Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

TEMA 1 O IMPERIO BIZANTINO E O IMPERIO CAROLINXIO 1.-Ruptura da unidade do imperio romano 2.-Imperio Bizantino 2.1.-Evolucin histrica a)Comezos do sculo VI b)poca de Xustiniano c)Sculo VIII d)Mediados do sculo IX 2.2.-Organizacin poltica-administrativa a)Emperador b)Administracin central c)Exrcito 2.3.-Economa bizantina 2.4.-Sociedade bizantina a)Aristocracia b)Clero, funcionarios, comerciantes c)Servos e escravos 2.5.-Igrexa 2.6.-Arte a)Arquitectura b)Mosaicos 3.-Reino xermnicos e o seu asentamento 4.-Imperio Carolinxio 4.1.-Carlomagno 4.2.-Economa e actividade agraria 4.3.-Sociedade 4.4.-Cultura e arte

1 1

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

1.-Ruptura da unidade do imperio romano

Os romanos conquistaran un gran imperio en torno ao Mediterrneo. No 395, o emperador Teodosio dividiuno en dous partes para defendelo mellor dos brbaros: o imperio romano de Occidente,con capital en Roma, e o imperio romano de Oriente, con capital en Bizancio. Desde entn, cada unha das partes seguiu unha evolucin diferente: imperio de Occidente desapareceu no ano 476 a mans dos pobos xermnicos. A desaparicin do imperio de Occidente marca o final da Idade Antiga e o comezo da Idade Media, que se estende at 1 453. Nos territorios do desaparecido imperio de Occidente establecronse diversos reinos, entre os cales destacou o imperio carolinxio en Francia, cuxo rei principal foi Carlomagno (768-814). Imperio de Oriente, coecido mis tarde como imperio bizantino, mantvose at 1453 no Mediterrneo oriental. O seu principal emperador foi Xustiniano (527-565).

2.-Imperio Bizantino
O imperio bizantino debe este nome sa capital, Constantinopla, denominada posteriormente bizancio

2.1.- Etapas O imperio atravesou por varias etapas. Durante o reinado de Xustiniano (527-565), alcanzou o seu mximo esplendor e recuperou parte dos territorios perdidos. No sculo VII os musulmns conquistaron diversas provincias, deixando o imperio reducido a Asia menor e rea dos Balcns. Desde mediados do sculo XI, o imperio foi perdendo sucesivamente territorios a mans dos normandos, blgaros e turcos. Estes ltimos conquistaron Constantinopla en 1453, feito que puxo fin ao imperio bizantino. 2.2.-A organizacin poltica A organizacin poltica apoibase no emperador (basileus), que concentraba todo o poder: dirixa a administracin e o exrcito e intervia nos asuntos da Igrexa. A administracin central descansaba nunha organizada burocracia e no dereito romano, recompilado por Xustiniano. A administracin territorial organizbase en provincias (thmas) dirixidas por strategos (xefes polticos e militares). O exrcito contaba cunha poderosa cabalara e unha importante armada. 2.3.- A economa bizantina A economa tia na agricultura a sa principal actividade econmica. Organizbase en grandes propiedades pertencente nobreza ou aos mosteiros, traballadas por servos. A artesana fabricaba artigos de luxo, como seda, tapices, ourivara e marfil. O comercio, moi importante, foi favorecido pola posicin de ponte entre Europa e Asia que ocupaba o imperio. 2.4.-A sociedade

2 2

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

A sociedade se xerarquizaba en diferentes grupos. No nivel mis alto situbase a aristocracia, que posua latifundios e ocupaba os postos principais do goberno. Xunto a ela atopbanse os altos cargos da Igrexa. No nivel medio atopbase o clero, os monxes, os funcionarios, os comerciantes e os campesios libres. No nivel mis baixo estaban os servos, os escravos e os esmoleiros. 2.5.- Igrexa bizantina A igrexa bizantina exerceu gran influencia, pois coroaba ao emperador, posua grandes propiedades e controlaba espiritualmente sociedade. Tivo que enfrontarse a dous problemas principais: a disputa das imaxes e a rivalidade entre o patriarca de Constantinopla e o papa de Roma. A disputa das imaxes enfrontou aos emperadores iconoclastas, que prohibiron o culto s imaxes relixiosas, cos monxes. Ao final, a presin dos monxes e do pobo impuxo o culto s imaxes. A rivalidade co papa de Roma desembocou en 1054 na separacin entre as igrexas oriental e occidental (Cisma de Oriente). Desde entn a igrexa oriental pasou a denominarse igrexa ortodoxa.

2.6.-A herdanza cultural e artstica de Bizancio O imperio bizantino deu orixe a unha brillante cultura, resultado da herdanza cultural grega e das influencias cristis e orientais. A principal manifestacin artstica foi a arquitectura. Os edificios principais foron as igrexas, que con frecuencia adoptaron planta de cruz grega e empregaron a cpula sobre pechinas. Destacan a baslica de Santa Sofa de Constantinopla e a igrexa de San Vital, en Rvena. Tamn destacaron os mosaicos e as iconas. O mosaico, formado por pequenas pezas (teselas), utilizouse para decorar con temas relixiosos as paredes e as cpulas do interior das igrexas. As iconas eran imaxes relixiosas xeralmente pintadas sobre tboas cun fondo dourado.

3.-Reino xermnicos e o seu asentamento

Nos territorios do desaparecido imperio romano de Occidente, os pobos xermnicos formaron varios reinos. En Italia establecronse os ostrogodos e os lombardos.Na Galia (Francia), os francos e os burgundios. En Espaa (Hispania), os visigodos e os suevos. En Inglaterra (Britania), os anglos e os saxns. E no norte de frica, os vndalos. A forma de goberno destes reinos foi a monarqua, na que os reis concentraban o poder poltico e militar. A economa baseouse na agricultura, que se practicaba en latifundios, mentres que a artesana e o comercio decaeron. A sociedade estaba dirixida pola aristocracia laica e eclesistica, dona dos latifundios. Baixo o seu dominio atopbanse os campesios das sas propiedades. A cultura e a arte decaeron. A cultura refuxiouse nos mosteiros e deixaron de construrse grandes obras arquitectnicas. Entre os reinos xermnicos destacou o dos francos, que alcanzou o seu esplendor entre os sculos VIII e IX.

4.-Imperio Carolinxeo

3 3

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

4.1.-Carlomagno
O seu rei principal foi Carlomagno (768-814), que tratou de restablecer a unidade do antigo imperio romano de Occidente e foi proclamado emperador no ano 800. No entanto, o seu sucesor, Lus o Piadoso, dividiu o imperio entre os seus fillos no 840. O goberno do imperio estivo en mans do emperador, que concentrou o poder poltico e militar. Organizou o territorio en condados, dirixidos por un conde, e en marcas, dirixidas por un marqus.

4.2.-Economa e actividade agraria

A economa basebase nas actividades agrarias, que se practicaban en extensos latifundios propiedade da aristocracia e da igrexa. As actividades urbanas decaeron, xa que a artesana realizbase nos latifundios, e o comercio limitouse a artigos de luxo para os grupos sociais dominantes.

4.3.-Sociedade
A sociedade estaba xerarquizada en tres grupos: os grandes propietarios da terra, laicos e eclesisticos, que ocupaban os altos cargos da administracin; as persoas libres, na sa maiora campesios; e os servos, descendentes dos antigos escravos, que estaban ligados terra.

4.4.-Cultura e arte
A cultura e a arte alcanzaron gran esplendor no reinado de Carlomagno. O latn impxose como lingua administrativa. A arquitectura levantou igrexas, mosteiros e palacios, destacando tamn a ourivara e as miniaturas.

4 4

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

ACTIVIDADES DE ESTUDO 1.-Cando e por que rompeu a unidade do Imperio Romano? A unidade do extenso imperio rompeu no ano 395. As invasins dos pobos xermnicos, instalados ao outro lado das fronteiras dos ros Rhein e Danubio, obrigaron ao emperador Teodosio a dividir o imperio en das partes para defendelo mellor: o imperio romano de Occidente, con capital en Roma, e o imperio romano de Oriente, con capital en Constantinopla. Desde entn, ambos os dous territorios seguiron unha evolucin distinta. 2.-Cantos anos sobreviviu o imperio romano de Oriente ao de Occidente. O imperio occidental desapareceu no 476 despois de Cristo e o de Oriente no 1453 despois de Cristo, polo tanto durou 977 anos mis que o occidental. 3.-De onde provn o nome de Imperio bizantino? A denominacin de Imperio Bizantino procede de Bizancio, cidade reconstruda polo emperador Constantino no ano 330. O emperador converteuna na capital de todo o imperio e deulle o nome de Nova Roma, anda que foi coecida popularmente como Constantinopla. 4.-Cal foi o momento de maior explendor do Imperio Bizantino? Por que? Durante o reinado de Xustiniano I. Xustiniano intentou restaurar as fronteiras do antigo imperio romano e reconstrur a unidade perdida. Para iso, conquistou diversos territorios en Occidente, o norte de frica, Sicilia, Italia e o sueste de Hispania. Tras a sa morte, o imperio entrou no perodo de crise, perdndose a maiora das conquistas. 5.-Cando e por que se produciu o fin do imperio bizantino? A mediados do sculo XI, Bizancio entrou nunha profunda crise. En Occidente os normandos expulsaron os bizantinos de Italia. En Oriente, pola sa parte, tivo que facerlles fronte aos cruzados cristins, que se apoderaron de diversos territorios, e a ameaza dos turcos, que acabaron conquistando Constantinopla en 1453, puxo fin ao imperio bizantino. 6.-Cal foi o momento de maior expansin do imperio bizantino? A poca de maior expansin foi a de Xustiniano que conquistou diversos territorios de Occidente, o norte de Africa, Sicilia, Italia e sueste de Hispania. 7.-Que poderes tia o emperador? O emperador bizantina adoptou dende o sculo VII o ttulo de grego de basileus e concentrou todos os poderes. Como xefe poltico, gobernaba e dirixa a administracin do exrcito. Ademais, a sa consagracin e coroacin polo patriarca de Constantinopla dballe sa persoa un carcter sagrado, permitndolle intervir en asuntos da Igrexa. 8.-Cales eran as principais actividades econmicas do imperio bizantino? 5 5

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

A agricultura era a principal actividade econmica. Organizbanse en latifundios ou grandes propiedades, pertencentes nobreza ou aos mosteiros e eran traballadas por servos. Moitos pequenos propietarios, ante o peso dos impostos, caeron baixo a dependencia dos grandes propietarios. A artesana baseouse na fabricacin de artigos de luxo: seda, tapices, ourivera O comercio veuse favorecido pola situacin xeogrfica entre Europa e Asia e os intercambios do Mediterrneo e o Mar Negro. 9.-Debuxa unha pirmide social e sita nela os principais grupos da sociedade bizantina:

Aristocracia e altos cargos da Igrexa

Clero, funcionarios, comerciantes, campesios libres

Servos e escravos e mendigos urbanos

10.-Explica a disputa das imaxes e o Cisma de Oriente Enfrontou aos emperadores iconoclastas, que prohibiron o culto s imaxes sagradas ou iconas, cos monxes e unha boa parte da sociedade bizantina, defensoras das representacins sagradas. A intencin dos emperadores era a limitar o poder dos mosteiros e quedarse coas sas terras. Ao final impxose o culto s imaxes. A rivalidade entre o patriarca de Constantinopla e o papa de Roma pola sa primaca sobre a cristiandade rematou coa sepracin entre as igrexas oriental e occidental, o cisma de Oriente. A igrexa de Oriente pasouse a chamar Igrexa ortodoxa. 11.-Xustifica a expresin a cultura bizantina helenizouse A cultura bizantina mantivo ata o sculo VII a tradicin e a herdanza do mundo romano. Despois daquela data, as diferenzas con Occidente aumentaron, o grego converteuse na lingua oficial e a cultura helenizouse.

12.-Realiza un mapa conceptual sobre a arquitectura bizantina

6 6

Tema 1

Bizancio e o Imperio carolinxio 2 ESO

Arquitectura bizantina

Materiais

Elementos

Edificios principais

Planta

Decoracin

Ladrillo

Columnas

Igrexas

Cruz grega

Mosaicos

Arcos semicirculares (de medio punto)

Planta cadrada

Iconas

Cubertas planas ou abovedadas

Octogonais

Cpulas sobre pechinas

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

13.-Onde se colocaban os mosaicos bizantinos e cales foron os seus temas principais? O mosaico utilizouse para decorar as paredes e as cpulas do interior das igrexas. Os temas elexidos para os mosaicos foron sobre todo relixiosos (Xesucristo, A Virxe co Neno, imaxes de santos) Entre os mosaicos mis famosos figuran os que representan ao emperador Xustiniano e a sa dona Teodora cos seus squitos, situados en san Vital de Rvena. 14.-Observa os mosaicos de San Vital e comntaos Os mosaicos conteen un programa iconogrfico compelto. Na bveda represntase a Cristo sentado sobre a bla do mundo, sostendo nunha man un pergamio coa lei e na outra unha coroa. Nas paredes da bsida, dous paneis representan o emperador Xustiniano e a sa esposa Teodora co seu squito. Cada un deles leva unha ofrenda a Deus. Estes mosaicos estn realizados con pequenas pezas chamadas teselas. Son representacins na se coida moita o detalle e o colorido. 15.-Sintetiza nun pargrafo as caractersticas dos pobos xermnicos Cada reino tia a sa personalidade pero presentan uns rasgos comns. A forma de goberno era a monarqua, concentrando os reis o poder poltico e militar. A agricultura era a base da economa e practicbase en latifundios (fincas grandes) cultivados por servos e persoas dependentes do dono do latifundio. Nos latifundios producase todos os produtos necesarios. A sociedade estaba dividida en clases, primeiro os aristcras, donos dos latifundios, logo os campesios. A cultura decadeu e s mantiveron a cultura os monxes nos mosteiros que eran os que saban ler e escribir. 16.-Que foi Carlomagno e cal foi o seu principal obxectivo? Foi o principal rei da dinasta Carolinxia. Propxose restablecer a unidade do antigo imperio romano de Occidente e para iso conquistou os territorios de centroeuropa e norte de Italia

8 8

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

VOCABULARIO TEMA 1

BASILEUS: quen concentra todo o poder. O emperador tia o carcter de basileus.

CISMA DE ORIENTE: A rivalidade entre o patriarca de Constantinopla e o papa de Roma para ser o primeiro sobre a cristiandade rematou en 1054 coa separacin entre as igrexas oriental e occidental, o Cisma de Oriente. A Igrexa oriental permaneceu baixo a autoridade do patriarca de Constantinopla e pasou a denominarse Igrexa ortodoxa, mantendo os primitivos costumes cristins. CONDADOS: Carlomagno para gobernarse axudouse de funcionarios, e organizou o territorio en condados dirixidos por condes e en marcas dirixidas por un marqus. CORPUS IURIS CIVILIS: Cdice onde Xustiniano recompila as Leis. ICONAS: imaxes de temtica relixiosa, na sa maiora pintadas sobre tboa, que utilizaban habitualmente o dourado na representacin. IMPERIO BIZANTINO: a denominacin procede reconstruda polo emperador Constantino no ano 330. de Bizancio, cidade

IMPERIO CAROLINXIO: O territorio que conquistou Carlomagno para volver restablecer o imperio romano. LATIFUNDIO: Terra de cultivo de grandes dimensins. Pertencan aristocracia e eran os servos os que as traballaban. Nestas terras producase todo o necesario. RESERVA: a parte do latifundio que se reserva para o dono. Todo o que se produca na reserva era para o propietario da terra. REINOS XERMNICOS: son os reinos que formaron os pobos xermnicos na zona occidental do antigo imperio romano. En Italia asentronse os ostrogodos, en Francia os Francos, os burgundios en Borgoa, os visigodos no centro e sur de Hispania, os suevos en Gallaecia, en Britania os anglos, saxns e os bretns e no norte de frica os vndalos. RESERVA: Os latifundios dividanse en das zonas: unha reserva cuxos produtos eran para o propietario e pequenas parcelas explotadas por campesios. STRATEGOS: xefes polticos e militares no imperio bizantino.

9 9

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

THMAS: son cada unha das provincias nas que se dividiu o Imperio Bizantino.

PREGUNTAS DE EXAME DO TEMA 1

1)Define as seguintes palabras BASILEUS CONDADO CPULA PECHINA TRIBUNA MOSAICO ICONAS PATRIARCA REINOS XERMNICOS RESERVA MARCAS 2)Representa nunha lia do tempo as diferentes etapas de historia (prehistoria, historia antiga, medieval, moderna, contempornea) situando os feitos mis relevantes dos seus inicios e remates. 3)Contesta: a)Que data se toma como final do imperio antigo e como inicio da Idade Media? b)Entre que datas se estende a Idade media? c)En que se diferenciou a evolucin dos imperios romanos de Oriente e Occidente? 4)Busca quen foi Romulo Augstulo (Ollo, non se confunda con Rmulo e Remo). Indica con que emperador se estendeu o Imperio Romano e con quen se dividiu o Imperio. 5)Indica quen era Xustiniano e quen era Carlomagno (tendo en conta que Xustiniano era anterior a Carlomagno). Logo explica en que se parecan ou que pretendan cada un deles detallando os lugares que queran ocupar. 6)Explica como organizaba Carlomagno o goberno e a administracin do seu territorio e explica a actividade econmica do Reino Franco. 7) Realiza: Cita os nomes dos reinos xermnicos e indica en que pases actuais se localizaron. Indica por que pases atuais se estenda o imperio bizantino. Escribe os pases actuais que se incluan no Imperio Romano. 8)Unha das manifestacins mis interesantes da arte carolinxia a Capela de Aquisgrn. Explica a capela Palatina de Aquisgrn. 9)Explica a igrexa de Santa Sofa de Constantinopla. 10)Observando os mosaicos de Xustiniano e Teodora indica. a)Como se ven as figuras de fronte ou de perfil? b)As figuras estn quietas ou movndose? c)Teen as figuras a mesma altura? d)Que figuras sobresaen en cada escena e porque cres que sobresaen? e)Que lugar ocupa Xustiniano e Teodora en cada un dos mosaicos? Por que cres que ocupan ese lugar? f)Como son as figuras: -Tamao dos ollos -Tamao das cellas -Son altas ou baixas? -Como van vestidas? g)Que van facer Xustiniano e Teodora? h)En que igrexa se atopan estes mosaicos?

10 10

Bizancio e o Imperio carolinxio Tema 1 2 ESO

11 11