Caricatura de lvaro Cunqueiro, orixinal de Antonio Palla.

LVARO CUNQUEIRO

CENTENARIO DO SEU NACEMENTO

1911-2011

LVARO CUNQUEIRO
lvaro Cunqueiro Mora naceu na vila luguesa de Mondoedo un 22 de decembro de 1911. Estudou o bacharelato no Instituto Xeral e Tcnico de Lugo, en 1921, e foi al onde trabou unha boa amizade con nxel Fole. Comezou os estudos de Filosofa e Letras na universidade compostel, no ano 1927, estudos que abandonou para dedicarse ao periodismo. Durante esta etapa compostel acuda regularmente s tertulias do Caf Espaol, onde coincida cos intelectuais galegos como Fernndez del Riego, Torrente Ballester, Garca Sabell, Carballo Calero, Carlos Maside... lvaro Cunqueiro foi un dos primeiros membros do Partido Galeguista, anda que mis tarde ao parecer militou na Falanxe Espaola, partido contrario aos intereses que anteriormente defenda . Dende o comezo da Guerra Civil Espaola colaborou en diversas publicacins franquistas e antigalegas.

Retrato de Cunqueiro, obra de Carlos Maside

Casa natal de lvaro Cunqueiro, en Mondoedo

LVARO CUNQUEIRO
Ao remate da Guerra Civil e co triunfo do bando franquista, lvaro Cunqueiro estableceuse en Madrid, traballando como redactor do diario ABC. Un turbio asunto relacionado cun intento de trfico de influencias fixo que se lle retirara o carn de periodista, regresando un par de anos despois a Galicia onde, baixo seudnimos, comezou a colaborar en diversos medios de comunicacin. Sern habituais os seus artigos no diario composteln La Noche, as como en La Voz de Galicia, La Regin... Nos anos cincuenta comezou a colaborar no diario vigus El Faro de Vigo. Entrou como redactor de plantilla, chegando ao pouco tempo a subdirector e posteriormente a director, cargo que exerceu durante cinco anos. Durante a sa permanencia en El Faro de Vigo escribiu centos de artigos e usando numerosos seudnimos: Patricio Mor, lvaro Labrada, Manuel Mara Seoane...

Catedral de Mondoedo, Lugo

Cunqueiro, nunha caricatura de Ugalde, publicada no diario ABC

A SA OBRA LITERARIA

En 1932 publicou o seu primeiro libro de poemas, Mar ao Norde, e en 1933 Poemas do si e non e Cantiga Nova que se chama Riveira. Durante o tempo que se adicou ao xornalismo pertenceu as redaccins de varios xornais, como La Voz de Espaa, de San Sebastin, ABC, de Madrid... sendo subdirector da revista Vrtice e director de Santo y Sea as como director, durante cinco Caricatura de Cunqueiro para a Exposianos, do xornal El Faro de Vigo. cin do seu Centenario organizada pola Ao principio da sa vida literaria Cunqueiro Deputacin de Lugo escribiu en idioma casteln, iniciando a sa obra narrativa en galego en 1955, coa obra Merln e familia que seguirn As crnicas do Sochantre constituda por unha coleccin de historias ouvidas ou vividas polo protagonista. Se o vello Sinbad volvese s illas, publicada en Vigo no 1961 toma un asunto do conto oriental As mil e unha noites. Escola de Mencieiros (1960) e Xente de aqu e acol (1971) son das obras que conteen semblanzas de xentes comns, mencieiros no primeiro libro e personaxes imaxinarios no outro.
Fonte Vella de Mondoedo, a carn da casa de lvaro Cunqueiro

OUTROS TEXTOS

En 1959 publica O incerto seor don Hamlet, prncipe de Dinamarca, no que nos ofrece unha interpretacin moi persoal da tradicin recollida por Shakespeare. A noite vai coma un ro, premiada en Lugo en 1960, para algns crticos o texto dramtico galego mis importante de todos os tempos. Esta obra unha comedia potica que, s veces, resulta esperpntica. Estas das obras estn recollidas no volume titulado don Hamlet e tres pezas mis nas que se inclen as obras Funcin de Romeo e Xulieta famosos namorados e Palabras de vspera, na que aparece a figura de don Garca, o ltimo rei de Galicia. Pero lvaro Cunqueiro non s escribiu obras literarias, tamn escribiu libros de cocia, en galego e casteln: La cocina gallega de Occidente (Barcelona, 1969), A cocia galega (Vigo, 1973) e Teatro venatorio y coquinario gallego (Vigo, 1958), en colaboracin con Jos Mara Castroviejo.

Estatua de lvaro Cunqueiro na sa vila natal

MIL PRIMAVERAS MIS...

O 21 de abril de 1963 foi recibido no seu Mondoedo natal, como membro da Real Academia Galega. Ocupara a cadeira deixada polo poeta Ramn Cabanillas. O seu discurso de ingreso, Tesouros novos e vellos. Algunhas imaxinacins sobre tesouros, foi publicado pola editorial Galaxia un ano despois. Moitas das sas obras recibiron premios: O Premio Gil Vicente, en 1933, pola sa obra Cantiga nova que se chama Riveira, o Premio Nacional da Crtica, en 1958, por As Crnicas do sochantre, o Valle Incln de teatro galego, en 1960, pola sa obra A noite vai coma un ro, o Nadal, en 1968, por Un hombre que se pareca a Orestes. lvaro Cunqueiro Mora faleceu na cidade de Vigo en 1981. Os seus restos repousan no cemiterio de Mondoedo. Na sa lpida pdense ler dous epitafios: Aqu xaz algun que coa sa obra, fixo que Galicia durase mil primaveras mis e Louvado sexa Deus que me permitiu facerme home neste grande reino que chamamos Galicia.

Sepultura de lvaro Cunqueiro no cemiterio de Mondoedo

NO NIO NOVO DO VENTO

No nio novo do vento hai unha pomba dourada meu amigo! quen poidera namorala. Canta o luar e o mencer en frauta de verde olivo. Quen poidera namorala meu amigo! Ten aires de flor recente cousas de recn casada meu amigo! Quen poidera namorala. Tamn ten soma de soma e andar primeiro de ro. Quen poidera namorala meu amigo!
Cantiga nova que se chama Riveira, 1980. Salto do Coro, en Mondoedo

Castelo na Bretaa francesa

DONA DO CORPO DELGADO

A dama que a no branco cabalo levaba un pano de seda bordado. Na verde flor as letras van de amor! O cabaleiro do cabalo negro levaba unha fita collndolle o pelo. Na verde flor as letras van de amor! No meio do ro cambiaron as vistas, el para o pano e ela pra fita. Na verde flor as letras van de amor! As vistas lles viron no ro cambiar e o pano e a fita por se namorar. Na verde flor as letras van de amor!
Dona do corpo delgado, 1950 Castelo na Bretaa francesa

Bretaa francesa

MERLN E FAMILIA
O RELOXO DE AREA

Chegou pois don Felices co seu reloxo de area, que era unha peza moi requintada de arte toledn, con das cobras por asas, o cristal do vaso rosado, os ps catro cabezas de anxios, as columnas semellando vias moi abondosas en acios, e todo o coronaba un espello como a unlla do meique, montado nunha onza de ouro de El Rei don Carlos III. O arranxo que peda don Felices era que ao espellio volraselle o azougue cando lle estaba adiviando na feira de Viana do Bolo, a querencia dunha moza ao seorito de Humoso. A compostura non era auga de maio, que fagua falla azougue italin serenado, e xa metidos en obras e gastos convia mudarlle tamn a area ao reloxo...

AS CRNICAS DO SOCHANTRE
AS HISTORIAS
A xerra de cervexa andaba de man en man e de boca en boca. O seor sochantre facase un algo de forza para pr os seus beizos por onde beban os mortos, e quen parta o xamn era o mdico Sabat, que por certo toraba con moito xeito cun grande coitelo gascn. Moi depreso de pementa, non se lle botaba en falla ao xamn o sal. Os defuntos rillaban a modo, caladamente, uns de p, outros sentados no chan e a madame de Saint-Vaast, moi envolveito o busto no seu bo de prumas coloradas, no cabs de monsieur de Nancy. Dballe xerra un tento o sochantre cando no adro sentronse pisadas de home que gastaba zocos cravados. -Xa est a, seor fidalgo de Quelven, o capitn de Combourg. Que non vos corte a cal a dixestin! -dixo o mdico Sabat. Entraba un outo esquelete, moi desenvolto de andar, arrastrando grande espada, e no lombo esquerdo traa pousado o esquelete dun paxaro.

SE O VELLO SINBAD...

10

Sinbad alto, apeitado, e ten andar de moita gravedade, anda que tea a perna dereita un chisco mis curta que a esquerda; ten barba branca moi mesta e sen partir, e case todos os xoves coa navalla de pulso faille un arredondo, e para que se lle volva na punta pon polas noites brizadoras de pausanto. Gasta sempre turbante de dril tirando a marrn, e moi encellado, e por debaixo da silva pilosa amosa a alma polos grandes ollos mouros. Digo que amosa a alma pola inocencia e entusiasmo do seu ollar, porque os ollos seus non calan nada, nin bulras nin veras, e adiantndose, cando Sinbad fala, s verbas sas, alertando, sorrindo, atristando. s veces poidrase ver pases en festa nos ollos seus.

TESOUROS NOVOS E VELLOS

11

As mis das fadas estn gardando os tesouros en figura de vella fea, os ollos pitaosos, sen dentes, coxas, vestindo roupa mendada e cocha, e dan o tesouro a quen lles dea un bico na boca. Entn, aparecen no seu natural fermossimo, como se lle apareceu a Niall, o mis novo dos fillos de Eochaid, a vella da fonte. Esta historia coeceuna Chaucer. A vella trocouse na mis fermosa doncela do mundo: dentes como prolas, ollos grandes e rexios, a boca roxa coma o froito do freixo. -Quen es?, preguntoulle el. O poder Real, son eu, dixo ela. Rei de Tara, eu son o poder real. Vai cos teus irmns e leva contigo a auga. De hoxe en adiante para ti e para os teus fillos ha de ser para sempre o reinado e a forza suprema.

XENTE DE AQU E DE ACOL

CANDO PENEDO FOI DE CAZA

12

Penedo de Oirn mercou unha escopeta de segunda man e botouse ao monte, novato cazador aos cincuenta anos cumpridos. Tia moi boa vista, que el coidaba que era o mellor que haba para trunfar na venatoria. Ensioulle algo un escolante salmantino que fora destinado a Oirn. Un da Penedo ergueuse cedo e foi aos montes de Pereiro a cazar espera. Sentouse medio escondido nunha xesteira, escopeta disposta. Estivo sen moverse unha hora, agardando, sin que se lle pasara nada por diante dos ollos. Aquilo non sera campo de Salamanca. Non fumou, non se moveu, non asubiou. En esto estaba, en seguir calado e quedio outra hora, cando veu unha pega a pousrselle no cann da escopeta. Penedo nin se moveu.

OS OUTROS FEIRANTES
XOS LIEIRAS

13

Este Xos naceu con seis dedos na man dereita e outros seis no p esquerdo. Era coecido na sa aldea por Pepio Seisdedos, anda que el sostia que, en puridade, deban chamarlle Pepio Vinte e dous dedos. Unha ta sa que viva na Habana veu pasar unha tempada a Galicia, e contoulle a Pepio que ela escoitralle sa nai que o seu pai e o seu av - dicir, o bisav e mailo trisav de Pepio-, xa tiveran seis dedos cadaqun na sa man dereita. O dos seis dedos era, pois herdanza familiar, e Pepio, que acababa de casarse cunha guapa moza de Xanceda, e celebrada a voda por todo o alto en Ordes, -a primeira voda de por al na que houbo xeado de chocolate de postre, por consello da ta habanera-, xa estaba pensando en fillos con seis dedos, e en chegar a un neto coa mesma novidade...

A NOITE VAI COMA UN RO

ESCENA I

14

Ama Modesta e varias mulleres aldes vestndose, atando fardelos, recollendo roupa en cestos. Unha ten un neno no colo. MULLER I Hai que irse! Xa vai para unha hora que amence. MULLER II Aqu crarexa primeiro pola banda do mar e na mia terra, por tras os montes. MULLER III Hai moitos montes? Ns fuximos dos chans do pan. MULLER II Os montes, como son moitos e tan altos, parece que non houbera outra terra no mundo mis que eles. Ns estabamos nunha cunquia de pasteiros e prados, con catro vacas. AMA MODESTA Deixastes a facenda? MULLER II Vieron pola noitia os soldados e deitronse no palleiro. Deloutro da levronse as vacas. Un gordo, ao que lle decan si seor a cada paso, deunos un papel selado: Cando remate todo, oito vacas a estes, di. O gordo era moi bebedor e palaciano e, ao falarche, dbache cachetadias nos papos. Non pareca home de guerra, ags polo gorro. ...