Merdiven iiri(Tahlil)

HM'N SANATI VE "MERDVEN" R ZERNE BR TAHLL DENEMES

lyas YAZAR ilyasyazar@patikalar.net

MERDVEN Ar ar kacaksn bu merdivenlerden Eteklerinde gne rengi bir yn yaprak Ve bir zaman bakacaksn semaya alayarak Sular sarard Yzn perde perde solmakta Kzl havalar seyret ki akam olmakta Eilmi arza, kanar, muttasl kanar gller Durur alev gibi dallarda kanl blbller Sular m yand? Neden tunca benziyor mermer? Bu bir lisn- hafdir ki rha dolmakta Kzl havalar seyret ki akam olmakta

AHMET HM Tanzimat sonrasnda Tk iirinin nde gelen airlerinden biri olan Ahmet Him'in hayat, ahsiyeti ve sanat anlayna ksack da olsa deinmeden "Merdiven" iirini tahlil etmenin uygun bir davran olmayaca kanaatindeyiz. iirin anlalmas geni lde irin hayatyla balantl olduu iin konuya Haim'in hayat ve iir dnyasyla balamak istiyorum. Ahmet Him 1884 ylnda Badat'ta dnyaya gelir2. Mutasarrf Arif Bey'in olu olanHim'in anne tarafndan da ilmiyye snfyla yaknl olduunu gryoruz3. Babasnn meslei gerei ksa seli varyantlarla deiik blgelerde bulunan airin, eitimi ve yetitirilmesi konularnda meydana gelen aksamalar zamanla ciddi skntlar oluturmutur. On iki yalarnda stanbul'a gelen Him, eitimindeki kopukluklarn neticesi olarak Tke'yi glkle konuabilmektedir. Bu durum, kendine uygun ortam ve evre edinme konusunda ir iin olumsuz bir yaklamdr. Bunun bilincinde olan Him, bu yllarda edindii evre ve arkada gruplaryla Galatasaray Lisesi rencilik yllarn iyi deerlendirir. zellikle taradan gelmi olmann verdii skntl atmosferden uzaklaarak iire balay ve sanat dostlar edinii, lisedeki rencilik yllarna tekbl eder. Him liseyi bitirdikten sonra bir yandan hukuk tahsiline, dier yandan da reji idaresi memurluuna balar. zmir Sultnisi Franszca retmenlii teklifini kabul ederek hayatna yeni bir yn veren ir, Duyn- Umumiye memurluu, Harp Akademisi ve Mlkiye Mektebi'nde retmenlik grevlerinde de bulunur. Sanatnn en verimli anda yakaland amansz bir hastalk, 4 Haziran 1933'te O'nu bizlerden ayrmt. Him'inlm zerine O'nu yakndan tanyanlardan Abdlhk inasi HSAR, sevmeye ve sevilmeye doyamam olan airin, lmden korktuunu ifade ederek unlar sylemektedir: "Ahmet Him, iiri her eyin fevkinde dnd. iir, onca hayatn ve dnyann

icmalini yapan bir tat, bir iksirdi. iiri ondan ok seven bir adam grmedim."4 Him'in yaam felsefesini iirlerinden yola karak alglamak mmknd. O, son derece gururlu, zor beenen, eletiriye kapal, acnmaktan nefret eden bir mizaca sahipti. Bu zellikleri ve ie kapankl onu evresine ve hayata kuku ile bakan bir ahsiyet haline getirmiti.5 Sanatnn sanat hayatnda ve ahsi yaamnda bu septik yaklam ve bedbin yaam felsefesini gryoruz. Bu bakmdan Him'in iirleriyle i dnyas ve ruhsal yaps arasnda ciddi paralellikler olduunu syleyebiliriz. Zaman ve hadiselerin hain, hrn ve uyumsuz bir insan yapt Him, bu durum karsnda kendisine yaamak iin "hayl" bir alem kurar. Hayal kavram ayn zamanda sanatnn syleminin ve ferdi psikolojisinin de anahtarn oluturmaktadr.6 airlerin sanat eserlerinde ekseriyetle ferdi hislerinin terennm iinde olduklarn gryoruz. Bu terennmde, iiri oluturan ekil ve ahenk unsurlarndan geni lde yaralanm olmalar sanat eserinin deerini arttrmaktadr. Sanat kulland kelimeleri zenle seer ve bunlarla iirini bir kanavie gibi iler. Sanat eserinin srlarn ancak kendisine hususi sualler soranlara aacan ifade eden M. Kaplan, tahlil almalarnn ehemmiyetini dile getirmektedir.7 te, biz de Him'in "Merdiven" iirinin kendine has dnyasna bu zaviyeden bakmann yararl olacan dnyoruz. air ncelikle dier iirlerinde olduu gibi Merdiven iirinde de akam ve gnein batn konu olarak semektedir. iirin genelinde tasvir edilen tabloda kzl renk ve onun dier tonlarnn ar bastn gryoruz. Him, sanat yn itibar ile hep sar, krmz ve kara renklerini kullanan bir kiilie sahipti. Krmzy kzl, kan, gl ve alev gibi kelimelerle ifade etmektedir. air eserlerinde akamn alev ve kan kzll ile kendi evrenini sslemektedir.8 D dnyaya ait olan sular, aalar, kular ksaca btn tabiat akam vakti bambaka bir grnmdedir. iirde bu ann airin hayalinde uyandrd

izlenimlerle yeniden biimlendii grlmektedir. Hayattan umduunu bulamayan insan arkasnda bir yn zc hatra brakarak mrnn sonuna doru yaklar. Akamn ve gnein batnn verdii hzn onu aresizlik iinde yal gzlerle semaya baktr. Ayn dnce younluunun Yahya Kemal'in "Sessiz Gemi" iirinde; "Rhtmda kalanlar bu seyahatten elemli Gnlerce siyah ufka bakar gzleri nemli" dizelerinde de tema ve syleyi ynyle pek farkl olmadn sylemek mmknd. Batan gnein kzllnda sular sararm, yzler solmutur. Gnein klar gibi yaama gc ve gzel umutlar, yava yava yok olmaktadr. iirin ilk blmnde insan hayat olan m bir merdivenle biimlendirilmektedir. Ar ar klan merdivenler, insan olarak hayatmzn geride kalan yllarnn ifadesidir. nsann ocukluk, genlik ve ihtiyarlk devreleri gz nne alndnda iirin son devreyi yansttn gryoruz. nk geride braklan her dakika, insan lm gerei ile yz yze getirmektedir. air bu keyfiyeti bizlere sanat kimliini konuturarak tabiattan ald aa, alamak ve sararm yaprak gibi kavramlarla arm yaptrmaktadr. nsann, hayatnn son dnemlerindeki fiziki grnmndeki deiimler airin ifadesinde, yzlerin perde perde solmas eklinde belirtilmektedir. Bu umutsuzluun, skntnn ve bkknln duyurulmaya alld iirde zaman gnein gurba meylettii akam vaktidir. Umutsuzluk, bkknlk ve hzn "bir lisn- haf" gibi insan ruhunu doldurmakta ve onu karamsarla sklemektedir. aire gre bunu anlamak ve anlatmaksa olduka g bir durumdur. Him, iirlerinin ounda olduu gibi burada da akamn ve batan gnein etkisindedir. O'nun, realitenin silindii bu anlara snmas, gerek hayatta bulamad yaknl, hayal dnyasnda oluturduu itibari lemden bekledii iindir. Nazan Gntk'n bu snmann gerekte avuntudan te bir ey olmadn ifade eder.9

Him'in sevmedii kendi varlnn dna kma istei "Merdiven" iirinde de ikrdr: "Ar ar kacaksn bu merdivenlerden" Bu k, bu ykseli onu bulunduu yerden kurtaracaktr. Yine "Yollar" ve "O Belde" iirlerinde de bu duyguyu hissetmekteyiz. Him, sonuta kendi yaratt aleme eriememitir. Bu istek "Yollar" iirinde de, gecenin inen zalim karanlklaryla yarda kalr. Biz bu ulaamayn zntsn ite "Merdiven" iirinin nc msranda grmekteyiz: "Ve bir zaman bakacaksn semaya alayarak" Him'in lnceye kadar madde ile ruh arasnda kararsz gezintiler yapan byk bir ocuk olarak kald grnn10 eserlerinden hareketle yola kldnda isabetli bir karar olduu kanaatindeyiz. iirin ikinci ksmnda mermer bir havuz, akam gneinin de tesiri ile tun rengini almtr. Bu havuzun iindeki sular ve btn tabiat yanar haldedir. Tabiat da umutsuz, bkkn insan gibi batan gnele beraber gecenin, karanln hznn yaamaya hazrlanmaktadr. air burada mzikle resmi birletirmektedir. iirdeki ahenk kulamza ho gelirken, kelimelerle de gzmzn nnde bir tablo izilmitir. Him, iirde msik ve resme nem veren bir sanatdr. iirde mndan ziyade kelimelerin syleyi zelliine ynelir. nk O, szn manann zarf olduu ve iirin szden ziyade msikye yakn olduu grndedir.11 "Merdiven" iirinde duygularn aka belirtilmediini, bir takm sembollerle Him'ingizli bir duyguyu ifadeye altn gzlemliyoruz. Bu yaklam, O'nun sembolik sanatn tl yorumlara yol aan niteliine bal kald grn de dorular mahiyettedir.12 "Eilmi arza, kanar, muttasl kanar gller Durur alev gibi dallarda kanl blbller Sular m yand? Neden tunca benziyor mermer? Bu bir lisn- hafdir ki ruha dolmakta Kzl havalar seyret ki akam olmakta" Akamn bylesi ancak baz ruhlara dolan gizli bir syleni ve gizli bir anlamadr.

Zira Him'e gre mn, hengin telkintndan baka bir ey olarak da grlmemektedir.13 Dnemine gre sade bir dil ve akc bir slpla yazlan iirde, anlam younluk kazanmtr. air akcl bozmadan edebi sanatlardan da istifade etmitir. "Sular m yand? Neden tunca benziyor mermer?" dizelerinde akam gneinin klarnn suya yansmasyla suyun yanyor gibi grnmesi, beyaz mermerin ayn sebeple koyu kzl bir renk almas, gnein durumu itibariyle doal bir olaydr. Ancak air bilinen tden bu olaylar bilmezlikten gelerek "techl-i rif" sanat yapmtr. Yine; "Eilmi arza, kanar, muttasl kanar gller" dizesinde anlam glendirmek iin gln akam gneiyle ald renk kan rengine benzetilmitir. Ayrca, gln daldaki duruu ve renginin de kanayan yaraya benzetilmesi iirdeki hengin salanmasnda gsterilen hnerin iir diline yansmasdr. Cemil Meri, iirle msiknin bir elmann iki yars olduu grnden hareketle msiknin saf, iirin kark, mnnn henkle izdivac olduunu ifade eder.14 Realist bir gzle bakldnda "Merdiven" iirinde de iirle msiknin iie olduu grl. iir aruzun (Me f i ln / fe i l tn / me f i ln / fa'ln) kalbyla yazlmtr. iirde batan sona "r" sesinin hakimiyeti ve tekrar msiknin olumasnda etkili olmutur: Ar ar, bir, merdivenlerden, eteklerinde, rengi, yaprak, alayarak, perde perde, ruha, seyret, arza, kanar, gller, mermer, vs. iirde kafiyeler salam ve eksiksizdir. Rediflerse canl ve eylemlerin devamlln hissettirmektedir: Olmakta, dolmakta, solmakta,vs. rnekler bizi dorular yapdadr. "Ar ar kacaksn bu merdivenlerden" dizesi basit bir emir cmlesi gibi grnse de hakikatte henk ve arm ykld. Buradan hareketle airin iir dilini yakalad kanaatindeyiz. iiri okuduka, bize "yeter artk" dedirtmeyen duyguyu iirin kendi lisannda buluyoruz. iire genel erevesi ierisinde bakldnda ilk dikkati eken hususlardan birisi

canl bir tabiat tasviridir. Him'inkelimelerle izdii bu hrikulde manzara O'nun bir ressam kadar ince ruhlu oluunu gsterir. A. Hamdi Tanpnar,Him'in bu ynyle ilgili kanaatini, "belki acemi ve biraz kekeleyen bir lisanla da olsa hilkat onu bir nev'i ressam yaratmt," eklinde ifade etmektedir.15 airin bulunduu ortam, d mekan, batan gnele birlikte karanlk bir geceye hazrlanyor. Bu hazrlanmada karamsarlk, tedirginlik, znt ve korkunun, hayatnn son demlerine gelmi, hazanlarn yaayan insanlarn hleti ruhiyelerindeki manevi basksn ve vicdani sorumluluunu hissetmekteyiz. "Merdiven" de, ancak muhteva ve airinin duygu dnyas ile izah edilebilir. Him, setii kelimeler ve bu kelimelerin yan yana geliinden doan henkle, kulland renklerle ve izdii tablolarla kendi dnyasnda oluturduu tibri lemin kaplarn bizler iin aralamaktadr. Bize de samimiyetle o kapdan ieri adm atarak Him'in i dnyasna ksa seli de olsa konuk olmak dyor.

Kaynak: http://www.patikalar.net/ilyas2.htm * Buca Et.Fak.Ara.Gr. [1][1] Ahmet HM, Btn iirleri, Haz.:Asm BEZRC, st.,1985 [1][2] Deiik kaynaklarda Ahmet Haimin doum tarihi ile ilgili olarak 1883, 1885, 1887 gibi farkl tarihler zikredilmektedir. [1][3] Atilla ZKIRIMLI, Ahmet Him, st., 1975, s.10 [1][4] A. inasi HSAR, Ahmet Himin iiri ve Hayat, st., 1963, s. 148 [1][5] Atilla ZKIRIMLI, a.g.e., s. 19 [1][6] Sadk TURAL, Ahmet Himin Hayatnn Ana izgileri, ahsiyetler ve Eserler, Ank., 1993, s. 112. [1][7] Mehmet KAPLAN, iir Tahlilleri, st., 1975, s. 5 [1][8] Yrd. Do. Dr. Hseyin TUNCER, Merutiyet Devri Tk Edebiyat, zmir, 1994, s. 192. [1][9] Nazan GNTRKN, Ahmet Himin Ruh lkesi, st., 1994, s. 29. [1][10] Rfat Necdet EVRMER, Fecr-i ti airleri ve Ahmet Him, st., 1959, s. 46.

[1][11] Yrd. Do. Dr. Hseyin TUNCER, Edebiyat Aratrma ve ncelemeleri,zmir, 1994, s. 62. [1][12] Nazan GNTRKN, a.g.e., s. 41. [1][13] iir Hakknda Baz Mlhazalar, Dergh, nr. 8, 5 Austos 1337/ 1921, s. 114. [1][14] Cemil MER, Maaradakiler, st. 1978, s. 64. [1][15] A. Hamdi TANPINAR, Edebiyat zerine Makaleler, st., 1969, s. 335.

KAYNAKA

ERCLASUN, Bilge, Ahmet Haim ve iiri^Tre Dergisi, Say: 109, 1980 TANRIPINAR, Ahmed Hamdi, Edebiyat zerine Makaleler, stanbul. 1977 AKYZ, Kenan, Modern Tk Edebiyatnn Ana izgileri, stanbul, 1995 HAM, Ahmet, iirler (Haz. Kenan Akyz), stanbul. 1973 ENGNN, nci; KERMAN, Zeynep, Mehmet Kaplandan Semeler I, Ankara 1988 BANARLI, Nihat Sami, Resimli Tk Edebiyat Tarihi, II. Cilt BYK LAROUSSE Szlk ve Ansiklopedisi, 8. cilt, sayfa 4011 stanbul, 1992 KAPLAN, Mehmet, iir Tahlilleri 1- Tanzimattan Cumhuriyete, stanbul 2002 KERMAN, Zeynep, Yeni Tk Edebiyat ncelemeleri, Ankara 1998