Queremos galego ou impoemos galego? Breve panormica verbo dos marcos e dos discursos (errneos?) sobre a lingua galega.

Relatorio de Ivn Mndez no VII Curso de Vern de Dinamizacin Lingstica, Traballando en lingua (Re)pensando o discurso

Aclaracin
Neste artigo non vas achar datos cientficos baseados en estudos empricos, nin en estatsticas contundentes nin en estudos cuantitativos. Este artigo comeza logo de conversas con propios e estraos, amigos e coecidos, conversas que incitan reflexin, conversas que levan a reformular moitas das crenzas, das ideas, das mximas que defendemos e nas que estamos asentados. Vai para seis anos comecei traballar no Servizo de Normalizacin Lingstica da Universidade da Corua. Para aln do traballo, que se amoreaba enriba das mesas, sempre haba algn momento para compartirmos, as persoas que al estabamos, arredor dunha mesa e arredor dunha conversa. Entre elas lembro moitas veces unha: o importante para ns non vencermos senn convencermos. pesar da actual aceptacin e difusin grazas sa banalizacin ligada ao mundo do deporte, a vitoria sempre estivo ligada ao mundo blico e, por tanto, con todo o campo semntico que implica: armas, destrucin, mortos e imposicin das condicins do vencedor ao vencido. Imposicin, palabra hoxe tab. En cambio, convencermos sempre o mellor camio. Convencer significa sentrmonos das ou varias persoas arredor dun tema do que partimos de posicins diferentes para chegarmos a un termo en comn do que un deles parte. "Nada tan estpido como vencer: o verdadeiro triunfo est en convencer", dixo Victor Hugo, e nisto todos concordamos e ese ten de ser o noso obxectivo. Pola contra, o discurso a prol do galego e da lingua nin venceu nin convenceu. E digo isto porque senn hoxe non estariamos na situacin en que estamos,

anda que con matices. As ltimas novas a respecto da lingua fixeron con que unha parte nada desprezbel de xente se achegase a ns e ao noso compromiso: como proba, as multitudinarias manifestacins que tiveron lugar en Compostela. Mais iso non significa que teamos convencido a todo o mundo. Por outra banda, durante uns anos vivimos un certo conformismo coa realidade: haba unha poltica lingstica chea de carencias mais que comezaba, como unha crianza, a dar os seus primeiros pasos. Aprobbanse novas medidas, novas disposicins, en concellos do pas incorporbanse, mais mal que ben, tcnicos e tcnicas a traballar no mbito da normalizacin e o galego comezaba ter mis uso e mis visibilidade, aparecan iniciativas transversais interesantes, novos recursos, novos espazos (anda que cativos). Xulgabamos que desta a. A situacin ficaba lonxe de ser idlica. Con todo, instaurouse entre ns a percepcin de que o camio a ser longo mais que non se a truncar. Viviamos a falsa consciencia dunha vitoria. De a que a, esta si, vitoria do Partido Popular en 2009 nas eleccins ao Parlamento Galego fose collida como unha inesperada e sobre todo dura derrota. E por que digo "falsa consciencia de vitoria? Porque algns actuamos como se non tivsemos a necesidade de explicar que o que faciamos. Foron moitas as actuacins que se levaron a cabo sen un (necesario) porqu. No papel que desenvolveron a Xunta e a Secretara Xeral de Poltica Lingstica non nos debemos demorar porque deberan ser as persoas responsbeis as que tern que avaliar, se quixeren, a sa actitude neste sentido. Podemos deixar, en cambio, algunhas notas, como cales foron as razns para non explicar a necesidade do Decreto 124/2007, ou da posta en prctica do Plan Xeral de Normalizacin da Lingua Galega, ou de facer fronte ao cada vez maior clima de crispacin que se viviu no final da lexislatura... Poderiamos alongarnos nesta tarefa que, por outra banda, non nos corresponde e que xa foi tamn tratada noutros lugares e por outras persoas con maior coecemento e maior exhaustividade1. En cambio, cmpre avaliarmos o noso papel, de forma calmada, si, mais necesaria. O noso discurso centrouse durante este tempo en avaliarmos as medidas que se levaban a cabo: innecesarias, cativas, imperfectas ou tremendas. Centrouse en demandarmos mis, no cumprimento do PXNLG, mis medidas e mellores... Con todo, esquecemos o da a da, a ra e a xente, e mentres, o mundo, as persoas, estaba a se mover. Os vellos prexuzos conservbanse e aparecan novos, mais xulgamos estes como irrelevantes cando non os descualificabamos, a pesar de existiren traballos que comezaban a nos alertar deste tema2.

Houbo quen se sorprendeu das mobilizacins de grupos resistentes e contrarios normalizacin, grupos que foron minimizados, grupos que foron mesmo por ns desprezados. Foron mobilizacins, actitudes e declaracins que nos colleron co p cambiado. E continuamos co paso: ao traballo. Mais eles si convencan e convenceron, desmontaron os nosos argumentos e levaron para si os ideais e as palabras polas que ns loitabamos: dereitos, liberdade, plurilingismo... Nese momento cando nos decatamos de que, por desgraza, nin venceramos e, sobre todo, nin convenceramos. S abonda con sarmos a fra para nos decatar desta realidade: a lingua, a normalizacin, est en boca de moitos e moitas, sexan persoas expertas con recoecida traxectoria sexan cidadns a agardaren pola sa quenda na peixara. , por tanto, hora de volvermos sobre os nosos pasos e retomarmos o camio que nunca deberiamos ter abandonado: as persoas, o discurso e os nosos valores. Actuarmos de xeito activo e participarmos nesas conversas para difundirmos a nosa mensaxe, as nosas ideas. E para iso necesario sabermos que queremos e como transmitilo. Mais, quen est a?

Quen est a?
Nada mellor que comezar polo obvio: en todo proceso comunicativo, para aln doutros factores, interveen tres principais. Algun que emite unha mensaxe que chega a unha outra persoa, receptora desta. Emisor - mensaxe receptor. O groso deste relatorio est centrado nas mensaxes que ns, como persoas defensoras do galego, emitimos e facemos chegar ao pblico, a quen nos escoita ou a quen nos le. Mais cmpre detrmonos nestas ltimas, as persoas a que nos diriximos, e cmpre preguntrmonos quen est ao outro lado. Unha visin simple podera conclur que existen das nicas posicins a respecto da lingua: a que defende a normalizacin e a que se opn a ela, os que estn connosco e os que estn contra ns. Na realidade, acho existen posicins como persoas mais, cando menos, habera que facermos subdivisins ou agrupamentos mis concretos e tamn precisarmos quen forma parte de cada grupo. Nunha primeira ollada, a etiquetaxe podera parecer sinxela: algun que esixe que o atendan en casteln ou outra persoa que presenta unha queixa porque esixe que o libro de matemticas do seu fillo estea redactado neste ltimo teen doada clasificacin. Mais aqueloutra que ve isto como racional, mais defende o emprego do galego ou acepta que estean os libros en casteln, onde est etiquetada? Onde encaixa aquela galegofantante que non presenta queixa

cando atendida en casteln nunha administracin pblica? E cal o lugar apropiado para a falante de casteln tolerante e permisiva, e at defensora dun uso progresivo do galego? A realidade complexa e as persoas anda mis. un erro caermos na divisin "branconegrista" ou maniquea e cmpre entendermos e reflexionarmos sobre quen temos a. Non todos os galegofalantes son prolingueiros nin todos os castelanfalantes galegfobos. Acho que isto obvio, mais non sempre actuamos como se o fose: pode unha persoa que emprega exclusivamente o casteln sentirse exclusivamente galega? Poder pode e facer faino: remitrmonos a identidade exclusiva implica a (auto)exclusin e algun que se (auto)excle tarda tempo en volver ao rego. Resumimos: hai persoas defensoras da normalizacin; hainas contrarias; hainas indiferentes e hainas que si mais amodo. Igual que hai galegofalantes galegfobos e castelanfalantes prolingeiros. E as poderiamos seguir at o infinito. Dada que a realidade est chea de matices, dado que os nosos recursos son limitados e dado que o tempo precioso, temos que definir quen ou que prioritario. Mais teamos presente unha mxima: o receptor non sempre quere recibir a nosa mensaxe (Manuel Castells, 2009), nin a vai entender e outras nin vai facer o esforzo. Loitarmos contra os galegfobos manifestos e declarados presentndoos como os vilns totalmente intil porque eles non deben ser o obxecto nin o centro do noso discurso. Recoezmolo: non os imos convencer, por millenta conversas que teamos con e sobre eles. Dirixrmonos aos nosos est ben como exercicio de gregarismo, para criarmos grupo, e sentrmonos parte de algo conxunto, pois non deixamos de ser seres sociais necesitados de compaa e de aprobacin do outro (Santiago Guervs, 2005: 40). Mais o resultado o que coecemos: arranxamos o mundo pero o mundo non muda. Cmpre, pois, centrarmos o noso obxectivo e ese non mis que esa falsa "masa silenciosa" que nas enquisas non sabe non contesta e que s veces contesta sen saber (como facemos absolutamente todos)3. Os galegfobos teno claro. E ns?

Identidade
Deixade que comece este apartado cunha historia. No vern de 2006, unha vaga de incendios forestais arrasou Galiza ao longo do vern, especialmente na primeira quincena do mes de agosto. 93 000 hectreas calcinadas. O comezo deste desastre colleume no sur de Galicia. volta para A Corua foi unha odisea, con entradas e sadas continuas na autova, volta cara a atrs,

estradas cortadas e horas de retencin. En plena autova, vinme rodeado polo lume. Nese momento comecei a chorar e non por medo, senn por ser testemua directa do que estaba a pasar. Aquilo doame. Nunca estivera al. A mia familia non tia relacin con aquel lugar. Tardara anos en voltar pasar por al, mais eu choraba como se estivese a arder a mia casa. Sentame parte daquel sitio que ficaba a mis de 150 quilmetros do fogar. Identificbame con el e formaba parte da mia identidade. Foron moitas as persoas que sentiron iso mesmo. E foron tamn moitas as persoas que choraron e entristeceron cando o do Prestige, mesmo persoas que nunca estiveran en Galiza. Son tamn moitas as que sofren cando se vai consumar un atentado ecolxico, e moitas mis, por desgraza, as que enchemos un campo de ftbol. E cantos sentiron mgoa cando pechou Galicia Hoxe? Moitos, anda que nunca mercaran ese xornal nin o lesen con frecuencia mais, repito, identificbanse con parte do seu esprito, anda que non comungasen coa lia ou co grupo editorial. Identidade e identificacin: das palabras que cmpre retomar e que cmpre ter sempre presentes no centro do noso discurso. Identificrmonos forma unha parte moi importante das nosas vidas: todos e todas aledmonos, sufrimos, choramos e compartimos sentimentos por cuestins que, dende o punto de vista racional, teen difcil explicacin. Sediciosos, agresivos, ilegais, perroflautas, violentos, delincuentes, antisistema, batasunos, ratos, insalubres4 foron algns dos cualificativos que dende medios da dereita empregaron para denominar as persoas que formaron parte das acampadas e do movemento 15-M. O 19 de xuo, con todo, moitas persoas que non participaran destes movementos unronse aos centos de manifestacins que houbo pola xeografa galega e do Estado. Na Corua, foi a manifestacin con mis concorrencia dende Nunca Mis. E lembremos as declaracins do daquela presidente do Estado cando cualificaba s persoas que formaban parte destas protestas: "Podemos decir que se ha acabado, ya est bien, que el chollo que tenan montado los profesionales del resentimiento se ha terminado y el PP va a estar en la calle con Galicia, con ms trabajo que nunca. Vamos a levantar Galicia y otros podrn quedarse ladrando su rencor por las esquinas", El Mundo, 27/01/2003). A descualificacin, o insulto ou o desprezo contido nas citas interiores fican lonxe do obxectivo que perseguen: mobilizar a xente contra algun ou algo. As persoas desprezadas ou insultadas nense e, ademais, moitas outras persoas, at entn non partcipes ou non implicadas, achganse. Crase

conciencia de pertenza e crase un "inimigo" comn. Crase indirectamente e inconscientemente un sentimento de identidade comn. Perdoade que traia un exemplo tan trapalleiro aplicado ao caso do galego: unha concursante dun coecido concurso televisivo cualificou os galegofantes de "nacionalistas exaltados" e "paletos". Un prexuzo dos moitos que nos rodean, un prexuzo amplamente estendido e coecido, nihil novum sub solem. Mais o feito de se colar nun programa dos de mxima audiencia fixo con que se lle dese unha extraordinaria relevancia: redes sociais como Twitter ou Facebook e blogues espallaron a nova, a que contriburon os medios tradicionais. Moita xente sentiuse doda, insultada e a reaccin notouse con moita intensidade5. E que nos pasa s persoas que defendemos a lingua cando nos denominan "impositoras" ou defensoras da "imposicin"? A descualificacin o que provoca. E agora preguntaredes a que vn todo isto. Por desgraza, na defensa do galego temos caido, s veces reiteradamente, neste erro: no desprezo e menosprezo do outro. Non me refiro cando falamos dos e das galegfobas que estn a, que tamn6, senn hora de comentarmos mltiplos aspectos da realidade, dos que podemos comentar algns exemplos. Houbo conceptos que foron amplamente Interiorizamos, neutralizados e que adoitamos empregar sen a carga semntica que teen. Deles un dos mis importantes sexa o castrapo ou os castrapeiros. Aplicmolo sen distinguirmos que un ou unha "castrapeira" a seora de Palmirez, o mtico(?) personaxe do espazo televisivo Luar que pode chegar a producir riso. Mais pode e de feito moitas veces calquera falante de galego, pasado ou presente. Calquera. O concepto castrapo fica nos nosos discursos s veces descontextualizado por completo: "os nenos falantes de galego perden o seu idioma, mesturndoo caoticamente nun xeito de castrapo que afecta gravemente fixacin da lingua" "Mas para que te entendam os portugueses, importante falar um bom galego, nom um galego-castrapo"7 As o galego sostense nas clases mis iletradas e ignorantes, que para se comunicar establecen de xeito artificioso o "castrapo", que non ben sendo outra cousa que unha pattica diglosia en ambas das direccins lingsticas (Galicia Hoxe, 7/3/2011) O castrapo ten o seu contexto e nace por unhas circunstancias persoais. Castrapeira pode ser unha persoa nada preocupada polo galego e cunha actitude de desprezo cara lingua, si, mais castrapeira unha persoa con

mltiplos prexuzos, ou aqueloutra que xulgaba, erroneamente, que as lle a ir mellor na vida a ela e s persoas que estaban ao seu redor. A maior parte da xente fai aquilo que aprendeu, que lle aprenderon ou que lle obrigaron a facer e non sempre se formula, nin nos formulamos, conscientemente as implicacins dos seus/nosos actos cotins. Cmpre, por tanto, non descontextualizar conceptos e sermos conscientes das implicacins que teen realidades como esta, pois poderemos convencer ou atraer algun a que, de partida, insultamos ou desprezamos ou, cando menos, se buscamos banda dos castrapeiros8? Falndomos de prexuzos, s veces, moitas, tamn estn en ns. Un outro termo ou marco en que cmpre repararmos o de neofalante. Adoitamos centrar o debate respecto da (necesaria) calidade lingstica tomando como modelo os galegofalantes e o galego naturais (conservadores da esencia lingstica) e os neofalantes ou neogalego (como innovadores mais cun galego castelanizado na sintaxe, fontica e/ou no lxico entre os que, como evidente, me inclo). Mais rendbel a etiqueta neofalante e rendbel este debate fra de estudos filolxicos e debates en encontros especializados? noso ou de fra? Que gaamos ao distinguirmos entre uns e outros se os dous grupos forman parte dunha mesma realidade que precisa mis de unins que de separacins? "A aparente incapacidade dos neofalantes por reproducir a fontica galega pode agachar prexuzos socioeconmicos sobre a lingua" Fomos desleixando a calidade e creouse un crculo vicioso moi negativo a medio prazo, no sentido de que parece valer todo e non se dedica demasiado esforzo a perfeccionar a lingua, iso provoca que o galego soe artificial, faille perder atractivo""entre dous grupos de falantes: por un lado, o dos ncleos rurais e vilegos, que conservaran intacta a fontica do idioma, e con ela outros trazos inequvocos (a fraseoloxa, por exemplo); por outro lado, o dos neofalantes, de hbitat urbano, que se instalan nun galego dominado pola estrutura voclica do espaol" (Galicia Hoxe, ) que dicir dos opostos, eses "desleigados e involucionistas" (Vieiros, 12/08/2009), cuxos cualificativos mellor non relacionar? Estes tres exemplos forman parte dalgns dos erros que caemos. Temos, si, que crear identidade e ter presente sempre a identidade nosa cos nosos valores. Mais, sobre todo, o mis importante a identidade dos que estn a, xente cos seus prexuzos, coas sas realidades. Unha cousa a identidade idealizada, outra a identidade real: non debemos confundirnos. Temos de defender aquilo no que acreditamos e sermos autnticos, mais temos que defendelo procurando a empata e conectarmos coas persoas a

travs dos nosos valores e da identidade, tanto a nosa como a dos demais, que non sempre coincidente, por non dicir que poucas veces coincidente. Comprender a quen nos diriximos fundamental e debe facerse antes de articular o que temos que dicir e dar coa mellor frmula de dicilo. (Lakoff, 2011: 41) O noso discurso debe servir para mobilizarnos e para atraermos cara a ns o nosos interlocutores. E debemos lembrar que a lingua forma unha parte importantsima da identidade dunha persoa. De calquera, como forma parte de ns.

Non me movas o marco

Moitos dos grandes conflitos do pas foron e son cuestin de marcos. Hai millenta historias sobre o tema e en cada lugar ou parroquia algun pode relacionar os conflitos que os marcos provocan e provocaron. Teimudos como somos en repetirmos o pasado, a lingua tamn se converteu nunha cuestin de marcos. Pensemos nos lindes dunha leira e que durante anos nos esquecemos deles: estarn a, delimitados, cumprindo a sa funcin, eran nosos ou polo menos eran o que nos contaban, e acreditabamos neles como inmutbeis. Mais co paso do tempo, o mato e a silva acabou por cubrilos at o punto de esquecelos. Sabiamos que estaban a e que eran nosos. Con todo, ao rozarmos, mis obrigados que por propia iniciativa, como acontece hoxe, os marcos estar estaban, mais desprazados cara dereita. A nosa leira era mis pequena, mnima, e a do vecio amplirase at estremos case descoecidos. Isto o que est a acontecer co discurso sobre a lingua.
Esta metfora vn ao fo da teora do frammingou enmarcado desenvolvida pola ciencia cognitiva e explicada por George Lakoff nos seus manuais Non penses nun elefantee Puntos de reflexin. Manual del progresista. Lakoff sostn basendose na ciencia cognitiva que os humanos funcionamos con marcos de referencia, que son estruturas mentais que conforman a nosa forma de vermos o mundo:

os marcos son estruturas mentais que lle permiten ao ser humano entender a realidade e s veces acreditar o que entendemos por realidade. (Lakoff 2011: 57) Segundo esta teora, o uso dos marcos inconsciente e automtico pois empregmolos sen darnos conta que os empregamos. Por exemplo, cando defendemos (porque todos os facemos, ou non?) que os "funcionariado unha elite preguiceira con moitos dereitos e case ningunha obriga", que "a Seguridade Social non se pode manter" ou que "as pensins non darn para todos" estamos a empregar un marco mental, unha idea preestabelecida e difundida socialmente mais interiorizada no noso cerebro. D igual que os nosos coecementos sobre macroeconoma ou sobre as contas do Estado

sexan mnimos. o que acreditamos. Ou cando escoitamos "as persoas son as que teen dereitos, non as linguas" estamos tamn perante outro marco. Moitos dos prexuzos que temos correspndense con marcos e os marcos serven tamn para crear prexuzos. A nosa realidade, aquela en que acreditamos, non a realidade propiamente dita, senn a que nos estabelecen os marcos que temos no cerebro. Digmolo doutro xeito: non somos ns os que pensamos, senn os marcos os que pensan por ns. Nun momento en que a comunicacin e a transmisin rpida, a transmisin de marcos importantsima. Reparemos na comunicacin actual: a prensa procura o titular enxeoso para captar a atencin; na radio, os cortes non duran mis que 20 segundos; os polticos procuran sar neses 20 segundos cun grande lema ou tema; o Twitter arrasa e s podemos empregar 140 caracteres; mesmo triunfan programas de debate en que as persoas participantes s teen 59 segundos para defenderen a sa palabra! A cuestin de tal importancia que, segundo Lakoff, a nosa vida coti est inzada de marcos at o punto de que "son milleiros os marcos que empregamos nas nosas actividades" Mentres ns acreditabamos nuns marcos, os grupos de presin antigalego souberon conducir o debate ao seu terreo e, por tanto, mover os marcos para agrandar a sa leira. Souberon crear os seus marcos e espallalos. Mesmo as ideas e os valores polos que loitamos estn agora no seu bando pois cedemos mesmo at na linguaxe. Quen non sente arrepos cada vez que escoita as palabras "liberdade", "igualdade", "democracia" ou mesmo "dereitos"? Cal a nica "imposicin" que houbo e hai? Todo isto dbese ao control que fixeron do debate pblico a respecto da lingua e ao estabeleceren os marcos nun momento en que acreditamos os nosos como asentados. En moitos mbitos, eles crearon e definiron o marco do debate, tomaron a iniciativa. Ns, pola sa banda fomos contra e caemos na "trampa reactiva" (Lakoff, 2011: 36), isto , fomos a remolque do que ditaron: criticaron primeiro o Decreto 2007 e nos defendmolo, falaron de imposicin e nos negmola, falaron de dereitos individuais e ns dos colectivos, defenderon a liberdade de escolla e nos imperamos ao mandato constitucional... O erro non foi defendelo senn defendelo a posteriori dun ataque. No canto de o defender o que faciamos, inconscientemente, era difundir as sas ideas e, por extensin, o seu marco. Ao eles impor as sas referencias e ns ao rebatrmolas, entramos no seu xogo: ao reaccionarmos, "retomamos os valores e os marcos (...), e non s non facemos or a nosa mensaxe, senn que, peor anda, reforzamos as sas ideas" (Lakoff, 2011: 38).

Marcos de superficie e marcos profundos: dereitos lingsticos

Lakoff na sa teora defende a existencia de dous tipos de marcos: uns marcos de superficie e uns marcos de profundidade. Os marcos de superficie estn asociados con frases ou con lemas, do tipo Queremos galego. Estes activan e sustntanse nuns marcos moito mis bsicos que constiten "unha cosmovisin moral ou unha filosofa poltica" (Lakoff, 2011: 61) isto , os que definen o "sentido comn global" de cada persoa, o que ou non acreditbel. As, sen a existencia desa cosmovisin asentada en forma de marco profundo, os lemas ou os slogan non teran sentido nin seran aceptados. Deste xeito, o lema ou marco de superficie "Queremos galego" asentarase nun marco moito mis profundo que implica unha cosmovisin sobre a lingua galega: normalizacin plena da lingua galega. Cmpre repararmos nisto: os lemas e as frases serven de pouco se hai un baleiro, sen a existencia duns valores asentados en forma de marco profundo, ou o que peor, poden servir para activar os marcos profundos contrarios ao que perseguimos. A proba pode estar en marcos de superficie como " o teu dereito", "En galego, con todo dereito" ou semellantes. Nos ltimos anos, e especialmente durante os dous ltimos, apareceron obras dunha calidade extraordinaria a respecto dos dereitos lingsticos en Galiza: Dereitos lingsticos e control poltico, de Pilar Garca Negro,Estatuto xurdico da lingua galega, de Alba Nogueira, Lus Villares e outros,Estudos xurdicos sobre o Decreto para o plurilingismo, coordinado por Lus Villares, as como outros en que se recollen aspectos con eles relacionados, como Lingua e futuro, coordinado por Goretti Sanmartn. Estes libros, que son de cabeceira para calquera persoa implicada na normalizacin da lingua, parten co obxectivo de analizar a cuestin dos dereitos lingsticos. Mais, ao analizalos, acho neles un problema: a sa difusin non tan ampla como para crear de por si un marco profundo amplamente divulgado entre a sociedade. Dirxense ou chegaron a un pblico reducido xa de partida implicado e posuidor dese marco de profundidade. Serviron para asentar un grupo, crear unidade mais non difundir uns valores e unhas ideas. Pola contra, e a respecto dos dereitos lingsticos, foise creando un marco profundo na sociedade que di, por unha banda, "que son as persoas as que teen dereitos, e non as linguas", e, por outra, que "son primeiro os dereitos individuais que os colectivos". O marco non apareceu da nada, iso est claro. Grupos de presin radicados en Madrid e noutras partes do estado aproveitronse do control de boa parte dos medios de comunicacin para o espallar e est relacionado con outros marcos. Con obxectivo de divulgar e

asentar estes marcos, creronse e apareceron lemas variados que escoitamos durante os ltimos anos con abondosa frecuencia: "todos temos dereito a elixir a educacin dos nosos fillos", " mis importante o dereito dunha persoa a se presentar a unha oposicin que o coecemento dun idioma", "teo dereito a que me atendan en casteln" e moitos outros. hora, por tanto, de divulgarmos e defendermos os nosos dereitos como galegofalantes, o noso marco profundo, aquel que falan do dereito hoxe violado que temos os e as galegofalantes a posurmos unha vida plena na nosa lingua, non reparamos na existencia dese outro marco profundo totalmente contrario ao nosos intereses e que, por desgraza, se non triunfou si tivo e ten un importante suceso en parte da poboacin. Logo das eleccins e, sobre todo, da aprobacin do Decreto para o plurilingismo, os grupos contrarios normalizacin reduciron na sa intensidade os ataques e no envo de mensaxes a respecto do que eles consideran "dereitos lingsticos". Por tanto, hora de transmitirmos a nosa mensaxe, os nosos valores e impor (palabra tab) o noso marco. Obras como as anteriores supoen un chanzo nese camio, ampliado por outras como 55 mentiras sobre a lingua galega (esta cunha maior divulgacin de facto e talvez cun contido menos exhaustivo ou cientfico), mais cmpre actuarmos con insistencia, unha e outra vez. Non abonda cunha nica campaa, uns carteis, uns lemas ou un par de roldas de prensa. unha tarefa a longo prazo que require unha planificacin, transversalidade e traballo conxunto e continuado.

Espolios silenciosos
Nos das que escribo estas lias, unha nova conmocionou o mundo cultural e non cultural: o roubo do Cdice Calixtino, un dos nosos patrimonios culturais mis importantes. Galiza volve ser tema do momento, ou trending toppic que diran os modernos, mais por motivos diferentes polos que era na data en que se redactou esa gua de viaxes do sculo XII. Coa desaparicin, co espolio, o noso pasado fica mis escuro, se podera. Con todo, hai roubos, hai espolios, que non abren informativos, nin teen sequera unha pequena referencia nas pxinas de sucesos dos xornais: hai anos que nos estn a roubar palabras, moitas palabras e moitos anos9. Non que desaparezan dos textos, das conversas ou dos dicionarios. Seguen a, mais cun contido completamente diferente ao que tian na sa orixe. Este fenmeno vvese en todos os planos da vida e en todos os idiomas. A lingua e a defensa do galego non podera ficar alleo a este espolio. Os e as reaccionarios roubronnos as palabras: esforzronse por redefinir o

significado das palabras cruciais da nosa sociedade e, por tanto "en cambiar o marco asociado (...) co fin de axustar" cada palabra sa visin. A estratexia ben sinxela: ocultar o seu ideario apropindose de valores e de crenzas asentadas na sociedade para difundir na poboacin a sa propia concepcin. E para iso non preciso crear un discurso cos seus propios termos, senn apropiarse dos xa existentes. Este proceso de apropiacin das palabras e, por tanto, dos valores sociais asentados comezou hai varias dcadas en Estados Unidos. Diferentes autores10, analizaron a importancia que dende os anos 60 e 70 tiveron e teen os chamados tanques de pensamento (think tank), cuxo propio nome ben emotivo e descritivo. Non estamos a falar de catro ou cinco persoas reunidas arredor dunhas ideas comns a expresrenas onde poidan, falamos de milleiros de millns de dlares invertidos s en discurso e comunicacins, en persoas dedicadas nica e exclusivamente en reformularen o discurso. Fundacins, bolsas e contratos abondosamente remunerados, grupos de investigacins, premios... todo o que sexa posbel por atraer os cerebros mellor cualificados das mellores universidades do pas e de todos os sectores. Detrs destes grupos estn as grandes fortunas e as grandes empresas (dende enerxticas a alimentarias) que estn a reformular as ideas, as palabras e o discurso. No noso mbito, os tanques de pensamento non chegaron a ter o nivel de investimentos que en Estados Unidos, mais partiron coa vantaxe de teren o traballo adiantado e feito. Salientbel a FAES, ideloga do Partido Popular e, por extensin, da dereita e da extremadereita en Espaa. O poder que acumula a dereita nos medios de comunicacin (radio, prensa e televisin) suple as carencias loxsticas neste plano. Anda que o groso do seu traballo se centra en economa (defensa da privatizacin, das enerxas nucleares...) moi salientbel son os seus traballos arredor do tema lingstico e das linguas en Espaa onde salienta o informeLas paradojas de la normalizacin del gallego, de Andrs Freire11. Con todo, a importancia deste grupo e deste tipo de exemplos a corrupcin da lingua e a apropiacin das palabras que salientabamos ao principio. Abonda con mencionar s algns exemplos: democracia e demcratas, liberdade, progresismo, centro, sentido comn, austeridade, vida, dereito, seguridade... Para o caso do discurso sobre o galego e sobre as linguas temos tamn casos moi salientbeis. Talvez o primeiro en aparecer foi o concepto de bilingismo, acompaado ou non de diferentes cualificativos (harmnico e o posterior

cordial) e sintomtico resulta que o maior grupo antigalego tea, na sa denominacin, ese mesmo substantivo. Plurilingismo. Do primeiro As linguas no sistema educativo galego, quen sabe galego sabe mis ao Decreto 79/2010, do 20 de maio, para o plurilingismo no ensino non universitario de Galicia. Dereitos lingsticos (xa mencionado no apartado anterior) Lingua propia: De "A lingua propia de Galicia o galego" a discursos como o que seguen Tales datos prueban algo que solo desde el sectarismo lingstico ms cerril puede ya ponerse en duda: que seguir operando con una previsin normativa (la de que el gallego es, segn nuestro Estatuto, la lengua propia de Galicia) como si aquella fuese, en realidad, una descripcin de sociologa lingstica solo puede conducir a enconar los nimos de una sociedad cuyos habitantes desean, en su inmensa mayora, lo mismo que los de cualquier otro sitio del planeta: que no se les discrimine por hablar su propia lengua. (Blanco Valds: Las dos lenguas de galicia: lengua propia y propia lengua. LVG, 18/04/2010) A importancia deste roubo est en que, ao redefiniren o significado das palabras, impoen os seus marcos e, por tanto, a sa visin sobre o tema, neste caso a lingua. Domina, por tanto, o debate e dominan, por tanto as sas ideas. Quen pode oporse ao bilingismo? Que podes ter contra o plurilingismo, ou contra os dereitos lingsticos? E o que mis importante anda, negarmos ou rebatermos as sas propostas o nico que fai reforzalas (Lakoff, 2011: 76-77), e mis anda se as adoptamos como nosas. Reparemos que en, apenas unha dcada, pasamos de definir a situacin sociolingstica de diglsica a bilinge ou a defendermos o bilingismo restitutivo, sen repararmos que estamos a ampliar e a difundir o propio marco a que nos opomos. Cmpre, por tanto, recuperarmos a lingua e recuperarmos as palabras, un traballo complexo, constante e non exento de problemas. Mais para iso cmpre prmonos tarefa.

Conclusins
E despois disto, que?, preguntaraste. Acho que estamos nunha situacin crucial, nun momento en que cmpre reaccionamos e comezar a tecer un novo futuro. Vai para 2 anos, moitas persoas que hoxe estn neste foro reunmonos coa intencin de mudarmos o discurso a prol da lingua galega. Neste mesmo

curso, houbo diferentes grupos de debate que tiraron esa conclusin, mais hoxe, seguimos a demorar nese cambio, nese novo discurso. obvio que o precisamos e xulgo que este novo discurso debe estar centrado nos puntos que, a seguir, relaciono.

1. Unidade
Non descubro nada se sublio que cada unha das persoas que defendemos o galego temos a nosa "galegovisin", se se me permite a expresin; isto , a nosa propia visin do papel que debe xogar o galego na sociedade ou a forma de acadarmos a normalizacin do galego. Poderiamos dicir que mesmo cada quen ten a sa opinin ao respecto. Con todo, existen grupos ou correntes mis ou menos estbeis e fciles de identificar. Hai persoas que promoven un monolingismo exclusivo do galego; outras, a hexemona social; algunhas, un monolingismo defensivo; as menos, promoven un bilingismo restitutivo; a maiora, o seu dereito a viviren plenamente en galego e moitos nica e exclusivamente un bilingismo social real. Poderiamos seguir coa relacin at chegarmos a especificacins persoais de cada modelo. A disparidade obvia. Hai, ademais, caracteres que os diferencian mesmo na esencia. Por veces, cada un dos grupos, tendencias ou correntes adoitan / adoitamos acreditar que a sa / nosa visin a mellor ou a nica posbel para defenderen / defendermos a nosa lingua. Demoramos tempo e esgotamos enerxas en xulgarmos cal da nosa "galegovisin" a correcta e todos acreditamos na nosa. Como mostra, o grupo de debate que hai uns meses algunhas persoas abriron no Facebook12. isto esencial? Xulgo que non no grao a que chegamos. E mentres, non reparamos na existencia dun trazo, este si, que nos une: todas e cada unha desas persoas e todas e cada unha desas correntes son filogalegas, prolingueiras, defensoras da lingua, como queiramos denominalas. Cmpre repetrmolo as veces que foren precisas. nenos obxectivos comns: a defensa, a promocin e a normalizacin da lingua. E estes obxectivos comns teen que ser o centro do noso discurso, cando menos do discurso que transmitimos sociedade. Non quero nin vou fozar en feridas abertas e mesmo doentes. A mia experiencia persoal no traballo diario en varios servizos de normalizacin e con diferentes persoas dime que transmitimos mensaxes erradas. Reparemos no (eterno) debate a respecto da normativa. Existe unha xeracin de persoas formadas na nosa lingua dende o comezo da idade escolar que ten unha fonda

inseguridade hora de escribir en galego. E ao consultar algunha das dbidas ou ao evidenciar eu un erro seu a resposta doada e variada: "a min non me ensinaron iso", "antes era doutra forma", "a normativa cambia cada dous das" ou o mis ferinte "nin vos poedes de acordo". mais outro dos prexuzos contra do galego fomentado por quen sabemos, mais ao que, por desgraza, ns fixemos pouco por desmontar ou, se se quere, foi talvez por ns alimentado. Os galegfobos ben saben da importancia da unidade. Haberaos que defendan un monolingismo nico e exclusivo do casteln. Haberaos totalmente contrarios normalizacin do galego e haberaos que queren exclur o galego de todo mbito pblico. Mais tamn haber xente que se move polos prexuzos instalados na sociedade. Con todo, o seu un discurso unido, nico e cuxas discrepancias non saen nunca luz. Ollo! Non estou a defender o pensamento nico. A diferenza, os debates, as versins e as opinins enriqucenos como persoas e enriquecen o noso discurso. Estou a defender que aquilo que nos une mis importante e maior do que nos separa e estou a defender que sempre existirn foros e lugares onde podemos tratar destes e doutros temas dun xeito mis calmo e mis sosegado, sen facrmolo con luz e taqugrafo.

2. Historias e valores
Todos e cada un de ns temos a nosa propia historia a respecto da lingua. Haberaos que un da deron o paso adiante e, quitndose o prexuzo, tiveron o orgullo de se declararen abertamente galegofalantes. Todos temos un ou unha cativa na familia que desexariamos que nos chegase do cole sen cambiar de lingua ou gustaranos que a nosa crianza mantivese o idioma que con tanto orgullo lle ensinamos. Todos temos un pai, unha nai, unha avoa ou av que foi reprimido lingisticamente ou que sufriu mltiplas experiencias negativas por seren unicamente galegofalantes. Todos ou moitos de ns sufrimos nalgn momento da nosa vida ese desagradbel momento en que nos desprezan por falar en galego ou que nos discriminan por iso. Canta xente coecemos que oculta a sa lingua para atopar emprego ou que se ve obrigada a falar en casteln para conseguilo? Algn to ou ta marchou emigrado e viviu plenamente en galego nun territorio estrao, a se comunicar con outros (galegos ou non na lingua) ao mesmo tempo que aprenda outra ou outras linguas sen renunciar nunca sa. Temos as historias. Grande parte da poboacin galega tamn as viviu e segue a vivilas. Ns temos as historias compartidas e temos que compartilas: temos a conciencia colectiva da nosa parte, s temos que darlle forma e transmitir con ela os nosos valores. Recuperarmos o significado primeiro de termos como liberdade, como igualdade ou como dereitos crucial e para facrmolo temos que recorrer a esas historias compartidas.

As historias forman parte da nosa vida (Christian Salmon, 2010): durmmonos con elas cando crianzas, contamos as ancdotas mis habituais a xeito de historias, procuramos traballo facendo un resumo da nosa historia persoal, achamos pracer nesas historias que se venden en formato libro, en representacins teatrais ou nas pantallas dos cinemas, identificmonos coas cancins e por iso gustamos delas. As empresas sbeno e vndenos as sas historias en formato anuncio 13) e que dicir dos polticos14? A importancia das historias que serven para enmarcar, para transmitir a mensaxe de forma que as persoas se sintan identificadas e de xeito que as poidan comprender e interiorizar. Todas as persoas empregamos marcos para comprendermos o mundo e de activalos nas nosas persoas ao mantermos unha conversa ou ao transmitirmos tal medida depende a receptividade correcta. "As verdades teen que ser enmarcadas" (Lakoff, 2011: 36) e mesmo as mentiras, as difamacins e as medias verdades acaban por se impor por ese enmarcado, como a denuncia que fillo unha seora a cuxo fillo obrigaban empregar un libro en galego15 E nesas historias necesario falar dos valores, dos nosos valores, do que queremos como sociedade e, por tanto, do que queremos para a lingua e para os galegofalantes. De recuperarmos eses valores, implicarmos a sociedade e que esta se sinta identificada connosco e co que transmitimos teremos moito camio andado.

3. Acreditar no que facemos e transmitir esa confianza: entusiasmo

1Como mostra, a obra de Goretti Sanmartn Rei (2009) 2Para ampliar este tema, pode tomarse como mostra o estudo de Ana Iglesias lvarez, Falar galego, no veo porqu? (2003) 3S cando se dispn de toda a informacin e de todo o tempo para analizala, poder recorrerse razn!. Eduard Punset (2011): Que diferencia a los nativos digitales, en El Semanal XL nmero 1236 (03/07/2011), [dispobel en http://www.eduardpunset.es/wpcontent/uploads/2011/07/semanal20110703.pdf] 4Ignacio Escolar: Los insultados. Pblico, 27/06/2010, dispobel en lia na ligazn http://www.escolar.net/MT/archives/2011/06/los-insultados.html

5Como proba, un exemplo: este ano tiven a sorte de participar como xurado no Premio de Artigos Xornalsticos Normalizadores do Concello de Carballo. Arredor dun 15% dos artigos presentaban como fo temtico o asunto. 6A propia denominacin de galegofobia e galegfobos en si mesma tamn unha descualificacin. 7Estes e comentarios foron tirados de diferentes novas aparecidas na versin na rede de Xornal de Galicia, http://www.xornal.com. Ao se introducir castrapo castrapeiro ou castrapista na caixa de procura deste ou de calquera outro medio, poderase atopar unha ampla mostra de exemplos. 8Chmate con xeito foi unha campaa levada a cabo pola rea de Normalizacin Lingstica da Universidade con xeito que se apoiou nunha serie de materiais que tian como lema Bscase a banda dos castrapeiros. 9Goretti Sanmartn Rei xa nos falaba da chamada de alerta que faca Vilar Ponte nos anos 30 a respecto de palabras como poltica e a deformacin que estaban a ter. (Sanmartn Rei, 2009: ). 10Unha obra recomendbel a este respecto El pensamiento secuestrado, de Susan George. 11Dispobel en http://www.fundacionfaes.org/record_file/filename/2356/papel_95__3_.pdf 12Dispobel en https://www.facebook.com/groups/179072072108567?ap=1 13As compaas e as grandes empresas empregan con mis frecuencia o recurso da historia e dos sentimentos para vendrenos os seus produtos, at o punto de que s veces nin os ensinan os seus produtos, como a famosa campaa Gstache conducir? http://www.youtube.com/watch?v=Kp9knrC10P 14Christian Salmon no seu libro dedica unha importante parte a falar da famosa Ashley story, un anuncio do Partido Republicano para a campaa electoral de 2004 que serviu para decantar para este bando estados onde haba un empate tcnico. O vdeo, dispobel en ttp://www.youtube.com/watch?v=LWA052-Bl48 reltanos a historia de Ashley, unha rapaza que ficou orfa de nai logo dos atentados do 11 de setembro, e o seu encontro co daquela presidente e candidato reeleccin Bush. Pode achar unha descricin mairo desta campaa en Christian Salmon, 2010:

15http://www.elcorreogallego.es/galicia/ecg/madre-denuncia-obligan-su-hijoutilizar-colegio-un-libro-gallego/idEdicion-2011-03-24/idNoticia-652407/