4 DE DA NI U

A CA N E I IBR ALUS A SUL L AND INS T ENN IA: A A P ED C RI S E M REINOS IDAD

1. AL-ANDALUS
A) HISTORIA. A conquista da pennsula Ibrica polos musulmns iniciouse no ano 711. O reino visigodo atopbase sumido nunha guerra civil entre Don Rodrigo e os herdeiros do anterior rei (vitizianos). Estes ltimos solicitaron axuda aos musulmns do norte de frica. As, o exrcito islmico venceu aos visigodos na batalla de Guadalete. Os musulmns non lles devolveron o poder aos visigodos. En s catro anos (711-715) dominaron a totalidade da Pennsula. Os musulmns abandonaron axia os territorios do norte da Pennsula (clima fro, relevo accidentado). Aos territorios dominados chamronlle Al-Andalus (= o paraso)

Etapas de Al-Andalus: a) Emirato dependente do califato omeia de Damasco (711-756): AlAndalus pasou a ser unha provincia do califato omeia de Damasco. Al Andalus era gobernada por un emir (representante do califa nas provincias conquistadas), e fixouse a capital en Crdoba. b) Emirato omeia independente (756929): tras o asasinato dos omeias polos absidas, stes fixaron a capital do Islam en Bagdad. O nico supervivinte omeia (Abderramn) consegiu escapar e chegar a Pennsula, onde proclamouse emir de Crdoba (Abderramn I), independizndose do califato absida.

Estatua de Abderramn I (Almuecar, Granada).

Califato abas no S.

c) Califato de Crdoba (929-1031): no ano 929 o emir Abderramn III proclamouse califa. Reunu na sa persoa o poder poltico (direccin do goberno e exrcito) e o poder relixioso do seu reino. - O califato de Crdoba foi o perodo mis brillante da historia de Al-Andalus. Crdoba (mis de 100.000 habitantes) = na maior cidade de Europa na Idade Media.

Mapa do califato de Crdoba

Abderram n III

A CAPITAL DO CALIFATO: CRDOBA

Crdoba e a sa mezquita na actualidade

O califa era axudado no goberno por: hayib: primeiro ministro. visires: ministros. vals: dirixan as provincias fronteirizas cos reinos cristins (Zaragoza, Toledo e Mrida).

Campaas de Almanzor

A finais do S.IX o poder quedou en mans dun caudillo militar: AlMansur (= Almanzor), quen realizou numerosas razzias = expedicins de saqueo contra os reinos cristins para obter botns e escravos.
Almanzor levndose as camps da Catedral de Santiago

d) Reinos de taifas (1031S.XII): tras a morte de Almanzor, o califato dividiuse en moitos reinos ou taifas (Sevilla, Toledo, Zaragoza,) moi dbiles frente aos reinos cristins do norte. Para evitar os ataques destes, as taifas pagabanlles tributos (parias).
- A conquista de Toledo polos cristins (finais S.XI), fixo que as taifas decidirn chamar na sa axuda aos almorbides (guerreiros brberes do norte de frica).

e) Almorbides e almohades (inicios S.XII- med S.XIII): os almorbides conseguiron frear o avance cristin, acabaron coas taifas e unificaron Al-Andalus de novo. A mediados do S.XII foron substitudos polos almohades (tamen procedentes do N. de frica) que fixaron a sa capital en Sevilla.
- Os reinos cristins unronse contra os almohades os derrotaron na batalla das Navas de Tolosa (1212), conquistando case toda Al-Andalus (ags reino de Granada).
Batalla das Navas de Tolosa (Xan)

Guerreros almorbide s

A Xiralda (antigo minarete da msquita de Sevilla, hoxe campanario da catedral)

Torre do Ouro

SEVILLA: A CAPITAL ALMOHADE

f) Reino nazar de Granada (S.XIII1492):

- Actuais provincias de Granada, Almera e Mlaga = ltimo territorio musulmn na pennsula. - Reino moi dbil, foi vasalo da Coroa de Castela, a quen lle deba pagar tributo. - As loitas internas debilitarono anda mis facilitando a conquista cristi en 1492.
Conquista de Granada polos Reis Catlicos (1492)

GRANADA: A ALHAMBRA

Plano da Alhambra

Patio dos Lens

B) ECONOMA: - 3 actividades principais:

Agricultura:
- A maior parte da poboacin adicbase agricultura (cultivos mis importantes = cereais, vide e oliveira). - 2 innovacins: a) O regado desenvolveuse moito. b) introducronse novos cultivos (algodn, ndigo, arroz, cana de azucre, berenxena, alcachofa...).

Artesana:
- Nas cidades fabricbanse produtos artesns de gran calidade: cermica, coiro repuxado, ourivara, armas, seda

Comercio: - Al-Andalus foi un centro de comercio moi activo. - Vendan os produtos artesns que fabricaban e compraban
ouro.

escravos e

Para os intercambios usaban moedas: o dinar (ouro) e o dirhem (prata).

CERMICA ANDALUSE

DINAR (OURO) E DIRHEM (PRATA)

C) SOCIEDADE: - Existencia de varios grupos:

- O grupo mis poderoso

estaba formado polos conquistadores e os seus descendentes: Os rabes (procedentes de Arabia) reservronse as mellores terras e os cargos de goberno. Os brberes (procedentes do Norte de frica) eran mis numerosos pero a sa situacin era peor.

O resto da poboacin organizbase por criterios relixiosos. Os mulads eran os antigos cristins que adoptaron o islam. Os mozrabes eran os cristins que continuaron practicando a sa relixin. Os xudeus eran unha minora moi activa econmicamente

As mulleres non contaban. Considerbanse propiedade do varn (primeiro o pai e logo o marido). Cando saan deban ir tapadas con diversas prendas (anda hoxe en algns lugares do mundo sanse) O Corn permita a poligamia, ata catro mulleres poda ter un home, se era capaz de mantelas. As obrigacins da muller eran obedecer o seu esposo e coidar dos fillos.

A maior parte da poboacin viva no campo, pero as cidades tian gran importancia, pois eran o centro da vida econmica, social e cultural. As ras eran irregulares. Partes da cidade: medina, onde se atopaban o alczar (palacio), centro da vida poltica, e a mesquita maior (aljama), centro relixioso.

Plano de Toledo

A parte principal da cidade era a

Arredor estaban os arrabaldes (barrios fra da muralla). O zoco era a zona de mercado e a alhndiga era os almacns de
mercadoras

Casas tradicionais andaluses: Alpujarras (Granada) e Crdoba.

Gazpacho andaluz

- Principais exemplos da arquitectura

de Al-Andalus: a) Califato: msquita de Crdoba e palacio de Medina Azahara (Crdoba). b) Reinos de taifas: Aljafera de Zaragoza e Alcazaba de Mlaga e Almera

c) Almorbides e almohades: Torre do Ouro e Xiralda (Sevilla) d) poca nazar: Alhambra e Xeneralife (Granada).

II) OS REINOS CRISTINS PENINSULARES

Os musulmns non

conquistaron as terras do norte da pennsula Ibrica. Al refuxironse moitos visigodos que fuxan dos musulmns. Co tempo, neses territorios montaosos formronse dous ncleos polticos: Cordilleira Cantbrica: xurdiu o reino stur-leons. Pireneos: organizronse o reino de Navarra e os condados aragonesese e catalns.

A) O REINO ASTUR-LEONS E O CONDADO DE CASTELA

O reino de Asturias xurdiu no sculo

VIII. En 718 foi elixido rei don Pelaio quen loitou cos musulmns na batalla de Covandonga (722?).

Tras o retiro dos musulmns ao sur do

Douro, a corte instalouse en Oviedo e o reino extendeuse por Galicia e Cantabria (S. VIII e IX).

No sculo X, o reino estendrase ata

o Douro, incorporando o norte de Portugal, Len, Zamora, Palencia e Burgos. Por iso, a capital trasladouse a Len.

- A zona oriental do reino (actuais provincias de Burgos e Soria...) era a primeira lia de defensa frente aos musulmns. Esta zona recibiu o nome de Castela. - Co tempo, Castela conseguiu a independencia (mediados S.X) converteuse nun reino (S. XI).

Arte asturiano

Pequenas igrexas de pedra

Ourivara

Santa Mara do Naranco Cruz da Victoria

San Miguel de Lillo

Caixa das gatas

ARTE ASTURIANO (S. VIII E IX)

ARTE MOZRABE (S.X)

Pequenas igrexas rurais
arte desenvolvido por mozrabes fuxidos de Al-Andalus

Beatos

San Miguel de Celanova (Ourense)

Influencia da arte musulm (arcos de ferradura)

Beato de Libana San Miguel da Escalada (Len)

Beato de San Miguel da Escalada

3. OS NCLEOS PIRENAICOS

No sculo VIII a rexin pirenaica formaba parte do

imperio carolinxio: era a Marca Hispnica. No sculo IX o imperio carolinxio disolveuse e a Marca Hispnica independizouse en 3 ncleos diferentes: Reino de Pamplona: despois chamado reino de Navarra. Independizouse dos francos a inicios do S.IX.

SANCHO III O MAIOR DE NAVARRA (1000-1035)

Herdanza de Sancho III

 Condados aragoneses (Aragn, Sobrarde e Ribagorza): conseguiron independizarse dos francos no sculo IX, pero despois caeu en mans navarras. En 1035 convertiuse nun reino independente (Reino de Aragn). Condados catalns: O dominio franco mantvose mis tempo. Finalmente foron unificados e acadaron a independencia (Wifredo o Velloso = Conde de Barcelona) a finais do S.X.

LIA TEMPORAL DOS NCLEOS CRISTINS PIRENAICOS

C) O AVANCE DOS REINOS CRISTINS

- Durante os sculos IX e X, os reinos cristins avanzaron ata o ro Douro. O avance baseouse na colonizacin da terra por grupos de campesios que formaban pequenas vilas para repoboar o territorio

- Nos sculos XI e XII, aproveitando a debilidade das taifas, os reinos cristins conquistaron os vales do Texo e do Ebro. 2 tipos de repoboacin:
a) Nunhas zonas, o territorio dividase en circunscricins, dominadas por unha cidade ou vila que se lle outorgaban liberdades e privilexios (cartas de poboamento ou foros). b) Algunhas zonas foron conquistadas e repoboadas polas ordes militares, formndose as grandes seoros (Ex: A Mancha e Teruel)

100 anos despois

TEXTO: Unha carta de poboamento Sexa coecido por todos os homes que eu, Ramn Berenguer IV, conde de Barcelona, e eu, Ermengol, conde de Urxel, damos a vs todos os poboadores de Lleida, as casas e patios e hortas e fincas e toda a cidade de Lleida. Dmosvos todo o territorio sen cargas seoriais, para facer dela o que queirades, e dalas, vendelas ou empealas a quen quixerades, ags a cabaleiros e eclesisticos. Dmosvos tamn os prados e pastos, fontes e augas, bosques e leas e a caza, a chaira e o monte para todos os vosos usos. Concedmosvos tamn a todos que, no sucesivo, non paguedes ningn dereito feudal. E que, no sucesivo, sexades libres e teades seguras todas as vosas posesins e terreos. Feita esta carta no mes de xaneiro, ano da Encarnacin do Seor 1149.

Adaptado

AS ORDES MILITARES HISPNICAS

Ordes militares: ordes de monxes-soldados formados para combatir e defender o territorio fronte aos musulmns. Exemplos: Santiago, Calatrava e Alcntara na Coroa de Castela. Orde de Montesa na Coroa de Aragn

- No sculo XIII: a victoria cristi das Navas de Tolosa (1212) sobre os almohades propiciu que os reinos cristins avanzaron polo val do Guadalquivir e Murcia (Coroa de Castela) e Valencia e Baleares (Coroa de Aragn). S perviviu musulmn o pequeno reino nazar de Granada ata finais do S.XV. As terras dividronse en grandes seoros, e quedaron en mans de nobres moi prximos aos reis cristins. Estas terras eran traballadas na sa maior parte por servos.

Batalla das Navas de Tolosa

Repoboacin do val do Guadalquivir (a travs de grandes seoros

Repoboacin do val do Douro (a travs de pequenas vilas)

HERENCIA DA REPOBOACIN:

Como resultado da conquista, nos reinos cristins convivan tres culturas: a islmica, a cristi e a xuda. A sociedade estaba composta por estes grupos:
Cristins: grupo dominante. Mudxares: musulmns que permanecan en territorio cristin. Os reis cristins se comprometan a respectar os seus costumes. A situacin empeorou a partir do Sculo XIII. Xudeus: as sas relacins cos cristins foron moi tensas e en ocasins foron perseguidos.

Estos grupos vivan en barrios separados, non se mesturaban e mantian a sa lingua e costumes.

ARTE MUDXAR
Arte levado a cabo por albaneis musulmns en territorio cristin.
Influencias da arte musulmn

2 trazos

Principais exemplos: igrexas de barro cocido (Teruel, Toledo)

Palacio de Pedro I (O Cruel) no Alczar de Sevilla

Torre de San Martn

Igrexa de San Tirso de Sahagn (Palencia)

D) A COROA DE CASTELA
- Os reinos de Castela e Len unronse e separronse en varias veces. A finais do S. XI Afonso VI tomou Toledo (1085) e posteriormente todo o val do Texo. Tras a vitoria das Navas de Tolosa (1212), os castelsn conquistaron o val do Guadalquivir. - En 1230 produciuse a unin definitiva dos reinos de Castela e Len e formouse a Coroa de Castela baixo o reinado de Fernando III. Co tempo converteuse no reino mis poderoso da Pennsula. - A pesar disto no S.XII Castela sufriu unha gran perda territorial cando Portugal se independizou.
Afonso X

Fernn Gonzlez

Reinos de Castela e Len (1200) antes da unin definitiva en 1230

Evolucin da Coroa de Castela

- Trazos da Coroa de Castela: A) GOBERNO: a Coroa de Castela estaba constituda por un nico estado, cunhas mesmas institucins e unha mesma lei. O rei casteln gozaba de amplios poderes (elaborar leis, xulgar, declarar a guerra). As Cortes non podan elaborar leis e a sa nica funcin eran aprobar novos impostos solicitados polo rei.
R E I
S a s l e is V C O R T E S

G o b e r n a r A p li c a r e c a m b ia r I m p a r t i r x u s t i z a

u b o r d in a d a s a o p o d e r d o r e i. o t im s o p o a b p o li c l o a s it r n o s t o s a d o s e i

C A

o n s e llo

e Aa lu d i e n c i a

a c e n d a

s e s o r a r r g a n o A d m in is t r a r a o R e i s u p r e m o a e c o n o m a A c n o g o b e r n o .d e x u s t iz a . d o r e in o . o

e a liz a b a n p e t ic i n s a o m o n a r c a

o n s e lla b a n r e i

Corte de Afonso X (O Sabio) S.XIII

B) ECONOMA: Basebase na agricultura e na gandara. - Destacaba a gandera de ovellas merinas. Era trashumante a travs de camios (caadas) que percorran o territorio de norte a sur. Os gandeiros estaban representados pola Mesta, que contou con gran poder e privilexios. - Das ovellas merinas conseguase unha l e panos de gran calidade. As, a artesana e o comercio desenvolvronse moito e apareceron feiras moi importantes (Ex: Medina do Campo).

C) CULTURA E ARTE:

O Camio de Santiago foi o principal fito cultural da

Coroa de Castela. - No S. IX (reinado de Afonso II) atopronse uns restos en Compostela que foron atribudos ao Apstolo Santiago. Sobre ese lugar edificouse unha igrexa. - No S.XI, a cidade de Santiago de Compostela converteuse nun dos principais centros de peregrinacion cristi. A ruta que percorran os peregrinos cocese como Camio de Santiago (Camio francs). - A ruta era atravesada por peregrinos de toda Europa, e foi fundamental para o dedesenvolvemento econmico e cultural da Coroa de Castela e Len, xa que os peregrinos, ademis de consumir todo tipo de produtos, traan modas e ideas dos seus pases.

Camio Francs

Portada de Prateras Interior e Planta da Catedral de Santiago de Compostela Altar Maior Prtico da Gloria

Fachada do Obradoiro

Prtico da Gloria

Portada de Acibechara
1. 2. 3. 4. 5. Santiago o Maior Xuzo Final rbore de Xes Vinte e catro ancins da Apocalipse Apstolos, patriarcas e evanxelistas

San Martio de Frmista (Palencia

Cripta Real de San Isidoro (Len) Anunciacin aos pastores Catedral de Burgos (esquerda) Vista erea e interir da Catedral de Len (abaixo e dereita)

E) A COROA DE ARAGN
- A Coroa de Aragn creouse no S.XII pola
unin de Aragn (Petronila, filla do rei de Aragn) e os condados catalns (Ramn Berenguer IV, conde de Barcelona).

- A Coroa de Aragn expandiuse en das direccins: Pennsula Ibrica (S.XII): - Afonso I (o Batallador): conquistou o val do Ebro. - Xaime I (o Conquistador): tomou Valencia, Alicante e Baleares. Mediterrneo (S.XIII-XV): conquista de Sicilia, Sardea, Npoles, Atenas

A) GOBERNO: - A Coroa de Aragn = condados catalns, Reino de Aragn, Reino de Valencia e Reino de Mallorca. - Cada teritorio mantia as sas propias leis e institucins (foros) que o rei tia que respetar. - O rei tia menos poder que o casteln. Non poda aprobar novas leis nin impostos sen a aprobacin das Cortes de cada territorio. - Ademis existan institucins que velaban polo cumplimento dos foros ante o rei.: Xeneralitat de Catalua ou o Xustiza de Aragn

REI
Facenda
Controlada polas deputacins e xeneralidades

CORTES DE ARAGN

CORTES DE CATALUA

CORTES DE VALENCIA

Referendar o labor de goberno do rei Aprobar os impostos solicitados polo rei Xestionar o destino dos impostos

Institucins de xustiza
O poder do rei estaba limitado por institucins de cada reino

DEPUTACIN DE ARAGN

GENERALITAT DE CATALUA

GENERALITAT DE VALENCIA

Consello Real
Non ten labores de goberno Un Consello en cada reino

Controlar o goberno mentres as Cortes non estn reunidas

Institucins da Coroa de Aragn

B) ECONOMA E SOCIEDADE.

A principal actividade da maior parte da poboacin era a agricultura. Destacaba tamn o comercio naval a travs do Mediterrneo. Os mercaderes da Coroa de Aragn contaban con consulados en moitas cidades europeas, africanas e asiticas (Tnez, Marsella,, Venecia, Constantinopla,) Existan tamn uns maxistrados (Cnsules do mar), que controlaban aspectos relativos navegacin e comercio

C) ARTE.

San Climent de Tahull (Lleida)

Catedral de Santa Mara do Mar (Barcelona) e Catedral de Palma de Mallorca (abaixo)

Lonxa de Valencia

7. GALICIA NA IDADE MEDIA

- Durante os Ss. XI e XII Galicia tivo perodos con reis propios, pero no XIII quedar integrada definitivamente no reino de Len, e polo tanto na Coroa de Castela. - O descubrimento dos restos do Apstolo Santiago no S.IX e o desenvolvemento do culto xacobeo, permitiu o auxe e poder da cidade de Santiago de Compostela (nica importante)

A) SOCIEDADE E ECONOMA. - A sociedade galega na Idade Media rural e feudal. Grupos:

Minora composta por nobres, cabaleiros, bispos e abades. Tian a propiedade da terra e o poder poltico. Maiora da poboacin era campesia e serva, que viva e traballaba nos feudos.

As relacins feudais reglanse mediante os foros = contrato agrario de longa duracin a cambio de: a) Renda, sobre todo en especies.

b) Servizos e traballos persoais.

Campesios galegos do S.XV.

- Na Plena Idade Media o poder principal e a maior parte das terras pertencan aos mosteiros. Na Baixa destacan os fidalgos (cabaleiros), que vivan en pequenos castelos e pazos rurais.

B) A GRAN GUERRA IRMANDIA. - Mediados do S. XV. - Revolta protagonizada por campesios e burgueses contra os seores feudais. - Nas revoltas foron destrudos castelos e fortalezas. - A guerra rematou coa derrota dos irmandios. - Tras a revolta moitos dirixentes irmandios foron executados

Torre de Sandis (Ourense), destruda polos irmandios

Cartel e recreacin da Revolta Irmandia (Vern, 2008)

 CULTURA E ARTE.

Durante a Plena Idade Media, Galicia vivu un gran apoxeo cultural (arte, literatura, msica).

Arte:

a) Nas cidades, os bispos promoveron a construcin de catedrais romnicas, destacando sobre todo a de Santiago. b) No rural, os abades impulsaron a construcin de mosteiros, seguindo o estilo cisterciense (con menor decoracin).
Literatura e msica: o galego nace coma lingua, e desenvolvese unha literatura moi rica. Destacou a lrica galego-portuguesa a travs das Cantigas.

Catedral de Tui (Pontevedra)

Catedral de Ourense

Mosteiro de Sta Mara de Oia (Pontevedra)

Mosteiro de Santa Mara de Oseira (Ourense)