Está en la página 1de 8

Galo: los inicios literarios

Xaverio BALLESTER

El objetivo del presente trabajo es intentar recapitular y sistematizar los datos de los que en el momento actual disponemos concernientes a la cuestin de la formacin literaria de Cornelio Galo. Estos datos, ampliados hace casi un decenio a raz del descubrimiento del famoso papiro de Qasr Ibrim , son de naturaleza muy diversa y tambin de muy diverso valor probatorio, constituyendo as una especie de rompecabezas cuyas piezas me propongo aqu ordenar a fin de proceder a su valoracin.

GALO Y LOS NEOTERICOS

Si la identificacin de Forum luid, ciudad natal de Galo, con Frjus es correcta, Galo era, como Virgilio y casi todos los neotricos, un transpadano. De cualquier forma, es bien cierto que, por el asunto de las reparticiones de terrenos de unas veinte ciudades transpadanas entre los veteranos de Octavio (Serv. ad ecL 4,64) y a causa de su trabajo como oficial en la Cisalpina en el estado mayor de Asinio Polin, Galo tuvo que estar, entre los aos 42 y 40, en contacto con esta regin donde como sabemos a la sazn la actividad literaria era enorme. Que Galo se nutriera, pues, de la escuela neotrica no es sorprendente; eny. la edil/o prnceps en R.D. ANDERSONS-P.J. PARSON-R.G.M. NISBET, Elegiacs by Gallus from Qasr lbrm, JRS69 (1979) 125-55. La autenticidad del papiro ha sido negada por F. BRUNHLZL, Der sogennante Galluspapyrus von Kasr Ibrim, CodMan 10 (1984) 33-40; contra J. BLNSDORF, Der Gallus Papyrus - cine Flschung?, ZPE 67(1987>43-50. La autora galiana ha sido repetidamente negada por G. GIANGRANDE, y. especialmente An Alleged Fragment ofGallus, QUCC 5 (1980) 141-53 y On ihe Alleged Fragment of Gallus, CL 1 (1981) -2.
Cuadernos de Filologa Clsica. NY 23-117-1241989. Ed. Universidad Complutense. Madrid.

118

Xaverio Ballester

tre otras cosas, porque esta corriente potica era la moda triunfante de la poca. Probablemente por una mera cuestin cronolgica nacido en el 70 o 69, Galo era casi 20 aos ms joven que Catulo o Cinna no podamos adscribirlo con propiedad al grupo neotrico, pero hay al margen de su muy posible afin origen geogrfico muchos rasgos que ponen a Galo en contacto con este grupo. A continuacin pasar revista a algunos de ellos e intentar as responder al desafio con el que A.M. MORELLI concluye su importante status quaestionis del nuevo papiro de Galo ~: Acquisti sicuri si sono compiuti... nella conoscenza di Gallo antesignano dellelegia augustea... ma forse non abbastanza studiato rirnane il poeta immerso ancora nella rivoluzione neoterica, quindi protagonista dellultima fase di transizione Comenzar, pues, revisando algunos datos que pondran en conexion a Galo con los neotricos. Furio Bibculo, poeta normalmente adscrito al grupo neotrico, menciona en su epigrama dedicado a Valerio Catn (fr. 2 Bchner) a un tal Gallus, identificable con el nuestro ya para A. ROSTAGNI y A. TRAGLIA 4; ste ltimo, como es notorio, incluye a Galo sin restricciones en el grupo de los noui. Igualmente el nuevo papiro de Galo hace mencin de un Kato (v.9), donde casi unnimente se reconoce al caposcuola neotrico Valerio Catn t Como sabemos, Cinna dedic un elogio caluroso a la Dictvnna de Catn:
saecula mr inaneat nos/rl Dictynna Ca/anis (fr. 14 Bchner).

e igualmente dedic un propemplicon a Asinio Polin (frr. 1-5 Bchner), a quien ya vimos en relacin con Galo. Sera, pues, bastante inverosmil que. conociendo bien tanto Cinna como Galo a Polin (y como en seguida veremos, probablemente tambin a Partenio) y teniendo, por lo dems, comunes intereses y aficiones, nunca se hubiesen conocido (Galo y Cinna) entre ellos. Cinna, nacido probablemente en el 92 6 no slo era mayor que Galo, sino, adems, el ms admirado entonces de los naul, gracias sobre todo a su Zniyrna (cf Catul. 95). Nada probatorio pero no menos curioso es el siguiente indicio: una mscripcin de Brescia del 8 a. C. nos registra a un Vibio Visco (CIL 5,4201). El
Rassegna sul nuovo Gallo, Disiect niembra poe/oc, Foggia 985, 11 181. Partenio di Nicea, Elvio Cinna cd i poctae novi, Scritti rninori. Roma 1956. 1168 y 93. Poe/a 00w, Roma 1962, 131. 0.0. HUTCHINSON (Notes on the New Gallos, ZPE4I (1981)41 s.) propone leer pa]kalo, propuesta criticada ya por PARSON y NISBET, oc., 146. AS. HOLLIS, por Su parte, piensa en Caln el Censor y lee [quae uolt dupla] Kao (The New Gallus 8-9, CQ 39(1980) 541 5.; F. VERDUCCI (On Ihe sequence of Gallus epigrams: Molles Elegi, Vasta Triumphi Ponder, Q(JCC 16 (1984) 134n8) integrarl un [quadrupe] Ka/o como epteto de Visce. 6 Cf. 1. ESTEVE FORRIOL, Dic Trauer- und Tros/gedichte o der rmisehe Litera/ur, Munich 962, 16. J. GRANAROLO (Lpoque notrique ou la posie rornaine davant-gardc au dernier sice de la Rpubliquc (Catulle except), NRW 1 3(1973)299) lo sita ene! 90.
2

Galo: los inicios literarios

119

nuevo papiro presenta asimismo una alusin al crtico Visco, hijo de un Vibio Visco (Ps. Acr., adsat. 1,10,81). De suerte que PARSONS y NISBET consideran bien probable la procedencia cisalpina de los Viscos, mientras que tenemos bastantes indicios para suponer que Brescia era muy probablemente la ciudad natal de Cinna Por cierto que tanto Cinna (raeda pequeo coche de cuatro ruedas tirado porequinos, fr. 9,2 Bchner) como, al parecer, Galo (casamo con el sentido de adsectator, Quint. 1,5,8) habran utilizado en sus escritos formas de origen cltico. Igualmente el nuevo papiro galiano propicia otra afinidad lxica de Galo (Tyria y. 11) con Cinna (Tyriorum fr. 1,4 Blchner, cod. Tyri, Tyri). Por otro lado, uno de los ms caractersticos rasgos neotricos, la disposicin elaborada de trminos, en especial la disposicin cruzada de adjetivo y substantivo, uno a cada lado de la cesura, es ilustrado por H. PATZER con el modelo de un texto de 1-lermesianacte (fr. 7,21-6 Powell). Curiosamente el ver~o 22 de estos dsticos elegiacos (Hnobov trnlq f~pavov iatopi~;) ha sido identificado por 1. VAN SICKLE ~ con el galiano maxima Romanae pars en <s> hisroniae del papiro. VAN SICKLE ha mostrado, adems, que esta tcnica aparece tambin en la inscripcin trilingtie de la isla de Filas (CIL 1, 14147,5 ILS 8995), sita al pie de la primera catarata y que canta las hazaas de Galo, por lo que el autor supone alguna responsabilidad en la autora de la inscripcin para el propio Galo, vista, por ejemplo, la triple disposicin quiasmtica en una sola clusula:
~. =

Thebaide communi onin/i]um reguni formidine subacta. Adems, tal tipo de disposicin apareca ya en el verso de Galo conservado por una citacin del gegrafo Vibio Secuestre (fr. 1 Bchner): uno tellures diuidit amne duas, y en otro posible verso, o, al mehos, imitacin formal virgiliana a, tib nc teneras glacies secn aspera plantas (ecl. 10,49), pues, si es que la ecl. 10 no cita versos, de Galo, cpmo refiere Servio (ad loc.), al menos, s debe imitar en la forma algo de su estilo 12 Igualmente, otra caracterstica neotrica, el empleo de la apstrofe ~, se da con profusin en los versos del nuevo papiro (Lyconi, Caesar, Visce, Ka(o), as como en muchos lugares donde Galo es homenajeado o mencionado en la poeOc., 145. Cf. u. BARDON, La litterature latine inconnuc. Pars 1956, 1 344, y TRAGLIA, oc., 138. Zum Sprachstt des neoterischen Hexameters, MH 12(1955)87. ~ Style aud Injilation in the New Gallus, QUCC 9(1981)120. Ibid. 116s.
12 ~fj

K. BCHNER Historia de la literatura latina, trad. A. Ortega, Barcelona 1968, 273.

~ Cf. BARDON, oc., 353; A. LUNELLI, Acrius. Storia di una parola poe/tea (Varia neo/crica), Roma 1969, 172; K. DEICHGRBER, liJberiegungen zu den Gedichmen und C,edichtbchem der Neoteriker, Hermes 99(1971)52.

120

Xaverio Ballester
y

sa augstea (Virg., ecl. 10,46 ss.; 0v. am. 3,9,63 s., urs. 3,334

Ir. 4,10,53).

GALo Y PARTENIO

En segundo lugar parece tambin de inters examinar la cuestin de la relacin de Galo con alguien a quien N.B. CROWTHER ~ ha llamado una de las ms enmaraadas (puzzling) figuras de la literatura romana del s. 1, con Partenio. De momento me limitar a enumerar los hils que componen esa maraa. Partenio dedica a Galo sus Sufrimientos de amor (Eponuc itctOfwtoxct), treinta y seis azarosas historias de amor destinadas a suministrar temas a la poesa del joven Galo. En la dedicatoria de Partenio hay afecto y huelga decir inters por el quehace? literario de Galo. Debemos, pues, suponer que Partenio gozaba de cierta influencia sobre nuestro poeta. CROWTHER seala que el ms largo fragmento conservado de Partenio (6 hexmetros) muestra la misma tcnica del hexmetro que era comn entre los alejandrinos ~ entre los mmi. Segn Macrobio (5,17,18), Partenio fue, adeffis, maestro de griego de Virgilio (... Parhenil quo gramrnaico in Graecis Vergilius usas es). Virgilio es, por otra prte (Prob. 328 Hagen), indicado como condiscipulus de Galo (quiz precisamente con Partenio de maestro?). Segn Macrobio (oc. c.) y Gelio (13,27,1), en efecto, el verso de Virgilio Glauco el Panopeae el Inco Melicerrae (Georg 1,437) es una imitacin de Partenio (FXaicq KW N~pfli KW 1v69 (sivuXq~ Gel.) MsXKprfl, fr. 33 Caldern = 30 Martini). A Galo o a Virgilio (Suel. vila 17) ha sido a veces atribuida la Ciris, que trata la misma historia que encontramos en el fr. 23 (Caldern = 20 Martini) de las Metamorfosis de Partenio y que, adems, tiene los mismos rasgos que los hexmetros de Partenio. Partenio abunda en alusiones geogrficas, igual que los neotricos e igual quc lo que podemos recomponer de Galo. Segn la Suda, durante la guerra contra Mitrdates, Partenio fue hecho prisionero y conducido a Roma por un tal Cinna. Para CROWTHER 16 es indemostrable que ste fuese Helvio Cinna, el poeta neotrico, dada la falta de evidencias. Pero en cambio para ROSTAGNI Q E. ROMUSSI 8 IP. WISEMAN ~ y GRANAROLO ~ s se tratara del mismo Cinna poeta, lo que, sin

~ Parthenius and Rornan Poetry. Mncmosvnc 29(1976)65. Ibid. 66. 6 Ibid. 69.
~ IR

Oc., 57. La venuta di Partenio a Roma, GII4 (1951) 334.

20

~ (jinna /hc Pon, and Olber Roman Essays, Leicester 1964. 48. Oc., 299.

Galo: los inicios literarios

121

embargo, ha sido combatido categricamente por E.V. MARMORALE 21 Por ltimo, cabra decir que Partenio es relacionado con Euforin y Riano por Suetonio (Tib. 70), y con Calmaco y Euforin por Luciano (JI/st. conscr. 57). Tres de las historias que componen los Eponucd ,tafutcta estn expresamente sacadas de Euforin (13,26,28). As CROWTHER 22 concluye que la importancia de Partenio fue probablemente familiarizar sobre todo a Galo y Cinna con el tipo de poesa euforianea. La relacin innegable de Galo con Partenio pone ya indirectamente en contacto a Galo con Euforin de Calcis. Examinar ahora si puede establecerse un contacto ms directo entre estos dos poetas.

GALO Y EUFoRIN Como es sabido, podemos fechar en los aos 45/44 a la famosa proclama de Cicern (Tusc. 3,45) contra esos poetas que desdean a Ennio y a los que el Arpinate llama Cantores Euphor/onis (o poetam egregium! quamquam ab bis cantor/bus Euphorionis contemnitur), y es tambin sabida la variopinta serie de candidatos a destinatarios de tal contundente denominacin. Me parece que Galo, con todo, es el ms cualificado de todos ellos. Galo deba contar en aquella fecha unos 25 aos. La cronologa, en cambio, se ajusta mal a los neotricos: Catulo haba muerto en el 54, Calvo en el 47 o en el 51 23 Cinna lo har verosmilmente en el 44 24 los que permanecen con vida o son demasiado viejos o ya llevan mucho tiempo escribiendo, con lo que la expresin ciceroniana, que parece referida a poetas jvenes, primerizos (obsrvese el his), no debera en rigor alcanzarles. Por otra parte, poco despus Galo le es ya perfectamente conocido a Cicern, puesto que el 8 de junio del 43 Polin le escribe desde Crdoba: el/am praetextam si uoles legere, Ga/lum Cbrnel/um, fam/liarem meurn, poscito (m. 10,32,5).

~ 22 23 24

Partenio di Nicea cd II comune denominatore dei poetae novi, dF 10 (1957) 123.

Oc., 71. Cf BARDON, oc., 341 n5. Las fuentes antiguas (Ptut. Caes. 68 y Brut. 20; Val. Max. 9,9,1; Suet. lu 85) nos hablan

de un Cinna poeta descuartizado durante los funerales de Csar por la multitud al ser confundido por sta con uno de los cesaricidas. La opinin ms generalizada es que se trata de Helvio Cinna, el poeta neotrico, aunque ME. DEUTSCH (The murder of Cinna, the poet, Ci 20(1925)326-36) seal hasta ocho objeciones contra la identificacin. Pero y. las rplicas de ROSTAGNI, oc., 985., y WISEMAN, oc., 46.

122

Xaverio Ballester

No hay resto alguno, por lo dems, de euforionismo en los neotricos, pero s en Galo. Servio (ad ecL 10,1) nos dice que Galo Euphorioncm transtulil in latinuni sermoncinV Y en otro lugar (ad ecl. 6,72) aade a propsito del Apolo grineo: in quo (scilicet Luco) al/quando CalcJas el Mopsus dicuntur de peritia diulnand/ mier se habuisse certamen... hoc autern Euphorionis continen carmina quae Gallus transtulir in sermonem latinumt Por cierto que tambin Partenio habra tratado el tema, como se desprende del testimonio de Esteban de Bizancio (Xyerat KW rpvsto~ A2tXXWv, cbg flup0vto4 ~Xp, Parth. fr. 8 Caldern 6 Martini). En fin, para el pasaje virgiliano que comienza con el verso
=

ibo et Chalcidico quae sunt mihi condita uersu (ecl. 10,50), donde no hace falta decirlo Chalcidico alude a Euforin de Calcis, Servio anota:
Hl autem omnes uersus XXXI Gall sunt de ipsius translati carininibus.

Pero no es slo Servio; Diomedes (GLK 1,484) nos dice: quod genus can/fis <scilicet elegiacuni,) praecipue scnipserunt apud Romanos Propertius et Tibullus et Gallus imutat 6,-actos Calli,nachum et Euphonianat Filargirio (ad ecL 10,50): cia/tas en/ni in Luboca Chalcis dicitur, in quafuit Euphonion qucm transtalir Galias y Probo (ad ecL 10,53): Euphonion e/cg/anam scniptor Chalcidensisfait ca/as In scr/bcndo colorem sequatus uldetar Cornelius Gallas1 Es, pues, ahora Virgilio, el amigo y condiscipulus de Galo, nuestra va de contacto de Galo con Euforin, pero hay ms: Quintiliano (10,1,56), a propsito siempre del mismo pasaje virgiliano supone que al de Mantua tampoco le disgustaba el de Calcis: Euphonionem... quem nisi probasset Vergilius idem, numqaam ter/e conulitorunz Chalcidico uersa canininuni fcc/sse in Bacol/cis mentionem Quines son, pues, estos cantores Euphor/onis?

Galo: los inicios literaros


LO

123

Para CROWTHER25 son Galo y Cinna. Para TRAGLIA 26 y GRANARO27 Galo es con certeza uno de los cantores. La candidatura de Galo, por cierto, ya haba sido defendida en 1901, junto con la de Virgilio, por C. MARCI-IESI 28 lo que fue aprobado por ROSTAGNI 29 y admitido como probable por D. GAGLIARDJ ~ Pero a los argumentos tradicionalmente apuntados an podra aadirse algunos ms, que a continuacin recapitulo. En el citado pasaje de reminiscencias galianas de la ecl. 10 se hace mencin de las Sit/zoniasque niues (y. 66); el adjetivo vale aqu por tracias, pues hace referencia a un poco citado promontorio del Quersoneso, citado tambin por Euforin (ft. 58,3 Powell). El adjetivo se da tambin en un verso de Partenio (una autocita, Hspt pro-u. 11,4 fr. 32 Caldern 29 Martini), como seala R. MAYER ~. El adjetivo, pues, nos pone en relacin a Euforin, Partenio, Virgilio y Galo. D.E. KEEFE ~, adems, ha visto con razn en el
= =

fecerunt carmina Masae (v.6) del nuevo papiro un recuerdo de Euforin (fr. 118 Powell) Moi~at izoiavto KW ntportj.tcrnro; Ojnipo;. Una va ms indirecta que unira a Galo con Euforin nos la proporcinaran estos versos de Propercio (2,34,91 s.):
Fi modo formosa qaam malta Lycorde Galias

mor/uus inferna ualnera laait aquaL el ltimo verso es bien semejante al de fr. 43 (Powell) de Fuforin ~ K)Kuro <zo> povoq z~ XKCa vbpsv t4bwvv, y, puesto que la elega properciana parece contener rasgos de las composiciones de Galo, es bien probable que Propercio tomara este verso no ya de Euforin, sino del propio Galo. Finalmente, segn F. SKUTSCH ~ incluso el nombre de Licride podra proceder del Auiops; que Euforin (fr. 80,3 Powell) aplica a Apolo.
25 01, vsvrepom, Poetae Novi, and cantores Euphorionis, CQ 20(1970)326s., Parthenius ami Roman Poetry c. 69, Cantores Euphorionis: a reassesment, LCM 4(1976)124; C. Cornelius Gallus. His importance in the development of Roman poetryANRWII 30,3 (1983) 1639. 26 Oc., 23. 23 Oc., 299. 28 ~ cantores Euphorionisoo. Per Iinterpretazione di un luogo delle Tusculane, &R 4(1901) 187. 29 Oc., 50. ~ Cicerone e II neoterismo, J?FIC 96(1968)285 s. ~ Geography and Roman Poets, G&R 33(1986) 52. 32 Gallus and Euphorion, CQ 32(1982)237. ~ Cf. G. MoNmLeoNr, Cornelio Gallo Ira IJa e le Driade (VirgiJio, Properzio e una controversia leteraria), La/omus 38(1979) 38 n28. ~ RE IV 1, 1900, 1346, s. C. Cornelius Ca. f. Gallus.

124

Xaverio Ballester

Sumando, pues,todos los muchos y muy diversos datos que ponen en relacin directa o indirectamente a Galo con Euforin, as comoaquellos que lo relacionan. con~Partenio y poetas neotricos como Cinna, Bibculo o Catn, debemos en buena lgica deducir o bien que nos encontramos ante un inslito cmulQde casualidades y ante el persistente y concorde error de los testmonos antiguos; o bien lo que sin duda es ms razonable que no es en absoluto aventurado suponer, en primer lugar, que la alusin ciceroniana canlores Euphorionis compete en primera instancia a Galo, y, en segundo lugar, que, en consecuencia, la formacin literaria de ste debi producirse, como auguran- lpsdems datos, en los ambientes ms radicalizados de laspostrimeras del neoterismo romano. .

También podría gustarte