . a e r e a n , k de i Er b go h o r r a o rz e r b a i t e k on o r b a i t e k g o r a r a z t e n h ed ge d i o l a k o .e r r i r o i z ib e h a d u e n r a g a n e k o r b b r i per t a e r a r eo r o i m e n a ks e k a b e t u t a k ot s o n a i a , n t (F P h a n t o m r i e d r i c h . M u r n a u1 9 2 2f)i l m e k o W , h e r o i a gie r t a t z e n i o n e z a l a .m a z t e a re r e r za b E bi i h i s t o r i a z u g a r r i a z a l t z e kb e s t e k o d o r e a o a N m k d a u k aa m a i e r a n . a r r a z i o u n d u aa m e t s a k balirabezala agertu ahaldira,0rlacen eskuak f i l m e a b e z a l a .e s t e l a ,g i a i h u r te t ah e r o i a n B e b u lotaradoanean amaituahal dira,Argizarizko gizona gertatzen bezala. horrek irudien den Film Hiru argiak filma imitatueta parodiatzen du. F a n t a s i a zik o i na s k o t a n e z a l a x f i l m b i e k pu b e, e s p a r r u a r e nd e z o r t z e d u t en a r r a z ie g o e bi s n o p r a . B e r t a np e r t s o n a i a t e k e s t e e r t s o n a i a , ba b , di h b a t ie s k a i n t z e nz k i o i r ug u r a r ih i r ua u k e r a e t ah i r um e n t u r a .l d ib e r e a n i.l mh o r i e k e r i A f z kusia dutebeste batzuekin, bertan, eta ezustea n e d oi n g u r u a b a r r e z i e t a r t s i t a k o s i t a r i be n b a b a t e k e n b a ig e r t a e r s o r t z e d i t u e n e za n a z t n l, gaztelua, edofartsa antzeztu behar (Vogelod da Tartufol. berean. Era bestefilm batzuekin ere b a d u t ez e r i k u s i r i k ,t a b e r t a n m a g ob i t x i a e , (ltzalak; bezain malenkonatsua da bisitaria Der Verlorene Schattenl. gabe, Hiru argiak eta lnolakozalantzarik gizona erahorretako Argizarizko irudien dira film
"Los P pa . N i b e l u n g o(s " r i m e r a r t e )>

m de S i n d u d a ,l a s p e l c u l a s s i n t e r e s a n t e s entre las de este tipo son las citadas Lastres luces y El hombre de las figuras de cera. En o s a m b a sa p a r t e e lr e c u r s d e lm a r c o e e s t a b l e c e , d n n tr L r n a a r r a c i e n l a q u es e e n t r e l a z a ne se p i s o d i o s d i s t i n t o se p i s o d i oq u e s o n { e n e s p a c i o , , s y t i e m p o a t m s f e r a ) u yd i s t i n t o e n t r es , p e r o m s q u ep o s e e n l e m e n t o s m u n eq u ea c t a n o m o c e co s r e o e t i c i v a s u v e zc o m or e f u e r z o . e r om i e n n P a t r a se n u n ap e l c u ld e e p i s o d i o c o m op o re j e m s, ploen lntolerancia ith, David Griff W, llntolerance; t e 1 9 1 5 ) a r e p e t i c i d e l o s m i s m o se m a s n d i f e l, n r e n t e s o m e n t oy l u g a r e s e p o n ea l s e r v i c id e o m s u n ac u e s t i n d e u n a r g u m e n th i s t r i c o ,n l a s o o e "responden" problema t r e sl u c e sl o se p i s o d i o s al p l a n t e a dp o re l p r o p i o a r c oc o n l a s a l v e d ad e o m , d q u e s t e q u e d as i n r e s o l v e A s , u n o s e q u e d a r. d c o n l a s e n s a c i d e o u e l a h i s t o r i a e l a st r e s n p v e l a s n L a st r e sl u c e s n or a t ad e l a m a n t e e r d i t e , e d o d e l a j o v e n s i n oq u ee s t a h p a r aa r t i c u l a rl q n s e n t i m i e n t o p e c a d o u e s t at e n ea u n q u e o de , q u e d e l a r oe l m o t i v o e d i c h op e c a d oE sc o m o . c d ra au e s i e l l am i s m a e c o n s i d e r ac u l p a b l e , n q u e l s

i n t e r e s g a r r i e nB i e t a n e s p a r r u a r e n l i a b i d e a ak. , ba e e ze z i kn a r r a z i o a ee z a r t z ed a ,h i r up a s a r t l o t , er n ( n, z e k o E u r e n r t e a ne s p a z i o ad e n b o r ae t ag i r o , a n h a n ) o s o b e s t e l a k o a k d i r ae r e , p a s a r t e o r i e k ba et a n t z e k o s a g a i ad i t u z t ee r r e p i k a p e nas e n d o k , j g a r r i m o d u a no k a t z e k o . e n ad e l a ,p a s a r t e d u n D film batean, esate baterako,lntolerantzia '1915) W f i l m e a ng a i , l l n t o l e r a n c D:a v i d . G r i f f i t h , e b e r b e r az e n b a iu n e t a n t a l e k u t a n r r e p i k a t z e a k t e e a r a z oe d o a r g u m e n t h i s t o r i k o a t e nz e r b i t z u r a u b jartzenbadaere, Hiru argiakfilmekopasarteek "erantzuten" e s o a r r u ab e r a k o r t u t a k a r a z o a r i k s o g d i o t e , a r a z o ak o n p o n d u a b e g e r a t ua r r e n . H o r r e l ab a d a , a d i r u dH i r u a r g i a k i l m e k o i r u , f h b i g k a n d e l eh i s t o r i ae z d u e l a i t ze g i t e n e s k a a z n k h t e a r e nm a i t a l g a l d u a z z a ne r e ,b a d i r u d ie s k a e l. n r e nb e k a t u e n t i p e ne g i t u r a t z e e oa b i l t z e n l a , s a kr de n h z b e k a t u o r r e n e r g a t i a r g ig e r a t z ee zb a d ae r e . d B a d i r u dn e s k a k e r e b u r u aj o t z e n u e l ae r r u n i b k b k n d u n t z a itk u s l e eb i k e i n u a k a r r iik u s t ed i t u z t e n , g k a r r e n n e s k a a z t e aa n t z a r r a r e n r u a t al e p 0 a : bu e ( f a l i k o e g i ae s t a l t z e n i t u g u r d i a n t a k a t u t x o ?) d e laoa hartzendu lNosferatu, banpiroafilmean

ve la espectador nicamente dos gestos: .joven ( y l c u b r e ne l c a r r o ac a b e z a e l c u e l l o d e m a s i a e d o f l i c o ?d e u n ao c ay r e c o g e n g a t i t on o c e n ) u i te (repetidoen Nosferatu, vampirol,como si el f u e r ac o n s c i e n t d e l a o r e s e n c i a e l a m u e r t e e d c o m oa l g o e x t r a o u n q u e i n c u l a d o e a l g u n a a v d formasecreta Esta situacin asemeja se a con 1. la de Nina en Nosferatu, vampiro,quienest el ( u n i d a i n c o n s c i e n t e m e n to n e l v a m p i r o . o r c e?) P l o t a n t o , e n a m b a sp e l c u l a s n c o n t r a m oe l e s ( d e s e of e m e n i n o c o m oe l c a s o d e C e s a r ee l , monstruo-amante Janeen El gabinete docde del y tor Caligarlcomomotordel relatoenmarcado c o m oe l e m e n td e a t r a c c i d e l e s o e c t a d o r . o n En El hombrede lasfiguras cera,larelacin de y , e n t r ee l r e l a t o - m a r c ol o s e p i s o d i o p a r e c ea s primeravista, ms simpleque la de las tres /uces.Las historias slo reflejanla situacin no f u n d a m e n t a le l j o v e ne s c r i t o e n a m o r a dd e l a d r o h i j ad e l d u e o e l a f e r i a . a d ae p i s o d i o f r e c e , d C a d e m sl , sf i g u r a s e u n p a d r e e n v o ly d eu n a d b o p a d r ec a s t i g a d oh:a s t a u e e n e l e p i s o d ifo n a l , q i r y o e n e l q u e m a r c o a r g u m e n ts e u n i f i c a n ,a c ke l J y D e s t r i p a d o r t ac o m op a d r ea s e s i n o p e r m i t e ac a l o a d r er e a l d e l a c h i c aa c u d i re n a u x i l i o e l d o e s c r i t o rc, u a n d o l p r i n c i p i e l p o b r ee s c r i t on o a r t e n al a m s m n i m a s p e r a n zd e s e r a c e p t a d o e a e c o m o p r e t e n d i e n tp a r a l a h i j a d e l i r a c u n d o f e r i a n t eL o sd o se p i s o d i om u e s t r a n u n j o v e n , . s a prototipo del hroesoador, actitudde desen afoa un potentado, desafo cuyo resultado sera d e s a s t r o s o ,n o s e r q u ee n c a d ac a s oe x i s t i e r a a u n a j o v e nd i s p u e s t a c o m e t e r n a c t o d e t r a i u c i ny s a c r i f i c i p a r a y u d a a s u a m a d oD ee s t e o a r . m o d o , p o r o t r a p a r t e b a s t a n t ei n g e n u o , e s r e s u e l v e n l o sd s t n t o s i s o d i ols c u e s t i d e eo a n a c a c m oe l j o v e np u e d e o n s e g u i r s u p r o m e t i d Y . s e l o g r ad e e s t em o d om o s t r a r a c o n t r a d i c c i n l q a e n t r ec m oe l f e r i a n t e , u e d a e m p l e o l p r o t a g o n i s t ac o m o e s c r t o r , e r o q u e e n a p a r i e n c i a p c o n s i d e r la l i t e r a t u ra l g ot a n b a j oq u en o c o n a a c e d ea l e s c r i t o lra m a n o e s u h i j a ,s e c o n v i e r t e d e n s u s a l v a d oy e n s u s u e g r o . a s i t u a c i s e r L n r e s u e l v e e d i a n t ea r e b e l d a e l a j o v e ny l a m l d a c e p t a c i n e l a c a s t r a c i p o r p a r t ed e l h o m d n b r e .D o sm i e m b r o{s nb r a z o e r i d o n u n e p i s o h e u d i oy u n m a n i q uin c o r p r ee n e l o t r o )s u b r a y a n o e l t e m ad e l a c a s t r a c i n , t e m aq u el a p e l c u l a un El hombre de las figurasde cera compartecon Lasmanosde 0rlac. El hombre de las fiourasde < Cartel anunciador de"Fausto".

da). heriotza berasumatzen errepikatzen Badirudi duela, bitxia eta iruditzen bazaio jakinbadaki ere, ezkutuko zerikusia duelakatutxoarekin. Ninak antzeko egoerabizi du Nosferatu, banpiroa filmean, e t a b a n p i r o a r e kd n h a r r e m a n ( o h a r k a b e a n ? ) . iu a Beraz, filmetan, bi emakumearen desira kontada kizunaren eragilea eta ikusleaerakartzeko osagaia lCaligari doktorearen bulegoa filmeko gertauen Cesareri, Janerenmunstro-maitaleari, zaion ezala). b Hasiera batean, izarizkoirudien gizon filmeArg a kontakizunaren pasartean, badirudi esparru eta en artekololuraHiru argiakfilmean bainoerrazagoa dela. Historiekez dute bakarrikazaltzen j a z o k a k o a b e a r e na l a b a r e k i n a i t e m i n d u t a k o m g n g i d a z l e a z t e a r eo i n a r r i z ke g o e r aH o r r e z a i n , o . pasarteek onberaren aitazigortzailearen aita eta irudiak eskaintzen dituzte: hariketa es0arrua eta argumentua uztartzen dituen azkenpasartean, J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l ea ika h i l t z a i l e o d u a n at m jokatuarte.Horriesker, neskaren benetako aitak idazleari laguntzen dio, hasierabatean,idazle gizagaixoak azoketako salerosle suminkorraren alabaren ezkongaiat onartuaizateko itxaropen txikiena ez zuenarren.Bi pasarteetan, ere heroi ameslariaren eredua den gaztea erronkari agertz e nd a d i r u d u n a r e n r r e a n . r r o n kh o r r e n n d o E a au o rioaosotxarra izango litzateke, maiteari laguntzeko asmoz, traizioaeta sakrifizioa egitekoprest gaztea guzlegokeen neska egonezean. Pasarte tietan,modulao horretankonpontzen nola da l o r t ua h a ld u e nm u t i l a k m a z t e g a iE r ab e r e a n , e a. horrelaazaltzen kontraesana, da idazleari lana ematen dionazoketako saleroslea idazlearen salbatzaile aitaginarreba eta bihurtzen delako, literatura behe mailakoairuditzenzaionez, hasiera b a t e a nd a z l e aa il a b a r e e s k u a m a t e n z b a d i o i r n e e ere. Neskaren asalduraren bidezkonoontzen da egoera, gizonak eta kastrazioa onartzen duenean. (pasartebatekobesozauritua Bi gorputz-atalek gorpuzgabea) eta bestepasarteko maniki azpimagaia.Argizarizko rratzendute kastrazioaren irudien gizonaeta 0rlacen eskuakfilmetan agertzen da gai hori.Argizarizko irudiengizona beldurrezko gehienen film komikoa (Lubitschen da komedia "irentzaileak" antzera). bertakoemakumeak eta dira. Nosferatu,banpiroa ela Hiru argiakkontaki"tragikoetan", zun o r d e a ,e m a k u m e aa m o r e k ematen munstroaren du aurrean maitalea salbatk z e k o N o l a n a h ir e ,g i z o n aa h u l a k e z a i e z g a i a k . e b n

Caligari doktorearen bulegoa filmakemanzion guai-guztiari: etaez.Agerikoa hasiera da bai..., 20ko hamarkadako fantasiazko alemaniarren film ondarea handia eta30eko estatubatuadela zine r r a k j a r a u n t s i g i nz u e l a 3 0 e k o a m a r k a d a n , e . h 0trasmentes, otros mundos Universal Estudioetan egindako beldurrezko filmek(James Whale, Lewton Edgar Val edo Ulmer Todo comenz con E/ gabinetedel doctor zuzendarienak)40ko eta hamarkadako beltzine que s...,y no. Es evidente existe un zaklfilm noid (0tto Preminger, Lang,Billy Fritz Caligari: g r a nl e g a d o e p e l c u l a s e m a n a a n t s t i c a s Wilder, d al fs Robert Siodmak Curtis edo Bernhardt) d e l o sa o s 0q u ep a s l c i n e s t a d o u n i d e n s e Alemaniako 2 a e zuzendarien eragin argiadute,eta reazineko de losaos Tanto oelculas terror 30. las de espresionismoaren ondorengo estilistikotl i z a d ae n l o sE s t u d i o sn i v e r se n l o sa o s 0 s U al 3 zathartzen dira.Ezziren bakarrik 10eko 20ko eta "izaki" ( d i r i g i d a s rJ a m e W h a l eV a lL e w t oo E d g a r po s , n hamarkadetako zenbait zineko itzuli; esate Ulmerl como cinenegro el baterako, Frankenstein, Drakula, zientzialari eroak lfiln noil de losaos Robert 40 (de 0tto Preminger, Lang, Fritz BillyWilder, edo gizontxoak. Siodmakek Curtis eta R o b e r t i o d m a k u r t iB e r n h a r d tc u s ac i e r a) n Bernhardtek hamarkadaren amaieran eta S oC s 30eko t a m e n tle i n f l u e n cda l o sd i r e c t o r e se m a n e s , 40kohamarkadaren a ie al hasieran zuzendutako zine y s o n c o n s i d e r a dd e s c e n d i e n t e s i l s t i c o s beltzeko protagonistak os est zenbait filmetako amnesiNo koakdirenez, filmed e l e x p r e s i o n i s mio e m a t o g r f i c o . s l o c n Caligari doktorearen bulegoa v u e l v e a l g u n ad e l a s" c r i a t u r a s "e lc i n ed e n d k o F r a n c i t r a u m a t z a td a k a r k i g ug e g o r a . s ua to s y l a sd c a d a sel o s1 0 l o s2 0c o m o r a n k e n s t e i n , Hala argiztapen d F ere, teknikak estilo edo espresioD r c u l ao sc i e n t f i c o sc o s l o sh o m n c u l o s . nistabarik, l, lo o narrazioaren teknikak, flash-backak, k ar V a r i a s e l a sp e l c u l a s c i n en e g r o i r i g i d a s d de d a h o t sa n i t z a k t a e s 0 a r r u o n t a k i z u nd ik a e p o rR o b e r t i o d m a kC u r t i B e r n h a ra f i n a l e s y dt doktorearen bulegoa filmak fantasiazeta S s Caligari d el o s3 0y p r i n c i p i o s l o s4 0s ec e n t r ae np r o de n ko zineak Hollywoodeko erbestera eraman zuten que tagonstas amnsicos remiten traumatizaal ondarearen oinarri. Dena dela. beste hori historia do Francis El gabinete doctorCaligari. de del bat da 0or. q u el a st c n i c ad e i l u m i n a c i o n l P e r om s , s e e s t i l o x p r e s o n i s oal,a st c n i c ad el an a r r a e tn s Amaitzeko, honahemenazken oharra. 20ko y cin,los flash-backs, vocesmltiples los las hamarkadako Alemaniako fantasiazko beldueta gaurkotasun r e l a t o s - m a r q o , e n efs n d a m e n t e lnl e g a d o cui u a rrezko zineak nabaria berriro, du ez queElgabinete doctorCaligariy cinefanhistorikoa del el bakarrik beltzaren zine osDea delako gozamenak zateko t s t i c l l e v a r o n n s i ga s ue x i l i o eH o l l y w o o d . eta beldurrak begiratuak o co o d eta ('o'. g e h i a g o i l u r a t z e g a i t u z t e l a kG . u r e g u n , oa Pero es otrahistoria eso l n

a c e r au n a e l c u lc m i c d et e r r o ( a li g u aq u e , p a r l l am a y o r a l a sc o m e d i a s L u b i t s c h )u e s t r a de de m, "castradoras", a l a sm u j e r ec o m o s mientras en "trgicos" losrelatos como Nosferatu, vampiel roy Lastresluces mujer la cedeanteel monsp s t r u o a r a a l v aa s ua m a d o ;na m b oc a s o s ,i n r e s s e m b a r g o , sh o m b r e s nd b i l ee i n t i l e s .l lo so s E hecho queel hroe Elhombre lasfigude de de rasde ceraseaescritor aade otradimensin. C u a n ds e q u e d a o r m i d p a r e c e l a v a r ss u o d o c e p l u m a o c u a n oh a c e s u ee n f a t i z e lr e m a l, m q l at d e l a c a s t r a c i ne s a d e m u n aa l u s i s d i Y. s n cay sarcstica debate al sobre Autorenfilm,la el que los manbatalla entre escritores pretendan y t e n e r u c a p i t a lu l t u r a l a q u e l l o s s p u e s ta s s c di o para que trabajar el cine, mundo enElhombre un de lasfiguras ceray en Elgabinete doctor de del y Caligari identificado lugares es con baratos p e l i g r o s o s :a e r i a u nc i r c o . y un f

gizonafilmeArgizarizko irudien dirabi kasuetan. ko heroiaidazlea denez. bestedimentsio bat geratzen agertzen Lotan da. denean, sartzen luma gaia duela dirudienez, kastrazioaren nabarmentgain, zenda.Horrez Autorenfilmari buruzko eztabaidaren aioamen sadikoa bezain sarkastikoa da. Hau ondare da, kulturalari nahi eutsi zioten idazleprest en etazinean egiteko lan zeuden idazleen arteko borroka. Mundu hori lekumerke bezain parekaen Argizarizko arriskutsuekin da irudien gizona Caligari filmetan: eta doktorearen bulegoa azoka zirkoa. eta Beste burubatzuk, beste mundu batzuk

apunte. cine El Djenme finalizar un ltimo con y 20 alemn losaos ha de fantsticode terror no actualidad,slo adquirido vezunanotoria otra porla popularidad ni histrica cinenegro pordel por y que ms estemos fascinados elterror el plalo En cer de ser observados.la actualidad,que mucho filosfiinteresa unacaracterstica ms es de alemaca presente la mayora laspelculas en del en nas, y en especial El gabinete doctor la de Me a Caligari. viene la mente reversibilidad por presentadas lasmanifestaciones verdad dela lo que denomin el relato-marco: conanterioridad " l a f a s c i n a c i n rl a a m b i g e d aP o.rm u c h o po d" que piense lahistoria Francis y Jane, la de en se en y uno sabe quin a creel deCesareCaligari, nunca qu porlo quenohayposibilidaddecidir parte de "real" y cules "imaginaria": si es de la historia peligroso; es creemosFrancis,doctor unloco a el quien desquisicreemos doctor, Francs est al es parecer cuestin pero una trivial, toca ciado. Podr "otras mentes": delas elproblema epstemolgco pasara pudiramos loque en si saber sucede qu tengo de la mente otrapersona? pruebas de Ou queexisten El del otrasmentes? gabinete doctor un elemplo unproblede Caligari tambin buen es relacionado ste:el de los con ma ontolgco "otros existo la es mundos". elmundo el que Si en est merainvencin otrapersona, de dnde el yo exterior, desdedndepodra ver que me "interior"incluso el en atrapado el en o encuentro "interior" "interior" otra del de oersona"?

n, b e A l e m a n i a kiom g e h i e n e t ab a i n a a t e z r e f l re e CaIigari dokto aren buIegoa filmean, gon badagoen askoz dainteresgaezaugarri filosofikoagoa Esparru kontakizunak aurkeztutako egiarriena. r e n a d i e r a z p e na l n e r a n z g a r r i t a s u no r k i t dat a ed "bitasunak gogora: sortutako lehen azaldu dudan eta lilura".Francisen Janeren, eta Cesareren pentsatzen historian behin berriro eta Caligariren ez nori Hori badugu inoiz dakigu sinetsi. dela ere, erabakitzerik historiako zat zen den eta. dago ez "irudizkoa". "benetakoa" zen Francisi sineseta e a t e n b a d i o g ud o k t o r e a r o a r r i s k u t s ud a . , sinesten badiogu, Francis dago bera Doktoreari b u r u t ie g i n d G.a r r a n t z grak e kg a i a e l a i r u k a i ib o d d "beste arazo epistemologikoa dien arren, buruen" pertsona liateke beste ukitzen zergertatuko du: zer den ahalizango baten buruan jazotzen jakin daudeNola nik buru batzuk bagenu? dakit beste duenarazo la? Era berean, horrekin zerikusia ere ontologikoaren adibide egokia badaCaligari "bestemunduen" atazoa. doktorearen bulegoa: mundua bestepertsona baten Bizileku dudan hutsabada,kanpoko zeinaldetatik asmakera "barruko edo ikusi izango ahal nuke aldean" beste " b a r r u k o l d e a r e n""b a r r u k o pertsonbaten a a h nag a l d e a n "a r r a p a t u t a o e l a ?

gaietan pentsatzen Film ikustean, bat horrelako paranoikoa liteke psikiaizan eta duenpertsona litzateke. egun, Gaur trikobatean egonbeharko inoiz filosofikoagoa herrikoia dazine ordea. baino (eta batez filere,fantasiazko beldurrezko eta que bulegoa mak).Horrilotuta,Caligari doktorearen estas cuestiones al Quiz aquel se plantee y debera estar film modernoa erabat:Matrix(TheMatrix da sea verunapelcula unparanoico pero Andyeta Larry Wachowski, 1999) eXistenZ edo el es en un psiquitrico, ahora cinepopular (y que filmetako DavidCronenberg, 1999) las ms filosfico nunca enparticular pelculeXistenZ; y de d i k u s l e eik o l a k o r a z o r i g a b ei z a n g o i t u z t e n a k En sentido, gabiEl lasfantsticas terrod. este b e g i k oF r a n c i s t a h a r e nd i l e m al.z a n e r e , e una muy nete doctor del Caligaries pelcula moderprotagonistek film MatrxlThe Francisen antzera, horietako de s na:losespectadorespelculacomo y n no a du i 1999) eXistenZ o d e n - d e n a r k n t o l a t z e n e na k i n a h id u t e . Matrix,Andy Larry Wachowski, (eXistenZ gaiekin zerikuBeste buruen beste eta munduen 19991 sin David Cronenberg, simpatizarn ya y X Chris sia dutenez, Expediente lThe X-files: al dificultad Francissudilema. que, igual con pelculas que losprotagonstas telebistako saioa Blairsoredo tratan Carter, 1993-2002) dedichas 1, (The proiektua BlairWitch quin el queestorganizndolo ginaren Project,Daniel es de averiguar filma Myrick/Eduardo Snchez, interneteko 1999) de todo. Relacionadoslascuestioneslasotras con genituzke, Game y podramos The aipatuahalizango mundos mencionar mentes losotros lThe programas televisin Expediente XTr XlThe G me; DavidFin her, 19961, umanen ikuskizuna a c como de Weir,19981, Memento de ShoWPeter fileqChris 1993-2002) o pelculas internet Carter, lThe Truman Nolan,2000) edo Nola Christopher como proyecto la brujaBlairlTheBlairWitch El de lMemento; izan John Malkovich(Being John Malkovich; rdo hez,999), sin Projct,Daniel e Myrick/Edua Snc 1 gabe. 1999) filmak ahaztu Spike Jonze, como Game(The Game; olvidarnospelculas The de

David Fincher, 1996), show de Truman E/ lThe Truman Show, Peter Weir, 19981,Memento Nolan,2000)o Cmo ser lMenento: Christopher John Malkovich (Being John Malkovich; Spike Jonze.1999). paralelos y Dichos entrelaspelculas actuales las delcinefantstico alemn losaos20mesugiede renla idea queesla escenografa de expresionista la "Dr. quenossigue pero interesando, que Caligari & planteCo." tienen mensaje un filosfico al menos o plenamente an problemas filosficos vigentes la en preguntarse podemos eradigital. necesario Es cmo creeren lo queven nuestros ojoscuando teneno mos certeza epistemolgica, es, cuandono esto "lo "cmo" podemos unificar que"sabemos con lo y sabemos, cuando carecemos adems seguride dad ontolgica, decir, concepcin nuestra es la de existencia comounanica secuencia esoacio-temporal. ser llegara las Caligari a Podra queel doctor que mismas conclusiones Heidegger, obraE/ cuya ser y el tiempo,su obra maestra, versa sobre la incertidumbre ontolgica, 1923, en slocuatroaos despusdel estrenode El gabinetedel doctor Caligarl! se e r 0 u c o n c l u s i o n e s p u e d e n x t r a e d e t o d o pensarque las pelculas esto?Ouizpodramos p s i c o l g i c a s t u a l e s ,o n t o d a ss u s s i m i l i t u d e s ac c con el cinefantstico alemn los aos20,prode Vectanuna sombraoscurasobre el estadode p p n u e s t r a r o p i a l m a0 p o d r a m oa m b i n l a n t e a . ts a r n o s u ee l c i n eh a a l c a n z a do o rf i n l a m a d u r e z o o para ensearnos vivir en la incertisuficiente a s y d u m b r eq u e p o d e m o d i s f r u t alr a m b i g e d a d : a l a f a s c i n a r n oc o n l a r e v e r s i b i l i d a d , l u g a rd e s en volvernos locos a causasuya.En este caso,el p c i n ea c t u a lm a r c a d o o ru n e s c e p t i c i s m o i s t , ep micoy unaincertidumbre ontolgica, logranest do lo oue cine fantstico alemnno oretenda j: p e r oq u ei g u a l m e n ae c a n z u g a ru n p a p ee n l a l tl modernizacin, slode nuestro no estilo, nuesde trastendencias la modao de nuestra en subjetivipensamiendad actante, sinotambin nuestro de to filosfico. Parala consecucin eseobletivo, de m e n o sd e u n s i g l o e s u n p e r i o d o n s u f i c i e n t e . i Pelculascomo E/ gabinete del doctor Caligari, c o n s i d e r a d a sn s u d a t r a b a j o s s c a n d a l o s o s e e producto mentesretorcidas, de formanpartede n u e s t r ac u l t u r ac o m ny g l o b a l ,s o n c l s i c o s modernos lo quees lo mismo, o, espejos nuesde trapropia odernidad. m

G a u r e g u n g o i l m e n e t a 2 0 k oh a m a r k a d a k o f A l e m a n i a k oa n t a s i a z k o i n e k of i l m e n a r t e k o f z a n t z e k o t a s u n a k n t u a nh a r t u t a , r a i n d i ke r e ko o e s z e n o g r a f ie s p r e s i o n i s t ia t e r e s g a r r i g e r a n a "Caligari t a t z e n a i g u l a k o a n g o .D e n ad e l a , z na " d o k t o r e a k g a i n e r a k o e km e z uf i l o s o f i k o a & d u t e ,e d oa r o d i g i t a l e ae r a b a it n d a r r e ad a u n n d e n a r a z of i l o s o f i k o aa z a l t z e n i t u z t eb e h i n t k d , z a t .G e u r e u r u a rg a l d e t u e h a d i o g u e r g a t i k b i b r z s i n e s t e n u g u ng u r e b e g i e ki k u s t e n u t e n a , d d z i u r t a s u e p i s t e m o l o g i k oe zkd u g u n e a n ,a u n ri h "zer" "nola" da, dakigun ta e dakigun ztartzeu r i k e z d u g u n e a n ;t a s e g u r t a s uo n t o l o g i k o r i k e n e r e e z d u g u n e a n ,a u d a , g u r ei z a e r a s p a z i o h e d e n b o r as e k u e n t z i a a k a r r ad e l a u l e r t z e ne z b dugunean. Caligari doktorearen bulegoa e s t r e n a t z e n e t i k a u u r t e b a k a r r i kg a r oz i r e u l i l n e a n , 1 9 2 3 a n ,e i d e g g e r e(k z a k i a t a d e n b o r a H e m a i s ul a n a k z a l a n t z a n t o l o g i k o a u h i z p i d e ) o d a t e r a t a k oo n d o r i o b e r b e r e t a r a r i t s i o t e z e n i C a l i g a rd o k t o r e a ? i Z e r o n d o r i o t e r aa h a ld i t u g u ? 0 k oh a m a r k a a 2 d a k oA l e m a n i a kfo n t a s i a z kz i n e a r e k ia n t z e a o n k o t a s u nh a n d i a kd i t u z t e l ak o n t u a nh a r t u t a , p e n t s a e n e z a k g a u r e g u n g o i l mp s i k o l o g i k o g e f n e k i t z a l i l u n ap r o i e k t a t z ed u t e l ag u r e a r i m a n g e b e r t a n B e s t e l ap e n t s a e n e z a kz i n e a k a l a n . , z t z a n b i z i t z e n r a k a s t e k o e s t e k oh e l d u t a s u n a i b e r d i e t s d u e l aa z k e n e a nb i t a s u n a g o z a t ue t a i : z a l d e r a n z g a r r i t a s u niau r a t u h a lg a i t u , o r r e n l lk a h o n d o r i o e r o t ub e h a r r e a n . a s u o n e t a nh o r r e z K h . l a k oa s m o r i k z b a z u e n r e .A l e m a n i a kfo n t a e e a s i a z k o i n e a ko r t uz u e n al o r t z e n r i d a e s z e o t i z l a zismo epistemikoa ta zalantza ntologikoa e o e z a u g a r rd i t u e n g a u r e g u n g oz i n e a :z e r e s a n i h a n d i a z a nz u e ng u r e e s t i l o ag u r em o d aj o e i , r a k , g u r e s u b j e k t i b o t a s u n i n t z a i l ee d o g u r e ek a i o e n t s a m e n dfu l o s o f i k o a e r r i t z e k o r d u a n . b H e l b u r u o r i l o r t z e k om e n d eb a t e t i k e h e r a k o h , b e p e ae z d a n a h i k o aB e r eg a r a i a n u r um a l t z u . b r r e ks o r t u t a k o n e s k a n d a l a g a r r iz ik e l ae s a n la ar bazuten ere, Caligari doktorearen bulegoa g b e z a l a kfo l m a k u r ek u l t u r a r k i d e a r ee t a g l o i e n b a l a r e n s a g ad i r a g a u re g u n . l a s i k m o d e r o i K o n o a k d i r a e d o ,b e s t e l a s a n d a g u r e m o d e r n o e , t a s u n a r ein p i l u ad i r a . s k

" M e t r o p o l i sD. "

Nons
"Notes 1. Kracauer. Segfried: Hslory the 0erman on the planned ot F|m". Apndice unacarta EruinPanofsky. lechal6 de octua a de bre de 1942.En Breidecker, Volker {ed): Kracauer-Panofsky grefwechsel -1966. l94l Akademe-Verlag. 1996. Eerln, Pgina 17. 2. Ktacauet,Siegfried: FromCaligarito Hlfler Prnceton Unversity Press. Prnceton, 1947. 3. Kurtz, Rudolf: Expressonisnus Filn.Verlag Lichtbildbhne. und der Berln, 1926. Pgna 46. "Literary 4. Parauna visinglobal(en ingls), vaseKaes, Anton: lntellectuals the Cnema: Kno-Debatte", New Gernan and The en C,rquen040.Wnter. 1987. Pginas 7-34. "ooppelgengerbilder 5. Seeber, Guido: im Film", DeKnotechnk en l9l9/1. Pginas l2-17 [171. Vasetambn Seeber, Gudo: Oer por frckfiln.Be(lin,1929. Revsado SergeiEsenstein Close-Up. en Mayode 1929. "fhe 6. Tyberg, Caspar: Faces Stellan Bye",en Elsaesser. of Thomas led.l: A SecondLte: Geman Cnema's FrstDecrde.Amsterdam [rniversity Press. Amsterdam, Pginas 1996. 151-159. "0r. 7. lhompson. Kristin: Calgar attheFols 8rgeres", Budd, on M. of ButgrsUniversty Press.New led.l fhe Cabnet Dr. Calgar. grunswck. 1990. Pginas 139-156. 8. Frtz Lang defendi incondiconalmente drectores, sufaceI los en "Ktsch, ta de artistas cne. Vase: del Senaton, Kultur Film", und en Gehler,Fred; Kasten,Ullrich led.l: Frtz Lang: Die Stinne von Metropols. Henschel. Eerln, 1990. Pgnas 202-206. 9. Conrelacin las ct8s Hans a de Janowu, Hermann Warmv Erich Pommer. los vanse siguentes libros: Kracauer, From Siegfred: Cdligar to Hitler. A Psychological History of the Geman Film. Prnceton Press. University Princeton, (edicin 1947 espaola: 0e Caligari Hitler. Una hstoila psicolgca del cine alenn. Paids. (ed.): Barcelona/Buenos 1985). Aires, Pgnas 6l-72.Kaul, Walter Caliga und der Caligarsnus. Stiftung DeutscheKnemathek. Berln, 1970.Robinson, Davd:The Cabinetot 0L Caliga.BFl Classics. Londres,1996. Informacin reciente puede ms se encontrar en Eelach, Helga; Bock,H. M. (eds.): Cabnet Doktor Das des Calgar. Edilion text + kritk.Munch,1997; ouaresma, Leonardo: "Wer war Alland? fexte desCalgari", Frankfurter, De en Bernhard des Ptomedia. led.l. Carl Mayer. ln Spegelkabneft DoktorCalgari. Vena, 1997. Pgnas 99-118. y 10.Sobrela conexin entreel cine expresonsta alemn el cne negro, vaseSpicer. Andrew: FilmNoir.Longman. Londres, 2002.

0HnRnnr
"Notes L K r a c a u e rS i e q f r i e d : , on the planned story f the H o German Film". EMn Panofskyri l942ko urraren l6an datztako g u t u n a r e n r a n s k i n aB r e d e c k e r e V , l k e r( e d ) :K r a c a u e r e . no Panofsky8relwechsell94l -1966. Akademie-Verlag. Berlin, 1996.1orrialdea. 7. 2. Ktacauer, Segfried: F/om Caligar Hltler Princeton to University Press. Princeton, 1947. Rudolfi 3. Kurtz, Expressionsmus Film. und Verlag Lichtbildbhne. der Berlin, 1926. orrialdea. 46. (ngelesezl, Kaes,Anton:"Literary 4. lkuspeq orokorrerako ikus lntellectuals the Cinema: Kno-Debatte", and The in New Gernan Crtique, 2k. 40. Winter,1987. 7-34orraldeak. "Doppelgngerblder 5. Seeber, Gudo: m F|m", oie Kinotechnk in l9l9/1.12-17. onialdea. ikus Guido: Der [17].Eraberean, Seeber, frcktiln.Betlin,1929. SergeiEsenstenek Close-Up-en berrikusia. l929ko maistza. "lhe 6. Tyberg, Faces Stellan Caspar: of Rye", Elsaesser, n Thomas led.l: A SecondLile: GermanCnema's Frst Decade. Amsterdam Press. Amslerdam, l5l-159 Universty 1996. orldak. "Dr. 7. Thompson, Kristin: C8lgari the Folis at Bergsres", Budd, n M. of University Press.New lgd.l The Cabnet Dr. CaligariRutgers Brunswick. 139-156 1990. odaldeak 8. Fritz Langek leialtasunez defendatu zituen zuzendarak, zneko eta "Ktsch, artistatzst hartzen ztuen. lkus: Senation, Kultur undFilm", in Gehler, Fred;Kasten,Ullrchled.l: FritzLang:Die Stmmevon Metropolis. Henschel. Berln, 1990. 202-206 orrialdeak. g. HansJanowits, Hermann Warm eta ErichPommeren aipamene dagokienez, honako ikus liburuhauek; Kracauer, Siegfried: From Caligail to Htler A PsychologcalHstory of the German Flm. (Espainako Princeton Press.Princeton. Universty 1947 edizioa'. 0e Caligail a Htler.Una hstorapsicolgicadel cnealenn. Paids. Bartzelona/Buenos 1985). Aires. 61-72 oraldeak. Walter Kaul, {ed.): Caligarund der Caligarsnus. Stiftung DeutscheKnemathek. 1970.Robinson, 8eln, oavd: The Cabinetof 0L Calgar. BFI Classcs. Londres, Hemen 1996. aurktu da informaz0 ahal berrena: Eelach, Helga; Bock.H. M. {eds.): DasCabinet 1oktot Calgari. des "Wer Editon + kritk. teK Munch. l9g7; Ouaresna, Leonardo: war (ed.): Alland? fexte desCaligari", Frankfurter, Die in Bernhard Carl Mayer. lm Spiegelkabnett des Doktot Calgari.Pronedia. Yiena, 1997. l8 orrialdeak. 99-l 10. Alemaniako esDresionistarenzine zne eta beltzaren loturar arleko dagokonez, Spcet, ikus Andtew: Filn Nor.Longman. Londres, 2002.

BrsLroe Rin
M.W: 20 ansde cinena allenand 1913-1933. Pars,Centre National d'Anet de Culture Georges Pompidou, 1978. M.W.: Fnestu,tsc. Monstreuil-sus-Mer, Cahers CinemaCnmateque du FranCase, 1958. / HENBI ALIUN:,es unreres Des0nbres. Pars. Edtions, et F 1987. (ED.): FmNcrs CouRraDE; VEYRTER Cmema HENil Epressonniste Pars, 1984. LonEH. ElsNEn: pantalla La denonaca. l\4adrid, 1988 Ctedra, J0HN K0BAU 6reatF,7n Stlls the GornanSlertfa. of Nueva York,Dover Publications.'1981 SIGFRIED KRAXAUEB: 0e Caligari Hitler.Barcelona, a Paids. 1955. FnEDrRlcW Ie GeatGerman 0r: Flms.Nueva Jersey, Press.'1986. Citadel

RAMA PnoG

r [a segunda do unos ms sesin comnzar minubs tdesnolcaso quola restaurada superior lm minubs. sea a de duracin la copia hasikoda, zahaerritako baukberanduago Biganen saio mnu lO bada. kopiaren iraupena minutfikgorakoa

fr

t!

J UCVCS

t4-11-2002

1 8 : 0H o n n s 0

Osteguna

2002-11-14

1 8:00rnn

Lamueca (Die uppe.1919I P

Panpina (Die uppe.1919) P

Hanns Hoffmann, H Lubitsch; E.T.A. G.: . G D . : E r n s tL u b i t s c h ; . :E . T . AH o f f m a n n ,a n n s Z.:Ernst r; , t h, A.E. Krly,ErnstLubitsch, Willner;F.:Theodor K r l yE r n sL u b i t s cA . E .W i l l n e A . :T h e o d o r . e K t l D S p a r k u h K u r t W a s c h n e c k.;: J o s e f i n e o r a , S p a r k u h l ,u rW a s c h n e clk:;J o s e f i nD o r a , l, K r, r M V i c t o r J a n s o n ,M a r g a K h l e r ,M a x K r o n e r t V i c t oJ a n s o n , a r g a h l e M a xK r o n e r t Z/ ; 0, G d R d L a p i t s k0,s s i 0 w a l d aG e r h a r d i t t e r b a nB /;N . L a p t s k is s iO w a l d a , e r h a rR i t t e r b a n d B . i , n ua Ba eta V e r s i n r i g i n a c o n S u b t i t u l oe n E s p a o l J atorrizko rtsioa Azpititul k Gaztelaiaz s 0 l (JBAG} (VOSE}
LAMUECA

Prprrn a, u bar i 0 s a b aC h a n t e r e l l e k o oa b e r a t sp o z i k z t e , a n e k o ,L a n c e l o t e z k o n db e h a r rd a u k a ,a h i z t a k u eg be r H e m a k u m e e n l d ud e n . i l a i u s e k i n d a k o a n t a m a nn a t u r a l e p o n p i nb a t e k ie z k o n t z e n a ka rat o s a i a t u kd a .G a i z k i - u l eb t u e n n d o r i o z , o ka H i l a r i u s e na b a s s i r e k ie z k o n d u d o . al 0 n M a i t a s u n a s k u b r i t ud u . de ko l e L u b i s t c h Ak e r i k a r a i g r a tb a i n oe h e n g i n em em u p ii e da z u e n r o d u k zbo ih a u , t am a i s u l a n a , j e n i o a b e t i d a nbk r e i l mg u z t i e t a k u t u n e n t k o ie f irokritika zathartua. Fantasian gizartearen eta ko n i k o a n i n a r r i t u t a a o ad a .D a g o e n ea r g ie t a o lkn "Lubistch g a r ba n t z e m a nd u g u e r e s t i l o a , i go b e i"z e n e k oa l , g i a . z o h i k o d ik e l a - e t a ae E ar ukitua di di s ak o s p e t s u a kr e n e k u e n t z ih o n a k o a kr a : j a, a o i n o r d e k o a h oh a r r a p a r i e no k a e rn a h a s g a en a r r i k o k a s t u i k i a r e ne t ap a n p i ne m a k u m e i n a k b i h u r t z e a r eb e s t e ab e s t e . na,

d P a r a a t i s f a c e rs ut 0 ,e l r i c ob a r n e a s a oe q C h a n t e r e lLe ,n c e l t i t n e u ec a s a r s e ,p e s a r la q sr d a d e lm i e d o u et i e n e l a sm u e r eT . a t a e n a c a s a r s c o n u n am u e cd et a m a o a t u r a l e da f a b r i c a dp o rH i l a r i uC.o m o o n s e c u e n c ie a s c s, u ne q u v o c e s c o n0 s s i l,a h i j ad e H i l a r i uc o n o, . el o u i e n e c a s a D e s c u b r ea m o r . s an L u b i s t c e f e c t u e s t a u r o sp r o d u c c i n t e s h, c a d c s, d e e m i g r aa N o r t e a m r iy a et r a t a e u n a r si a m a c o b r a a e s t rq u ee l g e n i o o n s i d e r e m p rl e se p r e f e r i dd et o d a s u sp e l c u l aS . t r a t a eu n a d s r t r a b a j o a s a d e nl af a n t a s y e n l a c r t i c ia a b o y e n i c ad e l a s o c i e d a d o n d e a s e p e r c i bc l a r a , "toque Lubistch". r n e n ts u e s t i l o ,l l l a m a d o e e s o S e c u e n c i f a m o s ap o rl o i n s l i ts o nl a sd e as l a sb o c a s a p a c ed el o sh e r e d e r ols ,d e l a r s u a ap ie r e q u e o r e n d dz c o n d u c tta r b a d o l a c o n v r l r s i d e l a m u e ce n m u e r . n a

 z (J
il

U u-

Jueves

14-11-2002

20:00 Honns

Osteguna

2002-11-14 20:00rrn

EI Golem ( D e r o l e m .9 2 0 ) G 1 D . :P a uW e g e n eC,a r B o e s eG . : e n r iG a l e e n , l r l ; H k G u s t aM e y r i n k ,a uW e g e n e F;. K a rF r e u n d:; v P l r : l l P a uW e g e n eA, b e rS t e i n r c L y d a l rl t k, S a l m o n o vE r,n sD e u t s c h ,a n s t r m , a x a t H S M K r o n e rP;r .P a uD a v i d s o B ; N . V 0 S E ) t : l n/ ( ErGor B a j o l r e i n a dd e R o d o l flo d e H a u s b u r g o , e o l el r a b i n o o e w av i d a u n ac r i a t u rd ea r c i l l a L d a a g r a c i a a l a p a l a b rp r o f e r i dp o rA s t a r o t h s a a y e n c e r r a d a u n ae s t r e l lfa. j a ds o b r e l p e c h o en i a e d e lr o b o tP e r o l G o l e m e c o n v i e r t e s u p r o . e s en p i oa m o s e m b r a n d ou e r t e d e s t r u c c i h a s t a y , m n q u et o m ae ns u sb r a z o s ,n u n g e s t o et e r n u r a , e d q , a u n ac h i c a u e p a r a u g a rl,e q u i t a ue s t r e l l a . s i y pr t C a e s e r o m p e . l a r s i m o e c e d e nde l C F r a n k e n s t e ieJ a m e s h a l e . d n W L am e j ov e r s i d e l a c l e b r e y e n dq u e a m r n le a t b i n n s p i r u nf a m o s o b r o e G u s t a v e e y r i n k . i li d M v n U n a e r s i a n t e r i od e 1 9 1 4 ,i r i g i dp o r r, d a y W e g e n e r G a l e ee i n t e r p r e t a d a re l l o s i s po n m m o s m o s t r a b a r o b otto t a l m e n ee a m o r a d o , al tn d e l a h i j ad es ud u e 0 , p e r e c a l c a e r e la l t o y d y d e u n at o r r eE la c t o r d i r e c t oa l e m P a u l . r n (1 W e g e n e r 8 7 4 - 1 9f4 8 ) n ad e l a sg r a n d e s u eu f i g u r a d e lc i n e x p r e s i o n i s tla m n s e a e

Golema (DeGolem. 20) r 19 Z . : P a u l e g e n eC,a r B o e s e ; . : e n r i G a l e e n , W r l G H k G u s t aM e y r i n k , a uW e g e n eA;. :K a r F r e u n d ; v P l r l l : P a uW e g e n eA,l b e rS t e i n r cL y d a l r t k, S a l m o n o v ar,n sD e u t s c h ,a n s t r m , a x E t H S M K r o n e r t ; P ra:u D a v i d s oZ /;8 .( J B A G ) P. l n GoLtr H a u s b u r g oR o f o l flo. a r e n r r e g e t z a p e a n , k l e L o e w r r a b i n o a k z t i n e z ik o kb a ts o r t u k d u e bu za i o A s t a r o t h e k a n d a ke t ar o b o t a r e n p a r r e a n pa s o d a g o e in a r r e ag o r d e t a k o t z a eis k e r . o l e m a , z n hi r G b a i n an a g u s i i h u r t u k o ,e t ah e r i o t ze t ah o n , b da a d a m e ne r a g i n gd i t u h a r i k t a , a m u r t a s u n a a o , e s erakutsiz, jolasteko eta asmoz, besoetan neskato bathartu, neskatoak eta izarra kentzen arte. dion J a u se t aa p u r t u g i n g o a .A r g ie t ag a r b i , i e d J a m e s h a l e r eF r a n k e n s t e i n e nr e n d a rda . W n aur i Gustave Meyrinken liburu ospetsu baten inspirazio-iturri izan legenda ere zen ospetsuaren bertsiorik onena Aurretiaz izan beste da. ere zen bert'l914koa, s i ob a t , W e g e n e rt aG a l e e n e u z e n d u e zk etaberaiek interpretatua; bertsio horretan, robota e r a b a t a i t e m i n d u ea o en a g u s i a r a ln b a r e m zt g n ea goiko kin,etadorre baten aldetik erorita zen. hil (r 48 P a uW e g e n e 1 8 7 4 - 1 9a k t)o r e t az u z e n d a r i l a l e m a n i a zri a e me s 0 r e s i o n ia lte m a n i a r r a r e n r n a s a p e r t s o n a a ra k d i e n e t a kz a n e n . h in i o az

v 2 !
H .

ij E

Vienes r

15-11-2002

1 8 : 0H o n n s 0

0stirala

2002-11-15

18:00rr

Lastresluces (Der de 0d.1921) T M

Iru argtaK ( D e r d e o d1 9 2 1 ) T . M

Z . :F r i t z a n g , h e a o nH a r b o u ; . F r i t z a n g , L T v L D . :F r i t z a n gT h e a o nH a r b o u ; . : r i t z a n g , L , v G F L G : T h e a o nH a r b o u ; . :B r u n o o n d iE r i c h v M M , T h e a o nH a r b o u ; . :B r u n o o n d iE r i c h v M M , B l N i t z s c h a m a n n ,r r m a n n a l f r a nB r u n o i m m , N i t z s c h a m aH n , r m a n na a l f r a n kr,u n ol m m , He ner S Sa k, T F r i t z r n o a g n e l .;:L i lD a g o v e r ,a l t e r A W W Fritz l.: Walter r ArnoWagner; LilDagover, B lf B K G e J a n s s e n ,e r n h a r do e t z k R,u d o l f l e i n - R o g g e ,J a n s s e n ,e r n h a r do e t z k R,u d o K l e i n - R o g g e , G e P P : P H a n s t e r n b e rE r i c h a b s tP r .E r i c h o m m e r ; H a n s t e r n b e rE r,i c h a b s t ; r .E r i c h o m m e r ; ; : P S g S g, P ( Z / 8 .( J B A G ) B/N. VOSE} LstnsLucs H l n un G r a r

y r e f d en e 0 c t a v o i l mm u d o p r i m e g r a n x i t o e L a n g , Z o r t z i g a r r f i l mm u t u a t aL a n g eln h e n e n g o F h L a s e g u rs u r e p u t a c i o m o r a n r e a d o r . 0 b r aa r r a k a s ha n d i a .i l m o n e k a n g esko r t z a i l e cn g c ta i . r e f e r e n c da le x p r e s i o n i sa l e m n ,e s p e r t g i s a u e nz e n a e r m a tz u e nE s p r e s i o n i s m o ie d z b u mo l ko d l a v o c a c i c i n e m a t o g r f i e L u i s u u e l . dca B a l e m a n i a r r a r e ne f e r e n t z i a za n a a e t a err n L u i sB u u e l e n k a z iz i n e m a t o g r a f i p oz t u bo o ki a L a sr e f e r e n c i p isc t r i c a s nt a nv a r i a d a s a so l t c o m ol a sl i t e r a r i aC:a r S p i t z w e g ,r i e d r i c h , s l F z u e nE r r e f e r e n t z i a t o r i k o aik e r a r i o a k . o k B c k l i n , u r e r o , r n e w a lR e m b r a n e t c . d , b e z a i n s k o t a r i k od ik a : a r S p i t z w e g , a ar C l D G d, D L o t t e i s n ed e s c u b r l o so r g e n ed e lf i l me n s F r i e d r i c h c k l i n ,u r e r o , r n e w a l d , B G E r i E k o e l e s p r i td e l a sb a l a d a s e n e s a s m n t i c a s , R e m b r a n d tt,a b L o t t e i s n e r r eV i,e n a kb a l a vi ro e . u pu e n u n c u e n t o e A n d e r s ev e n o t r od e l o sh e r - d a e r r o m a n t i k o e n i r i t u aA n d e r s e n ie n i n n esp n, d i r n a n oG r i m m . s b a t e a e t aG r i m n a i e n e s t eo u i n a t e a d e s n a b b n j k u b r i t z u e ni l mh o n e na t o r r i a . u f

.H

z (J

f u
u-

Viernes

15-1 -2002 I

20:00 Honns

0stirala

2002-11-15

20:00rn

Sombras ( S c h a t t e n - e N h t l i c e Ha l l u z i n a t i o9 2 3 ) ine c h 1n . D . : r t h u R o b i s o G;. : r t h u R o b i s o R,u d o l f A r n A r n F ;: z S c h n e i d e r. F r i t A r n o a g n e r . :A l e x a n d e r W l; Max Granach. Glstorff, Herder, Lilli Rudolf Klein-Rogge, Kortner; (V0SE) Fritz B/N. So[gRs E ne s t e i l ml a a m b i g e d a d l a ss o m b r am a n i f de s f i e s t a n ai n s p i r a c i rn u d i a n e l:p e q u e iou u f e a l s i o n i s t a ,s c a m o t e a nl d os o m b r a a , r e a s as e sb l e s c l u s ad e l o sd e s e o s s u b c o n s c i e n t e s o s s de od p qu rs e s t o s e r s o n a j ee c h a z a d o s ed e r e p e n ts e e p o n e n r e a c c i o n s irg u i e n d o f a n t a s s e c r e a a su a ps a t a .F a n t a s m a g o rea a d d e s i g n i f i c a c i a s l n: pasaieramente vivos, sombras sustituyen a los quese convierten durante estelapso tiempo de e n l o se s p e c t a d o ra b o c a d o su nd e s t n o es a v c a d a e zm sa l u c i n a n tp r,e c i p i t a d o ,u e s ta l e op o reta rdando comienzo. del

Itzalak (Schatten-einechtlic Halluzination. N he 1923) Z.:Arthur Robison; Arthur G.: Robison, Rudolf Schneider; Fritz A.: ArnoWagner; Alexander l.: Granach, Glstorff, Herder, Max Lilli Rudolf Klein-Rogge, Kortner; (JBAG) Fritz Z/8. lrznnr F i l m o n e t a nt,z a l e n n b i g u o t a s u nn s p i r a z i o h i a i ak f r e u d i a n o a i e r a z t e n :i l u s i o n i sttx i k a k , ad a du g pe itza k desa er a(aziz, la baztertutako rtson a a g n h o r i e n u z t i ed e s i o u b k o n t z e n t e ee a k r e s at n i pe ok k i k od i t ue t ab a t - b a t e a n r t s o n a e r r e a k z i o n a t ue g i n g o u t eb e r e n a n t a s i s e k r e t u a r i d f a go a . fn it l ar r a i k iE s a n a h i ea n t a s m a r i a s t u n a : z a l e kb i z i d u n a k d e z k a t u k ot u z t a l d ib a t e r a k o . or di e g T a r t e o r r e t a n ,e r oe t ah a r r i g a r r i a g o ai,n a h ar g o a , a s i e r a k o t a r d a n d o a rk o n t r a k o a g o a h re en d e np a t u a i z i k o u t e n k u s l e i h u r t u kd i r a b d i b o biziuna . d k

S ado b S ado b

l6-1r-2002 16-1 t-2002

I 8:00 HoRAs 20:00 Hons

Larunbata Larunbata

2002-11-16 1-16 2002-1

18:00nru 20:00nru

Bampiroa Nosferatu, Nosferatu, Vampiro el u S ( N o s f e r a tE i.n e y m p h o nd e sG r a u e n s . 1 9 2 1 ) ( N o s f e r a tE i.n e y m p h o nde sG r a u e nls .2 l ) u S 9 ie i F F G H k D . : i l h e l m .M u r n a u ; . : e n r i G a l e e n ;. : W A K G n t h e r r a m plf.;:M a xS c h r e c k ,l e x a n d e r m G v G r a n a c h ,u s t av o nW a n g e n h e iG r,e t a Pr.: H. Ruth Georg Schnell, Landshoff; Schrder, G E n r i c o i e c k m aA l,b i n r a u;;8 / N .( V 0 S E ) D n VAMPTRo NosreRnru, EL A F G H k Z . ;W i l h e l m M u r n a u ; , : e n r iG a l e e n ;. : A K G n t h e rr a m plf.;:M a xS c h r e c k ,l e x a n d e r m G r a n a c h ,u s t av o nW a n g e n h e iG r,e t a G v Pr.: H. Ruth Schrder, Georg Schnell, Landshoff; G ; . E n r i c o i e c k m aA l,b i n r a uZ / B ( J B A G ) D n Nosrnnru, Bnlprno

D egokitzaeratu Bram Stokerrenrakularen S r A d a o t a c i n lD r c u ld e B r a m t o k en,oa c r e - Nosf de a pena baina dagokreditatuta por eskubideen da, ez de Nosferatu es ditado razones derechos, zi oi di a. es de u n ad e l a s5 o 6 p e l c u l a s e n c i a l e s l a h i s t o - a r r a z o i a kr e l a - e tN o s f e r a t un e m a r e nn a a zalantzarik 5 bat l c l r i ad e lc i n e s i nd u d aa p e l c u lm u d a a p i t aE.n rrizko edo6 filmetako da,inolako , g a b ef,i l mm u t u r ih a n d i e nZ i.n e m a ki r a u e n d k a sobre se tantoqueel cineexista, volver joko para aztertu eta Nosferatura dugu, e Ejemplo bitartean, Nosferatu estudiarlanterpretarla. jaso y zinema eta interpretatzeko. berean Aldi este de cinea la vezculto popular, filmesten herrikoiaren adibidea etazinemaren da fu de d e l o r i g e n e u n ac o r r i e n t e n d a m e n t a l lc i n e : loera qu morbositatekoareoinarrian filmhau: dago rn s d l a d e l a m o r b o s i d a d ,ee n g e n d r au a e r i e e baten joera maisulan sortu ditu na.Film horrek zenbait del maestras lo largo todala historia a de obras historian zehar. zinemaren cine. H i m oa de Esun ooema metafsico el cuallasfuerzas la P o e m a e t a f i s i kd a .B e r t a n , e r i o r e n d a r r e k en guztiak borroka indar erakarriko dituzte, hacia ellas a biziaren Muerte tienen vocacin atraer de manikeismorik hartuko en deskriozioan 0arte todas fuerzas lavidasnquentervengan horren las de in a . ti lucha ningn maniquesmo. e zd u e n r r e nN o s f e r a zun e m a r ek u s m o l d e la descripcin esta de artea lekuko zinema da: erabateko del zehatz baten testimonia concepcin cine una Nosferatu y de que eta doana, de da,betiaurrerantz handituz total nocesar progresar como arte Murnauren guztlaren lan bitartez. de a travs todala obra Murnau. de amplificarse

J ueves

21-11-2002

18:00 Honns

Osteguna

2002-11-21

18:00rn

Lasmanosde 0rlac ( 0 r l a cH n d e . 1 9 2 5 1 s D . :R o b e r t i e n eG . : o u i s e r zM a u r i c e W ; L N , R e n a r d ;. H a n s n d r o s c h iG , n t h e rr a m plf.;: F : A n K Conrad Veidt, Alexandra Sorina, Kortner, Fritz Carmen Cartellieri, Strassny, Askonas; Fri Paul ( B/N. VOSE) Lnsunos ORrAc DE A pesar un prembulo de bastante fantstico, es unapelcula todorealista. notable la ante Es en medida quelo fantstico se desliza en no entre losobjetos quese concretiza loselesino en m e n t oq u ep u e d ei l m a u n ac m a r a . o n r a d s f r C Veidt sabido ha expresar bienlossentimuy que mientos debeexperimentar hombre para un q u i e n u sm a n o n o s o nm sq u eu n ac o s a s s extraa. D i r i g i dp o rR o b e r t i e n e q u i e n e l e d e b e a a W a s l e h i p e r f a m o" E lg a b i n e td e ld o c t oC a l i g a ry " sa r i, contrariamente ltima, preocupa la a sta se de sicologa 0rlacmsquede losefectos de expres i o n i s t aF u e r i g e n e d o sr e m a k e u : ad e s. o d sn (1935)otrade Edmond y KarlFreund T . G r v i l l e ( 1 9 6 0 )o m o e a b u n d a n t ie s l u e n a s c , d nf pelculas terror ciasen posteriores de

0rlaceneskuak ( 0 r l a c s n d e .9 2 5 ) H 1 Z.:Robert Wiene; Louis G.: Nerz, Maurice R e n a r d ;. :H a n s n d r o s c h iG n t h e rr a m p l . : A A n, K f; Conrad Veidt, Alexandra Sorina, Kortner, Fritz Carmen Cartellieri, Strassny, Askonas; Fritz Paul Z/8.(JBAG} 0nncru esxunr Sarrera fantastiko samarra daukan arren, film errealista batez Aipagarria bai;izan da ere. da, ere, fantastikoa horiezdaobjektuen den artean nahasten, ezpada kamera batek filmatu ditzakeen oblektuetan zehazten Conrad da. Veidtek oso jakin ondo izan eskuak du zerbait arraro direla sentitzen gizon duen batek bide biz dituen sentimenduak adierazten. Robert Wiendazuzendaria. Robert Wienda,era "Caligari berean, doktorearen kabinetea" ospetsu baino ospetsuagoaren zuzendaria Azken ere. horretan psikoloezbezala, honetan film 0rlacen giaz arduratuko gehiago, da efektu espresionistez baino. remake dira: Bi egin bata, Freundena Karl (1935), bestea, (1960). eta Edmond Grvillerena T. Eraberean, eragin handia duondoren izan egindako beldurrezko flmetan.

a H

Ju e v e s

21-11-2002

Honrs 20:00

0stegna u Fausto (Faust. I 926)

2002-11-21

20:00rnr

Fausto (Faust.1926)

F P E D . :W i l h e l m M u r n a u ; . : r i c h o m m eG;u i n : Z . : i l h e l m .M u r n a uP . E r i c h o m m eG;u i n : P r W F ; : P r J o h a n n o l f g a n g ,o e t h eH a n sK y s e rF . :C a r l J o h a n W o l f g a n G,o e t h e , a n s y s e r ; . :C a r l W G , ; n g H K A H o f f m a nl ; : E r i cB a r c l a yH a n sB r a u s e w e t t e rH o f f m a ln ;E r i c a r c l a y , a n s r a u s e w e t t e r , . , , .: B H B W i l l i a m i e t e r l G, s t a k m a n , e r n eF u e t t e r e r ;W i l l i a m i e t e r l G, s t a k m a n , e r n e r D e E W r D e E W P : E r i c h o m m eB;/ N . V O S E ) P r ( F u e t t e r e rr .E r i c h o m m eZ;/ B ( J B A G ) P; : P r . Fnusro Flusro

M u r n a u ,ns u sp e l c u l a se m p rh aa g o t a d o n M u r n a u k ,e r e i l m e t a n ,e t ia g o r t iu a n i t u e si , e co b f b z d s p k p p v o l u p t u o s i da sp o s i b i l i d a d e u n a a n o r m i - p a n o r a m ib a t e n , a v e l l i nb a t e n ,l a n o i k a t u l ad tr g p p. c a ,d e u nt r a v e l l i n g ,u np l a n o i c a d o . .e,r o de b a t e n .a . k e r a 0 r a i n g o a b a i n a ,a m e r ia u .u k. n, k k j aqu cmara convierte el punto partida s i z k oa r i o i k a i n a t e n p i a p u n t d a e t ai r u d i a la se en de b b a u de un extraordinario torrente visual oue sin la r e nk o n p o s i z i o a k u e r r e a l i t a t e airk u s p e g i a e zd en jn c o m p o s i c id el ai m a g ee n t u r b l av i s i d el o n n ie n u h e r t z eP l.a n o a kl k a r r eg a n e aa r r i k o i t u , n e n d gr r e a lE n c a b a l lg ap l a n o s ,b a n d o n a ,a c i a sl . os a a m u n t a i ae s k en o r a b i db a ta l d e a t e r a t z ie t a ri r e b u po k n m o n t a j u n a i r e c c i n ro t r as ez a m b u lc e n e, d , lo b e s t e a th a r t u kd u ,p r o p o r t z i o em iu r g i l d u k o b o lasproporciones queel vrtigo hroe hasta del d a h a r i k t ah e r o i a r e n r t i g o a k r r a p a eu a e be ha tt y por ga a nosatrapa nosencontramos arrastrados z u r r u n b i l o a ee d i a n u r k i t z e n r e n r t e . r rn a esteremolino. Nunca subconsciente el hasido S u b k o n t z i e n t zd a s e k u l a m a n r a i k i t z e k o e ea e e evocado talforma construccin con de violenta. hainerabortitz baten bitartez. Esevidentemente de laspelculas ambi- Argidago una ms zinemaren historiako handinahienefilm c i o s ad el ah i s t o r da lc i n e a n t o ne lp l a n o s ie t e takoa dela, gaiari bai dagokionez,formari bai dagotemtico como formal. Murnau, sultimo en film kionez. Murnauk, azken alemaniarrean, film bere pintar enfrentamiento alemn, querido ha el de Argiaren Jainkoaren Deabruaren, eta eta y y gizakiaren ezkutuko D i o s e l D i a b l o , l aL u z l a 0 s c u r i d a d , lh o m - lluntasunaren, de de eta indarren s gatazka b r ey l a s u e r z a sc u l t a g , a c i aa u n a t i l i z a c i n arteko f o sr u margotu izan zineak nahi du, espar n x i m a l o so o d e r e s lc i n e nl o sd o m i n i o s zioaren, de de e argazkiaren interpretazioaren eta eremuedelespacio, lafotografa, la interpretacin. tandituen de de aukerak ahalik oehien eta erabilita.

 .H
I

t-

E p r s o o r o Viernes 22-11-2002 18:00 I HoRAS Eprsooro Viernes 22-11-2002 20:00 2 HonAS

1.Areu 2.Arrn

ostirala 2002-11-22 l8:00ETAN 0stirala 2002-11-2220:00rr

Losnibelungos Nibelungoak ( D i e i b e l u n g e ni : g f r i eT e i l1 .1 9 2 4 ) ( D i e i b e l u n g e ni : g f r i eT e i l1 .1 9 2 4 1 N S e d. N S e d. ( D i e i b e l u n g e nr:i e m h i l d s c h e .e i2 . 1 9 2 4 1 ( D i e i b e l u n g e nr:i e m h i l d s c h e .e i2 . 1 9 2 4 1 N K Ra T l N K Ra T l D . :F r i t z a n gG . : r i t z a n gT h e a o nH a r b o u ;. : L ; F L , v F CarlHoffman, Gnther Rittau, Walter Ruttman; l.: G e r t r uA r n o l dM a r g a r e tS c h nH a n n a a l p h , d , e , R P a u R i c h t eT , e o d o ro o sH a n s a rM u e l l e r ; l rh L , C l ( P r .E r i c h o m m eB;/ N . V 0 S E ) : P r LoslseluNcos t Z . : F r i tL a n gG . : r i t z a n gT h e a o nH a r b o u ;. : z ; F L , v A CarlHoffman, Gnther Rittau, Walter Ruttman; l.: G e r t r uA r n o l d , a r g a r e tS c h n , a n n a a l p h , d M e H R P a u R i c h t eT , e o d o ro o sH a n s a rM u e l l e r ; l rh L , C l (. P r . E r i c h o m m e r ; Z BJ B A G ) : P Nrserureox

Constituyetercer de Lang dosepisodios Langen el film en hirugarren da("Aramuak" filma eta "Araas""Doctor "Mabude (tras y Mabuse")y ms el ambiciodoktorea" filmen ondoren), bipasartekoa, produccinetazalantarik handinahiena. Pommerren so.LosNibelungos tambin mayor fue la gabe Erich deErich Pommer, rodaje ms 30sema- produkziorik cuyo dur de handiena izan film ere zen hau. nas,inmensos y decorados abundante figuracin.Errodajeak gehiago zuen, 30aste baino iraun eta " precis:En losNibelungos tratado mos- dekoratu Lang he de iuelak figurazio erabili eta ugari behar izan trar cuatrounversos diferentes. Primero, bosque ziren.Langek el ondokoa zuen:"lV esan elungoak filprinitivo,dondevivenel deforme Mime,queensea mean unibeftso lau desberdin aurkezten saiatu naiz. jaton'izko a Sigfrido forjarsu espada, dragn el reinosub- Lehenengoa, y a El basoa; beftan diraMime bizi guardin terrneo Alberich, de celoso tesoro del de i*uragabea(ezpata egitenlagunaen Sigfridori), dio que por Herensugea Alberichen los Nibelungos, maldice cuando abatido es eta lunazpiko erreinua Sigfrido. Segundo, castilloenvuelto llamas la (Nibelungoen el en de alaorraren zaindari arduratsua eta da reina amazonade lslandia, Brunilda.Tercero.el biraoegingo Sigfridok du hilaenduenean). nundoeslizado, ligeramente degenerado, demasia- Bigarrena, Brunilda, lslandiako erregina amazonaren do civilizado reinode losBurgundos, puntode ganelua del garretan. a Hirugarrena, Burgundoen erreinuy cuafto ltmo, mundo lashor- ko mundu y desintegrarse, el de estlzatua, zetobaitendekatua, zibilizadas salvajes loshunosy su choquecontrael tuega, de suntstaear dagoena. laugarren azkeEta eta mundode los Burgundos. hombres Los atravesan na,Hunoen horda basatien mundua horien eta eta estos cuatro mundos, todos llegan no hasta final el del Burgundoen munduaren afteko borroka. lau Gizonek y camino ellos que emprenden senderos a menudo se mundu horiek zeharkatuko dituzte, den-denak dira ez cruzan. Explicar destino estos el de hombres desde iritsiko bidearen guruZatu amaerara sarrtan eta suorigen, darles motivacn manera cada egitendirenbidezidorrak una que de hatuko dituxe.Gizon suceso obedezca unanecesidad a patua absoluta. era horien Esa hasieratik azalxea, motibazioa eman para la cuesn fundamental mf'. gertaera bakoiZa beharrizan absolutu baten ondorio izanzedin. Horixe oinarrizkoa zen nreza('.

g z
) l

S a o b d S a o b d

23-11-2002 23-11-2002

I 8:00 Honns 20:00 Honns

Larunbata Larunbata

2002-23-11 2002-23-11

l8:00rrnru 20:00rrnr

Metropolis (Metrpolis,1926l D.:Fritz Lang; Fritz Lang; Thea vonHarbou.F.: G.: R l; A , K a r l r e u n d , n t e r i t t a u . :A l f r e d b e lG u s t a v F G f ge F r h l i c h ,r i g i t tH e l mR u d o lK l e i n - R o g F r i,t z B e , Er R a s pT h e o d o ro o sH e i n r i cG e o r g e . ; P :i c h , L , h P o m m eB;/ N ( V 0 S E ) r . MerRopor-rs

Metropolis (Metrpolis,1926) A Z . : F r i tL a n gG . : r i t z a n gT h e a o nH a r b o u .. : z ; F L ; v K a r F r e u n d , n t eR i t t a u . :A l f r e d b e lG u s t a v l l; A , G r e . K gr F r h l i c B , i g i t tH e l mR u d o l f l e i n - R o g F ei,t z hr h Er c R a s p , h e o d o ro o sH e i n r i cG e o r g e . ; P r .i : h T L , (JB Pommer;Z/8. AG) MrrnopoLrs

o k me n l L a n g u t i l i z 6 2 0 . 0 0 0 e t r o s d e n e g a t i v o . L a n g e6 2 0 . 0 0 0 t r o e g a t i be r a b izii t u e n , m n i m0 p S 1 . 3 0 0 . 0m0 t r o d e p o s i t i v o ,a c t o r e p r o t a g o - 1 . 3 0 0 . 0 0 e t r o o s i t i b o ,a k t o r e a g u sb,i g a 0e s S s 750 eta estrak: e, : n i s t a s7 5 0a c t o r e s e c u n d a r o sx t r a s2 5 . 0 0 0 rrenmailako aktore ondoko , gi 1. 0 a 1 em h o m b r e s . 1 1 . 0 0u l e r e s.,l 0 0 c a b e z ars p a - 2 5 . 0 0 0 z o n ,1 . 0 0 0 a k u m e , 1 0s k i n h e a d , m0 l y langile perts0umeeta25beltz. Artista, eta 7 n L s d a s , 5 0 i o s 2 5n e g r o s .o ss u e l d op a g a d o s 750 i yp i o 0a e s a l o sa r t s t a,s m p l e a d o s e r s o n a lee l e v a r o n n a l a rg a r ah a r t a k1 . 6 0 0 . 0m 0 r k o r d a i n d u jantzietarako guztira, gasg marko 200.000 s a 1 . 6 0 0 . 0m0 r c od e l a p o c af,u e r o n a s t a d o s zitzaien 0a p p 00 e z , e se 2 0 0 . 0 0 0a r c o s a r a l v e s t u a r i o , f a b r i c a r o n t a t uz i r e n , 3 . 5z a p a t a a r e g i n i r e nb a ie t a m s e b ar s 3 5 0 0p a r e sd e z a p a t o a s c o m o7 5 p e l u c a y 7 5i l e o r de t a5 0a u t o r ep l a n e r e z i e n a b e r a . la o en h i f u e r o n o n s t r u i d 5 0a u t o m v i l s e g n l a n e s E r r o d a j e9 2 5 e km a a t z a r 2 2 a n a s z e ne t a es p c os l 9 2 6 k o r r i a r e3 0 e a n m a i t u . u z t i r a 0 g u n u n a G 31 e e s p e ic l e s . a y eta60gautan egonbehar izanziren lanean etenE l r o d a j e o m e n ze l 2 2 d e m a y od e 1 9 2 5 c g b d f i n a l i z e l 3 0d e o c t u b r d e 1 9 2 6 , e m a n d a n d o a e . o e L k z M i i c o e u n e s f u e r zy u nt r a b a j o o n t i n ud u r a n t3 1 0 F r i t z a n g eh a u x e s a n u e n e t r o p o lbru r u z : o " gustatzen filma. Gauregun . s d a sy 6 0 n o c h e sF r i t zL a n gd e c l a r o b r e Niriezzaitgehiegi ezin denik M e t r p o l i s : " P e r s o n a l m e nn e , m e g u s t a dagoeneko daitekeesanbihotza to eta artekobtartekoa. da Ez muchola pelcula. se puedeya decirhoy eskuaren buruaren No que el corazn el mediador entrela manoy egia,ondorioa da egia,eta nkneukere ez ez es filmaegitenari ninxela". el cerebro.Es falso,la conclusines falsa,y nuenonartzen yo ya no la aceptaba ak n i : cuandorealizaba pel- Z u z e n d a r ih a u x e s a n a h z u e nm a i t a s u n a la iza l n ar t : u l a " . Ed i r e c t os e r e f e r ao b v i a m e n ta q u e e z i n a i t e k e e l a n a n a r e e t ak a 0 i t a l a r e nt e l , e, d r o l a m o rn o p o d a e re l m e d a d o r t r e l t r a - ko bitartekoa. en e s y bajo elcapital.

Entrada Sarrera: por Sesin Emanaldi l'80 Bakoitzeko - Museoaren Amigos Museo:25% descuento del de Lagunentzat merkeago %25 Museode Bellas Artesde Bilbao Bilboko EderMuseoa Arte Plaza Museo, 2 del No 4801I Bilbao Tfno.944396060 Fax. 4i19 45 94 61 www.museobilbao.com

CoHt'luesno GRoEcrMrENTo A Lurs Jos REB0n0rrios, SAN SEBASTAN PAR0NA0 MuHrcrpr.Cunun, SEBAS1AN o SAi DEUTScHES FrLMrNsTrrur-DrF/FrlMAncHv, WtEsgADEN TnANs[ F|LM, MuNrcH Ctigl'rrcl Ar-ud GoETHE INSI|TUL MA0R|D EsrrRRrx Asxo

poR [rl iil0spcclrvA stDo HA 0RGAN|ZADA Arn r crnxo HoNEN ANTotTzAttEA

'c

htrlllfl& Lrrrlc tr-h. btdof lhrrr

t,

r' metrobilbao