Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1. Drejtshkrimi i njsuar i gjuhs shqip'e sht shprehje e kristalizimit t norms letrare kombtare n t gjitha hallkat kryesore t strukturs fonetike, gramatikore, fjalformuese e leksikore. Ai pasqyron gjendjen e sotme dhe prirjet e prgjithshme t zhvillimit te gjuhs sonii letrare, e cila mbshtetet gjersisht n gjuhn e folur t popullit. Duke ngritur n nj shkall m t lart traditn e shkrimit t shqipes, drejtshkrimi i sotm synon njsimin e mtejshm t norms s gjuhs letrare kombtare mbi bazn e trajtave t prbashkta q jan prvetsuar e prvetbohen prej saj. 2. Parimi themelor i drejtshkrimit t shqipes sht parimi fonetik: n prgjithsi fjalt dhe pjest e tyre t kuptimshme shkruhen ashtu sic shqiptohen
ligjrimin letrar. Thelbi i parimit fonetik n drejtshkrimin e shqipes, q mbshtetet n nj sistem grafik ku ka ni lidhje t drejtprdrejt midis shkronjs dhe tingullit-fonem, sht aspekti fonologjik, domethn prrdorimi social i tingujve t gjuhs n procesin e marrdhnieve midis njerzve. Parimi fonetik synon vendosjen e nj tidhjeje sa m t ngusht mi,dis trajts s shkruar dhe trajts s folur t gjuhs letrare. Prandaj, kur n shqiptimile letrar ka variante t lejuara nga norma e sotme, drejtshkrimi mbbhtetet tek ajo trajt q sht m
n,
36
Parime t prgjithshme
e prgjithshme dhe q pajtohet me prirjen e zhvillimit t sistemit fonetik t shqipes letrare. 3. Krahas parimit fonetik, drejtshkrimi i njsuar i shqipes mbshtetet gjersisht edhe n parimin morfologjik, i cili krkon q fjalt dhe pjest e tyre prbr,se t sistemit trajtformues e fjalformues t shkruhen njsoj, pavarsisht nga ndryshimet tingullore t shkaktuara prej ligjeve fone'tike q veprojn sot n gjuhn ton. Parimi morfologjik zbatohet kryesisht n ato raste, kur zbatimi i veuar i parimit fonetik do t ont'e n errsimin a n prishjen e strukturs morfoiogjike e fjalformuese t fjalve; ai ndihmon kshtu pr ta ruajtur sa m t
qart n shkrim kt struktur, si edhe njsin
ve. Duke pasur
e trajta-
si baz analogjit morfologjike, parimi morfologjik lejo,n rrafshimin e thjeshtimin sa m t madh t rregullave drejtshkrimore t shqipes dhe ndihmon q kto rregulla t pasqvrojn n m'nyr sa m organike zhvillimin e bashklidhur t strukturs fon'etike, morfologjike e fjalformuese t gjuhs
son letrare kombtare. 4. Grshetimi i parimit fonetik me parimin morfologjik n drejtshkrimin e shqipes plotsohet edhe nga zbatirni i disa parimeve t tjera, sic jan parimi leksikor-kuptimor, ai historik-tradicional etj. Fushat e zbatimit t ktyre parimeve 'ian m t ngushta dhe prfshijn an t veanta t drejtshkrimit. 5. Drejtshkrimi i njsuar i gjuhs shqipe kurorzon nj etap t gjat prpjekjesh pr formimin e ni gjuhe letrare t vetme e t prbashkt pr gjith popullin shqiptar dhe el rrugn pr ta prmirsuar
m t,ej normn drejtshkrimore t ksaj gjuhe n pajtim me zhvillimin e mtejshm t gjuhs e t kulturs son kombtare.
AI.FABETI
Alfabeti
shkronja, q son letrare:
G'UI{S
SHOIPE
Aa Bb Cc Dd Dh Ee Ff
Nj
nj
o
o
P
p
q
a
dh
R
Rr s
Sh
r rr
s
Hh Ii
Gs Gj
sh
si
T Th U
t
th
u
rj
KK LI Ll ll Mm
xh
x
v
z
v x xh v
7.
zh
zh
I.
s1
DRE'TSHKRIMI
ZANORJA
I ZANOREYE
E THEKSUAR
Shkruhen me e (dhe jo ine ) fjatt ku kjo zanore sht e theksuar dhe ndiqet ose ka qen ndjekur n t kaluarn nga nj bashktingIlore hundore (m, n, nj). Me e shkruhen gjithashtu fjalt e prejardhura ose t prbra t formuara prej tyre, pavarsisht nga lvizja e theksit:
(m) dhemb, dhembje, enxr, emror, femr, femrore, g jemb, g jemba, e premte, rremb, shemb, shembull, shembullor, i, pashembullt, shemr, i shtrembr, shtrembroj, tremb, thembr, zernr, zemroj, L przemrt etj.; orgjend, argjendar, brenda, brendi,, i brendshm, cen, cenoj, mend, (i, e) mendur, dend, (i, e) dendur, deng, dhen, end, gjendje, kuuend, kuuendoj, mend, mendje, mendoj, mendim, prmend, prmendore, mendr, parmend, pend, eetu, qendr, qendror, (kam)
uendos, uendim, zuends, zuendsoj etj.; e enjte, gshtenj, ndenja, (, e) ndeniur, peni-t,
qen, qenie, qensi, eengj, shpend, tend, uend, aends,
s$2,3
40
t, shtrenjtoj, (i, e) urenjtur; dre, fle, fre, gdhe, ndej, (i, e) nder, ng're,
pe.
ZANORJA
E PATHEKSUAR
$2
Tek emrat fernror, t cilt kan nj -e fundore t patheksuar n trajtn e pashquar t njjsit, n emroren e shquar bie -e-ja, ndrsa n rasat e tjera ajo shkruhet:
artiste - artistja, artisteje; fitore - fitorja, fitoreje; lule - Iulja, lule je; lulishte - lulishtja, lulishteje; msu,ese - msuesja, msueseje; nnse - nnsja, nnseje; per'de - perdja, perdeje; qEtetare - qEtetarja, qAtetareje; studente - studentja, studenteje; shishe - shishja, shisheje etj.; anije - anija, ani,jeje; ardhje - ardhja, ardhjeje; shtje - shtja, shtjeje; familje - familja, familjeje; korrje - korrja, korrjeje; ni,sje - nisja, nisjeje; pyetje - pyetja, pyetjeje; rrokje - rrokja, rrokjeje; ulje - ulja, uljeje etj.
ZANORJA
E THEKSUAR
Shkruhen me t Bjitha fjatt t.e t cilat kjo zanore e theksuar i prgjigjet historikisht nj a-je t ndjekur nga nj bashktingllore hundore. Me shkruhen edhe t gjitha fjalet e prejardhura ose t
s3
4t
$$4,5
theksitl:
bj, slttje, dm, dmtoj, dhmb, dhmball, dhn'dr, (kam) dhn, dhnie, e ma, (i, e) mb\, mblsi, ndrr, ndje, frngjisht, grsh.r, gojdhn, gj, gjm, gjndr, hn, kmb, kmbsor, knd, kndshm, kng, kngtar,l, lm, lnd, lng,ll,r, mbrmje, ffi (pak), (s'dua) ffi, mng, rn2, nm, nnt, nntor, (kam) ngrn, ne, nns, nj, (i, e) njjt, njri, njra, njri - tjetri., njsi, prz, (i, e) rnd, rndoj, (kam) rn, rrnj, rrz, shkmb, shtatzn, shull, (2, e) tr, trsi, trshr, (shtpinS tnde, (kam) thn, parathnie, thIl,z, z (zri), z, (kom) zn etj.
s4
etj.
ZANORJA
E PATHEKSUAR
-ia paratheksore
-ja paratheksore shkruhet n kto raste: a) n fjatrt e parme e n t gjitha fjalt ku ajo
kan hyr n traitn me a, e cila nuk sht rn hundore: dhanore, (i, e) mangt, ranishte, shmang, zan, zanore eTi.
1)
$5
letrare
Ssu
42
lliq, fmij, gmush, grryej, gzof , gzhoj, gogsij, gumzhij, gjmoj, hingllin, klEsh, kmish, knaq,
kndellem, kndoj, knet, kpuc, kpucar, kpush, kput, t kqij, krcej, krrab, krrusem, kshill, kushri, lkur, lmosh, lndoj, lpij, lpjet, lpushk, Ishoj, mallngjej, t mdhenj, mkat, mnyr, msoj, msim, mshoj, mushkri, ndrroj, ndrres, shndrroj, pagzoj, pagzim, pllet, pllmb, pLlumb, prrall, pshtjelloj, pshtgj, psherttj, qroj, rrJan, rrfim, shllir, shmtoj, shtit, thu, trashgoj, thllz, thrres, thrrime etj.; dboj, d'bor, dlir, (i, e) dlir, drras, gzoj, ksaj, ksisoj, ksodore, kshtu, kta, kt, ktij, (i, e) ktill, ktej, ktu, lfyt, lkund, i lkundshm, lmekern, luozhg, mdit je, msE j, msgmje , smund,je, shplaj, tharr, tholl etj.*
b) n fjal t prejard,hura, t formuara nga nj tem m - me an prapashtesash q nisin me bashktingellore, dhe n fjal t prb,ra e t prngjitura q kan si pjes t par nj tem t titl m -', t ndjekur nga nj tem q nis me bashktingllore:
antar, antsrsi (an); armtar (arm); atror, atsi (at); bardhsi (i bandh); botror, botrisht (bot); bul,zim (bul); burrrt,, burcror (burr); coptoj, coptim, copzoj (cop); drejtsi, (i drejt) ; flakroj, *) Shkruhen pa fjalt &rsAe, arsej, arsi,rn, arsimtar dh.e ato q formohen prej tyre.
$5b
fl,akrim (ftak); friksoj (frik); frymzoj, frymzim (frym); ftohtsi (i ftoht); gojtar, gojtari (Soj); gjatsi (i gjat'); gjelltore (gjell); gjersi (i gjer); gjiths, prgjithsi,sht (gjith) ; gjuhsi,, gjuhsor, gjuhtar (gjuh); gjunjzoj (gjunj); hollsi, hollsisht (i hotl); kmbsor, kmbsori, (kmb); kordhtar (kordh); lartsi., lartsoj (i lart); lehtsi, tehtsoj (i leht); lufttar (luft); mbarsi (i mbar); mirsi, prmirsoj (i mir); pemtore, pemtari (pem); pikllim, pikrisht (pik); pjestoj, pjestirn (pjes); plotsoj, plotsisht (i pl,ot); puntor, puntori (pun); qetse (i qet); rreptsi, rreptsisht (i rrept); rrogtar (rrog); sltkaLlzim (shkall); shkishroj (kish); shpejtsi (i shpejt); shterpsi (shterp); toksor, tokzim (tok); trashsi, (i trash); thatsi (i that); thellsi (i thell); udhtar, udhtim (udh); urtsi (i urt); ualzoj, ualzim (val); ushtirsi (i vshtin) ; ujershtor (vjersh); zbetsi (i zbet) etj.; ansh,krim, armpushim, ath.er, bashkfjalim, b ashkn n s, b ashkpuno j, b ashk shorte, b ot kuptim, bukpjeks, buzqesh, ciptrash, fardo, datli.ndje, derbardh, dorheqje, dorshkri,m, dorzan, dhjetf i,sho j, dhjetu jetor, fletg jer , frgmmarc je, g ojdhn, g o j m jalt, g r eu th,g e s, g j asht dh j et, g asht mb dhj et , i gjithfuqishm, gjithkombtar L, gjuhgjat, gjysmhn, gjEsmkoloni, hundsh.kab, r, jashtzakonsh,m,
1) Nuk shkruhet -ja paratheksore t premrat e pakufikan si pjes t par fjalt gjith ose kurr: gjithka, gjithmos, gjithfar, gjithher, gjithkah, gjithkund, gjithkush, gjithmon, gjithnj, g jithsaher, g jithseeili, gjithsekush; kurrfar, kung j, kurrkund, kurrkush, kurrsesi etj. Po kshtu shkruhet pa - pjesa e par e fjalve uetuete, petuetiu dhe e fjal,ve t formuara prej tyre: uet'u^etor, i, uetuetshrn.
shm, te ndajfoljet e te lidhzat e prngjitura q
$5c
t, llrprueshur, mbaruajtje, rnirbrs, mirbesim, mrrdita, i mirtillt, pesujear, piknisje, pikpamje, pjesmnrrje, pulbardh, qafgjat, sltumfishoj, shumkmb sh, u et dash j e, u et qeu eri s j e, u et sh rb im, u e tuendosje, urej, urejtje etj. S h n i m l. Pr shkak t ngulitjes prej kohsh, t shqiptimit dhe t shkrimit n gjuhn letrare shkruhen pa -- fjalt: arntar, besnik, fillestar, funtar, ki,shtar, lojtar, meshtar, neuojtar, neuojtore, ngatrrestar, pi,shtar, rojtar, zErtar; atdhe.
S
kur gjymtyra e dyt fillon me zanore: bashkatdhetar, bashkautor, bashkud,htar (bashk); gojmbI (eoj) ; i giithanshm (ejith); kokulur (kok); i shumanshrn (shum) etj. (por: njansi, i njanshrn, zmbI, sepse -ja fundore te gjymtyra e par e tyre sht e theksuar).
bra,
c) po k,shtu shkruhen me (si zanore mbshtetse) edhe fjatt e prejardhura, q, megjithse formohen nga tema m bashktingllore, kan nj struktur fonetiko-fjatrformuese t ngjashme me at t fjalve t msiprme: armi,qsi (armiq); besnikri (besnik); bujqsi (bujq); djallzi (djall); dobsi (i do'bt); fajsi, pafajsi, shfajsoj (faj); fshatarsi (fshatar); fundrri (fund); gjeksi,, gjaksor (Sjak); hapsir (hap); harktar (hark); kalbzoj (i kalbt); keqsoj, keqsim (keq); kombsi, kombtar, ndrkombtar (komb) ; krejtsisht (krejt); kryqzor (kryq); lajmtar, lajmroj (lajm); laudroj, laudrtm (,tavd); ligsi, (i Lig); mndhsi, madhshtor (i madh); malsi., malsor (mal); rnbretri (mbr,et); miqsohem, miqsor, mi,qsishf (miq); mjeksi, mjeksor (mjek); paksoj (pak); plehroj, plehrim (pleh); pleqroj, pleqsi (pleq); qytetroj, qytetrim (qytet); robri, robroj (rob); shndetsi (shndet); shJrEtzoj,
45
$5c
sh,frgtzim (fryt); shkrif roj, shkrif rinr, (shkrif); Shqipri, shqiproj (shqip); shtetror (shtet); trimri (trim); uargtar (varg) ; uazhdtmsz (vazhdim); zdrukthtar, zdrukthtari (zdrukth) etj.
S h n i m. Nuk shkruhen me : a. fjalt e prejardhura q formohen prej temash m nj bashktingllore me an t prapashtesave -tar(e), -tor(e), -ti, -toj:
arsimtar, arsimtare (arsim), l,iri,mtar (lirim), flamurtar, flamurtare (flamur), gjAqtar (gjyq), kujdestar (kujdes), lundrtar (lundr), mishlar (mish), obomtar (oborr), pajtimtar (pajtim), prestar (pres), shkaktar (shkak), shqiptar (shqip), shtegtar (shteg), tregtar (treg), themeltar (themel), zelltar (zell); fajtor (faj), leshtor (Iesh) ; pastrti (i pastr) , tregti (treg); caktoj, prcaktoj (eak;, dmtoj (dm), mbItoi (i mbl), robtcltem (rob), shkaktoj (shkak), shpeshtoj (shpesh), shqiptoj (shqip), shtegtoj (shteg), tregtoj (treg) etj.*;
bashktingllore
b. fjalt e prejardhura, t cilat formohen prej temash m t lngta (-r, -1, -ll) q e kan theksin mbi rrokjen e parafundit:
afrsi (afr), egrsi (i egr), eprst, (i epr), katrshor (katr), letrsi (letr), misrnike (misr), motrzim (motr), poshtrsi (i poshtr), ujetrsi (i vjetr), zgiuarsi (i zgjuar) ; mblsi, mblsoj (i mbl), tsogIsi (i vogl); miellzim (miell), popullsi, popullzoj (popull), rregullsi (rregull) etj. ) n fjalt e prejaT.dhura, t formuara prej temash nr -r, -rr, -1, -s, -'2, me an prapashtesash q fillojn me zanore:
sh.ri, (breshr),
arbror, arbresh (arbr), ashproj (i ashpr), breiltri (i iltr), dimroj, dimror, di-- edhe fjalt traclhtar, tradhti,
x1 Po kshtu shkruhen pa
tradhtisht, tradhtoj.
ql
46
shtrembrim (i shtrembr), urdhres, urdiz.roj, urdhrore (urdhr), u'artri, uarfroj (i varfr), uerbrisht (i verbr), zemrim, zemroj zemr) etj.; me paratheksore shkruhen edhe disa trajta shumsi q jan fonetikishit t ngjashme me fjatrt e tipit t msiprm, si gishtrinj, gjarprinj, pri,ftrinj, zotrinj, po ashtu edhe formimet e tipit mbretresh, priftresh,
zotroj; ndrrim, ndrroj (nd,rr), picrroj (picrr) etj.; uegjli, uoglim, zuogloj, zuoglim (i vogl) etj.; npunsi (npuns), prgjegjsi (prgjegjs), rroboqepsi (rrobaqeps) etj.; bulzoj (bulz), njerzi, njerzor (njerz) etj.*
S h n i m. Nuk shkruhen rme paratheksore fjalt e prejardhura, t formuara prej temash m -r me an prapashtesash q fillojn me zanore, kur prpara --s ndodhet vetm nj nga bashktinglloret b, ll, 1, i, k, g, t, v ose nj nga grupet -nd-, -st-:
mrim (dimr), dhelpri (dhelpn), emroj, emrore, emrues (emr), Jemrore (femr), gjarproj, gjarprushe (gjarpr), gjelbrim (i gjelbr), misrishte, misrolc (misr), mjeshtri, mjeshtrisht, mjeshtrok, TLjeshtror (mjeshitr), numror, numrim, numroj (numr), poshtroj, poshtrim (i poshtr), shtrernbroj,
algjebri.k (algjebr), dibran (Dibr), Librar, Iibrari (libr); kodrin, kodrinor (kodr), Iodroj (lodr), shkodran (Shkocir); afri, atrim, otroj (afr); ajri, ajroj, ajrim, ajror (ajr); Iakror
(lakr), mjekrosh (mjekr), rnokrar (Mokr); epror (i epr). teproj, tepric (tepr), aeproj, ueprim (vepr); katror (katr),
*) N pajtim me drejtshkrimin
(gnjeshtr), kokrriz
47
$6a
letrar (letr), ojetrohet, i ajetruar (i vjetr) ; zga.-roi (zgavr); cilindrik (cilindr), lundroj, lund,rim (lundr), njthundrak
(thundr)
dastr), lustroj,
lustrim (lustr), mini,stri,, ministror (ministr), pastroj, pastrim (i pastr), regjistroj, regji,strim (regjistr) etj.'
; gjirokastri,t (Gjirokastr),
-ia pastheksore
s6
Shkruhet -ja pastheksore: a) tek emrat femror m -2, tek emrat e mbiemrat mashkullor m -s, -sh dhe te fernrort prkats, n t gjitha trajtat e lakimit t tyre:
drejtz - (i, e ni) drejtze, drejtza, drejtzs, drejtzn, drejtzat, drejtzaue, drejtzash; fshikz-a, gjuhz-a, kmbz-a, krAqza-t, lidhz-a, pjesz-a, th.onjza-t, uerdhz-a; ardhs-i,, blers - (i, e nj) blersi, blersi., blersit, blersin, blersit, blersue, blersish, blerse, blerse7e, blersja, blerses, blersen, blerset, blerseue, bler se sh ; br ejts-i, els-i, endse, end sja, f oUs-t,, grA' kse, gryksja, g jykats-i, hers-i, mbledhs-i, mielse, mjelsja, munds-i,, npuns-i, nrns-i, nrnse, prg jeg j s-i, qits-i, qitse, shpik s-2, u end s-t, zu end s-i, zgjedhs-i, zgjedhse etj.;
\*) N paitirn me dreitshkrimin e ngulitur prei kohsh shkruhet ilhndri, d,hndroj (dhndr), gindrohem (eindr), motri (motr), siprore, sipri (sipr).
$6b,c
po kshtu shkruhen edhe Durrs-i, Kuks-i, Lkurs-i, Quks-i, etj. ; (trekndsh) barabrinjs, (Lnd) djegse, (makin) korrse, (forc) Luizse, (mnkin) qepse, (maktn) shirse etj.; dyzetkmbsh-i,, mijshe, mi,jshja, pesshe, pesshja, pesgarsh-i,qindshe - (i, e nj) qindsheie, qin' ndsh,ja, qindshes, qindshen, qindshet, qindsheue, qind shesh ; tetrroksh-i etj. ; (shtpi) dykatshe, (uetur) katruendshe, (lule) shumngjyrshe etj.;
b) te mbiemrat m -t n t gjitha trajtat e lakimit t tyre:
i cekt - (i, e nj) t cektr., t cekt, i, cekti, t cektit, t cektin, t cektish., t cektue; e cekt - (x, e nj) t cekte, t cekt, e cekta, s celcts,t cektn, t cektash, t cektaue; (i, e) dobt, (i, e) errt, (i, e) lagt, (x, e) kthjellt, (1, e) ngatht, (i, e) prbash.lct, (i, e) shkatht, (i, e) ult, (i, e) zbrazt etj.
Shnim. Mbiemrat e formuar prej nj tem,e m -h shkruhen me -t. Kta mbiemra e ruajn --n edhe prpara nyjs -t t emrores e t kallzores s shquar te njjsit asnjans e t shumsit t gjinis mashkullore, si edhe prpara
mbaresave -sh
e -ve:
i, foht - t ftohtt, t ftohtsh, t ftohtue; i leht - t lehtt, t lehtsh, t lehtue; i mpreht - t mprehtt, t mprehtsh, t mpreh,tue, i nreht - t nrehtt, te nehtsh,
t nrehtue etj.
49
$7a
t dalsh, t flassh, t hapsh, t mnmsh, t mbyllsh, t mbledhsh, t ndezsh, t pressh, t pri,shsh, t zhduksh etj.
$7
Nuk shkruhet -ja pastheksore: a) trek emrat dhe mbiemrat m -1, -r, -rr dhe tek emrat mashkullor m -izm, -aziim gjat lakimit, kur pas ktyre fundoreve vjen nj zanore:
buk\, bukla, pupl - (i, e nj) puple, pupls, pupln, puplat, puplaue, puplash; ueg\, uegla etj.; ajr, ajri, adr, adra, dimr, dimri, drapr, drapri, dhelpr - (i, e nj) dhelpre, dhelprs, dhelprn, dhelprat, dhelpraue, dhelprash; dhndr, dhndri, egjr, egjr, emr, emrt, gnjeshtr, gnjeshtra, gjarpr, giarpri, kulpr, kulpra, lakr, lakra, letr, letra, lundr, lundro, misr, misri, numr, nttmri, thundr, thundra, urdhr, urdhri, uepr, Depra, zemr, zemra etj.n; dol+rr, dokrra, ndrr, ndrra, kokm - (i, e nj) kokrre, kokrrs, kokrrn, kokrrat, kokr'raue, kokrrash; ujehrr - ujehmi, ujehrr - ujehrra etj.; anarkizrn - (i, e nj) anarkizmi, anarki,zmi.t, anarkizmin; ateizm, ateizmi, iklizm, i,kli,zmi, nwjtiz'm, majtizmi, marksizm-leninizm, marksizm-leni,nizmi, ma,terializ m, mat eri,ali,zmi, ple onnz m, pleonazmi, r eumatizm, reunnrtizmi, sarkazm, sarkazmi, socializm, sociahzmi etj.;
r) Zanorja - pastheksore e rnbaresls -r t shumslt t emrve mashkullor shkruhet n t gjitha rasat gjat lakimit: etr - etrit, etrve, etrish; kunetr, mbtett, shttetr etj. 4-360
$7b,c
i, mb\, i, mblt,,
50
i, pastr,
t uoglit, t aogltn, t uegjlit, t uegjli,sh; i ashpr (i, e nj) t ash.pri,, t ashprit, t ashprin, t ashprish,; i, iltr, i iltri, i gjelbr, i. gjelbrt,, i kaltr, i kaltri,
i pastri, i shtrembr, i shtrembn, i shurdhr, shurdhri, i uerbr, i, uerbri, i, ujetr, i ujetri, etj.;
b) te mbiemrat m -m e m -shm gjat lakimit, prapashtesave vjen nj zanore ose
i jashtm - (i, e nj) t jashtmz, i jashtmi,, t jash.tmtt, t jash.tmin, t jashtmish; e jashtme, i, mesm, i mesmi, e rrlesrrle, i, sotm, i sotmt,, e sotme (i, e nj) t sotmeje, e sotmja, s sotmes, t sotrnen, t sotmet, t sotmeue, t sotmesh; i aetm, i uetmi, e uetme etj.; i ardhshm - (i, e nj) t ar'dhshmi,, i ardhshmi, t ardhshmit, t ardhshmin, t ardhshmislt.; e ardhshme - (i, e nj) t ardhshmeje, e ardhsh,mja, s ardh,shmes, t ardhshmen; i, atjeshm, i atjeshmi,, e atjeshm,e, i, besueshm, i, besueshmi, e besueshme; i, dukshm,i dukshmi, e dukshme; i ndershm, i ndershmi,, e ndershme ; i pathgeshm, i pathEeshmi,, e pathyeshme ; i shijshffi, i shi,jshmi, e shijshme; i shkIqgeshm, i shkl"qEeshmi, e shklqg eshme etj. ;
c) para pnapashtesave -shm dhe -t n t gjitha trajtat e mbiemrave t formuar prej tyre:
t natErshm, e nntyrshme (natyr), i prkohshm, e prkohshrne (koh), i pjesshffi, pjesshme (pjes), i. prbotshm, e prbotshme (bot), (i, e) lkurt (1kur), (i, e) njmijt (mij), (i, e) pest (pes), (i, e) prpikt (pik) etj.;
51
$7 C; $8 a,b,c
etj.;
-ia fundore
Shkruhet -ja fundore te fjalt me theks q n krye t hers n rrokjsn e parafundit, duke u ruajtur ajo edhe n trajtat e tyre ku s'sht m fumdore. Kshtu, shkruhen me -:
$8
dh,jetn, dhjetro; mij, mijra etj.). Shkruhen me - gjithashtu ernrat mashkullor q shkojn pas lakirnrit t emrave femror si bab, cl.u,j, geg, tosk etj.; Kol, Lek etj.;
a) emrat femror si buk, f jal - f jals, tjaln, fjalt, fjalue, fjalsh; pun, zhurm etj.; po k,shtu edhe numrort si dhjet, mij etj. (dhjet - dhjets,
b) disa emra mashkullor dhe shumica e emrave mashkullor q prdoren edhe si asnjans:
at, burr, djal, gjalm, gjum, kal, lm, lum; (balli, ballt), brum (brumi, brumt), djath (djathi, djatht), drith, drithra, dgll,, dhall, dhjam, gjalp, mjalt, uj, ujra etj.;
bal,l,
c) mbiemrat dhe ndajfo,ljet e tipit (t, e) but - ftuht, (i, e) gjall - giall, (i, e) giat gjat, (i, e) leht - leht, (i, e) mir - mir, (i, e)
$8,d ngroht
-uon.
52
shkret,
(i, e) uon
N Ciftet e fjalve m posht mbiemrat shkruhen me -, ndajfoljet pa -: (, e) drejt - drejt, drejtprdrejt, drejtshkrim; (i, e) f ort - f ort, (i, e) kot - kot, (i, e) lart - lart, i.lartprmendur; (i, e) lagsht - ligsht, (i, e) mbrapsht mbrapsht, (i, e) mjaJt - mjaft, (i, e) plot - plot, i plotfuqishm; (i, e) shpejt - shpejt, (t, e) thjesht - thjesht, (i, e) urtet - urtet; po kshtu: larg, pak, pakkush,
shkurt;
) mbiemrat e formuar me ann e prapashte-t nga emra njrroksh ose me theks n rrokjen fundore, si edhe nga folje q mbarojn me
ss
zanore:
(i, e) art (ar), (i, e) drunjt (dru), (i, e) gurt (gur), (i, e) lesht (lesh), (i, e) pambukt (pambuk), (i, e) zyarrt (zjarr) etj.; (t, e) met (mej), (i, e) mptt (mpij), (i, e) ndyt (ndyj), (i, e) that (thaj); po kshtu edhe numrort rreshtor: (i, e) dyt (dy), (i, e) tret (tre), (i, e) pest (pes), (i, e) g jasht (gjashte), (i, e) dEmbdhjet (dymbdhjet), (i, e) njzet (njzet), (i, e) njzetenjt (njzet e nj), (i, e) gjashtdhjet (gjashtdhjet), (i, e) milzont (milion) etj. ; d) trajtat e shumsit rave mashkullor si:
t emrave dhe t
mbiem-
atrikaniz, amerikan, arab, bullgar, docent, dynym, feuilal, fishek, frannez, gratn, grek, gjumnsh, hektar, hutaq, kilogram, kroat, kuintal,
$8 dh, e
l,aborant, lejlek, lek, rnaturant, matjon, mekanik, m,emec, motak, partizan, prtac, pionier, puntori!, rebel, romak, rosak, serbii, spanjoll, student, shkrimtar, shofer, shqi,ptar, ton, traktorist, (artikuj) ushqimor, ushtar, uesh etj. Kjo - shkruhet n t gjitha rasat e shumsit, edhe kur nuk sht fundore: partizan - partizansh, nrtizant, partizanue ; grek - greksh, grekt, grekue; puntor - puntorsh, puntort, puntorue.
shquar shums e em,rave t njsive t masave q burojn nga ernra njerzish shkruhet pa fundore, por n rasat e tjera t
e
Shnim. Trajta
e'emrores dhe
kallzores s pa-
shumsi,t t pashquar dhe n t gjitha rasat n shumsin shquar pas tems shkruhet --:
20 amper,50 orn,300 herc,220 t"'olt,60 aat etj.; 15 arnpert, 720 ooltue, 30 oatsh eti.
dh) trajtat e emtirores dhe t kallzores s shquar t shumsit t emrave dhe t mbiemrave mashkullor q n trajtn e pashquar mbarojn me nj bashktingIlore dhe q ian njrroksh ose qe e kan theksin n rrokjen e fundit:
bijt (bij), desht (desh), djemt (djem), dhent (dhen), miqt (miq), t rinjt (t rinj), thonjt (thonj) etj.; armi,qt (armiq), barinjt (barinj), t mdhenjt (t mdhenj) etj.;
e) trajtat e shquara t rasave t zhdrejta t njjesit dhe t emrores e t kallzores shums t emrave femror q mbarojn me zanore t theksuar:
$8 , f, g,
gj, h
54
bukurit; bEro - by- dhis, dhin, dhit; gj - gis, gjn; kala - kalas, kalan, kalat; e re - s res, t ren; rrufe - rruJes, rrufen, rrufet etj.; po kshtu shkruhen edhe shkurtimet e gjinis femrore q n emroren e pashquar shqiptohen me theks mbi rrokjen e fundit:
bukuri
- bulcuris, bukurin,
ATSH-s (ATSH), OKB-u (OKB), SMT-I (SMT); ) emrat e formuar me prapashtesn -z, prcj temash q mbarojn m zanore t theksuar, si edhe enrat me kt prapashtes q kan psuar nj shprngulje theksi n rr,okjen e parafundit (ndryshe nga emrat e tipit ark2, lidhz): qeliz, syz, uez; dorez, kokrci,z, Lr,brez, z etj.;
,De.rre-
jo
basm, das,rn,
jysm);
gj) numrort themelor si pes, gjasht, shtat, tet, nnt, dh.jet, dyntbdhjet, pesdhjet etj.; h) fotjet me tem m zanore, n vetn e par dhe t tret t shumsit t s tashmes dftore e lidhore:
55
$8i,i,k
(t') mbaim, (t) mbajn; (t) bl.ejm, (t) bl,ejn; (t) um, (t) un; (t) dim, (t) din; (te) fshi,im, (t) fshijn; (t) punojm,, (t) punoln etj. Po kshtu, kryesisht p,r arsye morfologjike, shkruhen edhe foljet me tem m grup zanoresh, t ndjekur nga nj -j: (t) prziejm, (t) prziein; (t) thgejm, (t) thyejn; (t) ruajmt, (t) ruajn, (t) shkruajm, (t) shkruajn etj.;
j) trajta e vets s tret njjs e mnyrs lidhore t t gjitha foljet, d,uke prfshir edhe ato me tog
zanor,
t humb, t Lidl, t mbjell, t prmend etj.; t hgj, t gjej, t laj, t pij, t thaj efr,j.; t prziej, t shkruaj, t thyej etj.;
k) pjesoret e foljeve me tem m zanore a m -1, -Il, -r, -rr dhe mbiernrat e nyjshm t formuar prej
tyre:
qar, bler, br, pir, frgr, mjel, ujel, mbjeU, sjell, m&rr, njem eitj.; (i, e) br, (i, e) pir, (i, e) mbjell, (i, e) njerr etj. Po kshtu shkruhen edhe pjesoret si: dhn, ngrn, qen, thn, un, zn etj.
:
$9a,b
Pjesoret me tem m tog zanor, t cilat theksin e kan n rrokjer e parafundit, shl<ruhen pa - n fund: przi,er, krger, lyer, rnsunr, Wrtrar, shkruar etj.
$e
Nuk shkruhen m fundore: a) emrat dhe mbiemrat m -1, -r, -rr, -2, -ull, -r, t cilt n emroren e pashquar t njjsit nuk e ka,n theksin n rrokjen e fundit:
buk\, gog1, pup\, thnegl etj.; (i, e) mb\, (i, e) uogl etj.; dhelpr, gnjeshtr, motr, numr, zemr etj.; (i, e) ashpr, (t, e) shurdhr, (i, e) uerbr elj.; kokrr, prqn, ujehm etj.; arkz (ark), dhmbz (dhmb), fsltikz (fshik), gishtz (gisht), lidhz (lidh), mollz (moll) etj.; (i, e) bukurz etj1, hatull, kumbull, nofull, rregul,l, shpatull, tingull, tjegull, uetull etj.; flutur, hekur etj.; (i, e) bukur, (i, e) lu,mtur etj.;
ar dalin m nj nga bashketinglloret -gj, -e, -j, -nj, t prira nga nj zanore, si n emrore, ashtu edhe n t gjitha rasat e tjera:
zogj, zogjue, zogjsh; t ligj, t ligjue, t ligjsh etj.; tiq, fique, fiqsh; mie, mique, rniqsh; pleq, pleqtse, pleqsh etj.; bi,j, bi.jue, bijsh etj.; drunj, drunjue, drunjsh; ttonj, ftonjue, ftonjsh; heronj,heronjue, heronjsh; hunj,hunjoe, hun jsh; thonj, thonjue, thonjsh etj.
57
$9 c'
cjep (cjap) - cjept, cjepoe, cjepsh; desh (dash) - desht, deshue (por deshsh); djem (djal) - d,jemt, dje'mve, djemsh; dhen - dhnt, dhenoe, dhensh; qen (qen) - qent, qenue, qensh.
c) trajtat rasore t shumsit t emrave dhe t mbiemrave q mbarojn me dy bashktingllone n emroren e pashquar t shumsit, si edhe t atyre q mbarojn me -1, -rr -sr -z (kta emra dhe mbiemra para nyjs -t t trajts s shquar dhe para mbaress -sh t rrjedhors narrin nj -i-):
bujq - bujque, bujqish, bujqit; krushq - krushque, kru"shqish, krushqit; peshq - peshque, peshqish, pesh.qit; tirq - tirque, tirqish, tirqit; ujq - ujque, ujqtsh, ujqit; murgj - murgjae, margjtsh, murgjit; t mbl - t mblue, t mblrsh, t mblzt; t vegjl - t aegjlue, t uegjlish, t uegjltt,' etr - etrue, etrish, etrit; mbretlt - mbretrue, mbretrish, rnbretri,t; i bukur - t buku,rue, t bukurish, t bukurit; i egr t egrue, t egrish, t egrit; i pjekur - t pjekurue,t p1ekurish, t pjekurit' blers - blerwe, blersish, blersit; ndihms - nd|hmsrse, ndhmsish, ndihmsit; npuns - np:punstse, npu,nsish, npunsit; nxns nnsue, nnsi,sh, nnsit; punonjs - Wtwnisue, punonjsi,sh, punonjsit; sulmues - sulmuesue, sulmue' sish, sulmuesit; shits - shitsue, shitsish, shitrsit; vends - uend,sr:e, uendsish, uendsit' njerz ' nier' zue, njerzish, njerzit etj.; trajta e rrjedhores s pashquar t emrave n shums mbarojn me zanore t theksuar:
C)
q
$9 d, dh, e, ti
Po kshtu shkruhen
etj.;
d) mbiemrat
-shm:
e formuar me
prapashtesat -()m,
t, eprm (i epr), i, jashtm (jasht), i. mesm i ndrgshrn (n'dryshe), i nesrm (nesr), i, siprm (sipr), t sotm (sot), i tash,m (ltash), i, teprm (tepr), i, aetm (vet) etj.;
(mes),
i, andhshm, i brendshffi, i gatshm, i kndshm, kujdesshm, i, ndershm, i, neuojshm, i pafajshm, prbotshm, i ujetshm etj.;
dh) mbiemrat e formuar nga emra, numror ndajfolje me theksin m'bi mokjen e parafundit:
(i, e) akullt (akull), (i, e) auullt (avu11), (i, e) hekurt (hekur), (i, e) mkrt (mis,r), {i, e) panumrt (numr), (i, e) rregullt (rregull), (i, e) thekrt (thekr), (i, e) katrt (katr), (i, e) teprt (tepr) etj.; e) pjesoret (dhe mbiemrat prkats) m -ilr, -ier, -}.f, -uar:
(i, e) ard,hur, (i, e) d,ashur, (i, e) ueshur etj.; (i, zier etj.; (i, e) kryer, (i, e) thyer etj.; (i, e) bluar, (i, zgjuar etj.;
e) e)
) trajtat e vets s par dhe t tret t shumsit t s tashmes d,ftore e lidhor,e te foljeve me tem
59
f, g, gj
(t) djegim, (t) djegin; (t) flasim, (t) fl,asin; (t) hapim, (t) hapin; (t) mbjelltm, (t) mbjel,lin; (t) mbl,edhim, (t) mbl,edhin; (t) presi,m, (t) yresin; (t) tjerrim, (t) tjerrn etj.; (t) biem, (t) bien; (t) shpiem, (t) sh.pien; (t) shtiem, (t) slttien etj.;
g) trajtat e shumsit t s kryers s thjesht t foljeve me tem m bashktingllore, si edhe trajitat e shumsit t ksaj kohe q prmbajn nj grup z,arroresh:
humbm, humbt, humbn; bindiirn, bndt, bindn; lidhm, lldht, Lidhn; dogjm, dogjt, dogjn; ftohm, ftoht, ftohn; ikm, tltt, i,lcn; u kollm, u kollt, u kolln; udr,qm, udiqt, udi.qn; gjetm, gjett, gjetn; u ngjitm, u ngji,tt, u ngjitn; pgetm, pyett, pgetn etj.; przi,ern, prziet, przien; thgem, thget, thyen; rrfgem, mfget, rrfyen; krtd,uam, knduat, knd,uan etj.;
gj) trajtat e unilhrores t foljeve q te kjo menyr e kan temn m bashktingllore: bjer; el, el'ni; fol, folni; ec, emi; hip, hipni; hyr;
$e
h; $10
60
h) prernrat dftor (i, e) ati,j, (i, e) ktij, (i, e) aj, (i, e) ksaj, si edhe premrat pronor (i, e) tij, (i, e) saj (dhe jo i atij, e saj etj.).
ZANORJA $10
Shkruhen me -u- n t gjitha rasat emrat dhe mbiemrat m -ull, -ur, s edhe fjalt e formuara prej tyre:
lln, nofullat; ptull, petulla-t, petulloj; motull, rrohllln-t, rrotullash, rrohtllohem; sqetull, sqetulla-t; shembull, shembulli, shembullit, shembullin, shembujt, shembujtse, shembujsh, shembullor, (i, e) pashernbullt' ; shptull, shpatulle, shpatulta-t ; tingull, ti.ngulli, tingullor, tingullimitues **; oetull, uetulla-t etj.;
lle, kukulla, kukulls, kukulln, kukullat, kukullaue, kukul,lnsh; kumbull, kumbulle, kumbulla; rnjegull, m,jegulla, mjegullor, i mjegullt; nofull, nofulla, nofu-
* N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh ljala shembllej dhe formimet prej saj, si edhe fjala shemblltAr shkruhen me --. *+; N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsb fjalt tinglloj, tingllim, tingllim, boshktingllore, t formuara nga fjala tingull duke u shprngulur theksi nga -l-ja e tem's,
shknrhen me --.
61
ssu,
12
ZANORET
$11
DHE
Shkruhen me i dhe jo me y fjalt: ai, bilbil, direk, fishek, frik, gjilpr, gji.lpryer, hipr,, hipje, krimb, krimbet, kri,p, krip, kripore, qilim, qime, rrip, sirtar, shpirt, shqip, shqiproj, shqiptar, shqiptoj etj. Shkruhen, prkundrazi, me y fjait: byzglyk, UrUk, dysheme, gjAm, (i, e) gjymt, gjymtoj, gjgsm, gjgsmak, l,tgr, lAp, lyps, tgm, uyshket, zymbyl,.
ZANORET $12
DHE
Shkruhen me u dhe jo me y fjalt: bufe, bulmet, bulmetore, burokrat, duel, duke (Wnuar), duzin, frtta-t, (pern) frutore, grunjra, (i, e) grunjt, gjurm., gjurmashk, gjurmnj, kurbet, parashut, qt n'a, qurrash, sfungjer, tentperatur, tunc,I, turk, turqisht, turli. Sh'kruhen me y dhe jo me u (a.s me i) fjalt:
$13 a, b
62
brrgl, bglyk, bgrazer, byrek, byro, cgle, grek, dEbek, dgqan, d,yshek, lrAt, i, frgtshm, Jrgtdhns, gjgnah, mgttar, myfti, mgsafir, myslzman, mgshtert., mytesarif , natgr, nntyralist, qymEr, (dhi) shgt, trgsni, tyrbe, gndyr, ui,rtEt, hybe etj.
GRUPE ZANORESH DHE DIFTONGJE -lE- / -JE-
s13
Shkruhen me -ie-: a) emrat, tek t cilt ky grup zanoresh ndiqet nga nj bash[<tingIlore e lngt (1, ll, r) dhe t gjitha fjalt e formuara prej tyre: e diel, diell, miell, qi,ell, fier etj.; diellor, prmiell, miellzim, qi,ellor, fi,erisht etj.; b) foljet, tek t cilat ky grup zanoresh ndiqet nga mbaresa -j:
ziej - zien, zi.ejm, zi,ent, zteyn; zieja, zieje, ziente, zientm, zietut, zientn; ziem, zi'et, zien; ztekam, zieke.. .; (lcam) zier; piirziej - przien, irziejm, przteni, prziejn; przieja, przieje, prziente, przienim, przienit, przi.enin; prziem, przi,et, przi,en; przieka'm, przieke. . .; (kam) przrer; ndiej - ndien, ndi,ejm, ndieni, ndien; nd,ieja, ndieje, ndiente, ndtenim, ndienit, rvdienin; ndiem, ndi,et, ndi.en; ndiekam, ndieke. . .; (kam) nl,ier *.
*; Shkruhet me -je- n t gjitha trajtat folja ndjej (ia fal fajin dikujt), si edhe formimet prej saj: ndjes, i ndieri.
63
$13 c
Trajtat e njjsit t s kryers s thjesht te dftores dhe trajtat e dshirores t ktyre foljeve shkruhen me -je-: zjeua, zjeue, zjeu; zjefsha, zjeJsh, zjeft, zjefshim, zjefshi, zyefshin; przjeua, przjeue, przjeu; przjetsha, przjefsh, pr z j eJ t, pr zjef shr,m, przjef shi, przjef shin ; ndjeua, ndjeue, ndjeu; ndjefsha, ndjefsh, ndjeftr, ndjef shim, ndjef shi, ndjef shin. Trajtat pbore-vetvetore t s tashmes dhe t s pakryers t ktyre foljeve shl<ruhen me -i-: zihem, zihet, zihen etj.; zihesha, zihej, ziheshin etj.; przihern, przihet, przihen etj.; przihesha, przzheshe, prziheshit etj.; ndthem, ndi,het, ndihen etj.; ndihesha, ndihej, ndiheshim etj.
S h n i m. T gjitha fjalt shkruhen me -je-:
foru-nuara nga
folja ndiej
zanoresh ndodhet n
bie, biem, bten; shpie, shpiem, shpien; shtie, shti,em, shtien. N vetn e tret njjs t lidhores, n urdhroren njjs dhe n trajtat e shumsit t ksaj mnyr, kur basftrfirohen me trajtat e s:hkurtra t premrit vetor, kto folje shkruhen me -j-: t bjer, t shpjer, t shtjer; bjer, shpjer, shtjer; bjermnz, bjeruni, shpjerini, sh,tjeruru etj. N vetn e dyt shumtis t s tashmes dftore, lidhore dhe urdhrore, n t pakryerin e dftores dh.e
$r4
(t) bzni, (t) shpinr, (t) shtini; (t) bija, (t) bije, (t) binte; (t) shpija, (t) sltpije, (t) shpinte; (t) shtija, (t) shtije, (t) shtinte; (t) bihet, (t) shpihet, (tc,) shtihet; (t) bihen, (t) shpihen, (t) shtihen; (t) bihej, (t) shpihej, (t) shtihej; (t) biheshin; (t) shpiheshin, (t) shtiheshi,n dtj.
kto
Sh'kruhen me -je- foljet me tem m -1, -lI, -rr njsoj si edhe foljet e tjera t ktij tipi me tem m bashktingllore (si rrjedh, djeg, piek, njep); me -jeshkruhen edhe t gjitha fjalit e formuara prej tyre:
s14
tore shkruhen me -i-: (t) uilni; (t) t:ilja, (t) uilje. . .; vil; (t) uitet, (t) vilen; (t) uilej, (t) uileshin etj.; (t) prctllni; (t) prcillja, (t) prcillje. . ; prcilt; (t) prcillesh. . .; (t) prcill,esha, (t) prcilleshe etj.; (t) nir'rni; (t) ttimja, (t) ninie...; nirr; (t) nrirrem, (t) ninesh; t nrimej, t nirreshi,n etj.
mjel, ujel etj.; mbshtjelt, mbjel,l, prcjell, pjell, sjell, shtjell, ujell etj.; njem, tjerr, jerr etj.; rnjelse, vjelje etj. ; mbjellje, mbgells, prcjells, prcjellje, pjellor, sjellje, ujsjells etj.; tjer-rje etj., po ashtu si djegs, bukpjeks etj. Kto folje n vettin e dyt shums t s tashmes dhe n t gjitha vetat e s pakryers s dftores e t lidhores, n urdhroren dhe n trajtat psore-vetve-
65
S15; $16 a, b
GRUPI
YE
plot:
arsyeshm, arsyetoj, arsyetim, dyer, nlAej, tyerje, fEell, gjtlpryer, krye, kryesi, krEesor, lcryekput, krEene, lAej, Lyerje (por l,yr), prlyej, ngjqej, ngjgerje (por ngjAr), i plqEesh.rn, prkthges. pUes, pEetje, pyets, i rrmbgeshm, rrAeshm, i shkl,qyeshm, shqyej, thEej, thyerje, thyes, i, pathyeshm etj.
dyel,L,
GRUPET
UA, UE
s16
Grupi ua shkruhet i plot: a) tek emrat dhe mbiemrat si:
buall, bualtic, drogua, duaj, ftua, grua, hu,a, huazim, i huaj, muaj (por mujor-e, tretnujor-i, gjashtnujor-i), i prmuajshm, prrua, shuall,, thua etj.; b) te foljet me tem m -ua, si:
bluaj - bl,uan, bluajm, bluani, bl,uajn; bluaja, bluaje, bl,r.tonte; bluanm, bluanit, bl,uanin; bluarn, bLuot, bluan; t bl,tmsh; bluakam, bluake, (kam) bluar etj.; dua duam, duon, duaje, duajeni etj.; druaj druo,n, druajm, dru,anim, (jam) druajtur etj.; kruaj, euaj, ruaj, rruaj, shkruaj, shuaj etj., si edhe te shumsi i s kryers s thjesht, te habitorja dhe te pjesoret e 5-360
$s17,18
66
foljeve me tem m -o: msuam, msuat, msuan; pu' nu,arn, punuat, punuan; sulmuam, su,lmuat, sulmuan; msuakam, msu,ake, msuaka, msuakemi, msuakeni,
msuakan; punuakam, punuake, punuaka, ptlnuakemi, punuakeni, punuakan; msuar, pa.jtuar, prtuar, p?.Lnuar, sulmuar, treguar etj.*
s17 Shkruhen me ue emrat dhe mbiemrat foljor t formuar me prapashtesat -s dhe -shm nga folje me tem m -o I -u^; po kshtu shkruhen edhe fjalt e formuara prej tyre:
botues-e, dgjues-e, eduku,es-e, gatues-e, msu,es-e, s - e, par a shi,kue s - e, pastr ue s - e, p r punue s - e, plo tsues-e, shkrues-e, uetmohltes-e, uetshkarkues-e, uetueprues-e etr,j.; i afrueshm, i dgjueshm, z gzueshm, i, pahand r tue
TAKIMI
I DY ZANOREVE T NJJTA
s18 Kur n formim fjalsh takohen dy zanore t njjta, ato shkruhen t dyja:
*) T dallohen prej trajtave me ye, ua t foljeve t tipit krgej, bluaj, trajtat psore-vetvetore, t cilat nuk kan grup zanoresh: krghet, thghet, bluhet, shkruhet etj.
67
S19
paanshm, paunsi, poarrir, deetimologjizim, krgeengjll, antiimperialist, autoofiin, joobjektiu, joorganik, jooksidues, joorigjinal, mi,kroorganizm etj.
i paaft, i
paapelueshm,
i paarmatosur,i
paafrueshm,
APOSTROFI
sle
t shkurtra
jeve.
premrave vetor i, ll, prpara trajtave premrore ia, iu, ju, jua, ua, si edhe prpara pjeszs u t trajtave psore-vetvetore t fol-
shkurtra
Kbhtu shkruhen:
m'i rlha; t'i dha; t'i shkruash shokut; t'i zbatosh rregullut; do t'i tregoja; do t'i them, pr t'i pasur parasEsh; me t'i thn, u nis etj.; t m'u- bsh, t fala; do t'u thuash,; do t'u kisha thn; do t'u prgjigjem; pr t'tr dhn librat; me t'u dal prpara; nj t'a thn, u ndaln etj.; t m'ia numrosh nj nga nj; t'ia thuash; do t'ia tregoja; do t'ia njoftoj; pr t'ia dal n krge; me t'ia treguar; t mos m'ia prishni qejfin; pr t'iu prgjigjur thirrjes; me t'iu afruar, e njohu etj.;
sle
6B
duam t'iu nderoim; do t'iu kishim ftuar; do t'ju tajmrojm; do t'ju lutesha; pr t'ia ndihmuar; me t'ju njoftu'ar, ntsunt' eti.; duam t'jua shpiegojm iuue; do t'jua ki,sha tre' gua,r; do t'jua di pr nder; pr t'iua lehtsuar punn juue; me t'jua sjell uegl'at, filloni! eti.; t rnos m'ua pr|shni, qeifin; s'u plqen t'ua kui' tojm; do t'ua kisha sjel'l; do t'aa tregoi shokue; pr t'ua br t qart nnsue; rne t'sa dhn lajtnitl, 'tt nisn etj.; nuk m'a dha; m'u b zen'Lr& mal; n rrr'u dhnt rosti etj.; si t'u dukT ; rnos t'u ndaft e mira!; t'u bft Ttush'ku top! etj.
ta, ku nuk kemi nj rnie t -s, por nj shkrirje dy
noresh (m
Shnim.
* e: ma; t + e: ta): ma dha librin; s'ma jepte; ma jep; jepma; pr t ma treguar; duke ma treguar; rne t na treguar; pa me thn;
rtj t ma kujtuar etj.
s'sht; s'i tha; s'u pr; s'bri ; s' duhet ; s'presim ; {thuhet ; s'mundem e+-j.; 'e do?; 'sht? ; 'i th,e? ; 'do?; 'krkon? ; 't doi?; 'ltolt e bukur!; 'z i, mbl'!; e, dim se 'qLLim ku; s'na th.a se 'krkonte etj.
g jeg
di;
tyre:
d.o nns; far do prej meje?; thua? etj.; fardo, donjri, dokush.
S h n i nn. Shkruhen pa apostrof premri i pakufishm do dhe premri pyets far, si edhe fjalt e formuara prej
nuk kuptoi
far
69
S19
c; $20 a, b, c
c) Pr t shnuar rnien e --s tek nyjat e prparme t, s me kup;tim pronor n rasat e zhdrejta t emrave i ati, e ma: (i, e) t'et, (i, e) s'ms, me t'mn.
e bukur,
shtpin
madhe,
enjten, uajzs s urt, t ardhurat, n ato uende, n oborr, n ar, m erdhi keq, le t ikim, n ikt, m i modlzi, q ather etj.;
e pin, t
b) n t gjitha fjalt q mbarojn me nj zanore tjetr (a, e, i), kur ato ndiqen nga nj fjal a trajt fjale q nis me zanore:
fusha e l\Iyzeqes, nj lule e bukur, detEr urgjente, zyr eprore, mali i, Lart, drejtori i shkolls, bi,ri i nns etj. (dhe jo fush'e MEzeqes, nj lul'e bukur, mal'i, lart, drejtor'i shkolls, bir'i nns etj.); c) n vetn e tret njjs e shums t premrave vetor t thjesht (pa parashtes), kur kta vijn pas nj parafjale:
me t, pr t, me ta, pr ta, me to, pr to, prej tij, sish., prej sosh etj. (dhe jo me
S20 c; $21
70
't, pr 't, me 'ta, n1,e 'to, pr 'to, prej 'tij, prej 'saj, prej 'tyre, prej 'sish, prej 'sosh etj.); ) te trajtat e pr'emrave pronor q nisin me s ose t (sime, son, suaj, ti,m, time, tnd, tnde, tan, ton,
tona,
tuaj etj.);
oajzs sime, shkolls son, kooperati,us suaj, jepjani suajs etj.; djalin tim; e kam timin; shtpin time; n f shatin tndi n rrugn tnde; e kemi tonin; shoqen ton; shokt tan; jemi tant; dshirat tona; qAtetin tuaj; ne tonn, ju taajn etj.
THEKSI
nuk siguron shqiptimin e drejt t fjalve t ndryshme, mund t prdoret theksi i mpr,eht ( / ).
N shkrimin e gjuhs shqipe, si rregull, nuk lloj theksi. N raste t veanta, kur konteksti nuk arrin kurrsesi t mnjanoj ngatrrimin e kuptimeve ose
prdoret asnj
s21
DRE'TSHKRIMI I BASHI(TINGTTONEVE
BASHKTINGLLORET E ZSHME N FUND .E N TRUP T FJALS
II.
Bashktinglloret e zshme b, d, d.h, g, gj, 't), t, rh, z, zh shkruhen si t tilla, ashtu si shqiptohen kur jan prpara nj zanoreje, edhe tkur gjendern n fund t fjals os,e n trup t saj prpara nj bash;ktingIloreje t shurdh,t a prpara bashktingllores n:
el,b (elbi), gjemb (gjembi), u kalb (u kalba), korb (korbi), lab (labi), rob (robi); znual,id (invalidi), fund (fundi), knd (kndi), hr,brid (hibridi), mund (mundi), qind (qindi), standard (standardi), shkund (shkunda), uend (vendi); bredh (bredhi), dredh (drodha), gardh, (gardhi), lidh (lidhm), Liuadh (tivadhi), ndodh (ndodhet), ndrydh (ndrydhet), zbardh (zbardha); breg (bregu), burg (burgu), dteg (djegim), larg (i largt), lng (lngu), i lig (i ligu), prqg (pragu), shteg (shtegu), uarg (vargu), zog (zogu); rnos e digj (digje), ligj {Iigji), u prg jig j (u prgjigjn), qeng j (qengji) ; It ou (hovi), urou (urovi); borh (borxhi), tunrh (tunxhi), hurh (xhuxhi) ; bihoz (bixhozi), brez (brezi), amakz (amakz|), dorz (dorza\, filiz (filizi), gaz (gazr), hauz (hauzi), ndez (ndeza), njerz (njer'zit), oriz (orizi),
s22
S23 a
72
i elbt,labe; mundte, m:u,ndka, mundsha, mundni, i, mundshm, uendqndrim, uendstrehim, uendtakim; i bredht. mblidhte, mble'dh.ka, mbledh.sha, mblidh,ni; Lagte, lagka, lagsha, I,agni; digjte, digjnx; houte, h.ouka, hout, huuni, i houshm; ndizte, ndezsha, ndizni etj.
S h n i m 1. Emrat kndes (kndesi), mes (mesi), mngjes (mngjesi)'shkruhen me s fundore; po kshtu edhe formimet prej tyre si rnesatar, mngjesore etj. S
hni
prapashtesn -as: baras, barkas, befas, djathtas, fshehtas, fgta.s, haptas, kmbadoras, krahas, majtas, rishtas (por: barazi, barkazi, fshehtazi, haptazi,, rishtazi, etj.).
m 2. Shkruhen
me -s ndajfoljet e formuara me
sHizHl
NtsToRE
s23 Fjalt me sh I ,h / nis,tore shkruhen kshtu: a) me sh-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht (f, k,p, q, t, th ej.):
shfajsoj, sltfaq, shfaqje, shfaros, shfryj, shfrgtzoj; shkallmoj, shkarkoj, shkatrroj, (i, e) shkatht, shklqej, (i,, e) shklqger, shkmbe j, shkput, shkornbtarizoj, shkoq, shkreh, shkrep, (i, e) shkri.ft, sh.krij, shkujdesem, shkul ; shpal,os, shpall, shpalt1e, shprblim,
shprdori.m, shprndaj, shpjegoj, shpjegim, shpif, shpikj,e, shpoj, shpom, shprish, shpronsoj, stt pyttzim; shqep, shqetsoj, (i, e) shquar; shtjettoj, slttrgdh; shthur, shthurje etj.;
n.t
,.)
SZ3 b, c; S24
b) me zh-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingLl llore e zshme (b, d, g, gj, v):
toj, zhdoganoj, zh,dredh, (i, e) zhdrejt, zhduk; zhgnjej, zhgnjim, zhgrryej ; zh.gjaksohem, zhgjandm; zhuat, zhuendos, zhuesh, zhuil,loj, zhuillim, zhuleftsirn, zhuoshk e'tj.
Prernri tek t gjitha fjalt e formuara me shkruhet kshtu, pavarsisht nga bashktingllorja q e pason: do, dokush, donjri, far, fardo,
pjesmarrjen
Shnim.
e tij,
c) me -, kur kjo n'diqet nga nj zanore ose nga nj bashktingllore e tingullt (1, ll, r, rr, m, n, nj, j):
armat o s, ar matirn ; or g anizo j, or g anizim, orientoj, ori,entim etj. liroj, lirim, lirimtar, lodhem, l,odhje; regjistroj, regjistrim; rregulloj, rcegullim, (i, e) megul,lt, rrnjosje; mnllern, rrLend, mendin, (i, e) rnendur, msohe'In, mos ; nderoj, nderim, ngjAros ; njerzor ; jerr etj.
S h n i m. Shkruhen me sh- fjalt shmang, shlgej, shnrlrroj, shndrit dhe ato q formohen prej tyre.
S,
$24
NISTORE
Fjatt me s, z nistore, t ndjekur nga nj bashktingllore (disa prej t cilave shqiptohen ngandonjher edhe me c ose x), shkruhen kshtu:
$24 a,
b;
$25 a
74
a) me s-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht ose nga nj bashktingllore e tingullt (m, n, l): sfak, sfilit, sfrat, sfungjer, sfurk; skal'it, skrJyell, skrk, skrmit, skuq; sprkat, sprndrit; sqepar, squ''
fur
snwg, smalt, smaltoi, smat, smatos, smerald, srneril, smilar, smil,at, smilats, smir, smirzt, smiroj, s'mo' ki,ng, smuqth'i,, snob, snobizm, slogan eti.;
etj.;
zbardh, zbatic, zbath, zbauit, zbrthei, zbokth, zbraz, zbres, zbritje, zbukuroi, zbut; zdrukth; zgalem, zgaur, zgrbonj, zgrdh,ihem, zgrip; zgiat, zgjedh, zgjyr; zuarit, zuerdhem, zuogLoj eti. N pajtim me shqiptimin m t prhapur, me z' shkruhen edhe foljet zmadhoi, zmbraps, si edhe fjalt e formuara prej tyre.
SHKRIMI IJ.S
Shkruhen me j: a) emrat ku j-ja ndrzanore i prket tems, si edhe fjalt e formuara prej tYre: anije - anija, aniies, anijen, aniiet, aniieue, ant'jesh, anijetar; batanije ' bataniia, bataniies, batanijen, ba' tanijet, batanijeue, bataniiesh; dije - diia, diies. . . dijent, d"ijetar, i d'iishm uetdiie; fije - ftia, fiies. . '
$25
75
925 b, c
fijezor-e, fijezoj, fjezim, fijor-e; hije - hija, hijes. . . i. hijshm, hijesh,i, hijesi,ra-t, hijernd etj.; korije korijct, korijes etj.; krijes, krijues; pije - pija, pijes, i pijshm etj.; shije - shija, sht jes etj.; bijtt - biya, bijs, bijn, bijat, bijaue, bijash; fmij - fmija, fmijs, fmijn, fmijt, fmijue, fmijsh., fmijri; mij - mija, mijs etj.; nyj nAja, nyjs, nyjn, nyjat, ngjaue, nyjash, i nyjshm, (i, e) nyjzuar, nyjzim; paj - pajime-t, pajis, pajisje, i pajtsur; shkndij - shkndija, shkndijs, shkndijim; aj - uji, ujit. . . ujis, ujitje; vijii - uija, uijs. . . uijoj, pruijoj, ui,jim etj; aj - aji, aji,t, ajin; faj - faji, fajit, fajin; kallaj kallaji, kallajit, kallajin, kallajis; lloj - lloji, llojit; maj - maji, majit, majin; skaj - skaji, skajit; vaj - uaji, uajit, uajin etj.;
b) emrat f'emror q daliin m zanore t theksuar prve -i-s, n t gjitha trajtat, kur zanorja e theksuar ndiqet nga nj zanore tjetr:
kala, kalaja, kalaje; para, paraja, paraje; be, beja, beje; ide, ideja, ideje; re, reja, reje; rrufe, nufeja, mufeje; e ue, e ueja, s ueje; gj, gjj,a, gjje; tablo, tabloja, tabloje; dru, druja, druje; dA, dqja, dAje, t dyja etj.; por; bukur\ bukuria, bukurie; clsi,, cilsia, cilsie; dashuri, d,ashuria, dashurie; dituri, dituria, diturie; dhi, dhia, dhie; li, lia, lie; liri, liria, h,rie; ministri, ministria, ministrie; parti, partia, partie; rini, rinin, rinie; shtpi, shtpta, shtpie; ushtr| ushtria, ushtrie; ueti, uetca, uetie etj.;
$25 , d, dh
76
t tijat,
S h n i m. Nuk shkruhet me -i- as n trajtn femrore, as n trajtn mashkullore pronori shums i vets s par: t mit, t miat, (shokt) e mi, (shoqet) e mia. Po kshtu t tria.
d) trajta e shkurtr e premrit vetor t vets s tret njjs (i), kur i prapangjitet foljes, e bashkuar me nj tjetr trajt te shkurtr premrore ose me pjeszn u t psore-vetvetores:
tregoja shokut; hapja dern mikut; ngiitiu ma' lzt; pruishju ksaj pune; largoiu s keqes; afroiuni
msuesit etj.;
dh) trajtat e vets s par e t tret shums t s tashmes s dftores, t vets s par e t tret njjs e shums t s tashmes s lidhores dhe t s ardhmes,
77
s25 dh
si edhe trajtat e vets s par e t dyt njjs t s pakryers d,ftore, lidhore e kushtore t foljeve q n vqtn e par njjs t s tashmes dftore dalin m -aj, -ej, -j, -ij, -oj, -uj, -yj, -iej, -uaj, -yej:
laj - lajm, lajn, (do t) lnj, (do t) taj, (do t) lajm, (do t) Lajn, (do t) lnja, (do t) lnje, mbaj mbajm, mbajn, (do t) mbaj, (do t) mbaj, (do t) mbajm, (do t) rnbajn, (do t) mbaja, (do t) mbaye; qaj - gajm, qajn...; thaj - thnjm, thajn... etj.; blej - blejm, blejn, (do t) blej, (do t) blej, (do t) blejm, (do t) blejn, (do t) blija, (do t) blije; dfrej - dfrejm, dfrejn, (do t) dfrej, (do t) dfrej, (do t) dJrejm, (do t) dfrejn, (do t) dfreja, (do t) dfreje etj.; bj - bjm, bjn, (do t) bj, (do t) bi, @o t) bjm, (do t) bjn, (do t) bja, (do t) bje; arrij - arrrjm, arrijn, (do t) arnj, (do t) ami,j, (do t) arryn, (do t) wrijn, (do t) arrija, (do t) arrije,' fshij - fshijm, fshi.jn, (do t) fshij, (do t) fsh,ij, (do t) fshijm, (do t) fshijn, (do t) fshija, (do t) f shije; Sdhij - gdhijm, gdhijn, (do t) gdhij, (do t) gdhij, (do t) gdhijm, (do t) gdhijn, (do t) gdhija, (do 't) gdhije; vij - ui.jm, uijn, (do t) uij, (do t) uij, (do t) utjm, (do t) uiin, (do t) uiya, (do t) '""ije etj.; qndroj - qndrojm, qndrojn, (do t) qndroj, (do t) qndroj, (do t) qndrojm, (do t) qn' drojn, (do t) qndroja, (do t) qndroje,' punoj punojm, punojn, (do t) punoj, (do t) punoj, (do t) punojm, (do t) pu'noin, (do t) punoja, (do t) punoje eti.; mbruj - mbrujm, mbrujn, (do t) mbruj, (do
s25 dh
7B
t) mbruj, (do t) mbrujm, (do t) mbrujn, (do t) mbruja, (do t) mbruje etj.; fryj - frEjm,fryjn,(dot) fryj,(do t) frEj, (do t) frgjm, (do t) fryjn, (do t) Jryja, (do t) fryje: ndryj - ndryjm, ndrEjn, (do t) ndryj, (do t) ndryj, (do t) ndryjm, (do t) ndryjn, (do t) ndrgja, (do t) ndryje etj.; ndiej - ndiejm, ndiejn, (do t) ndiej, (do t) ndiej, (do t) ndiejm, (do t) ndiejn, (do t) ndieja, (do t) ndieje; p&ziej - prziejm, prziejn, (do t) prziej, (do i) prziej, (do t) prziejm, (do t) prziejn, (do t) przieja, (do t) przieje etj; paguaj - Wguajm, paguajn, (do t) paguoj, (do t) paguaj, (do t) paguajm, (do t) paguajn, (do t) paguaja, (do t) paguaje; shkruaj - shkruaim, shkrucjn, (do t) shkruaj, (do t) shkruaj, (do t) shkruajm, (do t) shkruajn, (do t) shkruaja, (do t) shkruaje etj.; Iyej - lgejm, lyejn, (do t) lAej, (do t) LEej, (do t) lyejm, (do t) lgejn, (do t) lyeja, (do t) lgeje; kryej - kryejm, krgejn, (do t) kryej, (do t) kryej, (do t) kryejm, (do t) kryejn, (do t) kryeja, (do t) kryeje etj.
S h n i m. Foljet q n vetn e par t s tashmes dftore dalin m zanore, si ha, fle, l, n, t:, z, di., pi, nuk shkruhen me -j as n vetn e par e t tret shums t s tashmes dftore e lidhore dhe t s ardhmes, as n vetn e par e t dyt njjs t s tashmes lidhore, as n urdhrore:
- (do t) ham, (do t) han; t ha, t hash,; ha!; lle - (do t) llem, (do t) flen; t fle, t llesh; !Ii!; l - (do t) lm, (do t) ln; t l, t tsh; di - (do t) dim, (do t) din; t di, t dish;
ha
dL !
etj.
79
$26 a, b, c,
Shkruhen me i dhe jo me j: a) trajtat rasore t njjsit t shtim t kallzores), si edhe trajtat nores e t rrjedhores s njjsit t ve mashkullor m -ua ose m -a t
s26
dragua - (nj) dragoi, (i, e) dragoit; ftua - (nj) ftoi, (i, e) ftoit; krua - (nj) kroi, (i, e) kroit; pallua - (nj) polloi, (i, e) palloit; prrua - (nj) pmoi, (i, e) prroit; vargua - (nj) uargoi, (i, e) uorgolt etj.; baba - (nj) babai, (i, e) bobait (por baban); vlla - (nj) ul,lai, (i, e) ullait (por uLtan);
b) trajta e shkurtr e premrit vetor t vets s tret (i), edhe kur bashkohet me nj trajt tjetr t shkurtr premrore ose me pjeszin u t psore-vetvetores prpara foljes:
rr,os ia trego; ia hapi zemrn; iu mbush mendja; ia ngjit malit; mimet iu dhan nnsue m t mir
etj.;
) fjalt e formuara prej temash m -i t theksuar me an prapashtesash q fillojn me zanore: bashkiak, shtpiak-e, shtNar, shtiak, triak, (zile) trare etj. S h n i m. Shkruhet uetjok (r'ete-vetja), dgjar-e (t dyja).
BO
SHKRIMI
BASHKTINGLLORES H
$27 Duke u mbshtetur n shqiptimin letrar dhe n traditn e shkrimit, shkruhen me h: a) n fillim t fjales:
ha, habit, hal, hamshor, h,amullore, hap, harabel, hardhz, hardhuc, hark, h,art, ham, harroj, h.edh, helm, hel,l, heq, her, hero, hesht, hesltt, hn, e hn, hi, (i, e) hLdhur, hije, hikrr, hingI,lin, hink, hipi, hi,r, hirr, hithr, hoje, i holl, hop, hosten, hou, hu, hua, i huaj, hudhr, humb-as, hund,, hurdh, hutoj, hyj etj. Ktu hyjn edhe nj numr fjalsh t burimit
turk:
haber, hajat, lwjdut, hajmali, hajuan, hak, halt, hall, hall, llallk, hallu, hamall, hamam, hambar, han, hara, harar, ltarem, harh, hnse, hasll, hasm-t, hasude, haslwsh, h,ashure, hata, h,atul,l,, haua, hauan, hejbe, hem. . . hem, hendek, hi, hile, htse, hordh,i, hoshaf , huq, hurm, hEzmet etj.;
b) n fund t fjals:
foljet e tipit deh, fsheh, ftoh, grah, l,eh, mih, ntpreh, ndih, ngreh, neh, njoh, rroh, shkreh, shoh etj. n t gjitha trajtat e zgjedhimit t tyre: fshelt', f sheh,im, f sh,ihni, f sheltin; f sh,ihja, f shihje. . .; (u) f slteha, (u) f sh.e\te. . .; f sh.ih.ern, f sltihesh. . .; f shihesha, fshiheshe. . .; fsLteh.kam, fsheh'ke. . .; fslt'ehur etJ. ; emrat si ah, gjah, gjArwh, krah, moh, peh, pl'eh, shah, tezgjah etj. n t gjitha trajtat e tyre: kraltu, krahut, ltrahun, kraht, krahue, krahsh;
81
$27 c
c) n mes t fjals:
lahem, lahesh, . .; lahesha, laheshe. . .; lahu, lahukthehem, kthehesh. , .; kthehesha, ktheheshe. . .; kthehu, kthehuru; bhem, bhesh. . .; bhesha, bheshe. . .; bhu, bhuni; fshi.hem, fshi.hesh. . .; fshi,hesha, tshiheshe. . .; Jshihu, fshihuni; tregohem, tregohesh. . .; tregohesha, tregoheshe. . .; tregohu, tregohuni,; msohem, msohesh. . .; msohesha, msoheshe. . .; msohu,
ni;
msoh.uni; shtghem, shtghesh. . .; shtyhesha. . .; shtEhe' she. . .; shtEh.u, shtyhu,ni,; przihem, przihesh.. . .; przi,hesha, prziheshe. . .; przihu, przihuni; ndihem, ndihesh. . .; ndi.hesh.a, ndiheshe. . .; ndihu, ndihuni etj.
si dihas, grhas,
Ktu hyjn edhe nj numr fjatsh t burimit urk: aheng, ahur, bahe, beha,r, ehre, duhan, lcasaphan, mahmur, mhall, muhabet, muhalebi, muhatnedan, na,hr,e, pehliuan, pehriz, qehaja, rehat, sahan, .sahat, sehir, spahr,, tahmtn, tespihe, hahil, heuahir, zahire, zeh,er eij. Me h shkruhen edhe t gjitha fjalt e formua.ra prj fjalve t prfshira n k,te paragraf: hamendje, t h.ept, harlcts,r, harhoj, htdhrim, hingllim etj.; ftohje, i, ftoht, krahasoj, krehje, i krehur, lehtsi, luhatje, mohoj, ndi.hm, ndihms, ngrehin, ngrohje, i ngroht, ngrohtsi,, nuhatje, njohje, njohuri' rrahje, shkrehje etj.; gjahtar, plehroj, shahist etj.
6-360
$28 a
B2
anlll,
m. Nuk shkruhen me h fjalt arush, ooo4 Lki, rttrncr, AU, oete - oetJa, vet dhe foroefuet.
FJALff s28
ME
RR
a) n fillim t fjaltrs:
errrat: rrabosht-a, rradnkn,, rraf sh, rrahs-i, rrah-u, naketake, rcangul,Ia, rre.p, naplh,nt, rraqe, rrask-a, rrasht, rrasht, r'rathje, ffafigrn, rrebesh, rrebull, r'reckii, rregull, rcern (lopat e barks), rrernb (deg, damar), ment, rreq, rrep, rresht, rceshter, meth, rreze, rrezg-u, mezik, mezhde-ja, rrcok-a, mfar, rrfenj*, rrtim, mgall, rrkaj, mke-7a, rrmet, remore, nmuj, rriinds, mnak, rrnj,rrFb, rrqebul,l, rrshaJe-t, rrshek, rr'shiq, rcshir, mzall, rt'z, trip, nqr, rcisk, r-rjet, m'ob, rtorttll, nodl, rrog, rrogoz, rroj-a, r'rokje, molcull, mopm, nontl\i,, motii, mozg, t"ntnza, rrudh, rntfe, naf, rrug, rru,nga7, rru,sh, rrushkull, muzull, mgell, rrEl, rrym, r'ryptn etj.; mbiemratz (i, e) mall, (i, e) rrem, rremash, (i, e) rrept, (aez) rnfk etj.; foljet: nah, mafilij, ff(trs, r-raugoj, ffiej, mekem, rreshJe, rrfej, rcgjaj, nkLlej, mmbej, rrrnih, mhwj, mqethem, r-rshqas, rrzoj, rri, mit, mjedh, rrlep, moj, rraft, rrok, r'rokullis, norytent, rnn| (p.sh. rrunj mjeWn, tr)or rxlaj shtptn),. rtttdh eti.;
B3
$28 b, c
b) n mes t fjals:
emrat: arr (pema), barc, bwgl, bim (pija), bur-r, eu,mi.l, ferr, furr, fumi,k, harrje (insekti), him, lcarri,ge, kanoqe, knab, kmi, korrik, kurrll, kurriz, mshqem, munash-t, murriz, munjel, pbrall, prrun, qerre (mjet transporti, por qere n smundje e Iiikurs"), qurra, skterr, som, shatr, shlcurce, sh,tjetre, tum, thmi,me, Darr, zorr etj.; mbiemrat: kmut, (i, e) murrt, (i, e) pjerct, sterr, (i, e) uocrr el,j.; foljet: arratisem, arrij, dnmoj, grcgej, hamoj, krtnet, krnts, ndrroj, ngatmoj, ngurroj, picmoj, shkarr auit, shkatrro j, turr em, thm e s, thrrmnj, urr e j, (dhia) umet ,j.; ndajfolja kurr; pasthirrma urra!;
c) n fund t fjals: ermrat: bem, curr, den, djerr, dokm, ndrr, gabzherr, hort', kandm, kokrr, kotom, rnorc, obwr, qarr, etr, shem, terr, tmerr, tu,m, am, ajehrr, zjarr, zhauorr etj.; foljet: bjerr (por e kryera e thjesht bora), jerr (por ora), kom, Tarr (por mora), njerr (por .nara), Wurr, prmjem (por prm,ora), (t)ham, tjerr (par tora), tkum etj. Me rr shkruhen edhe fjalt e formuara parej fjalve t prfshira n kt paragraf:
$28 c
B4
bjerradit, bjerrafat, burracak, burrri,, djerrin, errsoj, (i, e) errt, ndrroj, ferra, ferri,shte, (i,, e) krrtlsl;r, kokmiz, (ma,kin) korrse, korrje, kurrizor,
kurrkund,kurrsesi, manaf err, (t, e) mnrc, mnrcdhnie, mnrrueshjer'rn&rros, mburracak, mburrem, mburrje; nturrtehem, ndmesa, ndrmnrrje, ngurrim, oborrtar, pjerrsi, qomazi, (i, e) rrafsht, rrafshr,m, rcafshin, rraf shnalt, rr af sho j, rr af sh,ult , rr allher , m aIIo j, rr apisht, rrasallis, (i, e) rcast, rreckos, megullisht, ryegulloj, (i, e) rregullt, rreptst, rreptsisht, rreshk-u, (i, e) rreshkt, rreshttm, rreshtoj, rreshtor, rrethan, rrethatore, methe-ja, rrethim, rrethtna-t, rreth,oj, rrethoj, rrezatoj, rreztkoj, i rreztkshTn, (i, e) rrgjuar, rcmbzm, t, rrmbEeshm, rrnim, rrnjdal, rrnjs, mnjsisht, rrnjsor, rrnjos, rrsh.qan, mshqanor, (1, e) rritur, rrjedh, rrjedhs-e, rryedhim, rrjedhore, rrjedhshm, rrjepacak, mobaqeps, rrog'tar, rrojtore, rrotallim, rrotulloj, rrotullues, (i, e) rru,ar, (i, e) rcudltt, rrufeprits, rrugl., (i, e) rcumbullakt, rrumbullakoj, rrumbullos, rruzullim, siprmnrrje, sharroj, shkamauin, shndrroj, tjerrs, tkurrje, tmerroj, turraurnp, thirrje, thircore, urrejtje, uarceza, uarrim, Darros, uoc-
rrak etj.
S
formimet prej saj reshtje, (i, e) pareshtur; regiistr, rnkoj, roX, rornalc, rgshfet, sh,ter dhe formimet prej saj: shteroj,
sem,
hnim
; Nuk shkruhen me rr fjalt lcarot, ngurongurt, rac, radh, rebel, ren'ttar, resht (pushoj) dhe
pashtershm.
B5
$29 a, b, c
s2s
banj, bitonj, brinj, fi,nj, gshtenj, mush.konj, rrfenj, rrnj, shkronj, shushunj, thinja-t, ujkonj, zonj etj.;
(i, e) Jlorinjt, (i, e) drunjt, (i, e) grunjb, (?, penjt etj.; po kLrshtu (i, e) shenjt, (i, e) shtrenjt;
zainore
e)
krci,nj (krci), kushrinj (kusherl), mr,nj (mi), mulli,nj (mulli), sharrhinj (sharrxhi), turinj (turi), ul,li.ni (u11i) etj.; po kshtu shkruhet shumsi i mbi,emrave m -i t the,ksuar: t rinj (i ri) etj.; budallenr (budal[a), masl<,arenj (maskara) etj. ; heronj (hero) etj.; drunj (dru), hr,,,nj (hu), krcunj (kncu) eti.; dragonj (dragua), ftonj (ftua), prrenj (prrua), thonj (thua) etj. Me -nj shkruhen edhe trajtat e shumsit t emrave mashkullor si gjarpinj, gjarprinj (gjarpr), lmenj (trm), lumenj (Ium), priftrzni (prift), sh,kmbinj (shkmb), thelpinj (thelb) etj.
S h n i m. Shkruhen me -j shumsat: kqij, t kqija (i keq, e keqe).
arinj (ari), bari.nj (bari), bataki,nj (bataki), r.liminj (ilimi), kallajhinj (kallajxhi), kallinj (kalli),
kuii (kufi),
s30
B6
GRUPE BASHKTINGLLORESH
s30
(pr)mbi;
kumbull,
shkmb etj.; ndz ndaj, nd,ej, nder, ndesh, ndr, ndrmamje, nd"rmjets, ndrtoj, ndi,hmoj, ndjek, ndjell, ndodhem, ndrag, ndrioj, nduk; andej, kndej, kndoj, mandej,
mundoj, prrnendsh, prandnj, sandall (mjet lundrimi); asgjkund, asknd, fund, kurrkund, kuuend, mend, mund, prmend, uend etj.;
ngi Wa, ngacmoj, ngarkes, ngarkoj, ngastr, (i, e) ngatht, tug, ngel, ngij, (i, e) ngordhur, ngric, ngroh, ngryset, ngul, ngushtic, ngut; breng, kng, kunguL, i, mnngt, mng, t, shtangt, shtllung, trangull,; bung, cung, deng, peng, shm,ang, trung etj.;
ngj:
ng
jaj,
ng
jal,
ng
nEjit, ngjgej, ngjyr; engjLt, tungjatjeta, thngjill, ungjiU; qeqj, ungj etj.
jall, i
ng
jashm,
ng
jesh,
87
ss31,32
T-S ME SH-N
Te mbiemrat e formuar me prapashtestln -shm dhe te trajtat e dshirores, kur sh-ja e prapashtsb takohet me -t-n e tems, shkruhen q t dyja kto bashktingllore (pa u asimiluar n ):
s31
i begatshm, i, u,d,rtshm, i mrzitshm, t. ndritshrn, i prbotshm, i prditshm, i, prmntshm, x prshpirtshm, i prshtatshm, i praitshm, i. sotshiirn, i, ujetshrn etj.; arri.tsha, arritsh, ar-ritshim, arcitshi,, arritshin ; ditslw, fjetsha, futsha, goditshn, gjetsha, kputsha, mntshn. mbetsha, mbgtsha, ndritsha, ngritsha, ngutsha, gtitsha, shtr.tsha, tretsha, urtitsha, uruitsha etj. ; por: poa, uaja.
Sbnim. N pajtim m shqiptirnin e sotm letrar, shkruhen me : i mom; tmija sht pes vje, por: pora (pas) d,hjet vjetiish.
TAKIMI
I G-S OSE
N.S ME
J.N
s32
e parafundit, tek t cilat takohet g-ja ose n-ja e erns me j-n e prapashtesib a t mbaress, shtrauhen me i dhe jo me i, pr t mnjanuar shqiptimin e ktyre dy shkronjave si nj tingull i vetm (gi ose nj):
$$33,34
B8
djegie, lngie, shmangi,e, shtangie,' biol,oge biologta, fiLotroge tilologia, gjeologe gjeologia, kirurge kirurgia, pedagoge pedagogia, pedologe pedologia, radiologe radiologia; (un) lagia, (ti) lagie; (un) shmangia, (ti) shmangie etj.; 6nte, dhnie, kundrthnie, kundruni,e, lni,e,. mnrrdh,ni,e, ngrnie, paradhnie, parathnie, pasthnie, qente, rnie, thnie, znie etj.; dibrani,a, indtania, italiantn, koreania, partizanin, shkodrania elj.
TAKIMI
Z-S
$33 Fjalt e prejardhura ose t prbr4 tek t ciiat takohet d-ja, s-ja, t-ja ose z-ja me nj h q vjen pas tyre, shkruhen pa ndonj shenj ndarse midis pjesve rtrse (por ruhet shqiptimi i veuar i shkro= njave t msiprme):
i, herpashershm, mesholl, moslr,apje, moshErje; ; brezhumbur, gazhedhse etj. Po kshtu shkruhen edhe emr:at e p'rvem ku ka takime t tilla: Bethouen, Ethem, Mithat etj.
shtathedhur
AKIMI
ID-S ME T.N
s34 Kur n formim fjalsh ose trajtash takohet nj d rne nj t,, shkruhen t dyja kto bashktingllore: (i, e) argjendtii, (i, e) njrnendt, 6 e) njqindt,
89
s35
(i, e) pesqtndt, i, treqindti,. etj.; mendt; at, po e bindte; n e bindt; po endte; n u gjendt; ltndte; n lindt djal,; nuk mundte; n mundt; rendte; n rendt; sh,,kundte; tu shkundt; hmdte; n tundt etj. TAKIMI
I DY SHKRONJAVE
NJJTA
s35
Kur n formim fjalsh a trajtash takohen dy shkr,onja t nj.jta, njra prej t eilave mund t bj pjes n nj dyshkronjsh, ato shkruhen t dyja:
knddre jt, nnndar je, kundrreuolucionar, kundrreform, mossulnwm, zuendssekre'tar; n arritt; n n1,os e god\tt; e gjett e mira; n u mbgtt; ndritt; n m pritt; n pEett; n u trett etj.; i kujdesshm, passhkrim, a, pjesshm, leshholl, shpeshher, mishshr,ts, ueshshkurtr etj.
Shnim 1. Kur takohen shkronjat r me rr dhe I ose Il me ll, shkruhet vetm rr ose llz prreth; dembellk, fodullk, hamallk, ieshillk etj.
Shnim 2. Lidhza pasi (mbasi), e formuar nga pasf si (rnbas*si), shkruhet me nj s. Shnim 3. Trajta e vets s tret njjs e s pakryers dftore, lidhore e kushtore t foljeve me tem m -t, n prputhje me shqi,ptimin e sotm tretrar shkruhet me -st dhe jo me -tt: (do t) fliste, (do t) godiste, (do t) tnaste, (do t) ngjiste, (do t) nuhaste, (d,o t) paraqiste, (do t) pr' shtaste, (do t) priste, (do t) shtiste, (do t) oriste, (do t) zbriste, (do t) zbuste, (do t) zgiaste eti.
DISA TIPA F'AI.SI{ ME PRE ARDHIE T HUA' DHE EMRASH T PRVEM T HUA'
Fjat me prejandthje t huaj, q kan hyr n gjuhn ton kryesisht pas Shpalljes s Pavarsis, n prgjihsi nprmjet gjuhs s shkruar, dhe q i takojn sidomos terminologjis tekniko-shkencore, shkruhen kshtu: a) Fjalt q kan -ia-, -ie-, -io-, -iu-, me i t patheksuar n trup t tyre, shkruhen me -ia-, -ie-, -io-, -iu- dhe jo me -ja-, -je-, -jo-, -ju-:
lll.
$36
-ia-: amiant, australian, austri,ak, auiator, aziati,k, ballkanindii, boliuian, bruzili,an, dtabet, diagnoz, diagonale, diagram, d.ialekt, daalektik, dinlog, diamnnt, diarnetr, diapazon, diapozitiu, diare, diatez, dhi,at, elegjiak, finnnciar, ftiziatr, gjenial, gjeorgjian, imperialist, indonezian, industrial, tanian, italian, (kaIendari) gregorian, (kalendari) juli,an, kambial, kardiak, kolonial, kolonializm, materi.al, mnterializm, mili,ard, olimpiad, pediatr, piano, piantst, pstkiatr, racial, specinl, specinlist, oarinnt etj. ; -ie-: ambi;ci,e, ari,e, bankier, di,et, hi,erarki,, hie-
91
s36 b mngazi'-
nier, mnlarie, materie, mtnier, mltmi,e, pioniet, portier, tastier, uartete etj.; -io-: agresion, agjitacion, aks\om, aksion, aluzion, umbicioz, anttbioti,k, aui,acion, bakteriolog, batalt'on, bibliotek, bili,on, bi,ografi, biologji, delegacion, dio' qez, dtsertacion, dispozici,on, dtuersion, ekspresionizm, Jiziologji, fi,zionomi, funksion, idtorn, tdiot, i'luzion, i,mpr e siont zm, inj eksion, kamion, kino studio, ko' leksion, komision, komuntkacion, koncesion, Legii'on, leksion, lokucion, mih,on, miop, mision, nn'cionalizim,
noci.on, racisnnlizim, radio, reaksion, reaksiorutrT, recen-
ston, repolucion, sankston, sekston, seston, simbioz, staeion, studio, teleuizion, uersion, uiolin eti.; -iu-: akuarium, barium, helium, herbarium, zridium, kalcLum, kalium, po kshtu kolokuium; koniun' ktur, magnezium, moratorium, natrium, silicium, simpozium, stadium etj. Po ksh,tu shkruhen edhe emrat e prvem t huaj t tipave t msiprm: Diana, Iliad.a, Milti,adi, Oktauiani, Santiago; Danieli, Lauuazie, Molieri,, Robespieri, Seuilie; Berliozt, Diogjeni,, Dioklectani,, Etiopi,a, Hesiodi, Niobe, Toki,o, Viol,etu etj.
S h n i m. Shkruhen me -ia-, -ie-, -io-, -iu- fja;l si: hoaiar, plejad; adjektio, bjellogardist, konoeier, medalie, ob jekt, ob jektiu, ob jektiaizm, pr o j ekt, sou iet, soo ietik, sub iekt, subjekti,u, subjektiuizm, trajektore, aienez; baionet, fiord, major, rajon, pauijon; adjudikat, ad'jutant eti.
b) Fjalt dhe emrat e prveem q nisin me togjet e msiprme, s'hlrutr,en me ja-, je-, jo-, ju-:
$36 c,
9Z
jezuit; iod, jon, jonizim; jug, juri., jurrd'ik, iurisprudenc, juri,st, justifikim etj.; Jakutta, Jalta, Jasoni; Jemen, Jenisei, Jeronim,
Jerusalem; Jokasta, Jokohamn, (deti,) Jon, Jordan; Jupiteri, Justinlant, Juuennli etj.
c) Fjalt dhe emr,at e prvern me aj, ej, oj, ui shkruhen me j kur kto grupe jan n trup t tyre, por me i kur grupet n fjal jan fundore: lajtmotiu, kombajn, kombajner ; fejton, jer, trolejbus, uolejboll; bojkotoj, trojka 'etj.;
konue-
ro, Lajpcig, Majer, Malajzta, Sajgon, Tajland, Taiue.n, Versaj, Xhamajka; Bejrut, Cejlon, Marsej, Rejkjauik, Rio-de-Zhanejro; Llojd, Rojter, Troja;
Kujbisheu etj.; Hauai,, Rolontai,, Mamnz, Paraguai, Shangai, Uruguai; Bomber,, Broduei, Faradet,, Jenzsei, Koubei, Sergex, Sidner,; Hanot,, Kosheuoi,, Sedoi, Tolstoi etj.; por tramuaj, hokej, koktej, kauboj.
) Fjalt dhe emrat e prvem me burim prei greqishtes s vjetr, e n kt gjuh kan y (ipsilon), shkruhe,n m,e i:
amidon, analiz, anonim, antonim, antropontm, asintettk, bariton, brakccefal, cinik, daktil'ografist, dinsrno, dinasti,, distik, distrofz, dizenteri, dolikocefal, ekinokok, elektroli'z, etimologit,, faring, filogjenez' fi,zi,k, fiziologji, fizi,onomt,, ftiziatr, glicerin, gjimnastik, gjimnaz, gjinekolog, hidrocentral, hidrogien, hrmn, hiperbol, hipertenston, hipnoti,zi'm, hipol*it' hi'' potek, hipotenuz, homonim, idil, katalizator, klorofi'L, kriptogram, kristal, ksilofon, laring,limf , li'noti'p' rnar-
93
$36 d
ttr, metonimi, mister, mi,sttk, tut, mitologjz, mizantrop, pirik, pir o gr af i, polig j enez,
politekni,k, pstkiatri,, pstkik, psikolog, ri,tm, stlogjizm, simbioz, stmbol, stmfoni, stmetri, stmpati, simptom, sinagog, sinekdok, stnkroni,, sinonim, sinoptik, sintagm, sintaks, sintez, ski,t, sttltstik, stilograf , tip, titografi,, tiran etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ksaj kategorie, si edhe fjalt e formuara prej tyre: Astri,-a, Bizanti, Egjipti, rigji-a, Kiri,, Libi-a, Miken-a, Oli,mp-t,, Polib-i,, Polinezi-a, Siri-a, Skiti-u; asirian, bizantin, egjiptian, frtgas, libian etj.
audi,enc, auditor, autarki, autentik, autobu,s, anttokrat, autokton, au,tomnt, automobi,l, autonomi, autopsi, (kisha) autoqefale, autor, autorttet, autorizim, autostrad, kozmonau,t, mnurt, mauzole, tautologji etj.; eufemizm, eufoni,, eufori, eukalipt, eunuk, euritmt, leuce,rni, latkocite, neu,rolog, neurologji,, neurom, neuron, neutra.l, neutron, pleur-a, pleurit, pseudonim, reumatizm
etj.
Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t tipave t msirm: Audata, August-i,, Aurora, Australi-a, Centaur-i,, Glauk-u, Kaukaz-i, Mauritani-a etj.; Eurtpidi, Eube-ja, Euklid.-i, Pleurat-i,, Teuta etj.
S
hni
hsh, shkruhen me
$36 dh, e,
94
dh) Fjalt dhe emrat e prvem t burimit latin-rornan me kua, kue, kui, kuo shkmhen me tng zanor (ua, ue, ui, uo):
kuarc, kuartet, (epoku) kuaternure etj.; kuestor, kuestur, sekuestrim, sekuestroj etj.; ekuilibr, ekuinoks, ekuiualenc, ekui,ualent, koLakuium, kuintol, kuitanc, kuintesenc, kuzntet, Kuintilinni, reltuiem etj; kucrttm, kuot, kuoti,zacon etj.
) N pajtim me shqiptimtn e sotm letrar, fjalt me burim nga latinishtja a nga gjuhet romane, si edhe nga greqishtja, t cilat n gjuhn shqipe kan nj c t ndiekur nga zanorja e ose i, shkruhen me c dhe jo me a me s: acetik, acetilen, cebArirn, celebroj, celofan, celsius, celul, celuloz, cenzur, centi,Li,tr, centimetr, central, centralist, centralizoj, centurion, cerebral, ceremnni, certifikat, cezur, docent, dolikocefal, koncebr, koncept, koncert, koncesion, leueemi, lice, procedoj, pracedur, flroces, tercet etj.; agjenci., agjitacion, k\, ciklamtn, ciklik, etklon, ctklostil, cilindr, cf;lind,rtk, cink, cinizm, cinkograf , cinkograli, cirililc, cirk, cistern, citat, atoj, citrat, cit:il, defiet, delegaci,on, elektrcist, garanet, inci,zoi, kln-
95
s36
scist, klnsicizm, konciz, laicizm, nacional, nouinci,al, publici.st, pu,blicistik, raa,on, recension, reuolucion, social, socinlist, special, specialist, stoicizm. .scrfi.ctt, teoricien, tercinr etj. Po kshtu shkruhet bilanc-i, (dhe jo bilan-i). N pajtim me kt rregull edhe emrat e prvem t k'saj kategorie shkruhen me c: Barcelona, Centauri, Cerberi,, Cezari,, Ctk\adet, Ci,klopi, Cincinatt,, Horaci, Lukreci, Marciali, Mecenn, Sicilia (po keshtu stci,lian) etj.
kohsh, shkruhem me
motoiklete.
S h n i m 3. Shkruhen ,me k fjalt: keltt, keltishtia, Icjbernetik, kirnograt, ldnnrna, makin, makineri,, maki,nist dlre me q fjalt: autoqefal,, ilioqez, Maqedorn-a, maqedano.s, qera-
mik.
$36 g
96
n'rettl,, paleontologlt, patolog, patos, poritm, simpati, sintez, telepati, tem, teologji, teorem, teori, terapi, termik, termodinamtk, termometr, termos etj. Shkruhen me d, t edhe emrat e rvem grek e romak t tipave t msiptirm: Adonis, Afrdita, Alkibiadi, Dedali, DelJi, Demetra, Demokriti, Demosteni, Di,odort, Diogjent,, Diom,edi, Dioskurt, Dodona, Driadat, Edesa, Epaminonda, Fedra, Heliodori,, Herodoti, Hesiodi, Hidra, Iltada, Gadishulli Kalkidik, Kolkida, Leonida, Medeja, Mil'tiq.di, Odiseu, Pelidi, Pindari, Simonidi, Teodoriku etj.; Atena, Etiopi,a, Itaka, Jugurta, Kartagjena, Korinti, Maratona, Metodi, Mitridati, Prometeu, Skttia, Teba, Teodosi, Teokriti, Termopilet, Tesalia, Tesprotia, tesprott, Teti,, Tezeu,, Trakia, Zakinti etj. h.teizm,
hsh, shkruhen me dh, dhaskal, dhespot
gji, mnraton,
m. N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kotlt (dhe jo me d, t) fjalt dhe emrat e prvem q jan kryesisht t prdorimit popullor:
S
hni
(titull fetar), dhiqel, dhisk (: tabaka), dhjak, idhull, llambadh; themel, thimjam eti.; Alqitsiadh, Dhimi,tr,
Dhimosten; Athr,na, Athin, Theoilhor, Theohar etj.
Kleanth, Thanas,
Themistokli,
g) N pajtim me shqiptimin e sotm tretrar, fjatt q burojn kryesisht nga greqistrJtja, latinishtja e nga gjuht rorrlanJe d'he q n shqipen kan ni gi t ndjekur nga nj e ose i, shkruhein me gi e jo me g: agjenci, agjent, agiitacion, agiitator, angitnare' angjtn, antropologji, blologii', borgiez, dermatologji' dramaturgji, egjtd, elegji, embriologii, energietik, energjtk, farm,akolog jr,, filolog ji, fi,ziologii', gjenealogji,, gjeneral, gjenerator, gjeneti,k, gienez, gieni', gieo' metri,, g ji,mnastr,k, g jimnaz, giinekolog, giips, hegie-
97
$36 gj, h
moni, hemorragji, heterogjen, hidrogjen, h,igjien, homogjen, ideol,ogji, kirurgji, legjend, legjion, legjisIacion, Letargji, Liturgji, l,ogjik, meteorologji, metodologji, mitologji, oksigjen, orgji, patologji, pedagogji, psiko\ogji, regjent, regjim, regjistr, sugjestion, tril,ogji eti. Me gj shkruhen edhe emrat e prvem t ktyre tipave: Aug jias, Egjeu, Egjina, Egji,pti, Eg jisti, Eug jen, Gjeorg ji,a, ltig jeni.a, V irg jil,i etj. Po me gj shkruhen edhe fjalt e ernrat e prvem nga burime t tjera, t citrt jan t tipave fonetik t msiprm, si algjebr, algjebrik, gjiboni, gjiraf etj.; Algjer-i, Algjeri,a, Belgjik, Gjermani,-a, Gjeneu, Gjenou, Gjibral,tar-i etj.
Shn
inhinier, thandar, handarmri, henier, henio, hirim, hiro, hiroj, inxhinieri, hirues, si edhe fjalt haket, rhelatin, xhol.
i m . Shkruhen me
xh dhe jo me gj fjalt:
h) Shkruhen me gn fjalt: agnosticizm, gneis, gnotn, gnoseologji, gnostk, inkognito, magnat, magnet, magne'ti,k-e, mn"gnetizm, magnetizo j, magnetof on, nx&gnez dhe me nj fjalt: dinjitet, injoranc, injorant, linjit, manjolie etj. 7-360
$36 i,
9B
Shkruhen me h- fjalt q n greqishten e vjetr fillon,in me zanore t aspiruar dhe n latinishten me h-: halucirmcion, hnrmoni, harmonik, harmonizoj, harp, hebraik, hedonizm, heg jemoni, hekatomb, hektolitr, hekzaklora,nt, hekzametr, hel,enist, heli,k, helikopter, heliocentrik, heli,oterapi, helott, hematzt, hemisfer, hemofili, Tremoglobrn, herbariurn, herbicidet, heretik, hermetik, hero, heterogjen, hibrLd, hidrau' lik, hidrocentral, hidrogjen, hierarkt., hieroglif , hi,erornonak, higrometr, higjzen, h,i,mn, hiperbol, htpertension, hiptzm, hipnoz, hipodrom, hi,pokrit, htpotek, hipotenuz, hi,potez, histeri, histologji, histori, homogjen, homonimi, horizont, horizontal, hormon, humantzm, hum,us etj.; po k'shtu: i,nhalacion, inherent, koherent, kohezion, rehabilitoj etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ktyre tipave, si edhe emrat e tjer t prvem q jan fonetlkisht t ngjashm me ta: Halikarnasz, Hami,lkari, Hanibali, Hasdrubali, Hef estz, Hektori,, Hekuba, Helespont-i., Helena, Heliodori,, Hera, Herakliu, Herkuli, Hermiona, Hermogjeni, Herodr,, Herodoti, Hesi,ku, Hesiodi,, Htdra, Hiparku, Hi,periont, Hipia, Hi,pokrati, Hipoliti, Homeri,, Honori, Horaci etj.
Habarousk, Hag, Hamburg, Hanoi,, Hanouer, Hanhou, Harkou, Hauai, Hauan, Helsinki, Himnlaja, Holand,, Honduras, Hungari, e'tj.
i)
j) Shkruhen me k fjalt e terminologjis tekmiko-shkencore nddkombtare q e kan burimin te greqishtja e vjetr dhe q prmbajn tema, te cilat n kt gjuh kan pasur nj )t (h):
99
s36 k, I
anakronik, artakronizm, annrki, anarkik, aruff kist, arkailt, arkaizm, arkeolog, arkeologji, arkimandrit, arkipelag, arki,tekt, arkitektur, arkiu, arkiuol, brakicefal, brakiopodt, ekinokok, iktiolog, hipokondri, kalkopirit, kameleon, kaos, kaotzk, karakter, karakteristr,k, kilograT n, kilometr, kimerik, kirni,, krrurg, klor, klorotorm, koreografi, lcrestomnci, kri,zantem, krom, krontk, kronik, kronometr, monark, monarki, oli,garki, orkestr, pakiderm, psiktatr, psiki,k, psikologji, psikoz, teknik, teknologji, tektonik, trokaik
Po kstr,tu shkruhen edhe emrat e prvem t ketij tipi: Akili, Aristarku, Arkiloku, Arkimedt, Balcu (:Dionizi), Eskili, I{aoni,a, Karonti, Kerson, Kimera, Ki,os, Kolkida, Kriseida, Krisi, I{ri,sipi, Kri,sobuli,
Kronosi, Plutarku, Telemaku dtj.
etj,
k) Fjatt e huaja q n gjuh'n shqipe kan nj -ks- t ndjekur nga nj -io-, n pajtim me shqiptimin e sotilm letrar, shkruhen me ks dhe jo me kc:
abstraksi,on, aksiom, aksion, dedukston, diksion, fraksion, fraksiont st, Junksion, tun:lcsonar, funksionoj, irtduksion, inJeksion, injeksion, juridiksi,on, i,eksi,on, reaksion, sanksion, seleksion, seleksionoj etj.
1) Shkruhen me ks fjalt e burimit grek a latin q pnmbajn elementin eks t ndjekur nga nj bashktingllore, dhie me kz fjalt e po ktij burimi q prmbajn elemen,tin eks t ndjekur nga nj zanore ose temat ekzo a hekza: ekscentrik, eksl+ansator, ekskluziu, ekskursion, ekspansion, ekspedit, eksperiment, ekspertiz, eksplorator, eksploroj, eksponent, eksport, ekspozt, ekspres,
!39_1r_--
--_loo
ekspresionizm, ekspresiu, ekstaz, eksterritorial'itet, ekstrauagant etj.; ekzikt, ekzaltoj, ekzaminim, ekzaminoi, (tiJo) ekzantematik;e, ekzekutim, ekzekutiu, ekzekutoi, ekzem, ekzistenc, ekzistencinlizm eti. ; ekzocentrii, ekzoderrn, ekzogami, ekzogjen, ekzotik etj.; hekzametr, hekzaklorant etj.
vjetr,'nga latinishtja ose nga gjuht romane dhe q .,b keto g3"kre kan nj I t thjesht ose dyfishe, shkruhen me I e jo rne ll:
algoritm, arnbul'anc, umbul'ant, analcolut' anal,ogji, antotogji, arkipel,ag, atl,as, balon', balsam, bLtan, biolog, bulon, d'eklarat, dtalog, dipl'omaci, dLptomat, dLplom, d'uel, etimolog ji, Jal's, f alsifikim' ji, fl'ot, gaLchfi,iokser', filatog ji, fitoshqiptar, f iziolog "tik, gjenealogji, gjeolog, gjeologji, halogjen, halucLnacioi,' hemoglobin, holandez, ltotel, ideol,og, ideol.ogji, il,ustrim, il,uzion, kilogram, klos, klasik, kolon' L"oloni, kolonial,, kolonj, kolos, kolosal, Icomplot, kom' pl.otoj,' konsul't, l"eksikolog ji, I'ogaritm, I'ogjik, lokomotiu, Iord., Lotari. Luks, Iustr,, Iusttoi, metal,urgji, mitol,ogji, monolog, nekrologii, neologiizm, patolog, pil,ot, pl.agjiat, tlan, pl'anet, pl'anifikim, plastik, platin, psatm, psalt, psiko|og, rezul'tat, sandale, silog jizm' it<otustik, socitog ii, spelculoj, tabel, tablo, tautologii, teologji, terminalogii, uul'gar, uul'garizim, zoologii' eti' Po kshtu shkruihen edhe emrat e prvem te
alf a,
11) Fjalt
ktij -
Apolon-i, Apol'oni-a, Atl'aiLtiCa, AtlqntLku' Bctbibni-a) Galatea, Lukian-i, PelagonLa, Peloponezi, Penelopa, Platoni, Plutott'i, Salusti, Scila etj'
ti,Pi:
101
536 ffi, r
troll, kontrolloj, kontrollor, llogari,, llogaritar, nitrollak, ordkull, pallto, pllakat, protokoll, sallam, sall, sallon, uullkan,
oullkanik, uullkanizim etj.
apostull, atllas (lloj plhure), ballkanik, ballkon, bllok, bllokad, bllokoj, bullgar, busull, okollat, dishepull, galloshe, gorill, gumallak, idhull, kabllo, kabllogram, karan'to,njoll, kapitull, kapi,tulli,m, kapitulloj, konsull, konsullat, kon-
S h n i m 2. Ndr fjalt me burim nga anglishtja shkruhen me l'. gol, golf , kloun, klub etj. dhe me ll basketboll, tutboll, hendboll, penallti, uolejboll etj.
me
l:
hni
m 3. Ndr fjalt e reja t burimit sllav shkruhen bolsheuik, kolkoz, komsomolas, polak, pollw etj. dhe me
sllouen
m) Fjalt e huaja q jan marr kryesisht nga gjuht romane dhe q n kto gjuh kan rr, shkruhen me rr e jo me r:
&rrestirn, qrrestoj, arriuist, arroganc, bumikad, hemorragji, irractonal, karrier, karriertst, katam, koTrekt, korrektur, komelacion, komespondenc, korridor, korrigjoj, serr, surreal,iznx, surrogat, tarrac, territor, temor, tercorist etj.
n) Fjalt q burojn nga greqishtja e vjetr, trg latinishtja a nga gjuht romane ose q jan formuar n shqipen m,e elemente t ktyre gjuhve, tek t cilat ato ka,n nj s ndrzanore, shkruhen me z:
afazi, aferez, analtz, apoteoz, ortizanat, aziatik, azil, baz, bazilik, bizon, cezur, dezerttm, dezertoj, dezinfekti,m, dezinfektoj, diagnoz, diatez, dierez, dinozaur, dioqez, diuizion, dizenteri, doz, entuzia-
$36
nj
102
fizkultur, fizkulturist), ftiziatr, frazeologji, gjenez, herezi, hidroliz, hipnoz, hipokri,zi,, hipostaz, hi,pote-
zm, ezofag, faz, fibroz, filozof , filnzofi., fi,zikan, fizi.k, fiziologji,, fizionomi,, ti,zioterapt. (po kshtu edhe
nuz, hipotez, izoglos, izolacioni,zm, tzolant, izornorf , i,zotermik, i;zotop, kazerm, kazi,no, kazui,stik, klauzol, krizantem, kriz, laktoz, metamorfoz, metastaz, metatez, mezolit, mizantrop, mozaik, muz, muzr,ilc, muzikor, narkoz, osmoz, parazit, poezi, poz, pozicion, pozit, poziti,u, ptognoz, protez, yroz, prozodi, psi,koz, rezerv, rezolut, rezultat, sintez, teozoJi, tez, tromboz, uzin, uzurpator, uzurpoj, uazelin, uizit, ui,zitoj etj. Me z shkruhen edhe emrat e prvem t ktij
Azia, Belizari, Brazili, Diontzi, Elizi,, Elizabeta, Ezopi, Izokrati, Kazablanka, Lozana, Piza, Polinezia, Raguza, Sirakuza, Tezeu, Tunr,z, Tuni,zia, Venezuela etj.
S h n i m. Shkruhen me s fjalt: president, presidium dhe emrat e prvem: Efesi, Hesiodi, Hesiku, lsaia, Isidori, fsis, Kresi, Lisia, Lisitnaku, Lisistrata, Mesopotannia, Moisiu,
tipi:
meni etj.
djathtizm, djathtizmi; dualizm, duali,zmi; feudalizm, f eudali,zmi; globalizm, globali,zmi; historizm, htstorizmi,; iluminizm, iluminizmi; klasicizm, klasicizmi; komunizm, komunizmi; leninizm, leninizmi;
103
$36 o, p, g, r
; marksizm, markstzmi,; optimizm, yrizm, pri,zmi ; realizm, reali,zmz; reui,zio' ; nizm, reuizionizmi, ; romanttzm, romanti,zmi,; silog jt' zm, silogji,zmi; socializm, sociali,zmi; shkollarizm, shkollnrizmi ; shoui,nizm, shouinizmi ; zyrtartzrn, zArtarizmi, etj.; entuziazm, entuziazmi; pleonnzm, pleonazmi; sarkazrim, sarkazmi, etj.
majti,zm, majttzmt
optimi,zmi,
o) Shkruhen me -zm- e jo me -sm- fjalt q burojn nga greqishtja e vj,etr ose q jantl ndrtuar me etremente t ksaj gjuhe:
fantazm, kozmeti,k, kozmik, loozmodrom, kozmooni, ko zmo gr af i, kozmotnn:u,t, kozmnpoli,t, kozmo s, plnzm, protoplazm, sizmi,k, sizmograf etj.
g
p) Shkruhen me -z- fjalt e huaja t formuara me parashtesn dez- (des-), kur s-ja e parashtess gjend'et n pozicion nd,rzanor:
dezinfektoj, dezintektim, dezintegroj, dezintegrim
etj.
q) Fjalt me parashtesn dis- prpara nj bashktingiloreje dhe aito m,e parashesn trans- e ruajn gjithmon s-n e parashtess n sh'krim:
pe
disharmoni, diskreditoj, diskriminim, dtsniuel, diser, disp ono j, dispo zi,t etj. ; tr ansakst on, tr ansatlantik, tr ansf uzion, tr anst stor, transit, tr an slit er im, tr an smetr,m, transoqeanik, transpont etj.
104
asimilim, disertacion, glosar, kolos, kolosal, mision, pesimist, regjisor etj. ; Abisinia, Asiria, Mesina, Odesa, Tesalia etj.; po kshtu mesapt, molost etj.
me s nistore:
rr) Shkruhen me -s- e jo me -z- fjalt e huaja t formuara me ann e parashtess a- prej fjalsh
s37 Shkrimi i emrave t prvem t huaj mbshtetet prgjithsisht n shqiptimin e tyre n gjuht prkatse, duke iu prshtatur sistemit grafik t shqipes. Me prjashtim t rr-s, bashktingIloret dyfishe t
Aligieri, Atila, Bajron, Bethouen, Bop, Brams, ehou, Dostojeuski, Duorzha,k, Dyma, Eminesku, Fad.ejeu, Gte, Gorki,, Hajne, HAgo, Kamoensi, Karahale, Rardui, Kozhbuk, Kujbisheu, Lu Sin, Manoni, Mickieui, Monteslej, Moart, Myse, Pestaloci, petfi, Rabindranat Tagore, Rasin, Sattikou-Shed"rin, Sun Jat Sen, Shekspir, Sheli,, Shiler, Shopen, Shtajnbek, Tomns A(.an, Turgenieu, Vagner, Vithetm TeI, Volter, Xherzhinski, Zhqn-Zhak Ruso etj.; Amo,zona, Azerbajhon, Bejrut, Bohemi, Bolonj, Bombei, Bon, Bordo, Butlapest, Bukuresh.t, Delhi, Dresden, Filipinet, Hag,
*) N shfaqjen e par t nj emri t ksaj kategorie mund t shnohet n kllapa edhe shkrimi i ti'j sipas grafis s gjuhs
nga buron.
105
s37
Hartum, Hauai, Houan, Helsinki, Jenisei, Johanes' burg, Kajro, Kalkuta, Kaukaz, Kln, Kopenhag, Krakou, Lajpcig , Lentngrad, Lihtenshtajn, Liuerpul, Lozan, Luar, Majakouski, Majer, Manester, Melburn, Misisipi, Napoli, Neua, Niagara, N ju-Jork, Odesa, Onega, Oslo, Otaua, Prag, Rio-de-Zhanejro, Saltalin, Sen,
Sidnei, Sofje, Stokholm, Su.ez, Tajland, Tulo, Tunizr,, Uashington, Valencia, Varshau, VErtemberg, Xhamajka et1.; Arras, Andorra, Kamberra, Sierra-Leone etj.
S h n i m l. Emrat e prvem t gjuhve sllave, pavarsisht nga mnyra e shqiptirnit t l-s n kto gjuh, shkruhen prgjithsisht me l:
Ba
jkal,
Bj
alistok, BIag
j e u,
Br ati slars a,
Dobr
olu -
bot:, Glinka, Gogol, Jalta, Kaluga, Ladoga, Lermontou, Lobaeaski, Lomonosoa, Lodz, Lubli,n, Ludmila, Lugansk, Lunaarski, Milan, Milorad, Milosh, Mladenou, Oblotnoo, Paulox, Poloni, Ruslan, Suerdlou, Tula, Ural, Vladimir, Vladiuostok, Volodarski, Volodja, Vroclau etj.
S
hni
rus
gjuhn shqipe:
S h n i m 3. Disa emra t prvem me prejardhje t huaj shkruhen sipas tradits s ngulitur prej kohsh n
Bruksel, Kazan, Korfuz, Mosk, Orel, Paris, Selanik, Stamboll, Suedi, V jen, Zuicr etj.*
ktij kapitulli.
*) Pr shkrimin e kategorive t veanta t emrave t prvecm me prejardhje t huaj, shih pikat prkatse t S36 t
. DISA
$38
Nga emrat femror m -, shkruhen n shums:
a) me mbaresn -a emra si: ara-t, arre.-t, arka-t, banka-t, banja-t, barka-t, biseda-t, bisha-t, detyra-t, fara-t, faza-t, forma-t, fusha-t, fgtgra-t, kazma-t, krpudha-t, kisha-t, klasa-t, lopata-t, mnja-t, mngra-t, rnAnAr&-t, napa-t, natgra-t, neuoja-t, nyja-t, plhura-t, pisha-t, pulpa-t, qafa-t, rroba-t, shemblltgra-t, shtl,lung a-t, toka-t, th,aka-t, u eta-t, ulera-t ;
b) me -, ashtu si n njj's, emra sl: an-t, buth-t, bjeshk-t, dallg-t, deg-t, tl,et-t, goj-t, gozhd-t,, gjurm-t, gjEmtgr-t, jet-t, kmish-t,
kofsh-t, lpjet-t, llr-t, mol,L-t, pjes-t, pjeshk-t, rrug-t, streh-t, sheg-t, udh-t.
S h n i m. Sipas kuptimeve me t cilat prdoren, ni nurnr emrash shkruhen me dy trajta shumsi:
brtnj: brinj-t (brinjt e trupit), brinja-t (n ato kodra, n ato brinja); cop: cop-t (pes mii cop tulla), copa't (dy copa buk); gryk: gryk-t (m dhembin grykt), grgka-t
107
ss39,40
(grykat e maleve); kok: kok-t (dhlet kok dhen), koka't (kokat e qepve); lkur: lkur-t (prpunimi i lkurve), lkura-t (lkurat e pemvel; pik: pi,k-t (fitoi pes pik), pilco-t (pikat e shiut).
$3e Trajta e pashquar e emrores s shurnsit t emrave femnor mrtl -i, -, - osr -o t tltr,eksuar, si edhe m -e, -o t patheksuar, shkruhet njsoj si ajo e njjsit:
qershi,, - shum - shum shtp\, nj tepsi, - shum tepsi; nj id;e - shum ide, ni rrke - shum nke, nj rrufe - shum rrufe; nj bela - shum
qershi, nj shtpi
nj kala - shum kala, ni shaka - shum sha' ka; nj bgro - shum byro, nj tablo - shum tabela,
ni ani,je - shum anije, ni lule - shum,' lule, nj perde - shum, perde, ni shishe - shum shi,she; nj depo - shum depo, ni pako - sh'um pako, ni paltto - shu,m pallto, ni triko - shum tri'ko eti.
$40
blo* etj.;
-r, -oc, -el, -er, -et, -az, -il, -ir, -ol, -oo, 'oz, -u[, q zakoni'sht e kan shumsin m - (gieneral, ltuin' tal; oeroplan, partizan; fshatar, hambar, prpai)
caktuara stilistike-shprehse ose me ngjyrime t veanta kuptimore, prdoret n gjuhn letrare edhe shumsi me -ra:
rPr disa nga emrat e tipave t rniisiptirm, pr
qlIime t
a;
udir a,
$40 a, b
108
rimtar; guralec, memec; dembel, kri,minel; berber, fener; atlet, planet; borgjez, kinez; ci,uil, katil, kopil; ilir, zinhir; gogol, rcaqol; bidon, kampion; bajloz, nxarl,ngoz; majmun, pirun etj.), shkruhen n shums:
a) me -a emrat: karkaleca, kastr&ueca, keca, speca; bela, engela, gjela, tegel,a, tela; breza; automobila, bilbila, fitila, kandila, karafila, trndafila; sokola, stola; gramaf ona, rnagnetofona, mikrof ona, telef ona; kauanozo, mitral,oza, rrogoza; una;
b) me -e emrat: festiuale, hidrocentrale, ideale, kanale, korale, kristale, lakole, male, materiale, mtnerale etj.; duhane, dyqane, oqeane, organe, plane, tauane, uullkane; p(rzare, seminare, thesare, uisare etj.; kotece ; akuarele, duele,hotele, kapitele, pastele, tunele, zabele; dikastere, kantiere, karaktere, rnermere, mindere, mistere etj. ; fakultete, martfete, personali,tete, qytete, shporete, shtete etj.; qqmeze, sofrabeze; idile; hire, manastire, panai,re; ciklone, elektrone, frone, hoh, hormone, kampione (mostr), kanione, protone, shabllone, zakone etj.; kanune.
S
-e, -ek, -en, -esh, -ik, -in, -ist, -jan, -jot, -ok, -or, -osh, -ot, -tar, -tor, -uk shkruhen n shu,ms rregullisht me -: kupac, prtac; gunga, gjemba (por ilae); otograf,
hni
l.
-ash,
paragraf; kapak, rosak; dollap, mesap-t; hutaq, shkatarraq; gjumash, Iarash; gjyoe, krgeneii; dyshek, mjek; hosten, kaptten (por bedena, liqene); arbresh, kalesh (por rrebeshe); ibrik, kreshnik; latin, pinguin; artist, komushok;
109
$40
doktor, fjalor; Icatarosh, trimosh; patriot; Iufttar, shkrimtar; puntor, traktor; btshtuk, kopuk etj.
S h n i m 2. Emrat m -anrt, -a,t, -az, -ent, -id, -it; -ont shkruhen n shums me -, kur shnojn frymon, dhe me -e, kur nuk shnojn frymor:
aspirant, elefant, laborant, kursant etj.; argat, delegat, d,iplomat, kroat, labeat-t, rnecenat, ulonjat etj.; matrapaz, hambaz etj.; asistent, docent, element, klient,
student etj.; heraklid-t, inualid etj.; gjirokastrit, komit, petri,t, semit-t etj.; kont, rinoqeront etj.;
brilante, di,amante, restorante, uariante elj.; agregate, aparate, atentate, fosfate, kampionate, kombinate, pallate, silikate, shpate etj.; kafaze, pullaze etj.; aksidente, amendamente,
argumente, bazamente, dokurnente, eksperimente, elemente (kimike), fermente, fragmente, instrumente, konti,nente eti.; hibri,de, metaloi,de, okside, romboide eti.; boksite, deficite, foslo-
aliazhe, ambaLazhe, grupazhe, homazhe, plazhe, silazbe, shantazhe; kortezhe; ansamble (ansambl), cikle (cikl); botr'me, krkime, punime, uendime; diui,zt'one, domini,one, embrione, komisione, leksione, pozicione, profesione, tubacione; elozhe; albume, forume, kostume, presidiume, simpoziume, sta'' diume; puse, uiruse eti.
S h n i m 4. Shkruhen n shums me -a emrat: brrgla, cepa, gjArna, rno,na,, qilima, ttpa, rhepa; me e emrat: diepe, kaLlpe, krgqe, mikrobe, probleme, rafte, zarfe.
s$41-43
110
s41
Ernrat mashkullor m -s, -ues e -yes e kan traj-
tn e shumsit njsoj si te njjsit: blers, gryks, hams, mbledhs, nns, qi,ts, uends, zgjedhs etj., po'r elsat; kallzues, msues, su,Lmues, f;regues etj.;
hekurkthEes, prkthyes, udhrrfges etj.
$42 Mbiemrat, t cilt prcaktojn emrat mashkullor me sl.lumsin m -e, n numrin shums prdoren n trajtn e gjinis femrore:
dete t thella, drejti,m.e t reja, elementet kimi,lce, kanale uaditse, katunde mnlore, knde t ngushta, kopshte t lulzuara, kujtimet e mia, kto kushte m duken t papranueshme, kto lajme s'm duken t besueshme, l,ngjet tretse, ato li,uadhe t gjelbra, malet tona t l,arta, metale t rralla, minerale t dobishme, personalitete t shquara, prparime t dukshme, t gjitha qgtetet e mdha, ri;tme t shpejta, sende t gjetura, Shtetet e Bashkuara t Ameriks, shtigje t ngushta, tipare themelore, tregime humori,stike, ushtrime gjuhsore, uende li,ridashse, uendet tona, aendime t tryrer&, kto vendime jan t drejta, ueprime luftarake, zakonet i kan shum t afrta etj.
s43
Mbiemrat q prcaktojn emrat mashkullor e asnjans, t cilt e formojn shumsin me mbaresn -ra,
111
$s44,45
djathra t mira, drithrat e siujetme, fshatra t elektri,fiku,ara, leshra t dredhura, mnllra t jashtme, mishra t pjekura, ujra t ftohtal etj.
s44
Shumsi -qe:
SHKRIMI
NVJS S PRPARME
$45
Emrat n rasn parme (i, e, t, s): ndrmamja e ndrtimit, ndrmarrjes s ndrtimi,t; Partia e Puns, Pwti,s s Puns; pasurin e shtetit, pasuris s shtetit etj.; dyqani i luleue, dyqanit t, luleue; rrethi i Tirans, rrethit t Tirans; shtpiue t fshatit; arDe t
1) T mos ngatrrohet kjo kategori me emrat q n emroren e pashquar t nijsit da,lin me tem m -r dhe q e formojn shurnsin rme mbaresn -a; mbiemrat q i prcaktojn kta em.ra, prdoren n trajn e gjinis mashkullore: ernra t proem, hekura t ndrgshkur, rnbiemra t nAi-
s$46,47
LL2
I(ur nj emr i rass gjinore vjen pas nj emri tjetr n rasn gjinore a dhanore njjs t pashquar, shkruhet m nyjn e pr'parme t, pavarsisht nga gjinia q ka emri para tij:
dipl,oma e nj studenti t Institutit Bujqsor; diploma e nj studenteje t degs elektrike; norrla e n1 puntoreje t fabri,ks s tjerrjes; mimi, iu dorzua nj atleti t skundrs kombtare; leshi i nj deleje t rucs merinos; banort e nj pjese t Lagjeue t reja etj.
s46
$47 Kur nj emr i rass gjinore, pavarsisht nga gjinia q ka, vjen pas nj emri mashkullor n rasn gjinore a dhanore t shquar njjs, shkruhet me nyjn e prparme t, dhe kur ai vjeFr pas nj emri femror n po kto rasa, shl<ruhet me nyjn e prparme s: zqra e kryetarit t Kshilli,t Popul.l,or t fshatit; fuqia e krahut t puntorue; zbatimi i uullnetit t klass puntore; dgjimi, i zrit t, masaue punonjse; Laudi heroizmit t gruas sh,qzptare!; i jepet f jala prfaqsuesit t Frontit Demokratik etj.; hi,storia e luJts sl, popullit shqi,ptar; frgti i puns s puntorue; prujetori, i shpalljes s pauarsis; ndrtimi, i fabriks s: kpucue; mimi iu dha minie-
113
$$48,49
rs s qATnArgurit; pas korrjes s grurit; prpara shtrpis s kulturs; Ws stins s pranuers etj.
$48 Kur nj emr femror n rasn gjinor,e, dhanore a rrjedhore njjs prcaktohet nga dy ose m shum mbiemra t nyjshm (ose numror rneshtor), mbiemri i dyt e t tjert pas tij marrin nyjn t e jo s. Po klshtu veprohet edhe kur mbiemri i par sht i panyjshm ose kur emri prcaktohet njkohesisht
nga nj premr pronor dhe nga nj a m shum mbiemra t nyjshm:
t dyt e t tret etj.; tij t dashur; (i, e, t, s) ,sq.jzs s tij t mir e t s|ellshme; (i, e, t, s) motrs s saj t dashur; (i, e, t, s) motrs s saj t dashur e t paharruar etj.
s) cilsis, s par,
(i, e, t, s) fshatarsis s uarfr e t rnesme; (i, e, t, s) uajzs s urt, t zellshme dhe t, shkatht; (i, e, t, s) fushs pjellore dhe t gjer; (i, e,
t, (i, e, t,
s) uajzs s
S h n i m. Kur mbiemrat e nyjshm (ose numrort rreshtor) ndodhen prpara emrit, prdoret nyja s e jo t: lott e s shkrets e t si pangushIluars nn; t'i caktohen normat s pars,si dAts dhe s trets kategori t puntorue etj.
Kur nj emr femror n rasn gjinore, dhanore rjedhore njjs prcalrtohet nga nj ose disa mbiemra dhe nga nj ose disa emra n gjinore, fjala prcaktuese e dyt e t tjerat pas saj marrin nyjn t e jo s:
a
$4e
B-360
s50
114
pamposhtur t popullit shqiptari (i, e, t, s) Partis s Puns t Shqipris; (i, e, t, s) Republiks Popullore t Shqipris; (i, e, t, s) rrjedhjes s poshtme t V joss dhe t Semanitl (i, e, t, s) klims s but e t q.ndrueshme t Vlors, t Himars, t Sarands etj.
s) klass puntore t Shqipris; (i, e, t, s) Jabriks s re t tullaue; (i, e, t, s) kooperatius s zgjeruar t, Krutjes; siprfaqja e Republiks Popullare t Shqtpris; (i, e, t, s) lufts lirimtare t
(i, , t,
$50
Kur pas nj emri femror t shquar t rass giinore, dhanore a rrjedhore njjs vijn dy a m shum dyti e t tjert pas tij marrin nyjn s e jo t n rastet kur kta prcaktojn emrin n gjinore q ndodhet menjher prpara tyre; por n rastet kur kta prcaktojn jo emrin n gjinore q ndodhet menjher prpara tyre, po at q ndodhet para atij, shkruhen me nyjn t e jo s:
punimet e tharjes s knets s Jushs s, Thumans; prmirsimi i cilsis s racs s lops s Shlcodrs etj.; zhuillimi i industris s nafts t Shqipris (sht fjala pr industrin [e nafts] t Shqipris); themelimi, i Partis s Puns t Shqipris (sht fjala pr Partin [e Puns] t Shqipris); Komiteti Qendror i Bashkimit t Rinis s Puns t Shqipris; punonjsit e bujqsis t zonaue malore etj.
emra femror n gjinore njjs, trg kta t
fundit
115
$$51-53
prcaktohet nga dy ose m shum emra t bashkrenditur, e jan po n rasn gjinore, emri i dyt prcaktue's e t tjert pas tij marrin nyjn t e jo s:
pris; Ministria e Tregtis e RPSH; stina e uers e ktij uiti etj. Kur emri i prcaktuar sht n kallzore, athere emri i dyt n gjinore merr nyjn t e jo s: Partin e Puns t Shqipris; n rofinerin e nafts t Crrilcut etj.
s52 Kur dy emra n rasn gjinore ndjekin nj emr n emrore njjs, emri i dyt n gjinore, kur prcakton emrin n emrore, merr, sipas gjinis s ktij t fundit, nyjn e prparme i pr gjinin mashkullore dhe e pr gjinin femrore: rendi i dits i Kongresit; libri i gjuhs i kloss s shtat; ministri i Punue t Jashtme i Republiks Popullore t Shqi,pris etj.; fiala e nilerit e shqiptarit; Partia e Puns e Shqi-
Prpara emrave femror t nyjshm, nii gjinore, dhanore e rrjedhore shkruhet nyja s pr trajtn e shquar dhe nyja t pr trajtn e pashquar:
s53
s54
116
s mrkurs; tiparet e s folm'es s Mirt s ardhmes; kujtt'met e s shlcuars; prhapja e s res; shpresat e si nesrmes etj.; por: nd,eshjet sporti,ue t ni t diele; ti'paret e ni t folmeje; drejt nj t ardhmeie t lumtur etj. Shkruhen me s n gjinore, dhanore e rrjedhore t shquar edhe emrat fernror t farefisnis, kur prdonen me nyj: kujdesi i s bijs; i tha s motrs; mori letr prei s shoqes etj.
orari
ditrs; parashikimt
Kur nj emr prcaktohet nga dy a m shum emra t bashkrenditur t rass gjinore, t gjith kta prdoren zakonisht me nyj t prparme:
Falculteti i Historis dhe i Filologjis; (i, e, t, s) Fakultetit t Historis dhe t Filologjis; Iwstrtuti i Gjuhsis dhe i Letrsisi (i, e, t, s) Instituti.t t Gjuhsis dhe t Letrsis; Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis; Ministria e Arsirnit dh,e e Kulturs; (r,, e, t, s) Ministrzs s Arsimit dhe t Kulturs; Ministrin e Arstmit dhe t Kulturs; stacioni i mnkinaue dhe i traktorue; (i,, e, t, s) stacionit t makinaue dhe t traktorue; stacionin e makinaue dhe t traktorue; shfrgtzimi i uendburLmeoe t kromit, t bal+rit dhe t hekur-nikeli,t; shkollat e Tirans, t Durrsit e t Elbasanit; e drejta e uots, e fjals, e mbledhies dhe e shtypit; n interes t popullit e t atdheut; organet e frgmmarrjes dhe t qarkul,limit t gjakut; zhurma e kazrnaue dhe e lopataue etj. N rastet kur vijn nj,ri pas tjetrit tre a m shum emra t rass gjinore t bashkrenditur pa lidhza, nyja e prparme e emrit t dyt (kur nyja nuk ndry-
$54
7t7
ss55,56
shon) ose t tret (kur nyja ndryshon nga e n t) dhe e emrave t tjer pasues shkruhet ose jo, duke u mbshtetur n arsye t caktuara kuptimore ose stilistike:
i drithraue, i duhanit, i pambukut, i patateue, i frutaue; zotimet e punonjsue t gjeologjis, tl nafts, t miniero,ue, tl degue t tjera t industris e t artizanatit etj.; kishte marr hou t madh ndrtimi i shtpiue, fabrikaue, shkollaue, rrug'De, u"r&ue; sht rritur numri i degue, katedraue, laboratorue dhe kabineteue; brigada oull;netorsh nga tshatrat e Peshkopis, t Krujs, Elbasonit, Skraparit, Tepelens, Sarands etj.
prodhimi
peri,meue,
$55
Kur pas nj emri femror ndeshen dy nyja t prparme t rass gjinore t gjinis femrore (s s), e para nga kto shkruhet t:
Jrytet e Jitores t s res dhe t shembjes t s ujetrs; hartimi i nnses t s pests s tetujeares; ditlindja e uajzs t s motrs; dita e dasms t s mbess; prpara forcs t s urtets; lcrkesat i prgjigjen detyrs t s sotmes e t s ardhmes
e,tj.
s56
Midis emrave ma:shkullor q lakohen si femrort (ath, bac, daj, geg, horh, lal, tosk; Bato, Gjok, Kol, Pimo, Sul etj.) dhe emrave ose mbiemrave q i prcaktojn ata, pas rass emrore t t prcak-
ss57,58
118
aha i Agimit, (t, e) ahs s Agimit; daja i Zans, (i, e) dajs s Zans; Lelta i Madh, (i, e) Leks s Madh; KoLa i Gjoks, (i, e) Kols s Gjoks etj.
$57
Mbiemrat e nyjshm t shkalls pohore, kur vijn pas nj emri femror n rasn gjinore a dhanore t trajts s pashquar t njjsit, shkruhen me nyjn t, ndrsa kur vijn pas nj emri n trajtrr e shquar, shkruhen me nyjn s:
oborri i nj shkolle t madhe; fitoret e nj brigade t re; flamuri, iu dorzua nj puntoreje tl dal,Iuar etj.; oborri i shtpis s madhe; fitoret e brigads s re; flamuri, iu dorzua puntores s dalluar etj.
$58
shkalln krahasore dhe n siproren e formuar me pjeszn m mbiemrat e nyjshrn q prcaktojn nj emr femror, n t gjitha rasat e zhdrejta t njjsit shkruhen me nyj,n e prparme t, ndrsa, kur ndodhen para emrit, shkruhen me nyj,n s:
N,
hartimi i nj rregull,oreje t re e m t plot; ndrtimi i, nj fabrike m t madhe se e paro, etj.; mi,mi iu dha shkolls m t dalluar t rrethit; prodhimi i, uers m t mir t uendit etj.; prodhimi i m s mi,rs uer t uendit; zbriti prej m s larts maj t Shqipris etj.
119
ssse-6!.
Mbi,emri i nyjshm q ndjek nj kundrin t drejt, t shprehur me nj emr n kallzore te shquar, merr nyjn e, kur sht cilsor, dhe nyjn t, kur ka funksion kallzuesor:
$5e
ndaji mollt e mdha nga t uoglat; ngriti dorn e djatht; prdorini drejt trajtat e shkurtra t premrit; por: i dua mollt t mbla; e ka dorn t mbar; gnjeshtra i ka kmbt t shkurtra; i ka rrnjt t thella etj. s60
Mbiemrat e nyjshm q ndjekin nj em'r n rrjedhoren e pashquar t shumsit mamin nyjn t e jo
s:
(prej) malesh, t Larta; (prej) lumenjsh t rcmbEer; (pas) krkimesh t pandrprera; (prej) krahinash t largta; (prej) errash t forta etj.
Premrat pronor irft, ime, yt, yote, Un, jon, juaj, qoft kur pr,doren thjesht si premra, qoft kur prcakitojn nj emr, shkruhen pa nyj t prparme:
s61
libri im; ky libr sht imi; puna ime i kjo pun sht imja; djali yt; yti sht kg djal7; shtpia jote; kjo shtpi sht jotja i uendi. yn; kE uend sht yni; shlcoll,a joni kjo shkoll sht jona; kooperativa jon; kooperatiua jon dhe juaja etj.
s$62,63
l?fi
Premrat pronor e (t) mi, e (t) mia, e (t) tu, e (t) tuo, i (e, t) tij, i (e, t) tyre, i (e, t) saj shkruhen me nyj t prparme n t gjitha trajtat dhe pr-
dorimet e tyre:
nnsit e mi; tletoret e mia; djemt e tu; duart e tua; shkolla e tij; motra e saj; tslwti i tyrei nna e tyre etj.
SHKRIMI
shkruhen
s63
Pjesza t, q vihet prpara lidhores ose prpara pjesores, shkruhet rregullisht n t gjitha rastet e prsritjes s trajtave foljore prkatse bashk me parafjalt q mund t ket prpara (pr, me):
t jetojm, t punojm dhe t mendojm si reuolucionar etj.; pr t studjuar, pr t kuptuar dhe pr t zbatuar drejt udhzimet; me t, arritur e me t par gjendjen, ai mori masa etj. (dhe jo: t jetojm, punojm dhe mendojm si repoluetonar; me t amitur e par gjendjen, ai mori masa etj.).
127
$s64-66
PjesZa duke e prcjellores shkruhet n t gjitha rastet e prsritj,es s ksaj trajte foljore; n raste moh'r.i, bashk me t prsritet dhe pjesza mos:
s64
ata shkonin duke knduar e duke brohoritur; duke par e duke br; duke mos njohur e duke mos marr parasgsh nethanat e;tj.
s65
Pjesza pa pLtrpara pjesores shkruhet rregullisht n t gjitha rastet e prsritjes s k"saj trajte foljore:
pa u lodhur e pa u prpjekur nuk bhet gj; pa punuar, pa uiitur e pa plehruar mir tokn, nult me-
mdha.
Parafjalt n, te (tek), me, nga, prej e t tjera si kto zalconis,ht prsriten n shkrim, sa hen q bashkrenditen dy a m shum emra a premra, m t cilt ato lidhen: n prantser, n uer, n ujesht e nl dimr etj.; te ilirt, te traleasit e te popujt e tjer etj.; me t ngrn e me t pir; rne hekur e me zjam; me mish, e me sh,pirt; me thonj e me dhm,b etj.; nga Elbasani, nga Gjirokastra e nga Vlora etj.; prej Him&re e prei Mirdite; as n sjelljet, as n fgtgrn e tij nuk urehei shenj tronditjeje; nga shtati, nga dituria, nga fjala nuk kishte shok etj.
$66
t22
n fshatra e qytete; me shok e shoqe; u nisn delegatt nga Shkodra, Durrsi, Berati e Kora; qindra partizan, ffi pushk e mitral,oza, LL turrn mbi armikun; shkolla jon socialiste krkon nga msuesit e pedagogt nj stil t ri pune etj.
V.
s67
Shkruhen njsh t gjitha ato njsi q nga pikpamja leksikore grbjn nj fjat t 'retme * dhe ndaras ato njsi q jan pjes e nj tqgfjalshi, e nj 1okucioni ose e nj emrtimi t rbr.
shih m posht
$68.
s67 Ab
724
125
s67 Ab
kuqe, marrueshje, mesoburr, rnosnl,arrueshje, mustaqep"dir s?t r, nacionallir imtar, ( shtr e sa) naf t g azmb a j tse, ndihmsministr, ndihmsmjek, ndihmsueteriner, neofashist, orndreqs, paqedashs, paraardhs, gnradhnte, paragjykim, paralwlim, pararoj, pesgar sh, pe smb dhj et dit shi, pil*mb shtetje, piknis je, pi,kpamje, pikpyetje, piksynim, pjesmarcs, pjesmarrje, i porsaardhur, i, porsalindur, postbllok, praparnbetje, praparoj, prapauij, procesuerbal, projektbuhet, projektplan, pu,lbard.h, puldush,ke, qindujetoi, qgmyrguri, radiodhns, radiomarrs, radioprhapj
e, rr ofular s e, r r obaqep s, rrug dalj e, s o cialdemokr at, syrnbyllurazi, sypatrembur, syshqi,ponj, syzi, shkozbardh, shkozzez, i shum,anshm, shumfish\ sh,umfishoj, tejkaloj, tejpams, (e kryer) e tejshku.ar, teneqerynues, tetorshi, trefish, treujear, truproj, udhheqs, udhheqje, udhkryq, ultratingull, oajguri, a ajgur s j ell s, u endburim, u endkali,m, u endlindje, u endqndrirn, uendroj, uenduarrim, uetshrbim, uetuendosje, uoyokushas, uullnetmir, zemrgur, zemrmir, zuend skrg eredaktor, zuend sministr etj.
S h n i m. Kur njra nga gjymtyrt e nj fjale t prbr sht e formuar pr,ej pjessh q lidhen me lidhzat e ose a,
elm
-e
-thik,
d, o
r - e -kmb ar g j
nd e j
a, gu sh - e -llr
-e
Kur gjymtyrt e para t dy a m shum fialve t prbra, t renditura njra pas tjetrs, preaktohen nga nj gjymtyr e Brbashkt, q, pr arsye shkurtimi, shnohet vetm nj her, pas tyre vihet nj viz lidhse:
(tej) ila- o. triilitshe, (botime) itA- e miishumultimshe, (paket) katr- a peski,logramshe, (ndrtesa) ni- a rnshumkatshe, (periuelha) e ' paro- dhe pasIirimit, (en) pes-,
$6?Ac,
126
dhjet- dhe njzetlitrshe, (ndrtesa) pes- dhe giashtkatshe, (kamion) tre-, pes- d,he shtattonsh, (rnoshat) tridhiet-, dyzet- he pesilhjetoieare eti.
c) fjatt e prbra, gjymtyrt e t cilave kan Iidhje kpujore ndrmjet tyre, kur ato jan njsuar plotsisht si nga ana leksikore, ashtu edhe nga ana gramatikore: ballafaqe, deledash, drithije, fgtafgt, gushtoujesht, hekurbeton, juglindje, juglindor-e, kmbadoras, marrdhnie, pulagjel, shitblerje, shurdhmemec, uerilindje, uerilindor, ueriperndim, ueriperndimor, ueshmbathje etj.;
C) fjalt e prbra e t prngjitura, t cilat jan ngulitur prej kohsh si t tilla n gjuh, si nga ana
numror.'numrort themelor q nga njmbdhjet deri m nntmbdhjet, ata q tregojn dhjetshe, qindshe, si edhe numrort rreshtor, pavarsisht nga numri i pjesve prbrse t tyre:
tmbdhjet
njmbdhjet, dgm,bdhjet, trembdhjet. . . nn; tridhjet, pesdhjet, gjashtdhjet, nntdhjet etj.; njqind, dyqind, treqin"d, katrqind etj.; (i, e) njmbdhjet, (i, e) dymbdhjet, (i, e) nj-
127
'567 A c
zetenjt, (i, e) tridhjetennt, (i, e) pesdhjetegjasht, (i, e) njqindedyt, (i, e) pesqindegjashtdhjetekatrt, (i, e) njmijekatrqindepesdhjeteshtat, (i, e) njmi-
premra t pakufishm: akcili, akkush, aksecili, asgj, askurrkush, askush, asnjeri, asnj, asnjri, cilido, ciltdo, do, donjri,, fardo, dika, dikush,
disa, g jkafsh,
jithse
g g jsendi, g jithka, gjithfar, g jithkush, cili, g jithsekush, kurrf ar , kurr g j, kushdo, mo s-
gj, moskuslt, mosnjeri, ndoca, ndokush, ndonj, ndonjri, pakkush, rrallkush, secili, secilido, sekush, sikush, shumlush, tjetrkush etj.;
$67 Ac
t28
prjashta, prjet, prktej, prkrdh, prkundra, prkundrejt, piirmbrapa, prmendsh, prmes, prnat, prnjher, prnjhersh, prnjrnend, prpara, prpjet, prplot, prposh, prqark, prreth, prsri,prsipr, prtej, prapseprap, qkur, qmoti, qpar, mallher, sakaq, sakaqher, sido'kudo, sidoqoft, shpeshher, tatpjet, tejetej, tejemban, tejprtej, tekdo, topgropthi, uetveti,u etj.;
lidhza: derisa, domethn, gjersa, gjithsaher, kurse, meg jithat, meg jithkt, megjithq, megjithsc, meqense, meq, mirpo, ndrsa, ndonse, ndoq, ngaq, ngase, nse, prderisu, prueq, prDese, poq, porsa, porse, porsi, posa,, prejse, qkurse, saku, sopo, sesa., si,, sLkur, sikurse, tekq, teksa, uese etj.;
pjesza: kushedi, pikspari, pothuaj, pothuajse,
se, th,uajse etj.;
rit,
pasthirrma: obobo, ububu, falemnderit, falemindeIamtumir, mirmngjes, mirdita, mirmbrmn, mirupafshim, tungjatjeta etj.
S h n i m. Dallohen n shkrim ndajfoljet: ather, niher, prse, qkur (qUshkur), lidhzat nse, nge.se, sesc, pjesza se nga prdorimet e pjesve prbrse t tyre si fjal t veanta:
kam qen i uogl ather; ather, po uii edhe un me iu, por: os kt her, os at her; njher e nj lcoh, por: uien nj her n iap; prse nuk erdhi?, p.or: pr se sht fiata?: korn, qkur (qyshkut) q. po t fnes, por: q kur ra dbor u ftuh moti; nse nulc uien, n shkruaj, por: n se e mbshtet ti kt lnend.im?; nuk erdhi ngase s'kish koh, por: nga se bhet letra?; m mir t adessh m krnb, sest t trosh i giunizu,ar, por: nuk e di se sa sht ora; seg kndlon bilbiti, por: nuk e di se 'i ka ngiar.
129
567
Ad;
567 Ba
d) mbaresa dhe nyja e prapme tek emrat e mbiemrat e huaj t per,sonave e t vendeve:
poemat e Bajronit, *Don Kishoti* i Cervantesit, operat e ajkovskit, letrat e Dora d'Istrias, jeta e Engelsit, ,,Dasrna e Figaros>, ueprat e Gtes, uendlindja e Glinks, ueprat e Leninit, skulpturat e Mikelanxhelos, ueprat e Rables, nouelat e Stef an Cvajgut, tragjedit e Shekspirit, *Lufta dhe paqja* e Tolstoit, operat e Verdit, romo,net e Viktor Hygoit, tregimet e Xhek Londonit etj.; porti i Akrs, Ankaraja, ishull,i i Borneos, ngush,tica e Gjibraltarit, popullsi,a e Honolulus, fushat e Irakut, pqjet e Kongos, krgeqyteti, i Paraguait, rrugt e Rio-de-Zhanejros, ishulli i Bodosit, ishulli i Tahitit, Republika e Zarnbias etj.
B. Shkruhen
ndaras:
a) togfjaishat e tipit emr nii emrore { emr n rasn rrjedhore, gjymtyrt e t cilve ruajn pavarsin e tyre morfologjike:
bar blete, bar ethesh, bar gjaku, bar mtu,, bar peshku, bar ueshi, bar zemre, lule blete, Lule dh.ensh, lule gjalcu, lule sahati, lul,e sapuni, lule shqerrash, uaj pesh.ku etj.
Po kshtu shkruhen edhe togfjalshat me kuptim mbiemror, t prbr nga emrat boj ose ngiyr
dhe nj emr n rrjedhore: boj (ngjyr) argjendi,, boj (ngiyr) ari., boj arre,
9-360
$67Bb,c
130
boj deti, boj dheu, boj gruri, bo1 hiri, boj limoni, boj mi.shi, boj mjalti,, boj plumbi, boj preshr,, boj qtelli,, boj shege, boj tulle, boj ulliri, boj uthulle, boj uaji etj.
S h n i m. N pajtim me pnlorimin e sotm emrtirnet gjel deti, lule dielli, panhar sheqeri mund t shkruhen edhe njsh, si fjal t vetme: gjeldeti, Iuledielli,, panrharsheqeri.
b) ndajfoljet dhe lokucionet ndajfoljore si: s afrmi,, s bashku, s dgti, s Jundi,, s jashtmi,, s Iartt, s paku, s pari, s toku, s thelli; rn s fundt, m s mtri; pr s af rrni,, pr s gjalli, pr s Iargu, pr s mbarz etj.; m dysh, m tresh, ffi katrsh; pr nj, pr dg, pr tre dlj.;
c) Iokucionet ndajfoljo,ne t formuara nga dy fjal, njjta ose t ndryshm, lidhura n mes tyre me nj parafjal ose me li'dhzm e:
kmb mbi, kmb; d,i.ta rne dit, nata me nnt; buz m buz, dor m dor, goj m goj, gTAk m grgk, kok m kok, kot m kot, krah m krah, maj m maj, qoshe m qoshe, sA m sy, thik m thili, uesh m uesh; ea nga ca, dy nga dg, nj nga nj, pak nga pak, tre nga tre; mug pa mug, pun pa pun; brez pas brezt,, her pas here, koh pas kohe; aty pr atg, ball pr ball, dit pr di,t, dor pr dor, dhmb pr dhmb, tjal pr fyal, krah pr lerah, mes pr rnes, mot pr mot, nj pr nj, pik pr pik, sot pr sot, sA pr sU, tani, pr tani, uit pr oit etj.; fund e l<,rye, fund e maj,, kols e lctimb, Lesh e li; qesh e ngjesh; shkel e shko; mir e tumir, keq
131
567B,d,
rreth
) ndrtimet e tipit me o:se pr * emr n kallzore t pashqLlar, me vler kryesisht ndajfoljore: me di,t, me hir, me koh, n1,e nat, me ngut, nle padurim, me pahtr, me radh, me rend, me urap; pr shembull, me t pabes etj., po k,shtu edhe (m ra) ndr mend; (e la) pas dore etj.
d) numrort them,e'lor t fo muar me pjesmarrjen e fjalve mi,j, mzh,on, mi.liard etj. dhe pjest prbrse t nj numrori themelor, t li'dhura me
lidhzn e: mbdhjet, mij, dEzet, mij', dyqind mij, nj mtlion, dy milzotu. .., nj miliard, dg mih.ard.. . etj.; njzet e nj, njzet e shtat, tridhjet e dU, dyzet
pes-
e katr, shtatdhjet e tre, njqind e nj, njqr.nd e trembdhjet, treqind e pesdhjet e katr, nj mii e nntqind e shtatdhjet e tre, nyzet e tet mij e katrqind e pesdhjet e shtat, nj milion e pesqind mij e dyqind e dymbdhjet etj.;
dh)
aq sa; ashtu st; deri, ku, deri kur, deri tu, deri te; duke qen se; edhe pse, edhe sikur; gjer kur, gjer n, gjer te; kaq so,' kshtu q; kurdo q.; mjaft q; n sht se, n qoft se; n mngr e, n rast se; ngado q; po qe se, po t jet se; q n, q se, e te; qAsh se; sado q; sapo q; si. edhe; sido q; tekdo q;
uetm se etj.;
$67
Be,
t32
e) shprehjet emrore pr qind, pr mij etj.; pes pr qtnd, qind pr qind, njqind e pesdhjet e pes pr qind, dyqind pr m,ij; 8 pr qind, 120 pr qind, 50 pr mij etj.*;
u afroua, u krkua, u lodhm, u nism etj.; f) trokucionet pasthirrmore q shprehin prshf ndetje, urime, falnderime, ngushllime etj., pjest
prbrse
matikore:
Mbei me shndet!, Mir ardhshi!, Mir ju gjetshim!, Mir se erdhe!, Mir se ju gjeta!, Mir se erdltt!, Mir se na erdht!, Mir se ujen!, Mir se no, ujen!, Mir se uini,!, Mir se t uini!, Puna mbar!, Pun b mbar!, Udha mbar!, Udh t mbar!, Mbar past!, Nga mot gnnr!, E Wi,m me jet!, Pr shum ujet!, Pr shum ujet gzuar!, Qofshi shndosh!, Me shndet!, Shndet pa!, Shndet pai!, Shndet pain! etj.; Ju falemi nderit!, T falem nderit! etj.; Kryet shndosh!, Qofshi, uet!, T rrosh uet!, Vet shiindoshl etj. Po k'shtu shkruhen edhe: Si urdhron!, Si urdhroni,! etj.
x1 Shenjat olo @r
qind) dhe
0/ss
133
,$68 a
$68
Shkruhen me viz lidhse n mes: a) formimet e prftuara nga prsritja e nj fjale n t njjtn trajt ose n trajta t ndryshme, nga bashkimi i dy antonirneve, i dy numtlrorve themeior (pr t shnuar nj sasi t prafrt), formimet onomatopeike t prftuara nga prsritja e nj fjale n t njjtn trajt ose n trajt t ndryshuar:
cop-cop, ika-ika, duar-duar, fi.je-lt je, flet-fl,et, grigje-grigje, grupe-grupe, gunga-gutuga, her-her, kokrra-kokrra, kortar-kortar, kuti-kuti, Iara-lara, lloj-lloj, ngjyra-ngjqru, pal-pal, pet-pet, pika-pika, pjes-pjes, radh-radh, rrtpa-rctpa, shkall-sh.kqll, togje-togje, tufa-tuta, thel.a-th,ela, ual-ual, uende-uende, uise-uise, urima-urimn,'ltunga-hunga, zhele-zhele etj. ; ditq.-dits, dora-dors, hera-hers, kmba-kmbs etj.; njri-tjetri, shoqi-shoqin etj. ; al-al, fort-fort, gati-gati, holl-holl, rnd-rnd, shum-shum, uon-uon etj. aty -ktu, hEr je- dalj e, ( puntor t e ) ng arkim- shkar kimit, posht-lart, pritje-prcjellje, uajtje-ardhje eti. ; dy-tri or, dhjet-pesmbdhjet ujet, 10-15 aiet, katr-pes ueta, pes-gjasht dit, 5-6 dit, afate dy' -tremujore, periudh,a njzet-tridhjetujeare etj.; bam-bam, ciu.-ciu,, dr-dr, fiu-fiu, ham-hom, hum-hum, kuak -kuak, llap-llap, o sh- o sh, tak-tak, z dru j -zdruj etj.; bam-bum, fap-fup, gau-giu, ham-hurn, paf' -puf , k-tak etj.; gk-mk, lecka-pecka, qorr-mon etj.;
l$68 b, c, , d
134
c) emrtime,t jo t thjeshta me lidhje kpujore plotsuese ose me lidhje prcaktore-ndajs'hfiimore ndrnr-jet pjesve prbrse t tyre:
kaf e'resto-
psore-uet-
uetore, post-telegraf -telefon etj. ; dhom-muze, slttpi-muze, qytet'muze, qgtet'hero, dyqan-shtpi,, hotel-penston, uagon'cistern, Da.gon-restorant, uirq-kull, uin-ur, spat-dalt, organiza' t-baz, (punimet e) shpi.m-krki.mit, (brtgada e) shpim- shf r y t zimt t ; t shpim-uler simit, plan- detyr , qen-uik etj.;
etj.;
m,rore, pjest e t' cilave lcan
d) formimet e tjera jo t thjeshta, kryesisht mbiemidis tyre li'dhje kepujore q shprehin marrdhnie ploibsuese ose t ndrsjellta:
j eogr
af
ik,
po
135
$68 dh, e,
to-sl,lau, franko-gjerman, greko-romnk, shqiptaro' -grek, trako-ilir eitj.* ; fjalor frngjisht-shqtp, fjalor latinisht-shqip, f iaLor shqip-rusisht-frngji,sht etj. sist-lent
ar
z, b al-
ish-drejtor, i.sh-komandant, ish-komisar, ish-krgeqyteti,, ish-kryetari i Kshillit Popull'or t Rrethit. . ., ish-ministr etj.;
e) ernrtimet e pnbra t pi,kave t horizontit, t fonmuara prej nj fjale t thjesht dhe prej nj fjale t prber:
jug - jug per ndim, l,r.ndj e -u er ilindj e, jug p er ndirn, u eri-u erili,ndj e elj. ; per ndi,mjug
-
jugli,ndje,
) emrat e prbn krahinrave e t fshatrave t vendit ton, me li'dhje bashkrenrditse, ndajshtimore ose me lidhje prkatsie:
Ballaj-Vendas, Bardhaj-Re, al-Barzez, erkez-Morin, erm-Biak, Dars-Fshat, Mborje-Drenots, Ntkaj-Mertur, Pez-Helms, Rreth-Greth etj. ; Gjecaj*) Kur formimet e ktij tipi shnojn nisi etnike ose gjuht ngulitura historikisht, shkruhen pa viz n mes, si fjal t vetme: anglosakson, (giuht) ndoeoropia'ne, istrorusore
$68
f, g
136
-Kodr, Labinot-Fush, Lqbinot-Mal, Papr-Sollak etj., Dushk-Peqin, Fier-Shegafr, Fush-Arr2, Fush-Lur, Fush-Muhur, Krej-Lur, Kulej-Papr, Lab-Martalloz, Niuic-Bubar, Tosk-Martalloz, U j-Lurth, Zall-Dajt, Zcl-Dardh, Zall-Herr etj.;
f) emrat e pr,br gjeografik t huaj, edhe hur pjesi prbrse }idhen midis tyre me nj parafjal, lidhz ose nyi:
ALma-Ata, Alzas-Loren, Amu-Darja, Bab-el-Maneb, Br e st - Lit ou sk, Bu eno s - Ajr e s, D ar - e s - S al,am, F r ankf wrt- mbi- M ajn, H ong - Kong, lI- d -F r ans, Komsomnlsk-mbi-Amur, Kosta-Rika, Kual,a-LuTrLplrr, N ju-Delhi, N ju-Jork, Pa-d-Kale, Port-Artur, Port-Said, Rostou-mbi-Don, San-Francisko, San-Hoze, San-Huan, Saru-Marino, San-Saluador, Santo-Domingo, Sent-Etien, S ier r a- L e one, S ierr a-M or ene, S ir -D ar ja, T el- Auiu, T ian-Shan, Ulan-Bator etj. Te emrtimet gjeografike, q si pjes t par kan nj nyj t prparme n gjuht prkatse, ndrmjet saj dhe pjess tjetr nuk vihet viz lidhse: La Paz, La Plata, La Valeta. Los Anrhelos etj.
cI
Abu-AIi, Abu-Ali-Ahmet, Frederik Zholio-Kyri, Ge-Lisak, lbn-Batuta, Ibn*Rusta, Ibn-Sina, Mak Do' nald, Mqmin-Sibirjak, Mari-Luiz, Martin Andersen-IVeks, Mendelson-Bartoldi, Rimski-Rorsakou, Saltikou-Shedrin, Seru-Sons, Sen-Simon, Sen-Zlt'gst, Zha'n-Zhak Ruso etj.
S
hni
n l. Kur
137
$68
si
soni t huaj ndodhet nj nyi ose nj pies2, kto zakonish't shkruhen ve: Antonis uan Dajk, Dora d'IstrLa, erggs O Konor, Gi d Mopasan, Leonardo da Vini, Lope de Vega, Mahmud al Kazhgari, Miguet de Ceruantes, Shon O Kejsi, Vincent uan Gog, Zhan il'Ark etj.
S h n i m 2. Pjest prcaktuese t mbiemrave t prsonave shkruhen pa viz lidhse e pa kllapa: Aleksand,r Dgma
S h n i m 3. Pjesa -ogllu e emrave t burimit turk shkruhet njsh me emrin vetjak prkats: Osrnanogllu, Pazuanogllu etj.
S h n i m 4. Gjymtyrt prbrse t emrave dhe t mbiemrave ki'nez, korean, vietnarnez e birman shkruhen ve V, pa viz n mes: Fon Dinj Fung,Li' SunSin,LuSin,Ngujen Van Troi etj.
tij
i jti ose i
e,tj. 300
klaso. e 2-t,
000-ti,
kreu
6-t,
Z|}-mil,ionti ose
Po kshtu shkruhen: 400-shi 500-shi, 900-shi, 000-shi ose 3|-mijshi etj. Kur numrori rreshtor shlcruhet me shifr romake, prdoret pa prapashtes dhe pa nyj t prparme: klasa I, Kongresi V, Kreu XVI, uiti XXIX i tirimit, Gjergj Balsha I, Luigji XIV, Mehmeti II etj.
S h n i m. Numrort rreshtor q shnojn shkallt e prgjegjsis n organizatat shoqrore, n ushtri etj., shkruhen gjithnj me shkronja e jo me shifra rornake:
kapiten i par, piloti i dyt, sekretari i par i Komi,tetit t Partis t ..., sekretari i dyt i ambasads eti.
r$68 h,
i,
138
h) emrtimet e prvjetorve dhe formimet e ngjashme me to, kur nurnrori shnohet me shifr:
S}-ujetori, i Pauarsis; Z-ujetori i, themelimit t Partis; sh,kolla 8-ujeare; I.-ditshi i, par i shtatorit; S0-u7e,tshi i, par i shekullit XIX etj. Por, kur numnori shnohet me shkronja, fjala shkruhet si mj e vetme, pa viz rr mes: pesdhjetvjetori i Pauarsis; pesqindvjetori i udekjes s Sknderbeut; njzetepesvjetori i, themelimit t Partis;
shkolla tetvjeare; pesmbiidhjetditshi
torit etj.;
i pr
i, shta-
i) emrtimet e veanta t mjeteve teknike, si edhe emrtimet e ngjashme konvencionale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj numr i shnuar me shifra:
B-52, Boing-707, F-700, ll-78, Gaz-69, Mig-27, T-34, TU-704, U-2, Apolo-l4, Kozmos-I30; Plani D-4, Agjenti, J-33 e{tj. Po k,shtu shkruhh djh numrat e telefonave dhe t targave t automjeteve, kur prbhen nga grupe shifrash p.sh.: 27-57, 25-09, 41-44, 55-70, 55-76; BR 6g-65 , DR 42-68, ER 50-52, KO 43-93, TR 03-97, UP 05-06-50 etj.;
j) emrtimet e shkurtuara t institucioneve, t zyrave, t ndrmarrjeve, t organizatave etj.; viza lidhse n kt rast vihet midis tyre dhe nyjs s prapme ose rnbaress:
SMT-ja e Lushnjs, punonjsit e NB-ue, Komitett Qen'dror i, BRPSEI-s, sesi,ont x 28-t t, OKB-s, Shtabi i ABD-s, konespondentt e ATSFI-s, npunsit e
139
$69 k, l,
lI
k) emffiimet e prbra nga nj pjes e shkr.rrtuar dhe nga nj pjes e plot: Nl-Kimi.ke, Nl-Profarrn&, Nl-Pgjore,
Nl-TulLa etj.;
NI-Qelqi,,
me
shifra),
pjest e pandryshueshme t ligjrats, si edhe elemente q nuk jarre pjes t ligjerats, kur prdoren si emra
a-ia; b-ja; uru pikat -u'e; ur pikn mbi i-n; d-ja sht bashk'tingIlore; y-ja sht zanore; t gjendet x-i etj.; l-ja; Z-ja; 3-ja; 7-a; li-a; kryengri,tja e 1911-s,' ng jarjet e 1924-s; aksionet kryesore gjat 1943-s etj.; e-ja, dbe-ja, as-i jan lidhza kpujore; kuptimet e -tar-it si prapashtes; z-ja sht yrapashtes ztsoglimi,; pse-ja sht ndajfolje pgetse etj.;
11) komandat ushtarake te prbra nga dy ose m shun:r pjes; viza lidhse n kte rast vihet midis pjesve prbrse t tyre:
P ar a-mar sh !, M e ur ap-mar sh !, Pr apa-ktheu !, G jy smdjathtas-lathehu!, N uend-numro!, Skuadr-ndal!, Skuadra, djathtas-kthehu!, N krah-arm!, Pran kmb s-arm !, N sup- ar rn !, N krahaqaf -arm !, D jath,tas-ndero!, Tog-ndnl!, Toga-mblidhu!, Bajonet-drejto!, Bajonet-prkul!, Pr nder-arm!, Arm-zbraz!, Majtas-eja n radh! Largsi-zmadho!, Rrip-zgjato!, Kompania, n uij tog-kolon-mbli.dhu!, Bataloni, n uij kompani-kolon-mbli,dhul etj.
$69 a, b, c
140
$6e
Shkruhen me viz t gjat n mes tyre: a) emrat e prvem q shnojn caqet e nj hapsire gjeografike, si edhe emrat q shnojn caqe
kohore:
garo e iklizmit Tiron-Elbosan-Kor; hekurudha Rrogozhin-Fier ; kanali Peqin-Kauaj, kanali Vjos-Leuan-ier ; Iargsia Tolc-Diell; uija ajrore Paris-Tiran-Pekin; lundrim,i Amerik
pranuer-uie-
periudha 1939-1944; tridhjetu jetori i themeli' Partis 8.XI.I941-8.X1.1971 ; katrqindujetori i lindjes s Budtt 1566-1966; Konf erenca e Par e Studirneue Albanologjike 15-21.X[.1962 ; Kongresi i Dre jtshkrimi,t t Gjuhs Shqipe 20-25.Xl.197 2 ; pesqindujetori, i udekjes s Sknderbeut 1468-1-968; plani t, katrt pesujear 1966-1970; uiti shkoll'or 1973-1974; letrsia e shekujue XIX-XX etj.;
mtt
c) dy a m shum emra t veant ose emrtime, fjal a togje fjalsh t veanta, t cilat kan ndrmjet tyre marrdhnie t ndrsjellta, jan elemente prbrse t njsive kuptimore shumpjesshe ose shnojn kalime nga nj gjendje n nj gjendje tjetr: nd.esh.ja Dinnmo-Partizani; ndeshja e tutbollit Shqi,pri*Turqi; takimi Spaski-Fisher ; uniteti par-
ti-popull;
gf- tr eknd
___.._____.-!9lr
shi
sm-pun
pr o dhue
se
-e
dukim f izik
malI-pam-mall;
YI.
$70
Shkronja e madhe prdoret per t dalluar emrat e prvem dhe emrtimet e barasvlershme me ta nga emrat e prgjithshvn.
s71
Shkruhen me shkronjn e par t madhe emrat dhe mbiemrat e p$onave, epitetet ose ofiqet (nofkat) q jan pjes prbiirse e tyre, si edhe pseudonimet:
AIi Kelmendt, Auni, Rustemi, Ded Gjo Luli, Gjergj Elez Alia, Gjergj Kastrioti., Gjeto Basho Muji,, Gji.n Bua Shpata, Gjon Buzuku, Ismatl Qemali,, Naim Frashri,, Pjetr Budi, Rrapo Heknli etj.; Aleksandr Dgmn Biri, Gauril Dara i Riu, Gjergj Balsha i Par, Gjergj Qimekeqi, Iaani i Tmerrshm, Ri,kard Zemrluani, Leka i Madh, Lleshi i Zi, Mark Shalgjati, Nikollo KiimbIeshi etj. ; Asdreni,, Buburicka, ajupi, Dolt SuIa, Jakin Shkodra, Migjeni, Platonicus, Rushit Bilbil Gramshi,
etj.
S
hni
m f. Nyjat dhe
pjeszat
e mbiemravu t
huaj
s72
personit, For shkruhen me shkronj t madhe, kur prdoret vetm rnbiemri dhe kur nyja ose pjesza sht elemen,t
mbiemri
vogI,
domosdoshrn
i tij:
Vinc, por Da Vi,ni; Lope d,e Vega, por De Vega; Mahmud al Kazhgari, por Al Kazhgari; Sharl d, Koster, por D Koster; Vincent aan Gog, por Van Gog etj. Me shkronj t mad,he shkruhen edhe pjest O, Mak, San, Sen t mbiemrave t huaj t personave: O Brien, O Konor, O lf.ejsi; Mak-Dopell, San-Martin, Sen-Simon etj.
S h n i m 2. T gjitha pjest e emrave dhe t m'biemrave kinez, koreatr, vietnamez e birm,an fillojn me
shkronj t madhe:
Fan Dinj Fung, Kan Gam an, Li Siu en, Lu Jat Sen etj.
Sin,
s72
Shkruhen me sh,kro,njn e par t madhe emrat e mbiemrat e prvem, t cilt, megjithse prdorcn pr t shnuar njrp kategori t caktuar njerzish, nuk jan kthyer n ernra t pr:gjithshm: jan t mall n histori Gjergj Kastriott; kemi, edhe ne Homert tan; nj Prcnete i dtae tona etj.
S h n i m. Kur em,rat e prvem t njerzve jan kthyer n emra t prgjithshm q shnojn tipin prkats, shkruhen me shkronj t vogl:
nj-
$73
L44
sendel'e etj.,
cilat
Emrtimet e funksioneve shtetrore, politike e ushtarake, t gladave, t titujve fetar etj. shkruhen me shkronj t vogl:
s73
presidenti i Republiks, perandori Kostandirz, mbretresha Teuta, sulltan Murati Il; sekretari i Komitetr,t t Partis, antari i Bgros Politike, antari z Sekretaria.tit t KQ, sekretari i KQ, komisari i korpusit, komisari i batalionit, arnbasadori N.t.; komandanti i regjimentit, komandanti i korpusit, komandanti i brigads, shefi i sh,tnbi,t, admirali IV.N., rnareshali Vatutin, gjenerali Dombrouski, major Pe, trit Bardhi, toger Sknder Petrel.a; duk Gjin Tanushi, princi Karl Topta, kont Ntket Topia, vojvod Janosh Huniadi, Ali pash Gucia, Mehmet pash Bush.ati, Ali, bei Eurenozi; antari i A,kademis s Shkeneaue N.N., profesor N.N., docent N.N., doktor profesor Aleksandr Xhuuant,, bashkpuntor i vjetr shkencor N. N. ','
*) Kur kto emrtime prdoren m vete (jo n fiali), si n rastet kur u drejtohemi personave prkats, n nnshkrimet, si edhe n renditjen e emrtimeve n fjal n dokumentet zyriar,e, ato shkruhen me shkronj t madhe si n fonmn e plot, ashtu edhe n formn
ndodh zakoni,sht e shkurtuar.
ministri i Ndrtimit N.N., deputeti i Kuuendit Popullor N.N., kryetari i Kornitetit Ekzekutiu N.N.,
L45
s74
papa Kalisti III, peshkopi Pal Engjl,li, at Shtjefn Gjeoui, imzot Luigj Bumi, sheh Mustafa Tetoua etj. Kur emrtimet e msiprme jan br p jes e pandar e nj emri t prvem, ato shkruhen me shkronj t madhe: Baba Faja, Hoxha Tahsini, Kont Urani, Madam d Stal, Papa Kristo Negouani,, Princ Vidi etj.
$74 Emrtinret e funksioneve zyrtar e shoqrore m t larta, titujt rn it lart t nderit n RPSH dhe emrtimet e urdhrave e t medaljeve shtetrore shkruhen me shkronj t madhe (t gjitha fjalet q hyjn n perrbrjen e tyre, me prjashtim t nyjave); po kiishtu veprohet edhe n rastet e ngjashme n kumtimet e n dokumentet zyrtare:
Hero i Populli't; Hero i Puns Socialiste; Msues i Poputlht; Artist r. Populh,t; urd,hrt. i Flamurit; Urdhrt L Puns t, Ktasi,t t Par; Urdhri i, Liris; Urdhri ,.Naim Frashri,,; Medalja e Trimris; Medalja e Puns etj.
10
i Par i Romitetit Qendror t Part Shqipris; Kryetari i Presidiumit t Kuuendit Popullor; Kryetari, i Kshillit t' Ministruue t Republiks Popullore t Shqipris; Kryetarl i Kshitlit t Prgji'thshm t Frontit Demokratik t Shqipri,s; Prendenti i Ksh.illi.t t Prgjithshm t Basltkimeue Profesionale t Shqip'ris; Sekretari i Par i, Bashkimit t Rinis s Puns t Shqipris; Presr.dentja e Bashkimit t Ctraue t Shqipris;
Sekretari
ti;s s Puns
360
$$75,76
146
Emrtimt e titujve t tjer t nderit shkruhen me shkronj t madhe vetm n fja'ln e par: Artist i, merituar, Msues i merituar, Mjeshtr i spartit etj.*
Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prvem t bots mitologjlke e fetare, si edhe ata t figurave e t treglmeve popull,ore:
s75
Adami, Apoloni, Buda, Dinna, Eua, Hermesi, Jupiteri, Krishti, Mineraa, Mitra, Muhameti, Neptuni, Pani, Polifemi, Shiua, Zeusi etj.; Borbardha, e Bukura e Dheut, Hirushja, Katallani, Maro Prhitura, Sy. qenza etj. (por shkruhen me shkronj t vogl emrat e prgjithshm t sferave t msiprme si allah,
engjll, perndi, perri, shenjt, hind, zan etj.).
$76
Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prvem
t kafshve:
ofiero iu dha titulli ,,Heo i Popullit*, oArtist i Popullit* etj., por: Heroi Puns Soci,alistetr, Populli,t Qernal Stafa, Msuesi i Popullit Aleksandr Xhu-
uani, Mjeshtri
i sportit N.N.
etj.
747
ss77,78
s77
Shkruhen me shkronj t madhe emrtimet e planetve, t yjeve, t yjsive e t tru,pave t tjer qieIlor:
Arusha e Madhe, Arusha e Vog\, Galaktika, Juplteri, Kashta e Kumtrit, Dielli, Hna, $arsi, Neptuni, Saturni, Shenjzat, Toka, Urani, YUi Polar etj.
me shkronj t vogI, kur nuk prdoren si terma t astronomis, p.sh. pernd,irn i dietlit; ternperotura n det e n tolr, sht e ndrgshme; nj nat pa hn etj.
Shn
etj.
shkruhen
Emr,timet gjeografike e territoriale-administratiV, si edhe emrat e tjer t vendeve shkruhen me shkronj t madhe:
s78
Adriatiku, Alpet, Ballkoni, B'u,na, Dajti, Deuolli, Drini, Joni, Karpatet, Labria, Luma, Mirdita, Myzeqeja, Sazani, Skrapari, Shari, Shqipria, Tomori, Vjoso, Vlora etj. Pjest prbrse ;t nj emrtimi gjeografik a t nj emri vendi prej dy a m shum fjalsh shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave, lidhzave e parafjalve): Amerika Latine, Azia e Vog\, Bishti i Palls, Bjeshkt e Nemuna, Bregu i Detit, Bregu i Fildisht, Bregu i, Mats, Briri i Art, Deti t, Bardh, Deti t Kuq, Deti i Vdekur, Deti i Zi, Drini i Bardh, Fusha Mbret, Gadishulli Ballkonik, Gadishull,i lberik, Gropa e Shkodrs, Guineja e Re, Guri i Bordh, Guri, i Hasit, Gu'
s78 'ri,
T48
i Pishkashit, Gjiri Arabil+, Gjiri Persik, Isttull,i i Lezhs, Kepi i Gjelbr, Kepi i Shpress s Mir, Kodru e Kuqe, Komsomolsk-mbi-Amur, Kunora e Dardhs, Kunora e Lurs, Lndina e Lotue, Lugjet e Verdha, Lumi i, Vlors, Maja e Hekuraue, Mal,sia e Madhe, Malsiu e Mbishkodrs, Mali i Bqrdh, Mali i Gjer, Mali, L Zi, Mali me Gropa, Oqeani i Ngrir i Veriut, Prroi i That, PoIi, i Jugut, PoIi i Veriut, Qafa e Gjarprit, Qala e Thans, Qafa e Zez, Re-e-Dardlta, Rrafslti i Duksgjinit, Rruga e Barrikadaue, Sheshi i Demostrataue, Sheshi i Flamurit, Shkalla, e Tujanit, Shkmbi i Kauajs, Shtegu i Dhenue, Tenda e QApit, Toka e Zjarrt, Urs e .Shtrejt, Vau i Dejs, Vendet e Ulta, Zelanda e Re etj.
buz, uk, det, fush, gadishull, gryk, gjr,, hund, istm, ishull, kanal, kep, kodr, kru,a, Iiqen, lum, maj, 'tnal, ngu-
breg,
shtic, prrua, qaf, qgtet, suk, she, shkrettir, shpelt; tropik, uargmal etj., kur nuk jan pjes prbrse e nj emrtimi t prvem, por prdoren si prcaktues t nj emri gjeografik ose prcaktohen prej tij, shkruhen rne shkron j
vogl:
ishulli i Sazanit, kanali i Korfuzit, kanali i Mgzeqes, kanali i Suezi,t, kepi Roilonit, kroi i Zejmenit, liqeni Balaton, liqeni i Presps, liqeni i Shkodrs, lumi i Mati,t, lumi i Tirans, maja e Korabit, maja e Radohins, mali i, Dajtit, ngushtica e Bosforit, ngushtica e Gjibraltarit, prroi i Munells, qafa e Llogoras, qyteti i Fierit, shpella e Dragobis, tropika i Gaforres, vargmali i, Andeue etj.
S h n i m 2. Mbiemrat q jan pjes prbrse t emrave gjeografik, sikurse shihet edhe 'nga shembujt e msiprm, shkruh'en kurdoher me shkronj t madhe:
uka e Ajtojt, deti Adriatik, ileti i Kins Jugore, fusha e Kors, fusha e Mgzeqes, gadishulli i Ballkanit, gryka e KIcgrs, gjiri i Vlors, hunda e Karaburunit, istmi i, Korintit,
749
$78
Curraj i Bpr, Drini i Bardh, Drini i Zi, Kanali i Nl,adh, Kurueleshi i Poshtm, Laboua e Siprme, Il{alsi,a e Madhe, Mali i Zi, Mgzeqeja e Vogl, Prespa e Madhe, Prespa e Vogl
etj.
zyrtare
m 3. T gjitha pjest prbrse t emrtimeve t shteteve fillojn me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave):
S
hni
Despotati i Epirit, Mbretria e Nepalit, Perandori,a Osrnane, Perandoria Romake e Lindjes, Perandoria Romake e Perndimit, Principata e Arbris, Principata e Lihtenshtajnit, Republika Arabe e Egji,pti,t, Republika Demokratike Gjerma-
ft, Republika Demokratike e Vietnarnit, Republika Franceze, Republika e Kors, Republika Popullore e Kins, Repubiika Popullore e Shqipri,s, Republika e San-Mari,nos, Republika Sociolisie e Rumanis, Republika e Venedikut, Shtetet e Bashkuara t Ameriks etj.
prjashtim t nyjs), kur prdoren si emrtime njsish territoriale (gjeografike ose historike) ose si pjes t ktyre
emrtimeve:
S h n i m 4. Emrat e anve t horizontit dhe mbiemrat e fornruar prej tyre shkruhen me shkronj t madhe (me
uallet tona t Jugut, popujt e Lindjes, Lintlja e Largme, Lindja e Mesme, shtetet e Perndimit, krgengritjet e malsorte t Veriut, popujt e Veriut etj.; Am,erika e Jugut, Italia e Jugut, Poli i, Jugut, Vietnami Jugut, Eoropa e Veriut, Irlanda e Veriut, Koreja e Veriut, Poli Veriut, Shqr,pria e Veriut, Vietnami i Veriut etj.;
Am,erika Jugore, Europa Jugore, Shqipri,a Jugore, Europa Juglindore, Azia Juglindore, Earopa Lindore, Giermania Lindore, Mesdheu Lindor, Eurota Perndimore, GiermanLa Perndimore, Alrika Veriore, Amerika Veriore, Shqipria Veriore, Shqipria Veriperndimore etj.; Kur emrat dhe mbiemrat e msiprm prdoren pr t shnuar nj drejtim ose nj pik t horizontit, shkruhen me shkronj t vogl: u nisn dreit veriut; era frgn nga lindia; n drejtim veriperndimor etj.
7e
150
S h n i m 5. Emrtimet gjeografike shkruhen me shkroni t madhe, edhe kur prdoren me kuptim t figurshm:
Boroo (masakr fashiste), Munih (marrveshie me fashizmin), Dien Bien Fu,, Stalingrad, Vaterlo (disfat e rnd
ushtarake).
e periudhave, t ngjarjeve, te akteve e t dokumenlteve hirstorike me rndsi kombtare ose ndrkombtare, t monumenteve historike e t rnonumenteve t kultur,s shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave dhe ,t fjalve shrbyese):
lirimi, (zhuillimi ekonomik pas lirimit), Reforma, Rilindja, Rilindja Kombtare Shqiptare, Tanzimati etj.; Antanta, Antanta e Vog\, ffuqit) e Boshtit, In' ternacionalja Komunr,ste, Internacionalja e Par, Kornu,n& e Parisit, Konferenca e Ambasadorue, Konferenco, e Labinotit, Konferenca e Paqes, Konferenca e
Pezs, Kongresi
$7e Em'rtimet
Manastirit, Kongresi i Prmetit, Kuuendi i Lezhs, Luizja Nacionallirimtare, Lidh.ja e Prizrenit, Lufta e Dyt Botrore, Lufta Nacionallirimtare, Lufta Njqindujeare, Lufta e Vlors, Mbledhja e Beratit, Nata e Shn Bartolemeut, Njqind Ditt, Operacioni i Dimrit, Qeueria e Prkohshrne e Durrsit, Reforma Agrare, Republika e Tret, Reuolucioni Socialist i Tetorit, Shoqria e t Shtgpurit Shkronja Shqip, Traktati i Londrs, Traktati i Shn Stefanit, Traktati i Versajs etj.; Dekreti i Paqes, Dekreti i Toks, Karta e Kombeue t Bashkuara, Karta e Madhe e Liriue, Kushtetuta e
Vl i
PPSH, Kongresi
Drejtsh.krimit
151
$80
Shtpia e Partis, Kalaja e Gjirokastrs, Varrezat e Dshmorue b Atdheut (Tiran), Mauzoleumi i Dshmorpe (Durrs), Manastiri i Ardenics etj.; Monumenti i Shpalljes s Pouarsis (Vlor), Monumenti i Lufttarit Kombtar (Kor), Monumenti i Sknderbeut (Tiran, Kruj), Ura e Mesit, Xhamia e Ethem beut (Tiran) etj.
Shnim. Emrtimet e epokave gjeologjike, historike e t formacioneve historiko-shoqrore q nuk ian emra t
prvem, shkruhen me shkronj t vogI:
dilursi, jura, kuaternari etj.; koha e e, mesieta, neoliti, paleoliti etj.; teudalizrni, lcornuna primitiue, kapitalizmi, komuniztni etj.
$80
Emrtimet zyrtare (t sotme ose historike) tt institucioneve t shtetilb e t partis t vendit ton, si edhe emrtimet e organizatave shoqrore e t njsive ushtarake kryesore shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave dhe t fjalve shrbyese); po kshtu veprohet edhe n rastet e ngjashme n kumtimet e n dokumentet zyrltare:
Komiteti Qendror i, Parti.s s Puns t Shqipris, Bgroja Politike e Komr,tettt Qendror t Partis s Puns t Shqipris, Sekretariati i, Komitetit Qendror t Partis s Puns t Shqipris, Kutsendi, Po' pullor, Presidiumi i Kuuendit Popullor, Kshilli i Ministraue i Republil*s Popullore t Shqipris, Fronti Demokratik i Shqipri,s, Kshilli i Prgjithshm i Frontit Demokratik, Bashkimet Prof esionale t
!8!
Shq|pris, KshiLLi
siona.le
r52
i Prgjithshm i Bqshkin'Leue Prof et Shqipris, Bashkimi, i, Rinis s Puns t Shqtpris, Komiteti Qendror i Bqshkimit t Rinzs s Puns t Shqipris, Bashkimi i. Graue t Shqipris, Kshilli i Prgjithshm i Bashkimit t Groue t Shqipris, Partia Komuniste e Shqipris, Rinia Komuniste
Shqiptare,
rimtare, Kshilli Antifashist Nacionullirimtar, Krgqi i, Kuq Shqiptar, Bashkimi i Prgjithshm i Rooperatiuaue t Konsumit, Komiteti Kombtar i Veteranue t LuJts t Popullit Shqiptar, Ministria e Arsimit dhe e Kulturs, Ministria e Punue t Joshtme, Ministria e Tregtis, Akademia e Shkencaue e Republiks Popwllore t Shqipris, Untuersiteti Shtetror i Tirans, Biblioteka Kombtare, Banka e Shtetit Shqiptar, Komiteti i Kulturs dhe i Arteue, Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis, lnstituti i Monumenteue t Kulturs, Instituti, i Lqrt Shtetror i Bujqsis, Instituti i Sltkencaue, Fakulteti t. Historis dhe t, Filologjis, Fakulteti, Ekonomik, Drejtoria e Prgjithshme e Ekonomis Komunale, Teatri. Popullor, Teatri i Opers dhe i Baletit, Shtpia Botuese e Librit Shkollor, Komiteti i Partis i Rrethit t Beratit, Ksltilli Popullor i Rrethit t Shkodrs, Korparmata l, Diuizioni II, Bri,gada
Sulmuese etj.*
prdoren
*; N rastet kur nj pjes e emrtimit zyrtar t nj institucioni, organizate etj. prdoret pr t prfaqsuar ejith emrtimin, kjo pjes shkruhet me shkronj t madhe: ministri i Mbrojtjes, ministri i Punue t Jashtme, drejtari i Ekonomis Komunale etj.
153
vogl
$$81, 82
i u bn zgjeithjet e kshillave popullore t rcetheue; do t shkoj n homitetin ekzekutiv; kU universitet nuk ka fakultet mjeksie etj.
s81 Kur n nj kontekst t caktuar nj emrtim i tipave t prmendur n SS 79, B0 rishfaqet me an t fjals s par, kjo shkruhet me shkronj t madhe, si prfaq'suese e nj emri t prvem:
forcat e Lidhjes (: e Lidhjes s Prizrenit); msimet e Komuns (: e Komuns s Parisit); uendimet e Kongresit (p.sh. e Kongresit t Lushnjs, t Prmetit); rndsia historike e ktgre Tezave (: e Tezave t Prillit); Kongresi Vl i Partis
(:--i Partis s Puns t Shqipris); trid,hjetujetori i themelimit t Frontit (: t Frontit Demokratik t Shqipris); insitutet e Akademis (: e Akademis s Shkencave t RPSH); dokumentet e Shtabit (- e Shtabit t Prgjithshm t Usrhtris Nacionallirimtare) etj.
s82
Shkruhen me shkronj t madhe pjest prbrse t emrtimeve t festave kombtare e nd'rkombtare:
28 Nntori, 29 Nntori, 11 Janari, 8 Marsi ose Tet Marsi, 1 Maji ose Nj Maji, 24 Maji, 7 Qershori, 1A Korriku, 7 Nntori, 8 Nntori ose Tet Nntari, Dita e Auiacionit, Dita e Msuesit, Dita Ndrkombtore e Gruas, Viti i Ri etj.
s83
154
Shni vogl:
shkruhen me shkronj
bajrami, krshndellat, meuluili, nata e mir, pashkt, e premtja e zez, ramazan| rrshaiet, uit e bekuar eti.
Te titujt e gazetave, t revistave e t librave, t cilt vihen kurdoher ndrmjet thonjzash, shkruhet me ,shkronj lt madhe vetm fjala e par dhe emrat e prvem q hyjn n prb,rjen e titullit:
,,Zri, i popullit,r, ,rBashkimi,,,, *Zri i rinis,,, nSporti populloro, ..,Jsf,s e r,,, -Studt'me filologjike*, *Studime historiken,,,Gjurmime albanolojike*,,,Reuista pedagogjikeo, ..N shrbim t popullit*, *YIli i mngjezif,,,,, *pvvku i 7i,,, ,,$fuqiptarja e re>>, ,,Kushtri' mi i lirisr,, ,Bota e Tr,, ,,Ata nuk ishin Detm. , .o, *Bagti, e bujqsis,,, ,,prurt dh.e shkurret e Shqipris,,, ,,Gramatika e gjuhs shqipeu, ,,Historia e Slcnderbeut,,, ,.,ltis7orio. e letrsis shqipe*, uKomedia hgjTore>>, *Kujtime nga jeta e Brigads I Sttlmr.tese,,, nLulet e 'ers>>, ,,Nornau letrare kombtare dhe kultura e gjuhs,,, ,,psy,s a.simit*, nPr reuolucionarizimin e nxtejshm t shkolls son,,, ,,Drejtshkrimi i gjuhs shqipeu, *Shpres pr popullin, tmerr pr armku,n,,, ,.,Toka jon,,, *Zri i arbreshue* etj.
$83
Po kshtu shkruhen titujt e botimeve n gjuht e huaja, kur jepen me alfabetin e shqi'pes:
*I foni, tis Aluanias,,, ,,Noje rajnishe cajtung,,, ,,L'albaneze d'ltalia,rr rrL'gmanite ruzh>>r rrRote fane* etj.
155
$s84-86
$84
te mdha, pa
RP,S.EI, RSR, RDGJ, BR,S,S, ,SHBA etj.; PPS, PKSII, PKK etj.; BPS.EI, BRPSII, BGSH, KONARE, OKB, NATO, SEATO, UNESKO, GAT etj.; AIESEE, FIDE, FIFA, OPEI(, SVEA, UEFA etj.; ATSH, NB, NN, SMT, UEM, USTIT, TEC, AXHERPRES, AFP, MENA, VNA etj.
Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prgjithshm, kur prdoren pr t shnuar qenie t personifikuara (n fabulat, 5rrallat e n krijime t tjera letrare):
Plaku iVitit t Ri; O Prill, o im ulla!; uVajza dhe Vdekjao; Prralla gjet nj dit t Vrtetb (N. Frashri); T lumt, o Arbr, se na zburdhe faqen! (K. Kristoforidhi) etj.
$85
s86
Mund t shkruhet me shkronj t madhe nj emr prgjithshrn pr qllime t veanta stilistike, pr t theks,uar me forc a me ngjyrim t veantt nj nocion, nj njeri a nj ide t caktuar (Atdheu, Mmdheu, Partia, Liria, Romisari, Komandantt,, N jeriu, Nntori eitj.):
$87,88
156
Parti?"; .,Mitmngjes, Republik!.; Nntofi gn i lau' disltrn; ,,Flamu,r t, mndh pr YegjIi"; *YlI i, paudekur pr Liri* et:j.
tu,a,
s87
hen me shkronj t madhe. Me shkronj t madhe mund t shkruhen edhe emrtimet e bartsve t funksioneve shtetrore e shoqrore, kur u drejtohemi atyre:
tij, (i, e) saj, n shenj nderimi pr personin t cilit i drejtohemi, ose pr ,t cilin flasim, mund t shkru-
Premri vetor
ju dhe prernrat
$88
Shkruhen me shkronj t madhe ernrtimet shkencore t tipave, klasave, rendeve, familjeve e gjinive t bots bimore e shtazore n trajtn latine t tyre; te emrtimet e llojeve e t nnndarjeve t tyre shkruhet me shkronj t madhe vetm fjala e par: Chordata, Protozoa, Mammalia, Pisces, Rodentia, F elidae, U r sidae, T ur dus, Mug il, Canis lupus, Lacusta airidis etj.; Ang io sper rnae, Gy mno sper mae, Dicotyle done s, M o no cotEle done s, Ar chichlamideae, Le gumino sae, P oly g o nales, Piruaceue, Papilonaceo,e, Larir, Abies, Castanea satiua, Saluia officinalis etj.
Curniu ora,
L57
ss89,90
s8e
se0
Emrat e prgjithshm si rrug, buleaand, stadium, shesh, Iagje, hotel, ki,nema, teatr, ndrmnrrje, kooperatiu, uzin, kombinat, hidrocentral, Da,por, shkoll, klub, gazet, reuist, rornan, poem, dram, opera, balet, kng, et, batalion, brtgad etj., q prcaktohen nga nj emr a emrtim i pltvem n r''asn emrore, i vn nrdrmjet thonjzash *, shkruhen me shkronj t vogl:
rruga ,,Asim Vokshzrr, rfuga ,rKongrest i Prmetitrr, bulevardi oDshmort e Kombitrr, bulevardi *Republika*, stadiumi ,,Dinamoo, sheshi *Auni; Rustemt,,, sheshi ofieronjt e Vigut", sheshi *Slcnderbej,,, lagjja *l,irimi*, lagjja *24 Maji*; hotel *Adri,atik1t,,, hotel oDajti,,r, kinema *77 Nntortrr, kinema.rMoravl.,r, teatri rrAleksandr Moisil,tr,, teatri *Migjen?,,', ndrmartja bujqsore ..8 Nntort,,, ndrmarrja e ndrtimif, .,Perl"at Rehepi", kooperativa bujqsore .YLl,r, i kuq,,, uzina ,,Drinir,, uzina ,,Psrtizantr,, kombinati ushqimor,,Ah, Kelmendi,,, hidrocentrali ,.Karl Marksrr, hidrocentrali ,,fugnin r, vapori rrVlorl,rr, shkolla.*Bajram Cu.rri,,, shkolla .,Ratr Dshmort,,,
*) Emrat e rrugve e t shesheve n tabelat prkatse nuk vlhen n thonjza.
ss91,92
158
shkolla ,,Liria;>, shkolla pedagogjike *77 Nntori-, klubi nFlamurtari,r, klubi,,Tomori,r; gazeta -zri i Popullit", revista *Nntori,,, romani ..Lumi i udekur>, poema *Prishtina,,t drama *Familja e peshkatarit,,, drama .,Toka jon,,, opeta *SknderbelL,r, baleti ,,Hqlili dhe Hajris", kng;a ,,Marshim partizan,,; eta oSelam Musaj,,, batalioni ,,Fuat Babani,,, batalioni *Hakmamje,,, brigada ,,Shkurte Pal Vata- etj. Kur emrtimelt e msiprme prdoren m vete (jo n fjali) n tabelat, dokumentet e shpalljet zyrtare, shkruhet me shkronj t madhe edhe fjala e par. Me shkronj t madhe shkruhen gjithashtu emrat shesh, rcug, lagje etj., kur ata jan pjes e emrtimit t prve;m prkats: Rruga e Bamikadoue, Sheshi i Flamurit, Lagjja e Re, Klubi i Manastirit eti.
$er
Emrat e popujve dhe t banortjve t ni vendi, nj krahine, t nj qyteti etj. shkruhen me shkrot nj t vogl:
aJrtkant, olg jeriant, omerikant, bullgart, evropiant, francezt, hungarezt, kinezt, pellozgt, polakt, rumunt, shqiptart, uietnamezt, zuicerant etj.; arbresht, beratasit, dibront, elbasanasit, giirokastritt, kosouart, kolonjart, matjant, m'Azeqart, shkodrant, shpatarakt, tiranasit, ulqinakt, uloniatt etj.
159
s$93,94
e hn, e mort, e m,rkur etj.; janar, shkurt, mors, prill etj.; pranuer, Der, ujesht, dimr.
se3
N veprat poetike fjala e par e do vargu mund t fitloje me shkronj t madhe ose t vogl; por n rastet kur vargjet, n citimet, shkruhen vijueshm njri pas tjetrit, jo secili n rresht m vete, ato nisin gjithmon me shkronj t rnadhe.
se4 Fillon me shkronj t madhe fjala e par e do teksti t shkruar, si edhe fjala e par e nj fjalie ose periudhe q vjen pas piks, shumpikshit, pikpyetjes, pikuditjes dhe dy pikave, kur kto shnojn mbarimin e nj fjalie t veant a t nj periudhe t mparshme.
S
vihet pas ligjrats s drejt dhe n fjalt e autorit, q vijojn, tregohet se kujt i takon ligjrata e drejt, pas sheniave t msiprme, fjala e par shkruhet me shkronj t vogI,
p.str.:
hni
m. Kur pikpyetja,
pikuditj, os shumpikshi
pas shumpikshit q shnon ndrprerje gjat ligjrats dhe jo mbarimin e fjalis a t periudhs s msiprme, p.sh.: Kg tauan sht i utt.. . tauani i shtpis son sht m
Po ju, si shkuat? pgeti komisari partizant; pastaj Ku jeni, or shok, se po ju krkojm! - tha njri prej tyre; d.jal i mir... - i thash un. - M'u duk shkruhet me shkronj t vogl fjala e par Po kshtu
se5
160
$e5 Shkruhet me shkronj t madhe fjala e par pas dy pikave n kto raste: a) kur fill,on nj ligjrat e drejt a nj citat, vihet ndrmjet thonjzash:
q
A t kujtohen fjatt e Petritit: ,,Ne do t'i, kryejm porosit e tua, do t Luftojm kundr fashizmit pr lirin e Shqipris*!; PopuIIi gn thot: ,,Trimt, i, mir me shok shum,,; Siknderbeu ka th.n: *Linn nuk e soll,a un, po e gjeta ktu,,.
b) kur pas dy pikave radhiten, zakonisht n tekste zyrtare (statute, Iigje, megull'ore, urdhresa, vendime etj.), paragraf t veant q nisin me kryerresht
dhe mbarojn me pik'.
S h n i m. N t gj,itrha rastet e tjera teksti q vjen cly pikave, fillon me shkronj t vogl:
pas
Ne u lidhrn me luizjen: merrnim pjes n mbledhje t fshehta, shprndanim trakte, organizonim demostrata.
YII.
NDAR'A E H'ATVE
N FUND T RRESHTIT
$e6 Ndarja e fjalve n fund t rreshtit mbshtetet kryesisht n ndarjen e fjalve n rrokje, duke marr parasysh edhe strukturn morfotrogjike t fjals.
tit:
afsh, ankth, bul,kth, mend, dash, dru, knd, kopsht, lak, lng, i lig, ngjall, shkrep, shkrumb, tremb, thumb, urull, zmbraps elj.
350
se8 b
162
b) Kur ndrmjet dy zanoresh ndodhen dy a m Shum bashktingltrore, ndarja n fund t rreshtit esht e lir, mjafto,n q t paktn bashktingIlorja e fundit e togut prkats t kal'oj n krye t rreshtit me zanoren pasuese; nga dy ose m shum ndarje t mundshme t nj fjale duhet paraplqyer ajo q ruan m t qart kufijt e pjesve t kuptimshme t
fjats: ko-dra hu-dh,ra shu-fra ko-f sha ue-gla Ia-kra ko-krra ue-wo po-sta mu-shka ui-shnje ku-shti la-udi ek-skauator ek-skursion ek-spedit ek-sport Ju-nksion
ose kod-ra
>> eks-kauator
h-ngra
163
$98 c,
por: korr-je, lod,h-je, ndiek-ie, ngec-je; t' ktei-m, e nesr-mja, i par-m, i, pas-m; e ardh-shmia,ibrmdshm, i buj-shm, i dhimb-sfuim, e d'himb-shme, e mtej-shme, e nder-shme, e nder-shrnla, t ngadal'shmit, e payrek-shme, e paudek-shm'e, e prbot-shme, e prbot-shmja, e pr7au-shmja, i prkoh'shm, e prkoh-shm.e, e prlcoh-shmja, e urull-shme; i fbk-t, i pes-t, r, shesh-t etj.
Shnim. Bashktingllorja i e ndjekur nga ni bashktingllore tjetr lidhet gjithmon me zanoren q i prin: kuj-ti,m, laj-thi, maj-tas, mbruj-ta, paj-toi, uaj-ta eti.
c) Kur n nj fjat vijn dy zanore njra tjetrs ato mund t ndahen n fund tt rreshtit:
pas
ulla-it, hatha-it; ka-ut, ua-ut; mete'or; atdheut, kre-ut, mntze-ut; e di,-el, di-ell, mi-ell, qi'ell; ariut, barr,-ut, njeri,-ut, shi-ut, ueri-ut; blu-aj, du-ajt, gru-os, kru-aj, ku-adr, (por edhe kun'dr), ktl-arc, mu-aj, Wnu-ar, ru-aj, sku-adr (por edhe skua'dr), sh,kru-an; ku-ot (por edhe kuo-t), dg-er, fE-ell, kthy-er, ly-ei, lg-ejm, thg-ej, thg-eim eti. N shkrimin e trajtave si msuesi, sulmuesi, prkthyesi,t etj. dhe n fjatrt e prejardhwa si i arsgeshm, i, pathgeshm etj. t paraplqehen ndarjet msu,e-si, sulmue-sin, prkthye-sit etj.; i arsye-shm, i
pathye-shm etj. ) Ndarja n fund t rreshtit e fjalve t prtra e t prngjitura, si edhe e fjalve t formuara me parashtesa q p'rdoren edhe si fjal m velt'e n gjuhn e sotme, bhet n kufiri,n e pjesve prbrse t tyre; kur paraqitet nevoja pr nd,arjen e vet pjesve prbrse, zbatohen rregullat e msiprme:
$99 a, b, c,
164
jo heku-rudlt); bashk-atdhetar ose bashkatdhe-tar (por jo ba-shkatdhetar); gjith-mon ose gjithmo-n; i shum-qnshm ose i shuman-shm; rnos-ardhje ose mosardh-je (por jo mo-sardhje); pr-emr ose premr (por jo p-remr); i. pr-jetshm ose i prjet-shm etj.
$ee
b) prapashtesa e nj numrori r:reshtor t shnuar me shifra anabe dhe nyja e praprne e mbaresat n ato raste kur shkruhen me viz lidhse (shih $ 68, pikat
g
j, j,l):
Kongresi
Z-t
i 6-t, Internocionalja e 2-t, shekulti i etj.; SMT-ja, PTT-s, TEC-it etj.; dhe-ja,
c) shkurttimet e tipave:
a.i. (ad iinteri,m), b.f . (bie fjala), d.u. (dora vet), (era e re),f.u. (fjala vjen), p.sh.(pr shembull) etj.; e.r.
) emrtimet e veanta t mjeteve teknike, si edhe
165
S99 d, dh,
e; $100
emrtimet e ngjashme konvencio,nale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj num'r i shnuar me shifra (shih S 68 pika i); shl<urtimet e nisive masave dhe shenjat e prqindjes e t prmijs nga shifra q u prin:
TU-1A4, Boing-707, Gaz-69, Mig-21; 35 cm, 50 dm, 40km, 28 800 km2, 90 ha, 3 m3, 200 g, 35 kg, 70 ku, 2 l; 100olo, 11.20fs,300/e6 etj.;
d) shenja e paragrafit dhe numri e shkronja q vijn pas saj, si edhe shkurtime t tjera q shnojn nnndarje t kapitujve, nelreve etj.;
$ 12, S 12 e, S 67 Ba, Kreu lV, Kreu Vl c etj.; dh) numrat q prmbajn nj thyes dhjetore:
75,5; 0,06; 10,53 etj.;
e) shkronjat e nj dyshkronjshi:
(e
jo
pe-sha
duhen
pasur parasysh edhe kto rregula plotsuese: a) nj shkronj e vetme nuk murnd t lihet n fund t rreshtit e as t ohet n rreshti'n tjetr, edhe kur sht zanore. Kshtu shkruhet: aca-rtm (e jo a-carim), acid, (e jo a-cid), ur (e jo u-r), ba-riu (e jo bari-u), li-ria (e jo liri-o), miu (e jo
$100 b,
c;
5101
ose
166
Shqi,p-ria
pa-anshm,
c) kur kaion n rreshtin tjetr pjesa e dyt e nj fjale a e nj emrtimi t prb'r, q shhr"uhet me viz lidhse, pa,ra saj, n krye t rreshtit, prsritet viza
$ r0r Nuk mund t hapen kllapa a thcrnjza n fund t rreshtit e as t mbyllen n filli,m t rreshtit tjetr. Nuk mund t kalojn n rreshtin tjetr shenjat e piksimit, me prjashtim t viz's se gjat.
e rre,shtit.
1) Viza e pjerrt
jo
201711973 ose
$ 103 Kur n datat e plota muaji shkruhett me shkronja, nuk vihet asnj shenj midi,s dits, muajit dhe vitit: 23 janar 7943, 4 rnars 1973 etj.
$ 104 N shkrimin e datave, pas emrit t vendit vihet presje dhe para shifrs q sh,non datn, n shkresat zyrtare, vihet parafjala m:
Tiran, m 19.11.1948; Shkodr, ffi
etj.
5 tetor
1972
Parafjala m shkruhet kurdoher para datave, kur ato prdoren si plots kohe brenda nj fjalie:
Kongresi u hap t hnn, m 20.X1.1972: Mbledh.ja bhet t shtunn, m 7 shtqtor 1973 etj.
TREGUESI
I SHI'EVE
ZANOREVE
I. DREJTSHKRIMI I
ZANORJA
dore.,
E THEKSUAR
Shkrimi i e-s te fjalt ku ajo ndiqet ose ka qen ndjekur nga nj bashktingllore hun-
$1
Shkrimi i e-s te fjalt e prejardhura ose t' prbra, t formuara prej fjalve t tipit t
msiprm.
$1
ZANORJA E E PATHEKSUAR
shkrimi i saj n trajtat e tjera rasor.
Rnia e -e-s fundore t patheksuar tek emrat femror n trajtn e emrores s shquar dhe
$2
ZANORJA
Shkrimi
suar
E THEKSUAR
i -s te fjatt ku kjo zanore e theki prgjigje,t historikisht nj a-je hundore dhe te fjalt e prejardhura ose t prbra, t formuara prej tyre.
170
Drejtshkrimi
zanotve
n gjuhn letrare.
$3 $4
ZANORJA E PATHEKSUAR
-ja paratheksore
Shkrimi i -s paratheksore te fjalt e panne dhe te fialt e formuara prei tyre.
takon rrokjes s par dhe te fjalt e formuara
Shkrimi
-s parathehsore te
fialt ku ajo
prej tyre.
Shkrimi pa i fjalve arsAe, arsej, arsim, arsi'mtar dhe i fjalve q formohen prej tyre. Shkrimi
llore. Shkni,mi i -s paratheksore te fjalt e prbra dhe t prngjitura q kan si pjes t par ni tem m -, t ndjekur nga nj tem q nis me bashktingllore.
$5b
$5b
Shkrimi pa paratheksore i premrave t pakufishm, i ndajfoljeve dhe i lidhzave t prngjitura q kan si pjes t par fjalt giith e kurc.
Shkrimi pa paratheksore i piess s par t fjalve uetaete, oetuetiu dhe i fjalve t formuara prej tyre.
$5b $5tr
Drej'tshkrimi
zanoreve t
171
$5bshn.1
$5bshn.2
Shkrimi me paratheksore i fjalve t prejardhura nga tema m bashktingl.lore, por me struktur fonetike-fjalformuese t ngiashme
meatotS5b.
$5c
ardhura,
prapashtesave
$ 5 shn. a
Shkrimi pa paratheksore i fjal.ve t prejardhura, t formuara prej temash m bashktingllore t lng'ta (-r, -[, -ll) me theks mbi rrokjen e parafundit. Shkrimi pa paratheksore i fjalve prejt formuara prej temash m -r, -rr, -1, -s, -:'z me an prapashtesash q fillojn
a'rdhura,
$ 5 shn. b
me zanore.
$5c $5c
Shkrimi me paratheksore i disa shumsave me trajt fonetikisht t ngjashme me fialt e tipit t msiprm. Shkrirni me paratheksore i fialve t t formuara prej temash m -r me an prapashtesash q filloin me zanore, kur para -s ndodhet ni nga bashktinglloret b, d, f, i, k, D, t, v ose grupreja'rdhura,
pet -nd-, -st-.
$ 5 C shn.
$5s
172
Drejtshkrimi i zanoreve
-ja pastheksore
Shkrimi i -s pastheksore tek ernrat femror m -2, tdk emra,t e mbiemrat mashkullor m -s, -sh dhe te femrort prkats n t gjitha trajtat e lakimit.
-t n t gjitha trajtat e lakimit t tyre. Shkrimi me -t (dhe
$6a
s6b
$ 6 b shn.
mrbiemrave
Shkrimi i -s te trajta e vets s dyt njjs e s tashmes lidhore t foljeve me tem m bashktingllore. Shkrimi pa pastheksore i ernrave e i mbiemrave m -1, -r, -rr dhe i emrave mashkullo'r m -izm, -azm giat lakimit, kur pas ktyre fundoreve vjen nj zanore.
-s pastheksore t mbaress -r t t emrave mashkullor n t gi,itha rasat gjat lakimit (etr-etrit, etrve etj.).
$6c
$?a $?a
Shkrimi
shu,msit
Shkrimi pa pastheksore i mbiemrave m -m e m -shm gjat lakimit, kur pas ktyre prapashtesave vjen ni za'none ose nj -i.
Sh'hrimi pa para prapashtesave -shm dhe -t' i mbiemrave t formuar prej tyre n t gji'tha
s7b
s?c
$7c
traitat e lakimit.
habitores.
tura t
Drejtshkrirmi
zanoreve
173
-ja fundore
Shkrimi i -s fundore ,te fjalt me heks q n krye t hers n rrokjen e parafundit, si edhe n rasat ku ajo s'sh,t m fundore.
S
S
B
Shkrimi i -s fundore te emrat femror si buk, fjal d!":.e n trajtat e lakimit t tyre.
Shkri,mi
dhjet,
SB
(dajetj.).
SBa
Shkri'rni i -s fundore te d,isa emra mashkullor (bur etj.l dhe te shumica e emrave mashkullor q prdoren edhe si asnjans
(ujetj.).
SBb
te
ndaifoUet e
SBc
ndaj-
$Bc
i -s fundore te mbiemrat e formuar me ann e prapashtess -t nga emra e numror njrroksh ose me theks n rrokjen fundore, si edhe nga folje q mbarojn me zanore. S A
Shkrimi i -s fundore te traj,tat e shumsit t emrave dhe t mbiemrave mashkullor si portizan, ushtar
etj.
SBd
Shkrimi i -s fundore t shumsit t em/rave e t mbiemrave mashkullor n trajtat rasore kur ajo nuk sht m fundore.
Bd
174
Drejtshkri,mi
zanoreve
s pashquar shums t emrave t nisive t masave q burojn nga emra njerzish dhe shkrimi me -- i tyre n rasat e ,tjera t shumsit t pashquar (720 aolt - 120 aottsh).
$ B d shn.
Shkrimi i -s fi;rndore tek emrorja dhe te kallzorja e shquar shu,ms e emrave dhe e mbiernrave mashkullor q n njjsin e pashquar mbarojn m nj bashktingIlore dhe
q jan njrroksh ose e kan theksin n rrok-
jen e fundit.
Sgotr
Shkrimi i -s fundo,re te trajtat e shquara njjs t rasave t zhdrejta dhe tek emrorja e kallzorja shums e emrave femror q mbarojn me zanore t theksuar.
Shkri,mi
s femrore q n emmren e pashquar shqip-
$8e
'$8e
-s fundore te stlkurtimet
e gjini-
Shkri,mi i -s fundore tek emra,t e formuar me prapashtesn -z prej temash q mbarojn me zanore t theksuar. Sh,krimi i -s fundore tek emrat e fonmuar me prapashrtesn -z dhe me shprngulje theksi n rrokjen e parafundit.
SB
ss
Shkrimi
-m.
sBf
,SBg
Shkrimi i -s fundore te premrat pronor si yn, jon, t mit etj. Shkrimi Shkrimi
zanore
-s fundo,re
te nuurrrort themelor.
$Bei
i -s fundore te foljet me tem rn n vetn e par dhe t tret shums t s tashunes dftore e lidhore.
SSh
Drej'tshkri,rni
zanoreve
175
dhemnyratemsiprme.
$Bh $Bi
SS
njzanore.
Shkrimi i -s fundore te pjesoret e foljeve me tem m zan'ore a,m -1, -ll, -r, -ft dhe te mbiemrat e nyjshm t formuar prej tyre. Shkrimi i -s fundore te pjesoret si
ngrn
etj.
dhn,
SSk '$8k
S9a
Shkrimi pa - fundore i pjesoreve rne tem m tog zanor, t cilat theksin e kan n rro-
kjeneparafundit.
Shkrimi pa fundore i emrave dhe i mbiemrave m -1, -r, -tt, -2, -ull, -ur q nuk e kan theksin n rrokjen e fundit.
nga nj
zanore.
Shkrirmi pa
rasore t shumsit
I b shn.
Shkrlmi pa i trajtave ra,sore t shumsit t emrave dhe t mbiemrave q n emroren e pashquar t shumsit mbarojn me dy bashktingllore ose me -1, -r, -s, -2.
$9
Shkrimi me -i- para nyjs -t t trajts s shquar dhe para nr,baress -sh t rrjedhores i emrave dhe i mbiemrave t msiprm.
S9c
t76
Drejtshkrimi i zanoreve
$
I I
theksuar.
Shkrirni pa fundore
me prapashtesat -()m,
i i
-shm.
rnbiemr:ave t formuar
S
ndajfolje me mbirrokjeneparafundit.
nga emra, nu,mror e
Shkrirni pa fundore
mbiemrave t formuar
theksin
S9dh
$
Shkrimi pa fundore i pjesoreve (dhe i mbiemrave prkats) m -ur, -ier, -yer, -uar.
Shkrimi pa fundore i trajtave t vets s par e t tret shums t s tashmes dftore e lidhore t foljeve q dalin rn bashktingllore oae m -ie.
Shkrimi pa fundore
s
foljet.
I f I I I
ngtrlore.
zanoresh.
mbashkti,ngllore.
gt
Shkrimi pa fundore i premrave dilftor (i, e) ati,i, G, e) k'tij, (i, e) asaj, (i, e) ksaj. Shkrimi pa fundore e) tij, (i, e) soi.
5I
$
premrave pronor
(,
Drej,tshkrimi
zanoreve
t77
ZANORJA U
i
Shkrimi me u n t gjitha rasat
mbiemrave m -ull,
-ur.
emrave dhe
S
10
Shkrimi me u i emrave dhe i mbiemrave t formuar prej emrash dhe mbiemrash m -ull,
-ur.
S 10
ZANORET
Shkrimi me i (dhe ai, bilbil, direk etj. Shkrimi rne
sheme
I DHE
Y
si
jo me y) i fjalve
11
etj.
y i fjalve si bazUlAk,
grek, dy-
S ll
ZANORET
Shkrinr,i me
U DHE Y
bufe, S 12
Shkrimi me
fjalS lZ
-IE-
I -Jr,-
Shkrimi me -ie- i emrave tek t cilt ky grup ndiqet nga bashktiarglloret -1, -ll,-r dhe i fjalve t formuara pnej tyre.
Shkrirmi me -ie- i foljeve tek t cilat zanoresh ndiqet nga mbanesa -J.
12
$ 13 a
$ 13 b
ky grup
360
178
Dreltshhrimi
zanoreve
Shkrimi me -je- i traj,tave t nji'srit t s kryers s thj,esht t diftores dhe i tnaitave t dshirores t foljeve t miesiprrne. Shkri'mi me -je- n t gjitha trajtat i foljes ndjej (ia fal fajin dikuit), si edhe i formimeve prej saj.'
foljeve t
$ 13 b
S 13 b
t i traj,tave prsone-vetvetore t nrsi5rrne. Shkrirrni rne -le. i t giitha fjalve t formuara nga tolja ndiei.
Shkri'rni me
$ 13 b
S 13 b shru
Shkrimi me -ie i foljeve te trajta prfaqsuese e t cilave ky grup ndodhet n rrokie t ha-
pur
$18e
Shkrimi rne -j- i ktyne foljeve n vetn e tret njles t lidhores e t urdhrores dhe n trajtat e shumsit q bashkohen me trajtat e shkurtra t fremrit vetor.
$ 13 c'
Strtlimi m-i i ktyre foljeve n vetn e dyt shums t s tashmes dftore, lidhore dhe urdhrorre, n t pakryern e dftones e t lidhorres dh n trajtat psore'veWetore.
Shkrirni rne -te- i foljeve me tem m -1, -ll, -rr dhe i fjalve t forunuara prej tyre.
$ 13 a'
S 14
Shkrimi me I i folieve t msiprme n vetiln e clyt shums t s tastr'mes dhe n t giitha vetat e s pakryeriis s dftores e t lidhores, n urdhrore dhe n traitat psore-vetvetore. S 14
GRUPI YE
Shkrimi
i grupit
eti.
15,
Drej'tshkrimi
zanoreve
179
GRUPET UA, UE
Shkrimi
buall, ilragua,
dhe mbiemrat si
$ 16
Shkrimi i grupit ua te foljet me tem m -ua si bluaj, d.ua etj., si edhe te shumsi i s kryers s tihjesht, te habitorj,a dhe te pjesorct e foljeve me tem m -o.
S 16 b
$ 16 b
17
TAKIMI
I DY ZANOR,EVE T NJEJTA
S l8
APOSTROFI
Prdorimi i apostrofit pr t shnuar rnien -s fundore:
e
t; te pjesza t e trajtave foljore, kur pas tyre vijn trajtat e shkurtra premrore i, u, ia, iu, ja, Jua, ua os,e pjesza u e traj,tave psore-vetvetore t foljeve.
Shkrimi pa apostrof i trajrave prernrore
dhe
g19a
$ lg
ta.
ma,
gtgashn.
180
Drejtshkrimi
zanoreve
s
S 19 b
Shkrimi pa apostrof i premrit t pakufishm do, i premrit pyets far dhe i fjalve t formuara prej tyre. Prdorimi i apostrofit tek nyjat t, s me kuptim pronor n rasat e zhdrejta t emrave i ati, e ma.
Mosprdorimi i apostrofit kur -ja fundore e patheksuar ndiqet nga nj fjal q fillon me
5 19
shn.
$ 19 c
zanore.
$ 20 a
nis me zanore.
S 20 b
Mosprdorimi i apostrofit n vetn e tret njjs e shums t premrave vetor t thjesht (pa parashtes), kur vijn pas nj parafjale Mosprdorimi i apostrofit te trajtat e premrave pronor q nisin me s ose t (si,me,
gzcc
tim).
S. 20 c
THEKSI
Mosprdorimi
asnj
$ $
21
21
Drejtshkrimi i bashktingllo,reve
181
II,
DREJTSHKRIMI BASHKTINGTTONEVE
cl,
fjals.
S 22
Slikrimi i bashktinglloreve t zshme si t tilla, kur gjenden n trup t fjals prpara nj bashktinglloreje t shurdht a prpara bashktingtlores
prapasrr'tesn
n.
S
me
22
-as.
$ 22 shn.
sH/zHl
t, th).
NlsroRE
$ 23
a
Shkrimi i fjalve me sh nistore, kur kio ndiqet nga nj bashktingllore e shurdh't (f, k, P, Q, Shkrimi i fjalve me zh nistore, kur kio ndiqet nga nj bashktingllore e zshme (b, d, g, gi,
v).
$23b
S 23
Shkrimi m'e I i t Sjitha fjalve t formuara me kt premr, pavarsisht nga bashktingilorja q e pason.
b shn.
i fja,lve me nistore, kur kjo ndiqet nga nj zanore os nga nj bashktingllore e tingullt (I, Il, r, rr, m, n, ni, i).
Shkrirni
$ 23 c
LB2
Drejtshkrimi i bashktinglloreve
S, Z
Shkrim,i
NISTORE
$ 24 a
S 24 b S 24 b
i fjatve me s nistore, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht ose nga nj bashktingllore e tingullt (m, n, l).
Shkrimi rrle z nistore i firalve zrnadhoi, zmbraps dhe i formimeve prej tyre.
SHKRIMI I J-S
tyre.
pnket tems, si edhe
Siikrimi me j i emrave femror q dalin m zanore t theksuar (prve i-s) n trajtat ku zanorja e theksuar ndiqet nga nj zanore tje-
tr.
S 25 b
shquar. Koo.
Shkrimi me j i emrores njjs t shquar t emrave q dalin m -o t path,eksuar, si edhe i gjinores, dhanores e rrjedhores njjs t pa-
g 2b
Shkrimi me Shkrimi me
(,
i i
emrave t prvem
t tipit
g 2b c
j i 1rem,rave (i, e) tij, (i, e) atii, e) ktij dlre i trajtave t ndryshme t tyre. $ 25 C
Shkrimi me j i trajts s shkurtr t premrit vetor t vets s tret (i), kur i prapangjritet foljes, e bashkuar me nj tjetr trajt t shkurtr ose me pjeszn u t psore-vefuetores. $ 2b d
Drejtshkrimi i bashktinglloreve Shkrimi me i i vets s par e t tret shums t s tashmes s dftones t foljeve m -j, -j, -j, -ij, -oj, -uj, -Vj, -iej, -uaj, -yeJ. Shkrimi me j i vets s par e t tret njjs e shumb t s tashmes s lidhores dhe t s ardhmes s foljeve m -aj, -ei, -i, -ij, -oj, -ui, -Vj, -iej, -uaj, -yej. -Shkrimi me j i vets s par e t dyt njjs t s pakryers dftore, Iidhore e kushtore t 'foljeve m -aj, -ej, -j, -ij, -oj, -uj, -yj, -iej, -uaJ, -yej. Shkrimi pa -j i foljeve si ha, tle, q n vetn e par t s tashmes dftore dalin m zanore. Shkrimi me i dhe jo rne j i trajtave rasore t njj,sit t shquar (me ptrjashtirn t ka,llzorres), si edhe i trajtave t gj,inores, t dhanores e t rrjedhores s njjtlsit t pashquar t emrave snashkullor ;m -ua ose m -a t theksuar. hkrimi me i dhe jo me j i trajts s shkuntr premrore ,i, kur bashkohet me nj trajt tjetr t sh,kurtr ose me pjeszn u t psore-
183
$ 25 dh
$ 25 dh
$ 25 dh
S 25
dh shn
5 26 a
-vetvetores.
S 26 b $ 26 c
Sh'krimi me -'i i vets s tnet njjb t s kryerrs r th,jesh t foljev,e m -oj ose -uaj.
S 20
SHKRIMI I BASHKTTTWCLI',ONNS H
tlhkrimi .i h-s n fillim t fjals.
$27a
$ 27
a
turk.
Shkrirni .i h-s n
784
Shkrimi Slrkrimi
Drejtshkrimi i bashktinglloreve
i i
h-s n fund t
fjals. zanore.
S 2? b
$ 27
Shkrimi
ra.
$27c
h.
$ 2? shn.
FJALT
Shkrimi Shkrimi Shkrimi
ME
RR
$ 28 a
S
2t
S 28 c
$ 28 shn.
si
banj,
$ 29 c
Drejtshkrimi i bashktinglloreve
185
fund t fjals.
S 30
Shkrimi me tsh i mbiemrave t formuar me kur sh-ja e prapashtess takohet me t-n e tems.
31
Shkrimi m,e tsh i trajtave t dshirores, ku sh-ja e prapashtess takohet me t-n e tems. $
31
TAKIMI
ress.
Shkrimi me i i fjalve ku takohet g-ja ose n-ja e tems me j-n e prapashtess a t mba-
TAKIMI
brse
Z-S
Shkrimi pa shenj ndarse midis pjesve pri fjalve t prejardhura ose t prbra,
pas.
Sltkrimi pa shenj ndarse i emrave t prvem ku d-ja, s-ja, t-ja ose z-ja takohet me nj
h.
s33
186
Drejtshkrirni i bashktinglloreve
TAKIMI
trajtash takohe,n kto
I D-S ME T-N
bashktingllore.
ose
34
TAKIMI
I DY SHKRONJAVE T NJJA
S 35
Shkrimi i t dyja shkronjave t njj'ta (njra prej t cilave mund t bj pjes n nj dyshkrcnjsh), kur ato takohen n formim fja-
lsh.
me
rr.
$ s5 shn.
takohen
S 35 shn. I
Si:krimi me -st dhe jo me -tt i trajts s vets s tret njjs t s pakryers dftore, lidhore e kushtore t foljeve me tem m -t.
S 35 shn.
lBi
III.
S S0 a
nj numri
$ 36 a shn.
Shkni,mi me ja-, je-, jo-, ju- i fjalve q nisin rne togjet e msiprme, si edhe i emrave t pn'em t huaj t ktyre tipave.
S 36 b
Shkrimi me j i fjalve dhe i emrave t prvem me ai, ei, oi, uj, kur kto grupe jan n trup t tyre.
vem t mtbiprm, kur kto grupe ian
S 36 c
Shkrimi me
i i fjalve dhe i
emrave t pr-
fundore. S 36 c
S 36
C
Shkrirni me i i fja,lve rne burim prej gineqishes s vjetr, q n kt giuh kan y. Shkrimi me i i emrave t prvem me burim prej greqishtes s vjetr, q n kt gi'uh kan V, si edhe i fjalve t formuara prej tyre.
Shhrimi edhe n giuh"n shqipe rne au, eu i fialve dhe i emrave t prvem me burim grek, lati,n a iliro-t'ruk me au, eu.
S 36
$ 36 d
$ 36 cl shn.
lBB
Shkrimi me ua, ue, ui, uo i fjalve dhe i emrave t prvem t burimit latin-roman me
kuo.
S 36 dh
i fjalve t
huaja
5 36 e
Shkrimi me c i fjalve me burim nga latinishtja, nga gjuht rontne, si edhe nga greqishtja, t cilat n gjuhn shqipe kan nj c t ndjekur nga e ose i. Shkrimi me c i emrave t prvem t huaj q n gjuhn shqipe kan nj c t ndjekur nga nj' e ose i. Shkrimi me d, t (e jo me dh, th) i fjalve
Shkrimi me d,
$ 36 e
S 36
e romak.
t i
S 36 f
S 36
Shkrimi me dh, th
shn.
Shkrimi me gj i fjalve q burojn kryesisht nga greqishtja, latinishtja a nga gjuht romane e q n shqipen kan nj gj t ndjekur nga e ose i, si edhe i emrave t prvem t huaj t tipit t msiprm.
Shkrimi me xh e jo me gj si inhinier, hiro etj.
S 36 S 36
i nj numri i
fjaish
shn.
fjalve
S 36 ej
$ 36 ej g 36 h
etj.
189
liniit
etj.
$36h
S36i
Shkrimi me h- i emrave t prvem q n greqishten e vjetr fillonin me zanore t aspiruar dhe n latinishten me h-, si edhe i emrave t tjer t prvem, fonetikish,t t ngjashm me ta.
s36i
k i fjair'e t terminologjis teknikc-shkencore ndrkombtare me burim nga gr'eqishtja e vjetr dhe q prmbajn tema t cilat n greqishte kan pasur nj, ;6, si edhe
Shkrimi me
emrave
prvem
t huaj t tipit t
m-
siprm.
s36j
s36k
Shkrimi me ks i fjalr'e t huaja q n gjuhn shqipe kan nj -ks- t ndjekur nga nj -io. Shkrimi me ks i fjalve me burim grek a latrn q prmbajn elementin eks t ndjekur nga nj bashktingilore. Shkrimi me kz i fjalve me burim grek a latin q prmbajn elementin eks t ndjekur nga
n3 zanore.
Srei
Ssat
$36
1
Shkrimi me I i fjalve me burim nga greqishtja e vjetr, nga latinishtja ose nga gjuht romane dhe q n kto gjuh kan nj I t thjesht ose dyfishe. gjuht romane dhe q n kto gjuh kan nj I t thjesht ose dyfishe. Shkrimi me I i emrave t prvem me burim nga greqishtja e vjetr, nga latinishtja ose nga
s36
1l
$36 ll
190
Shkri,rni me
ll, n pajtim me shqiptimin popullor t ngulitur prej kohsh, i disa fjalve me buri,m t huaj t tipit t msiprm. anglishtja.
3611 shn.
nga
Shkrimi me I dhe me ll i fjalve me burim Shkrimi me I dhe me ll i fj,Ive t reja t burimit sllav.
5 36 ll shn. 2
$ 36 1l shn.
3
Shkrimi me rr i fjalve t huaja, kryesisht romanq q n hto giuh kan rr. $ 36 m qishtja e vjetr, nga latinishtja a nga gjuht romane ose t formuara n shqipen me elemente t ktyre gjuhve, tek t cilat ato kan nj
s ndrzanore, si edhe
huaj t tipit t
S 36 n
shn"
Shkrimi me s i nj numri emrash t prvem t ti'plt t msiprnn. $ 36 n Shkrimi me -z- i fjalve me -fum e -azthn. Shkrimi me -zm- i fjalve me buri,m nga gneqishtja e vjetr ose t ndrtuara me elemente
S 36 nj
t ksaj giuhe.
$ 36 o
forrmua-
ra me
Shkri,mi me -z-
i fjalve t huaja, t
ndrzanor.
Shkri'mi me
prpara nj
trans.
$ 36 q
$ 36 r
191
Shkrimi me -s-
$ 36
rr
Shkrimi i emrave t prve'rn t huaj sipas shqiptimit t tyre n gjuht prka't'ee dhe n
S 37
3?
3?
Shkrimi me I i emrave t prvem t giuhve sllave, pavarsisht nga mnyra e shqiptimit t l-s n kto gjuh.
Shlrrirnri me
$ 3? shn.
$ 3? sh'n.
burimit rus.
-i i
emrave t prvem m
-ii
t
2
t huaj.
Shkrimi sipas tradits s ngulitur prej kohuh n gjuhn shqipe i disa emrave t prvetn
$ 3? shn. 3
192
shtje gramatikore
IV.
SHTJE GRAMATIKORE
emrave femror $ 38 a
$ 38 b
emrave femror m
- (an-t, flet-t).
femror
si brinj-t, brinja-t.
.:.
S 38
shn.
n Shkrimi .. shums njsoj si n njjs i emrave femror m zanore t theksuar (nj hardhishum hardhi).
$3e
Shkrimi n shums njsoj si n njjs i emrave femror rn -e dhe -o t patheksuar (nj lule - shum tule, nj pako - shum pako).
Prdorimi n gjuhn letrare edhe i shumsit m -ra te disa nga emrat e tipave t msiprm pr qllime t caktuara stilistike-shprehse.
$sg
$3e
-G4
-il, -ir, -ol, -ollr -ozr -tlll. Shkrimi n shums me -a i disa emrave tipat e msiprm.
me -e i
msiprm.
Shkrimi n shums zakonisht me - i emrave mashkullor rn -al, -an, -ar, -eG, -el, -er, -et,
s40
nga
$40a $40b
Shkrimi n shums
tipat e
Shkrimi n shums rregullisht me - i emrave m -ac, -a4, -a1, -ak, -ap, -aq, -ash, -e, -ek, -en, -esh, -ik, -in, -ist, -jan, -jot, -ok, -or, -osh,
$ 40 shn.
shtje gramatikore
Shkrinai n shums me - i emrave m -ant, -&t, -az, -ent, -id, -it, -ont, kur shnojn fry-
193
mor.
g 40 shn. 2
Shkrimi n shums rne -e i emrave m -ant, -a,t, -Lz, -ent, -id, -it, -ont, kur nuk shnojn
frymor.
S 40 shn. 2
Shkrimi n shums me -e i emrave m -azh, -ezh, -1, -im, -ion, -(llum, -ozh, -us.
g 40 shn. 3
$ 40 shn. $ 40 shn.
4
e*,i.
si
4
em-
41
Prdorimi n shums i trajts s gjinis femrore t mbiemrave q prcaktojn emra mashkullor me shumsin m -e (ilete t the-
tla).
42
mbaresn
me S 43
Prdorimi n shums i trajts s gli,nis femrore t mbiemrave q prcaktojn emra mashkullor e asnjans me shumsin m -ra
SHKRIMI
I NYJES S PENPARME
S 45
360
194
shtje gramatikore
t fardo gjinie n rasn gjinore, kur vjen pas nj emri mashkullor n rasn gjinore a dhanore t shquar njjs.
Shkrimi me nyjn e prparme t i nj emri t rass gjinore, kur vjen pas nj emri tjetr t rass gjinore a dhanore t pashquar njjs, pavarsisht nga gjinia q ka ky i fundit. $ 46 Shkrimi me nyjn e prparme t i nj emri
S 47
s47
Shkrimi me nyjn t i mbiemrit t dyt dhe i t tjerve pas tij (po ashtu edhe i numrorve rreshtor), kur dy a m shu,m mbiemra prcaktojn nj emr femror t rass gjinore,
dhanore
a rrjedhor,e
nj@js.
$48
Prdorimi i nyjs s kur dy a m shum imbiemra t nyjshm ose numror rreshtor ndo-
$ 4B shn.
Shkrimi me nyjn t i fjals prcaktuese t dyt dhe i t tjerave pas saj (emra ose mbiemra), kur prcaktojn nj emr fernror n rasn ,gjinore, dhanore a rrjedhore njjs.
s4e
i emrit t dyt fernror i t tjerve pas tij, n rastet kur pas nj emri femror t shquar t rass gjinore, dhanore a rrjedhore njjis vijn dy a m shum emra femror n gjinore nijs, q
Shkrimi me nyjn s
njjs e prcaktojn secili emrin q ndodhet menjher para tyre. njjs e
S 50
Shkrimi me nyjn t i emrit t dyt femror i t tjerve pas tij n rastet kur pas
nore a rrjedhore njjs vijn dy a m shum emra femror n gjinore nijs, q prcak-
shtje gramaitikore tojn jo emrin n gjinore q ndodhet menjher prpara tyre, por at q ndodhet para
$
50
195
atij.
emr femror n gjinore njjs prcaktohet nga dy ose m shum ernra t bashkrenditun.
Pfdorimi
Prdorimi i nyjs t prpara emrit t dyt e t tjerve pas ,tij t rass gjinore, kur nj s51
i ny;65 s prparme i pr gj'inin mashkullore dhe e pr gjiinin femrore prpara emrit t dyt nga dy elra n rasn gjinore, q ndjekin nj emr n emrore njjs.
Prdorimi i nyjs s prparme t prpara emrit t dyt nga dy emra n rasn gjinore, q
s52
s52
$53
Prdorimi i nyjs s prparme prpara secilit nga dy a m shum emra t bashkrenditur t rass gjinore q prcaktojn' nj, emr. Shkrimi ose jo, duke u mbshtetur n arsye t caktuara kuptimore a stiil.istike, i nyjs s prparme te emri i dyt e te t ti'ert pas tii, kur vijn njri pas tjetrirt m shum se tre emra t rass gjinore t bashkrenditur pa
lidhza.
s54
$54
Prdorimi
ndeshen
t ejinis femrone (s
s55
196
shtje gramatikore
Shkrimi i nyjs
emrore,
emrave
i midis emra\,'e mashkullor n t cilt lakohen si femrort, dhe ose mbiemrave q i prcaktojn ata.
$so
Shkrimi i nyjs s midis emrave mashkullor n gjinore, dhanore e rrjedhore, t cilt lakohen si femrort, dhe emrave ose mbiemrave q i prcaktojn ata.
Shkrimi
$56
$5?
Shkrimi i nyjs s te mbi,emrat e nyjshm t shkalls pohore. kur vijn pas nj emri
femror t shquar.
$5?
Shkrimi me n;rjn e prparme t n rasat e zhdrejta t njjsit i mbiemrave t shkalls krahasore dhe siprore t formuar me pjepzn m, kur vijn pas nj emri femror.
$58
Shkrimi me nyjn e prparme s n rasat e t njjsit i mbiemrave t shkalls krahasore dhe siprore t formuar rne pjeszn m, kur ndodhen para nj emri femror.
zhdrejta Prdorimi me nyjn e i mbiemrit t nyjshm me funksion cilsori, kur ndj,ek nj kundrin t drejt t shprehur me emr n kallzore
$58
t shquar.
$5e
Prdorimi me nyjn t i ,mbiemrit t nyjshm me funksion kallzuesori, kur ndjek nj kunclrin te drejt t shprehur me emr n kallzore t shquar.
$5e
Prdorimi
$60
shtje gramatikore Shlrrimi pa nyj i prernrave pronor irn, ime, gt, jote, yn, jon, juai me prdorim thjesht
r97
si premra ose si prcaktues t nj emri. Shkrimi me nyj t prparme i premrave pronor e (t) mi, e (t) tu etj. n t gjitha trajtat dhe prdorimet e tyre.
s61 $61
sHKRrMr
q formohen me do
l#ii'tr#fravE
$ 62
t.
Shkrimi i pjeszs t para lidhores ose pjesores gjat.prsritjes s trajtave foljore prkatse bashk me parafjalt q mund t ket prpara. Shkrimi i pjeszs duke t prcjellores n t gjitha rastet e prsritjes s ksaj trajte fol-
$ 63
jore.
S 64
pjeszs
$ 64
Shkrimi i pjeszs no prpara pjesores n t gjitha rastet e prsritjes s ksaj trajte fol-
jore.
65
Prsritja n shkrim e parafjalve n, te (tek), me, nga, prej etj. gjat bashkrenditjes s dy a m shum e"mrave a premrave me t cilt ato lidhen.
lVlosp.rsritja n shkrim, pr arsye t caktuara kuptimore ose stilistike, e parafjalve n, te (tek), me, ng:a, prej etj. gjat bashkrenclitjes s dy a m shum emrave a premrave
$ 66
me t cilt ato
lidhen.
66
V.
vetme.
Shkrimi njsh i t gjitha atyre njsive q nga pikpamja leksikore prbjn nj tjal t
Shkri,mi ndanas i t gjitha atyre njsive q ian pjes t nj togfjalshi, t nj lokucioni ose t nj emr,timi t prbr.
67
Shkrimi njsh i flalve me parashtesa. Shkrimi njsh i fjalve t prbra me lidhje prcaktore ndrmjet gjymtyrve t tyre.
Shkrimi me viz midis tyre i pjesve t njrs gjymtyr t nj fjale t prbr, kur ato pjes lidhen midis tyre me lidhzat e ose a.
Shni;mi me viz i giymtyrs s dyt t prbashkt t dy a m shum fjalve t prbra
$674a $6?Ab
$67Abshn.
t bashkrenditura, kur pr arsye shkurtimi, ajo shkruhet vetm te fjala e fundit. S6?Abshn.
Shkrimi njsh i fjalve t prbra rne lidhje kpujore ndr'rnjet gjymtyrve t tyre, ,t njsuara plotsisht si nga ana leksikore, ashtu
edhe nga ana gramatikore.
$674c
Shkrimi njsh i fja,lve t prbra e t prngji,tura (emra, nabiemra, nu,mror, premra t pakufishm, ndajfolje, parafjal, lidhza, pjesza, paSthirrma), t ngulituna prej kohsh si t tilla n gjuh si nga ana leksikore, ashtu
edhe nga ana gramatikore.
$674c S67Ac
Shkrimi njsh i numrorve themelor q nga 11 deri m 19 dhe i atyre q tregojn dhjetshe, qindshe.
Shkrimi
i fjalve nish,
mes
199
$674c
Dailimi n shkrim i ndajfoljeve ather, ni' her, prse, qkur (qAshkur) nga prdorimet e pjesve prbrse t tyre si fial t veanta.
S6?Ashn.
Dailimi n shkrim i lidhzave ngase, nse, sesoeipjeszsse nga prdorimet e pjesve prbrse t tyre si fjal t veanta.
Shkrimi njsh i mbaress e i nyjs s prapme tek emrat e mbiemtat e huaj t personave e
S 67
A shn.
vendeve.
s67Ad S87Ba
s6?Ba
$678 ashn.
S 67
emr n mjed,hore,
Shkrimi ndaras i togfjalshave me kuptim mbiemror t prbr nga emrat boj ose
Shkrimi edhe njsh, edhe ndaras i emrtirneve gjel deti, lule d,ielli, po,nhar sheqeri.
Shkrimi ndaras
Bb
Shkrimi ndaras i
ose me lidhzn e.
t formuara nga dy fjal t njjta ose t ndryshme, t lidhura n mes tyre me parafjal
$678c
Soznc Sozea
$ 67
Shkrimi ndaras i lokucioneve parafjalore ose lidhzore si oq sa, deri ku, edhe pse, gjer te, si edhe, sado q etj.
$ 67 B
S 67
$ 6?
dh
pr
kur
pjeszs
ndodhet para
u t trajtave
foljes.
psore-
Shkrimi ndaras i lokucioneve pasthirrmore, pjest prbrse t t cilave e ruajn pavarsin e tyre gramatikore. Shkrirni me viz lidhse n mes i formimeve t prftuara nga prsritja e nj fjale n t njjtn trajt. Shkrimi me viz lidhse n mes i formimeve t prftuara nga prsritja e nj fjale n trajta t ndryshme. Shkrimi me viz lidhse n mes
t pr'ftuara nga bashkimi i dy
$ 6? B
$ 68 a
$ 68 a
i formimeve antonimeve.
$ 68 a
Shkrimi me viz lidhse n mes i formimeve t prftuara nga bashkimi i dy numrorve themelor pr te shnuar nj sasi t prafrt. Shkrimi me viz lidhse n mes i formimeve onomatopeike t prftuara nga prsritja e nj fjale n t njj,tn trajt ose n trajt t
$ 68 a
ndryshuar
$ 68 a
$ 0g
U
Shkrimi me viz tidhse n mes i emrtimeve t prbra t njsive t matjes. Shkrimi me viz lidhse n mes
emrtimeve
Shkrinri
kimit.
i fjalve njsh,
mes
201
t prbra t njsive
ndryshme
t klasifi$68b
Shkrimi me viz lidhse n mes i emrtimeve jo t thjeshta me iidhje kpujore plotsuese ose me lidhje prcaktore-ndajshtimore ndrmjet pj'esve prbrse t tyre. Shkrimi me viz lidhse n mes i formimeve terminologjike t tipit (raketa) ajr-ajr.
$68c
S68c
Shkrimi me viz lidhse n mes i formimeve jo t thjeshta, kryesisht mbiemrore, pjest e t cilave kan midis tyre lidhje kpujore q
shprehin marrdhnie plotsuese ose
ndr-
sjellta.
$68d
$68d
Shkrimi pa viz n mes, si fjal t vetme, i formimeve t ktij tipi q shnojn njsi etnike ose gjuhsore t ngulitura historikisht. Shkrimi me viz lidhse i pjeszs ish- prpara emrtimeve t ndrysh.me.
$6Bdh
t prbra t pikave t horizontit, t formuara prej nj fjale t thjesht dhe prej nj fjale t prbr.
Shkrimi me viz lidhse n mes i emrave t prbr t krahinave e t fshatrave t vendit
ose me
emrtimeve
$68e
ton, me
$68
Shkrimi me viz lidhse i emrave t prbr gjeografik t huaj, edhe kur pjest prbrse lidhen midis tyre me parafjal, lidhz
ose nyj.
s68f
s6Bf
Shkrimi pa viz i emrtimeve gjeografike t huaja q si pjes t par kan nj nyj t prparme n gjuht prkatse.
S 68 e
Shkrimi ve i nyjs ose i pjeszs, kur ato ndodhen midis emrit dhe mbiemrit t nj personi t huaj. $ 68 g shn. L Shkrimi pa viz lidhse dhe pa kllapa i pjesve prcaktuese t mbiemrave t personave. $ 68 g shn. 2
Shkrimi njsh me emrin
rat e
e birman. $ 6B e shn.4 Shkrimi me viz lidhse i numrorve rreshtor, kur vet numri ose nj pjes e tij shnohet me shifra arabe. $68si Shkrimi pa prapashtes dhe pa nyj t prparme i nurnrorve rreshtor t shkruar me shifra romake. $6Bei Shkrimi me shkronja e jo me shifra romake i numrorve rreshtor q shnojn shkallt e prgjegjsis n organizatat shoqrore, n ushtri etj. $ 68 ej shn. Shkrimi me viz lidhse i emrtimeve t prvjetorve dhe i formimeve t ngjashme me to, kur numrori shnohet me shifr. $6Bh Shkrimi pa viz, si nj fjal e vetme, i emrtimeye t prvjetorr'e dhe i formimeve t ngjashme me to, kur numrori shnohet me shkronja. s68h Shkrimi me viz lidhse i emr,timeve t veanta t mjeteve teknike si edhe i emrtimeve t ngjashme konvencionale, n prbrj,en e t cilave hyn edhe nj numr i shnuar
namez
me
shifra
$ 68 i
Shkrimi
i fjalve njsh,
mes
203
$6Bi
Prdorimi i vizs lidhse naidis emrtimeve t shkurtuara t institucioneve, t zyrave, t ndrma,rrjeve, t organizatave dhe nyjs prapme ose mbar.ess.
s
$68j $68k
Shkrimi me viz lidhse i emr'hi,rneve t prbra nga nj pjes e shkurtuar dhe nga nj
pjese e plot.
Shkrimi me viz lidhse i shkronjave, numrave (kur shprehen me shifra), i pjesve t pandryshueshrne t ligjrats, si edhe
q nuk jan pjes t ligjrats, kur prdoren si emra dhe marrin tregues t trajtave rasore.
elementeve
$68
Prclor,imi i vizs lidhse midis pjesve prbrse n komandat ushtarake t prbra nga dy ose m shum' pjes.
$6811
Prdorimi
prbrse
tr.
tyre marrdhnie t ndrsjellta, jan elemente t njsive kuptimore shumpjesshe ose shnoj,n kalime nga n} gjendje n nje tje-
S6ec
Prdorimi
i vizs s gjat
t nj
vepr.e.
m.idi,s emrave t
bashkautorrre
$69c
204
Prdorirni
i shkronjave t
mdha
VI.
Prdorimi i shkronjs s madhe pr t dalluar emrat e prvem dhe emrtimet e barasvlershme me ta nga emrat e prgjithshm.
$?0
Shkrimi me shkronjn e par t madhe i i mbiemrave t personave, si edhe i epiteteve ose i ofiqeve (nofkave) q jan pjes prbrse e tyre.
emrave dhe
$?1 $71
Shkrimi me shkronj t vogl i nyjave dhe i pjeszave t mbiem,rave t huaj, kur jepet i plot emri dhe mbiemri i personit. s?1 shn.
Shkrimi me shkronj t madhe i nyjave dhe j t mbiemrave 't huaj t personave, kur prdoret vetm mbiemri dhe kur nyja ose
pjeszave pjesz sht elemen,t
domosdoshm
i tij.
$ 71 shn.
huai
pjesve t
S 71 shn.
Shkrimi me shkronjn e par t madhe i t gjitha piesve t emrave dhe t mbie'mrave kinez, korean, vietnamez e birman. S ?1 shn. 2 Shkrimi me shkronjn e par t madhe i i mbiemrave t prvem q prdoren pr t shnuar nj kategori t caktuar njerzish, por q nuk jan kthyer n emra t
emrave e
prgjithshm.
72
Prdorimi
shkronjave t mdha
205
Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t prvem, kur jan kthyer n emra t prgjithshm q shnojn tipin prkats. $ 72
shn.
Shkrimi me shkronj t vogl i emrtimeve t njsive t matjes, t mjeteve teknike, t sendeve etj. me burim nga emra t prvem. $ ?2 shn. Shkrimi me shkronj t vogl i emrtimeve t funksioneve shtetrore, politike e ushtarake, t gradave, t titujve fetar etj. $
Shkrimi me shkronj t madhe
?3
i emrtimeve t msiprme, kur ato prdoren m vete (jo n fjali), si ndodh zakonisht n rastet kur u drejtohemi personave prkats, n nnshkrimet si edhe n renditjen e emrtimeve n fjal n dokumentet zyrtare. $ ?3
Shkrimi me shkronj t madhe i emr,timeve t funksioneve shtetrore, politike, ushtarake, t gradave, t titujve fetar etj., kur jan br pjes e pandar e n; emri t prvem. s73
Shkrimi me shkronj t madhe i t gjitha fjalve prbrse t emrtimeve t funksioneve zyrtare e shoqrore m t larta. Shkrimi me shknonj t madhe i t gjitha fjalve prbrse t emrtimeve t titujve m t lart t nderit t RPSH.
Shkrimi me shkronj t madhe sve prbrse t emrtimeve t medaljeve shtetrore.
$74
$74
$?4
206
Prdorimi
i shkronjave t
mdha
i paveuar me pres,je.
pas
S ?4
75
Shkrimi me shkronj t madhe i emrave t prvem t figurave e t tregimeve popullore. $ 75 Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t prgjithshm t sferave t msiprme si allah,
perndi, shenjt, zan etj.
s75
madhe
Shkri,mi me shkronj
prvem
t kafshve.
i emrave t
$76
Shkrimi me shkronj t madhe i emrti,meve t planetve, t yjeve, t yjsive e t trupave t tjer qiellor.
Shkrimi me shkronj t vogl
iLhe, hn, tok, astronomis.
s77
emrave diell,
s7?
shn.
s7B
Shkrimi me shkronj t madhe i pjesve prbrse t nj emntimi gj,eografik a t nj emri vendi prej dy a m shum fjalsh.
Shkri,mi me shkronj t vogI i emrave t prgjithshm gjeografi,k q prdoren si prcak-
$78
prej tij.
?B shn.
Prdorimi
shkronjave t mdha
207
Shkrimi me shkronj t madhe i mbiemrave q jan pjes prbrse t emrave gjeografik. $ 78 shn. 2
prbrse
$ ?B shn.
m,eve.
Shkrimi me shkronj t madhe i emrave t anve t horizontit dhe i mbiemrave t formuar prej tyre, kur prdoren si emrtirne njsish territoriale ose si pjes t ktyre emrti$ 78 shn.
4
Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t anve t horizonti,t dhe i mbiemrave t fonmuar prej fre, kur shnojn nj drejtim ose nj
pik t horizontit.
$ ?B shn. 4
$ 78 shn.
$?e
Shkrimi me shkronj t vogl i emrtimeve t epokave gjeologjike, historike e t formacioneve historiko-shoqrore, q nuk jan emra t
prvern.
$ 79 shn.
Shkrimi me shkronj t rnadhe i emrtimeve zyriare (t sotme ose his'torike) t institucioneve t shtetit dhe t partis t vendit ton, t organizatave shoqrore dhe t nj'sive ushtarake kryesore.
emrti,mit zyr,tar t nj institueioni, organizate
$80
208
Prdorimi
shkronjave
mdha
emrtimin.
te prgji,thshm.
g B0 shn.
Shkrimi me shkronj t madhe i fjals s pac t nj emrtimi t prvem, kur ajo prdo$ 8t
e
ndrkombtare. t
festave
pjesve pr'-
82
fetare.
$ 82 shn.
t titujve t gazetave, t revistave e t librave. $ 83 Shkrimi me shkronj t madhe dhe pa pika i ernrtimeve t shkurtuara t shteteve, prtir.e, organizatave etj.
fjals s par
84
Shkrimi me shkronj t madhe I emrave t prgjithshm, kur prdoren pr t shnuar qenie t personifikuara.
S 85
86
(i, e) soj, n shenj nderimi pr personin cilit i drejtohemi ose pr t cilin flasim.
'S B?
Shkrimi me shkronj t madhe i emrtimeve t bartsve t funksioneve shtetrore e shoqrore, kur u drejtohemi atyre.
87
Prdorimi
shkronjave
t mdha
209
tyre.
Shkrimi me shkronj t madhe i emrtimeve shkencore t tipave, klasave, rendeve etj. t bots bimore e shtazore n trajtn latine t
$
B8
t elementeve kimike.
sim-
Bg
Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t prgjithshm si rrug, ndrmarrje, shkoll, roman, brigad etj.,q prcaktohen nga nj emr a emrtim i prvem n rasn emrore, i
vn ndrmjet
thonjzash.
90
t msiprme, kur prdoren m vete (jo n fjali) n tabelat, dokumentet e shpalUet zyr-
emrtimeve
tare.
'$ 90
Shkrimi me shkronj t madhe i emrave shesh, rrug, tagje etj., kur jan pjes e emrtimeve
t prveme prkatse.
$ $ $
90
Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t popujve dhe t banorve t nj vendi. Shkrimi me shkronj t vogl i emrave t ditve t javs, t muajve e t stinve.
91
92
Shkrimi me shkronj t madhe ose t vogl i fjals s par t do vargu. Shkrimi me shkronj t madhe, n citime, i fjals s par t vargieve, kur shkruhen vijueshm njri pas tjetrit.
S 93
$
S
93
Fitlimi me shkronj t madhe i fjals s par t do teksti. Fillimi me shkronj t madhe i fjals s par t nj fjalie ose periudhe q vjen pas piks,
14
94
360
210
fjalie.
pikave,
nj S
94
kur ato vihen pas ligirats s drejt dhe n fjalt e autorit q vijojn, tregohet se kujt i takon ligjrata.
$ 94 shn.
Shkrimi me shkronj t vogl i fjals s par pas shumpikshit q shnon ndrprerje gjat ligjrats dhe jo mbarimin e fialis a t periuclhs s
msiprme.
$ 94 shn.
Shkrimi me shkronj t madhe i fjals s par pas dy pikave, kur fillon nj ligjrat e drejt a nj citat i vn ndr thonjza.
Shkrimi me shkronj t madhe i fjals s par pas dy pikave, kur pas tyre, zakonisht n tekste zyrtare (statute, ligje eti.), radhiten paragraf t veant q nisin me kryerresht dhe mbarojn me pik. Prdorimi i shkronjs s vogl pas dy pikave n t gjitha raste,t e tjera.
$95a
$e5b
S 95
b shn.
VII.
NDARJA
Mbshtetja e ndarjes s fjalve n fund t rreshtit kryesisht n ndarjen e fjalve n rrokje dhe n strukturn morfologjike t fjals. $
96
rrokshe.
N{osndarja n fund
rreshtit
$ 98 a
2ll
zanoresh.
tingIlore.
Ndarja e lir n fund t rreshtit, kur ndrmjet dy zanoresh ndodhen dy a m shum bashk-
g 98 b
t fjal's.
prin.
nga
$ 98 b shn.
fjal.
S 98 c
Paraplqimi
shm te fjalt e
prbrse,
path.ge-
$ 98
pjesve
prbra, t prngjitura, si edhe e fjalve t formuara me parashtesa q prdoren edhe si fjal m vete n gjuhn e
e fjalve t
sotme.
$ 9B C
S 9g a
arabe.
me viz
lidhse.
S 99 b
$ 99 e
212
Mosndarja n fund
t veanta t mjeteve teknike, si edhe e emrtimeve t ngjashme konvencionale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj numr i shnuar me shifra.
t rreshtit e emrtimeve
$eec
t rreshtit e shkurtimeve t njsive t masave dhe e shenjave t prqindjes e t prmijs nga shifra q u prin.
Mosndarja n fund
$eec
Mosndarja n fund
t rreshtit e shenjs
pas
$sed
$eed e numrave
q
$e9dh $99e
edhe
$100a
Ndarja n fund t rreshtit e dy shkronjave t njllojta q takohen n nj fjal. $100b Prsritja e vizs lidhse, kur kalon n rreshtin tjetr pjesa e dyt e nj fjale a e nj emrtimi t prbr q shkruhet me viz lidhse.
$100c
Mosiejimi
i mbylljes n fi$
101
Shkrimi i datave
Moskalimi n rreshtin tjetr i shenjave t piksimit me prjashtim t vizs s gjat. S 101
213
VIII.
Mosprdorimi
dhe
SHKRIMI
I DATAVE
102
Prdorimi i piks pas shnim,it t dits e t muajit n datat e plota, kur muaji shkruhet me shifra (arabe ose romake). $
jit
het me
shkronja.
Prdorimi
S104
Shkrimi i parafjals m pas emrit t venclit dhe para shifrs q shnon datn, n shkresat $
104
Shkrimi
prdoren
parafials m para datave, kur ato si plots kohe brenda nj fialie. $ 104