SUPLEMENTO DE CULTURA 21 DE MARZO DE 2009.

NMERO 15
ornal
DE GALICIA
LIBROS
Son un
soldado da
morte, capturo
cousas que non
volvern ser
O maratn de
Haruki Murakami
LIVER LAXE
Pag. 4-5 Pag. 8
UN PAS, DOUS CINEMAS
Dous modelos alentan no audiovisual galego, non necesariamente en conito. Pulsamos o cinema
feito en Galicia nun momento de cambio nas polticas de promocin.
NOS
2 ns I
XORNAL DE GALICIA 21 de marzo de 2009
EN PORTADA
aplauden AAG, incluso os
mis crticos con ela, como
Pancho Casal, que critica os
criterios de seleccin das obras
subvencionadas, porque, di,
non se poden centrar s en
cineastas que coecen 1.000
persoas en Galicia. Segundo
el, fai falla apoiar aos veterns
e crear unha industria forte
que axude a estas promesas
a se converter en autores con
mis medios, levando a cabo
propostas mis ambiciosas e
que cheguen ao pblico.
O fnal de lexislatura deixa no audiovisual unha situacin que achega propostas experi-
mentais dunha nova xeracin de cineastas, ao tempo que non consegue exportar os flmes
mis comerciais nin crear a etiqueta de cine galego. por VCTOR PAZ MORANDEIRA
Remata unha etapa, e
cmpre preguntarse: que
quedou dela? Se existe un
cinema galego, que cineastas
o representan e que papel
xogou a empresa pblica na
sa configuracin? Con estas
preguntas en mente, o redactor
tenta sacar unha radiografa
do estado da cuestin, parcial
quizais, pero reveladora do que
est presente no pas.
Logo de consultar a distintos
produtores, crticos,
programadores e xestores
culturais, o que se tira que
existen dous cinemas en
Galicia. Hai dez anos non
podera haber un Oliver
Laxe ou un ngel Santos.
Hoxe, a tecnoloxa e as
circunstancias permteno,
opina Martin Pawley, crtico
cinematogrfico. Fala dun tipo
de cinema, do que el gosta. Ese
que se pode ver nas filmotecas
e nos festivais, que Pancho
Casal, fundador da produtora
Continental, considera de
elites intelectuais.
O outro cinema aquel que
chega s salas comerciais,
pero de que maneira? Hai que
salientar o esforzo do equipo
de Pradolongo, que foi de
porta en porta distribundo
a sa pelcula, indica Casal,
referndose a unha sorte de xira
que o realizador Ignacio Vilar
fixo por toda Galicia, pasando
o seu filme en salas de todo o
pas e explicndolla ao pblico.
Antn Reixa, mximo
responsable de Filmanova,
recorda que esta fita se rodou
integramente en galego, a
primeira vez que ocorre e unha
alegra. Opina, ademais, que
os Mestre Mateo son unha
boa oportunidade para facer
Prodcense
dous cines do
pas, pero non se
exporta ningn
balance. Se se atende a esta
lxica, Os mortos van s prsas
sera un excelente filme, pois
conta con 20 nominacins.
Hai quen discute o argumento,
na crenza de que o sistema
s pretende dar unha imaxe
de autoconsumo que non
real. Quen pode considerar
un xito unha pelcula que
ten 20.000 espectadores
potenciais, que non van
recadar nin o que custou?,
pregntase Martin Pawley,
que cre un suicidio facer
unha fita para adolescentes de
consumo interno, referndose
a Pradolongo.
financiacin novidosa
Deste debate, xorden varias
cuestins. A primeira como
se financia un cinema que
dificilmente vai ser rendbel.
Todo apunta s axudas da
Administracin, sen as que
non se pode sobrevivir, e que
evidencian este desdobramento
de visins. O eido da producin
levouno nos ltimos tres anos
e medio a Axencia
Audiovisual
Galega (AAG),
que foi pioneira
en crear un tipo
de subvencins
adaptadas a un
modelo europeo que
tenta ser forte contra
o imperialismo
estadounidense,
evidente nas salas
comerciais.
Manolo Gonzlez,
dende a AAG, non
lamenta ningunha
das propostas que
levaron a cabo e di que
se precisan catro anos
mis para rematar esta
transicin. A sa idea
dunha subvencin ben
dada a que atende
a criterios culturais,
e non industriais, e
recorda que en Alemaa
xa levan anos aplicando
este sistema e que iso se
nota en filmes como El
hundimiento ou R.A.F.
Ejrcito Rojo.
O sistema que implantaron,
novidoso en Espaa, dballe
un grande apoio ao cinema
de creacin, creando unha
categora nas axudas para
as propostas experimentais,
e premiaban as obras que
achegaran valores culturais
ao pas e que tiveran unha
sensibilidade cara ao uso da
lingua galega. Isto permitiu
o florecemento de cineastas
como ngel Santos, Susana
Rey, Manuel Fernndez-Valds
ou Alberte Pagn, que se erixen
como protagonistas dunha
nova xeracin de creadores que
experimentan coa linguaxe e
que teen dado nos ltimos
dous anos obras de grande
relevancia. O nome en boca
de todo o mundo o de Oliver
Laxe, que coa sa Pars#1,
presente no festival das Palmas
e no de Lisboa, convrtese na
estrela independente do pasado
ano 2008.
Por estas razns, e pola
creacin de Flocos TV, un
portal en rede que funciona
de filmoteca virtual, todos
PRADOLOnGO FOI O
PRIMEIRO FILME En SE
RODAR nTEGRO En
GALEGO, ADEMAIS DE
SE DISTRIbuR VILA
POR VILA En GALICIA
A ESTRELA InDIE DO
AnO OLIVER LAxE,
QuE LEVOu A SA
DISCuTIDA PARS#1 AO
FESTIVAL DAS PALMAS
E AO DE LISbOA
I NS 3
XORNAL DE GALICIA 21 de marzo de 2009
EN PORTADA
De esquerda dereita e de
arriba a abaixo, Manuel e Elisa,
de Manuel Fernndez-Valds;
Pradolongo, de Ignacio Vilar;
Pars#1, de Oliver Laxe; e Os
mortos van s prsas, de ngel
de la Cruz
Porn, fra das diferenzas que
poidan existir, cre que a AAG
fixo unha moi boa xestin e que
soubo investir os seus cinco
millns de presuposto, que
chegaron s produtoras. Non
asegura o mesmo do Consorcio
Audiovisual de Galicia, que
centra a sa actividade mis na
promocin no exterior. Di deles
que non se viu mis que un 10
ou un 15% do orzamentado
e que o demais se gastou en
polticas de escaparate.
Reixa tamn crtico con este
sector das axudas, pois cre que
non se fixo o suficiente para
promocionar as boas pelculas
que houbo este ano fra de
Galicia.
unido vencers
Ademais, o director de O
lpis do carpinteiro opina
que o desdobramento de
competencias entre estas das
institucins e o Centro Galego
das Artes da Imaxe (CGAI)
foi pernicioso e reclama un
organismo independente
e con forza que se site
entre Cultura, Industria,
Economa e Educacin. De
feito, para Martin Pawley, o
sector audiovisual foi o que
mis evidenciou a bicefalia
do bipartito, un exemplo
idiomtico perfecto para
valorar a sa xestin.
Dende estas institucins,
recoecen en maior ou
menor medida que fai falla
un nico organismo, anda
que recordan que a xestin
non foi necesariamente
mala. Jos Manuel Sande,
do CGAI, explica que non
houbo friccins e que, anda
que lles custou definir as
competencias nun inicio e hai
aspectos que mellorar, cada
un traballou ben na
sa rea. Pola sa
banda, Gonzlez
apoia esta fusin,
pero arremete contra
os que critican sen
saber, pois asegura
que a divisin sempre
estivo a.
A pregunta do
milln at que
punto este paquete
de medidas est a
crear un cinema
galego, e son moitos os que
opinan que iso non existe.
As como se logrou crear
unha marca para a msica e
a literatura galegas, non creo
que iso acontecera co cinema,
di Pawley. Sande cre que se
intentou construr un cinema
de xnero que supostamente
reforzaba os riscos culturais
de Galicia, pero opina que a
tentativa fallou porque non
houbo bos realizadores. Para
el, como para Reixa, Un cuento
para Olivia un achegamento
honesto, pero non abonda.
As, as nicas propostas
que parecen ter maiores
posibilidades de
internacionalizacin son
precisamente as que non
saen da industria. Para
lograr que o cinema galego
se coeza fra, parece logo
que hai que apostar por estas
novas promesas e artellar
mecanismos que favorezan a
distribucin e a visibilizacin,
fra dos criterios comerciais,
di Sande, pois a cultura
a que est en xogo, non o
comercio.Os produtores
chegamos exhaustos fase
de posproducin. Precisamos
de apoio na distribucin para
facer que as pelculas se vexan,
porque se non, non ten sentido
facelas, di Casal.A solucin
aos diversos problemas do cine
galego pasa, parece, por crear
un organismo que agrupe
competencias e que favoreza a
distribucin. n
o cine de animacin,
un sector que triunfa
en todo o mundo
Lonxe dos presupostos das
grandes superproducins
norteamericanas, de empresas
como Pixar ou dreamworks,
Galicia conta con propostas mis
modestas, pero de grande calidade
artstica, que souberon cruzar as
fronteiras do pas para triunfar en
festivais internacionais.
este pulo dbese a das
compaas que fxeron da
calidade a sa marca. estas son
dygra e Bren entertainment.
esta ltima, dependente da
produtora e distribuidora filmax,
comezou a despuntar con El Cid.
La leyenda (2003), que tivo un
grande xito en todo o estado e
parte do estranxeiro. a pelcula
contaba a historia do famoso
cantar con animacin tradicional,
tcnica que volveron utilizar en
Gisaku (2005), relato de ninjas,
con resultados mis irregulares.
no eido da animacin en 3d, as
das partes do rato Prez, que
combinan estes modelos dixitais
con imaxe real, son o seu maior
xito. coa primeira, obtiveron
un Goya polo mellor flme de
animacin.
completan o seu catlogo Donkey
Xote (2007), mal recibida pola
crtica, e Nocturna (2007), unha
xoia do debuxante de cmics
corus miguelanxo Prado, que
tamn obtivera o Goya mellor
pelcula de animacin.
quen tamn pasou do cmic
animacin foi david rubn, que
se fxo cargo de O esprito do
bosque xunto a Juan c. Pena, da
man de dygra. esta a segunda
parte da multipremiada O bosque
animado, adaptada da obra de
Wenceslao fernndez flrez.
a fta gaou en 2002 varios
premios nos Goya, no
fantasporto, no chicago
international childrens festival
e no carrousel international
du film, abrindo as portas para
outras producins do estilo.
tamn teen producido O soo
dunha noite de San Xon, e agora
estn a realizar Noite de paz, de
novo coa fxache de david rubn,
que se estrear en breve.
DEMNDASE uNhA
INStItuCIN NICA E
fORtE quE fAvOREzA
A DIfuSIN ExtERIOR
DAS DIvERSAS fItAS
fEItAS EN GAlICIA
4 ns I
XORNAL DE GALICIA 21 de marzo de 2009
en portada
Son un soldado da morte, capturo
cousas que non volvern ser
O autor galego presentou no Cineclube de Compostela Pars#1, que o leva at a terra natal da nai, os Ancares. por AuRELIO CAstRO FoToS OLALLA LOjO
Degoira ficcin, despois de
tres curtas entre a antropoloxa
e a rozadura de imaxes e sons.
liver Laxe naceu en Pars en
1982, fllo de emigrantes galegos,
e as sas pezas semellan en
derradeira instancia tentativas
de habitar o mundo. O gris
spero de Londres, onde viviu un
ano, prenda existencialmente
en Grrr! n7: y las chimeneas
decidieron escapar (2006). En
Suena la trompeta, ahora veo
otra cara (2007) enfa rostros
e trnsitos nun descampado
marroqu. E Paris #1 (2007),
que veu presentar ao Cineclube
de Compostela, trazouna a
partir dunha viaxe estival por
Galicia, tomando os Ancares
terra da sa nai ou Muxa
coma escenarios do real. Agora
pretende unha longametraxe
con historia e personaxes, As
mimosas, na que actuar el
propio xunta aos nenos da ra cos
que fedella en Tnxer, nun taller
de cine vinculado cinemateca.
Emprega o cinema, coma Serge
Daney, para saber a que distancia
de min comeza o outro?
A creacin de imaxes a
invencin dun eu fcticio,
dunha cara posible do teu ser.
En calquera caso, xa aceptei
a distancia entre min, ou a
mia esencia, e a realidade. A
arte unha ferramenta para
acurtala e achegarme. Porque
desgrazadamente estou moi
distanciado. Acepto esa distancia
e teo a capacidade de percorrela
nun e noutro sentido, para eu ser
realidade, para empatizar con
ela, para poerme na posicin
do outro, para pescudar o que el
sinte. un xogo, esa distancia.
un ballet.
En Paris #1 imponse unha ollada
antropolxica, a de apaar nas
cousas e nos seres a sa linguaxe e
o seu tempo interior. Trtase por
iso dunha ollada inocente?
Non tanto. Afastada. a ollada
que che queda, por eliminacin,
tampouco hai moitas
posibilidades. Eu en Galicia
considrome un estranxeiro.
Ocrreme en todos os sitios e
creo ademais que unha posicin
intelixente. Ao mellor iso ser
galego, sentirse estranxeiro en
todos os sitios onde ests. Pero
hai tamn, no fondo desa ollada,
un dominio simblico. Ao fnal
aristcrata. Aprovitome. E est
moi relacionada coa fotografa.
Tome, como di Barthes nA
cmara clara, por un soldado da
morte, por algun que captura
cousas que non volvern ser.
Na sa primeira curta, Grrr! n7: y
las chimeneas decidieron escapar
(2006), parece depositar certa
angustia existencial na paisaxe,
ao tempo que se ausentan dela os
rostros humanos...
Non concordo. un flme moi
humano, anda que non haxa
ningn ser diante da cmara. Hai
moita vida, ou desexo de vida. Ou
morte, e polo tanto vida.
Pode ser, pero non hai rostro, nin
o que el pode nunha pantalla. Nos
seus seguintes traballos...
Queda mis subliado o rostro,
si.
E mesmo constituira a imaxe
en fogar, nun espazo onde
sentrmonos fn cmodos,
despois de Y las chimeneas...
que nesa altura estaba
moi perdido. Estaba
desorientadsimo. As das
ltimas si que as fago dende
un equilibrio. Filmar aqu, en
Galicia, foi verdadeiramente
unha pasada. Y las chimeneas...
flmeina en Inglaterra, onde son
todos coma mortos viventes.
Mentres que en Marrocos non
doado tirar imaxes dunha persoa,
polas connotacins relixiosas que
iso ten. Al non se pode emular
a Deus, non se pode crear. En
Galicia estiven de festa coa xente,
dende a mia distancia.
En Paris #1 ntaselle coma na casa.
Cando aparezo con Carmen?
Quero moitsimo a esta muller.
moi especial o que teo con ela. E
non sei se se transmite.
Carmen a nica persoa do flme,
e de momento de toda sa obra,
que agasalla coa fala.
certo. Ao principio dgolle
se se pode quitar as gafas, e ela
di dme pena o sol, que no
seu mundo quere dicir que lle
molesta.
Ela exerce un dereito de expresin?
Non o de considerarse a si
propia, porque son eu quen o
fai, dominando. Mais si creo
que a capturo na sa profunda
sinxeleza. Anda que, claro,
cando flmo un retrato tamn lle
dou un dereito persoa retratada,
malia que non fale. Collo a sa
dignidade, ou intento flmala a
partir desa dignidade.
Paris #1 declrase coma un ensaio
liver laxe, CineasTa
cinematogrfco en tres actos.
un ensaio debido a que?
A que hai unhas hipteses
formais, e o flme o seu
resultado. Hai un concepto
moi importante para min, que
o de elegancia, nun senso de
coecemento. Elegancia para
coecer a historia da arte, a
do cinema e a sa evolucin e
necesidades, e o noso proceso
histrico. Ter en conta estas
tres cousas a nica maneira de
articular un contido elegante. Se
algunha falla, xa non o vai ser.
Cando digo elegante, refrome
a que non sexa desfasado, senn
importante, necesario...
Contemporneo?
Contemporneo. De a o sentido
de ensaio. Cidome facendo
antropoloxa, pero son do meu
tempo; estou enfermsimo de
contidos e smbolos por dentro.
Paris #1 un caso de antropoloxa
e unha frmula, a mia, de
relacionar as tres cousas das que
falaba. De atopar unha sada. Ao
fnal, os que creamos contidos
facmolo por medo, ou por
vaidade.
Pedro Costa contaba que unha
das razns para meterse a rodar
No quarto da Vanda (2000), el s
cunha cmara dixital, era fuxir da
fgura do director coma patrn
dunha rodaxe.
Pois eu estou a facer o contrario,
incorporando cousas. E espero
que suceda dunha maneira sutil.
No flme que teo entre mans
ser a primeira vez que non
mire eu polo visor, que traballe
con actores... Costa dixo algo
moi interesante, que cando se
pasaba polas rodaxes de colegas
parecalle que estaban a facer o
idiota. certo. Se vas ver unha
rodaxe, e como , e o tempo
que botan para gravar unha
imaxe... as moi doado caer
CANDO FILMO UN
RETRATO, DOULLE UN
DEREITO PERSOA
RETRATADA, ANDA
QUE NON FALE
CONSIDROME UN
ESTRANXEIRO EN
TODAS PARTES. CREO
QUE UNHA POSICIN
INTELIXENTE
en abstraccins. Que onde
estn as mias das primeiras
curtas. Eu desta volta quero facer
o idiota. Pero exhibindo que o
estou a facer. Iso sempre. Tentarei
facer unha pelcula de fccin,
apetceme.
Os rapaces cos que traballa en
Tnxer, queren tamn facer o
idiota?
Si, pero eles fano de mis (risos).
Xa non facer o idiota, senn
flmar coma tolos o que nos
gusta. Cando digo facer o
idiota, refrome a fccionar, a
xogar conmigo, exhibindo que
un xogo. A compoente ldica
parceme importantsima e
quero incorporala cada vez mis.
Que recibe deles, e que lle achegan
eles a vostede?
Empezo polo que recibo eu:
celebracin da vida, optimismo
existencial. Son nenos de
contextos moi desestruturados.
E estn a, saltando, berrando,
cun respecto grandsimo, cuns
valores bestiais. Tamn porque
os pillo nun bo momento, anda
son cativos. Danme desinterese,
xogo. O que lles dou eu, no fondo,
amor en moitos sentidos. Amor
polo meu traballo, o primeiro
de todo. Facer un flme o mis
importante que lles podo amosar.
Coma os profesores que che
aprenderon a ti un contido, e que
amaban o que facan e que te
marcaron. Se consigo darlles esa
forza, ese impulso creativo, xa
teo moito ganado.
Pensa que son excludos?
Excludos de que? Da sociedade?
Por exemplo.
Si, pero coma todos. Coma
min. Non estou interesado na
estilizacin do drama, nin do seu
nin do meu, senn en procesos
estticos. n
I NS 5
XORNAL DE GALICIA 21 de marzo de 2009
en portada
O festival Play-Doc
achega a sa edicin
mis experimental
Por quinto ano consecutivo, os mellores documentais do
mundo volven a Tui. A cita remata ma con novidades
que implican ao pblico. por VCTOR PAZ MORANDEIRA
O festival Play-Doc de
Tui comezou o mrcores coa
intervencin de Rokhsareh
Ghaemmaghami, directora
iraniana que realiza o
retrato dun pintor da ra en
Cianose. As pinturas do seu
protagonista pdense ver
nunha mostra que servir
para fnanciar a prxima
edicin. Pola sa banda,
Comezando a rodar, de Jay
Rosemblatt, unha fta feita a
catro mans entre o director e
a sa flla menor. Oliver Laxe,
que tamn estivo presente,
non podera ter composto
Pars#1 sen a sa estimada
Carmen. Evidnciase no
programa unha vontade por
refexionar sobre as relacins
entre o autor e o retratado.
Para afondar nestas ideas
e implicar mis ao pblico,
Marta Andreu e Anxo
Snchez, os responsables
de Play-Doc, introduciron
este ano unha novidade moi
experimental que, segundo
Snchez, est a funcionar
moi ben.
retratOs De tui
A idea consiste en que un
conxunto de espectadores, na
sa maiora de Tui, traballen
con Audrius Stonys, invitado
ao festival, para realizar un
flme documental sobre
distintos temas que lles
suxiran a vila e no contexto do
festival aos participantes.
Estes aprofllan a distintos
realizadores nas sas casas
e, xuntos, constren estes
fragmentos do real, que
montarn nun flme ma.
Estmolo a facer de maneira
vertixinosa. En certo modo,
frustrante, pero forma
parte do exercicio e obriga
a prescindir de cousas,
di Snchez, que con este
procedemento espera obter
un resultado fresco e libre de
aditivos, directo.
Stonys est moi sorprendido
coa calidade e a forza das
imaxes. Teen pegada, que
o que el quere, e o proceso
de creacin fulgurante est
a motivalo moito, explica
o responsable do festival,
descubridor doutros xenios
aqu inditos como Bogdan
Dziworski, do que se pasan hoxe
un conxunto de flmes nunha
retrospectiva que conta coa
presenza do autor.
Recomendo a todo aquel
que poida vir, que se achegue,
porque estas son curtas que
non se poden ver noutros sitios.
moi difcil acceder a elas, di
Snchez, quen tamn salienta a
proxeccin do flme Os amores
do Sr. An, de Lao An, que chega
en absoluta primicia.
Hoxe, a xornada remata co
concerto de Mad Professor,
un xenio e iniciador do dub,
do que xa se poder ver tamn
un documental, pois en Play-
Doc o esprito que todo estea
integrado nun mesmo discurso.
Para quenes non tean a
oportunidade de pasar hoxe
por Tui, anda lles queda
ma, cando se coecern
os galardns e se proxectar
o resultado do obradoiro de
creacin realizado con Stonys.
A entrega de premios vir
acompaada da proxeccin de
A lira, con arranxos e voz de
Uxa, que cantar logo do pase.
Ademais de traer a Galicia
invitados de calado, o festival
tamn se anota o tanto de
pasar o mis destacbel do
ano feito no pas. As, xunto
a Laxe, estiveron presentes
no certame Xoel Mndez con
Cantos rodados, o Eloxio da
distancia de Felipe Vega e Julio
Llamazares, e Manuel e Elisa, de
Manuel-Fernndez Valds.
Desta maneira, chega sa fn
un festival que se supera, cunha
conexin brutal entre pblico e
flmes, segundo Snchez.
A RETROSPECTIVA dE
BOGdAN dZIWORSKI
CONTA COA PRESENZA
dO SEU AUTOR E TRAE
CURTAS INdITAS
Oliver Laxe, en Compostela
6 NS I
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
LIBROS
Ser hngaro non abondo
Carlos Losilla cuestiona con En trnsito. Berln-Pars-Hollywood o relato cannico das migracins centroeuropeas industria do cinema e senta as bases
para reescribir a historia. Nin houbo unha soa vaga nin os intercambios foron unicamente nun sentido. POR XDG
cannicas
do cine atriben ao peso do
nazismo a emigracin de
directores, tcnicos, actores e
actrices da crecente industria
do cinema alemn dos anos
trinta a Hollywood. Se, como
dica o letreiro que o cineasta
Alexander Korda tia sobre a
mesa do seu despacho, non era
abondo con ser hngaro para
conseguir un traballo nunha
industria por veces dominada
por inmigrantes, boa parte deles
xudeos, como os fundadores,
tampouco a compoente
ideolxica suciente para
explicar as diferentes vagas
de centroeuropeos que
alimentaron e transformaron
irreversibelmente o cinema
americano ou mesmo o ser
americano no cinema. En En
trnsito. Berln-Pars-Hollywood.
Ms all de la historia del
cine (T&B Editores, 2009), o
crtico Carlos Losilla convoca
a unha serie de expertos para
furar neste relato ocial dos
feitos, demostrando que a
carn das ideolxicas hai
outras motivacins tanto ou
mis importantes, e que lonxe
de un movemento de ida a
travs do Atlntico houbo
varias vagas de inmigrantes e
que os intercambios, que non
sempre foron desinteresados,
producronse nun sentido e no
outro.
Irne Bessire, Quim Casas,
omas Elsaesser, Robert
Keser, Adrian Martin, Joe
McElhaney e urea Ortiz
Villeta, con cadanseu artigo,
tratan de cuestionar o relato
ocial, que vn a trazar algo
as como un camio cara a
Eldorado del cine, cando non
tal. Trtase, en realidade, polo
dicir como o propio Losilla
na introducin, de empezar a
rescribir a historia do nime,
do desexo do cine, dicir,
dun arte que, empregando
tanto a narracin como a
representacin, pensa o sculo
XX a partir dun axioma moi
sinxelo: a perda do sentido da
realidade que pon en evidencia
o advenimento do moderno o
punto de partida intuitivo ou
terico de todos eses autores
s pode verse compensada pola
sa reconstrucin a travs da
imaxe, polo seu fantasma. E
a perda reiterada desa ilusin
no marco do propio cine s
pode xerar un estado de nimo
melanclico que inventa os seus
propios espectros clasicismo,
modernidade para non caer
no abandono do proxecto
entendido como suxeito
redentor.
O resultado un libro irregular
no que o centro do imperio
cinematogrco se revela
como un espazo lquido, sen
identidade denida, ou polo
dicir doutro xeito, onde o
xogo da hperidentidade ou
do autonoxo se impuxo como
salvoconduto.
EN TRNSITO. BERLN-PARS-HOLLYWOOD
CARLOS LOSILLA (ED)
T&B EDITORES, 2009
I NS 7
XORNAL DE GALICIA 21 de marzo de 2009
libros
De esquerda a dereita e de arriba a abaixo, un fotograma de Metrpolis, de
Fritz Lang; un retrato do propio Fritz Lang; Ernst Lubitsch en Ser ou non ser e
unha imaxe de Der Letzte Mann, de F. W. Murnau
O trnsitO
prOgatOniza un
ciclO nO cgai
O cgai comezou a pasada
semana o ciclo En trnsito.
Berln-pars-Hollywood
coa proxeccin do clsico
do cinema mudo Berln,
sinfona de una ciudad de
Walter rutmann. Dende
hoxe, a pantalla da ra
Durn loriga da corua
acoller varios filmes
de sumo interese dunha
temtica chea de talento
baixo o comps migratorio e
a sombra do nazismo.
Hoxe poderase ver gente en
Domingo, unha inesquecible
conxuncin de talentos
que logo marcarn parte
da historia de Hollywood,
includa a colaboracin no
guin de Billy Wilder, a
pelcula describe a historia
de Edwin, un taxista que vive
con annie. as combinacins
amorosas que xorden deste
encontro preludian un bo
da, pero non se sabe moi ben
se os amigos prefiren estar
xuntos. O luns sempre
s 20.30 entre semana
proxectan Kameradschaft,
onde logo da i guerra
Mundial, existen novas
fronteiras. a explosin
dunha mina orixina
unha situacin de alerta.
alemns e franceses parecen
obrigados a cooperar. a
pelcula basease nun vigor
narrativo de pabst ao servizo
dun relato de solidariedade
posblica. O martes, toca
remordimiento, onde tras
a firma do armisticio, un
pai de familia acolle na sa
casa a un ex-combatente,
ignorando que o asasino
do seu fillo. a solvencia
narrativa e as depuradas
solucins de posta en escena
do gran lubitsch (una
mujer para dos, ser o no ser)
aparecen neste excelente
drama antibelicista.
O sbado proxectan liliom,
unha rareza na filmografa
de lang, precedido por un
lado dunha versin dirixida
por Frank Borzage (1930),
e, por outro, previo sa
chegada aos Estados unidos,
coa direccin de Furia
(1936). producin francesa
onde das mulleres aman
ao mesmo home e liliom (o
gran charles Boyer) atravesa
enredos amorosos varios en
Budapest, quizais antes de
atopar o verdadeiro amor.
Entre o elenco secundario
sobresae antonin artaud
e tamn est a msica de
Franz Waxman.
O maratn de Haruki Murakami
EscuIsIu ovvIns parcese a
correr maratns. Contundente
inicio para unha boa novela.
Contundente paralelismo. Ata
os trinta anos non empezou
a escribir, e pouco despois a
correr. E ata o de agora, outros
trinta anos despois, non parou
de facer nin unha cousa nin a
outra. Interrompendo a tarefa
nun momento sucientemente
lxido como para retomala coas
ganas intactas ao da seguinte.
Corro os treitos en silencio e
sen prsas. Se sinto que quero
correr mis rpido, aumento
algo a velocidade, acurto o
tempo e trato de trasladar para o
da seguinte, tal e como a sinto,
esa sensacin tan agradbel no
meu corpo. O truco o mesmo
que cando escribo unha novela
longa. Cando sinto que podo
escribir mis cando decido
deixar a pluma. Haruki
Murakami, un dos autores de
mis xito no panorama recente
da literatura global.
Murakami estivo hai uns das en
Santiago para recoller o premio
Arcebispo Juan de San Clemente
pola sa obra Kafka en la orilla,
e acudu presentacin do
seu novo libro, Do que estou
a falar cando falo de correr
(Galaxia, 2009), unha especie
de memorias arredor do feito de
correr obra que pertencen
as citas iniciais deste artigo e
cuxa edicin galega adintase
as prxima edicin castel.
O ttulo parafrasea outro do
escritor americano Raymond
Carver, De qu hablamos
cuando hablamos del amor,
nunha homenaxe explcita ao
que foi o principal difusor do
chamado realismo sucio, que
Murakami traduciu ao xapons.
Pero mis al desas resonancias
deportivas que tamn recordan
A soidade do corredor de fondo,
a pelcula de Tony Richardson
sobre un librio de Alan Sillitoe
na que un xove recluso redime
a sa condena facndose un
trotador incansable, Murakami
conecta cunha sensibilidade
moi actual. Cos seus libros
conquistou un gran pblico,
ao tempo que mantn un estilo
singularsimo e unhas tramas
que s poderan ter sado da
sa pluma. Hai un universo
Murakami, con acenos globais e
posmodernos. Entre a literatura
culta e a popular, entre a
Galaxia publica en galego Do que estou a falar cando falo de correr, do xapons Haruki Murakami, e adintase as ao lanzamento en casteln do ltimo
libro do autor que, como Auster ou Kundera, transita no intersticio posmoderno entre o best-seller e a literatura de culto. POR JUAN CARLOS FERNNDEZ NAVEIRO
reexin losca e a escrita
de sensacins, entre Oriente
e Occidente, entre os soos
e a realidade, entre a msica
e as palabras, entre escribir e
correr, sempre interseccins
de camios que ofrecen unha
planetaria que estamos a vivir,
e propoen un ideal de pureza
artstica que non s que
pertenza a outra poca senn que
simplemente non resiste unha
anlise sobre o terreo de que
signica ser artista. Pois pureza
artstica algo que arroia por
libros como La caza del carnero
salvaje, Tokio blues ou Kafka en
la orilla. Neles vese a conquista
dun estilo propio cun regusto de
exquisitez pero nos antpodas
de toda pedantera; un estilo que
ten conectado cun pblico lector
bastante amplo e que se amosa
moi el, cousa pola que non
debera facer falta ser perdoado
como entre ns ten recordado
Jaureguzar a propsito dunha
polmica literaria semellante.
O da que puidemos escoitar
ou mis ben ver: un tipo
parco en palabras a Murakami,
houbo antes outra conferencia
losca moi interesante pero
de pblico escaso, e ao chegar
presentacin do xapons a
cantidade de pblico e o seu
entusiasmo facan pensar nun
contraste excesivo entre eses
dous universos culturais. A
literatura est hoxe, sen dbida,
mis preto do pblico e dos
gustos dunha sociedade de
masas que a minoritaria losofa;
mis a losofa tamn ten un
canal de acceso ao pblico se
se aproxima a certo tipo de
literatura e se mestura con ela.
parte do feito de que existe
losofa at no afeitado, como
nos recorda Murakami que dica
Somerset Maugham.
Fotograma dA soidade do corredor de fondo (1962), o lme de Tony Richardson
ENTRE A LITERATURA
DE IDEAS E A DE
CONSUMO, OS LIBROS
DE MURAKAMI
DEMOSTRAN QUE
EXISTE FILOSOFA
AT NO AFEITADO
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
LIBROS 8 NS I
DO QUE ESTOU A FALAR CANDO
FALO DE CORRER
HARUKI MURAKAMI
Traducin de Mona Imai e
Gabriel lvarez Martnez
Galaxia, 2009
16 euros
perspectiva nova das cousas.
Dentro de pouco durmiraste.
E, ao despertar, ters pasado a
formar parte dun mundo novo.
As remata Kafka en la orilla,
novela edpica e shakespeareana,
nunha porta de entrada como
a que busca o vello Nakata
un dos seus personaxes mis
memorables, un vello tolo que
fala cos gatos e gosta de durmir
sen lmite, portas que son
tamn de sada pois interrompen
a continuidade do real.
A PUREZA ARTSTICA
Moitos dos adictos a Murakami
o foron tamn de Paul Auster,
ou antes de Milan Kundera.
Hai quen descualica a estes
autores por ter trocado a calidade
(literaria) pola cantidade
(de vendas) e por practicar
unha literatura light e de gran
consumo, pero esas crticas
olvidan que a literatura non
ten por que lle dar a espalda
aos cambios culturais de escala
Libros que nos
fan mellores (e II)
C os valores da
escola e como facer para que a
sociedade os recoeza? Cal debe
ser a funcin da escola, na hora
de Europa e para os decenios
vindeiros? Que base comn de
coecementos, de competencias
e de regras de comportamento,
debe prioritariamente dominar
o alumnado ao remate de
cada etapa da escolaridade
obrigatoria? Como debe
adaptarse a escola diversidade
do alumnado? Cales deben ser
as funcins e as modalidades
da avaliacin do alumnado,
das notas e dos exames? Como
ocuparse do alumnado con
grandes dicultades? Que
relacins establecer entre os
membros da comunidade
educativa, en particular entre
pais e nais e profesorado e entre
profesorado e alumnado? Como
mellorar a calidade de vida do
alumnado na escola? Como
denir e repartir os roles e as
responsabilidades respectivas
do Estado e das colectividades
territoriais en materia de
educacin?
Estas son algunhas das
vinte e das preguntas que
Franois Bgaudeau formula
nun momento determinado
do seu libro Entre les murs,
que se presenta na edicin
galega de Xerais co ttulo A
clase, que como se coece
internacionalmente a adaptacin
cinematogrca que del xo
Lauren Cantet e que levou o
pasado ano a Palma de Ouro no
Festival de Cannes, a primeira
para o cinema francs desde
que en 1987 triunfara Maurice
Pialat con Baixo o Sol de Satn.
Son vinte e das preguntas
esenciais que deberan ocupar
unha posicin central no debate
pblico, que expresan dbidas
sobre o funcionamento cotin
das institucins educativas, mais
tamn, e iso o verdadeiramente
decisivo, sobre o xeito en que
a escola se insire na sociedade,
sobre o papel que debe cumprir
aqu e agora, nun mundo que
celebra de boca para fra a
diversidade coa mesma enerxa
coa que a combate na prctica.
As preguntas de Bgaudeau
nacen da experiencia, do seu paso
como docente por un instituto
multitnico de Pars. Rachando
coa representacin estereotipada
que adoitan dar os medios de
comunicacin, unha imaxe
que moitas veces agacha un tan
avergoante coma perigoso
medo ao outro, Franois
Bgaudeau non vn contarnos
unha historia de adolescentes
rabiosos, de bestas salvaxes que
necesitan ser domesticadas.
Non quere sinalar co dedo
culpbeis absolutos porque ben
consciente de que a realidade
sempre complexa e non admite
clasicacins taxonmicas
moralistas. O escritor presenta
de maneira fragmentaria e
discontinua escenas da vida
diaria dun instituto, desde o
traballo na aula at as conversas
nos claustros, cun estilo moi xil
e dinmico, sen un fo narrativo
convencional, case coma nun
documental rodado coa cmara
ao ombro.
Bgaudeau retrtase coma
un profesor que gusta de
enfrontarse dialecticamente
aos seus alumnos, que os trata
de igual a igual, que non se
preocupa por ser politicamente
correcto e que por esa razn
pode botar man da irona e a
retranca para amosarlles as sas
contradicins e os seus prexuzos
sen caer no didactismo. A clase
unha obra dialogada case de
principio a n, que amosa con
sinceridade e sen complexos
tanto as demostracins de
elocuencia como a incapacidade
dos rapaces para expresar o
Franois Bgaudeau demostra con A clase, publicado por Xerais na versin galega, que os insti-
tutos de Secundaria son espazos tan reais, tan bos ou tan malos como calquera outro, incapaces
despois de todo de corrixir as inxustizas. TEXTO DE MARTIN PAWLEY
Bgaudeau tamn asina o guin e protagoniza a adaptacin cinematogrca dA clase
AIRE NEGRO
AGUSTN FERNNDEZ PAZ
Xerais
Vigo, 2009
AS NOVIDADES DA SEMANA
CREMALLEIRAS
ALEJANDRO TOVAR
Tris tram
Santiago, 2009
CACHIOS DO MEU CERNE
FUCO PAZ SOUTO
Toxosoutos
Noia, 2008
NIKLAS LUHMANN
MANUEL TORRES CUBEIRO
Baa Edicins
Vigo, 2009
O ELIXIR DO AMOR
GAETANO DONIZETTI
Kalandraka
Pontevedra, 2009
que quizais quereran dicir, e
por iso podemos ver a novela
tamn como unha celebracin
da comunicacin e da lingua,
da necesidade de posurmos
as palabras necesarias que nos
permiten relacionarnos co resto
sen estar en inferioridade de
condicins.
A escrita de Bgaudeau sincera
e profunda, nin pesimista nin
buclica, e fai do instituto un
microcosmos pluricultural
A perda de memoria de Laura Novo e a sa
chegada consulta do doutor Moldes a base
deste thriller, tan intenso como desacougante.
Unha narracin ldica e fantasiosa en que as
vangardas van da man da pica medieval a tra-
vs dun corpo ateigado de cremalleiras.
A travs de doce relatos, moitos deles autobio-
grcos o autor corus transporta ao lector
ata a sa infancia
O autor achega o pensamento de Luhman co
obxectivo de axudar a comprender a realidade
e a complexidade da Galicia actua
O segadores dunha vila do rural de Euskadi
deixan de traballar nunha tarde de sol. Entre
eles est Gianetta, unha moza ben espelida.
I NS 9
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
LIBROS
que reproduce a maneira de
preciso altofalante os conitos
identitarios, os desequilibrios
de poder, a desigualdade de
oportunidades e as dicultades
para integrar o diferente.
Un lugar onde poden xurdir
situacins xeniais pero que non
capaz de corrixir as inxustizas
e en ocasins mesmo contribe a
amplicalas. Un espazo real, en
suma, tan bo ou tan malo como a
sociedade da que forma parte.
A CLASE
FRANOIS BGAUDEAU
Traducin de Isabel Soto e Xavier Senn
Xerais, 2008
16 euros
10 NS I
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
LIBROS
A soidade
dos ourizos
H que tentan
reconciliarnos co noso da
ao da, lembrndonos que
cada xornada que vivimos a
continuacin mxica por non
dicir milagreira da vida. A
elegancia do ourizo de Muriel
Barbery unha desas obras,
porque consegue expresar
polo mido e amodio esa
parte secreta do ser humano
que parece gardarse s para
un ata que algun, de speto,
a descobre. Rene Michel, a
porteira dun edicio parisino
da alta burguesa, e Paloma
Josse, unha rapaza de doce
anos vecia do mesmo, son
as das voces narrativas que,
a partir dos seus diarios e
grazas sa ollada aguda e
nunca indiferente, van tecendo
a araeira da que se nutre a
ccin, escaravellando na
existencia dos outros habitantes
e analizando polo mido a
delas mesmas. A travs das
das protagonistas, a autora
tenta amosar que, anda que
a das persoas as separe unha
grande diferenza de idade
e de situacin social, a sa
visin da realidade pode ser
exactamente a mesma. Porque
se Paloma se esconde na sa
aparencia de nena silandeira,
mais disecciona criticamente
o comportamento un chisco
idiota de case todos os adultos
mesturndoo con haikus e cos
seus pensamentos profundos,
Rene escdase no estereotipo
de porteira para ocultar que
o seu gato se chama Len por
Tolstoi, que pode recitar
practicamente de memoria
Ana Karenina e que unha
apaixonada do cine de Ozu. As
das supoen a mesma cara da
moeda: a posibilidade de sar da
corrente do grupo e mirar con
outros ollos. Se ben a novela
semella expresar nun primeiro
momento que cada persoa
acaba por representar o papel
que idearon para ela, faino para
avogar pola continua ruptura
de imaxes preconcibidas,
convidndonos a deixar a un
lado os modelos sociais e furgar
nos seres humanos tamn en
A todos nos custa rachar as barreiras da sociedade, e ese un
segredo compartido, algo do que nunca se fala, o centro do
best-seller de Muriel Barbery. POR MONTSE PENA PRESAS
ns mesmos: todos queremos
fuxir dos padrns, anda que
nos agochemos neles. Quizais
sexa este o pouso mis valioso
que nos deixa A elegancia
do ourizo, eses animais que
tamn enganan vista porque
se por fra estn cubertos de
pugas, por dentro contan cun
sinxelo renamento que os fai
ser falsamente indolentes,
tremendamente solitarios e
tremendamente arrogantes
(pxina 181).
O LECTOR IMPLCITO
Porn, hai un outro estereotipo
que non posbel tirar da obra:
o lector implcito a quen vai
dirixida a mesma. Ao sementar
o texto das mis diversas
referencias literarias, artsticas
e culturais en xeral e recrearse
nelas dende os pintores
amencos do XVII at a losofa
de Guillerme de Ockam,
sen esquecer un repaso pola
terminoloxa gramatical nunha
longa listaxe que non se podera
traer aqu, a autora elixe como
destinatario un lectorado cunha
formacin relativamente ampla
e un tanto cultureta, co que
logra establecer un bo nmero
de complicidades e para o que
acertou a crear unha interesante
polo de inusual frmula de
best-seller. Non obstante, se o
que procura a lectora accin
argumental e unha historia
entendida no sentido mis
tradicional, e non gusta de
sarcstico e acedo, tan especial
como cmplice, que se ben
se focaliza nos estereotipos,
espndese tamn crtica da
educacin superior baleira
de contido ou arte pola
arte. E o mis importante,
fainos ler e reexionar sobre
un segredo compartido mais
escasamente nomeado entre
ns: maiora tamn lle custa
rachar coa barreira da soidade.
A frmula semella ter xito:
Muriel Barbery leva xa mis de
trinta edicins e un milln de
exemplares vendidos.
A escritora Muriel Barbery (Bayeux, Francia, 1969)
A NOVELA DE BARBERY
DESTACA POLO
COIDADO DA LINGUA,
QUE RECUPERA
O PRACER POLA
ORACIN FERMOSA,
CASE PARA RECITAR
tecnicismos lingsticos ou
freudianos, seralle complicado
entrar na ccin, xa que
Barbery delimitou con precisin
quizais demasiada as chaves
que dan acceso a ela.
Malia a todo, esta sorte de 13,
Rue del Percebe novelado e
parisiense deixa un bo sabor de
boca ao rematar. Polo coidado
na sa lingua, que recupera o
pracer pola oracin fermosa,
case con cadencia e para
recitar, pola profundidade e
poeticidade dalgunhas das
sas imaxes e polo seu humor
A ELEGANCIA DO OURIZO
MURIEL BARBERY
Traducin de M Dolores Torres Pars
Galaxia, 2008
21 euros
I NS 11
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
LIBROS
Artefactos de desconstrucin
A F de Catalunya
leva desde o ano 2005
publicando unha coleccin
en edicin trilinge (cataln,
casteln, ingls) dedicada ao
repertorio histrico de cineastas
catalns, a maiora, a pesar
do seu interese, desprovistos
de calquera aproximacin
bibliogrca anterior. Entre os
estudos monogrcos, destaca
a presenza dalgns dos grandes
nomes (Jord) ou de iconoclastas
e profesionais verstiles pouco
coecidos do extraterritorial
Nunes a Forn, Feliu, Prez-Dolz,
Prez Giner ou o experto en
animacin Francisco Macin,
ao tempo que o anuncio doutros
importantes Jorge Grau, sen ir
mis lonxe d lustre e impulsa
a existencia desta experiencia
editorial institucional.
Dada a relevancia e carcter
inslito da obra de Pere
Portabella (Figueres, 1927),
cineasta, produtor obras
de Saura, Buuel, Esteva ou
Guerin o respaldan, activista
na loita contra a ditadura,
docente e antigo senador polo
PSUC, agardbase con certa
espectacin desde crculos
especializados a anlise que
un investigador da solidez e
rigor de Flix Fans (Barcelona,
1948) poda realizar. O feito
aparece subliado pola escasez
de achegamentos previos
sa obra, anda que cmpre
consignar polo seu interese
Historias sin argumento. El cine
de Pere Portabella, coordinado
por Marcelo Expsito para
o Macba no 2001 e coas
estimulantes colaboracins a
cargo de especialistas no autor
dO silencio antes de Bach
(2007) e o documental poltico
Informe general (1976) como
Julio Prez Perucha, Joan Brossa,
Santos Zunzunegui, Company
ou Jonathan Rosenbaum.
A coincidencia coa (auto)edicin
en Errata Naturae de Pere
Portabella. Hacia una poltica
Imaxe dO silencio antes de Bach, de Pere Portabella
del relato cinematogrco de
Rubn Hernndez, permite
advertir desde diferentes
perspectivas o cambio de
paradigma artstico que
representou no seu momento un
artista como Portabella, capaz
de rachar coas convencins
que anoaban cine e literatura
para explorar estruturas mis
apegadas s artes plsticas
e msica. O estudo de
Hernndez, trazado desde
parmetros mis difusos, trata
de conciliar cine e pensamento
coa aplicacin concreta obra
de Portabella, un traballo
desigual, que, demasiadas
veces, parece empregar ao
autor de Umbracle (1972)
ttulo memorable obviado nas
sas lias como escusa para
Novas achegas prctica flmica de Pere Portabella, cineasta,
produtor de Buuel, Saura ou Guern, entre outros, docente
e antigo senador polo PSUC. POR JOS MANUEL SANDE
artellar un ensaio losco
que desaproveita o substrato
cinematogrco en todas as
sas acepcins rexeitamento
de todo posibilismo, modos
clandestinos en todo o proceso
de construcin, procura de
novos espazos de difusin,
eclecticismo e proveito dun
dilogo con outras artes, obra
crtica que encara as propias
institucins artsticas) que
pose a obra de Portabella.
Fans, porn, enlaza con
destreza, na xusta medida,
peripecia e anecdotario
biogrco, disidencia poltica,
radicalidade e postulados
estticos, deixando clara a
condicin do cine de Portabella,
establecido a travs de operacins
de sentido conceptuais, obras
de bsqueda e coecemento
onde a fusin de ensaio, poesa,
dimensin documental, vangarda
e ruptura coas progresins do
relato lineal o converten nun
autor con autoconciencia da
linguaxe. A anlise precisa de
cada peza da sa traxectoria,
subliando con pertinencia
os aspectos distintivos e a
dimensin histrica, cultural e
sociopoltica indisociable no que
se encadran, fan botar en falta un
maior espazo, nico pero desta
interesante coleccin proposta
pola Filmoteca de Catalunya. A
recuperacin de Portabella nos
concede o recordo de Enrique
Vila-Matas na inspirada Historia
abreviada de la literatura
porttil: decididamente a
vangarda nunca descansa.
NADIE ES PERFECTO
Jos Luis Losa
Almodvar, otro lince ibrico
Observo cmo prospera la
cacera. Van a por Almodvar.
Tiendo a asimilar al autor de
Los abrazos rotos con el lince
ibrico. Y a Martnez Camino
con Carlos Boyero, parecido
por otra parte razonable. A
m de toda la lmografa de
Almodvar me interesan
cosas puntuales (La mala
educacin, La ley del deseo,
Qu he hecho yo). Obras como
Todo sobre mi madre consiguen
cabrearme en su impostura. Creo
haberme quedado dormido en
Hable con ella. Y Los abrazos rotos
me parece una mala pelcula.
Pero hay algo en este pim-pam-
pum, en esta lea al mono
desatada contra su pelcula,
que me produce cierta desazn.
Encuentro en Los abrazos rotos
el narcisismo habitual de la casa:
las citas forzadas (Rossellini,
Malle), los ombliguismos de
rigor (los cameos de sus musas, el
remake del pesadsimo gazpacho
de Mujeres), las soluciones de
guin chamarileras (menos citas
de Tonino Guerra y ms humildad
para char a un guionista que
imponga ocio a lo que no lo
tiene). Esto es, Almodvar y sus
cosas. Nada nuevo bajo el sol.
Pero esta vez lo lapidan. A m
Los abrazos rotos no me provoca
sopor. Y todava encuentro en
ella, entre la quincalla, algn
destello valioso. Es verdad que
ese cruce de loca y peeping
Tom encarnado por Rubn
Ochandiano pasar a los anales
del ridculo del 2009. Y que
la trascendencia dramtica
de Blanca Portillo d para un
anuncio de hipermercado noms.
Y sin embargo, por encima
de los cascotes de este lme-
cascarn deforme y engolado, me
motivan la capacidad y la clase
de Penlope Cruz para defender
un mal clich, la sagacidad
depredadora de Almodvar
para rescatar a Jos Luis Gmez
del olvido y convertirlo en era
pripica, la perspicacia con la
que se modulan en el lme
tres maneras de follar. Y la
solemnidad creciente de
Alberto Iglesias, compositor
ex machina.
An en su mayscula
impericia descubro en Los
abrazos rotos raptos de
intensidad. Por eso me parece
algo bizarro ese tsunami de
desprecios que le caen ahora
a Almodvar por hacer lo
que siempre hizo. Como si
alrededor de este director, ms
lince que otra cosa, se hubiese
levantado la veda. Y Martnez
Camino sin enterarse.
PERE PORTABELLA. AVANTGUARDA,
CINEMA, POLITICA
FLIX FANS
Filmoteca de Catalunya, 2009
18 euros
PERE PORTABELLA. HACIA UNA POLTICA
DEL RELATO CINEMATOGRFICO
RUBN HERNNDEZ
Errata Naturae, 2009
18,90 euros
12 ns I
XORNAL DE GALICIA 21 de MARZO de 2009
ciencia
A ciencia nunca
neutral, pero tampouco
sufciente por si soa para
determinar un tipo de
compromiso ideolxico nin
unha forma de vivir ou de
sentir. A historia est chea de
cientfcos ou flsofos que
foron misxinos ou tiveron
un comportamento tirnico
na sa familia, ou tamn que
mantiveron posicins polticas
ou relixiosas que foron
afortunadamente arrombadas
no caixn dos despropsitos.
Xa se sabe, ningun
perfecto, e en lugar de mentes
abstractamente pensantes
tamn os que pasaron
historia polos seus talentos
intelectuais foron homes e
mulleres de carne e so, coas
sas debilidades e as sas
imperfeccins, carne mortal
como calquera.
E como a vida de calquera,
as teoras tamn estn feitas
dunha intrahistoria chea de
circunstancias mis ou menos
ocasionis, trayectorias que
non pudieron ser trenzadas sen
unha intervencin do azar.
o que no mundo anglosajn se
chama serendipity, un factor
extralxico e de difcil control
que ten a sa relevancia na
historia dos descubrimentos
cientfcos. Os exemplos de
mis sona, nunca exentos dos
engadidos propios dos chismes
e as lendas, son os de sir Isaac
Newton botando a sesta baixo
unha maceira e candolle
unha maz na cabeza, o que lle
tera feito decatarse da lei da
gravidade; e o de Arqumedes
formulando o seu principio
ao ver como se derramaba por
fra a auga ao meterse na sa
baeira. Exemplos tan ilustres
como estes non deberan porn
desviar a atencin do feito clave
aqu: que na mesma lxica da
investigacin cientfca hai
sempre unha parte irredutible
Darwin e Lincoln naceron o mesmo da, pero non podan adiviar que o destino os a unir
de novo. As teoras do primeiro seran centrais para a causa do abolicionismo, no que o
segundo foi protagonista. POR JuAN CARLOs FERNNDEz NAvEIRO ILUSTRACIN PILN TABARs
de intuicin e
creatividade.
No mes de febreiro
cumprronse 150
anos da publicacin
dA orixe das especies
(USC, 2009) de Charles
Darwin, o que unido a que
se cumpriron tamn 200
anos do seu necemento,
deu lugar a todo un elenco
de celebracins no que
se fai difcil atopar algn
aspecto da sa contribucin
intelectual que non fose xa
analizado nestes das. obvio
que o darwinismo forma parte
do repertorio do que hai que
saber dentro das ideas que
confguran no principal o
mundo contemporneo, e que
as disputas sobre el ou ben
son ideolxicas ou ben teen
que ver co que Darwin
non dixera, dicir, os
ocos que quedaban nas
sas teoras. Porque en
canto ao que si dixo o
esencial do mecanismo
da evolucin das especies
en torno ao concepto
de seleccin natural
o mundo cientfco foi
rpido en decatarse
da sa relevancia e en
aceptar o principal
das sas explicacins.
Se exceptuamos
as posicins
fundamentalistas,
tanto cristis como
islmicas, en contra
do evolucionismo, que
pretenden renovar
o creacionismo
cunha apariencia
cientfca o
chamado deseo
intelixente, tan
intelixentemente
desmontado entre
ns por Francisco
Ayala, entre moitos
outros, o legado de
Darwin incuestionable.
Lincoln
e as intuicins
de Darwin
Dous homes centrAis
no curso Do scuLo XiX
naceron o mesmo da, o 12
de febreiro de 1809, un a cada
lado do Atlntico, pero un
sobrevivu ao outro. charles
Darwin morrera enfermo,
pero tranquilamente, en Kent
(inglaterra) en 1882, e para
daquela Abraham Lincoln xa
non estaba. unha bala redonda,
unha soa, acabara coa sa vida
17 anos antes. Foi o dramtico
prezo que pagou polo seu papel
na Guerra civil norteamericana
e na abolicin da escravitude. A
foi onde os destinos de Darwin e
Lincoln, imprevisibelmente, se
volveran xuntar, pechando un
crculo que talvez estaba escrito
na sa data de nacemento.
no intermedio, Darwin
convertrase no autor dA orixe
das especies (1859) e da teora da
evolucin, achega fundamental
na historia do desenvolvemento
cientfco e, indirectamente, da
transformacin das conciencias
que fxo posbel a abolicin da
escravitude. Lincoln, que sera
un dos protagonistas nese paso
do rubicn na historia dos
estados unidos e dos dereitos
humanos, convertrase no
dcimo sexto presidente do
pas, o primeiro do Partido
republicano. ningn dos dous
poda adiviar que o relato da
historia os volvera xuntar. XdG
I NS 13
XORNAL DE GALICIA 21 de MARZO de 2009
CIENCIA
si existiron entre o Londres
victoriano e o Oporto desa
mesma poca, que o escenario
no que se desenvolve a novela.
Mais fora de elucubracins, o
feito que ao rematar a viaxe
do Beagle e arribar de novo
a Londres en 1836 Darwin
tia pendente un problema
matrimonial que o acuciaba,
e que solucionou casando coa
sa prima Emma Wedgwood
en 1839. Unha longa viaxe
transocenica que lle deixou
problemas de sade e os
coidados dunha vida familiar
que estimaba necesarios foron
as a ocasin propicia para
que Darwin lle dedicase case
todo o seu tempo ao estudo:
cinco anos de viaxe e case
outros vinte anos que foi o que
tardou en debrullar as sas
consecuencias.
Os pasOs de HerOdOtO
O que si lle levou menos
tempo foi a publicacin
do seu diario de viaxe, que
apareceu o mesmo ano do seu
casamento, 1839, e que sen
dbida unha das xoias da
literatura de viaxes universal.
Como di Antonio Muoz
Molina, non creo que houbese
desde Herdoto un viaxeiro
tan curioso como Charles
Darwin. A Darwin intersalle
todo, fxase en todo, descrbeo
todo. A riqueza do mundo
desprgase ante el como unha
catarata de tesouros que non
rematan nunca (Babelia, El
Pas, 7/02/2009). O catlogo de
detalles certamente inxente,
e boa parte do resto da sa vida
pasouna buscndolles sentido.
Xunto s observacins de
temtica naturalista que lle
interesaban especialmente a
Darwin, e preciso destacar que
tamn se ocupou de refexionar
sobre a condicin humana a
raz da convivencia cos nativos
e os escravos, e mantivo unha
actitude de desacordo cos
compaeiros de viaxe que
xustifcaban a escravitude
pola inferioridade racial dos
nativos. Anda que non fxo
unha refexin antropolxica
moi elaborada, hai que dicir
que a sa actitude foi mis
avanzada e equitativa que a
que mantiveron os primeiros
antroplogos Morgan, Tylor,
Frazer que inspirados no
evolucionismo trataron de
aplicalo comprensin da
evolucin cultural humana.
A antropoloxa tardou mis
tempo que a bioloxa en
desprenderse dos prexuzos
racistas, e habera que esperar
ata Levi-Strauss protagonista
doutra efemride recente por
ter cumprido os cen anos para
que a antropoloxa acabase de
desprenderse deses prexuzos
que se encadran xenericamente
baixo o termo etnocentrismo.
Anda que, para ser exactos,
tamn a bioloxa posterior
a Darwin ten servido
para alimentar posicins
ideolxicas etnocntricas e
mesmo racistas, disfrazadas
de apariencia cientfca,
pero en realidade expresins
ideolxicas dun prexuzo
bioloxicista. Mais en calquera
caso non foi esa a actitude de
Charles Darwin.
Unha das cousas que o
cientfco observou e admirou
no decurso da sa viaxe foi o
canto dos escravos no Brasil, e
escoitndoo consideraba que a
escravitude era unha vergoa
para o ser humano. El non
poda saber anda que as sas
intuicins sobre a evolucin
do ser humano a partir duns
ancestros comns xogaran
un papel moi importante
nas disputas arredor do
abolicionismo nos anos da
Guerra Civil norteamericana,
e que Abraham Lincoln,
que nacera o mesmo da que
el, a ser un dos principais
protagonistas daquelas
disputas. Os nosos pais
fxeron nacer neste continente
unha nova nacin concibida e
consagrada ao principio de que
todas as persoas son creadas
iguais. Con estas palabras
iniciou Lincoln o seu famoso
Discurso de Gettysburg en
1863, co que anunciaba e
emancipacin dos escravos. n
A SA viAXE A BOrDO
DO BEAGLE FOi
CrUCiAL pArA qUE
DArWiN DEDiCASE EN
DiANTE TODO O SEU
TEMpO AO ESTUDO
ESCOiTANDO O CANTO
DOS ESCrAvOS NO
BrASiL, O iNGLS
CONCLUU qUE TAL
SOMETEMENTO ErA
UNHA vErGOA
ANTE O XiTO DE
vENDAS DE MArX,
SEMELLA qUE
vOLvEMOS AOS
GrANDES MESTrES
DO SCULO XiX
A verdade que no mundo
actual iso pode dicirse de
moi poucos pensadores,
entre eles Darwin como
tamn Marx. por exemplo,
O capital tense convertido
nestes ltimos tempos nun
novo xito de vendas mesmo
nas libreras de Davos,
a cidade suza na que
cada ano se rene o mis
destacado das fnanzas
e o poder econmico
mundial cousa que agora
xa se pode observar nas
libraras de calquera
das nosas cidades. Se
cadra que volvemos
aos grandes mestres do
sculo XiX, visto que
nada mis recente puido
igualrselles. Como
tamn Obama iniciou
a sa nova era baixo
a invocacin de
Abraham Lincoln,
outro xigante do
sculo XiX que por
certo naceu o mesmo da
que Charles Darwin, o
12 de febreiro de 1809,
Marx nacera s 9 anos
despois.
a singradura
O lugar da maz
caendo ou da baeira
desbordndose ocpao
na vida de Darwin,
salvando as distancias,
a famosa viaxe a
bordo do Beagle. A
casualidade consiste
aqu no feito mesmo de
embarcarse e emprender
unha viaxe que era por
dous anos e ao fnal levou
cinco anos, e que non tia
para o propio Darwin un
propsito moi defnido.
Seguramente a propia
duracin da viaxe tivo
contribudo fn da relacin
que Darwin mantia coa
xove Fanny Owen, relacin
da que se conserva unha
ampla mostra epistolar.
resulta tentador supoer
algunha relacin entre
a moza de Darwin e
a protagonista
de Fanny
Owen, novela
da escritora
portuguesa
Agustina Bessa
Lus que narra
uns amores
exaltadamente
romnticos;
anda que
os datos non
permiten
estabelecer a
relacin, algn fo
podera terse
tecido entre
os moitos que
XORNAL DE GALICIA 21 DE MARZO DE 2009
MSICA 14 NS I
Xa non busco tanto os extremos
JOSELE GARCA
Foi un dos compoentes mis
activos de Manta Ray. Xa
antes da disolucin do grupo
asturiano, Josele Garca puxo
en marcha co seu compaeiro
Frank Rudow Viva Las Vegas.
Unha banda na que o son de
latexo lento e os silencios foron a
sa caracterstica fundamental.
Agora explora novas
posibilidades en Elle Belga,
grupo que comparte con Fany
lvarez e que presenta estes
das o seu primeiro traballo,
1971 (Acuarela, 2009). Mentres
preparan os seus primeiros
concertos, xa estn barallando
ideas para un novo disco. Entre
moitas, est a posibilidade de
facer un lbum de versins de
Paco Ibez.
Que pasou coa idea de sacar o
disco o da dos namorados?
Foi Acuarela quen escolleu esa
data, e recoecemos que tia
graza, pero o motivo do retraso
foi que faca falla mis tempo
para a promocin.
Ao parecer, estes temas xurdiron
como cancins de berce. De onde
saen as historias?
Cando nos referimos s
cancins de berce como
punto de partida de Elle Belga
falamos doutros temas que non
aparecen neste disco, pero que
realmente tiveron importancia
porque descubrimos un
camio polo que seguir. En
canto s letras, algunhas fan
referencia a vivencias e outras
non teen sentido, s queren
suxerir. Algunhas, como La
reina e Dulce nia, parten da
estrutura dos dramas rurais das
cantigas tradicionais.
Que cambiou na sa forma de
compoer ao contar cunha voz
feminina nos temas?
Non tanto o feito de que
se trate dunha voz feminina
como de que as voces sexan o
principal argumento do grupo.
Quixemos que tivesen todo
o protagonismo, que ningn
outro elemento puidese distraer
a quen escoita. Puxmolas en
primeiro plano e incluso as
espimos musicalmente. At Elle
Belga nunca pudiera desenvolver
esa idea, principalmente porque
nunca atopara a unha persoa coa
voz que pose Fany.
E no seu tratamento tomaron
como referencia algn outro do
mozo-moza?
Fixmolo de modo moi clsico,
e hai unha chea de exemplos
na msica recente. Buscamos
acadar o tratamento apropiado
para cada tema, e, sobre
todo, atopar a intencin coa
que haba que cantar cada
palabra da meloda. Algunhas
saron susurradas e outras
como cuspidas. Iso foi o mis
interesante da interpretacin
vocal e chegou a obsesionarnos.
Os seus proxectos recentes
destacan pola economa de
O que fora membro de Manta Ray e Viva Las Vegas ten un novo proxecto canda a sa parella sentimental, Fany lvarez. Elle Belga, como se chama esta nova
etapa de Josele Garca, aposta pola sinxeleza e coloca os xogos de voces como elemento central, levando todo o peso das cancins. . POR CARLOS BARREIRO
Fany lvarez e Josele Garca son Elle Belga
elementos e polo
son sosegado. Menos mis?
Hai que ser moi consciente de
cales son os teus lmites. E se
s teo unha guitarra e das
voces a man procurarei atopar
a mellor forma de utilizalas.
Fixen msica co que tia ao meu
A axencia espacial dos ritmos
Carlos Barreiro
CRTICA
Dj Zegon (Ze Gonzales) e Squeak E. Clean
(Sam Spiegel) crearon a sa propia axencia
espacial para tratar cun gran plantel
de estrelas da msica, pero tamn para
desenvolver un experimento. e Spirit Of
Apollo un encontro entre os diferentes
xneros vinculados ao urbano que se poden
atopar no continente americano: N.A.S.A.
o acrnimo de North America South
America. Outra forma de fusin, que pasa
por riba de diferenzas socioeconmicas e
idiomticas, que dedicaron tres anos de
traballo. Zegon un nome importante do
hip hop e o favela-funk no Brasil, discpulo
dun dos produtores mis coecidos do
pas, Mario Caldato Jr (Beastie Boys, Jack
Johnson). O interese do estadounidense
Squeak E. Clean por esta msica xurdida
nos barrios pobres de So Paulo ou Ro de
Xaneiro, foi a semente da que saiu a idea
para este proxecto. Os dous desearon o
plan de traballo e controlaron os retoques
nais, pero para dar corpo s cancins
chamaron aos seus artistas favoritos.
Dese modo acadaron unha nmina
de colaboradores que parece a lista de
convidados a unha gala de premios da
msica. Estrelas do hip hop americano
como Kanye West, Chuck D (Public
Enemy) ou varios dos compoentes de Wu
Tang Clan, xunto a Karen O de Yeah Yeah
Yeahs, George Clinton, John Frusciante
de Red Hot Chili Peppers, Tom Waits, Seu
Jorge e Sizzla, entre outros. Con semellante
equipo, o sinxelo era caer nun tipo de disco
que parece mis unha festa privada que
unha obra feita para ofrecer ao pblico.
Pero en lugar diso, temos un lbum ben
artellado, con entidade de principio a n;
no que hai artistas que participan facendo
de si mesmos e outros que aparecen
ofrecendo divertidas transformacins,
como Karen O ou Tom Waits. S se bota
de menos algo de sucidade e algn tramo
con ritmos mis sudorosos. De calqueira
forma, a experiencia positiva. Ademais
conta coa beizn de David Byrne, o pai
da mestizaxe chic, que participa en das
cancins.
alcance. Se nalgn momento
puidese manexar presupostos
elevados coa posibilidade de
utilizar unha chea de elementos,
creo que tamn lle podera sacar
bos froitos.
No medio dun son moi orgnico
e naturalista enganan a quen
escoita cunhas bateras que
semellan reais pero que no fondo
son samplers. Por que usades
este recurso?
un engano a medias. Son
samplers, si, pero de bateras
de verdade gravadas por
outros artistas: Shellac, e
Walkabouts, etc. En ningn
caso hai bases programadas por
mquinas, non me gustan. Foi
polo que mencionamos antes,
non tiamos medios sucientes
para contar cun bo batera. As
que xemos isto.
Na ltima poca, Manta Ray
usaba a expresin artstica
como unha forma de canalizar
o seu malestar diante de certas
cuestins polticas e sociais. En
cambio, en Elle Belga dixanse
guiar polas sensacins. En
que mis cambiaron os seus
obxectivos artsticos?
Os meus obxectivos agora
mesmo son moito mis
primitivos. Non buscan tanto
os extremos como no pasado.
Queren crecer dentro dun
espazo moito mis transitado;
concentrarse nalgo tan difcil
como crear unha boa meloda.
Por outra banda sigo tendo a
mesma necesidade que antes de
traballar as texturas do son.
1971
ELLE BELGA
Acuarela, 2009
13,50 euros
THE SPIRIT OF APOLLO
N.A.S.A.
Anti, 2009
18 euros
I NS 15
XORNAL DE GALICIA 21 de MARZO de 2009
publicidade
Xornal de Galicia
Democracia e liberdade I Agustn Fernndez Paz
A muller que ApArece nA fotogrAfA rosa
parks, unha costureira de 42 anos que, en
1955, resida en montgomery (Alabama).
o 1 de decembro dese ano esta muller
negouse a cederlle o seu asento a un home
branco que a de p no bus, o que motivou
que fose encarcerada baixo a acusacin
de perturbar a orde.
o feito, un sinxelo acto de dignidade
individual, tivo un papel moi relevante
na eliminacin dunha lei inxusta
e na consolidacin do movemento
polos Dereitos civs nos euA, unha
reivindicacin de longo alento sen a cal
sera impensable que Barack obama fose
hoxe presidente.
estaba farta de ceder e ceder, escribiu
rosa na sa autobiografa. non aceptaba,
por dicilo con palabras de rosala de
castro, outra rebelde, ser estranxeira
na sa patria. negouse a ser cidad de
segunda: quera ter os mesmos dereitos
que os brancos e manter intacta a sa
dignidade persoal. A de rosa parks
foi unha leccin de vida imposible de
esquecer.
A mentira sobre as armas de destrucin
masiva en Iraq e a referida imposicin
del gallego teen moitos puntos en
comn. Ben sei que a sa relevancia e
dimensin son moi distintas; ao que me
refro aqu s metodoloxa utilizada,
a ese obxectivo de establecer como
socialmente verdadeira unha idea que de feito non o .
lembremos a fraude xigantesca urdida polo goberno de Bush: crase a mentira e presntase unha morea de probas falsas aquel pattico
colin powell cos tubos de ensaio!. os medios de comunicacin maioritarios difunden a trola entre a cidadana. non se din nunca as
razns verdadeiras da invasin e emprganse grandes palabras para xustifcala. D igual que despois, destrudo Iraq, se vise que non haba
tales armas. todo vale, que mis ten!
A estratexia para difundir a pretendida imposicin del gallego segue exactamente os mesmos pasos: crase a mentira anda que contradiga
os datos da realidade. Desde os medios trabllase para estender a falsidade. Aparecen asociacins que, amparndose en nomes equvocos,
se declaran oprimidas por esa imposicin. retrcense palabras como liberdade ou bilinge para facelas dicir o que non son... todo vale,
unha vez mis!
cmpre non esquecer nunca esta evidencia: a lingua que naceu hai mis de mil anos neste pas non propiedade de ningn grupo poltico
ou social, senn que de todas as persoas que vivimos e soamos nel, e tamn da xente que tivo que marchar e anda espallada polo mundo
adiante. un ben colectivo cunha historia onde hai moitos tramos de amargura.
Se non se quere que haxa cidadns de primeira e de segunda, teen que crearse as condicins para que se poida vivir en galego coa mesma
normalidade coa que se pode facer en casteln. entre outras cousas, preciso que a poboacin sexa competente nas das lingua ofciais,
para que logo cadaqun decida libremente se usa unha ou outra nos diferentes mbitos e situacins. A dobre competencia imprescindible
para garantir a liberdade lingstica.
esta dobre competencia xa a posumos todos os cidadns que temos o galego como lingua habitual, mais o contrario non ocorre. A oposicin
entre casteln falantes e galegofalantes , en boa medida, unha falsidade. en todo caso, a oposicin ser entre os que temos competencia
bilinge e os que se obstinan no mantemento da competencia monolinge vivindo nun pas con dous idiomas ofciais.
De non ser as, como poderei facer efectiva a mia liberdade individual para utilizar o galego na vida diaria? Se cadra, o que se me est a
pedir dun xeito implcito que sexa dcil e cambie de lingua nos despachos, nos comercios, nas consultas... para evitar confitos. o
doado abaixar a cabeza, claudicar en mbitos adversos, deixar o galego para cando esteamos na casa ou con persoas de confanza: unha
lingua s para o guetto. podera facelo, xaora, mais a mia liberdade quedara coutada de raz.
neste punto, emerxe a fgura de rosa parks. un modelo de comportamento para todas as persoas que desexamos unha sociedade onde non
haxa cidadns de primeira e de segunda. moitos brancos fxeron seus os ideais de rosa parks, moitos casteln falantes nos han acompaar
neste camio de esperanza. para que agromen por fn os signifcados verdadeiros das palabras democracia e liberdade. l
Loanza de Rosa Parks
NS
SUPLEMENTO DE CULTURA 21 DE MARZO DE 2009. NMERO 14
Director: Jose Luis Gmez Coordinacin: Iago Martnez Maquetacin: Mara Sabars Redaccin: Ra Galileo Galilei, 4B Polgono Industrial A Grela. 15008 A Corua / 981 100 650 nos@xornaldegalicia.com
AP