A Xanela

Revista cultural das Marias

N 31

PRIMAVERA

2011

A Xanela
Revista cultural das Marias N 31 PRIMAVERA 2011

LOIS PEREIRO FOTO DE XOS ABAD

COLABORACINS
Xuxo Torres, Manuel Fiao Snchez, Xulio Rozados, Elena Veiga Rilo, Gabriela Rodrguez, Mario Marcos Pardo, Vctor Tizn, M Virgnia Monteiro, Fernando Botto Semedo, Eduardo Olmpio, Cndido da Velha, Xos M Veiga Ferreira, Juan Sobrino Ceballos, Manuel B. Dans, Xulio L. Valcrcel, Dionisio Pereira, Moncho do Orzn, Xoumia, Xos Lois Sobrino e Baraxeiro.

TEXTOS Lois Pereiro DESEOS Vctor Tizn, Sabela Arias e Luis Otero. COORDENA
Suso Torres

FOTOGRAFAS Veiga, Baraxeiro, Andrade, Arquivo familiar de Lois Pereiro e Arquivo Eira Vella MAQUETA Equipo Xerri D.L.
C - 1696 /96

IMPRIME Lugami, Artes Grficas. Betanzos

Permtese e agradcese a reproduccin, citando a procedencia. O noso e-mail: eiravellabetanzos@yahoo.com A Xanela

A.C. EIRA VELLA. Ra da Pescadara, 2. BETANZOS Primavera 2011 15300. GALICIA.

Actividades da A.C. Eira Vella

Recital Rosala
O 24 de febreiro tivo lugar un recital arredor do Da de Rosala, seguindo a convocatoria da Asociacin de Escritores en Lingua Galega e contando coa colaboracin do CEIP Vales Villamarn.

MISCELANEA

Agradecementos
A todos os anunciantes (locais comerciais, empresas e entidades) pola sa fidelidade e axuda. Deputacin Provincial da Corua pola axuda que nos concedeu para a edicin dos nmeros de Primavera e Outono da Xanela.

Presentacin do libro de Manuel Monge

O 18 de marzo presentouse o libro A historia secuestrada polo franquismo, editado por Laiovento, con presencia do autor, intervindo o historiador betanceiro Xess Torres e o editor Francisco Pillado.

Sabela Arias
Historias de Ica e Avoa

Homenaxe s vtimas do 36 e presentacin do libro de Luis Cortias

O 14 de abril realizouse unha homenaxe s vtimas betanceiras de 1936 diante da placa que colocamos entrada do Museo das Marias nun acto con msica, poemas e emocin. A continuacin presentouse a edicin en galego do libro de Luis Cortias Traizn consagrada (A gran derrota do pobo hispano), editada por Eira Vella, con intervencin de Xess Torres Regueiro, Toms Lpez Loureda e Xess Torres Loureda.

Presentacin de Rosala de Castro, estranxeira na sa patria

O 28 de abril presentouse o libro de Francisco Rodrguez con presencia do autor, proxectndose ademais un vdeo.

Vctor Tizn

Letras Galegas 2011: Vento Lois e Coecendo a Lois Pereiro

Dous actos relacionados co poeta Lois Pereiro tiveron lugar en das seguidos, o 12 e o 13 de maio. O recital expansivo Vento Lois, que se celebrou en moitas localidades do pas e mesmo de fra, tamn tivo eco en Betanzos da man de Eira Vella, alumnos do IES Francisco Aguiar e do CEIP Vales Villamarn. Pola sa banda Manuel Rivas, Miguel Mato e Xulio L. Valcrcel, compaeiros no colectivo De amor e desamor, deixronos as sas opinins e impresins sobre o homenaxeado no acto Coecendo a Lois Pereiro.

O blogue de Eira Vella

Visita o nosob blogue http://eiravellaac.blogaliza.org/

Intercambios
A Xanela intercmbiase con outras publicacins culturais. O noso enderezo:
A.C. Eira Vella. Pescadara, 2. 15300. Betanzos

A Xanela

Primavera 2011

CREACIN

Secou a cepa da ra do Ouro

Secou a cepa que haba na casa nmero seis da ra do Ouro. Nacera dentro e asombase ao exterior para ofrecernos o aviso puntual das primaveras, o esplendor do vern e o xido dourado dos outonos. Dende o alto da ra Travesa, en chegando ra do Ouro, un torca instintivamente a cabeza para comprobar satisfeito que a cepa aquela seguia viva outro ano mis en renovado ciclo: os botns abrochaban, as vidras extendianse e as follas gaaban pasenio o ancho todo da fachada. Secou a cepa da ra do Ouro e ficou o seu tronco murcho nun inverno permanente. A ra do Ouro mis pobre agora.

XuxoTorres

A Xanela

Primavera 2011

Sobre as gaiolas
Non son un becho ao que alimentar. Son o corvo pendurado da luz (branca) remontando o abismo velocidade etrea do son, para deixar caer as s cando o precise. Letargo breve. Abrir as plpebras, despregar a envergadura (completa) do meu ser ao ar. Anda teo folgos para voar mis lonxe. Definitivamente non son un becho. Son epiderme, xugular, pranto, tero, femoral. Ntidos os contornos e integrados os contrarios no meu ser. Son auga que corre e vento nords, marea, pescuda, fanico no corpo, hiperactividade. Son rocha e mosteiro, silencio, baleiro, zen. Ntidos os contornos e integrados os contrarios no meu ser.

Como son
Son estaca aguzada, pouta de aguia, dentame de lobo, espias, xogo de coitelos.

Gabriela Rodrguez

Mario Marcos Pardo

A Xanela

Primavera 2011

Tempo de matanza
Manuel Fiao Snchez

n vento fro percorra toda a aldea naquela maancia de outono. Era tempo de castaas e de matanza. Moi cedio, un vello camin subiu pola empinada estrada nacional seis. Ningun o veu pasar. Ou quizs si. Pero ningun sospeitou do cargamento que transportaba. A aldea espertou de speto co son de varios disparos de fusil. A estes, seguiron outros sete de pistola cunha marcada distancia entre si. Un olor a plvora veu no aire e envolveu os currunchos. Un forte olor a morte entrou polas portas das casas e instalouse nas lareiras, que naquelas primeiras horas, quentaban os vellos potes co almorzo. A ma quedou cortada por un coitelo de medo. Todo semellou paralizarse, e o silencio fxose dono do fro amencer. Algun deu o primeiro aviso, e a nova percorreu toda a aldea de porta en porta coma o lume nunha bouza. Ningun se atreveu a subir ao monte para confirmar a mala nova. O medo poda mis ca curiosidade. s oito e media uns homes chegaron na procura dun carro para facer un servizo de transporte. O elixido xunguiu as vacas, e con paso lento, home e vacas, comezaron a subir polo camio que levaba Chousa Grande. Sete homes derrubados na cuneta, ao carn da estrada agardaban, xa sen vida, no medio de varias pozas de sangue. Coma sete ourizos abertos aos que se lles roubou a castaa que gardaban nas sas entraas. Sete corpos sen vida, coma sete ourizos petelados, violados, baldeiros. media maa, cando xa o sol estaba no alto, o carro baixou pasenio, cargando cos sete

homes que non haba moito an metidos na caixa daquel vello camin que subiu pola empinada estrada nacional seis. an sen vida, facendo o camio de volta, cara o cemiterio dunha parroquia que non era a sa. Os uns derriba dos outros, coma os ourizos que caen ao p do castao. As xentes da aldea asombanse s portas para ver pasar o estrao cortexo fnebre. Os homes sacaban as boinas e baixaban a cabeza. As mulleres presinbanse, e os cativos buscaban proteccin agarrndose as perneiras de seus pais. Unha foxa comn, de tres por tres deu refuxio aos sete corpos, que foron tapados con terra fresca e negra coma a sa sorte. Unha foxa carn da vella muralla que pechaba o camposanto, pola entrada da fonte de San Antonio, sera o verdadeiro e ltimo recuncho de paz para eses sete corpos. Unha terra estraa para eles, que a partir dese momento se convertera no regazo eterno. Tdolos anos, sen fallar nin un s, esa terra amenca o Da de Defuntos, sen unha mala herba, e cuberta de flores. Nin unha lpida, nin unha cruz. Non era preciso. Todos saban que al estaban os sete corpos daqueles sete homes a quen, nunha maancia fra de outono, lles roubaran a vida nunha cuneta da estrada nacional seis. Anos despois, noutra maancia fra do mes de outono, un daqueles nenos que se agarraban as perneiras de seu pai ao paso do carro fnebre, debullou para min a triste historia, mentres andabamos a petelar ourizos. Tamn era tempo de castaas, pero xa non era tempo de matanza.

ILUSTRACIN: LUIS OTERO

A Xanela

Primavera 2011

De como Ins de Castro foi debuxada a carboncillo

Elena Veiga Rilo

Un cazador de crocodilos morre pola picadura

dunha raia no corazn. Cambia de canle, as noticias non lle prestan nun gran da coma hoxe... A sa nai deixralle meter o dedo na bechamel das futuras croquetas coma cando era pequeno, das, tres veces, permitndolle degustar esa gloria furtiva falsamente prohibida que tanto lle prestaba. Hoxe cruzou tamn cando o bonequio estaba en vermello, esquivando a ollada dunha nena que o sinala e abre a boca estupefacta. consciente de non poder tampouco eliminar a burocracia coa vaca que d leite semidesnatado pero faino, acaria cos dentes o cartn espenuxado por arrincarlle a esquina con tanta impaciencia, esquecendo o vaso no alto do estante da cocia. Sempre soubo que o feito de autopermitirse estas pequenas manas de rebelde (sempre sen causa) contribua a que o seu mundo non se descontrolase. S desa maneira poda aturar a sa vida disoluta de caricaturista nunha ra de turistas. S desa maneira poda sentirse un pouco mis humano ante aquel home que lle estaba a contar o seu retiro espiritual en Monforte de Lemos, sentindo morria da Alcobaa, dunha terra na que non pousara p. S desa maneira poda pedirlle que pechase un pouco a boca para seguir co retrato mentres el lle est a relatar que rei dunha patria na que reina tamn unha muller, a sa: a raa morta, a

protagonista das noites cheas de crack e licor caf ante a impotencia de coecerse amante, a apualada diante dos fillos bastardos, unha Ins de Castro que desencadeou a guerra fratricida, as trabadas dun Pedro cruel aos corazns dos asasinos. Dxolle que inclinase a cabeza cara a dereita e seguiu a debuxarlle os corazns anda latexantes entre os dentes. Despois acompaouno con esa muller sen vida, ocupando o trono, reinventndoa unha vez mis a golpe de carboncillo, e ensinoulle o resultado final. Deixoulle que lle dese bicos con lingua ao papel, porque debuxada era unha morta que non cheiraba, que non haba que rodear con potas cheas de incenso ambientador. A aquel home pareceulle grotesco que unha caricatura puidese ser tan real, que non fose a repeticin dunha frmula grfica na que a sa Ins de Castro se parecese Obregn ou a Marichalar. Abra os ollos dunha cuarta, reinventando a aquela raa unha e outra vez, revivndoa. Mirou o debuxo como se miran as cousas bonitas, moito tempo e moitas veces. Pagoulle sen regatear e el regaloulle unha funda plstica para que non se lle mollase a rapariga. Volve para a casa dndose de conta de que algo tia cambiado anda que seguise cruzando en vermello, dndose de conta de que a punta do lapis fixera o mesmo co seu corazn que a raia asasina co dun cazador de crocodilos.

DESEO PORTUGUS DE INS DE CASTRO. A Xanela

Primavera 2011

As seoritas
Xulio Rozados

Anda que daquela xa saba que en Betanzos

haba seoritos foi durante a mia etapa de aspirante a monaguillo que coincideu ca mia asistencia cataquesis e a mia incorporacin ao coro infantil da parroquia de Santa Mara dirixido por Manuel Espia, crego recentemente falecido do que sempre tiven un garimoso recordo, cando se corporizou e se fixo visible a sa existencia. Arredor da bside central da igrexa, na parte dianteira das filas dos bancos, estaban os reclinatorios particulares. De boa madeira ben tallada, tapizados case sempre en terciopelo roxo, todos tian cravadas con das puntias no bordo dos apoiabrazos unhas plaquias ovaladas de cermica blanca nas que estaban rotulados cunha fermosa tipografa os nomes das usuarias. Como por exemplo: Doa Virtudes Bastida Fontaa. Eses reclinatorios utilizbannos invariablemente unhas vellias que sempre levaban velo, rosario e misal. Algunhas usaban unhas gafas pequenias de montura fina e dourada. Tian o pelo blanco cortado e peinado como unha permanente informal pero nunca recollido nun moo como as vellas da mia ra. Anda que iban vestidas con elegancia, de negro case sempre, e s veces doutras cores discretas, o principal rasgo que as distingua era a sa extrema delgadeza. Se tivramos que usar a linguaxe de hoxe diramos que eran un pouco anorxicas. Estas vellias fracas e devotas eran as seoritas. Desde que as visualicei mosqueoume tremendamente o seu famento aspecto. Nunca me cadrou a sa escualidez coa sa importancia e categora. Un da entrando na casa con ese pensamento no miolo pregunteille a mia avoa: Lela, por qu as seoritas estn tan delgadias? E ela, nai de moitos fillos e xa avoa da primeira camada de netos, experta polo tanto en coller atallos para acortar os rallantes interrogatorios dos cativos, contestoume: que non lles justa o caldo. Non moito tempo mis tarde entereime que non era as. s seoritas encantballes o caldo.

ILUSTRACIN: LUIS OTERO

A Xanela

Primavera 2011

Vctor Tizn

A Xanela

Primavera 2011

LETRAS DE PORTUGAL
Shut! Calada e sem rudos espreita ingnuos (que no deves acordlos!...) os velhos doridos versos dormidos nas gavetas de guard-los

em poeiras do lembrar o tempo do ainda vero transformado em negro inferno de profundo longo inverno todo escura solido a esses poemas os comungantes dos sons distantes de uma histria adormecida a vir a vir tormentosa assim cortejo memria a vir em queixa acendida diz: No! aos velhos papis os das lembranas cruis no os queiras mais falantes que no basta dizer: no s memrias pesadelos numa muralha de gelos a esses dirios do antes venha um silncio prend-los

Neste dia infinito

Vejo a tua face nos olhos inocentes Dos pequenos pssaros da tua alma Que incendeiam de Luz a luz desta tarde efmera. O resto teu vejo no palpitar do sangue verde Das tuas rvores, minhas irms na irmandade Da vida fulgurante das primaveras infinitas. O poema do teu rosto e fervilha mansamente Na verdade do meu sangue. As tuas crianas so a alegria da tua alma, Prxima e quente, agasalhando estas palavras pobres Para que no se percam neste dia infinito

Maria Virgnia Monteiro

ILUSTRACIN: SABELA ARIAS

Fernando Botto Semedo

A Xanela

Primavera 2011

Da Paz
da paz dos campos. da paz de quem semeia um gro de msica uma nota de mel numa semi-colmeia. da tua paz. do teu sorriso desdobrado de ternura caindo perpendicular madrugada. ouvir: no ests sozinho: em cada homem vivo vive um camarada. da minha paz. de estar aqui, no gume de um sorriso e saber: de pouco valho, mas estou e sou preciso.

Tempo solar
Memria de Rosalia de Castro Sua energia transforma a luz em vegetal: ergue-a na espiral do Tempo pelo espao reservado a uma rvore Grava a eternidade na pedra o momento das pedras com o peso da amabilidade o sorriso que far tudo possvel se for possvel sorrir Transitoriamente a clorofila descreve nos ares o acesso a um dia de sol estampa seu verde na tinturaria dos vales a estao das mulheres amveis de olhar premonitrio as maos no ventre de pomicultura Mais que humanas: rvores consagradas no seio dos dias E os homens trabalham

Eduardo Olmpio

ILUSTRACINS : SABELA ARIAS

Cndido da Velha
A Xanela

10

Primavera 2011

O NOSO PATRIMONIO

San Vicente de Moruxo

Xos Mara Veiga Ferreira Juan Sobrino Ceballos

A parroquia de San Vicente de Moruxo est

composta polo Pedrido e Fiobre, nalgn tempo foi anexa de Bergondo. O nome do Pedrido posiblemente faga alusin a lugar de pedras ou a unha canteira, pero moito mis interesante, en canto a toponimia se refire, a terminacin en -bre, como o caso de Fiobre. Foi este un tema que mereceu moita atencin por parte de lingistas como Jubainville, Menndez Pidal, Moralejo ou Lus Monteagudo, xa que esta terminacin dse case exclusivamente na comarca das Marias, isto levou a artellar a teora que estes nomes deslindaran o territorio dunha antiga tribo cltica que poderan ser os rtabros. posible que esta palabra aluda a un outeiro, unha altura fortificada que se coeceran mis tarde como castros. No lugar de Montecelo estaba ubicado o castro. Nos anos oitenta, do pasado sculo, mostraba anda as sas defensas e tia unha boa conservacin. A construcin dun edificio e os peches de fincas con grandes muros de formign, supoemos que alteraron gravemente ou destruiron este ben patrimonial. Digo supoemos, xa que o lugar do castro completamente inaccesible. A primeira noticia documental que temos do lugar de Moruxo do ano 910, publicado por Lpez Ferreiro na sa Historia de la Iglesia de Santiago de Compostela, na que unha tal Godoigia fai donacin dun pumar en ...villa Mariniano... pumare que dicitur Morobii.

A PONTE DO PEDRIDO UNINDO VIAS E MORUXO

No ano 1218 temos outro documento (conservado no Arquivo Histrico Nacional) no que o Rei Alfonso IX dona mosteiro de Bergondo o que lle pertence dentro do coto do mosteiro, as como as freguesas de San Martio de Daens e San Vicenzo de Moruxo (Muruio). Foi Csar Vaamonde Lores quen situou aquela parroquia no lugar de San Isidro, no sitio que anda chaman de San Martio, e que estara prxima Mosteiro de Bergondo. Pouco lle durou este coto mosteiro xa que no 1286 o Rei Sancho IV englbao dentro da xurisdicin de Betanzos. O lugar de Salinas entre o Pedrido e o Pazo de Marin, xusto ao lado da ponte da autopista, recrdanos a existencia dunha antiga explotacin de sal. Coecemos a sa existencia por documentos do Mosteiro de Sobrado no s. XII. A grande necesidade de sal para a pesca, a salazn da carne e os curtidos levou s mosteiros a surtirse en pequenas explotacins coma esta. Non era un xacemento natural, senn pozas feitas con moito traballo e pouco resultado. Posiblemente xa no sculo XIV, co aumento do comercio, como nos conta Elisa Ferreira Priegue no seu estudo do comercio martimo medieval, saira mis rendible traer sal doutros lugares como Portugal ou Bretaa. Non se volve ter
A RA DE BETANZOS ALTURA DE MORUXO

A Xanela

11

Primavera 2011

A MODERNA IGREXA DE MORUXO

VISTA DO LUGAR DE FIOBRE NA PARROQUIA DE MORUXO

noticia desta explotacin en documentos posteriores e xa no sculo XVIII, cando se realiza o catastro de Ensenada, contestan os vecios que non hai ningunha salina neste lugar. No sculo XIV o abade de Cis, afora a Fernn Prez de Andrade e sa muller Sancha Rodrguez o Casal de Moruxo e outros lugares. Nos sculos XIV e XV era frecuente por parte dos nobles o uso da intimidacin, tanto violenta ou non, para facerse coas terras dos mosteiros, actos que eran recriminados polos monarcas, xeralmente con pouco xito. En concreto neste caso, Juan I pouco despois de chegar trono, no 1380, manda a Fernn Prez de Andrade que deixase libre o Mosteiro de Bergondo co seu coto e tres cuartas partes de San Vicenzo de Moruxo, que ocupaba indebidamente. Polas respostas do catastro de Ensenada coecemos os lmites da parroquia de Moruxo: ArenalMarco de pizarra do FornoMarco GrandeLugar de entrada de VillanuebaSeixo BlancoCorredoira de TavoasXunqueirasArenal Pasaxe Pedrido. A igrexa un edificio de planta rectangular, e que segundo Carr Aldao est no lugar que estaba outra anterior romnica: la iglesia rectoral, bello ejemplar romnico en perfecto estado de conservacin, fue demolido por el prroco habr unos cuarenta aos, edificndose sobre el mismo solar, otra nueva, por cierto bien pobre y antiesttica. Nesta parroquia temos algunhas construcins civs que merecen ser mencionadas: En Fiobre est o coecido como Pazo de Aldao, de planta rectangular con torre cadrada formando unha L. A fachada principal simtrica con das alturas. Ten un xardn moi coidado. O acceso do xardn interior por medio dunha escalinata con balaustrada de granito. En Moruxo temos o Pazo do Curro, que segundo parece, orixinariamente era un torren edificado en 1404. Actualmente agregronselle dous corpos de edificios, anda que o torren actual de
A Xanela

factura recente. Neste pazo viviu a poetisa Filomena Dato Muruais -era de sa irm-, quen fixo unha defensa de Prez Lugn sobre a autora da novela La Casa de la Troya (Voz de Galicia, 29-10-1920): Aqu, en este lindo rincn marin, empez un verano a escribir la primorosa novela, y las primeras personas que tuvimos el placer de escuchar las cuartillas que escriba el preclaro novelista hemos sido nosotros, mi familia y yo, que las oiamos encantados. Outra casa singular a coecida como o pazo de Leis ou a Casa dos Colmelos, ten este nome por pertencer nalgn tempo a esta caste familiar (a casa matriz est en Lubre), coecida na comarca polos seus feitos de armas na guerra dos Irmandios, fronte s ingleses de Drake ou na Guerra da Independencia. A pesares diso, foi Dona Evarista da Ponte, casada cun Colmelo, a de mis sona nas Marias, da que Csar Vaamonde Lores, na revista Lar, dica: ...foi unha seora moito distinguida e ilustrada. Non so parte da ribeira leva o seu nome, por haberlle pertencido, senn que polas sas afeczs agricultura introduxo na Maria unha escolleita casta de patacas que inda hoxe dura e chaman evaristas. Comeza nesta parroquia de Moruxo (ou remata, segundo se mire) un elemento importante do noso patrimonio como son os xuncais. Estes humedais estn includos na Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, un total de 850 Ha. Foron varios os intentos de transformalos, privatizalos ou mesmo desecalos, como propoa Carlos Lemaur al polo ano 1765. Era un pensamento xeral as o mesmo Carr Aldao (en 1920) considerbao unha meta para multiplicar a riqueza o de conquistar mar esas praderas descuidadas, estriles hoy, riqueza inmensa que est esperando el da de su explotacin... Os vecios dos xuncais estaban en posesin do dereito de corta do xunco e para iso poan un da ano, por primavera. Ese da inicibanse os

12

Primavera 2011

DAS VISTAS DO PAZO DO CURRO E DA PEDRA DE ARMAS QUE CAMPA NA SA FACHADA.

traballos despois do toque de camps, anda que haba algns que o facan a destempo ou pechaban partes, o que dou motivo a numerosos preitos, as por exemplo no xuncal de Bergondo e Moruxo no 1849: ...varios sujetos propasandose a segar junco en la junquera de Bergondo, conduciendolo indevidamente en carros y botes a sus respectivas casas antes del da sealado por el ayuntamiento de este distrito para la corta del junco por el vecindario reunido de las parroquias de Bergondo y Morujo, segn se halla establecido por practica constante desde tiempo inmemorial...

Un dos elementos arquitectnicos que mis destaca na parroquia a ponte do Pedrido (estudada e publicada por Urbano Fra e Jos Luis Mosquera no Anuario Brigantino 1988). Foi unha obra que se alongou moito no tempo por diversos factores construtivos e histricos. Nela usouse un material novidoso no momento como era o cemento armado. Deron comezo as obras en 1922 pero non se concluu ata 1943 e nela participaron tres arquitectos cos seus proxectos: Luciano Yordi (1922), Csar Villalba (1928) e Eduardo Torroja (1940). Este ltimo responsable do arco central. Ata a construcin da ponte usbase o embarcadoiro que actualmente est sa beira e transportbanse s viaxeiros en bote ou nun batel segundo a necesidade. Un dos usuarios deste transporte foi Frei Martn Samiento, quen na sa viaxe a Galicia en 1745 reltanos: Barca do Pedrido. Aqui me embarqu, y cort la ra de Betanzos, para ir Bergondo y pas por la aldea de Fiobre, y cerca de Moruxo y por San Ysidre... Manuel B. Dans na revista bergondesa O Adro (2001) cntanos unha lenda da veiga de Fiobre, na que un xigante esmagou a terra e os croios a golpes de zoco e fixo esta veiga para que unha rapaza da Campia, da que estaba namorado, puidese ir descalza praia do Regueiro. terra de numerosos e distinguidos veraneantes, un deles foi o artista, ngel Ferrant (Anuario Brigantino, 1999, Mosquera), quen realizou diversas esculturas con materiais atopados nas praias de Moruxo: Pescador de Sada Pjaro del mar, Baista, Mujer del Regueiro, Mujer de Fiobre ou Aldeana de Fiobre.
HORREO EN MORUXO. FOTOS VEIGA (PX. 11) E BARAXEIRO. (PXS. 12 E 13)

A Xanela

13

Primavera 2011

MITOLOXA

A sociedade dos nosos deuses e heroes

Manuel B. Dans

H oubo un tempo no que deuses e homes

coincidiron na illa de Eire e loitaron pola sa posesin nunha longa guerra de natureza tanto terreal coma mxica. As disensins internas no campo divino e, sobre todo, a sabedora e o poder do mis grande druda de todos os tempos, Amerxn, precipitaron a vitoria humana. Os costumes, a filosofa e a relixin daquela poca mtica quedaron recollidos no Leabhar Gabhala, o Libro das Invasins, onde comprobamos cmo a sociedade dos deuses, os Tuatha De Danann, e a dos humanos, os Fillos de Mill, gardan anda algunhas semellanzas coa actual cultura nosa, pois non de balde, estes, os Milesins partiron nas sas naves desde a base rtabra de Brigantium.

PEQUENA ANTROPOLOXA DIVINA Na guerra, especialmente nos pequenos combates, era obrigatorio seguir unhas regras de nobreza entre as que figuraban a comprobacin da igualdade dos armamentos dos contendentes e a observacin dunha lei que prohiba que dous ou mis guerreiros atacasen un s. Non importaba tanto o resultado final da batalla coma o valor e as formas cabaleirescas despregadas nela, preferindo unha derrota heroica a unha victoria cativa coa esperanza de inmortalizarse nos versos dos bardos; por iso, a maneira despersonalizada e pragmtica que tian os romanos de facer unha guerra total, sen honra, desconcertabos e desmoralizabos. A msica e a poesa (a maxia verbal, como lle chamaban), representaban as actividades culturais mis salientables no mundo celta: cando unha persoa quera louvar outra empregaba a frmula mia msica es ti. A aprendizaxe dos bardos pasaba por sete graos de perfeccionamento nos que, chegados ao mis alto, o poeta era un mestre que saba cmo espertar os tres centros de enerxa creativa do corpo; tamn podan afinar unha arpa para inducir nos ontes alegra, melancola ou sono. Igual que acontece hoxe entre os nosos avs crase na inevitabilidade do destino (DN), o que estimulaba o valor mais tamn a resignacin;
A Xanela

coidbase que cada ser humano posua un don innato, individual e mxico (BR), que se manifestaba especialmente durante o luscofusco e que se opua ao BUA, que aluda habelencia adquirida pola forza de vontade. A relixin celta conservaba moitos mis rasgos animistas que pagns, pois non consideraban aos deuses seres inmortais, senn unha antiga e poderosa raza que, non obstante, ficaba sometida s leis da natureza; por esta razn procuraban o contacto coa divinidade a travs dun dilogo espiritual coas cuas mxicas, coas ondas do mar (Ondas do mar de Vigo / se vistes o meu amigo) e as rbores, s que se lles chegaba, incluso, pedir permiso para tomar lea delas; todas tian un simbolismo, un poder determinado e vencellbanse a outros aspectos da vida: o bidueiro, por exemplo, estaba relacionado co comezo e coa limpeza, polo que se consagraba ao primeiro mes do calendario: novembro, e primeira letra do alfabeto ogham (equivalente ao noso b); tamn se asociaba nota musical sol e signo zodiacal cncer. Mais a raa das rbores era o carballo, en tanto que conectada co ceo, co raio e a maxia, de a que fora a favorita dos drudas. O druidismo consista nunha iniciacin esotrica que tia por obxectivo final espertar as facultades durmidas da mente, o que se acadaba a travs da meditacin e, nalgns casos, mediante o consumo de certas substancias coma un abrollo vexetal chamado burbulla do sol; a travs desta visin aprendan que o tempo non era un flur senn un espazo polo que se poda viaxar nos dous sentidos; tamn conseguan localizar a sa alma xemelga ao distinguir un punto de luz, normalmente invisible, sobre o ombreiro esquerdo da persoa interesada.

ALGUNHAS CURIOSIDADES Chama a atencin coecer a importancia que xa daquela se lle daba aos esbirros, considerados coma pequenos demos que saan do corpo e que se esconxuraban invocando o nome da deidade; outra maneira de protexerse contra as malas

14

Primavera 2011

enerxas consista en facer o sinal dos cornos coa man, pero o aceno mis poderoso para afastar meigallos era a figa, unha figura dactilar que imita graficamente o acto sexual, prctica sagrada no paganismo, que ademais de liberadora e pracenteira traa boa sorte; con todo, poda ou non disfrutarse con romantismo: TAGAR era abeiro, tenrura, amor e o coito reciba a pavera expresin de a amizade das coxas, mentres que CLAR significaba, sinxelamente, foder. Tamn, durante as lumeradas do solsticio de vern, o Alban Heruin (San Xon) se saltaban as chamas coa mira de cociarse de novo, xa que a chegada a este mundo se suceda previa coccin da alma no Caldeiro da Vida, razn pola que anda hoxe se di das persoas non ben dadas que lles falta un fervor. Sabemos que consuman valeriana para relaxarse, acendan incienso e velas, coecan o cnnabis, a cervexa, a sidra e se embebedaban con vio; que se tatuaban a pel con pinturas e motivos que consideraban protectores; que haba folgas de fame ou que os aneis non s se levaban nos dedos longos, senn tamn no polgar, un sinal da realeza que se completaba coa cor vermella nas vestiduras, tanto para monarcas coma para

guerreiros (o rei, por certo, deba situarse nas batallas sempre diante do seu exrcito); a cor azul, pola contra, representaba a maxia; o amarelo, o agradecemento, e o branco o baleiro, de a que os nosos devanceiros castrexos tinguiran as sa roupas da cor contraria: a negra. Ao igual que nas sociedades civilizadas actuais os enfermos, os eivados e os vellos tian dereito legal (ORTHRUS) a recibir coidados e atencins por parte da comunidade, e as castes socias non eran impermeables, proclamndose que un home sempre mellor c seu nacemento. Asimesmo, a hospitalidade para cos forasteiros tombase coma un deber e un motivo de orgullo ofrecela, chegando ao extremo de multarse a quen lle negase abeiro a un visitante que, pola sa condicin de viaxeiro, traa novas doutros lugares. Igualmente resulta curioso descubrir como BO (vaca), parte da referencia a un animal omnipresente na nosa cultura, se empregaba tamn coma piropo para as mulleres, nas que se estimaba a fortaleza e a farturencia nos seus encantos (non eran tempos para a anorexia, por mis que as pelculas que pretenden ser histricas inclan actrices que a rozan para representaren a beleza no pasado).

GRAN CALDEIRO DE GUNDESTRUP (DINAMARCA), ATOPADO NO FONDO DUN LAMAZAL, CON DESEOS CLTICOS. MUSEO NACIONAL DE DINAMARCA EN COPENHAGUE.

A Xanela

15

Primavera 2011

HISTORIA

Anbal Otero e a Terra de Montes: Lingstica e represin franquista

Dionisio Pereira
noutrora cando chova a cachn celebrase o centenario do e as augas pluviais limpaban os nacemento, al polas terras camios inzados de estrume, lucenses do Concello de Ribeira senn que engadiu informacins de Piqun, de Anbal Otero lvarez de relevancia etnogrfica tal que (Barcia, 1911-1974), pioneiro da as lambetadas propias da zona, lingustica galega ao tempo que caso da vincha, as filloas de unha magoada vtima mis do sangue e as torradas de funesto golpe de estado do 18 de manteiga molladas en vio. xullo de 1936. Non moi coecida Nove meses despois, vir o a breve pero intensa relacin de trebn. Nese intre, Anbal Otero, Anbal coa Terra de Montes, un que remataba os derradeiros vincallo lembrado mis que nada cuestionarios recollidos polo Norte polas sas achegas ao estudo do de Portugal, foi detido en Valena verbo, a lingua dos arghinas, pero do Minho, acusado de espa pola que conta con outros episodios polica portuguesa ignorante do esquecidos dos que pretendemos significado das transcricins dar conta eiqu e agora. fonticas incorporadas nos seus Tal e como o recolle Xess cadernos e devolto s novas ANBAL OTERO. FOTO G.E.G. Alonso Montero na sa recente autoridades espaolas pola Ponte obra Anbal Otero. Lingustica e Internacional de Tui. Condenado poltica en Espaa na Guerra Civil e no franquismo cadea de por vida nun Consello de Guerra, Otero (Ed. Xerais, 2011), a devandita relacin comeza, comezar o seu calvario persoal por distintos penais: que ns saibamos, coa presenza daquel Tui, Vigo, Illa de San Simn, Burgos e, ao cabo, a peripattico e concienciudo lingusta no Concello Prisin Central de Figueirido, de onde sair mediado de Cerdedo no outono de 1935, coa teima de cubrir o ano 1941. o cuestionario do Atlas Lingustico da Pennsula Precisamente na Colonia Penitenciaria do Ibrica impulsado polo Centro de Estudios antigo Lazareto de San Simn, na que ingresar Histricos, dependente do Ministerio de o 27 de setembro de 1937, ter Anbal Otero o Instruccin Pblica da II Repblica. Naquela seu reencontro con xentes da Terra de Montes. altura, Otero xa levaba mis de un ano percorrendo Al, como apunta Antn Santamarina 1 , no transcurso do mes de outubro Otero aproveitou o Galicia de norte a sur, enchendo en cada localidade tempo estancado dos penados para encher un das 53 que elixiu dous cadernos de feitura oficial, sinxelo caderno escolar cun vocabulario do verbo un de fontica e outro de vocabulario. dos canteiros de Presqueiras composto por 414 Daquela, no 23 de outubro do ano en entradas, acompaadas por dous textos cuestin, o investigador achegouse case que redactados en arghina. Naquel improvisado illada parroquia de San Pedro de Parada para soporte, Anbal non deixou constancia de quen fora entrevistar a un dos seus 125 habitantes, o seor o seu informante, mais agora sabemos polas Severino Vidal Beiro, de 63 anos, labrego e antigo listaxes de presos naquel ill fornecidas polo emigrante en Brasil, Cuba e no Concello leons investigador Gonzalo Amoedo, que o nico vecio de Cabrillanes, onde traballara canda outros de Presqueiras al encanfurnado non foi outro que convecios cerdedenses nas minas de carbn da o canteiro Alfredo Iglesias lvarez, senlleiro cadro conca do Laciana. E naquela exhaustiva enquisa, do PSOE pontevedrs e antigo tenente de Alcalde que hoxe est custodiada con agarimo polo fillogo do Concello de Forcarei, natural de Alfonsn, lugar Antn Santamarina no Instituto da Lingua Galega, de Santa Maria de Presqueiras. o Sr. Severino agasallou a Otero non s cunha Alfredo, fora detido o 22 de xullo de 1936 en chea de verbas e frases propias da contorna, tal Codeseda (A Estrada), onde traballaba como que a expresin corren os surros empregada
A Xanela

Como sabido, no presente ano

16

Primavera 2011

contratista no vial de Vilapouca, e vira moi comprometida a sa situacin na cadea de Pontevedra tras as acusacins deitadas polo prroco falanxista da Magdalena (Soutelo de Montes) Aquilino Lpez Picn, que, de xeito inaudito, comandara brava o asalto ao seu domicilio de Alfonsn levado a cabo por un remuo de gardas civs e membros da Garda Cvica de Forcarei, na procura de probas de cargo. Semellante razzia, deu como resultado a incautacin dun carn de cando andara, al polos anos 20, Alfredo emigrado nos EEUU, afiliado Masons Union (Unin de Albaneis) integrada na central sindical International Working & Ove Book, as como un escrito datado en xaneiro do ano 1932 asinado por numerosos vecios da sa parroquia, pedindo a clausura temporal da igrexa de Santa Maria mentres non se reparara o tellado, pois estaba en mal estado e xa caera enriba dos fregueses en plena Misa. Daquela, obra e graza da mala entraa do cura Aquilino de infausta memoria na zona, no sumario do Consello de Guerra o carn sindical mudou en carn masnico e o inofensivo escrito nunha instigacin en toda regra a clausurar as igrexas e a erradicar a relixin no que noutrora fora solar dos Churruchaos. En definitiva, Alfredo Iglesias zafar por pouco da morte merc o testemuo favorable doutro crego, o benquerido abade da sa parroquia e canteiro vocacional Manuel Fraz Garrido (alcumado O Morrn, debido ao seu devezo polo arghina), e dalgn vecio solidario caso de quen ocupara a alcalda de Forcarei durante boa parte da Repblica, o avogado Sabino Mario Pereira. O veredicto daquel xuzo-farsa foi, porn, reclusin a perpetuidade, condena que o canteiro de Presqueiras comezou a cumprir na Colonia Penal de San Simn a partir do mes de febreiro de 1937. Alfredo Iglesias estivo naquel esfameado e hmido presidio ata mediados de outubro do mesmo ano, polo que con toda seguridade coincidiu un tempio con Anbal Otero; o xusto para servirlle de guieiro nos segredos do latn dos canteiros. Despois, Alfredo continuou o seu adoecido roteiro penitenciario: o Cuartel de San Cristbal, perto de Pamplona; o sinistro Penal do Dueso, en Santoa; un batalln de traballadores en Villablino e de novo Santoa, de onde sair en liberdade vixiada en agosto de 1943 idade de 60 anos, sen traballo e case na miseria2. Non merecera tan sequera un recordo e unha homenaxe pola nova Corporacin municipal de Forcarei?. Facemos votos por que as sexa. Anda habera un terceiro e ltimo acto do itinerante vencello de Anbal coa Terra de Montes: en marzo de 1941, perante a sa estancia no Cuartel de Artillera de Figueirido agora transmutado en penal, recolleu en tres cadernos un Vocabulario gallego comparado, froito das sas enquisas entre

compaeiros de prisin orixinarios de 43 localidades galegas, entre elas Cerdedo. Da quincena de vecios do Concello que daquela anda penaban en distintas cadeas, descoecemos cal deles informou a Anbal Otero de expresins tal que alto coma un laral, ou adxectivos coma reberte para definir rapaces travesos, randas e fedellos. Son palabras que hoxe estn case que tan esquecidas pola vecianza, coma a memoria dos vencidos cerdedenses por parte dos actuais mandatarios municipais; recuperalas, ten un significado compartido e xusticeiro: enfeitar a nosa lingua ao tempo que dedicarlles un librepensamento aos que arelaron liberdade e riqueza compartida para as sas vidas e, s por iso, foron represaliados de maneira implacable.

CARN SINDICAL DE ALFREDO IGLESIAS

Santamarina, A. Contribucin de Anbal Otero a un vocabulario do verbo dos canteiros de Pontevedra, en Boulln Agrelo, A. I. (coord.) As tebras alumeadas: estudos filolxicos ofrecidos en homenaxe a Ramn Lorenzo, Santiago, 2005. Ver Causa 525/1936, Tribunal Militar IV, Terra. Algns autores, en ausencia de fontes rigorosas, esquecen de xeito interesado o seu periplo carcerario e atriben a Alfredo Iglesias un imaxinario exilio nos EEUU tras o golpe militar; ver Barreiro, X. L. Facendo historia sen fontes: os canteiros da Terra de Montes, en Revista Cotaredo, n 4, Forcarei, 2001.
2

Dionsio Pereira historiador e membro da Asociacin Verbo Xido

A Xanela

17

Primavera 2011

FESTA DAS LETRAS

Lois Pereiro

CRONOBIOGRAFA
1958 Ano do seu nacemento en Monforte de Lemos, na ra de Ourense, o 16 de febreiro. 1958 1974 Reside en Monforte e estuda nos Escolapios. Os verns no Incio, entre Redegos e Santa Cristina, aldeas dos seus avs. 1975 Decide estudar Socioloxa e vai a Madrid. Pronto deixa a carreira e regresa a Monforte, traballando na cristalera familiar. 1976- 1981 De novo en Madrid, desta volta con Piedade, na Escola de Idiomas. Xunto con Manuel Rivas, Antn Patio, Reimundo Patio, Fermn Bouza e Menchu Lamas, participa activamente na vida cultural da cidade,concertos, recitais, tertulias e a creacin da revista Loia. Na procura do achegamento aos seus referentes literarios, viaxa a Francia, Alemania, Blxica, Irlanda, Gran Bretaa. 1981 Volta a Galicia con moi pouca sade a consecuencia da intoxicacin polo aceite de colza. Este feito marcar o resto da sa vida. 1982-1985 Reside na Corua onda seu irmn, e fai dobraxes para a Televisin de Galicia. Colabora na fundacin da revista La Naval e en audiovisuais experimentais.

A Xanela

18

Primavera 2011

LOIS CO SEU IRMN XOS MANUEL

OS IRMNS PEREIRO COS SEUS AVS

Gaa o premio de poesa O Facho. Forma parte do grupo potico De Amor e Desamor, xunto con Manuel Rivas, Xulio Valcrcel, Miguel Mato, Pilar Pallars, Lino Braxe, Miguel Anxo Fernn Vello, francisco Salinas, Xavier Seoane e Xos M Monterroso, participando en libros publicados por Edicins do Castro. 1992 Edicins Positivas publica o seu primeiro libro, Poemas 1981-1991. 1994 Comuncaselle que padece a SIDA. 1995 Segundo libro, Poesa ltima de amor e enfermidade. Na presentacin dos dous libros en Monforte, Manuel Mara foi o padrio de ceremonia. 1996 A enfermidade segue a facer estragos na sa sade e o 24 de maio, morre na Corua. Das antes, Manuel Rivas faille a derradeira entrevista, publicada na revista Luzes. Por desexo seu, no cemiterio de Sta Cristina de Viso repousan os seus restos, a carn do av Hermenegildo e o to Pepe. 1997 A revista Luzes de Galicia, no seu n 28, publica un especial adicado a Lois,onde aparece a sa novela indita Nufragos do paradiso.
FOTOS ARQUIVO FAMILIAR DE LOIS PEREIRO LOIS NA ADOLESCENCIA

A Xanela

19

Primavera 2011

Revisando os danos
A man dereita dereita do corpo a man esquerda esquerda. En plenas facultades, teo a cabeza no centro do mundo e voulle cambiando os argumentos s meus soos escasos e prudentes. nadal, 94

XXVII
Explrote cos ollos descbrote por dentro profanando o teu sangue que levo meu desexo pasome por ti examino os teus procesos orgnicos mtote e morro em ti mis docemente ou mellor inoclame ti a min veleno dos teus dentes mergllate no meu sangue inxctate nas veas que te observan e xa doente deme a ta dor no teu desexo berrando em cada so e a ta morte mtame e resuctame para final morrerme morre em min sobrevive letal amor que nunca perde o alento coa sa sede de amor e os seus cinco sentidos agosto, 95

Declaracin
Amarte, vida, amarte case sempre inda que sexas dura e leves entremedias piedade e odio intermitentemente. Es ti a que sempre educas e aceleras a doenza letal dos que non se resignan a ignorar como es em realidade: somentes um traxecto cmodo e aldraxante cara morte, un trnsito intil e innecesario. Pero a ignorancia salva s que non queren arriscarse a perderte tan axia a cambio da renuncia a profanarte. E aqueles dentes que perdn precisaraos agora para defender as conviccins nas que me reafirmo. Solidario e amable, se posible, ou lobo estepario no desterro, completarei o crculo insurxente coas balas do desexo. agosto, 95

De poesa ltima de amor e enfermidade 1992-1995

A Xanela

20

Primavera 2011

Remorsos
A nboa en Monforte fumadora de opio a nai de siluetas furtivas e sado perigo que brilla na face escura dos teus soos a verquer nas veas a bgoa fatal. E triste non dorme no fondo dos ollos medrando no reflexo eterno dos corpos afogados profecas cando bao a navalla destas artes no sangue doutro drama que se acolle no refuxio da ta arte mis lene coma unha man esfrica que acepta. Eu son un deus sensual e cando cae o sol frustrigo beleza no mesmo cabalo.

ASINANDO O SEU PRIMEIRO LIBRO NA PRESENTACIN EN MONFORTE.

Narcisismo
Sigo os pasos do sangue no meu corpo e coa unlla do meu dedo mis firme abro un sulco vermello en media la na vea que me acolle tan azul.

De poemas 1981-1991

COLECTIVO DE AMOR E DESAMOR: PILAR PALLARS, MIGUEL ANXO FERNN VELLO, MIGUEL MATO, XULIO VALCRCEL, MANUEL RIVAS, FRANCISCO SALINAS, LOIS PEREIRO, LINO BRAXE, XAVIER SEOANE E XOS DEVESA. A CORUA, 1984. FOTO XURXO LOBATO.

A Xanela

21

Primavera 2011

Corpo Terra Poema

A Lois Pereiro

Estrofa rota ou cancin inacabada xordes al no fondal neboento dun souto milenario Na man traes un bimbio nos ollos canseira Cando a dor queimaba as como un morto ao seu cadver pacente nai a agardarte Enxoito paisano csmico sen palabras nin cadeas retornas agora nunha espiral de abraio Bendito ti Lois Pereiro que percorreche silandeiro e cego o peitoril do abismo Bendito ti que sen deixar o Incio asombraches as las de Madrid e de Roma de Berln e de Londres Bendito ti que fixeches da dor unha ascese e da pureza un lume abrasndoche as veas Bendito ti que achegache ribeiras distantes e teceches bandeiras rebeldes con fiaos de alma Bendito ti que ollaches de frente a luz mis terrbel e deixaches unha orqudea acesa no corazn da tebra Bendito ti que descifrando o misterio ficache atrapado Espidos inocentes hemos atoparnos Luis Manuel Snchez Pereiro onde xa non importan nin os nomes nin as datas nin os versos Bendito ti que conversas coa auga e meditas coa pedra Bendito ti que confundiches corpo terra e poema
FOTO MANUEL VILARIO

Xulio L. Valcrcel

A Xanela

22

Primavera 2011

FOLCLORE

Carlos Rodrguez (1916-2010)

O valor dun gaiteiro autodidacta

Moncho do Orzn

Peabody unha vila estadounidense ao norte de

Boston e Paradaseca, unha aldea galega pertio de Quiroga. Carlos Rodrguez foi un msico daqu e dacol, pois naceu nos EEUU mais veu vivir terra do seu pai. Desta banda aprendeu a tocar a gaita, sentindo a Manuel Rodrguez, Gaiteiro do Toxo, e a Felisa de Bendill, unha das mulleres pioneiras neste instrumento. Tamn aprendeu solfexo e mesmo algo de clarinete da man do seu proxenitor. Axia comezou a facer arranxos para Os Trintas de Trives. De clara filiacin socialista, incorporouse s Sociedades Agrarias na II Repblica e isto custoulle andar escapado at que no 38 tivo que se entregar s autoridades do novo rxime, vindo cumprir cadea Corua. Pasada a guerra concedronlle a liberdade, probabelmente despois de que o seu pai pagase a influencia dalgn cacique. De volta en Paradaseca fundou Os Celtas, un grupo co que alegrar as xentes compensando as miserias da posguerra. Tamn participou da orquestra Ideal Monfortina. As, pouco a pouco e de xeito autodidacta, foi completando a sa formacin musical con libros que solicitaba por correo. No ano 50, facendo valer a sa condicin de cidadn norteamericano, retornou terra que o viu nacer. Sumouse axia a un dos proxectos republicanos da dispora: Casa Galicia de New York. Nela fundou o grupo de gaitas Terra, a Nosa e colaborou intensamente no coro Airios. Nesta etapa tamn tocou en varias orquestras que animaban os bailes nas fins de semana, sendo Ecos de Espaa a mis sinalada. Ao se retirar, creou unha big band e cultivou fecundamente as sas outras paixns: a pintura e a fotografa. A contribucin de C. Rodrguez msica de noso destaca pola creacin dun mtodo de gaita (seguramente o primeiro da dispora)

que non chegou a rematar e, sobre todo, por un excelente cancioneiro musical froito de mis de vinte anos de traballo. Sen dbida, a importancia e a base deste seu legado reside, ademais do traballo de campo (aqu e acol), na boa relacin que mantivo cos coros De Ruada e Toxos e Froles, de onde obtivo boa parte da informacin. Recorda en boa medida ao labor doutro grande da nosa msica, Bal e Gay. Con todo, o broche de ouro a tan inmensa tarefa foron as melodas recollidas durante a sa estada forzosa na Corua. Aqu tomou contacto cos principais cuartetos marins e con compaeiros reclusos que lle proporcionaron substanciosas cadencias que mesmo hoxe considerbanse perdidas. Sbese que non foi doada a recompilacin, pois as mis das veces tia que trazar as lias do pentagrama cunha simple vara. A base autodidacta e a constancia deste home deben seren consideradas como un gran exemplo do amor s cousas da Terra, incluso nas condicins tan duras que lle tocou vivir. Vaia pois un sentido recordo para el neste primeiro cabodano que agora se cumpre.

CARLOS RODRGUEZ ( DEREITA) E O SEU COMPAEIRO MARCELINO VILLANUEVA TOCANDO CON TERRA A NOSA.

A Xanela

23

Primavera 2011

LEMBRANZA

Pequena lembranza da 1 Festa do Vio Mosto

Xoumia
Que o que se estaba a celebrar, a Festa do Vio Mosto ou Os Alborotados? Ao meu parecer, vendo as fotos e botando man das lembranzas persoais, do que se trata da Festa. As, con maiscula, recollendo e poendo de manifesto (por se algunha dbida houbese) o pulo e a tradicin do vio no barrio da Ponte Vella. Para iso se organizou esa Gran Festa pola Asociacin de Vecios (a primeira de Betanzos despois do ano 1975, e daquela a nica), aproveitando que tamn era o da dos Alborotados, no que se dica que baixaban os romeiros de San Cosme, no monte de San Antn (na parroquia de Mntaras, en Irixoa), para honrar a San Miguel na Igrexa de Nosa Seora do Camio, e de paso ir adegas do barrio a probar o mosto, e a seguir a troula (supoo que coa benevolencia do santo). A est pisando a uva Manolo Regueiro (co seu permiso, o pataqueiro), os integrantes da comisin organizadora, e a morea de vecios do barrio, de betanceiros e romeiros (algn habera!) disfroitando dunha fermosa tarde de Alborotados e Vio Mosto. Dica o Corresponsal na Festa do Cirolias (lembrades aquel boletn da Asociacin de Vecios, con portadas do Andrade e artigos de Xoumia?), no nmero 5 correspondente ao mes de outubro de 1979: O da 29 do pasado mes de setembro, co gallo da festa dos Alborotados, celebrouse na Eira Vella, e a partires das 6 do sern, o 1 Da do Vio Mosto. A asistencia de pblico foi masiva e todos poideron degustar, gratuitamente, o sabroso caldo elaborado coas uvas do pais e, baixo a pericia do experto pisador Manoel Regueiro, todo elo amenizado por un grupo de gaiteiros. Namentras a xente estaba a degustar o vio, os membros da comisin enterronse que se atopaba na praza o noso vecio, o gran mestre da escoba, Pedro Bretn, a noticia correu e Bretn, recibido con fortes aplausos, ofreceunos un anaquio do seu saber. A festa continuou hastra altas horas do sern, en que xa cara noite actuou na devandita praza unha coecida orquesta
FOTOS: XON ANDRADE A Xanela

24

Primavera 2011

HOMENAXE

Os anos de Buenos Aires (1940-1984)

Xuxo Torres
Continuamos as conversas mantidas en xaneiro de 2001 co desaparecido compositor betanceiro Carlos Lpez Garca, Chapa (1922-2009), das que se publicou a primeira parte no nmero anterior de A Xanela. Logo da infancia e adolescencia en Betanzos, Carlos chega a Buenos Aires o 2 de marzo de 1940. Cheguei a Buenos Aires e encontrei unha cidade marabillosa. Ou sexa que ti foches en barco dende Lisboa. Tamn teu pai embarcara al. Dende Lisboa, si. Eu fun coa mia irm, a Fina, que est al na foto. E recordas a viaxe no barco? Si, como non o vou recordar. Porque aquelo foi tremendo. Era a primeira vez que facas unha sada dos arredores de Betanzos. Non, non, de Betanzos. Era a primeira vez que montaba nun barco as. Pero foi con tanta mala sorte porque xa empezara a guerra mundial no 39, xa afundiran a en Mar de Plata en Montevideo, no 39 aquel acorazado de bolsillo que non recordo o nome, ainda estaba al enterrado que se vian as torres. Xa empezara. Entn iamos no barco que era o England Cheftain, da Mala Real Inglesa, si, porque dous das antes iamos ir noutro, pero como empezara a guerra, tian medo, anuncirano no peridico por temor a que vieran os alemns e bombardearan, pois, este, cambiaron a data e nos avisaron en silencio que vengan a los dos das; pasado maana a tal hora aqu para embarcar. Como vos desprazchedes a Lisboa? A Lisboa no tren. Fomos ata Tui e al pescamos un tren e fomos ata Lisboa. Durmimos nun hotel dous das en Lisboa. E despois saimos, sen anuncialo nos peridicos avisaron a tdolos pasaxeiros. Cantos das duraba daquela a viaxe en barco? Eu calculo entre 18, 20 ou 21 das, porque faca paradas, daste conta?, en Montevideo, antes de chegar a Arxentina. Apagaban as luces de noite porque tian medo e sempre estaban ao lado dos canns os soldados ingleses no barco. Levaban canns porque tian medo e para descubrir minas que haba no mar. Todos os coidados haba que telos al. Recordo que unha noite un tipo empezou a tocar unha flauta e todos asustados, un fulano saa da cama en calzoncillos, correndo para arriba, porque tiamos moito medo. Agora ao chegar a Sudamrica, a Uruguay, xa se foi todo eso. Estaban atentos e nos avisaban: No enciendan ninguna luz, los ojos de buey cerrados si encienden la luz..
A Xanela

Conversas co compositor Carlos Lpez Garca

Vos viaxabades na pasaxe mis econmica? Claro, lxico, no de terceira clase, que vas facer? Como era a vida no barco? No barco, ben, comiamos, a hostia..., dbannos ben de comer, si. Como foi a chegada? Chegamos un sbado e a min parecianme todos meu pai. E berraba eu: Pap! pap! E diciame mia irm Fina: Non ves que non el?. Para min o. Pois non era el. Pois, a ostia! Pero claro, que pasa? Levaronos a dormir ao Hotel de Emigrantes, a que est mesmo no porto. Eramos menores e non nos deixaban sair, ao non vir meu pai... Non foi a recollervos? Claro, porque non saba, tia a idea do primeiro que se suspendou. Entn, recordo que andabamos por al polos xardns onde est o hotel de emigrantes e veu unha seora correndo a abrazarme, a bicarme, e o fillo dela estaba ao meu lado, cria que eu era o fillo, un chaval de Pontevedra, que despois vino unha vez mis e nunca mis o volvn ver. Tias 17 anos nesa poca? Si, 17. Ela a cumprir 19. Porque o problema de deixalos sair era aos homes, s mulleres non. Daquela durmimos al. E veu un seor que va a mia irm chorando e dixo que les pasa? E contmoslle todo. Mi pap..., e tal. Saben donde vive? E dmoslle a direccin de meu pai. Mire, no sabemos el nmero, no lo recordamos ahora. Pero que hace el? Tiene alguna ocupacin?. El es msico, toca el clarinete. Sempre tia o costume meu pai de ensaiar un pouquio na casa e este home recorreu, recorreu e recorreu ata que nunha casa escoitou o clarinete, e para, toca o timbre na porta e saeu mia irm Carmen, a maior, e dxolle: Aqu vive un seor que se llama as...?. Si, vive. E saeu meu pai e dxolle: Sus hijos estn en el Hotel de Emigrantes. Era domingo e non nos poda sacar. Pero meu cuado, o marido de mia irm a maior, que xa morreu, traballaba no ministerio de Obras pblicas, ou algo as, que se dedicaban construccin e mis tamn s terras, e falou co xefe del, que era o ministro, e dxolle: Bueno, mira ven a casa y yo te doy una nota y vas a junto el jefe del

25

Primavera 2011

hotel para que los dejen salir de mi parte; adems yo le voy a llamar por telfono. E daquela foron nun taxi e nos levaron casa. Pero mia irm estaba chorando, eu tamn estaba disgustado, porque ademais nos separaron, os homes cos homes e as mulleres coas BETANZOS, REVISTA DEL CENTRO BETANZOS, N 44 BUENOS AIRES, 1949 mulleres, no Hotel de Emigracin. Despois todo foi ben. Eu traballei de moitas cousas. Tamn Teo unha ancdota moi importante. Chegaba un fun tocar a romaras, cun grupo, para ganar cartos, barco ou dous todos os das con miles de galegos, despois a s provincias, a Crdoba e todo por a. eh? Que non cousa... e vian colgados ao chegar Pero viviades xuntos, con teu pai? a Buenos Aires. Puxeron unha mampara, unhas Xeralmente si, viviamos todos xuntos; todos cordas para que a xente non puidera sair. E daquela xuntos na mesma casa non, pero cerca. Eu tamn cando vexo que baixa mia nai, me cago na ostia!, vivn no Centro Betanzos, e todo eso...Pero pareca un cadver, con dous dentios aqu e todo. despois dediqueime a estudiar en serio msica. E ademais observando estaban todos con Estudiei moitos anos cun profesor, un gran ametralladoras, non deixaban pasar a nadie. Eu compositor ruso Jacobo Ficher. cando vin a mia nai, saltei o cordel aquel e fun A eso as despois do traballo? abrazala e daquela xa via un fulano, e outro no, Si, buscaba sempre traballos para ter tempo. deja, contra esto no hai fuerza posible. Non foi esa Por exemplo, nunha fbrica, traballei, primeiro dous a expresin pero supoo que foi algo as. Un fillo que anos... tia turnos, de 6 da ma a 2 da tarde, outra encontra nai, que lle vas facer? Deixaronos pasar. semana ou cada quince das, de 2 a 10, e outras Pasaran moitos anos dende que marcharades vs. veces de noite de 10 a 6 da ma. Enton dbame Eu cheguei no 40 mis mia irm Fina, o tempo. Traballaba nas mquinas de tecido, de textil. Rodrigo no 41, despois o Ricardo, Consuelo e mia Era relativamente fcil atopar traballo? nai no 51. As que foi, non tanto, foi dez anos. Si, naquela poca, si, era fcil. Despois traballei O de poerse a estudar msica en serio foi noutra un ano, despois na algodonera... Buscaba cousa de teu pai, insistache el? sempre traballos as, porque nunca me importou Non, foi cousa mia, meu pai non insista. Saeu o dieiro, chegar a ter cartos... de min porque empecei a relacionarme con Eu chego a Buenos Aires e encontro de todo en arxentinos que tamn eran msicos, daquela Buenos Aires, decir: telfonos nas casas, dirixa coros eu e todo eso e daquela empecei a ascensores, gas natural, boeno, de todo. Pero, claro estudar harmona, composicin, etc... que pasa, unha cidade grande, pero que eu A formacin musical que levabas daqu de estiven en Madrid na casa dun parente meu, no 58, Betanzos era elemental. e non tian tampouco nada. En Buenos Aires haba Si, moi elemental, coecer como tes que poer os algunha casa tamn que cociaban a queroseno dedos e esas cousas, nadie nos enseaba transporte tamn; poianlle o gas natural pero haba que naquela poca, agora nos conservatorios si. pagalo, pero xeralmente en Buenos Aires... Al nos primeiros tempos o emigrante que chega En pouco tempo teu pai para aforrar para as sempre busca contacto cos da sa terra. pasaxes, os cartos... Ah, sempre, si. Foinos levando a todos pouco a pouco, menos Ti conectaches co Centro Betanzos os ltimos, foron despois. Claro porque meu pai vai ao Centro Betanzos. El al en que se ocupaba, que traballo tia? Unha vez no primeiro antroido que houbo al, creo El al empezou a traballar de chapista e vez que era no mes de febreiro, eu fun solo. tamn tocaba con conxuntos, en orquestras, con Pregunteille a meu pai:Pap como teo que ir al? saxofn, clarinete, principalmente nas romaras, nos Chamabamoslle Teiro, a meu pai nunca lle picnics, como lles chamamos al, daste conta?. Iase chamabamos pap nin a mia nai mam. Teiro defendendo. Os ltimos que se foron, foi mia irm un apcope de copeteiro. Todo o mundo lle Consuelo, Ricardo e mia nai que se foron no ano chamaba Copeteiro. Ns eramos cativos e faca 51, chegaron al non sei en qu mes do ano 51. as copetas. Era primo da Pura a Copeteira da
A Xanela

26

Primavera 2011

Ribeira, o pai dela era Domingo que era irmn de meu av Pedro Lpez Pimentel que eran de Paradela, de Lugo. Pero al non fixo dese traballo. Chamabamoslle Teiro e a mia nai Lela. E a quen chamabamos pap e mam era aos meus avs maternos, que nos criamos con eles. A meu pai nunca pap nin nai mam. Dicas que foras ao Betanzos ti so un da de antroido Si, un da tomo un colectivo e deixoume a nunha ra, empecei a ver a calle Cabildo chea de cines, de negocios e de todo por al. Mire, yo voy a la calle Mjico pero no recuerdo.... La calle Mjico, bueno, mire este pasa por Entrerros y yo le voy avisar. E baixei e pensei por aqu ten que estar e vou camiando, camiando, e preguntoulle a alguen: Mire, queda por una desas calles, vaya por ah. E de repente vou andando e vexo o letreiro Centro Betanzos. E cheguei al. Nunca foras co teu pai, non vos levaba al? Non, nunca fora con meu pai. Non, porque meu pai tia a sa vida, ns eramos xoves, quen nos frenaba, daste conta?. Dezasete anos, al... E al, de primeiras, cando chegas ao Centro Betanzos recordas quen rexa aquelo? Si recordo, pero non lembro os nomes. Recordo todo. Despois xa fun. Tia unha coral que se chamaba Os Rumorosos. Xa empecei a ir ao coro Os Rumorosos, xa, como eu xa saba msica, era o subdirector. Cando o director non poda dirixir os ensaios dirixa eu. Dirixin moitos coros incluso no Centro Gallego. Jos Corallini era o director, arxentino fillo de italianos, xa morreu tamn. Os Rumorosos pertenca ao Centro Betanzos? Si. Formarase no Centro Betanzos pero ao principio non fora do Centro Betanzos, simplemente lle deixaban ensaiar nunha sala. Ese coro desfacase e tal, e daquela fixose cargo o Centro Betanzos. O edificio era moi amplo Si era moi amplo, tia un fondo grande, de planta baixa, catorce ou quince habitacins onde haba catro ou cinco sociedades galegas. Estaban os de Sada, os de Oleiros... Cun saln grande e unha pista bastante ampla que no San Roque usbase para bailar se faca bo tempo, senn no saln. Pero haba como 25 ou mis sociedades que facan as reunins al, poanse de acordo, porque cando via a poca do vern os picnics, esas cousas, entn reunianse, poanse de acordo. Un da an uns e outro da que estaba libre ian outros. As costballes menos pagar, daste conta? Tia cafetera, cocia e restaurante. E recordas daquela poca cando chegas quen era o presidente? Non me acordo do nome pero teo idea de si quen era. Non cho podo dicir. Despois xa no ano 44 ou 45 foi o Antonio Surez Dopazo, o Carretero,

CARLOS LPEZ DIRIXINDO A CORAL OS RUMOROSOS.

que anda vive, da mia idade, lvame a min, boeno, seis meses, creo que cumpliu 78 en marzo. Tias boa relacin con el? Con el, si moi boa. Era falangista aqu, boeno, pero mira, era outra poca. Al demostrouno, eh?. Era republicano ata decir basta. Ata unha vez chamouno o cnsul que quera facer unha reunin e el contestou ao telfono estando eu ao lado del: Mientras yo sea presidente del Centro Betanzos no nos reunimos con ningn miembro del Franquismo. Pero en Betanzos..., eu tamn quera a camiseta de falangista porque me daban botas para xogar ao ftbol, a todo o mundo os engaaban as. Andaba de camisa azul, uniformado, si. Pero boeno, ao chegar al, cambiou. Eu ademais quroo moito. [Antn Surez Dopazo faleceu en 2007] Este home despois estivera no galeguismo... Tamn. [Aqu hai un corte na cinta que non recolleu o resto da resposta] A Castelao, que era presidente honorario do Betanzos, tamn o trataches. Castelao creo que viera, non sei se de Francia ou de Mxico, creo que era de Francia. E paraba no Betanzos? Si, veu moitas veces, deu moitas conferencias, nos banquetes e todo eso. Era moi amigo meu, ademais estiven con el non sei se foi a noite antes de morrer ou das noites antes, estiven sentado ao lado del porque via aos concertos. Pero, no hospital? Non, na casa, xa estaba na casa, xa. Xa estaba desahuciado, non? Si, xa estaba, ao da seguinte morreu ou aos dous das, eso non me recordo. Esto sera o 5 de xaneiro do 50, que eu estuven, eu era un chaval de 25 ou 26 anos e el xa tia 64. Pero a min parecame un vello, andaba como esa caricatura del, exactamente, a boquilla aqu e o cigarrio... Sera a enfermidade, tamn... Si, si, os pulmns ou algo as, algunha cousa. El dxome as; sempre a e felicitabame: Neno

A Xanela

27

Primavera 2011

estudia moito, moito, antes de De calquer maneira morrer, e dillo aos teus amigos axudoume, daste conta? Eso galegos tamn porque a nosa deume para seguir estudando Galicia depende de vs, os un ano, comer ben e todas estudosos, e dilles que falen esas cousas. Eu nunca me galego sempre porque galego dediquei aos cartos a facer non falar mal, falar cartos, que nunca me diferente. As tal cual. Eu, interesaron, con tal de ter o cando empecei a estudar con suficiente, o demis para qu, ese compositor ruso Jacobo se vou morrer igual. Eu por Ficher, pois pagballe por exemplo xa fixen o testamento clases, non?, e daquela non para deixarlle mia filla todo, tia cartos e dxome un da: porque despois de morto... Porque non ves a don Manuel Cascheste en Buenos Puente? Don Manuel Puente Aires? era unha das personalidades Si, caseime en Buenos multimillonarias que tia varios Aires, pero xa levo moitos anos garaxes e ademais tia xoiaras separado. [Carlos non parece e axudballe moito, ata ter moitas gaas hoxe de falar compraralle un piso ou non sei da sa vida sentimental, que CASTELAO E DON MANUEL PUENTE se lle deixaba vivir gratis a el e debeu ser algo movida a xulgar mais a dona Virginia, tal, e polos comentarios que me fixo coidbao moito. E daquela noutras ocasins.] dxome el: Vaite ver a don Manuel Puente. E funo E tiveches esta filla, Teresa... ver e pedinlle mil pesetas. Porque el a aos Esta filla, si, a nica que teo, xa ten 44 anos, banquetes e decame: Si necesitas algo me vienes naceu no 56. a ver, eh Carlos, me vienes a ver. diciame don Volvendo a esa etapa da Coral Os Rumorosos, Manuel Puente. Non sei de que parte de Galicia esta que dirixiches en varias ocasins... era. Era un seor corpulento, cabezote, era Non en varias ocasins, estiven case 40 anos. bastante xeneroso. E daquela fun al a onde me Xa, antes de ir a Franza e despois. dixo, ao negocio de xoiara e deume as mil pesetas. Si, estiven seis anos en Franza.E Luis Seoane, Recordo, porque eu era inimigo de pedir prestado que era meu padrio, case, ves? Ese debuxo nunca a nadie, e entn o primeiro que fixen fun a fxomo el no ano 72, saeu na Voz de Galicia aqu. un restaurn e comn e despois xa lle paguei a Cando foi que eu necesitaba cartos para ir a Pars meu mestre para todo o ano. despois da beca que me deu a Embaixada cultural Ao Ficher este? de Franza, el moveuse con Eduardo Blanco-Amor, Ao Ficher, si, Jacobo Ficher, pagueille e dxome: falaron con outros msicos arxentinos e poetas e Pero no, Carlos, no, deja, deja, cuando me puedes me xuntaron uns cartos porque a beca non era en pagar me pagas. No, no, yo quiero estar seguro. metlico, non? a viaxe tia que pagala eu porque Porque eso, meu pai tamn era inimigo de pedir deixabanme estudar gratis nos conservatorios, na nada e tamn era moi esixente. Schola Cantorum, no Conservatorio e comer nos E eses cartos de don Manuel Puente eran un restaurantes que son para estudantes, ir aos regalo ou era un prstamo...? ensaios das orquestras gratis e todo iso; daquela Era un regalo, si, era un regalo, si, si, foi un regalo el axudoume. pero o que me estraou foi que me fixo firmar un Esa Coral Os Rumorosos que tipo de cousas... papel. Cantbamos cousas populares, si porque eran Ao mellor para xustificar... afeccionados, sacando un en cada corda que saba Pero vas a ver que despois cho vou contar. msica, haba que ensinarlles moito a poer a voz Haba outro seor que se chamaba Jos Abraira, e todo eso, a afinar e cantbamos cousas serias que tamn morreu, que era de Lugo, e dixenlle tamn, Negra Sombra, moitas cousas. E gaamos eu: Oeu, seor Abraira, de calquer maneira varios concursos al, de todos os coros galegos, tcame o... este don Manuel Puente... Pero cos Rumorosos do Centro Betanzos. E despois porqu Carlos? Porque fun al e... non te eu e mis un argentino descendente de vascos, preocupes, non te preocupes.... E de vez en cando que se chamaba Isidro B. Maiztegui, que estivera eu dicialle: Don Manuel non se preocupe, eu voulle aqu poendo msica a pelculas, entre el e mis pagar. Ti non lle pagues nada. El faiche ese papel eu creamos o coro do Centro Galego. Pero el xa porque ten medo que algn da sexas unha tia naquela poca 77, xa morrera, tera agora personalidade e el asume esa parte de... cen anos ou mis. El estivo un ano.

A Xanela

28

Primavera 2011

 Polo Centro Galego tamn as, logo... Se eu fun cobrador do Centro Galego durante trinta e tantos anos, empregado de al, empecei a traballar no 50 creo que foi e deixeino no 84, eh!, era cobrador. Ese traballo CARLOS LPEZ NA REVISTA BETANZOS, porque era liN 58. BUENOS AIRES,1962. bre. Traballaba ma e as tardes dedicbao ao meu. Sempre busquei traballos que me deran tempo para dedicarme msica. -as cobrando polas casas dos socios, non? -Si, si, polas casas e despois amos os martes e os venres a levar todo a declaracin dos turnos, non levabamos os cartos a menos que os bancos cerraran, daquela levabamolo ao Centro Galego, pero iamos aos bancos a depositalo e o papel da conta levabamolo ao Centro. Coeciches miles de galegos, cobrando polas casas. Claro, polas casas, por todo. Chegou a ter mis de 110.000 socios. Xeralmente, a prioridade, galegos, pero inclusive haba xudeos que sempre an, porque tamn haba algn mdico xudo, arxentino pero de orixe xuda, haba de todo, pero mis galegos, si. Aquelo estaba moi ben. Pero agora anda mal a cousa, porque claro anda mal todo. Como eu lles digo porque esaxeran un pouquio, non? Ti les os peridicos, o que che din, Argentina, o consulado... Como sera se chegaban miles deles todolos das al. O Centro Betanzos tivo sempre unha orientacin democrtica, de defensa da Repblica? Si, si, dende o momento que eu estiven si, si, xa de entrada. Antifranquista, sempre, sempre. Mira, tanto as que, o 18 de xullo, case sempre, que foi o da que empezou a guerra do 36, este... [levntase a buscar algo] Ves? estas son as mias netas xemelgas. Xa teen agora once anos. Sempre estou para coller estas fotos e gardalas, pero eu quero velas. Ben, pero eu o que che quera ensinar era outra cousa. Isto. [Trae unha foto da placa das vtimas betanceiras do 36] Hai quen nega... porque unha vez estiven eu aqu en Betanzos cunhas rapazas s que eu lles quero

ben, que eran as de Curiel, e estbamos al no Tuvera, no Rollo, e empezamos a falar diso; claro, e eu sabes?, pome verde de demcrata cando me falan diso. Dixen eu: Aqu mataron a mis de trinta personas inocentes por solamente pensar diferente. Aqu tes, pero claro era mis grande, eh? Veen todos os que fusilaron que se puideron recoecer. E di aqu Betanzos honra a sus mrtires cados en defensa de la Repblica, 19361939. 1955, non non, este foi o ano en que se colocou o cadro. Ben, pois o 18 de xullo, se caa sbado, ao anoitecer, ou domingo xeralmente a medioda, cantaba o coro al na entrada onde estaba o cadro, haba unhas cincoenta ou cen persoas e terminaba co himno galego. A estas mulleres que che contei, dixenlles ms de treinta y tres. Eso es mentira, eso es un invento!. E mira os que hai aqu. [Carlos comeza a ler a lista dos nomes que figuran na placa]. Ben, aqu hai 33 se ti o queres ter en conta podelo facer ampliado para ti, eh, dixocho pero non mo perdas.1 Falando desa etapa do Centro Betanzos, despois do Carretero este do presidente, a quen recordas? -Si, boeno, houbo moitos, o ltimo ese que era da de... boeno, naceu na Argentina pero irmn do Carlos de Guiliade. (refrese a Osvaldo Dans). Este mis recente Si pero leva moitos anos, levaba como vinte de presidente al. Antes de Beade, por exemplo, quen estivera? Beade? Beade non foi presidente. Ultimamente creo que foi, pero foi sempre secretario, porque era o que mis traballaba. Pero foi despois do Carretero. Beade, xa sabes quen , de esquerdas, despois en contacto sempre coa Federacin Sociedades Gallegas. Pero al sempre foron republicanos.

A conversa extendese cara outros persoeiros da colectividade que coeceu e tratou en Buenos Aires: Eduardo Blanco-Amor, Avelino Daz, Alonso Ros, Alberto Vilanova ou o sadense Surez Picallo. En 1984 Carlos regresou definitivamente a Betanzos. Non deixou de compoer msica e presidiu a Asociacin Galega de Compositores. Sobre a sa actividade musical e compositiva vxase o nmero anterior de A Xanela.

1. No ano 2007 colocouse en Betanzos unha rplica desta placa, na entrada do Museo das Marias, por iniciativa da Asociacin Cultural Eira Vella.

A Xanela

29

Primavera 2011

MSICA

Catro pticas distintas para a orixinalidade

Xos Luis Sobrino

Nesta ocasin monos a centrar na proposta musical de dous grupos e dous compositores galegos. Os
seus camios creativos discorren por camios moi diferentes, dende un pop festeiro con inclinacins funk no caso do lucense David Taboada, pasando por unha msica de autor con claras influencias de autores amricanos exemplificado no ltimo traballo discogrfico do corus Luis Moro. Nas composicins de Misterioso Viaje a Holanda unha mostra dun pop vangardista, que se deixa caer por intres en regatos de certo intimismo e lirismo na lia do que estn a facer na actualidade outras bandas do estado espaol. Finalmente nas coordenadas da msica tradicional con aportacins propias encadramos o ltimo traballo de Fiandola, no que recollen parte do legado do seu debut discogrfico outorgndolle algunha que outra nota novedosa. converterse en referente cultural galego e himno festivo da mocidade, ao igual que aconteceu con outros grupos nos 90 de contar co apoio e difusin axeitadas. Algo similar ocorre co tema Espero que se converte nun canto de esperanza fronte monotona. Pero David Taboada quen de ofrecer unha visin mis ntima neste disco, como no tema Silencio no que desfilan unha serie de ensoacins ante a ausencia do ser amado, estas acaban derivando cara a unha balada con estribillos docemente asimilables. En Newton vs Eva Taboada situase na lia do mellor rock independente espaol. Cunha letra brillante, chea de frases e msica para lembrar nas que se contrapoen os conceptos de relixin e ciencia. Outro exemplo da variedade rtmica abordada polo autor lucense a do tema La gripe escrito a golpe de ritmos rumba-pop, utilizados para contar a

David Taboada Tal Cual.

David Taboada un autor lucense que destaca pola sa vertente polifactica, na que amosa un pop capaz de enganchar con facilidade, aderezado s veces cunha vea satrica propia de estilos e cantautores doutras pocas. A sa proposta acostuma partir de historias cotis para enganchar ao pblico, adoptando despois diferentes ritmos, pop, funk, baladas ou mesmo entroncando con propostas musicais dos anos oitenta. David Taboada amosa no directo toda esta heteroxeneidade, amosando unha vertente de autntico showman e conductor de ceremonias. No disco predominan as letras en casteln, pero ten composicins nas que o galego se converte en lingua de transmisin logrando ademis crear autnticos himnos, tal o caso do segundo corte do disco, o tema Chove, chove, unha visin da polidrica realidade actual de Galicia a ritmo de acordes pop. Cancin que doadamente podera
A Xanela

30

Primavera 2011

A literatura corre polos sucos deste disco, as Benjamin Sachs, personaxe da novela Leviatn de Paul Auster, faise merecente de contar cun tema propio neste particular entroido humano. Con esta configuracin previa, a nostalxia aparece de cando en vez, sen deixar de asomar a cabeza entre as cancins como en La distancia. A enerxa retomase no tema que da nome ao disco, onde Luis Moro continua a mergullarse no seu particular universo de historias persoais, pero universais en moitos dos casos. En total son doce os cortes nos que Moro afonda nas distintas dimensins do ser humano, conformndoas e expresndoas dun xeito persoal, ntimo e emparentado coa mstica literaria, tanto nos ritmos como nos temas abordados. O ton dos cortes bastante uniforme dndolle maior coherencia ao resultado proxectado na concepcin do disco. historia dunha fin de semana que prometa e que se trunca pola enfermidade. O disco pchase cun tema cargado de irona no que se louvan as virtudes e intelixencia dun can, na lia de grupos dos 70 e 80 como La Mandragora. En sntese estamos ante o brillante debut dun msico da terra, capaz de compoer en galego e casteln e de manexarse con distintos ritmos e rexistros cunha soltura e brillantez que fan albiscar grandes esperanzas e expectativas de cal ser a sa evolucin no seguinte traballo discogrfico.

Misterioso viaje a Holanda Nunca taxi.

Primeiro traballo discogrfico deste grupo corus que comezaba a sa andaina musical no ano 2007, data na que se alza co primeiro premio do concurso NovaXove Music. Esto servira de pulo para gravar o seu lbum de debut Nunca Taxi. No seu son deixase notar a influencia de pop britnico e podemos ver tamn algunha que outra semellanza con bandas independentes nacionais que decidiron percorrer sendas parecidas. A propia banda recoece influencias das primeiras etapas de McCartney, Ray Davies, Elton John, ou ben de Pink Floyd, The Smiths, Radiohead, Super Furry Animals, Manic Street Preachers, Starsailor, Midlake.

Luis Moro Carnaval Humano

Quinto traballo de estudio do msico corus Luis Moro. Nel dase un xiro respecto a anteriores discos. O seu particular Carnaval Humano comeza cun ritmo hipntico semellanza dos californianos The Doors, ntimo, lisrxico, e suxerente. O tema Viento y ocaso representa unha boa carta de presentacin do que pretende Luis Moro con este disco, facer unha homenaxe dende a sa particular visin a moitos dos referentes da msica amricana das ltimas dcadas. Ese tema e o seguinte serven para marcar as pautas rtmicas dun disco intimista, de autor, labrado pola poesa, as letras de autor e a msica como complemento para dar un maior realce ao que se pretende transmitir, que ben poderan ser atmosferas e ambientes como se dun film de David Lynch se tratase. Todo isto sen caer nun conceptismo excesivo que envolva a mensaxe facndoa indescifrable Quiz no el momento boa mostra diso. A sa inclinacin pola msica amricana, interpretada a golpe de ritmos acsticos vlvese a deixar notar en El ao, viaxe ntima a tempos pasados.
A Xanela

31

Primavera 2011

O resultado unha banda galega, con proxeccin estatal e influencias de bandas internacionais. O disco est editado coa discogrfica independiente Ernie Records e entre outras curiosidades figura a de que foi editado nos mticos estudios londinenses de Abbey Road. O ton uniforme, baseado en ritmos pop, que por intres escintilan para ofrecer momentos dunha maior brillantez como no caso do tema El final de la gloria, exquisita peza de pop que ben podera ser o emblema deste grupo con vocacin de traspasar fronteiras. O tema Hoy outro aspirante a ser single de lanzamento e outro bo exemplo de que o pop corus atravesa por momentos unha poca dourada e que o caso de Xoel Lpez non tera porque ser un caso aillado, e que tras del poderan vir representantes dignos de sucedelo como o caso de Misterioso Viaje a Holanda. A mestura de influencias recoecida polo propio grupo danos neste cd de debut unha visin variada pero ao mesmo tempo uniforme, aglutinadora, pois son capaces de transmitir a idea dun son propio trala escoita, pero sen caer na monotona. Estribillos que beben do pop britnico como no caso de Silencio imperfecto, melodas que cautivan como a que acompaa o tema A 200, van dando forma a este traballo redondo, dun grupo corus chamado a facer grandes cousas no panorama nacional. Mostra diso que este traballo xa foi apadriado por Jos Mara Rey de Radio Nacional de Espaa-Radio 3.

Fiandola Mim
Segundo traballo do grupo Fiandola que tras Bricania nos ofrece un novo traballo que leva por ttulo Mim. A formacin conta nas sas filas con msicos betanceiros como Cristina Snchez Veiga ou Fran Lpez, entre os seis compoentes que lle dan personalidade a esta formacin musical. Santiago de Compostela a sa sede de operacins por ser o lugar no que algns se coeceron na poca estudiantil e o que xeogrficamente mis prestaba para facer as xuntanzas onde se xestou este traballo discogrfico. En canto ao grupo podemos decir que Fiandola un grupo adicado msica con instrumentos de raiz e que polo tanto basea o seu repertorio na msica tradicional (recollida gracias traballo de campo realizado polos seus compoentes) e nas msicas de nova composicin. Neste disco teen un peso predominante as pezas instrumentais se ben o grupo obsequianos con dous temas con presenza vocal, que seran o que abre o disco Brasil no que saben transmitir a esencia das cantigas populares co estribillo e vai, e vai, e vai ao Brasil e vai, tamn eu hei de ir. E vai a Montevideo, e vai, e vai tamn hei de ir eu. Algo similar ao efecto conseguido co tema Carmia outro dos cortes con aportacins vocais do disco. A amora o derradeiro corte tamn con aportacins vocais. As pezas interprtanas de diferentes xeitos e maneiras xogando con distintas variacins na formacin musical que van dende composicins como grupo tradicional de pandereteiras ou o gaiteiro solista a novas formas coma o cuarteto, a charanga ou murga, ou grupo folc moderno. Conseguindo en sntese, coa utilizacin de distintas frmulas musicais e coa edicin deste novo traballo, unha seleccin de pezas variadas e agradables ao oido e entendemento.

A Xanela

32

Primavera 2011

PUBLICACINS

As novas que nos chegan

Baraxeiro
TRAIZN CONSAGRADA de Luis A. Cortias a edicin recuperada por Eira Vella do libro que este avogado e republicano betanceiro publicara en 1958 na Arxentina, a onde se exiliara logo de sair dos crceres franquistas en 1941 e que, por razns obvias, non circulou no seu momento entre ns, sendo praticamente descoecido. A presente edicin en lingua galega vai arrequecida cun limiar de Xess Torres sobre a figura do autor e algunha documentacin grfica. Cortias conta as peripecias sofridas durante a sa detencin, proceso e estada no manicomio de Conxo e nas prisins da Corua e de Pamplona, ao tempo que fai a sa interpretacin de A gran derrota do pobo hispano, como subtitula o libro. A HISTORIA SECUESTRADA POLO FRANQUISMO de Manuel Monge un libro que incide no proceso de ocultacin a que someteu o franquismo a historia real que se sufreu despois do golpe militar de 1936 en Galiza, onde non chegou a haber guerra civil e si un xenocidio planificado, unha historia que anda hoxe negada e est a ser desvelada pasenio. Podemos diferenciar catro partes neste libro: na primeira o autor xeneraliza sobre os crimes do franquismo e os autos do xuz Garzn; a segunda fai un repaso sobre o nacemento da Comisin pola Recuperacin da Memoria Histrica da Corua (entidade que Monge preside neste intre) e os actos e campaas que ven desenvolvendo na Corua e a sa rea de influenza. A terceira un relatorio dos problemas que houbo na Corua para o cambio e eliminacin da simboloxa e nomes relacionados co Franquismo en aplicacin da Lei de Memoria Histrica, sobre a que fai unha visin crtica, rematando cos tabes que anda pesan sobre este tema. Editado por Edicins Laiovento este libro unha ferramenta moi til para informarse e comprobar que as cousas poden cambiar co apoio dun movemento cvico potente e activo, como a propia CMRH. SOBRE A POESA LTIMA DE MANUEL MARA (1976-1995) recolle diversos traballos que Manuel Lpez Foxo, ven adicando obra do poeta da Terra Cha, unha obra que considera esplndida e de variados rexistros ao tempo que non suficientemente valorada e coecida, mesmo polos estudosos e a crtica. Lpez Foxo, quen mantivo estreita amizade con Manuel Mara, lvalle adicado ao poeta unha chea de artigos e traballos dende hai trinta anos. , pois, o seu un coecemento profundo da obra de Manuel Mara. Prexuzos polticos e culturais actuaron para este descoecemento e infravaloracin deste ltimo ciclo creativo, que corresponde coas obras que conforman o segundo volume da sa Obra Potica Completa que publicara Espiral Maior. A publicacin leva na capa unha fermosa ilustracin de Felipe Senn e est editada na coleccin Cadernos-Ensaio de Edicins Laiovento. SER AUGA, DARSE EN AUGA, Medio sculo: 1958-2008, recolle unha axeitada e completa seleccin de cincoenta anos de obra potica de Bernardino Graa, poeta do mar de Cangas do Morrazo, vila onde naceu en 1932. A escolma, introduccin e edicin dbense ao estudoso e tamn poeta Miro Villar. O libro, luxosamente editado polo Centro PEN de Galicia, fai o nmero 17 da coleccin Arte de Trobar e constite unha boa referencia para achegarse obra potica dun autor fundamental na poesa galega contempornea. Na capa loce un leo de Correa Corredoira e no interior un retrato do poeta por Camilo Caamao.

A Xanela

33

Primavera 2011

MORTE EN FUCSIA, a obra prima de Elena Veiga Rilo (Gusamo, 1991), novela coa que acadou o VI Premio Biblos-Pazos de Galicia para menores de 25 anos e que ven de ser editada por Biblos Clube de Lectores na sa coleccin Mandaio. A novela parte dunha confesin de asasinato ante un crego e vai desenvolvendo unha trama que ten a virtualidade da Internet como fo condutor. Para o xurado que a premiou a autora fai unha crtica mordaz e irreverente da sociedade cun estilo ousado e mesmo descarado, propio dunha nova xeracin Feisbuc. Saudamos e felicitamos a unha nova escritora das Marias, quen ademis se estrea neste nmero como unha nova colaboradora de A Xanela. AS 4 ALDEAS, Revista da Sociedade cultural, recreativa e deportiva Fillos de Ois (pdese consultar en www.fillosdeois.org), do vicio concello de Coirs, publicou o nmero 51 no pasado decembro e o 52 neste mes de maio. No primeiro, aparte das noticias sociais, atopamos Un viaje a Coirs, do poeta arxentino con races neste concello Carlos Penelas, quen estivo de visita recentemente. Manuel Fiao trata a historia das Sociedades de gando vacn no Concello de Coirs no traballo mis extenso desta modesta publicacin de doce pxinas. Xos Tom fala sobre a Contaminacin do Mandeo provocada por unha planta de residuos en Sobrado dos Monxes beira do nacemento do ro. Por ltimo, Fernando Bandn, no artigo Historias da Mafia, trata das estratexias dos cucos e as pegas. O nmero mis recente dedica portada a Lois Pereiro, homenaxeado no Da das Letras e no interior recolle unha sa biografa. As comunidades educativas das escolas de Fontelo e Coirs dan conta da adopcin dun tramo do ro Vexo. Miguel Gayoso trata das pontes que hai nos ros Fervenzas e Mandeo nos arredores de Ois. Bandn fala da entidade conservacionista Fragas do Mandeo. Pecha a publicacin Manuel Fiao, quen se refere Exposicin Rexional de gando de Betanzos en 1952. LUIS SEOANE EN COMPOSTELA E OUTROS ENSAIOS un novo volume de Antn Capeln, que recolle cinco ensaios arredor de escritores galegos de diferentes xeracins mais relacionados entre eles.Eis os ensaios: Un aspecto da propaganda franquista: Vicente Risco contra Jacques Maritain, A matanza de Oseira en Xente ao lonxe, e Celso Emilio Ferreiro cara Terra prometida: as sas crnicas periodsticas da viaxe a Venezuela, ademais dos dous centrados en Luis Seoane e que dan ttulo ao libro: Luis Seoane en Compostela. Primeiras acometidas cntra a torre de marfil e Luis Seoane visto por Eduardo BlancoAmor. Capeln un analista crtico que revisita a prensa e publicacins da poca que estuda para analizar con rigor os feitos e relacins. ESPUMA DOS DAS TEIS a nova obra do escritor portugus Cristino Cortes, fundamentalmente poeta, anda que neste libro que leva o subttulo de TALVEZ DIRIO (1979-2009) pretende reflexar trinta anos de percurso literario do autor ao tempo que rexistra as sas impresins de escritor e a sa visin das cousas que atinxen actividade literaria. Neses trinta anos de percurso o autor escolle, a xeito de diario, datas moi concretas e localizadas en diversos puntos do pas (a aldeia natal, a cidade prxima, a capital Lisboa, localidades de vicianza, a casa actual), escolmando esa espuma dos dias teis. Ademais, nos anos correspondentes publicacin dos seus libros aproveita para escoller un poema, conformando deste xeito tamn unha pequena e persoal antoloxa da sa potica.

A Xanela

34

Primavera 2011

R/ Rollo, 32-baixo 15300 Betanzos Tel./Fax 981 77 30 07 aulain@aulain.e.telefonica.net

PAPELERA LIBRERA REGALOS IMPORTACIN

ESTANCO
A Xanela

35

Valdoncel, 91 (Ponte Nova) Tel. 981 770201 BETANZOS Primavera 2011

Betanzos

Plaza Alfonso IX, 10 Telfono 981 770952 BETANZOS

LIBRERA

PAPELERA

Ra do Rollo, 32 15300 BETANZOS (A Corua) Tel. 981 772649 E-mail: libreriadonin@libreriadonin.com

ROQUE MENAXE
MATERIAL ELCTRICO
Distribuidor: CAMPING-GAS COPIA DE CHAVES CERRALLERA FERRAXES
Avda. Xess Garca Naveira, 36 Tel. 981 773253 BETANZOS

FERRETERA

R/ Valdoncel, 16 15300 BETANZOS Telfono 981 774798

MARA LPEZ JUNQUERA JORGE DAZ SNCHEZ

SOPORTAIS DA FONTE DE UNTA, 10 B E T A N Z O S

Tienda multimarca

Rosala de Castro, A Xanela 6 Betanzos 36 981 Primavera 2011 Tel. 774 590 troula@terra.es