Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Gua de Lectura de Made in Galiza
NDICE
Que estuda a Sociolingstica? Lingua ou dialecto? Para pensarmos un pouquio. Diversidade lingstica. Bilingismo ou diglosia. Casos de diglosia no mundo. Para pensarmos un pouquio. Consecuencias do conflito lingstico e o bilingsmo diglsico. Cambios de cdigo e Language Shift. Como morre unha lingua. Substitucin. Obsolescencia. Desercin. Para pensarmos un pouquio. Normalizacin e normativizacin. A creacin dunha normativa. Recuperacin Para pensarmos un pouquio. Madrith Unha palabra comn A fbrica de palabras Na oficina de obxectos perdidos
pxina 4 pxina 5 pxina 7 pxina 9 pxina 1 0 pxina 1 2 pxina 1 3 pxina 1 4 pxina 1 5 pxina 1 6 pxina 1 6 pxina 1 7 pxina 1 8 pxina 1 9 pxina 22 pxina 27 pxina 28 pxina 30 pxina 34 pxina 38 pxina 40 pxina 42
Xos Mara Moreno Villar
INTRODUCIN
sta gua quere ofrecer ao profesorado, coa axuda da lectura de Made in Gali za, unha maneira complementaria de explicar parte do programa de sociolingstica de 2. de Bacharelato. Nos apartados titulados Para pensarmos un pouquio hai textos sobre outras realidades lingsticas e o profesorado decidir sobre a conveniencia ou non do seu uso na clase. Evidentemente a gua pode ser utilizada con outros cursos da ESO ou de 1. de Bacharelato en caso de que se recomende a lectura do libro ou para facilitar a comprensin dos conceptos de sociolingstica includos no programa de cada curso. Xa que logo esta gua, ademais de servir como apoio lectura de Made in Galiza, pretende ofrecer material didctico para fomentar o debate sobre as actitudes e os comportamentos ante a lingua galega entre o alumnado. As mesmo recomendamos a lectura de Made in Galiza en cursos sobre a lingua e cultura galegas porque as situacins exploradas por Schu Sende son realidades cotis na nosa sociedade e son ideais para provocar nos asistentes aos cursos unha fonda reflexin sobre a actitude de cadaqun ante a situacin da lingua galega. Algo moi necesario para que cada cidadn libremente tome consciencia e decida a sa posicin ante a responsabilidade que temos de conservar e transmitir un ben colectivo como a lingua galega.
COMO UTILIZAR ESTA GUA?
intencin manter, sempre dentro do posbel, a seguinte estrutura:
Presentacin do concepto seguido dunha introducin a xeito de definicin. Relacin de textos tirados de Made in Galiza para dar luz definicin. Debaixo de cada texto, sempre que sexa conveniente, engdese un comentario para completar o significado do texto ou suxerir debate no lector ou entre o alumnado. Ademais, nas marxes de cada captulo hai textos titulados: sabas que? que dan informacin sobre o que sucede noutras linguas e pases do mundo. Por ltimo, nun apartado final inclense os comentarios de varios relatos escollidos por reuniren moitos dos tpicos e actitudes ante a situacin das linguas minorizadas. A sa lectura pode ser de gran axuda cando non se ten tempo para seguir toda a gua as como para introducir un curso de galego para adultos, etc.
PRIMEIRA PARTE
NDICE
Que estuda a Sociolingstica? Lingua ou dialecto? Para pensarmos un pouquio.
pxina 4 pxina 5 pxina 7
4
Sabas que... Actualmente un IDIOLECTO pode ser materia de estudo forense para determinar a identidade dun individuo sospeitoso dalgn delito. A familia de Unabomber recoeceu o seu idiolecto e informou polica das sas sospeitas. O caso pioneiro nesta clase de investigacin policial foi o estudo da suposta confesin de Derek William Bentley (1933-1953) que baixo modernas anlises de voz confirmaron a sa inocencia e recibiu o perdn pstumo. Derek foi colgado por asasinato cometido, por un amigo e cmplice, durante un roubo. Tras unha popular campaa en defensa de sa inocencia foi absolvido tras 45 anos. Foi o lingista Malcolm Couthar quen demostrou a sa inocencia basendose na frecuencia con que o sentenciado a morte empregaba a palabra: then e, en especial, a sa orde despois do suxeito. Concretamente na confesin dica I then e non Then I como era habitual no idiolecto de Derek polo que o tribunal chegou conclusin de que a confesin feita por Bentley non fora espontnea senn a lectura literal dunha confesin escrita pola polica.
QUE ESTUDA A SOCIOLINGSTICA?
DIALECTO, SOCIOLECTO E IDIOLECTO
Sociolingstica investiga a influencia da sociedade na maneira en como a xente fala. Os seus estudos revelan que unha lingua vara dun lugar a outro -o que entendemos por DIALECTO; que unha lingua pode cambiar dependendo de con quen e en que situacin falemos -preferiremos utilizar o REXISTRO COLOQUIAL, o MEDIO ou o CULTO-; que unha mesma lingua contn SOCIOLECTOS cando unha determinada forma de falar asociada, por exemplo, coa idade do falante, a sa posicin social, o nivel educativo, a pertenza a un grupo tnico ou tribo urbana co que se sinta identificado ou incluso por ser home ou muller. A Sociolingstica afirma que unha lingua ten tantas variantes como falantes. De feito iso o que os sociolingistas entenden por IDIOLECTO. Do mesmo xeito que os dialectlogos describen un dialecto -as sas peculiaridades fonticas, morfosintcticas e lxicas- os sociolingistas poden, se o desexan, describir a gramtica de cada falante. Como pronuncia as palabras, as estruturas morfolxicas e sintcticas que lle son exclusivas e o vocabulario que utiliza. De feito hai unha disciplina dentro da investigacin policial que se chama sociolingstica forense que aplica os seus coecementos para identificar un sospeitoso polo seu idiolecto.
F R A G M E N T O
C O M E N T A R I O
A ver, a ver, aqu temos..., si, temos dez linguas que poderan ser... A ver...Necesitara algn dato mis...Non sei, algo que poida identificala mellor... Podera describila? Algunha caracterstica especial...? Pues no le s, es que casi non me acuerdo... A ver, aqu temos unha lingua con seseo implosivo. Perdn? Recorda se vostede dica lus ou fels, as, con ese. Umm, pienso que s, s, s! Como mi madre, sabe, es que yo soy de la zona de Malpica... Pois xa est, debe ser esta. Ah Se agarda un momentio, vou por ela ao almacn.
Na oficina de obxectos perdidos. (Px. 18)
este caso tanto o funcionario como o cidadn vlense non dunha caracterstica individual senn dunha caracterstica dialectal comn a todos os falantes dun determinado territorio. Cando eu falo galego ou casteln, polo simple feito de falalo non estou capacitado para identificar cada un dos seus moitos dialectos pero si que identifico os que falan coma min porque comparten comigo unha serie de caractersticas, ou como moito a forma de falar das parroquias vecias porque debido sa proximidade compartimos o mesmo mercado ou a mesma escola. Recoezo os falantes cos que me entendo anda que non falen exactamente coma min. Falamos a mesma lingua xa que nos entendemos pero se non o facemos exactamente igual, o que facemos falar distintos dialectos.
C O M E N T A R I O
Ademais o cidadn recoece esa forma de falar como a sa porque as como fala a sa nai. Isto algo moi importante porque as linguas non s son sistemas de comunicacin senn que son tamn un medio para a socializacin. a travs da lingua por onde recibimos as primeiras instrucins e informacin para valernos como persoas na vida pero a lingua tamn o medio principal para a creacin de vnculos de afecto e amizade. Ao cidadn acndeselle unha lucia no corazn cando se decata de que acaba de recuperar a lingua que escoitou por primeira vez na sa vida: a lingua en que o arrolaba a sa nai. Non hai que subestimar esa relacin afectiva que todos establecemos coa lingua a travs da que recibimos os primeiros afectos, modelos de comportamento e instrucins. Ese vnculo un dos lazos mis fortes que nos atan nosa lingua materna e tamn unha das razns polas que nos mis difcil abandonala. Por ltimo, este fragmento revela unha verdade universal: toda lingua, non s a que fala o protagonista de Made in Galiza, est fragmentada en variantes xeogrficas; pero para o que non hai unha acordo universal para determinar que unha lingua e que un dialecto.
LINGUA OU DIALECTO?
Sabas que... O que hoxe considerado como estndar ma pode ser dialecto. O ucraniano e o ruso son semellantes dabondo como para que un ruso se aprende ucraniano dubide entre estar aprendendo unha nova lingua ou familiarizarse cunha variedade de ruso. En realidade, antes de que Ucrana fose considerada unha rexin separada da Unin Sovitica foi parte dela e a lingua al falada era considerada un tipo de ruso. Cando o centro de poder en Rusia era Kiev, a lingua de Ucrana era considerada como o mellor ruso. Cando despois esa situacin de capital poltica mudou, o ucrano foi catalogado con desprezo como a fala dos labregos. Mais, cando Ucrana se converteu nun Estado Independente o ucrano volveu de novo a ser unha lingua. A diferenza foi cultural e poltica, a lingua falada era nun caso ou noutro a mesma.
s expertos estn de acordo en que non sempre doado trazar unha fronteira entre o que unha lingua e o que un dialecto. Temos no mundo exemplos contraditorios. En China consideran o cantons e o mandarn, cuxos falantes non poden manter unha conversa entre si, como dialectos, porn un sueco e un noruegus que poden entenderse perfectamente teiman que falan linguas distintas. Hai que deducir, xa que logo, que hora de cualificar algo como lingua ou dialecto se utilizan non criterios lingsticos senn sociopolticos, identitarios, etc. Ademais cando unha lingua est fragmentada en mltiples dialectos -a gran maiora- xorde a necesidade de escoller cal ser o dialecto usado para a administracin, o ensino, a xustiza, a igrexa ou o parlamento. Casualidades como onde se estableceu a corte do rei ou a capital dese Estado foron ao longo da Historia as causas de que a uns dialectos lles tocase a mala sorte de ser considerados vulgares, pobres ou incorrectos e a outros a lotara de recibir os loureiros do prestixio. O dialecto asumido, ou habera que dicir imposto, como o de maior prestixio, porque, como xa se dixo mis arriba, nese lugar decide o rei establecer a sa corte ou porque as casualidades fan dese sitio capital da nacin, moitas veces o adoptado como VARIANTE ESTNDAR.
F R A G M E N T O
Texto 1
Por otro lado incluso tenemos que aguantar a toda esa gente que les han cambiao el nombre a las ciudades, como el propio alcalde de Madrith, que desde hace unos aos escribe Madrith en todos los documentos oficiales, carteles o seales, o incluso en unos setos gigantes de flores a la entrada de la ciudad por la M30. Si vas por los barrios y te fijas, puedes ver que apenas hay cosas escritas en castellano. Desde los cartelitos de las tiendas hasta los grandes anuncios publicitarios, es muy difcil sentir la presencia de la lengua espaola en los espacios pblicos.
Madrith. (Px. 87)
Neste texto vemos como a pesar de que a maiora da poboacin utiliza unha lingua a sa presenza e protagonismo na vida diaria moi escasa. Neste caso non o rei quen detenta a mxima autoridade senn o alcalde que asume o papel de civilizar os seus cidadns impndolles unha lingua ou dialecto que non o que at hai pouco se escoitaba a todas as horas e en todas as partes como di o texto 2 do mesmo conto:
C O M E N T A R I O
F R A G M E N T O
Texto 2
Muy poca gente parece darse cuenta de que no hace muchos aos en Madrith o en Valladolid todo el mundo hablaba espaol con absoluta normalidad. Y sin embargo los jvenes, cuyos abuelos hablan en su mayora espaol, consideran que el castellano no es moderno, que slo es algo tradicional, como el cocido madrileo e el chotis.
Madrith. (Px. 87)
O texto 1 pon en evidencia a efectividade con que unha lingua pode ser dominada por outra cando os poderes pblicos a desatenden. Por moita vontade que os falantes tean por mantela viva estn obrigados, se queren entregar un papel na alcalda, a coecer a lingua de prestixio: a imposta, neste caso, pola administracin. Esa lingua pode ser vctima dun proceso de dialectalizacin porque ao non ter presenza oficial, nin nos Media, nin no ensino e baixo a constante influencia da lingua dominante perder o seu vocabulario e as sas peculiaridades morfosintcticas. S conservar quizais unha forma peculiar de entoacin: o que entendemos por sotaque, algunhas palabras e terminacins como diminutivos e pouco mis.
C O M E N T A R I O
PARA PENSARMOS UN POUQUIO:

"ESPAOL HABLADO EN MURCIA"
Este "Espaol hablado en Murcia" nes na ms quel dialeuto murciano ultra-castellanizo, juertemente enfluyo po el castellano moerno, como se v en las munchas suluciones fonticas quel dialeuto murciano adoutt del castillano, en el lsico castillano qui remplaza muncho aina al murciano, y gineralmente en tos laos, supuesto que los rajos murcianos que se mantin son minores en comparanza con los castillanos, los cualos abondan muncho. To esto avini por varios motigos: uno poique simponi una educancia pl-lica en espaol normativo; lluego unos meyos de cumunicacin en espaol normativo, y ya
parrematar, la questin ms emportante: el castillano de siempre ju aqu la llengua los gubernantes, laristocracia, la classe adiner, y po ello se conmerti nel moelo llengstico a deseguir, pasandol murciano, quera la pltica pupular, a seer una jorma dhablar malmir, cretic y rediculiz, una jorma dhablar quhaiba que espaicer, y ansina ju como pas con el avenir del tiempo. Ansina, el enflujio castillano ha haco espaecer al dialeuto murciano cuasi entericamente, redujindolo a malas penas a una jelepa rajos quendems se cumparten con tol roal hispano-hablante. Sin encambio, pace ser qui sarri-
ma abora incial dialeuto murciano una epoca gena, supuesto quhan apaeco recin destintas presonas de detintos llugares que shan dimpono a mantiner con via este antigo y variao dialeuto. Estas presonas son conocientes dun dialeuto murciano menos castellanizao, y llunchan po la dinificacin y honramiento el dialeuto murciano. Hogao se vin laborando astuies, plticas en fueros, certmenes lleterarios, juntamentos llengsticos, alboroques del dialeuto murciano... Dhasta ambunas presonas han propono qui se reconoscal murciano uficialmente, pa los cualos quin aprendel-lo ansina pun hacel-lo.
Le os fragmentos destacados e reflexiona sobre a influencia que os medios de comunicacin, a educacin e as elites sociais teen sobre a idea de prestixio dunha lingua.
LA LUENGA D'ESTREMAURA
El estremeu (tamin llamau ar- ti trminu puei lleval a marru, monti, i puebracionis el Valli el tuestremeu, teniendu en cuenta pos assina se llama tantu a las pal- Herti cumu Piolnal, Rebollal u El el restu las palras d'Estremaura) ras de trnsitu con el lions, cu- Tornu, Valli el Ambrs, Mones la luenga el grupu asturlions mu a las palras castellanas el fragi, Berocana i Mairoera. (nel sentiu filolhicu el trminu) orienti d'Estremaura i puebrus de Las estasticas que se tiinin al palr nel noroesti la Comuni Sevilla i Crduba. tentu el nmeru e palrantis son Autnoma d'Estremaura i sul de Se palra enas comarcas salmanti- antiguas i nu mu fiabris. Posila provncia de Salamanca, nol- nas d'El Rebollal, sul de Ci Ro- brienti seyan angunus milis los malmenti crasificau endrentu las drigu i Bhal. Ena provncia e mayoris qu'entovia conselvan palras d'Espaa pol olganizacio- Caris, se palra enas comarcas de rahus dialetalis que puein entinis entrinacionalis i nacionalis, in- Sierra e Gata, las Hurdis, Tierra e ficalsi con el estricu dialeutu que nu es oficial enas comuniais Granalla, Guihu e Santa Brba- astulions. enas qu'entovia se palra. ra, Valli el Alagn, Riberus el Tamin es llamau cast, inque es- Tahu-Alagn, Riberus el Tahu-AlLe o texto destacado e razoa sobre as posibilidades de supervivencia do estremeo.
SEGUNDA PARTE
NDICE
Diversidade lingstica. Bilingsmo ou diglosia. Casos de diglosia no mundo. Para pensarmos un pouquio. Consecuencias do conflito lingstico e o bilingismo diglsico. Cambios de cdigo e Language Shift. Como morre unha lingua. Substitucin. Obsolescencia. Desercin. Para pensarmos un pouquio.
pxina 9 pxina 1 0 pxina 1 2 pxina 1 3 pxina 1 4 pxina 1 5 pxina 1 6 pxina 1 6 pxina 1 7 pxina 1 8 pxina 1 9
O ser humano desde o seu nacemento est rodeado de diversidade natural, cultural e, como non, tamn lingstica.
DIVERSIDADE LINGSTICA
F R A G M E N T O
oxe anda son faladas no mundo unhas 6.000 linguas s que lles hai que sumar unha cantidade difcil de determinar de dialectos nun planeta dividido en, aproximadamente, 200 estados. A media resultante dunhas 30 linguas con cadanseus dialectos por cada Estado do que se deduce que a situacin habitual, e incluso habera que dicir mis natural entre o xnero humano, o multilingismo. Durante a maior parte da nosa historia o ser humano viviu en pequenas poboacins non sempre ben comunicadas entre si a causa da orografa, o clima, a belicosidade ou a ausencia de medios eficaces de transporte. A situacin ideal para a atomizacin e fragmentacin en variedades xeogrficas ou dialectos. Durante o proceso histrico da creacin dos Estado-Nacin fxose obrigada a imposicin dunha nica lingua sobre as demais para facer mis eficaz a centralizacin administrativa, a obediencia lei, a imparticin de xustiza, a recoleccin de taxas ou a formacin a travs do ensino das elites sociais. Os habitantes do Estado-Nacin que non falaban a lingua de uso da administracin do Estado tiveron que asumir a imposicin de aprender esa lingua se queran ter acceso educacin ou estar en igualdade de condicins ante un tribunal de xustiza, por exemplo. Teamos moi en conta que durante moito tempo os habitantes do Estado Espaol que non tian como primeira lingua o casteln chegaron a ser o 40% do total. Non era unha pequena minora. Actualmente a globalizacin e o poder das transnacionais as como institucins supranacionais como o FMI, o Banco Central, a Unin Europea ou o Banco Central Europeo fan que a mesma necesidade de eficacia dentro das nacins que se daba antes agora sexa tamn urxente entre as nacins, polo que se fai obrigada a imposicin dunha lingua para a comunicacin internacional: o ingls.
A situacin moi preocupante anda que ultimamente somos moitas as palabras que decidimos enfrontarnos a esta colonizacin da mellor maneira que sabemos: sando da casa todos os das, ocupando as nosas ras, as empresas, os mercados, as libraras, as tendas de msica, os cbers, e todos eses lugares onde realmente somos necesarias.
A fbrica de palabras. (Px. 45-6)
Texto elocuente que sinala a situacin en que estn a maiora das linguas anda vivas: baixo a presin abafante de linguas en expansin fra das que son as sas fronteiras naturais como o ingls ou o chins mandarn. O texto tamn moi elocuente na reaccin que provoca esta colonizacin: as palabras estn en todos os lugares onde se fai a vida diaria, a nica maneira de manter unha lingua viva. Non sempre tan doado que unha lingua minorizada estea visbel nas ras. Por exemplo, se paseamos por unha ra galega, cantos dos comercios teen rtulos vista en galego? Temos, grazas ao esforzo voluntario, comprometido e desinteresado de moitos expertos en informtica, traducidos ao noso idioma a maiora das ferramentas mis utilizadas de Linux e incluso o paquete de ofimtica de Windows pero, en cantos cbers de Galicia temos a posibilidade de escoller idioma? Evidentemente se o usuario non o demanda, o responsbel do local, se non est lingisticamente concienciado, non sentir necesidade de duplicar esforzos e gastos.
C O M E N T A R I O
10
BILINGISMO OU DIGLOSIA
esulta xa evidente que a situacin mis natural para o ser humano a de estar en contacto con mis dunha lingua. Este feito implica na maiora dos casos o que se deu en chamar: CONFLITO LINGSTICO. Un individuo pode ser bilinge e incluso polglota pero as sociedades non. Nas sociedades onde coexisten varias linguas hai case sempre tensin por moito que se desexe unha situacin ideal de bilingismo harmnico porque as das linguas rara vez ocupan o mesmo espazo. Sempre unha domina sobre a outra, non en nmero de falantes, que non o mis importante, senn desprazndoa de reas de prestixio como os exemplos: en que lingua ditan a maiora dos xuces as sas sentenzas, en que lingua se editan a maiora dos libros de texto, en que lingua son atendido cando vou ao banco, ao mdico e se vou ao cine que opcins lingsticas teo, etc. Cando na maiora dos casos expostos unha lingua predomina sobre a outra en frecuencia de uso os falantes da lingua dominada, tamn coecida como minorizada, sentirn a obriga de coecer tamn a dominante e non viceversa. Este fenmeno coecido como bilingismo diglsico e as sas consecuencias fatais sern explicadas mis abaixo despois da exposicin de textos de Made in Galiza, complementados con outros que exemplifican a diversa casustica que deste fenmeno hai ao longo do mundo.
Cando a perdeu? Uff, no me acuerdo bien... Pienso que hace unos diez u once aos, si, once aos, en verano, deba ser agosto... Ah, agosto... E sabera onde, onde a perdeu? Umm... En una discoteca, fue en una discoteca, el da que conoc a mi mujer... E en que cidade? Aqu, aqu mesmo.
En sociedades onde existe o bilingsmo diglsico hai unha especie de presin social que nos dita que en determinados lugares (discotecas) e durante determinadas actividades (ligar) se usamos unha lingua teremos mis posibilidades de xito.
Umm... En una discoteca, fue en una discoteca, el da que conoc a mi mujer... E en que cidade?
Como tantas outras cousas esa reaccin algo aprendido desde neno:
Tengo dos hijos, uno de dos y otro de cuatro aos. Y ni en la guardera ni en el colegio les hablan castellano.
Madrith. (Px. 85)
11
Pero, por que o falante renuncia sa lingua materna? A resposta est no propio texto: porque entende que nunha discoteca se quere ligar ter mis xito falando na lingua dominante.
Categora A: Desprezo pola lingua 1.Pero qu mierda, dejaros de ese rollo del gallego, que no estamos en la aldea. 2.Si hablas gallego, no te comes un rosco. 3.Gallego, gallego, an si supiese hablar ingls. E en que cidade? Aqu, aqu mesmo.
Estudo sociolxico. (Px. 62)
Con frecuencia nas sociedades onde coexisten mis dunha lingua establcese a dualidade cidade-campo, riqueza-pobreza ou elegancia-vulgaridade. A lingua dominante ser a da cidade, riqueza e elegancia e a minorizada (anda que sexa a maioritaria en nmero de falantes) ser a do campo, pobreza e vulgaridade. Con estes cualificativos heroico pretender seducir a algun anda que tamn esa persoa ten a mesma lingua materna (lembremos o dato mis adiante no conto de que esa rapaza, esposa mis tarde, tamn deixara de falar a sa lingua materna). O mis probbel que tamn tivese interiorizado o mesmo complexo. Simplemente a discoteca non lugar para falar as. Fronte a este exemplo tan familiar a ns, estoutro caso ilustra a situacin ideal en que nin o mbito nin as persoas deben influr no noso dereito a utilizar a nosa lingua.
Na televisin da antiga Checoslovaquia era frecuente escoitar a das persoas debater unha en checo e outra en eslovaco. Entendanse perfectamente e practicaban un exercicio de respecto mutuo porque non haba a obriga de ningn deles a renunciaren s sas respectivas linguas maternas.
Ningn dos dous falantes renuncian aos seus dereitos lingsticos. Non sucede, como o habitual en contextos diglsicos, que en canto a un grupo de persoas chega un individuo que fala na lingua dominante os outros deixan de falar entre si a lingua minorizada.
Hay gente que habla espaol con la familia y, cuando salen de casa, a trabajar o de compras o al mdico o al banco, ya no lo hablan. Como si el espaol no sirviese para eso. Como si estuviesen acomplejados de su propia lengua y la tuviesen que esconder. Tambin hay muchos padres y madres que alomej hablan en espaol entre ellos, pero a los hijos ya no. Deben pensar que en espaol no les va a ir bien en la vida, porque para ellos el espaol no tiene prestigio.
Madrith. (Px.86)
O texto anterior ilustra moi ben a importancia que a idea artificialmente creada, de prestixio ten para o valor que os falantes lle dan sa lingua. Todos necesitamos protexernos do fro pero se nos dan a escoller temos moitas marcas de roupa de idntica calidade pero hai algunhas que, por razns moitas veces misteriosas, teen un prestixio social que as fan mis atractivas para o consumidor anda que tea que pagar por elas un prezo que non se corresponde coa sa calidade senn simplemente coa sa etiqueta. As linguas todas teen a mesma calidade, todas serven moi ben ao seu propsito: comunicarnos, pero hai moita xente que non o ve as. Entre esa xente hai persoas que afirman que algunhas linguas non son aptas para explicar matemticas como se polo feito de ser muller ou negro algun non puidese estudar enxeera.
Mucha gente piensa que son las lenguas las que dan o quitan prestigio a las personas, cuando realmente es la gente la que prestigia o desprestigia un idioma, que lo he ledo en un libro.
Madrith. (Px. 87)
12
CASOS REAIS DE DIGLOSIA NO MUNDO

En Obewart os habitantes son bilinges en hn- se deduce do anterior que os donos das fbricas garo e alemn desde que en 1500 empezaron a s falaban alemn. Arredor de 1970 os falantes usar o alemn nas transaccins comerciais. de hngaro empezan a introducir no seu vocaEn 1800 chegaron comerciantes monolinges bulario palabras do alemn pero non ao revs. en alemn, artesns e funcionarios do goberno. Agora a xente mis nova usa mis o alemn. O En 1921 a provincia pasou a formar parte de alemn a lingua da escola. Para agravar mis Austria aumentando as o prestixio do alemn. a situacin para os hngaros de Hungra o hnAo principio, a agricultura era dabondo para tra- garo falado en Obewart carece por completo de ballar e gaar a vida dignamente polo que se prestixio. Hoxe s a xente mis maior utiliza o faca innecesario o trato e a comunicacin cos hngaro para case todo, a xente mis nova s o comerciantes de fala alem. Despois da II Gue- utiliza para rezar na igrexa. rra Mundial a industrializacin medrou e as aumentaron as necesidades de falar alemn porque Outra vez a mesma idea. De nada vale que haxa moitos vellos que falen unha lingua. Se non hai xente nova que a fale, esa lingua ten os anos contados. Incluso nos medios mis cultivados da socieda- cia ou estranxeiro est presente. En realidade de na intimidade (na familia e entre os amigos) case todo italiano bilinge. En Italia o dialecflase o dialecto local e non se pasa lingua to non desprezado. O seu uso non un signo estndar ags se algun doutra cidade ou provin- de baixa posicin social. Antes da unificacin de Italia durante o sculo XIX s o 5% da poboacin tia como lingua materna o italiano que hoxe aprenden os estranxeiros. Foi ese italiano o escollido como lingua comn porque foi o utilizado por Dante, Petrarca e Boccacio, escritores de gran prestixio. Do texto anterior deducimos que despois de pasado o tempo desde a unificacin os italianos que non tian ese italiano como lingua primeira hoxe son bilinges pero non diglsicos. Nunca renuncian ao seu italiano e s utilizan o italiano comn para falaren con estranxeiros ou italianos doutros lugares.
O CASO DA SUZA DE FALA ALEM O CASO ITALIANO O CASO DO HNGARO EN AUSTRIA
Na Suza alem, o dialecto rexional unha expresin normal nos contactos privados. O ensino escolar comeza en dialecto esperando que os nenos aprendan a comprender e servirse do alemn oficial que axia se volve o nico me-
dio de comunicacin no ensino. Un mestre que se entende en dialecto cos seus alumnos nunha entrevista privada, pasa inmediatamente ao alemn en canto fala na clase. un caso de diglosia.
Neste caso o alemn de prestixio aprendido na escola unha vez que o neno suzo xa sabe ler e escribir no seu alemn. Non parece que este sexa un caso preocupante para a supervivencia do alemn de Suza porque o profesor o utiliza cando fala fra das aulas cos seus alumnos, sen distincin nin excepcin. Hai un uso diglsico porque utiliza unha lingua ou outra non en todos os contextos xa que na aula s pode falar no alemn estndar, pero desde logo aqu non hai perda de falantes como no caso do hngaro senn que o que hai a formacin de falantes bilinges.

EL "MAL HABLAR" DE LOS ANDALUCES Y LA DIGLOSIA
13
PARA PENSARMOS UN POUQUIO:

La segunda, que el andaluz es producto de la ignorancia y del atraso cultural de los andaluces, lo que obviaba dos hechos fundamentales: la antigedad de los rasgos dialectales andaluces es muy anterior a la crisis socioeconmica andaluza, y el hecho de que el andaluz no slo se caracteriza por sus rasgos fonticos, sino tambin por un abundante lxico propio y por rasgos morfosintcticos y semnticos peculiares. A esta idea negativa del andaluz en la conciencia colectiva de los hablantes espaoles de otras variedades, se sumaba la existencia de un influyente grupo de andaluces que a lo largo de la historia han rechazado el
Motivos histricos, sociales y polticos han llevado a creer a muchos espaoles, entre ellos andaluces, que el andaluz no es un dialecto sino una tosca y aleatoria deformacin de la lengua espaola. De esta manera, ha existido tradicionalmente una visin negativa del dialecto andaluz por parte de los hablantes de otras variedades lingsticas de Espaa. De hecho, existen referencias que desprecian, rechazan o condenan al andaluz desde principios del siglo XVI. Tal concepcin se apoya en dos creencias: La primera, que el andaluz es una "deformacin vulgar" del espaol "correcto", lo cual es una idea extralingstica.
http://es.wikipedia.org/wiki/Dialecto_andaluz#El_.22mal_hablar.22_de_los_andaluces_y_la_diglosia
andaluz, intentando adaptarse voluntariamente a la prestigiosa variedad septentrional. Esto puede explicarse debido a que la educacin, el prestigio social y la cultura acadmica, siempre han ido unidas en Andaluca a la lengua espaola culta, mientras que la forma dialectal andaluza siempre se ha identificado con lo popular e iletrado. Por ello puede decirse que tradicionalmente en Andaluca se ha producido una fuerte diglosia, que siempre ha relegado al andaluz a la oralidad y a registros lingsticos familiares y cotidianos.
Todo o texto interesante pero o que se destaca sinala unha vez mis a dicotoma positivo-negativo en todo conflito lingstico consecuencia do bilingsmo diglsico. Cales son no caso andaluz? Son moi distintos a outros conflitos lingsticos que coezas? Cres que tamn hai galegos que historicamente, como no caso andaluz, desprezaron a existencia da lingua galega?
Las circunstancias descritas en el apartado anterior, han desarrollado un fuerte complejo de inferioridad lingstico entre muchos andaluces, que nunca han tenido en su dialecto un modelo lingstico de prestigio. En la actualidad, aunque se ha producido una leve liberacin de complejos y prejuicios seculares (ms terica que prctica), se sigue teniendo una percepcin negativa del dialecto andaluz por
EL COMPLEJO DE INFERIORIDAD LINGSTICO DE LOS ANDALUCES
parte de los propios andaluces y por gran nmero de espaoles no andaluces. En ese sentido, es visible y frecuente la vergenza que muchos andaluces sienten a utilizar su variedad lingstica ante un auditorio no andaluz. Asimismo, la escasa presencia del dialecto andaluz en los medios de comunicacin es muy reveladora. En la Radio y Televisin de Andaluca, los locutores suelen hablar el espaol normati-
vo o, a lo sumo, un espaol con cierto acento "andaluz", limitado a la aspiracin de la /s/, el seseo y a otros fenmenos fonticos ms o menos aceptados. El libro de estilo de Canal Sur, que considera "vulgar" la mayora de los rasgos dialectales andaluces, es un testimonio del papel que se da al dialecto andaluz en los medios de comunicacin gubernamentales.
Le o texto destacado e responde: cres que a lingua de moitos dos presentadores da Radio e Televisin de Galicia representa con fidelidade a fontica galega?
14
Sabas que...
cesin pero a afirmacin : como nos pasa a todas as palabras do mundo un pouco inxenua porque como xa vimos, a hoxe mundo estn ameazadas C maiora das linguas faladasdoutrasnolinguas hexemnicas en O polo prestixio e avance Facendo o comparamos coa M expansin. atopamosun esforzo, sepalabras que a pesarrealidade galega, non poucas do E lingismo diglsico resisten sen desaparecer incluso cando bios N galegos falamos en casteln: son palabras das que non podeT mos prescindir porque non hai un substituto en casteln: reseA so, colo, etc. Aprendn moi cedo que son nica, que ningunha R outra palabra pode substiturme. I Non obstante a realidade que o nmero desas palabras O moito menor que as que do casteln son usadas en galego cando a xente fala coloquialmente. Nas sociedades onde existe o bilingismo diglsico, a situacin mis frecuente al onde nun mesmo territorio coexisten das linguas, a lingua minorizada, -a lingua B- toma moitas palabras da lingua dominante -a lingua A-. Esa a realidade descuberta neste texto:
Esta situacin non s sucede en territorios onde son faladas linguas minoritarias, illadas, sen tradicin escrita, etc. INTERFERENCIAS LINGSTICAS En absoluto, velaqu algns exemplos que contradn esta idea: a ando unha persoa bilinge sabe distinguir cando unha palabra Isto mesmo sucedeu ao ingls baixodo dominacin normanda cando pertence a unha lingua ou a outra. En sociedades monolinges, onde francs tomou prestadas 7.500 palanon hai loxicamente conflito lingstico, hai palabras que se toman bras de uso habitual no ingls actual co goberno, a prestadas doutras linguas cando non existen na lingua autctona. Un caso relacionadasen ingls heartycocia e as artes. Hoxe actual seran as moitsimas palabras que estamos obrigados a asumir para heart) moito menos formal(do ingls que cor facernos entender se queremos traballar coa informtica. Outra cousa dial (do francs coeur), house menos mansion e cando nun contexto de das linguas en conflito o vocabulario da formal que de pork, nonosdeingleses comen carne pig porque dominante substite palabras da lingua minorizada sen que a causa sexa a o francs era daquela a lingua A. Hai non existencia dunha palabra para designar ese obxecto, concepto ou linguas nada atrasadas como o xapons que deben case a metade do seu lxico sentimento. Neste caso xa non un prstamo senn unha interferencia. ao chins. O 60% do vocabulario albans procede do grego, romans, turco, serbio e macedonio. En EUA a 2 Nacn aqu, hai xa bastantes anos, e as cousas desque que eu era unha ou 3 xeracin de falantes en casteln palabra nova cambiaron moito. En fin, que estou para o que faga falta. teen moito vocabulario prestado do Aprendn moi cedo que son nica, que ningunha outra palabra pode ingls porque anda que son bilinges substiturme, como nos pasa a todas as palabras do mundo. mis ou menos capaces o ingls a lingua A. Eles lonchan en lugar de xantar porque traducen literalmente da Unha palabra comn. (Px. 43) expresin to have lunch. Neste fragmento estamos ante un idioma que non est en reSabas que...
CONSECUENCIAS DO CONFLITO LINGSTICO E O BILINGISMO DIGLSICO
Mais hai uns quince das sucedeume algo preocupante. Acababa de acordar e estaba sando da ducha cando soou o timbre da casa. Vestinme apurada e abrn a porta. Cando vin que era un castelanismo fechei a porta con medo. E respirei fondo.
Unha palabra comn. (Px.43)
Os practicantes do galinglish Moitos galegos din que o ingls anda non o saben hoxe, despois de levaren aqu unha morea de anos. Eu tampouco chegarei a expresarme doadamente en ingls nunca. Con eles falo en 'galinglish', ese idioma domstico que fai fronteira coa lingua mis poderosa do mundo e que lles empresta as palabras de todos os obxectos que eles coeceron aqu. Teo algunha expresin apuntada nun caderno de cando a min tamn me faca gracia o 'galinglish' antes de poerme a empregalo eu mesmo: Isto xa non se move any waydxome un da o meu amigo Manuel, cando me amaaba a camp extractara da cocia. Pero o peor foi cando, acabado de chegar, Herminia, a seora que me limpa a casa, me dica por telfono, sen que eu chegase a entendela: A ghuba est estragada. Nin eu saba que se refera aspiradora, nin ela saba dicirme outra palabra. Agora sei que o que a retrica chama unha metonimia. E se teo que preguntarlle a Manuel se atopou un sitio para aparcar o coche, tamn lle digo, para que me entenda: Encontraches unha mita? R. Fonte. Tempos Novos, agosto de 2000.
15
En sociedades onde existe o bilingismo diglsico moi frecuente que os falantes da lingua minorizada adopten vocabulario da lingua dominante, especialmente se as das linguas son moi semellantes. Como os falantes da lingua desprazada non teen escola nesa lingua ou incluso un sistema de escritura chegan a ter dificultades para distinguir con absoluta certeza que palabras son dunha lingua ou doutra.
Por cierto, disculparme si tengo algunas faltas de ortografa, pero es que le castellano normativo no se me d nada bien. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa.
Madrith. (Px. 88)
Por suposto, e sobre todo neste mundo globalizado, non podemos pretender pechar fronteiras nunha especie de autarqua lingstica porque sempre houbo e haber contacto entre grupos humanos que falan linguas distintas. Pero eses contactos non teen por que acabar en asimilacin ou colonizacin. Ningun nega, por exemplo, a riqueza que produce a mestizaxe de distintas culturas musicais. En Xamaica rapaces como Bob Marley mesturaron os ritmos tradicionais co rock e gaaron o mundo facendo reggae. Bob Marley fixo unha msica universal sen traizoar a sa tradicin.
E que quede claro que tampouco teo nada contra as palabras inmigrantes, que chegan para vivir como calquera de ns, que teo moi boas amigas que chegaron de Amrica hai algn tempo e agora son como da casa, vivindo nesta pas que sempre foi hospitalario con todo o mundo.
Unha palabra comn. (Px. 44)
A palabra pataca por exemplo chegou de Amrica para quedar. Aqu tomou esa forma mentres noutros lugares da pennsula tomou a forma de patata ou batata. Anda hoxe en Galicia conviven outras formas como castaa de terra utilizando un recurso semellante ao francs para dicir pomme de terre
Mais isto diferente: aquel castelanismo que me fixo suar de medo na mia propia casa via coa intencin de me facer desaparecer. o temor que teo desde hai algns anos, cando comezou lentamente a invasin de castelanismos.
CAMBIO DE CDIGO E LANGUAGE SHIFT
Unha palabra comn. (Px.44)
n sociedades onde o bilingismo est moi asentado na poboacin moi frecuente o que se chama language shift. Unha persoa de Zaragoza ou Zamora pode, para lle contar un chiste a un amigo, remedar o sotaque andaluz porque cre ser mis gracioso, ou o caso de das avoas que paseando por unha ra principal de calquera cidade ou vila galega falan entre elas en galego pero cando unha lle conta a outra os seus problemas de sade cambia ao casteln, para reproducir literalmente a conversa que mantivo na Seguridade Social co seu mdico de cabeceira. No primeiro caso non hai un cambio de lingua pero si de cdigo xa que introduce na sa conversa un fragmento dun dialecto distinto ao seu. No segundo caso o que hai un cambio de lingua. Unha lingua despraza a outra, non porque sexa unha mis graciosa ca outra, senn que dunha maneira case involuntaria e inconsciente retrata a imaxe que da sa lingua materna teen esas das avoas porque unha cousa falaren entre amigas e outra moi distinta falaren co mdico. Neste caso flase de language shift ou de lingua desprazada. No seguinte fragmento do conto titulado "Falar" de Made in Galiza est moi claro o distinto uso que unha lingua e outra ten:
O problema que de escoitar falar a mam, pap e os avs eu xa sei polo menos cen palabras como Peido, Pis, A nena ten fame, Xa de noite, Esta nena moi tranquila e moi lista, Vai chover e cousas as. Eu escoito e gardo esas palabras para min e reptoas por dentro. Hai moitas palabras que escoito que anda non

comprendo como quilmetro, enciclopedia ou empanada de xoubas. O problema que teo que, por exemplo, mam cando fala de min con pap di: A nena est esperta e de repente ven onda min e dime: Ay, mi nia, que ya despert, ya despertastes Clara? E eu sei que Clara son eu, mais anda non sei por que me chama mi nia se eu son A sa nena. Pap fai o mesmo, est falando coa avoa e di A nena debe de ter fame e vn e dime Clara, cosita, tienes hambre? E eu abro moito os ollos, intentado comprender que pasa aqu. unha situacin estraa que se repite continuamente. Entre eles non, mais comigo cambian de forma de falar(...) Mais o meu dilema que non sei se botar a falar como falan meus pais cando falan entre eles e con meus avs ou se poerme a falar desa outra maneira en que me falan a min.
16
COMO MORRE UNHA LINGUA
Falar. (Px.10)
s interferencias, os cambios de cdigo e o language shift son evidencias de que unha lingua dominada por outra e se non se remedia ter como consecuencia final a sa desaparicin. Para falarmos con propiedade mis que de desaparicin debemos falar de substitucin porque ningn ser humano pode deixar de usar un idioma. Un idioma morre porque substitudo por outro, porque as persoas deciden deixar de usar un para usar outro. Os pasos, daquela, mis habituais no proceso de substitucin e polo tanto morte dunha lingua son os seguintes: 1. Nun principio, durante o contacto, a lingua autctona (L1) a maioritaria, s unha pequena minora aprende a lingua fornea (L2) que axia acada un maior prestixio social entre outras razns porque, anda que minoritaria, pode ser a lingua oficial da administracin. 2. Se esta situacin de oficialidade e prestixio se perpeta o bilingismo social aumenta. Nesta fase frecuente que cada unha das linguas se relacione por exemplo coa dicotoma: campo (L1), cidade (L2) ou: pobres (L1) e ricos (L2). Cada vez sern mis raros os individuos monolinges na (L1). 3. Desaparecen os monolinges (L1) que xa son capaces de falar a lingua fornea mentres que cada vez maior o nmero de falantes (L2) que son incapaces de falar na lingua dos seus maiores.
SUBSTITUCIN
ando o biligismo diglsico constante e incluso entre os propios falantes frecuente o cambio de lingua, porque falan noutra lingua cos netos ou co mdico, o proceso de abandono da lingua acelrase.
Resulta que hoxe non deixo de mirarme a lingua. Aaaaaaaaa. Porque estou preocupada. Porque no autobs escoitei a unha seora dicndolle a outra algo as como que o problema mis grande que os nenos estn perdendo a lingua.
Nin en soos vou perder a mia lingua. (Px.57)
Xa non se transmite a lingua dunha xeracin a outra. Ese o momento mis delicado para a supervivencia dunha lingua.
Aqu en Madrid los jvenes hablan cada vez menos espaol. Le en un peridico el otro da que slo un 5 por ciento de los jvenes madrileos entre 16 y 21 aos hablan espaol habitualmente. Lo cierto es que nuestro idioma no est pasando por buenos momentos. To lo contrario.
Madrith. (Px.85)

OBSOLESCENCIA
17
oitas veces as palabras desprazadas son palabras de uso comn, desas que utilizamos a diario:
Esa ma non san da casa. O mundo veume encima. Acovardeime e no fun traballar. Sei que cando unha palabra non sae ra , ou non vai s cafeteras, aos colexios, s oficinas, en fin, aos lugares de sempre, para esa palabra comeza o principio da fin.
Unha palabra comn. (Px. 45)
En calquera idioma ademais de palabras de uso coloquial debe haber outras para usalas entre os tcnicos de todas as profesins. S as unha lingua ter capacidade para ser til en calquera situacin aos seus falantes. Precisamente as linguas minorizadas, que s son usadas dentro da familia pero non para ditar leis ou facer teses doutorais, carecen dese vocabulario xa que a lingua que se utiliza a dominante.
E aos mestres nas escolas e aos avogados que saban de leis. E pouco a pouco aquel pas seguiu perdendo moitas das sas palabras e foise facendo da a da cada vez mis pobre porque era o pas ao que lle roubaban as palabras.
O ladrn de palabras. (Px.22)
Co paso do tempo os propios falantes chegarn a ser conscientes de que o que falan est mal:
Por cierto disculparme si tengo algunhas faltas de ortografa, pero es que el castellano normativo no se me d nada bien. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa. Supongo que es una situacin difcil de comprender pa alguien de fuera, pero estamos perdiendo nuestra lengua, y a no ser que esto empiece a cambiar... En fin, que es una situacin un poco surrealista. Y muy injusta.
Madrith. (Px.88)
De aqu ao que di o seguinte texto s hai unha consecuencia lxica:

Eu que aos meus pais non os acabo de entender. De momento vou esperar un pouco, a ver se se aclaran. Anda que, se non queren que fale coma eles, as sas razns tern. Digo eu..
Falar. (Px.11)
As razns poden ser a evidencia de que na actualidade necesitamos vocabularios tcnicos especficos para os cada vez mis diversos e complexos campos do saber humano. Se unha persoa chega conclusin de que na sa lingua non existen vocabularios tcnicos para cubrir esa necesidade sentir que est en inferioridade de condicins con respecto aos faltantes da lingua dominante en que estn escritos todos os libros cientficos. Ningun quere que os seus fillos estean en desvantaxe e polo tanto os pais preferirn que os fillos falen a lingua mis til.

DESERCIN
18
ituacin crtica de difcil volta atrs que sucede cando de xeito maioritario as persoas deixan de transmitir a lingua aos fillos. A presenza da lingua na ra escasea, de maneira que calquera falante potencial abandona a idea de usala ao comprobar que moi pouca xente lle responde na sa mesma lingua. Hai quen di que unha lingua est nunha situacin extrema cando non supera os 100.000 falantes. Desde logo hai moitsimas linguas hoxe no mundo que non chegan nin de lonxe a esta cantidade e por iso a listaxe de idiomas en serio perigo de desaparicin maior ca nunca.
s veces cando estou no autobs e non escoito a ningun falando a mia lingua, fecho e abro os ollos para ver se estou soando. E cando no medio dunha praza escoito un neno ou unha nena que fala coma min, teo ganas de abrazala, de protexela de todo o que est a suceder antes de que sexa demasiado tarde.
s veces sinto que no meu pas faltan as palabras. (Px. 147)
Cando raro escoitar un neno falando nunha lingua calquera deben soar as alarmas. Os estudos sociolxicos revelan que na maiora dos casos as alarmas soan cando a capacidade de supervivencia dunha lingua xa crtica. Quizais porque o nmero de falantes moi reducido ou sobre todo porque a capacidade de reaccin da xente moi cativa. O prestixio da lingua nulo, a sa utilidade no traballo non existe ou incluso pode ser contraproducente porque non ten un lxico tcnico actualizado como temos visto na teora mis arriba. Os seres humanos somos moi dados a protexer cando temos a total evidencia de que de non facelo xa ser moi tarde. Protexemos os linces ibricos cando o nmero de parellas est preto ou por debaixo do nmero axeitado para a continuidade da especie, as parellas de guias reais e un longo etc. Mais as linguas non son como as plantas en extincin que se as sementamos elas coidan de si mesmas, as linguas para que sobrevivan teen que ser faladas todos os das a todas as horas. Non vale con regalas un pouquio un da e xa est. Todo o que ten que ver coa proteccin ou mellor dito coa promocin dunha lingua en dificultades recibe o nome de Normalizacin Lingstica ou Poltica Lingstica.
N. de linguas Linguas con mis de 1 00 millns de falantes Linguas entre 1 0 e 99.9 millns de falantes Linguas entre 1 e 9.9 millns de falantes Linguas con menos dun milln de falantes 8 72 239 5.740 % total 0,1 3% 1 ,2% 3,9% 94,7%
19
PARA PENSARMOS UN POUQUIO

O CASO SUECO
O espallamento do Ingls activou moitas polticas lingsticas ao longo do mundo. Durante estas ltimas dcadas as autoridades dos Estados expresaron a sa preocupacin pola influencia do ingls nas sas respectivas linguas nacio-
nais. O goberno francs fixo esforzos para evitar que o francs sexa eliminado como lingua franca dos principais foros internacionais. Noutros casos os esforzos van dirixidos a evitar que a lingua nacional deixe de ser usada en calquera dos
dominios que lle son tradicionais. En Suecia hai unha poltica de promocin do uso do sueco nos textos publicados polos investigadores ou na universidade porque o habitual facelo en ingls.
Se o francs e o sueco teen problemas, imaxina os problemas das linguas minorizadas.

A MORTE DUNHA LINGUA EN FRICA
Cando preguntamos a xente nova wayeyi cal a lingua que usan a maiora responde que setswana, e menos ingls pero case nunca shiyeyi. Mais se lles preguntamos que o que opinan da lingua shiyeyi nas sas contestacins reflicten unha valoracin moi positiva e que consideran moi importante que se siga utilizando como parte da sa cultura. En realidade a xente que menos capaz hora de usala a que mis alta valoracin ten sobre ela. Pode parecer que esta xente irracional ou pouco sincera pero ningn enxuizamento co-
rrecto. A xente nova identifcase co grupo ao que pertence e como saben que a lingua algo moi importante como signo de identidade grupal teen dela unha alta consideracin. O por que non a falan depende moitas veces de razns que lles son alleas. Unha das razns que os pais falan setswana na casa quizais buscando o proveito dos seus fillos. moi probbel que valoren moi positivamente o shiyeyi pero cren que moi importante que os seus fillos aprendan a lingua da escola o antes posbel. Se moitos pais actan
as a lingua desaparecer anda que de maneira individual os pais ou os fillos non o desexen. Esta parece ser a situacin actual. Unha lingua esmorece non porque os falantes o desexen senn a pesar de que non o queiran. Parece ser certo ademais que os falantes dunha lingua non son conscientes da sa desaparicin at que demasiado tarde, cando a xeracin mis nova case a perdeu.
As enquisas din que hoxe os galegos consideran a lingua galega de xeito moi positivo. Entn por que non a falan se a queren tanto?

AS LINGUAS MORREN DE SEU OU SON ASASINADAS?
20
Se os falantes case sempre cren que unha mala cousa a desaparicin da sa lingua, hai outra xente que quere matala? A resposta si, polo menos en moitos casos. En todos os Estados hai gobernos e a maiora dos gobernos cren que unha vantaxe para ese Estado se hai poucos grupos tnicos e poucas linguas. Isto asa, en parte, porque moita xente cre que a organizacin poltica ideal nunha nacin consguese mellor coa existencia dun s grupo tnico e unha nica lingua. Esta aversin est en parte provocada polos problemas
prcticos que o multilingismo causa: resulta mis complicado organizar un sistema educativo; escribir leis; manter debates parlamentarios en diferentes linguas; manter o funcionamento da polica ou o sistema sanitario. A maior preocupacin causada non polos grupos tnicos pequenos senn os grandes porque son politicamente perigosos, os pequenos con frecuencia son marxinados sen consecuencias polticas para o grupo maioritario dentro do Estado. En Europa os Estados-Nacin
xa se fundaron hai moitos anos e puideron ao longo de todo ese tempo facer desaparecer moitas linguas dentro das sas fronteiras. En pases como Francia ou Suza os nenos que falaban nos recreos linguas non oficiais eran castigados. Agora hai moitos Estados europeos que non s toleran as linguas minoritarias senn que as estimulan. A razn pode ser a crecente sensibilidade da sociedade ante os dereitos das minoras ou porque esas minoras xa non son vistas como unha ameaza para a unidade do Estado.
Un exemplo que d a razn a todo o afirmado no artigo anterior est no texto de mis abaixo:
O MOVEMENTO DE NORMALIZACIN LINGSTICA BENGAL

O movemento de reivindicacin polos dereitos lingsticos bengals coecido como Bhasha Andolon avogaba polo recoecemento da oficialidade da lingua bengal de Pakistn para ser utilizada na escola e nos asuntos de goberno. Cando o Estado de Pakistn foi fundado en 1947, as sas das rexins: Pakistn Leste (tamn coecida como Bengal Leste) e Pakistn Oeste foron divididas en das reas culturais, xeogrficas e lingsticas. En 1948 o goberno de Pakistn recoeceu o urdu como a nica lingua nacional provocando intensas protestas entre a maiora bengal falante de Pakistn Leste. Ante a posibilidade do aumento de tensins e descontento xeral coa nova lei o goberno prohibiu calquera manifestacin e asembleas pblicas. Os estudantes da Universidade de Dhaka e outros activistas polticos desafiaron a lei e organizaron unha protesta o 21 de febreiro de 1952. O movemento acadou o seu clmax cando a polica matou varios estudantes na manifestacin daquel da. A liga musulm avvami, mis tarde Liga Awami, liderou o descontento provocado polas mortes inocentes. Despois de anos de conflito, o goberno central garantiu o status de lingua oficial ao idioma bengal en 1956. A UNESCO no ano 2000 declarou o 21 de febreiro o da internacional da lingua materna para que fose celebracin en todo o mundo en tributo aos movementos lingsticos e aos dereitos etno-lingsticos de todos os pobos do mundo.
21
TERCEIRA PARTE
NDICE
Normalizacin e normativizacin. A creacin dunha normativa. Recuperacin Para pensarmos un pouquio.
pxina 22 pxina 27 pxina 28 pxina 30
22
NORMALIZACIN E NORMATIVIZACIN (LANGUAGE POLICY)
oron innumerbeis os pases que ao longo da Historia desearon polticas ou estratexias para marxinar ou promocionar o uso dunha lingua ou grupo de linguas. Historicamente son mis as nacins que fixeron uso desas polticas para favorecer unha lingua (a considerada oficial) a expensas doutras, dicir, de marxinalas ou prohibilas. Porn moitos pases hoxe, ante as demandas civs ou como reaccin ante o abandono do seu uso, estn poendo en prctica estratexias para conseguir a supervivencia de linguas ameazadas de extincin. Non debemos esquecer que este sempre foi un asunto delicado porque a lingua unha cuestin clave, un smbolo, en todo movemento de independencia ou soberana poltica. Durante a industrializacin na Europa do sculo XIX houbo un gran movemento de poboacin desde as zonas rurais cara s cidades. Ante a diversidade lingstica existente os Estados impuxeron as linguas nacionais como linguas francas. A necesidade que os industriais tian de alfabetizar nas escolas as masas obreiras para mellorar a sa formacin e produtividade acelerou o aumento de falantes das linguas oficiais e tamn o desprestixio das linguas ou dialectos falados polos que acababan de chegar s cidades. Ao mesmo tempo, tamn durante o sculo XIX, espallronse por toda Europa movementos sociais que demandaban os dereitos lingsticos das minoras. Non casualidade que o noso Rexurdimento empezase durante ese sculo, que a lingua galega sexa un dos piares do Nacionalismo galego e que grupos de ilustrados desde o Sculo das Luces at as Irmandades ou a Xeracin Ns apelasen vontade colectiva de sermos un pobo diferenciado pola existencia da lingua. A palabra clave vontade, sen ela toda accin imposbel.
C Tomar conciencia. Hoxe hai moitos galegos que falan galego non porque non saiban falar O outra cousa senn porque son galegofalantes conscientes. Sobre todo aqueles que o senten M de maneira mis firme son os neofalantes. Xente nova que recibiu o casteln como primeira E lingua duns pais que falaban entre eles en galego ou non, pero que chegada unha idade N toman a decisin de converterse en monolinges en galego. Toman conciencia e poen a T vontade para manter audbel a lingua en calquera contexto. Moitos son profesionais A R altamente cualificados e logran as o prestixio que toda lingua necesita. I O Primeiro, polo tanto, o mis frecuente foron as polticas de asimilacin coa intencin de empequenecer unha minora lingstica porque a existencia dunha lingua dentro dunha comunidade diferenciada aumenta a sa conciencia de identidade e dificulta a creacin dun Estado unitario. Para logralo, os Estados chegaron a prohibir o uso pblico desas linguas, a
F R A G M E N T O
Yo creo que la nica manera de solucionar este problema sera que la gente tomase conciencia de lo que est pasando y empezase a valorar nuestra lengua propia. De hecho, antes de que esto empezase a suceder, Madrid era una ciudad prspera y orgullosa de ser una gran ciudad.
Madrith
23
exclusin ou marxinacin do grupo social que as fala e, en casos extremos, o uso da violencia ou o xenocidio. Porn por moita poltica de asimilacin a realidade hoxe anda elocuente: 6.000 linguas en 200 estados. Ademais na actualidade a sensibilidade civil e organismos internacionais como a UNESCO velan polo respecto dos dereitos das minoras e, en oposicin a esas polticas de asimilacin, xorden desde organizacins sociais de base estratexias espontneas ou desde os organismos institucionais polticas organizadas en defensa e estmulo do uso das linguas minorizadas.
Resulta que hoxe non deixo de mirarme a lingua. Aaaaaaaa. Porque estou preocupada. Porque no autobs escoitei a unha seora dicndolle a outra algo as como que O problema mis grande que os nenos estn perdendo a lingua. Que eu estaba ao seu lado e escoiteina ben. E a outra seora dixo. Ah, con cara de preocupada.
Nin en soos. (Px. 57-8)
Moitas veces a reaccin e o compromiso para a normalizacin dunha lingua minorizada chega demasiado tarde, cando xa incluso con moito esforzo e vontade non se pode reverter o abandono desa lingua como o caso deste texto. Das mulleres senten que a sa lingua est en perigo porque xa non a falan os nenos. Non se decataron que o problema xa empezara cando os adultos deixaron de fallarlles nesa lingua aos seus cativos.
A xente que nunca chegaba a falala explicaba, na madurez ou na senectude das sas vidas e por tanto cando xa chegaran a reflexionar profundamente sobre o problema, que non se atrevan a falar a lingua porque anda non estaban preparados; ou levando a man cocorota e rascando co dedo ndice dican que lles pareca imposbel ou que xa era demasiado tarde, ou, cunha vaga esperanza e confiando nas xeracins vindeiras, dican A ver se os meus fillos o conseguen.
A lingua mis difcil. (Px. 69-70)
Este fragmento serve perfeccin para ilustrar as consecuencias que a falta de vontade ten para a revitalizacin dunha lingua en recesin. Sen vontade calquera campaa de sensibilizacin dificilmente ter xito. De xeito anda mis irnico, o anuncio do mtodo de autohipnose para falar galego pon en evidencia que temos que botar man da anulacin da vontade para vencer os prexuzos que moitos galegos poen para negarse a falar galego, sobre todo fra do ambiente familiar.
Dme corte... Es que no me sale...
Mtodo de autohipnose para falar galego. (Px. 101)
24
Desde logo nada disto necesario cando a oferta aprender un idioma de prestixio e necesario para a proxeccin e ascensin social dunha persoa. Somos quen de investir dieiro, tempo e esforzo para intentar aprender ingls porque posbel que nos resulte beneficioso. En definitiva, algns atrvense a farfullar algo de ingls pero nin palabra de galego o que demostra o que afirmou Schu Sende: que o galego a lingua mis difcil.
A xente que nunca chegaba a falala explicaba, na madurez ou na senectude das sas vidas e por tanto cando xa chegaran a reflexionar produndamente sobre o problema, que non se atrevan a falar a lingua porque anda non estaban preparados; ou levando a man cocorota e rascando co dedo ndice dican que lles pareca imposbel ou que xa era demasiado tarde, ou, cunha vaga esperanza e confiando nas xeracins vindeiras, dican: "a ver se os meus fillos o conseguen".
A lingua mis difcil. (Px. 69)
Unha lingua nun contexto diglsico para recuperar espazos perdidos ademais de vontade precisa vencer todos os prexuzos que sobre ela existen.
Categora A: Desprezo pola lingua 1.Pero qu mierda, dejaros de ese rollo del gallego, que no estamos en la aldea. 2.Si hablas gallego, no te comes un rosco. 3.Gallego, gallego, an si supiese hablar ingls.
Estudo sociolxico. (Px. 62)
O mellor antdoto contra os prexuzos a autoestima que se debe inocular en doses de prestixio.
Hay mucha gente que piensa que el castellano es una lengua atrasada, poco fina, y a muchas personas les da verguenza hablarlo, les da corte. Hay gente de aqu, de Madrid de toda la vida, que dicen que el espaol no se les da bien, que es muy difcil o que se ven raros hablndolo.
Madrith. (Px. 85)
Por isto un dos descubrimentos da Sociolingstica mis reveladores da condicin humana a influencia que ten o desexo de aceptacin dentro do grupo de prestixio hora de escoller para falar un determinado dialecto ou lingua. En sociedades onde s se fala unha lingua hai dialectos que estn estigmatizados, valorados negativamente e en sociedades onde ademais de dialectos hai mis dunha lingua en contacto -como xa vimos o caso mis frecuente- moitos falantes abandonarn a lingua dominada no seu desexo de ser asociados coa pertenza a unha clase social superior. como ser dun equipo de ftbol dos grandes, mis gratificante ser do equipo que sempre gaa e que ten os xogadores mis famosos anda que non sexa o equipo da ta cidade, ou a xente que prefire destinar boa parte do seu salario para vestir marcas de prestixio porque como son caras son as normais entre a xente rica e polo tanto con clase.
Nas ras as palabras da Empresa estn de moda. Famosos deportistas, actrices e cantantes cobran centos de millns por empregar, introducndoas con aparente naturalidade, as palabras de Empresa nos medios de comunicacin. Verba xa conta con plataformas de comunicacin en diversas rexins do mundo. Temos as nosas propias televisins, radios, portais de internet,

os noso propios xornais, editoras de poesa, de narrativa, literatura infantil, libros de texto... Na maior parte dos media -algns dos cales a Empresa comezou a mercar estratexicamente- nunha importante cantidade de informacin inclense as palabras de Verba, para vender autombiles ou roupa deportiva, para anunciar concertos, redactar o horscopo ou escribir artigos de opinin.
A fbrica de palabras. (Px. 32)
25
As campaas de Normalizacin Lingstica recorren con frecuencia s mesmas estratexias que calquera marca de prestixio. Como xa vimos, determinante para a supervivencia dunha lingua que sexa utilizada entre o mis novos polo que calquera campaa de sensibilizacin que pretenda ter algn efecto positivo intentar atraer a atencin da mocidade con xente famosa pero tamn buscando un sitio entre as ocupacins mis populares entre os novos: cine, internet, televisin, literatura infantil e xuvenil. Unha empresa utiliza a publicidade para que a sa marca sexa asociada con: distincin, liberdade, rebelda, camaradera, prestixio, etc. Como a empresa Verba calquera campaa de promocin dunha lingua minorizada deber facer presente a lingua como di o texto: nas nosas propias televisins, radios, portais de internet, os noso propios xornais, editoras de poesa, de narrativa, literatura infantil, libros de texto... Hai que darlle os mesmos espazos que lingua dominante. S as poder competir en igualdade de condicins. Pero para logralo unha lingua debe ter algo tan bsico como un sistema de escritura, que a maiora das linguas faladas no mundo non teen.
Por cierto, disculparme si tengo algunas faltas de ortografa, pero es que le castellano normativo no se me d nada bien. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa.
Madrith. (Px. 88)
"Como siempre hemos hablao en casa" A creacin dunha variante estndar algo que dificilmente se pode lograr por consenso. Normalmente, como vimos, imposta e chega aos falantes a travs do ensino e dos medios de comunicacin de masas. Pero non chega a todos. En casteln a maiora da xente fala no seu dialecto local anda que leve anos escolarizado ou escoitando a televisin. Un andaluz de Mlaga falar como os seus vecios anda que sexa consciente de que existe un casteln mis "fino". Claro que as linguas tamn teen a sa realidade escrita e non s oral e aqu onde un andaluz non escribir: "sinco" ou "zoy" senn que utilizar o casteln estndar: "cinco" e "soy". Outra cousa que lles pasa pola cabeza aos nenos andaluces cando aprenden a ler e a escribir. Desde o punto de vista galego, este texto debe facernos reflexionar sobre o pouco esforzo que fan moitos falantes en galego por evitar os castelanismos coa excusa de que sempre se dixo as na sa casa e que facelo doutra maneira soara artificial e incluso estrao para a xente coa que habitualmente falan. Teen parte de razn pero se seguimos as nunca recuperaremos o lxico perdido.
26
A realidade que a creacin dunha normativa ou estndar algo case sempre moi controvertido, e outras veces motivo de conflito.
Moitos mozos de Louisiana xa non saben falar francs, como anda hoxe os seus maiores, polo que para manifestar a sa identidade Cajn falan ingls con forte sotaque francs. Se o fan porque obteen algn beneficio pero non sempre a nosa diferente maneira de falar resulta simptica e atractiva. Na maiora dos casos os ontes sacan, como pola nosa maneira de vestir, as sas conclusins sobre a nosa intelixencia, NH+ (Px. 129) clase e cultura polo que moitas persoas farn esforzos para cambiar a sa maneira de falar dependendo de con quen falan e onde. Daquela, unha persoa pocreacin dunha normativa comn que satisfaga a todos os falantes de ter mltiples identidades asociadas de sempre un compromiso difcil de cumprir. Hai pouco en Francia sa forma nunfalar coa intencin de ser admitido grupo o trabahoubo un acorado debate en favor e en contra de modificar as regras or- llo, o barrio, a aldea ou osocial:de golf. club
Por certo, sabes, tambm h muita gente que di que, ehem, como cho podo dizer sem ofender..., que pensa que ti nom es umha letra galega. Muita gente pensa que o unha letra espaola de sempre. Eu! Espaola eu!? Ah, de toda a vida, ou castel, como prefiras... Pois eu que che diga... A min chamronme para traballar aqu, en Galicia, al polo sculo XIX, que xa estivera eu de paso por aqu na Idade Media, e iso, como no Rexurdimento necesitaban letras para escribir en galego, e como eu xa tia experiencia polo espaol, pois comecei a aparecer nos libros e xa vedes, non parei de traballar.
Sabas que...
togrficas para achegar o sistema de escritura ao francs falado. A actual normativa fiel Historia da Lingua e representa unha forma de escribir que reproduce a lingua francesa mis ou menos tal e como era pronunciada na Idade Media. Hai apenas meses que o Parlamento portugus aprobou unha nova Normativa para a lingua portuguesa que busca un achegamento entre o portugus de Portugal e o portugus de Brasil. Hai que ter en conta que en Brasil hai case 200 millns de habitantes e en Portugal nove. En Galicia hai das normativas: a oficial, aprobada no Parlamento galego cun amplsimo consenso e a reintegracionista. O texto est escrito en ambas. Os reintegracionistas propoen esa forma de escribir por coherencia histrica apelando etimoloxa e historia comn entre o galego e o portugus. Os oficialistas, como di o texto, propoen esa forma de escribir porque despois da ruptura coa lingua dos cancioneiros no Rexurdimento cando de novo se escribiu en galego a maiora dos textos non se diferencian en moito a como escribimos agora. bastante probbel que nun futuro as das posturas se acheguen para facer anda mis evidente a gran vantaxe que temos os galegofalantes. Nosoutros se aprendemos ingls grazas ao galego sumamos portugus e o casteln que temos tamn arredor. Falamos, daquela, tres das linguas mis faladas no mundo. Poucos habitantes da Terra poden dicir o mesmo. Non o esquezamos, grazas ao galego o portugus podmolo falar con fluidez e correccin con moito menos esforzo ca outro habitante do planeta. Mira ti se o galego til. Sobre a controversia das normativas hai no mundo algns exemplos espectaculares. Primeiro o caso grego e mis adiante coecers o caso noruegus no apartado: para pensarmos un pouquio:
O CASO GREGO
s gregos seguiron falando grego incluso cando pasaron a formar parte do Imperio Otomano desde o S.XV at o S.XVIII. Ao principio do S.XIX Grecia independizouse e a sa lingua recuperou a sa oficialidade e escritura. Mais debido ao paso do tempo xa non foi posbel resucitar o xeito en como era escrito o grego desde a antigidade. A lingua falada mudara moito
27
polo que durante o S.XIX xurdiron das maneiras de escribir en grego. Unha foi chamada di motiki (a linguaxe popular) moi achegada ao grego moderno e a outra chamada kathareuousa (a linguaxe purificada) que incle moitas mis palabras e caractersticas do grego clsico. Houbo rivalidade entre as das normativas na literatura, na escola e na vida oficial. A cuestin lingstica chegou a emponzoarse porque se mesturou coas opcins ideolxicas mis extremas. Kathareuousa asociouse co conservadorismo e o dimotiki coa extrema esquerda. Os das de gloria do kathareuousa foron durante o goberno militar cando foi declarada a lingua oficial no ensino en 1967 mais axia despois da cada da ditadura en 1976 o dimotiki foi declarada a nica lingua oficial.
estandarizacin algo aplicbel a moitas realidades aln da linguaxe. , por exemplo, de moita utilidade que todos os enchufes tean a mesma medida para que poidamos conectar neles calquera electrodomstico. Para logralo a lexislacin impn unha normativa aos fabricantes de enchufes e de electrodomsticos. Ningn deles pode incumprila xa que automaticamente os seus produtos non sern admitidos no mercado e ademais os propios clientes rexeitarn aqueles que non sexan absolutamente compatbeis. Agora que, se non houbese unha normativa moi probbel que houbese tantos enchufes como distintas formas de falar (dialectos) ou de escribir (normativas). Esta normativa para os enchufes o que a variante estndar para as linguas. Cando hai mis dunha forma de dicir algo s unha admitida como vlida para o estndar lingstico. Por exemplo en galego podemos dicir: "sexa" ou "sea" dependendo de que dialecto falemos pero o galego estndar, o normativo, s admite como vlida "sexa" anda que "sea" sexa igual de galega. Cando nunha lingua non existe ese estndar hai que crealo a travs dun proceso coecido como normativizacin. Crase unha normativa para que teamos un forma de falar comn a todos. Isto non implica que os demais dialectos sexan incorrectos. En moitas linguas o prestixio da variedade estndar tan grande que para moitos falantes as demais formas de falar esa lingua son vulgares e asociadas a xente de pouca cultura. En galego non as. A variedade estndar s a forma de falar que temos en comn e que recupera as caractersticas fonticas, morfolxicas, sintcticas e lxicas propias do galego.
Era como se te vise en todas partes e ao mesmo tempo estabas tan lonxe... E iso que sempre estiveches a, realmente, ao alcance da man, como esperndome. E s tiven que dar un paso.
Estou contigo. (Px. 153)
A CREACIN DUNHA NORMATIVA: UNHA VARIANTE ESTNDAR DE PRESTIXIO
Este o nico camio: o do compromiso voluntario e individual se non queremos que un da algun tea a impresin de que xa non ten con quen falar na sa lingua.
s veces cando estou no autobs e non escoito a ningun falando a mia lingua, fecho e abro os ollos para ver se estou soando. E cando no medio dunha praza escoito un neno ou nena que fala coma min, teo ganas de abrazala, de protexela de todo o que est a suceder antes de que sexa demasiado tarde.
s veces sinto que... (Px. 147)
28
RECUPERACIN
consciencia do problema e a vontade de implicarse na recuperacin dun idioma son os requisitos imprescindbeis para que calquera accin tea xito.
-Hoxe mesmo lle digo mia muller que vea ver se atopa a sa, sabe ela tamn a perdeu hai anos e agora, agora, en fin... que imos ter unha nena e..., xa sabe, queriamos que falase...
OS PASOS UNIVERSAIS PARA REVERTER UN PROCESO DE EXTINCIN DUN IDIOMA SON:
Incrementar o seu prestixio e incrementar a sa riqueza:
(Neste mundo en que vivimos resulta mis atractivo e polo tanto de maior prestixio aquilo que se asocia con riqueza e non con pobreza.)
Incrementar os seus dereitos fronte comunidade dominante:
(A chamada discriminacin positiva tan recorrida desde os organismos oficiais para, por exemplo, equiparar en dereitos os homes e as mulleres. Para logralo hai polticas que poden chegar a discriminar os homes.)
Forte presenza no ensino e, polo tanto, creacin dun sistema de escritura se non o tia. Uso na tecnoloxa electrnica:
(Resulta interesante salientar a revolucin que para as pequenas linguas supuxo a popularizacin dos Programas de Cdigo Aberto GNU. Hoxe con vontade e algo de coecementos informticos calquera pode traducir excelentes ferramentas informticas a calquera lingua. O galego vai moi ben situado nesta carreira tecnolxica.)
AS ESTRATEXIAS LXICAS PARA A RESURRECCIN DUN IDIOMA SON:
Cando a maiora dos falantes vivos da lingua moribunda son moi maiores urxente que sexa aprendida por adultos voluntarios: Crear unha comunidade de falantes activos socialmente integrados:
(Eses adultos deben transmitrllela aos seus fillos como primeira lingua para que establezan con ela un vnculo afectivo difcil de romper no futuro.) (Evidentemente canto maior prestixio tean eses falantes mis rapidamente e con maior vontade mis individuos querern sumarse.)
Nos lugares onde haxa un importante nmero de falantes, animalos a que o utilicen en todas a idades e mbitos intentando que o seu uso sexa exclusivo:
(Uso exclusivo quere dicir monolingismo, non bilingismo, para que, entre outras estratexias, eses lugares sexan excelentes para aprendizaxe por inmersin lingstica dos visitantes con intencin de aprender a lingua. Por suposto os habitantes deste lugar deben ser falantes conscientes, persoas que tean unha alta estima da lingua e que sexan conscientes do importante labor que a sa actitude representa para que a lingua sobreviva en boca de novas xeracins futuras.)
29
Nos lugares onde a lingua sexa usada por falantes de todas as idades, fomentar o seu estudo no ensino para aprender a sa escritura. Se anda hai un importante nmero de falantes distribudos por todo o territorio aumentar a presenza no ensino:
(En todo proceso de normalizacin dun idioma a presenza deste no ensino fundamental. Non facelo impedir que ese idioma acade o status de prestixio que toda lingua necesita as como ferramentas imprescindbeis para a vida moderna como un vocabulario tcnico, acceso nesa lingua a informacin valiosa para o crecemento persoal e laboral. Por suposto nada disto sera posbel sen dotar este idioma dun sistema de escritura.)
Fomentar a sa presenza e o seu uso no traballo Facer visbel o seu uso nos gobernos locais e nos medios de comunicacin. Fomentar o seu uso nas universidades e no goberno non local.
(Estes tres ltimos puntos fan que o coecemento dese idioma se converta en algo necesario e til. Se o xefe me fala en galego farei ben en contestarlle en galego, se os impresos dos gobernos locais, etc. son en galego estou obrigado a entender o vocabulario e contestar se quero. Se un profesor universitario o utiliza para impartir as sas clases est amosndolle ao seu alumnado as capacidades dese idioma.)
CASOS DE LINGUAS EN PROCESO DE SUPERVIVENCIA
n La Gomera, unha pequena illa do arquiplago das Canarias hai unha lingua chamada silbo gomero que non usa palabras senn unha variedade de asubos. O silbo ten catro "vogais" e catro "consoantes" coas que poden formarse mis de 4.000 "palabras". Este sistema de comunicacin parece ser que foi trado at a illa hai mis de 2.500 anos polos seus primeiros poboadores desde frica. Grazas ao silbo os habitantes poden comunicarse a distancias superiores de tres quilmetros. At hai pouco o silbo era unha criatura moribunda pero desde 1999 a sa supervivencia pode estar asegurada porque obrigatorio o seu ensino nas escolas de La Gomera.
Cando o nmero de falantes dunha lingua escaso unha medida urxente ensinala nas escolas. Moitas linguas teen hoxe que sobrevivir ante o avance dentro do seu territorio doutras mis poderosas, pero o silbo non est ameazado por outra lingua senn porque por culpa do mbil xa non tan necesario.
The meaning of Tingo, Adam Jacot de Boinod
s apaches de EEUU puxeron nome a cada unha das partes dos coches como se fosen as partes dos seus corpos. O parachoques dianteiro daw, o queixo ou mandbula; o gardalamas dianteiro esquerdo ou dereito gun, o brazo ou man; o chasis chun, as costas; cada unha das rodas traseiras Ke, o p. A boca za, a entrada do depsito de combustbel. O nariz chee, o cap. Os ollos son inda, os faros. A testa ta, o teito. As metforas seguen dentro do vehculo. Todo o que son os cables elctricos tsaws, as veas. A batera zik, o fgado. O depsito pit, o estmago. O radiador jisoleh, os pulmns; e as sas mangueiras ou manguios, chih, os intestinos. O distribuidor jih, o corazn...
Como o apache hai ainda hoxe moitas outras linguas no mundo que carecen de vocabulario para, por exemplo, a tecnoloxa do autombil. Antes de tomala prestada do ingls os apaches tiveron o recurso de reinventar o seu idioma. Se cres que unha mala solucin, pensa en cousas como: dente de allo ou ollo dunha agulla.
30
PARA PENSARMOS UN POUQUIO

O CASO NORUEGUS
As linguas escandinavas faladas en Suecia, Dinamarca, Noruega, Islandia e as Illas Feroes teen todas unha orixe comn. Sempre houbo diferencias dialectais, por suposto, e xa no sculo XIII e XIV se desenvolveron tres diferentes linguas escritas, unha en cada un dos reinos: Suecia, Dinamarca e Noruega. Porn, s das se mantiveron en uso. As linguas escritas danesa e sueca estaban moi vinculadas aos seus respectivos Estados e anda son as linguas oficiais e dominantes. O noruegus non recibiu o mesmo apoio poltico porque os reis de Noruega perderon a sa influencia e poder. As durante boa parte do S. XIV houbo unha unin entre Suecia e Noruega e desde o final dese sculo a unin ampliouse co Estado de Dinamarca por cuestins de sucesins do seu rei ao trono. En 1521 Suecia abandona a unin dos tres Estados pero Noruega na prctica pasa a ser unha parte de Dinamarca. Cando estes pases adoptaron o protestantismo a Biblia foi traducida ao dans pero non ao noruegus. Durante 300 anos o dans foi a lingua escrita de Noruega. A lingua falada era outro cantar. Ao longo dos fiordes e nos vales das montaas desenvolvronse os dialectos noruegueses con apenas influencia
do dans. Nas cidades, a lingua escrita era un requisito importante. O ensino superior ou primario era impartido en dans polo que nelas a lingua falada tia moita influencia do vocabulario e da morfoloxa danesa. Nas guerras napolenicas os daneses equivocronse de aliados e perderon Noruega. Desde 1814 o pas foi gobernado polo rei de Suecia pero mantendo unha certa autonoma que deu lugar a un desexo de independencia. Cando en 1905 a unin con Suecia foi disolta, un forte sentimento de identidade nacional xurdiu e naceu a nova lingua norueguesa ou deberiamos dicir: das. Unhas poucas dcadas despois da liberacin de Dinamarca os escritores noruegueses empezaron a introducir palabras e expresins norueguesas na lingua escrita dunha maneira consciente. Un exemplo tempern a famosa compilacin de contos populares Norske folkeeventyr publicados na dcada dos 1840. Co paso do tempo mis autores introduciron mis elementos noruegueses e o resultado foi unha lingua escrita moito mis diferenciadachamadasans-noruegus dansknorsk. Varios prestixiosos autores usaron esta lingua, entre eles Ibsen. As, a lingua escrita danesa pouco a pouco foise parecen-
do ao noruegus falado nas cidades. Isto foi feito con deliberacin. Un eminente lingsta, Knud Knudsen, foi un dos idelogos. El e os seus seguidores esforzronse en crear unha lingua norueguesa escrita seguindo un criterio reformista sobre as variantes norueguesas xa introducidas no dans escrito. Mais houbo un movemento mis revolucionario en competencia. O seu obxectivo era crear un noruegus escrito completamente novo sobre os dialectos da Noruega rural. O seu iniciador foi Ivar Assen e chamouno landsmal, (a linguaxe do pas). Deste xeito xurdiron das linguas escritas en Noruega despois de 50 anos da desaparicin da influencia danesa. Ambas as das recibiron un amplo apoio pero desde diferentes mbitos. O dans-noruegus foi forte nas cidades, en especial na capital Christiania (mis tarde Oslo), e no sur-leste do pas. O landsmal foi o preferido nas zonas rurais e na rexin occidental. Ningn dos dous prevaleceu sobre o outro e foron recoecidos como linguas escritas oficiais. En 1892 nunha lei de ensino primario decretouse que sera a direccin da escola as que decidiran que normativa utilizar pero que todo o alumnado debera saber as

das. As segue sendo hoxe. Non obstante as das linguas escritas cambiaron de nome. A que tia o nome de dans noruegus hoxe chmase bokmal a linguaxe do libro e a que se coeca como landsmal agora nynorsk o novo noruegus. Durante dcadas sucedronse agres leas entre os defensores dunha ou doutra forma de escrita. Incluso ten implicacins polticas porque o novo noruegus est vinculado coa poltica radical, nacionalismo e sociedade rural e o bokmal est asociado na poltica co conservadorismo e as elites urbanas. Porn actualmente a situacin xa non tan tensa e as das
31
maneiras de escribir coexisten pacificamente. Os lmites entre unha e outra xa non son tan precisos e os escritores permtense non ser estritamente fieis a unha ou a outra polo que dependendo de quen escribe xorden interesantes variantes.
En Galicia temos das normativas: a oficial e a reintegracionista. Investiga un pouco e trata de establecer algn paralelismo co caso noruego.
O IDIOMA ANDALUZ?
Lidioma andal (tambin yamo lengua andaluza o zimplemente andal) eh lidioma ke zabla en Andaluza, ner z d la Peninzula Ibrika. Manke zufre bariazioneh heohrfikah, loh ablanteh d'ehte idioma pozen muxah karahterhtikah en komn, lo kuno a zu elebao nmero aze ke zea una de lah bariedadeh mh importanteh de lidioma. Lorihen de la idioma andaluza debemoh buhkarlo en la poka andalus, en la ku er latn burg ablao en Al-Andalus eboluzion ahta la lengua de alyama, la abl poh loh abitanteh de Al-Andalus no relazionaoh kon lah liteh dominanteh (lah kualeh ablaban rabe o bereb). En la lengua de alyama podemoh ya enkontr bahtanteh de loh rahgoh oi karacterhtikoh de loh andaluzeh. La pozteri konkihta kahteyana okazion kambah ablah (la kahteyana i la
andaluza) no diberhieran zino ke zenkontraran, por lo ku oi en da no zuelen z konziderh lenguah dihtintah. Ar no proben en zu totalid der kahteyano, argunoh lingihtah opinan ke no debe z konziderao diacrnikamente un dialecto de l; por ezo er trmino ke ze konzidera mh korrecto para defin al andaluh (y lofizi zegn la Konzehera de Edukazin i Zienzia de la Hunta de Andaluza) eh er de modalid lingwhtika andaluza, anke no ehtn de akuerdo th loh eruditoh ner tema. Lah karakterhtikah prinzipaleh de landal zon una pronunziazin bahtante diferente de la kahteyana i un repertorio de palabrah autktonah, ke zumh a lah kahteyanah determinan una relatiba rikeza lkzika. Ehzihten azimihmo argunah bariazioneh zintktikah i morfolhikah. Dentro de landal dihtingi-
moh doh grandeh zonah: lozident i lorient. La zona ozident komprende lah probinziah de Werba, Zebiya, Kdih i la parte okzident de lah de Krdoba i Mlaga i la zona zur de Badah. La zona orient ze eztiende poh lah probinziah de Han, Gran, Armera i la parte orient de Krdoba i Mlaga, adentrndoze inkluzo en la probinzia de Murzia, en onde ze funde kon er panoxo.
Karakterhtikah prinzipaleh (s algunhas das que po des atopar na sa Wiki)
Er fonema /h/ zolo okurre ar fin de zlaba y eh una brebe ahpirazin, ka menuo pu yeg a modifik la konzonante zigiente; por ehemplo, la fraze "loh barkoh" se pronunzia [loh varkoh], en donde la "b" a zo

tranform en labiodent por lefekto de la ahpirazin. Lah "h" finaleh de orazin o de grupo fniko no ze pronunzian en la zona ozident, mientrah k'en la zona orient orihinan una abertura ehtraordinaria de la bokal prezedente (ehto tambin pu okurr a fin de palabra). (Sobre isto algns
lingstas din que o andaluz ten, como o galego, vogais abertas e pechadas)
32
Komo rtimo apunte, bamoh a menzion ke zan elaborao bariah gramtikah del idioma andaluh durante lihtoria, pa prezerb zu diferenzia e im-
Kuriozid
ped zu fuzin kon er kahteyano, pero ninguna yeg a aprobarze ofiziarmente. Lrtima elabor fue durante la II Repblika ehpanyola, i fue prezent a Korteh hunto kon er Ehtatuto dAutonoma pa Andaluza, pero debo al ehtayo de la Gerra Zib Ehpanyola, no yeg a aprobarze.
Imaxina que os andaluces deciden utilizar, xa que durante moitos sculos estiveron baixo a sa influencia, o alfabeto dos rabes para escribir. Non enteriamos ren. Algo semellante sucede entre serbios e croatas. Falan practicamente a mesma lingua pero uns utilizan o noso alfabeto e outros o cirlico. A razn: afirmar as diferenzas tnicas?
O KHOISAN E AS MATEMTICAS
Cando estudamos o vocabulario e a posibilidade de expresar conceptos a capacidade de crear ou tomar prestadas novas palabras doutras linguas existe en calquera idioma do mundo polo que en teora toda lingua pode ter palabras para todo. A prctica di que non as. As linguas teen aquelas palabras e expresins necesarias dentro do seu entorno cultural. Daquela as linguas usadas en culturas diferentes tern vocabulario diferente. Por exemplo o vocabulario da lingua khoisan ten o lxico necesario para un pobo cazador -recolector do deserto do Kalahari. Ten moitos nomes de animais e plantas includos non poucos para os que non existe ningunha correspondencia en ningunha outra lingua. As palabras que describen os sentimentos humanos son tan abundantes e axeitadas como as das linguas europeas as como, para designar as partes do corpo e
aspectos da vida e da morte. Ten ademais moitas palabras para o seu uso ritual mxico, mitolxico e relixioso. En xeral ten todo o necesario para responder con xito calquera demanda do seu mbito natural, non obstante, non hai palabras para referirse moderna tecnoloxa, non hai palabras para coche ou televisin pero tampouco para cousas para ns tan obvias como: casa, moble, roupa. Como eles viven en pequenas comunidades sen lderes permanentes non teen palabras que fagan referencia a Estado ou Constitucin, lei ou polica. Como nunca se involucraron nunha guerra non teen palabras para os distintos rangos militares ou palabras como cann. Na sa sociedade non hai necesidade das matemticas xa que non teen nin gando nin dieiro que contar. Isto reflctese na sa lingua que non ten palabras como: mis ou menos e non hai palabras para nmeros maio-
res ca seis. Hai outra razn pola que atopamos menos palabras en khoisan ca en ingls ou galego: non teen escritura. En linguas sen escritura as palabras teen que ser transmitidas dunha xeracin a outra a travs da sa aprendizaxe desde nenos. En linguas con poucos falantes -a maiora das anda existentes- unha palabra que non tea un uso frecuente pode ser s oda por poucos dos falantes polo que ser transmitida s aos fillos destes poucos falantes. Se o nmero non sobrepasa os varios milleiros con moita probabilidade esa palabra desaparecer e cando algun necesite referirse a iso, que era designado grazas palabra xa esquecida, ter que valerse de todo un circunloquio. Cando existe a escritura esa palabra fica gravada e atesourada nun libro que pode sobrevivir varias xeracins de falantes para ser sempre recollida nel se for necesario.
Non teen matemticas porque o seu xeito de vida non as necesita pero calquera das nosas linguas occidentais non poden competir co khoisan no seu medio cazador. Non hai linguas superiores nin inferiores. As linguas son esenciais para maximizar a supervivencia dos falantes dentro do seu mbito natural.
33
CUARTA PARTE
NDICE
COMENTARIO DE TEXTOS
Madrith Unha palabra comn A fbrica de palabras Na oficina de obxectos perdidos
pxina 34 pxina 38 pxina 40 pxina 42
34
COMENTARIOS TEXTUAIS
MADRITH
urante a lectura do relato titulado Madrith o lector compara con sorpresa a realidade de ficcin escrita intelixentemente por Schu Sende e a realidade non de ficcin en que vive cada da un galego. No texto descrbese con detalle as consecuencias mis frecuentes do conflito lingstico, resultado da coexistencia non pacfica de das linguas nun mesmo territorio.
RECOECEMENTO E COMPRESIN DA SITUACIN. 1. PARTE
Muy poca gente parece darse cuenta de que no hace muchos aos en Madrid o en Valladolid todo el mundo hablaba espaol con absoluta normalidad. Y sin embargo los jvenes, cuyos abuelos hablan en su mayora espaol, consideran que el castellano no es moderno, que slo es algo tradicional, como el cocido madrileo o el chotis.
Primeira evidencia de que a lingua que era natural para toda a xente que viva nese territorio est deixando de selo. Non hai evidencia mis elocuente que o cambio de conduta lingstica a nivel xeracional: os netos xa non falan coma os seus avs. Non hai ademais na maiora da xente conciencia de que o casteln sexa a lingua nacional -un smbolo- senn un aspecto do folclore mis ao nivel do chotis ou do cocido madrileo: algo que comemos ou bailamos s en das de festa. O da que bailamos chotis e comemos cocido madrileo estn os carteis en casteln e, con sorte, a megafona pero os msicos e a xente non falar entre si en espaol.
2. PARTE EVIDENCIAS DA SA DESAPARICIN USOS EN...
MASSMEDIA
ENSINO
VIDA COTI
En la prensa, en la radio o la televisin Tengo dos hijos, uno de dos y otro de cuatro aos. Y ni en la guardera ni en el el espaol tiene una presencia bastante baja. Por no decir que no hay revistas colegio les hablan castellano. deportivas o del corazn en castellano, por ejemplo. Y si vas a una librera, los libros escritos en nuestra lengua siempre estn al fondo, en una esquina, si log hay. La mayora de la gente joven adems Y si vas al cine, uff, con suerte se tiene problemas para expresarse en estrena una pelcula o dos al ao castellano aunque es una asignatura que rodadas en espaol. se cursa en la enseanza obligatoria. En los institutos algunas materias se deben impartir en espaol, pero hay muchos profesores que se niegan a hacerlo, por no hablar de los centros privados y concertados...
Si vas por los barrios y te fijas, puedes ver que apenas hay cosas escritas en castellano. Desde los cartelitos de las tiendas hasta los grandes anuncios publicitarios, es muy difcil sentir la presencia de la lengua espaola en los espacios pblicos. En Madrid, si vas a una tienda de msica, por ejemplo, es difcil que encuentres msica de grupos que canten en castellano.
35
Ante esta realidade sera milagroso que a situacin non sexa a de progresivo abandono do uso do idioma castellano, asumindo a sa inferioridade e facendo todo o posbel por facilitarlles aos fillos a apredizaxe e uso do outro idioma. Esa idea de inferioridade e falta de prestixio causa que o casteln se use s entre familiares (pero non cos fillos) e na casa, nunca noutras situacins da vida coti:
Hay mucha gente que piensa que el castellano es una lengua atrasada, poco fina, y a muchas personas les da vergenza hablarlo, les da corte. Hay gente de aqu, de Madrid de toda la vida, que dicen que el espaol no se les da nada bien, que es muy difcil o que se ven raros hablndolo. Y as, los que llegan de provincias lo primero que hacen es dejar de hablar espaol.
Estas son actitudes tpicas do biligismo diglsico onde moi frecuente o language shift:
Tambin hay muchos padres y madres que alomej hablan en espaol entre ellos, pero a los hijos ya no. Deben pensar que en espaol no les va a ir bien en la vida, porque para ellos el espaol no tiene prestigio.
Est moi claro que para a opinin da maiora o castellano unha lingua inferior, e non s a lingua porque moitos se esforzan en que non se lles note o mis mnimo que son madrileos. Estn estigmatizados:
Incluso hay quien disimula su acento madrileo porque piensa que suena mal.
A ausencia de uso no ensino e nos medios de comunicacin audiovisuais fai que baixo a presin da outra lingua o casteln falado sexa o que cada quen utiliza na sa casa e aprende dos seus maiores. Isto , que non ten unha variante estndar que rena as caractersticas mis correctas do idioma e que sirva de modelo.
Por cierto, disculparme si tengo algunas faltas de ortografa, pero es que el castellano normativo no se me da nada bien. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa.
urxente a creacin dun estndar e que este sexa utilizado no ensino para que sexa aprendido polos nenos e nos medios de comunicacin para que chegue a xente de todas as idades. A maiora das veces a reaccin ante o perigo de deturpacin e desaparicin dun idioma chega cando xa demasiado tarde. Moitas veces de pouco vale que haxa moita determinacin e motivacin de resistencia entre a xente se a actitude dos poderes polticos e pblicos non existe ou incluso fai por comprometer anda mis a supervivencia do casteln:

Por otro lado incluso tenemos que aguantar a toda esa gente que les han cambiao el nombre a las ciudades, como el propio alcalde de Madrid, que desde hace unos aos escribe Madrith en todos los documentos oficiales, carteles o seales, o incluso en unos setos gigantes de flores a la entrada de la ciudad por la M30.
36
Un dato que d algunha esperanza:

Por otro lado, aunque hay gente que decide ponerse a hablar en espaol sobre todo chicos y chicas jvenes que descubren que es su lengua, la lengua de aqu, de Madrid, es mayor el nmero de personas que aprendieron hablar en castellano y despus lo abandonan como un zapato viejo en el Manzanares.
Estes rapaces contan con argumentos a favor da sa decisin:

La gente tampoco se da cuenta de que si hablas espaol puedes comunicarte con gente de Argentina o Mxico o Guinea. Nada, ni siquiera parecen valorar que grandes escritores como Cervantes o Julio Cortzar escribieron sus libros en castellano.
Moi pouca xente chega seguinte conclusin cando un idioma e os seus falantes pasan por este proceso diglsico nun principio e, por ltimo, de abandono e desercin da sa propia lingua:
Yo creo que la nica manera de solucionar este problema sera que la gente tomase conciencia de lo que est pasando y empezase a valorar nuestra lengua propia. De hecho, antes de que esto empezase a suceder, Madrid era una ciudad prspera y orgullosa de ser una gran ciudad.
A baixa autoestima e o autodesprezo estndese desde o idioma a todo o demais. Se o que eu falo xa non un idioma, senn dialecto, onde eu vivo xa non un pas, senn unha rexin e toda a mia historia xa non historia senn folclore. Ante unha situacin inxusta normal que haxa xente con valor e dignidade que reclame xustiza. Se a causa est xustificada a reivindicacin, anda que sexa iniciada por unha soa persoa, axia pode chegar a ser compartida por moitas mis.
Tambin hay mucha gente que se manifiesta de vez en cuando en defensa del espaol, y colectivos en defensa de la normalizacin del idioma que reclaman que nuestra lengua deje de estar margina socialmente.
Todo Estado ten medo da existencia no seu interior de grupos tnicos diferenciados que poidan cuestionar a sa unidade. En todo proceso de reivindicacin de soberana a defensa da lingua propia universal porque un dos maiores smbolos hora de xustificar os dereitos dun grupo tnico a decidir por si mesmo as sas necesidades e, polo tanto, reclamar un Parlamento e, como mnimo, un Estatuto de Autonoma dentro dese Estado ou a sa independencia. Por iso son frecuentes as reaccins desde o Estado para desmotivar e desmobilizar politizando o conflito lingstico:
Que pasa, que la prensa y el gobierno les dice de radicales y cosas as. En Madrid, si hablas castellano es porque vienes de la aldea o eres del Bloque Nacionalista Espaol, piensa alguna gente.
37
Se un idioma s utilizado por cuestins ideolxicas ese idioma non est normalizado. Un idioma non se fala porque teamos unha orientacin sexual, unhas crenzas relixiosas ou por que sexamos altos ou baixos. Un idioma normalizado falado con todo o mundo, a calquera hora e en calquera lugar. Neste sentido parece que a persoa que escribe este manifesto o ten moi claro e busca, por todos os medios, non romper a transmisin xeracional da sa lingua e o vnculo afectivo que toda lingua materna ten:
Yo tengo dos hijos, de dos y de cuatro aos, ya lo he dicho, y me gustara que creciesen en Madrid hablando espaol, como su padre, su madre, o como sus abuelos u bisabuelos y tatarabuelos, etctera. Pero estoy preocupada por que en el colegio son los nicos que hablan castellano. Espero que aprendan a valorar su propia cultura, su identidad, pues ya se sabe que alguien que no tiene races no puede volar.
unha persoa que sabe demandar e facer respectar os seus dereitos. Non un capricho nin unha estupidez, simplemente ela non ten por que deixar de falar como fala:
Me gustara que, por un momento, toda esa gente que mira al castellano un poco de lado se pusiese en nuestro lugar y comprendiesen la importancia que tiene para nosotrog que se respeten nueghtrogh derechogh y nueghtra identidad.
Anexo:
Merece unha mencin especial o xogo lingstico proposto por Schu Sende. Ao longo do texto introduce algunhas caractersticas do casteln, digamos vulgar:
Lo cierto es que nuestro idioma no est pasando por buenos momentos. To lo contrario. Y si vas a una librera, los libros escritos en nuestra lengua siempre estn al fondo, en una esquina, si log hay. Y lo peor eg que hay siudades como Toledo o Segovia en las que tambin es muy difcil escuchar el espaol en la calle, en las tiendas o en las discotecas. Tambin hay muchos padres y madres que alomej hablan en espaol entre ellos, pero a los hijos ya no. Y a veces escribo como siempre hemos hablao en casa.
Non unha persoa de baixa cultura:

Mucha gente piensa que son las lenguas las que dan o quitan prestigio a las personas, cuando realmente es la gente la que prestigia o desprestigia un idioma, que lo he ledo en un libro.
Esta persoa utiliza esas caractersticas lingsticas para reafirmarse na sa identidade:

Me gustara que, por un momento, toda esa gente que mira al castellano un poco de lado se pusiese en nuestro lugar y comprendiesen la importancia que tiene para nosotrog que se respeten nueghtrogh derechogh y nueghtra identidad.
38
UNHA PALABRA COMN
o longo da Historia desapareceron civilizacins que dominaron inmensos territorios cos seus exrcitos e leis escritas na sa lingua oficial. Non foron poucos os que apenas deixaron atrs unhas runas. A pesar de que coecemos este feito a ningun lle gusta estar nesa situacin e chegado o caso intentamos resistir para non desaparecer. As linguas, como as civilizacins, xorden e desaparecen sempre substitudas por outras:
Coecn moitas palabras que desapareceron e todos os das me cruzo na ra con algunha que acaba de nacer.
Se das civilizacins pasadas s conservamos algns restos arqueolxicos e algunhas tradicins moi alteradas, das linguas pasadas conservamos algunhas palabras tamn moi ou pouco alteradas polo paso do tempo:
Que quede claro que non teo nada contra as palabras estranxeiras. Na mia vida coecn moitas que vian aqu facendo turismo. Pasei moi bos momentos con algunhas palabras italianas e francesas e unha palabra alem e mais eu mesmo tivemos unha historia de amor hai algns anos. Tamn fixen algunhas viaxes a outros pases e nunca tiven problemas para me facer entender e comprender as palabras coas que me atopei en Grecia ou Turqua ou en Exipto. Todo o contrario. E que quede claro que tampouco teo nada contra as palabras inmigrantes, que chegan para vivir como calquera de ns, que eu teo moi boas amigas que chegaron de Amrica hai algn tempo e agora son como da casa, vivindo neste pas que sempre foi hospitalario con todo o mundo.
Estas palabras chegadas de Amrica cos emigrantes ou outras que sobreviviron desde os tempos dos castrexos ou dos suevos cntannos a nosa Historia. Outras palabras non substituron palabras autctonas senn que contriburon a enriquecer o noso lxico porque fan posbel describir un sentimento, un obxecto ou concepto para o que non haba at entn unha palabra. Mais non o caso que nos ocupa. A palabra en risco de desaparecer unha desas palabras que existen en calquera idioma porque unha palabra comn e corrente.
Eu s son unha palabra comn. (...) Nacn aqu, hai xa bastantes anos, e as cousas desde que eu era unha palabra nova cambiaron moito. En fin, que estou para o que faga falta. Aprendn moi cedo que son nica, que ningunha outra palabra pode substiturme, como nos pasa a todas as palabras do mundo.
O problema ese, que a pesar de ser unha palabra comn ten medo a ser esquecida por un castelanismo:
Mais a palabra que chamou porta da mia casa non via facer turismo. Via quedarse. As palabras da mia lingua levamos pasando por isto desde hai anos xa. De sbito chegamos nosa casa ou ao noso traballo e hai un castelanismo ocupando o noso lugar, facendo sa a nosa vida O castelanismo dxome que eu xa non era necesaria, que por favor abrise a porta, que non me resistise, que todo acabara para min e que regresara o da menos pensado para quedar coas mias cousas, a mia casa, o meu traballo e o resto. Esa ma non san da casa. O

mundo veume encima. Acovardeime e non fun traballar. Sei que cando unha palabra non sae ra, ou non vai s cafeteras, aos colexios, s oficinas, en fin, aos lugares de sempre, para esa palabra comeza o principio da fin.
39
As palabras doutros idiomas non aparecen na boca de todos de maneira sbita. Entran desde arriba e son rapidamente adoptadas polos grupos sociais con aspiracins a cambiar de status e posicin dentro da pirmide social.
Ao primeiro eran poucas. Vivan en grandes pazos nas aforas ou nas casas mis ricas ou nos cuarteis do exrcito. Axia se descubriron as sas intencins, cando comezaron a ollarnos por riba do ombro, e a ocupar os mellores traballos e a facerse con privilexios custa de ns e a substiturnos, pouco a pouco. Ao final moitas de ns acabaron desaparecendo e doutras xa case ningun se acorda. O resto, resistimos.
Este proceso de non reverter fatal para a supervivencia dun idioma. Se as palabras non se usan, non se oen e se non se oen non se aprenden. Daquela, esas palabras non estarn no vocabulario das xeracins futuras. Algunhas son palabras insubstitubeis, como as galegas esmagar ou reseso, pero outras desaparecern para sempre a non ser que a vontade dos falantes as mantean vivas:
Estiven chorando medio da at que me dixen: chorando non se amaa nada E colln as mias cousas e san decidida a facer o meu traballo, coa cabeza ben alta, ergueita. E traballei at ben entrada a noite e cando regresei casa, segua sendo a mia casa. Desde que o castelanismo que me quere substitur veu ameazarme non tiven un minuto de descanso. Sinto como se tivese que traballar por todas as palabras que desapareceron, que hai moito por facer. Traballo da e noite e descanso satisfeita porque estou facendo todo o que podo. Nunca me sentn con tantas ganas de vivir. A situacin moi preocupante anda que ultimamente somos moitas as palabras que decidimos enfrontarnos a esta colonizacin da mellor maneira que sabemos: sando da casa todos os das, ocupando as nosas ras, as nosas fbricas, as escolas, os autobuses, as prazas, as empresas, os mercados, as libreras, as tendas de msica, os cbers, e todos eses lugares onde realmente somos necesarias.
40
A FBRICA DE PALABRAS
relato explora a posibilidade de fabricar palabra por palabra unha lingua. Evidentemente unha lingua moito mis ca unha relacin de palabras. Ns non falamos ingls anda que saibamos moitas palabras pero, se nos deixamos levar da ficcin, est claro que o ser humano leva especulando desde os tempos bblicos sobre a conveniencia de falarmos unha nica lingua co obxecto de permitir a comunicacin entre toda a humanidade. Magnfico empeo pero todos sabemos que anda que das persoas falen a mesma lingua non por iso van estar xa de acordo en todo. O verba presntase como o idioma do futuro, antes frono o esperanto..... pero, a diferenza deste, o verba vai espallarse mis rapidamente porque utiliza as leis da oferta e da demanda.
A travs das leis do libre mercado as palabras vndense como se fosen obxectos, e a lingua, unha mercadora. Verba resrvase todos os dereitos sobre a sa utilizacin. A travs da difusin social de palabras que a xente vai asumindo espontaneamente como propias, e a pesar de que realmente todas e cada unha desas palabras son propiedade dunha empresa, Verba conseguiu que milleiros de palabras que hoxe son de uso cotin sexan obxectos inmateriais de compra e venda. E como toda propiedade privada, a Empresa resrvase os dereitos da sa utilizacin.
E sofisticadas tcnicas de mercadotecnia

Contratamos xente experta en filoloxa, en teora da comunicacin, en mrketing ou en economa e formamos, xunto a un grupo de escritores, publicistas e expertos en creatividade, o primeiro equipo especializado en Comunicacin Industrial ao servizo dunha empresa que ten como obxectivo a venda de palabras.
Sen escatimar custosas campaas publicitarias

Nas ras as palabras da Empresa estn de moda. Famosos deportistas, actrices e cantantes cobran centos de millns por empregar, introducndoas con aparente naturalidade, as palabras de Empresa nos medios de comunicacin. Verba xa conta con plataformas de comunicacin en "diversas rexins do mundo. Temos as nosas propias televisins, radios, portais de internet, os nosos propios xornais, editoras de poesa, de narrativa, literatura infantil, libros de texto... Na maior parte dos media algns dos cales a Empresa comezou a mercar estratexicamente, nunha importante cantidade de informacin inclense as palabras de Verba, para vender autombiles ou roupa deportiva, para anunciar concertos, redactar o horscopo ou escribir artigos de opinin.
Verba supn o primeiro intento con xito de converter en propiedade privada algo que, por definicin, un ben colectivo xa que unha lingua non existe sen que un grupo indeterminado de persoas a utilicen a diario adaptndoa no tempo e no espazo s sas necesidades.
A estas alturas da historia a nosa multinacional chegou conclusin de que as linguas son a mxima representacin da creacin cultural dun pobo. Cada pobo elaborou ao longo de milleiros de anos o seu propio idioma e, xeracin tras xeracin, ese patrimonio vn representar a propia identidade comunitaria.
41
Unha das razns de por que evolucionan as linguas esa contnua adaptacin aos cambios constantes que implica a vida e no texto isto est moi ben reflectido no significado da primeira palabra rexistrada por Verba: Leu que significa fatiga sentimental, cansazo ou fasto producido polas relacins amorosas ou emocionais. unha palabra que nos permite expresar, exteriorizar e que outros nos entendan un sentimento moi moderno. A enfermidade do sculo XXI a depresin causada, moitas veces, polo fracaso na comunicacin entre as persoas. Normal que haxa tanta xente que adopte a palabra. Faino porque moi necesaria. Por desgraza o que senten moitas persoas a diario en moitas cidades do primeiro mundo. A hipottica historia de xito da palabra "Leu" resulta moi semellante palabra de orixe inglesa "stress". Que non dixo algunha vez esta palabra? Verba est desprazando en uso e prestixio linguas como o ingls, o ruso ou o casteln polo que est gaando moitos inimigos:
hai eco-lingistas que estn dando a voz de alarma a causa dos cambios que se estn a producir, pois aseguran que a irrupcin do verba pode provocar procesos de substitucin lingstica e perda de liberdade de expresin. De feito, as Palabras da Empresa xa se estn introducindo nos currculos escolares dalgns pases do sur. E hai pais e nais que lles aprenden aos seus fillos as primeiras palabras en verba, favorecendo a aparicin da primeira xeracin de nenos e nenas que teen o verba como primeira lingua. Segundo os nosos clculos, e se a tendencia se mantn esponencialmente estbel como at agora, o verba ser o dcimo idioma falado no planeta en vinte e cinco anos. O negocio funciona.
Si, o negocio funciona. Nunca at agora algun puido afirmar :

Falarn a mia lingua.
At agora todos eramos donos da ou das linguas que falamos. Verba a primeira que s ten un dono, os demais temos que pagar para falala. O autor leva ao extremo a idea da mercantilizacin de todo o que nos rodea. Hai empresas que se apoderan dos poucos mananciais de auga pura, outras son donas dos recursos bsicos para a supervivencia do home: as sementes. Schu Sende especula sobre a posibilidade de que algo tan propio dun pobo como a sa lingua sexa propiedade dunha nica persoa e haxa que pagarlle por usrmola.
42
NA OFICINA DE OBXECTOS PERDIDOS

o relato un home acode a unha oficina de obxectos perdidos buscando a lingua que perdeu.
Yo es que perd mi lengua.
A UNESCO pred que durante este sculo desaparecern, poendo en risco a diversidade lingstica e cultural da Humanidade, 3.000 das 6.000 anda existentes. Daquela, o que lle sucedeu a este home cando era un rapaz o que lles est a suceder a millns en moitas partes do mundo. As razns son moitas pero neste caso:
E sabera onde, onde a perdeu? Umm... En una discoteca, fue en una discoteca, el da que conoc a mi mujer... E en que cidade? Aqu, aqu mismo. E non lembrar o nome da discoteca?
A maiora das veces hai unha razn que poderiamos considerar o denominador comn: a asuncin de que a sa lingua carece de prestixio. No seu caso, ante a posibilidade de seducir a unha rapaza para entrar nunha discoteca ademais dunha forma de vestir, de bailar cando coexisten das linguas hai unha coa que podes ligar e outra coa que podes contentarte con entrar, bailar e beber copas. Estas situacins son as tpicas en sociedades onde existe o bilingismo diglsico. Ao longo da Historia o bilingismo diglsico foi a causa maior da morte de linguas ao seren substitudas polas dos pobos con maior capacidade militar, econmica e cultural. Moitas persoas asumen este feito como algo natural. Non cuestionan o feito de utilizar unha lingua coa familia e amigos e outra cando saen dese reducido crculo. Tampouco cuestionan que falen unha lingua pero cando teen que ler ou escribir debe utilizar outra. Pero non todas as persoas actuamos as. Para outras, a lingua parte da nosa identidade e sen ela non consideramos que se respecte a nosa dignidade. Neste caso o protagonista de xeito libre e voluntariamente decide recuperar a sa lingua materna pero non s el:
Hoxe mesmo lle digo mia muller que vea ver se atopa a sa, sabe, ela tamn a perdeu hai anos, e agora, agora, en fin..., que imos ter unha nena e..., xa sabe, queramos que falase...
Quere ser responsbel de que a lingua perdure unha xeracin mis. As linguas son monumentos construdos xeracins tras xeracins por falantes annimos pero mentres os valiossimos monumentos construdos en pedra perviven, as linguas se non as falamos morren. O protagonista do relato aprende que ademais de ser a sa lingua tamen un ben de incalculbel valor...
Teo que pagar algo? Non, home, non... Isto non ten prezo... A lingua sa... Iso si, tea coidado de non perdela outra vez, vale?
...tamn como unha especie de segundo ADN. Se a xentica nos di que descendemos das nosas nais porque herdamos parte do seu ADN mitocondrial, a lingstica dinos que descendemos das nosas nais porque falamos coma elas:

A ver, aqu temos unha lingua con seseo implosivo. Perdn? Recorda se vostede dica lus ou fels, as, con ese. Umm, pienso que s, s, s!, como mi madre, sabe, es que yo soy de la zona de Malpica...
43
A lingua, e un dialecto de xeito anda mis relevante, algo que nos define a nivel individual. Todos cando falamos temos a capacidade de identificar moi a mido os nosos interlocutores como nativos dun lugar concreto, a sa clase social, a sa idade, se vivimos nunha sociedade multicultural a sa orixe tnica pero a lingua tamen algo que nos define como grupo, incluso como especie. David Harrison (www.languagehotspots.org) establece unha comparacin entre a extincin de seres vivos e a morte de linguas. Cada vez maior a sensibilidade entre a humanidade sobre a importancia da conservacin e sostemento da diversidade biolxica pero, anda sendo moi preocupante o ritmo en que moitas especies se estn extinguindo, a morte de linguas moito mis alarmante. O 20% das especies coecidas estn en perigo de desaparicin pero cando falamos de extincin lingstica a cantidade de linguas ameazadas chega ao 80%. A ciencia da Ecoloxa demostra que os ecosistemas mis fortes son aqueles que son mis diversos. Se relacionamos esta idea co ser humano podemos chegar conclusin de que a nosa capacidade de adaptacin e colonizacin do planeta debido nosa habilidade en desenvolver culturas distintas co obxectivo de adaptarnos a toda clase de ecosistemas. Se a diversidade , sen dbida, unha necesidade para que a humanidade sobreviva con xito entn a conservacin da diversidade lingstica esencial, xa que a linguaxe unha das caractersticas que nos fai seres humanos. Se a creacin e desenvolmento de mltiples culturas tan importante para a nosa supervivencia, daquela o papel xogado polas linguas algo vital porque as culturas son transmitidas principalmente a travs da lingua oral e escrita. evidente, daquela, que cando a transmisin dunha lingua se interrompe durante o proceso de morte lingstica hai unha perda crucial do coecemento herdado desde o pasado mis remoto. Calquera reducin na diversidade lingstica dimine a forza adaptativa da nosa especie porque empequenece, empobrece o coecemento do que podemos aprender. Xa non temos acceso experiencia acumulada durante miles de anos por un pobo. Se a lingua dese pobo morre perdemos a chave para aprender da sa experiencia, de todo o que chegaron a aprender durante a sa existencia. Un caso prctico sera a imposibilidade de coecer o valor e usos, por exemplo, medicinais que pode ter unha planta coecida polos xamns dunha etnia amaznica. Quizais tiamos a a curacin do cancro, do alzheimer ou a definitiva inmunidade contra a gripe.
En Papa Nova Guinea, s unha ducia da sas 800 linguas foron estudadas en detalle. A nivel mundial, se cadra anda hai 4000 sen estudar. O custo de facelo representara un gasto de 800 millns de dlares, aproximadamente o prezo dun destrutor naval tipo Aegis Class. Nos EEUU un xornalista dedica columnas de texto supervivencia do moucho moteado e con sorte s unha palabra difcil situacin das linguas no mundo. O goberno dos EEUU gasta un milln ao ano en campaas de salvacin da pantera de Florida pero s dous millns de dlares ao ano na proteccin de todas as linguas indxenas faladas nese pas (...) E cada lingua en si mesma un ecosistema de ideas e intuicins, unha pradeira de pensamento, un vetusto bosque do maxn (...) Cando sacrificamos unnha lingua, di Ken Hale, profesor de Lingstica do Massachusetts Institute of Technology facemos caer unha bomba sobre o Louvre. (...) Das 175 linguas nativas anda faladas en EEUU, 55 son faladas por menos de 10 individuos. As palabras e frases de s 20 linguas son transmitidas de nais a fillos. Das 80 linguas faladas en California cando chegaron os occidentais s se conservan 50 e ningunha lle falada a un neno. En Canad houbo unhas 60 linguas indxenas das que s 4 teen un futuro esperanzador: Cree, Ojibwa, Dakota e Inuktitut. En toda Norteamrica s o Navajo falado por mis de 100.000 persoas.
Wade Davis, Light at the Edge of The World

Guía de Lectura de &quot;Made in Galiza&quot;. Por Xosé María Moreno Villar

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Guía de Lectura de &quot;Made in Galiza&quot;. Por Xosé María Moreno Villar

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Xos Mara Moreno Villar

Gua de Lectura de Made in Galiza

COMO UTILIZAR ESTA GUA?

intencin manter, sempre dentro do posbel, a seguinte estrutura:

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

pxina 4 pxina 5 pxina 7

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

QUE ESTUDA A SOCIOLINGSTICA?

DIALECTO, SOCIOLECTO E IDIOLECTO

Na oficina de obxectos perdidos. (Px. 18)

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

PARA PENSARMOS UN POUQUIO:

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Na oficina de obxectos perdidos. (Px. 17)

Na oficina de obxectos perdidos. (Px. 17)

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Estudo sociolxico. (Px. 62)

Na oficina de obxectos perdidos. (Px. 17)

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

CASOS REAIS DE DIGLOSIA NO MUNDO

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

PARA PENSARMOS UN POUQUIO:

EL COMPLEJO DE INFERIORIDAD LINGSTICO DE LOS ANDALUCES

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

CONSECUENCIAS DO CONFLITO LINGSTICO E O BILINGISMO DIGLSICO

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

CAMBIO DE CDIGO E LANGUAGE SHIFT

Unha palabra comn. (Px.44)

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

COMO MORRE UNHA LINGUA

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

De aqu ao que di o seguinte texto s hai unha consecuencia lxica:

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

PARA PENSARMOS UN POUQUIO

Se o francs e o sueco teen problemas, imaxina os problemas das linguas minorizadas.

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

O MOVEMENTO DE NORMALIZACIN LINGSTICA BENGAL

Gua de Lectura de Made in Galiza

Gua de Lectura de Made in Galiza

Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar

Guía de Lectura de "Made in Galiza". Por Xosé María Moreno Villar