Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada PO-551. A Portela, Cangas, Pontevedra.

Marzo 2012
Alberto Pastoriza Barreiro

Documento: Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra. Grupo de Anelamento ANDURIA. Marzo 2012.

Autor do documento e fotografas: Alberto Pastoriza Barreiro. Tcnico superior en xestin e organizacin dos recursos naturais e paisaxsticos. Telfono e correo electrnico de contacto: 658993396 albertopastoriza@hotmail.com

ndice do documento: Introducin...3 mbito de estudo...4 Antecedentes e situacin ecolxica....6 Medidas paliativas.......10 Xestin da vexetacin nas marxes da estrada..10 Sinalizacin vertical de advertencia.12 Bibliografa.14

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

Introducin

O obxectivo principal do presente estudo a xustificacin da solicitude por parte da nosa organizacin cientfica de medidas paliativas para corrixir os efectos de fragmentacin de hbitats, a mortaldade na fauna vertebrada e a mellora na seguridade viaria na estrada autonmica PO-551, nun tramo concreto de concentracin de paso de fauna silvestre no concello de Cangas. A estrada autonmica PO-551 construuse con anterioridade a implantacin das normas actuais de Evaluacin de Impacto Ambiental (EIA) introducidas na lexislacin estatal e autonmica polo dereito europeo. Actualmente a implantacin de

procesos de avaliacin ambiental nos estudos e proxectos de trazado e construcin de novas infraestruturas lineais, ou de mellora das existentes, estn incorporando medidas para

facilitar os desprazamentos da fauna a travs das vas, reducindo os riscos para a seguridade viaria. Este non o caso da estrada PO-551, que adoece de estudos cientficos que analicen a interferencia da devandita va no medio natural e socioeconmico. Nesta memoria analizamos a situacin das redes de conexin ecolxicas que interfiren coa estrada, e indicamos e xustificamos algunhas medidas correctoras.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 3 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

mbito de estudo
A rea na que se desenrolou o estudo, foi a calzada, mis as marxes da

estrada autonmica PO-551, nun tramo de aproximadamente 620 metros de lonxitude localizado ao norte das parroquias de Darbo e Coiro (ver
coordenadas de situacin neste apartado), pertencentes o concello de Cangas, na provincia de Pontevedra, Comunidade Autnoma de Galicia. A zona, denominada co topnimo de A Portela, atpase situada no centro

suroeste da pennsula de O Morrazo, limita o norte coa estrada autonmica CG-4.1 e o parque empresarial de A Portela-Madalena legalizacin (en proceso o de oeste

administrativa),

limita coa serra da Madalena e Monte do Liboreiro, propiedades maioritariamente da CMVMC de Darbo, o sur limita coas vivendas da aldea de A Madalena e Agualevada, por ltimo, o este atpase o polgono empresarial de A PortelaMadalena, e o val do rego Presas. As coordenadas entre as que se atopa a rea obxecto de estudo son: Coordenadas UTM. Internacional / Huso 29.

Punto quilomtrico A: X = 517743,63 / Y = 4682111,42

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 4 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

mbito de estudo

Punto quilomtrico B: X = 517763,75 / Y = 4681491,94 Coordenadas xeogrficas.

Punto quilomtrico A: Latitude 42 17' 27" N / Lonxitude: 8 47' 05" W Punto quilomtrico B: Latitude 42 17' 07" N / Lonxitude: 8 47' 04" W

Infografa n 1. Fonte: Fondo Espaol de Garanta Agraria (Visor SigPac) http://sigpac.mapa.es/fega/visor/ e

Consellera de Medio Ambiente, Xunta de Galicia http://cmati.xunta.es/portal/cidadan/cache/offonce/pid/185 Elaboracin propia.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 5 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

Antecedentes e situacin ecolxica

Nas ltimas dcadas o aumento da poboacin residencial, e o crecemento insostible e anrquico da malla urbana na comarca de O Morrazo, acompaada da construcin de infraestruturas sen a planificacin adecuada, as como, a nula concepcin de medidas preventivas, correctoras e compensatorias no mbito da reducin de impactos ambientais e sociais nas distintas fases da vida das devanditas infraestruturas, crearon unha serie de ameazas, especialmente nos sistemas lineais de comunicacin viaria, como son o efecto barreira para a fauna silvestre, en xeral, e o fenmeno coecido como fragmentacin de hbitat, revelndose como un dos factores que supoen unha maior ameaza para a conservacin do patrimonio natural. Pero o efecto barreira das vas de comunicacin non s inciden nos sistemas naturais, tamn afecta gravemente seguridade viaria, causando accidentes producidos pola colisin, ou pola evasin de colisin con grandes e medianos mamferos (como o xabarn). Este impacto prodcese pola superposicin das redes viarias, que canalizan o fluxo de vehculos cara as zonas de residencia, traballo e ocio, e as redes de conexin ecolxicas, que concentran a maior parte dos

desprazamentos de fauna silvestre.

O Morrazo un sistema ecolxico peninsular onde o desenvolvemento de infraestruturas e a progresiva perdida de hbitat que acompaa desenvolvemento econmico, forma nos ecosistemas unha fragmentacin cuantitativa que reduce o espazo dispoible para a utilizacin dos organismos, limitando a capacidade de desprazamento da fauna e concentrndose en determinadas zonas, o que se denomina redes de conexin ecolxicas

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 6 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
embotelladas ou bottleneck dificultando a conectividade entre os distintos niveles biolxicos (conectividade espacial). No caso concreto da zona de estudo, atopmonos cun considerable efecto barreira, anda que menos visible que outros efectos das vas de comunicacin, como o atropelo de animais, o efecto barreira considerase o impacto ecolxico mis negativo das infraestruturas de transporte. Este efecto defnese pola dificultade que teen os animais para cruzar certas barreiras fsicas (estradas, zonas urbanizadas, mallas perimetrais, ). A dificultade para superar estas barreiras e desprazarse entre os distintos fragmentos de hbitat, poden levar a extincin local de determinadas poboacins de fauna silvestre. Na infografa n2 obsrvanse dunha forma grfica, as zonas de efecto barreira nas inmediacins da zona de estudo (en cor vermella), a infraestrutura que mis potencia este efecto barreira a estrada autonmica CG-4.1, con dous tramos en trincheira, un deles situado na ladeira do monte Liboreiro (CangasBueu) e outro tramo nos montes de Menduia (Aldn, Cangas), xunto a dous tramos sobre terrapln, un tramo sobre o val do ro Presas (Coiro, Cangas) e outro tramo na parte superior do val do ro Orxas (Aldn, Cangas) este ltimo conten un paso de fauna inferior multifuncional (indicado na infografa cunha frecha verde situada en orientacin sur-norte). A estrada CG-4.1 conta cun cerramento con malla cinextica que impermeabiliza o acceso de animais s noiros e calzada para asegurar a seguridade viaria, este cerramento perimetral xunto as edificacin e cerramentos do parque empresarial de A Portela-Madalena conduce s animais cara as zonas marcadas con frechas de cor verde na ortofotografa da infografa n2, convertndoas en zonas de paso de fauna, unha delas atravesa a estrada PO-551 pola zona de estudo (ver as coordenadas no apartado mbito de estudo).

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 7 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
O cruce de fauna atravesando a PO-551 (ver fotografa n1) produce unha mortaldade por atropelo, e colisin con vehculos, un dos efectos mis notorios que se producen nas vas de transporte a morte dos animais que intentan cruzar e perecen no intento. As colisins afectan a un amplo nmero de especies, dende aves e morcegos, ata grandes mamferos, e os atropelos de anfibios e rptiles teen efectos moi notables na viabilidade das sas poboacins.

Infografa n 2. Ortofotografa

da zona de estudo, onde se observa a conectividade espacial dos sistemas ecolxicos entre os montes das parroquias de Aldn e Darbo (zona suroeste da imaxe) e o resto de montes de O Morrazo (zona noreste da imaxe). Lenda: En fonte verde as redes ecolxicas embotelladas, en fonte vermella as barreiras que impiden a conectividade espacial ecolxica. Fonte: Fondo Espaol de Garanta Agraria (Visor SigPac) http://sigpac.mapa.es/fega/visor/ e elaboracin propia.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 8 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
Para paliar o efecto sobre a mortaldade de fauna e mellorar a seguridade viaria, a nosa organizacin cientfica recomenda a adopcin das seguintes medidas (ver apartado Medidas paliativas).

Fotografa n 1. Marxe oeste da

estrada autonmica PO-551, onde se aprecia unha zona de paso de fauna que desemboca na calzada. Elaboracin propia.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 9 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

Medidas paliativas
Xestin da vexetacin nas marxes da estrada
Medida paliativa aplicable en tramos de estradas convencionais, como o caso da estrada autonmica PO-551, sen peche perimetral e nos que se detecte unha alta incidencia de mortalidade por atropelo.

A actuacin consiste na realizacin dunha xestin efectiva da vexetacin das marxes da estrada con rozas e segas peridicas que permitan manter unha faixa de boa visibilidade (a utilizacin de produtos qumicos, como herbicidas, est totalmente contraindicado, ademais de posibilitar a contaminacin de acuferos con aproveitamento para consumo humano anexos PO-551), tanto para o condutor que percibir a presenza de animais aproximndose va, e eludir desta forma a colisin, como para o animal que pode reaccionar ante a aproximacin dun vehculo evitando o intento de cruce da va. No caso dos animais de menor tamao, a roza da vexetacin favorece que a zona adxacente estrada non sexa ptima para o seu establecemento, e impn maior cautela no momento de acceso estrada contribundo a facilitar a deteccin da aproximacin de vehculos, mellorando a seguridade viaria dos condutores.

No tramo obxecto deste estudo aconsllase manter unha faixa perimetral mnima de 3 metros sen cobertura arbrea nin arbustiva (ver fotografa n2). Deberanse realizar rozas peridicas para manter a altura mxima da vexetacin por debaixo dos 20 centmetros, en todo caso programarase unha roza inmediatamente despois do crecemento vexetativo de primavera (marzo-

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 10 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
abril) e outra roza o iniciarse o perodo crtico con mis concentracin de movementos dispersivos da fauna local (setembro-outubro).

Fotografa n 2. Marxe

oeste da estrada autonmica PO-551, onde se indica a faixa perimetral de xestin efectiva da vexetacin. Elaboracin propia.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 11 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
Sinalizacin vertical de advertencia
Trtase dunha medida destinada a advertir s condutores da va da alta probabilidade de cruce de fauna silvestre pola calzada, conseguindo que reduzan a velocidade de circulacin.

A sinal vertical normalizada que advirte da probable irrupcin de fauna silvestre na calzada da estrada ilustrase na fotografa n 3.

Fotografa n 3. . Sinal vertical de advertencia de perigo

por paso de animais en liberdade. Ribeira 2012.

No tramo obxecto deste estudo aconsllase a colocacin de das sinais verticais de advertencia de paso de fauna silvestre, unha sinal colocada no
Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 12 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.
punto quilomtrico A (ver coordenadas no apartado mbito de estudo) para advertir s condutores en sentido de direccin de norte a sur (sentido Bueu/CG-4.1 a Cangas) de que estn accedendo a unha zona de concentracin de paso de fauna. A segunda sinal deberase situar no punto quilomtrico B para advertir s condutores en sentido sur-norte (sentido de Cangas a Bueu/CG-4.1). Aconsllase que as sinais acompense dun panel informativo que indique a lonxitude (620 metros) do tramo de estrada con irrupcin de fauna.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 13 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396

Medidas paliativas para evitar a colisin e atropelo de fauna vertebrada na estrada autonmica PO-551. En A Portela, Cangas, Pontevedra.

Bibliografa
BLANCO, J. C. 1998. Mamferos de Espaa. Volumen I y II. Ed. Planeta. Barcelona. BUREL, F. & BAUDRY, J., 2002. Ecologa del paisaje. Conceptos, mtodos y aplicaciones. Ed. Mundi-Prensa. Madrid. CRAMP, S. & SIMMONS, K. E. L., 1983. Handbook of the Birds of Europe, The Middle East and North Africa: The Birds of the Western Palearctic. Vol. III. Oxford University Press. Oxford. LOZANO CUTANDA, B. & ALLI TURRILLAS, J. 2011. Administracin y Legislacin Ambiental. Manual y Materiales complementarios. Ed. Dykinson. Madrid. MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE. 2006. Prescripciones tcnicas para el diseo de pasos de fauna y vallados perimetrales. Documento para la reduccin de la fragmentacin de hbitats causada por infraestructuras de transporte, nmero 1. O. A. Parques Nacionales. Ministerio de Medio Ambiente. 112 pp. Madrid. MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE Y MEDIO RURAL Y MARINO. 2008. Prescripciones tcnicas para el seguimiento y evaluacin de la efectividad de las medidas correctoras del efecto barrera de las infraestructuras de transporte. Documentos para la reduccin de la fragmentacin de hbitats causada por infraestructuras de transporte, nmero 2. O. A. Parques Nacionales. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino. 138 pp. Madrid. MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE Y MEDIO RURAL Y MARINO. 2010. Prescripciones tcnicas para la reduccin de la fragmentacin de hbitats en las fases de planificacin y trazado. Documentos para la reduccin de la fragmentacin de hbitats causada por infraestructuras de transporte, nmero 3. O. A. Parques Nacionales. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino. 145 pp. Madrid. S.G.H.N. 1995. Atlas de vertebrados de Galicia. Tomos 1 e 2. Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela.

Grupo de Anelamento ANDURIA. Entidade cientfica sen nimo de lucro fundada en 1985. Inscrita no Rexistro de Entidades de Carcter Ambiental da Comunidade Autnoma de Galicia co n 2008/0083. 14 de 14
O Tobal, 35. 36940 Cangas (Pontevedra) E-mail albertopastoriza@hotmail.com Tel.: 658 993 396