Platero eta Biok- Bingen Ametzagaren itzulpena

Platero eta biok
Juan Ramon Jimenez

Bingen Ametzagaren itzulpena
Bingen Ametzagaren bertsioa Platero ta biok ESKERRIK ASKO HAURRENTZAKO IDAZTI HONEN IRAKURLE DIRAN GIZONAI OHARRA I PLATERO II AGERI GORRIA III ALAITASUNA IV INGUMA ZURIAK V UDABERRIA VI ANGELUS! VII ZOROA VIII BIDEKO LOREA IX RONSARD X ILARGIA XI KANARIA HEGAZKA XII IZUALDI XIII ARANTZA XIV ILUNDIRIKO JOKUAK XV ADISKIDETASUNA XVI EMAZTEGAIA XVII HOTZIKARA XVIII NO TA GU XIX OSTIKOA XX ASTO - ELESTIA XXI UDA XXII KILKERRAREN LELOA XXIII ITSABASTEA XXIV DARBON XXV ENARAK XXVI URRUMAKARIA XXVII UKUILUA XXVIII BESTABERRI XXIX TXAKUR ZARAGARTSUA XXX EKAITZA XXXI AHATEAK IGAROTZEN XXXII BIAGOA XXXIII BULARRETIKOA XXXIV EGURAS XXXV INAUTERI XXXVI OSINA XXXVII GAUKOA XXXVIII MUTIKO ZOZOA XXXIX IGANDEA XL ORGATOA XLI ITZULERA XLII GAITZONDOA XLIII ARTZAINA XLIV NESKATO TXIKIA XLV UDAZKENA XLVI LOROA XLVII SARITO XLVIII URRILA - ARRATSALDEA
XLIX PUNISAGARRA L ILUNTZE LI TXOLARREAK LII IHINTZA LIII HAZILAKO MAITE-ERESIA LIV KANARIA HILTZEN LV SUAK LVI MAHASMORDO AHAZTUA LVII GAU GARBIA LVIII ORTZONDOA LIX EGUBERRI LX NEGUA LXI TXERRENA LXII JORRAILAKO MAITE-ERESIA LXIII IJITUAK LXIV ASKATASUN LXV HERIOTZA LXVI URRUN-MINA LXVII ZUR-AIZTURRA LXVIII BELTZURA PLATERO-RI, MOGUER-KO ZERUAN
Platero ta biok
Illots andaluzitarra
Ametzaga Aresti'tar Bingenek euskeratua
ESKERRIK ASKO
Montevideo'ko Euskaltzale gogotsuek, aurtengo Euskal-egunerako, Platero y yoren nire itzulpena argitaratzea erabaki zutela ta, idatzi nion egileari, behar zan baimena eskatzeko.
Hona hemen erantzun ederra:
Rio Piedras, Universidad, 24 de Octubre de 1953. Amigo mo: Puede usted traducir al vasco Platero y publicarlo en la forma que usted quiera. Le pongo hoy slo dos letras, ya que usted tiene prisa en mi respuesta. Si usted me enva un ejemplar de su traduccin, no necesito otro pago. Este es el mejor y muy agradecido. Su amigo. Juan Ramn Jimenez.
Ager bedi, lerro bihotz-bero horren pean, nire eskerrona olerkari goitarrari.. Ametzaga Aresti'tar Bingen.
Montevideo'n, 1953-Gabonila-3. Euskera'ren eguna
***
Ametzaga ta Iribarren'dar Mirentxu, Begoa, Arantzazu, Joseba Bingen eta Xabier Inaki nire seme-alaba maiteai. ta euskaldun txiki... ta haundi guziai, bihotz-bihotzez. EUSKERATZAILEAK
***
MASUSTA TA KLABELINAK BIDALTZEN ZIZKIDAN AGUEDILLA SOL KALEKO ZORO GAISOAREN OROITZAPENETAN
Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga
HAURRENTZAKO IDAZTI HONEN IRAKURLE DIRAN GIZONAI OHARRA
Plateroren belarrien antzera, poza ta mina bikiak ditun idazti labur hau idatzi zan... nik ahal dakit norentzat? ... bihotz-olerkariok idazten diegunentzat... Orain haurrengana doazkiola, ez, diot arrastik ipintzen ez kentzen. Bai ongi! Haurrak diran non-nahi Novalis'ek dio, urrearo bat ba-da. Zerutik eroritako gogo-ugarte bat bezelakoa dan urre-aro hortan barna, ba, badabil olerkariaren bihotza, ta hain bere gogara dago hantxe ta hura inoiz ere utzi ez behar izatea izango litzake bere nahiari hobea. Xoramen, berritasun eta zorionezko ugartea, haurren urrearo hori!; beti arkituko ahal zaitut nire bizitzon, atsegabe-itsasoa; ta zure haizeoak eman dezadala haren lira garai ta, zentzun gabea, batzutan, eguntzearen eguzki zuritan larratxoriaren txinta bezelakoxea!
OLERKARIA Madrid, 1914
I PLATERO
Txiki, iletsu, leguna da Platero; azalez hain biguina ta dana linaberazkoa dala, hezurrik ez daukala esan liteke. Haren begien azabatxezko ispiluak bakarrik dira gogorrak, bi leiarrezko kakarraldo iduri. Nik hura askatu ta ba-doa larratzera ta loretxo gorri, urdin et horiai maite egiten die epelki, bere muturraz ozta-ozta ukitzen ditularik ... Nik ari Platero? goxoki dei egin eta ba-datorkit taka-taka alai batekin, parre antzean, ez dakit zer ametsezko txintxil hotsekin ... Nik eman guzia jaten du. Urresagar mandarinak ditu atsegin, erlabiomahatsak, guziak anbarezkoak, piko ubelak, beren leiarrezko tantatxorekin... Mutiko bat, neskato bat bezelako samur eta loisintzalea da...; baina sendo ta legorra, harrizkoa bai'litzan. Haren gainean, igandez, egurasten naizanean, hiriko azken kaletxoetan barna, alorgizonak, jantzi garbiz ta astidunak, ari begira gelditzen dira: Ba-du gatza ... Ba-du gatza, Gatza ta ilargi-zilarra, batean.
II AGERI GORRIA
Tontorra. Hor dugu eguzki-sartzea dana purpurez jantzia, nondik-nahi odol ateratzen dioten agerien leiarrek berek sakaildua. Haren dirdaiaz, lertegi muskerra mindu egiten da, gorrituxerik; eta belarrek eta lilitxoek, gori ta gardenik, lipar goxoa urringai busti, sarkor eta argikor batez gantzutzen dute. Sorgorturik gelditzen naiz ilunabarrean. Platero, begi beltzak arrats-berazko gorriak, ba-doa otzan, gorri-bizizko, arrosazko, lili-ubelezko idoi batera, ta berak ukitzean urtutzen bide diran ispiluetan sartzen du ahoa emeki; ta ba-dago, bere eztarri larrian zehar, odolezko ur itzaltsuen igarotze ugari bat bezela. Lekua ezaguna da, uneak, ordea, irabiatzen du ta arrotz, hondakizunez ta oroigailuz betea egiten. Txitean-pitean, bertan-berako jauregi bat idoroko dugula esan liteke ... Arratsaldeak beragandik baino harago luzatzen du adarra, ta ordua, betirautez kutsutua, amaigabe, baketsu, hondogabea da... Hots, Platero ...
III ALAITASUNA
Ilgora dirudin Diana txakur-eme zuri, jaioarekin solasean ari da Platero; ahuntz arre, zaharrarekin, haurrekin... Jauzika ari da Diana, zailu ta pinpirin, astoaren aurrean bere txilintxa arina joaz, eta muturra autsikitzen diolakoa egiten du. Ta Platerok, belarriak zutituz, bi pita adar antzo, oldartzen zaio biguinki ta pirritarazten du belar loredunaren gainean. Ahuntza Plateroren ondora doa, hankak arinki ukitzen dizkiola, hortzekin zamako hegozkoen muturretik tiratuz. Klabelin bat nahiz idibegi bat ahoan dula, haren aurrean jarri ta bekokian talka egiten dio, ta gero jauzika ari da, ta alai beeka, emakume bat bezelakoxe loisintzalea. Aurren artean, jostailu da Platero. Berea bai egonarria haien erokeriak jasateko Bai poliki-poliki doala, geldituz, zozoarena eginaz, haiek eror ez ditezan! Bai izutzen ditula, bat-batez, gezur-taka-taka hasiaz! Moguerko udazken arratsalde argiak! Urrilako haize aratzak soinu garbiak zorrozten ditunean, bee, arrantza, haur-parre, zaunka ta txilintxazko maite-eresi gozoa igotzen da ibarretik...
IV INGUMA ZURIAK
Gaua etzaten da, lainotsu ta ubel. Ezbaiko argiune zibuin-antzeko ta muskerrek ba-diraute eliz-torre gibelean. Bidea igotzen da itzalez, txilintxez, belar-usainez, kantuz, nekez ta leiaz betea. Tanpez, gizon ilun bat, txanodun eta ziriki batekin, arpegi itsusia une batez zigarruaren argiak gorriturik, jesten da gugana, ikatz-zaku artean galdutako etxe lander batetik. Platero zortzerbatu egiten da. Ezer ote doa? Ikusazu... inguma zuriak... Gizonak bere burdinezko ziria zarritxoan iltzatu nahi du ta nik aidera egiten diot. Bide-zorroa zabaltzen dut eta ez dakus ezer. Eta ustezko janaria, Zerga-etxeari bere legarra ordaintzeka igarotzen da, jarei ta bakun...
V UDABERRIA
Ay, qu relumbres y olores! Ay cmo ren los prados! Ay qu alboradas se oyen!
Herri-zortzikoa.
Nire goizeko lokoloxkan, ume-karraisi deabrutuek lainotzen naute. Azkenik, lo gehiago ezin eginik, etsita, oldartzen naiz ohetik. Ordun, leiho zabal-zehar landa begiratzean, zalapart dagitenak txoriak dirala ohartzen naiz. Baratzera naiz ta eskerrak dizkiot Jainkoari egun urdina dala-ta. Hamaika moko berriren batera-jotze lokabea! Enarak, bere txinta zizurkatzen du, aldartetsu; zozoak txistu egiten, urresagar eroriaren gainean; suzko gorribeltza kalaka ari da txapartegian; txirriskalak parre egiten du, luzaro ta zehatzez, eukalitondoaren galdurrean; eta, lerrondo haundian hormatxoriek sekulakoak ari ditute. Hau goiza! Eguzkiak bere urrezko ta zilarrezko poza ipintzen du lurrean; ehun koloretako ingumak jostatzen ari dira edonon; lili artean, etxean, iturburuan. Nondik-nahi, landa zabaltzen da zartaka, kirrika, bizitz osasuntsu ta berriaren irakin batetan. Argiontzi baten barruan gaudela dirudi; arrosa gorribizi, baztergabe ta berotsu baten barrenean.
VI ANGELUS!
Begira, Platero: hamaikatxo arrosa erortzen dituk edonondik: arrosa urdinak, arrosa zuriak, margo gabeak... Zerua arrosatan goiberatzen bide dek. Begira nola betetzen zaizkidakan arrosaz bekokia, sorbaldak, eskuak... Zer egiteko nik honenbeste arrosakin? Hik ote dakik nondikoa dekan, nik nondikoa dekan ez zekiadan lore biltz biguin hau, egunero ikuspegia samurtu ta eztiki zurigorri, zuri ta oztina uzten dikana arrosa gehiago, arrosa gehiago zerua belauniko margoztutzen zian Fra Angelicoren lauki bat antzo? Parabisuko zazpi solairuetatik egozten dizkitek arrosak lurrera, ustez. Elurtza epel eta ezbaiko margodun batean bezela, arrosak torrean, hegaztegian, zugatzetan gelditzen dituk. So egik: sendo dekan guzia, guri bihurtzen dek haren apaingaiaz. Arrosa gehiago, arrosa gehiago, arrosa gehiago... Ba-zirudik, Platero, Angelusek jotzen dikaino, gure bizitza honek beronen eguneroko indarra galtzen dikala, ta beste barreneko indar goitiago, iraukorrago ta aratzago batek, guzia, zoramenezko zirriztadatan bezela, arrosa artean piztutzen ditukan izarretara igo-erazten dikala... Arrosa gehiago... Hik ez ikusten eta zerura otzanki goratzen ditukan hire begiok, Platero, bi arrosa eder dituk...
VII ZOROA
Ileta-jantziaz, nire bizar nazaretar eta nire kapela beltz txikiarekin, itxura bakana eman behar dut, Plateroren biguintasun arrearen gainean zaldika. Mahastietara noalarik, kare ta eguzkiz zuri dauden azken kaleetan zehar igarotzen naizenean, ijito-kume oriotsu ta sapaztoek, beren sabel estu ta kiskailduak, zarpa musker, gorri ta horietatik at ditutela, gure atzetik laster egiten dute, luzaro karraisika: Zoroa! Zoroa! Zoroa! ...Aurrean, ba-dut zelai muskerra. Anil bizizko ortze baztergabe ta garbiaren aitzinean, nire begiok nire belarrietatik hain urrun! zintzoki zabaltzen dira, uartzeko amaigabea bizi dan izen gabeko naretasun hori, eztitasun neurridun eta jainkozko hori, beren bakean amen ditutelarik. Eta, han urrun, goiko larrainetan, deadar zorrotz batzu, emeki motelduak, etenduak, atsandituak, aspertuak gelditzen dira... Zor...oa! Zor...oa!
VIII BIDEKO LOREA
Bai dekala aratza, Platero, ta bai dekala jaioa, bideko lore hau! Taldeak oro igarotzen dituk haren ondotik zezenak, ahuntzak, moxalak, gizonak ta hura, hain samur eta ahula, beti diagu tente, goxo ta txairo, haren hesi ilunean, inongo zikinkeriz kutsutu gabe. Egunean-egunean, aldapa astean, zeharbidea hartzen diagunean, hik ikusi duk bere leku muskerrean. Orain ba-dik bere alboan txorio bat, gu hurbiltzean goratzen dekana zergatik?; ala beterik zegok, edontzio bat antzo, uda-hodei baten ur garbiaz; orain erle baten lapurreta nahiz inguma baten edergailu aldakorra onartzen dik. Lore hau egun gutxi biziko dek, Platero; haren oroia, ordea, betiko diakegu. Bere bizitza hire udaberriko egun bat bezelakoa, nire bizitzako udaberri bat bezelakoa izango dek. Ene! zer emango niokek nik udazkenari, Platero, jainkozko lore honen orde, hura izan zedikan, egunero, gurearen eredu xaloa?
IX RONSARD
Platero, lepo-soka askatuta, zelaitxoko larranbilo garbien artean bazkan ari dala, lerrondo baten pean etzan naiz, bidezorro mairutarretik idazti labur bat atera ta, ezaupide batetik hura zabalduz, hasi naiz irakurtzen:
Comme on voit sur la branche au mois de mai la rose en sa belle jeunesse, en sa premire fleur, rendre le ciel jaloux de...
Goian, azken adarretan, jauzika ta txioka ari da txoritxo arin bat, eguzkiak urrezko egiten duna, galdur musker, adiagile guzia bezela. Hegazkada ta txinta artean, txoriak jaten ditun hazien zatitzea entzuten da.
...jaloux de sa vive couleur...
Gauza larri ta epel bat aurreratzen da, sostean, nire sorbalda gainean, branka bizi bat bezela... Platero dut, Orpeuren lirak liluratua, nonbait, nirekin irakurtzera datorrena. Irakurri egiten dugu:
... vive couleaur, quand l'aube de ses pleurs au point du jour l'a...
Baina, laster egosten bide dun txorioak hitza estaltzen du, ereski huts batez. Ronsardek parre egin edo du lurpean...
X ILARGIA
Platerok edan berriak zitun bi suil ur izarrekin orueko osinean, eta ukuilura itzultzen zan, astiro ta xorturik, eguzkibelar luzeen artetik. Haren begira nengon ni atean, karezko opoan etzanik eta suarrostoen urrin epelean bildurik. Irailako astareez ezatutako hegazpearen gainean, lerrondo-arnas sendoa bidaltzen zun landa urrutia lotan zegon. Hodei beltz haundi batek, urrezko arrautz bat erroin zukean oilo erraldoi baten antzera, ilargia muino baten gainean jarri zun. Esan nion ilargiari:
... Ma sola ha questa luna in ciel, che na nessuno cader fu vitas mai se non in sogno.
Platero begira-begira zegon eta belarri bat harrotzen zun hots gogor, biguin batez. Harrituta so egiten zidan, eta bestea harrotzen zun...
XI KANARIA HEGAZKA
Egun batean, kanari muskerrak, ez dakit nola ez zergatik ere, bere kaiolatik hegaz egin zun. Kanari zahar bat zan, emakume hil baten oroitza iluna, gosez nahiz hotzez hil, ala katuek jango zuten bildurrez aindu izan ez nuna. Goiz guzian ibili zan baratzeko puni-sagartzeen artean, atadiko lerrondoan, lilaetan barna. Haurrek goiz guzia eman zuten ere, soilairuan eserita, txori horizkaren hegazkada laburretara begira-begira. Platerok bere eskuko, arkakaratsen ondoan atsegin hartzen zun, inguma batekin jostaketan. Arratsaldean, kanaria etxe haundiko hegaztegira etorri ta hantxe ekuratu zan luzaro, beheratzen zan eguzki goxotan intzirika. Ziztakoan, eta inork, ez nola ez zergatik, ez zekila, kaiolan agertu zan, alai berriro. Hura poz haundia baratzean! Haurrak jauzika ta txaloka ari ziran, musu-gorri ta parrekoi, ortzargiak iduri; Diana, zoraturik ba-zerraien, beraren txilintxa parretsuari zaunka eginaz; Platero, kutsua hartuta, zilarrezko haragi-uhinaldi batean, antxume bat bezelaxe, zintzilipurdika, ari zan, hanka gainean biraka, valtz zakar batean, eta, esku-gainean jarrita, haize argi ta epela ostiko jotzen zun...
XII IZUALDI
Haurren bazkaria zan. Argiontziak bere argi zurigorri, epela amets egiten zun elurrezko zamauaren gainean, eta mokobelar gorriek eta sagar nabarrek, arpegi bakunezko maite-eresi xalo hura poz latz batez margotzen zuten. Neskatoak emakume antzo jaten ari ziran; mutikoek gizon batzuen antzera ari zuten. Zokondoan, umetxo bati bular zemaiolarik, ama gazte ile-hori ta ederra, haiei begira zegon parrezirriz. Baratz aldeko leihoan zehar, gau izartsu, argia dardarka ari zan, gogor eta hotz. Bat-batetan, Edurnek iges egin zun, izpi ahul bat iduri, bere amaren besoetara. Itsumustuko isilunea egin zan eta gero, alki erorien zarata batez, guziek laster egin zuten haren ondotik, biziki zalapartaka, leihora begira, izuturik. Platero zozoa! Itzalak, leiarrek eta bildurrak erraldoi egindako bere burutzar zuria leihoan jarrita, jangu piztu, goxoa ikartzen zun, geldi ta hitsik.
XIII ARANTZA
Larrean sartzen dalarik, herrenka asi da Platero. Lurrera jauztu naiz... Baina, gizona, zer duk? Platerok eskuina goratuxerik utzi du, eriartea erakutsiz, indar eta hazta gabe, bideko hondar gartsua ia ukitzen ez dula. Darbon zaharra, haren osagileak baino ardura gehiagoz, nonbait, eskua malgutzen diot eta eriarte gorriari so egiten. Laranxa osasuntsuzko arantzatxo luze ta musker bat ba-dauka han iltzatua, esmeralezko sastakaitxo bat iduri. Plateroren minaz ikaratuta, teink egiten diot arantzari; ta ba-daramat gaisoa zitori horietako latsera, ur lasterrak zauritxoa milika dezaion, bere mingain luzeaz. Gero, jarraitu gera itsaso zuriruntz, ni aurrean, bera atzean, oraindik herrenka ta bizkarrean talkada biguinak niri emanaz...
Juan Ramon Jimenez
XIV ILUNDIRIKO JOKUAK
Herriko ilunabarrean, Platero ta ni, hotzak hilik, ibai legortura jotzen dun kaletxo landerreko ilune ubelean sartzen geranean, haur txiroak elkar-bildurka jolasten ari dira, eskalearenak eginaz. Batek zaku bat ipintzen du buruan, beste batek ikusi egiten ez dula dio, beste batek herrenarena egiten. Gero, haurtzaroko itsumustuko aldatze hortan, zapata batzu ta soineko bat badauzkatela ta beren amaek, haiek jakingo dute nola, jaten eman dietela ta, erregeseme batzu diralakoan daude: Nire aitak zilarrezko erloju bat zeukak. Ta nireak zaldi bat. Ta nireak suiskilu bat. Goizaldean jeiki-eraziko dun erlojua, gosea hilgo ez dun suiskilua, ondikora eramango dun zaldia. Ingurua, gero. Hainbeste belztasun artean, neskato batek, mintzo ahulez, urezko leiar-haria itzalean, abesten du ahoskeraz, erregintxo bat antzo:
Yo soy la viudita del conde de Or...
... Bai, bai! Abestu, amets egin, haur ezeukiok! Laster, zure gaztaroa goiztutzean, udaberriak izutuko zaituz, eskeko batek bezela, negu mozorro taldean. Hots, Platero...
XV ADISKIDETASUNA
Ongi hartzen dugu elkar. Nik hura haren nahierara joaten utzi ta berak nahi dudan artara naroa beti. Ba-daki Platerok eder zaidala Coronako lerrondora heltzean, haren zubilera hurbildu ta hari maite egitea, ta adaburu larri ta argian zehar zerura begiratzea; badaki, soropil artean, iturri zaharrera dioan bidexkak atsegintzen naula; jai bat dala niretzat nozbaiteko lekune bat gogoratzen dun ler-murutik ibaia ikuskatzea. Haren gainean, ardura gabe, erdi-lokartzen baldin ba'naiz, nire esnatzea horrelako ikuskizun atseginen batera zabaltzen da beti. Ume bat bai'litzan erabiltzen dut Platero. Bidea malkar egin eta astun samar baldin ba'natzaio, jetxi egiten naiz hura arintzeko. Musu egiten diot, iruzur egiten, haserrerazten dut... Berak, maite dudana ongi ulertu ta ez du niganako mindurarik. Hain nire orobatekoa da ta neronen ametsak amets egiten ditula sinesten dut. Platero niri emana da neskatx maitemindu bat antzo. Etsi-etsia dagokit. Badakit haren zoriona naizena. Asto ta gizonengandik iges egiten du ere. . .
XVI EMAZTEGAIA
Itsas-haize argiak, aldapa gorrian gora, mendigaineko belartzara heldu ta lore txuri, biguinen artean parre egiten du; gero, garbitu gabeko izaien artean nahasmahastu ta armiarmasare oztinak, gorri-antzekoak, urrezkoak... gorgoinatzen ditu. Arratsalde osoa dugu itsas haize honezkero. Ta eguzkiak eta haizeak, atsegin goxoa ematen diote bihotzari! Pozik, zailu, gertu narama Platerok. Astun ez natzaiola eran liteke. Aldapan bera bai'ginoazan, igotzen gera muinora. Urrutian, girgil dirdaritsu, margogabe bat dardaraz ari da, azken lerrondoen artean, izaro ikuskari antzean. Han behean, belardi muskerretan, asto lotuak txaparrik-txapar jauzika ari dira. Udaberri-dardar bat noraezean dabil menditarteetan barna. Halako batez. Platerok belarriak zutitzen ditu ta sudur goitituak zabaltzen, begietaraino malgutuz bere hortz horien babarrun haundiak agirian uzten. Agian, bihotza erdiratzen dun ez dakit zelako urringai barna arnasartzen ari da luzaro, lau haizeetatik. Bai, ba-dauka hor, beste muino batean, maitea, segail ta hauskara zeru urdin gainean. Eta bien arrantza ozen, luzeek ordu argitsua hausten dute beren turutotsez ta, turrusta bikitan, erortzen dira gero. Nire Platero gaisoaren olde maitekorrari aurka egin behar. Larre-emaztegai galantak ba-dakus hura igarotzen, goibelik bera bezela, haren azabatxezko begiak irudiz beterik. Alperrikako aldarri zurgarria, larranbiloetan barna mokorki pirrilaka zoazana! Ta Platero takataka ari da bihurrikiro, txitean-pitean, itzuli nahirik, bere takata txehean erantzuki bat dularik: Gezurra dirudi, gezurra dirudi, gezurra dirudi...
XVII HOTZIKARA
Ilargia gurekin dator, haundi, biribil, aratz. Zelai loguraetan, ez dakit nolako ahuntz beltzak erdikusten dira, martutsen artean ... Norbait ezkututzen da, isilik, gu igarotzean ... Hesiaren gainean, adaburuan hodei zuri bat matazaturik daukan lorez ta ilargiz elurturiko arbendolondo batek, Jorraila-izarrez geziatutako bidea gerizatzen du... Laranxa-usain sarkor bat... Astare ta ixiltasuma... Sorginen mendiartea... Platero, hau... hotza! Platero, ez dakit bere ala nire bildurrarren, takataka ari da, latsean sartzen, ilargia oinkatzen du ta zatitzen. Ba-dirudi leiarrezko arrosa argi mulko bat nahaspildu bai'litzan, hura atxiki nahirik haren takatadan... Ta arin dabil Platero, aldapa gora, buztanpekoa uzkurturik, norbaitek atzitu nahi bai'lun, hurbiltzen dan herriaren epeltasun gozoa dagoneko sumatuaz...
XVIII NO TA GU
Platero; no ba-zianan, noski nora? hodeitzar zurien gainean marrazturik, burnibide goitik, iparralderuntz iges egiten zian orgadi beltz, buztan-ikara hartan. Ni behean nengon hirekin, urdamutur odol tantaz josiriko galtsoro hori ta kulunkarian, uztailak harrezkero hausterrez buruntzatzen ziana. Ta lurrin oztinezko hodeitxoek oroitzen al aiz?eguzkia ta liliak goibeltzen zizkiaten une batez, alperrik hutseruntz pirrilaka... Beltzez estali buruo ilegorria! Leihatilako uztai igeskorrean ameskeriaren irudia bezela ukan. Nortzu ote ditiagu jantzi beltzeko gizon hori ta zilarrezko astotxo hori? bazegokan, apika. Nor izango, ba? Gu..., ezta, Platero?
XIX OSTIKOA
Ba-ginoazan, Montemayorko landetxeruntz zekorren erauzitegira. Arratsbeherako zeru urdin, neurrigabe ta gartsuaren azpian itzaltsu zegon bailla harriztatua, ozen dardaritzen zan zaldi lehiatsuen irrintziaz, emakumezkoen parre berriaz, txakurren zaunka zorrotz, urduriez. Platero, bazter batean, urdailtzen zan. Baina, gizona egin nion ezin haiteke etorri gurekin, oso txiki haiz ta... Hainbeste zoratzen zan eta eskatu nion ergelari haren ganera igo ta gurekin eraman zezala. ...Landa argian barna, hura zaldikatze alaia! Padura irrikoiak urrez gerrikaturik zeuden, eihara itxiek bikuntzen zituten beren ispilu apurtuetan eguzkia zutelarik. Zaldien takat gogor, biribil artean, Platerok bere takatetxo zorrotz, arina goratzen zun, isituki ugaritu behar zuna bidean bakarrik ez gelditzeko. Tanpez, pistola zartada baten antzeko hotsa entzun zan. Platerok moxal segail zuribeltz bateri buztanpekoa ukitu izan zion ahoaz eta moxalak ostiko laster batekin erantzun. Inork ez zun jaramonik egin, nik, ordea, ikusi nun Platero esku batean odol-jarioa zeukala. Zaldiagandik jetxi ta, arantza batez eta zurdile batez, zain etena lotu nion, eta gero ergelari esan etxera zezala. Biak itzuli ziran, geldi ta gobelik, herritik jexten dan erreka legorrean barna, gure taldearen iges egite distikorrari burua itzuliz. Landetxetik etxeratu ta Platero ikustera joan nintzanean, mudurri ta mindun arkitu nun. Ba-dakusk hasperatu nion ezin haitekela inora joan gizonakin?
XX ASTO - ELESTIA
Hauxe irakurtzen dut hiztegi batean: Asto-elestia: esaten da, inakaz, astoaren zekatzea esan ordean. Asto gaisoa! Horren ona, horren zintzoa, horren zorrotza zerala ta! Inakaz... Zergatik? Benetako zekatze bat ere ez duzu merezi zuk, zure egi-hutsezko zekatzea udaberri ipuin bat izatekoa dana? Ona dan gizonari asto esan behar bai'liokete ta! Gaiztoa dan astoari gizon esan behar bai'liokete ta. Inakaz... zuri, horren burutsua, zaharraren eta haurraren adiskidea; latsaren eta ingumarena; eguzkiaren eta txakurrarena, lorearen eta ilargiarena, jasankor eta ohartuna, mudurri ta maitekorra, zelaietako Mark Aureli hori... Platerok ulertzen du, nonbait, eta niri so-ikika dago, bere begi haundi, distikor, gogor-biguinez. Haietan eguzkia dirdiratzen da oto ta zartatsu, izartegi beltz, labur, ganbil batean. Ene! Bere burutzar iletsu, eztiak zuzenbidea dagiodala ba'leki, Hiztegiak idazten dituten gizonak baino hobea naizela, hura bezain ona hurran! Ta idaztiaren ertzean, hauxe idatzi dut! Asto elestia: esan behar da, inakaz, jakina! Hiztegiak idazten ditun gizon ertzoaren zekatzea esan beharrean.
XXI UDA
Akainen zimikoak dirala ta, Platero odola txirrian dariola doa, odol lodi ta ubel bat. Martinarra inoiz heltzen ez naizen lerrondo bat zerratzen ari da... Lipar bateko lo baten ondoren, begiak idekitzean, hondarrezko ikuspegia zuri bihurtzen zait, hotz bere sukarrean, idurizkoa. Txaradi apalak beren ezbaiko lore haundiez izarreztaturik daude, keezko arrosak, miesazkoak, ziriku-paperazkoak, beren lau malko gorrigarbiakin; eta arnasgabetzen dun laino batek lerrondo zapalak igeltsuz margoztutzen ditu. Inoiz ikusi gabeko txori hori bat, orein beltzekin, adar batean luzarotzen da mintzul. Baratz-jagoleek latoia jotzen dute, talde urdin haunditan, laranxa bila datozan errabuoak izutzeko... Intxaurrondo haundiaren gerizpera heltzen geranean, bi angurri zatitzen ditut beren antzigar gorri ta arrosa-antzekoa zabaltzen dutenak karrakada luze berri batekin. Nirea jaten dut geldiro, herriko bezperak, urrun, entzuten ditudala. Platerok berearen mami goxoa edaten du, hura bai'litzan...
XXII KILKERRAREN LELOA
Platerok eta biok, gure gau-ibilketaetatik ongi ezaguna dugu kilkerraren soinua. Kilkerraren lehenbiziko soinua, ilunabarrean, ez-hil bai-hil, ixil eta latza duzute. Aldatu egiten du erespidea, berez ikasten eta, goxo goxo, goratuz doa, bere tokiratuz doa, lekuaren eta orduaren elkar-hartzea bilatzen bai'lioan. Halako batean, zeru musker eta gardenean izarrak ba-daudela, soinuak txintxil lokabezko gozotasun hotseztitsua hartzen du. Itsasaize hozkirri, ubelak, ba-doaz ta ba-datoz; gau-liliak osotara zabaltzen dira, ta nahasturiko zeru-lurretako zelai urdinen lurringai aratz eta jainkozko bat badabil orron, zabaldian barna. Eta kilkerraren soinuak goratu ta, landa osoa betetzen du; itzalaren mintzoa bezela da. Ez dabil ez-mezean dagoneko, ez da isiltzen. Bere baitarik irtetzen bai'litzan, ereski bakoitza bestearen bikia da, leiar ilunezko anaigo batean. Ba-doaz orduak narerik. Ez dago gudarik lurrean eta luginak ongi egiten du lo, bere ametsaren muga garaiean zerua dakusalarik. Maitasuna, agian, ba-dabil zoraturik, begiak begietan, horma bateko aihenbelarren artean. Baba-alorrek urrin eztizko geznak igortzen dizkiote herrira, gaztaro lokabe, bakun eta barrenkor batean bezela. Ta garoak kulunka ari dira, ilargiz muskerrak, ordu-bietako, hiruetako, lauetako haizeari hasperenka... Kilkerraren soinua, jotzearen jotzeaz, galdu da... Hemen dugu O, kilkerraren goizaldiko lelo hori, garoak zurituriko indaetan barna, Platero ta biok ohera goazanean hotzikaraez estu-erazita! Ilargia erortzen da, gorrixka ta logale. Honezkero, soinua ilargiz mozkorrik dago, izarrez hordirik, bihotz-ixuri, izkututsu, ugari... Zibuinantzeko urdin, goibel batez ertzeztatu hodei haundi, negargarri batzuek, eguna itsasotik ateratzen duten aldia da...
XXIII ITSABASTEA
Eskuak sakeletan sartu genitun, ezustean, eta bekokiak itzal hozkirriaren hegaketa sumatu zun, lertegi ito batean sartzen danean bezelaxe. Oiloak, banabanaka, bilduz zihoazten beren zurubi gordean. Inguruan, landak bere muskerra, hiletaz jantzi zun, aldare nagusiko estalki ubelak gerizpetu bai-lun. Urrutiko itsasoa, zuri agiri izan zan eta zenbait izar zurbilik argitu ziran. Nola zihoazten etxegainak zuria zuriaren orde aldatzen! Haietan geundenok bitxikeri hobeak ala txarragoak didar egiten genizkien elkarri, txiki ta goibelak ilunaldiko isil labur hartan. Edozerekin, so egiten genion eguzkiari: antzoki-begiordeen bidez, ikusmen luzeko betaurrekoaz, bonbil batez, leiar keztatu batez; baita alde guzietatik: begiratokitik, orueko zurubitik, mandioko leihotik, baillako burnihesitik. Bere leiar gorri ta urdinetan zehar... Lehentxeago, bere argizko ta urrezko nahasi-mahasiz, guzia bi, hiru, ehun bidarretan haundiago ta hobea egiten zun eguzkia eskutatzean, ilunabarraren igarotze luzea gabe, guzia soilik eta behartsu uzten zun, lehenik hamaseikoak eta gero zilarra tupiko orde truk egin bai-lun. Herria txanpon herdoitsu ta dagoneko hauxirik gabeko bat bezelakoa zan. Bai goibel eta txikiak, kaleak, enparantzak, torrea, mendietako bideak! Platerok, han, ukuiluan, ba-zirudin asto ez hain egizko bat, bestelakoa, moztua; beste asto bat...
XXIV DARBON
Darbon, Plateroren osalaria, idi zuri-nabarra bezelako haundia da, angurri bat bezelako gorria. Hamaika arroa astun. Ba-du, berak dionez, hiru ogerlekoko adina. Mintzo danean, ereskiek huts egiten diote, piano zaharrai bezela; beste batzutan, hitzen orde, haize-iges bat irtetzen zaio. Ta huts hauek ba-daramazkite laguntzat, buru-gurkak, goratuzko eskukadak, zarmin-ezmezak, eztarri-zinkurinak eta surzapian txuak, nahiaren bete-betekoak. Apalaurreko soinu-jotze atsegina. Ez dauka haginik ez hortzik eta, aurretik eskuan oretzen dun ogimamina bestetsurik ez du jaten. Potor bat egin eta aho gorrira! Hantxe dauka ordubetean irabiaka. Gero, beste potor bat, eta beste bat. Oiakin ahogozatzen ari da ta okotzak zudur zubitua atzitzen du. Idi zuri-nabarra bezelako haundia dala esan dut. Erremendaldegiko atean, etxea estaltzen du. Baina samurtu egiten da, haur bat bezela, Platerokin. Eta lili bat, naiz txoritxo bat, ikusizkero, parre egiten du beingoz, aho osoa zabalduz, beti negarrean amaitzen dan parre goratu haundi batekin. Gero, berera izanda, hilerri zaharreko aldera begiratzen du: Ene alabatxoa, ene alabatxo gaisoa...
XXV ENARAK
Hortxe duk dagoneko, Platero, beltzitxo ta bizkorra, Montemayorko Neskatxaren laukiko bere kabi urdinarrean, beti begiratutako kabia. Dohakabea izutu antzean ari dek. Enara gaisoak oraingoan huts egin ditek, nik uste, lehengo astean oiloek huts egin zitekan bezelaxe, beren estalpean bilduz, ordu bietako eguzkia itzali ukanean. Udaberri goizoilanda, goizago jeiki ukan aurten, baina bere larrugorri samurra Jorrailaren ohe hodeituan gorde behar izan dik berriz, hotz-dardaraz. Mingarria dek laranxadiko arrosa nahasgabeak, kuskutan zimeltzen ikustea. Ba-dituk hemen enarak, Platero, ta ozta-ozta entzuten dituk beste urtetan bezela, beren etorrerako lehenbiziko egunean, guziari, agurka ta usainka ari ditukala beren txinta nabarrez. Apirkan ikusia jalkitzen zietekan loreai, beren bi itsasaldiak, uretan etzanak, hegoa haize-oihal, ala ontzietako itsutaetan; beste eguzki-sartze batzuez, beste ortzargi batzuez, beste gau izartsuez... Ez zekitek zertan ari. Mintzulik, bidea galduta, hegaz zegitek txindurriak zebiltzan eraz ume batek bidea oinkatzen ziotekenean. Ez ditek bekokirik Kale Berrian gota ta bera joateko artez-artez, azkeneko apaindura harekin, ez osinetako ohatzeetan sartzeko, ez ipar-haizeak hots eragindako urrutidazkineko loroetan kokatzeko, bere kutxadun lauki ezagunean, bakargailu zurien ondoan... Hotzarren hilgo dituk, Platero!
XXVI URRUMAKARIA
Ikazkinaren neskatoa, eder ta zikina, txintxin bat antzo, begi beltzak txartaturik eta mazkara artean ezpain estuek odola leher egiten diotela, txabolako atean dugu, teila batean eserita, nebatxoari lo erazten. Orrilaren ordua dardaraka ari da, gartsu ta argi, eguzki bat barnetik bezela. Pake diardaritsuan, landan egosten ari dan eltzea entzuten da, Larreko marroatzea, itsasoko haizearen alaitasuna eukalitondoen matatsean. Bihotzondoz ta eztiki, ikazkin- alabak abesten du:
Mi nio se va a dormir en gracia de la Pastora...
Geldialdi... Haizea...
...y por dormirse mi nio, se duerme la arrulladora...
Haizea... lerrondo erreen artean otzanik dabilan Platero, ba-dator goxo-goxo... Gero, lur ilunean etzan eta, ama-ahapaldi luzeaz, lokartu egiten da, haur bat bezelaxe.
XXVII UKUILUA
Eguerdian, Platero ikustera noanean, hamabietako eguzkiaren izpi garden batek, urrezko orin haundi bat piztutzen du, haren gailurraren zilar biguinean. Haren sabel pean, lurgain ilun, ezbaiko muskerrean barna, sapai zaharrari suzko txintxin argiak darizkiola. Plateroren hankaen artean etzanik dagon Diana, ba-datorkit dantzatuz eta eskuak bularrean ezartzen dizkit, bere arrosazko mingainaz ahoa milikatu nahi didalarik. Ganbela goienera igota, ahuntzak buru mehea alde batera ta bestera malgutuz, emakumezko pinpirintasunaz, so egiten dit, jakinahi. Bitartean, ni sartu orduko Platerok arrantza goratu batekin niri agur egin eta bere lokarria eten nahi du, gogor ta pozik, batean. Gingaren uztargizko altxorra dakarren argibidean zehar, ba-noa lipar batez, eguzki-izpian gora, idilio artatik. Gero, harri batera igo ta landa begiratzen dut. Ageri muskerra sutargi loretsu ta logalean igeri egiten du ta harresi zatarrak laukitzen dun urdin garbian, joale batek jotzen du, baldan eta eztiki.
XXVIII BESTABERRI
Baratzetik itzultzean, Iturri-kalean barna sartuz, latsetatik hiru aldiz entzun genitun joaleek, irixka zuria eragiten dute beren burdinorizko galdur oihulariaz. Beren ezkilotsa itzulika ari da zizirikoen igotze zartatsu ta burrunbatsuen eta soinuaren metal-hots deadartien artean. Kale kareztatu berria ta lugorriz bazterki egina, musker antzean dago oso, eltzunez ta iraur-belarrez jantzia. Leihoak, damasko-oihal gorrizko, ziriku horizko, erraso oztinezko ta, hilondoa duten etxeetan, girgil beltzak ditun artile zurizko dilindaz apaindurik daude. Azkeneko etxeetan barna, Aterpeko bihurgunean, eguzkisartzeko dirdiraen artean, ezko gorrien argia biltzen dun ispiluetako Gurutza agiri da, geldi. Elizbira igarotzen da, astiro. Ikurrin gorrigarbia, ta Erroka Gurena, okinen zaindaria, opilto berriz zamaturik; ikurrin muskerxka, ta Telma Gurena, itsasgizonen zaindaria, eskuetan zilarrezko izontzia dularik; ikurrin horia, ta Ixidor Gurena, luginen zaindaria, bere uztarbeitxoakin, eta margodun ikurrin gehiago, ta Guren gehiago, ta gero, Ane Gurena, Birjinari irakaskizuna azaltzen, eta Joseba Gurena, nabarra, ta Sortze Garbia, urdina... Buruenik, txapel-okerren artean, Iguzkisaindua, bere zilargintza xerratua galburu heldu ta esmeral-antzeko mahats gordinez apaindua, geldi-geldiro bere lurrinkaizko hodei urdinean. Eresien latera andaluzitarra goratzen da, argirik, arrats-apalean. Dagoneko arrosazkoa dan eguzkiak, Ibai-kaletik datorran bere izpi apala etentzen du, eliztxabuxa zaharretako urre-zaman. Goian, dorre gorriaren baranoan, Garagarrilako ordu naretsuaren opal garbian, usoek beren elur gorribiziko lili-txorta garaiak ehuntzen ditute... Platerok arrantza egiten du ordun. Ta bere otzantasunak, joalearekin, zizirikoarekin, laterarekin eta soinuarekin, egunaren izkutu argia laguntzen du, ta arrantza eztitu egiten zaio, arro ta apala, jainkotu egiten...
XXIX TXAKUR ZARAGARTSUA
Ba-zetorren, batzutan, argal eta arnas-estuka, baratzeko etxera. Gaisoa igeska zebilan beti, oihu ta harrikaetara ohitua. Txakurrek berek, letaginak zerakusazkioten. Eta ba-zioan, berriz, eguerdiko eguzkitan, astiro ta goibelik, mendian bera. Dianaren atzetik heldua zan arratsalde hartan. Ni irtetzen nintzanean, iguriak, bihotz gaiztoko oldar batez, suiskiloa atera ta tiroa jaurti zion. Ez nun eragozteko aldirik izan. Txakur gaisoa, zartada erraietan zularik, biratu zan zorabiaturik lipar batez, intziri biribil zizkolatsu batekin, eta hilda erori zan harkesi baten pean. Platero, buruzut, txakurrari begira-begira zegon. Diana, bildurrez, batean eta bestean gordeka zebilan. Iguriak, damuturik, agian, azalpen luzeak ematen zizkion ez zekiala nori, hasarretuz, bere garbaia isildu nahi ta ezin zularik. Estalki batek eguzkia hiletaz janzten bide zun; estalki haundi bat, txakur hil-eraziaren begi osasuntsua hodeitu zun estalki txikixoa bezelakoa. Itsasoko haizeak beheratu eukalitondoek sendokiago negar zegiten, txakur hilaren gainean, urrezko bidean barna eguerdi-ondoak edatzen zun isiltasun barna, zapagarrian...
XXX EKAITZA
Bildur. Arnas geldierazia. Izerdi hotza. Zeru apal, ikaragarriak goizaldia itotzen du. (Ez dago nondik igesi). Isila... Maitasunak tenk egiten du. Errua dardaraz ari da. Erredurak begiak isten ditu. Isilago... Ostotsa, motel, burrunbari, amaigabe, gingatik herrira eroriko zan harri zama izugarri bat antzo, goiz bizi gabean zehar dabil, luzaroan. (Ez dago nondik itzuri). Ahul dan guzia liliak, txoriak itzaltzen da bizitzatik. Izuak, bildurti, bere burua ikaragarriro argitzen dun Jainkoari so dagio, leiho erdidikian zehar. Han, sortaldean, hodei-urradura artean beltztasuna garaitu ezin duten ziguin eta arrosa antzeko kolore hits, zikin, hotzak agiri dira. Angelus! Angelus gogor eta bertanberako bat zinkurinatzen ari da ostots artean. Lubileko azken Angelusa? Ta ezkilak laster amaitzea nahi dugu ala gehiago hots egin dezala, askoz gehiago, ekaitza itotzeraino. Ta ba-goaz batetik bestera, ta arrenka ari gera ta ez dakigu zer nahi dugun... (Ez dago nondik itzuri) Bihotzak txigorrik daude. Haurrak negarrez... Zer egin ote du Platerok, hain bakarrik han barrioko ukuilu gerizegabean?
XXXI AHATEAK IGAROTZEN
Platerori ur ematera joan naiz. Dana hodei zurizko ta izarrezko gau garbian, txistu argizko tai gabeko igarotze bat entzuten da, han goian, barrio isiletik. Ahateak dira. Lur zabalera dioaz, itsas-ekaitzetik igesi. Noizean behin, gu goratu ala haiek beheratu egin bai'ginan, haien hegalen, haien mokoen hots arinagoak entzuten dira... Ordu ta orduetan, txistuak igarotzen jarraituko dira, amai gabeko iges egite batean.. Platerok, noiztanka edateari utzi ta burua izarretaruntz goititzen du, nik bezela, herrimin samur amaigabe batekin...
XXXII BIAGOA
Hau edertasun goibel, laru ta margula, arratsaldeko eguzkiarena pikondo pean esnatzen naizanean! Itsas-haize legor bat, urturiko txaraz gantzutuak, esnatze izerditsua gozaratzen dit. Zugatz zahar, biguinaren arinki eragindako orri haundiek iluntzen naute ala liluratzen. Eguzkitatik itzalera, itzaletik eguzkitara lihoaken sehaska batean goxogoxo gorgoinatzen bide naute. Urrun, lagun gabeko herrian, hiruretako ezkilak bezperak jotzen ditute, haizearen leiarrezko uhin-aldi ostean. Haiek entzunik, antzigar ezti, gorrizko angurri bat ostu didan Platerok, zutik, zurrun, begiratzen nau, bere begi larri, ezmeztiakin. Haren begi nekatuen aurrean, nire begiok nekatzen zazkit, ostera ere... Itsas-haizea ba-dator, berirro, hegaz egin nahi ta, ziztakoan, hegoak malgutzen zazkion inguma bat antzo... hegoak ... bat-batez, itxiko ziran nire betazal lazoak ...
XXXIII BULARRETIKOA
Tente zegon, alki kaskar batean, aurpegia zuri ta margul, akara limuritu bat iduri, logela kareztatu ta hotzaren erdian. Atxeterrak baserrira joatea agindu zion, Epaila-eguzkia artzeko; gaisoak, ordea, ezin. Zubira naizaneko esan zidan ba-dakusazu, jauna, horma aldean dagola! ito egiten naiz. Haur-mintzo mehe ta etena, erortzen zitzaion, udaldian, batzutan, ipar haizea erortzen danez. Platero eskeini nion egurastutxo bat har zezan. Haren gainean igo ta, hura parrea, bere hilarpegi zorrotzarena, dana begi beltz eta hortz zuri! ...Emakumezkoak atarira ziran gu igarotzen ikustera. Platero baratz zioan, leiarrezko zitori hauskor bat gainean zeramala bai'lekin. Sukarrak eta pozak antzaldatu neskatoak, bere janzki zuriarekin, hegoaldeko zerurako bidean, herrian sartzen zan aingeru bat zirudin.
XXXIV EGURAS
Bai goxoki goazala, hauntzosto biguinez estalitako udaldiko bide sakonetan barna. Ni irakurtzen, abesten edo zeruari neurtitzak esaten ari naiz. Platerok, esparru gerizatuetako belar urria, zibuinen lore hautseztatua, ozpin-belar horiak horzkatzen ditu. Geldi dago luzaroago, ibiltzen baino. Utzi egiten dut... Ortzea urdin, urdin, urdina, nire begi liluratuek geziatua, arbendolondo zamatuen gainean goratzen da, bere azken aintzatara. Landa guzia, isil eta gartsu, dirdiraka ari da. Ibaiean, haize-oihaltxo zuri bat, haizerik gabe, luzarotzen da. Mendi alderuntz, erretaldi baten kemordo trinkoak bere hodei biribil, beltzak goititzen ditu. Gure ibiltaldia, ordea, oso laburra da. Egun leun eta gerizagabe bat bezela da, eraaskotako bizitzaren erdian. Ez zeruaren goraldia, ez ibaia doakion itsasostea, ez ta garren trajeria ere! Urresagar usain artean, gaioko burni alai ta berria entzuten danean, Platero arrantzaka ta jauzka ari da pozik. Hau egunean-eguneango atsegin xaloa! Urtegian geraneko, nire edontzia bete ta elur urtu ura edan egiten dut. Platerok ur itzalean ahoa pulunpatzen du, ta han-hemen, garbienean, zekenki, edaten...
XXXV INAUTERI
Bai dagola galanta gaur Platero! Astelehenita dugu ta mozorroz jantzi diran mutikoek tresna mairutarra ezarri diote, dana gorriz, urdinez, zuriz ta horiz birjosia, arabiko ugaritxokin. Ur, eguzki ta hotza. Koloredun paperatxo biribilak ba-daoz pirrilaka, elkar-zutik, kaleertzean barna, arratsalde-haize zorrotzaz, ta mozorroak, hotzak hilik, zernahi egiten dute sakel esku urdinendako. Enparantzara heldu geranean, zoro irudiz jantzi emakumezko batzu, ator luze, zuriak eta ilebeltz, askatuetan orri muskerrezko buruntzak ditutenek, bere moltzo zaratatsuaren erdian, Platero hartu dute ta haren baranoan biratu dira pozik. Platerok, ezmezean, belarriak zutitu, burua goititu ta suak inguratu-lugartz bat antzo, ahalegin egiten du, urduri, nondik-nahi iges egiteko. Baina, hain txikia da ta zoroek ez dute haren bildurrik eta biraka, kantuz eta parrez ari dira haren baranoan. Haurrek, hura atxilo ikusiki, arrantza dagite hark arrantza dagintzat. Enparantza guzia, metal hori, arrantza, parre, kobla, zaldabetxo ta zaparrien batera-jotze harro bat da dagoneko... Geroenean, Platero, bipil, gizon bat antzo, moltzoa hausi ta ba-datorkit takataka ta negarrez, tresna apaina erorita. Ez du nahi, nik bezela, Inauteririk... Ez gera hontarako...
XXXVI OSINA
Osina! Platero, au hitz sakon, muskerbeltz, hozkirri, ozena. Hitza bera diagu, biratuz, lur beltza laztabintzen dikana urera eltzeraino. Begira: pikondoak pokalea apaindu ta goiberatu egiten dik. Barnean, irispidean, liska zeukateken buztinerre artean, usain sarkorreko lore urdin bat zabaldu dik. Enara batek bazeukak kabia beherago. Gero, itzal hotzezko aterpe baten ostean, esmeralezko jauregi bat zegok, ta bere geldigora harri bat jaurtitzean, haserretu ta gurrinka egiten dikan aintzira bat. Eta zerua, buruenik. (Gaua sartzen dek eta ilargia gartu egiten han ondoan, izar aldakorrez apaindua. Isil! Bideetan barna, bizia joan dek urrutira. Osinean barna gogoak ondora iges zegik. Hartan zehar, ilunabarraren beste aldea edo ikusten dek. Eta ba-zirudik zentoi bat, zador guzien jabe, aterako dekala haren ahotik. Nahas-mahas geldi ta liluragarri hori, zuhazti itzaltsu ta usain gozoduna, burdinbizizko jauregi soreztatua!). Adi zak, Platero, egunen batean, osin hontara burua jaurtitzen baldin ba'diat, sineskidak, hura hiltzearren ez-baina, izarrak lasterrago atzitzearren izango dek. Platerok arrantza egiten du, egarti ta leiaz. Enara bat, izutu, nahastu ta isilik irtetzen da osinetik.
XXXVII GAUKOA
Zerurantz gorriz argitu ta jaitan dagon herritik ba-datoz valtz garratzak haize gozatsuan. Dorrea agiri da margul, mintzul eta gogor, ertz alderrai, ubel, urdinska, lasto-antzeko batean ta han, alderriko beheiti ilunen artean, ilargi erori, laru ta logalea estaltzen da ibai gainean. Landa bakarrik dago bere zugatzakin eta bere zugatzen itzalakin. Ba-dago kilker-soinu eten bat, ur ezkutuen ameskaitzezko hizketa bat; biguintasun ezatsu bat, izarrak birrintzen bai'liran... Platero arrantzaka ari da itunki, bere ukuiluaren epeltasunetik. Ahuntza ernai dago, nonbait, eta bere txilintxa urduri ari da, goxoki gero. Azkenik isiltzen da... Urrun, Montemayor-aldean, beste asto bat arrantzaka... Beste bat gero, Vallejuelon barna... Txakur bat zaunka... Gaua hain argia da ta loretegiko liliak beren margoz ikusten dira, egunez bezela. Iturri-kaleko azken etxean barna, argiontzi gorri ta ez-hil-bai-hil baten pean, gizon bakarti batek kalemuturra zehartzen du... Nik ote? Ez, nik, ilargiak, lilaek, lurhaizeoak eta itzalak egiten duten argi-itzal urrindun, oztin, aldati ta urreantzekoan, nire pare gabeko bihotz barnea entzuten ari naiz...
XXXVIII MUTIKO ZOZOA
San Jose kalean barna itzultzen ginan guztian, mutiko zozoa bere etxeko atean zan, bere alkitxoan eserita, besteen igarotzea begiratzen. Ez hitzaren emaitza, ez xoramenaren bezuza inoiz heltzen ez zaien mutiko gaiso horietako bat zan; mutiko alaia bera ta ikusteko goibel; guzia bere amarentzat, ezer ez andarakoentzat. Egun batean, kale zurian zehar haize beltz, gaizto hura igaro zanean, mutikoa ez zan bere atean. Atalas lagun gabean, txori bat kantuz ari zan eta, olerkari baino gehiago aita zan Currosez oroitu nintzan, bere mutikoa gabe gelditu zanean, inguma galizitarrari haren berri galdetu ziona:
Volvoreta d'alinas douradas...
Orain, udaberria etortzean, San Jose kaletik zeruratu zan mutiko zozoa dut gogoan. Bere alkitxoan eserita dago, noski, arrosaen ondoan, berriz zabalduriko bere begiez, zerutar dohatsuen igarotze distitsua ikusten dularik.
XXXIX IGANDEA
Orain hurbil, orain urrun, ari dan iraulkako ezkilaren zarata oihulariak durunda egiten du jaigoizeko zeruan oztin guzia leiarrezko bai'litzan. Eta landa, gaiso samarra dagoneko, zirkin alai loretsutik erori notakin urreztatzen bide da. Guziak, iguraia barne, herriratu dira elizbira ikusteko. Biok biotara, gelditu gera Platero ta biok. Hau bakea! Hau garbitasuna! Hau lasaitasuna! Goiko zelaiean uzten dut Platero, ta ni joaten ez diran txoriz beteriko lerrondo baten pean etzaten naiz irakurtzera. Omar Kayam... Ezkilotsen arteko isilunean, Urrila-goizaren irakiteak iduri ta soinua hartzen ditu. Liztor hori-beltzak, erlabiomahats mardo osasuntsuz zamatu mahatsondoaren inguruan hegazka dihardute ta loreakin nahasturik dabiltzan ingumaek parre egin iduri dute, hegaz egitean. Bakartasuna, argizko gogoeta bat bezelakoa da. Noizean behin, Platerok jatez atertu ta so egiten dit... Nik, noizean behin, irakurtzez atertu ta so dagiot Platerori...
XL ORGATOA
Euriak mahastiraino zabaldua zun lats haundian, orgato zahar bat arkitu dugu kokaturik, bere belar eta laranxa zama pean dana galduta. Neskato zarpil eta zikin bat negarrez ari zan, gurpil baten gainean, bere bular heldugabearen bultzaz, Platero baino otoago, ai! ta garrenago zan astotxoari lagundu nahiez. Ta astokoa puskatzen zan haizearen aurka gurdia lohitzutik ateratzeko ahaleginak eginez alperrik, neskatoaren zinkurinezko hotsetara. Bere indarka alperrikakoa zan, haur kementsuena bezela, alditxar batean, lore artean erortzen diran uda-iparraize nekatu horien hegazkada bezela. Maite-maite egin nion Platerori ta, ahal bezela, orgatoari uztartu, astoko kaskarraren aurrean. Ordun, behartu nun, agintze maitekor batekin, eta Platerok, indarka batez, orgatoa ta astokoa luparitik atera ta, aldapa gora eraman zitun. Hura parrezirria neskatoarena! Ur-hodei artean sartzean, leiar horitan zatitzen zan arrats-eguzkiak, haren negar kedarreztuen ostean ortzargi bat piztu ba'lio bezela izan zan. Bi laranxa hautatu eskeini zizkidan bere alaitasun negartsuaz. Hartu egin nitun, eskerronez, ta bata astoko ahulari eman nion, pozgarri gozotzat; bestea Platerori, urrezko saritzat.
XLI ITZULERA
Ba-gentozan biok, zamaturik, mendietatik; Platero txipabelarrez; ni, amabirjinalore horiz. Jorraila-arratsa apaltzen zan. Sartaldean urre-leiarra izandako guzia, zilar-leiarra zan gero, zitorizko ta leiarrezko alegori legun eta argitsu bat. Gero, zeru zabala, esmeral bihurtu sapir garden bat bezela izan zan. Goibel itzultzen nintzan. Hurbil genularik, teilaxka dirdizariz buruntzatu - herriko torreak, oroitailu itxura hartzen zun, ordu garbiaren goratzean. Urrundik ikusiriko Giralda bat bezelakoa zan, hurbildik, eta udaberriaz zorroztutako nire iri-minak, xuspergarri mudurri bat arkitzen zun hartan. Itzulera... nora? zertatik?, zertarako? ... Baina nirekin zetozan Amabirjinaloreek, sartzen zan gauaren hozkirri epelean, usain gehiago ematen zuten, usain sarkorrago ta ezbaikoagoa batera ematen zuten, lorea ikusi gabe, loretik irtetzen zana, ta itzal bakarretik gorputza ta gogoa zerbeltzen zituna. Ene gogoa, amabirjinalorea itzalean! esan nun. Eta bat-batetan, nire azpian joan arren, ama nun Platero gogoratu zitzaidan.
XLII GAITZONDOA
Oinazpikoz eta kurtzoinez biguina dan nire zuzper-gelako argi ahul horitik, badantzuzkit gau-kalean barna igarotzen, izar ihintza luken ames batean bezela, landatik itzultzen diran asto arinak, jokatzen eta oihuka ari diran haurrak. Asto-burutzarrak eta, arrantzaen artean, leiar eta zilarraz Gabon-neurtitzak abesten dituten haur-burutxo segailak igartzen dira. Herriak gaztain xigortuen kemordo batez, abeltegi-lurrun batez, bakez dauden subazterren ke batez bildua dagola ohartzen du... Ta ene gogoa isurtzen da, garbitzaile, itzalpean dagon bihotzaren haitzetik ur laster, oztinezko iturburu bat sortuko ba'litzakio bezela. Eroskunde-ilunabarra! Ordu barrenena, hotz, eta epela batera, amai gabeko argitasunez betea! Ezkilek, han goian, han landan, jotzen dute izar artean. Platerok, kutsua hartuta, oso urrun bide dagon bere ukuiluan arrantza egiten du... Nik negar egiten dut, ahul, bihotz-ukitu ta bakarrik, Paust'ek bezelaxe.
XLIII ARTZAINA
Ordu ubelak ilun eta bildurgarri egiten dun muinoan, leiarrezko sartalde muskerraren kontra beltz bihurtu-artzaintxoak txistu egiten du bere txilibituan, Venusen dardara pean. Gehiago usaintzen eta onezkero ikusten ez diran eta atsonak galdurik dauden itzalean haiei tankera emateraino goratzen ditun loreetan nahastuta, herrira sartu baino lehen, leku ezagunean banatu artaldearen joare argi ta eztiek txintxin egiten dute, geldiro. Jauna, asto hori nirea ba'litz! ... Bada-ezpadako orduan beltzaranago ta maitagarriago dan mutikoak, begi bizkorretan liparraren edozein disdis bilduz, Bartolome Esteban Murillok margoztu zitun mutikoxe haietako bat dirudi: Astoa emango nioke... Baina, zer egiteko nik hi gabe, Platerotxo? Montemayorko baseliza gainean, biribil igotzen dan ilargia, egunaren ezmezeko argitasuna oraino alderrai dabiltzan zelaiean barna, isurtzen joan da; ta lurgain loretsuak ametsezkoa dirudi orain, ez dakit zelako birjoste antzineko ta ederra; ta harkaitzak haundiagoak, urrenagoak eta hitsagoak dira; eta erreka izkutuko urak negar gehiago egiten du... Ta, artzaintxoak, urrun dagoneko, hots egiten du, mikuin: Je! Asto hori nirea ba'litz...
XLIV NESKATO TXIKIA
Neskato txikia Plateroren ederra zan. Bereganantz etortzen zekusanekoxe, amalililien artean, soinekotxo zuriarekin, intagarizko kapela ta guzti: Platero, Platero!, laztanki deituz, astotxoak lokarria etendu nahi zun eta jauzika ari zan, haur bat bezelaxe, eta arrantzaka erorik. Neskatoa, uste osoz, haren pean igarotzen zan behin eta berriz, eta ostikotxoak jotzen zizkion eta eskua, akara zuria, hortz hori, haundiz iskiluztutako ahotzar arrosa-antzeko hartan uzten zion; ala, astoak irispidean ipintzen zizkion belarriak atzituz, dei zegion haren izenaren aldaketa maitetsu guziakin: Platero: Platerotzar! Platerotxo! Plateroo! Neskatoa herioruntz, ibaiean bera, bere sehaska zurian itsastatu zan egun luzeetan, inor ez zan Plateroz oroitzen. No, bere ameskerian, dei zegion itunik: Platerotxo! Etxe ilun eta hasperenez betetik, adiskidearen urrutiko dei tamalgarria entzuten zan, batzutan. Hura udaldi mudurria! Hura apaindura Jainkoak zugan ipini zuna, ehortzi-arratsalde hori! Iraila, urre ta arrosa, erortzen zan. Hilerritik, hura hotsa iraulkako ezkilarena sartalde zabalduan, aintzarako bidean!... Mudurri ta bakarrik, hormaetan barna itzuli, barrioko atetik etxean sartu ta gizonengandik igesi, ukuilura joan eta eseri egin nintzan, Platerokin negar egitera.
XLV UDAZKENA
Honezkero, Platero, eguzkia hasi dek nagi izaten bere maindira artetik irtetzeko, ta nekazariak hura baino goizago jeikitzen dituk. Egon ere, bilutsik zegok eta hotzamarra ari dek. Hauu iparraren putza! Begira, Platero, arbazta eroriak lurrean; haizea honen zorrotza, honen arteza dek eta guziak elkar-zutak zeudek, Hegoalderantz zuzenduta. Goldea ba-ziak, guda-iskilo zakar bat antzo, bakearen lanketa alaira, Platero; ta inda zabal, ezatsuan, zugatz laruek orlegituko ditukala etsita, argi egiten ditek alde batera ta bestera, biziro, urre argizko sutzar gozatsuek bezela, gure ibiltze lasterra.
XLVI LOROA
Nire adiskide sendatzaile prantzitarraren baratzean Platerokin eta loroarekin jokatzen ari ginala, emakume gazte bat heldu zan, nahastu ta lehiatsu, aldapa bera, guganaino. Heldu baino lehen, begi beltz larria niganaino aurreratuz, arren egin zidan: Jauna, osalari hori al da hor? Ba-zetozan haren atzetik zenbait mutiko zatartsu, txiten-pitean, asnaska, bidean gota begi ratzen zutenak; azkenez, zenbait gizon, beste bat, zurbil eta eroria zekartenak. Doanako anbarrean basahuntzak ehizatzen ari diran basa-ehiztari horietako bat zan. Suiskiloa, zamukasookaz lotutako suiskiloa oies, zahar bat, zapartatu zitzaion eta ehiztariak zartada beso batean zekarren. Nire adiskidea, maitasarrez, zaurituagana zan, ipini izan zizkioten piltzar batzu jaso zizkion, odola garbitu ta hezurrak eta erroak haztatzen ari izan zan. Noizean behin, niri so egin eta esaten zidan: Ce n'est rien... Arratsaldea apaltzen zan. Urtoki, nahaslika, arrain usaina heltzen zan Huelvaaldetik... Laranxaondoek beren esmeralezko ehun-iletsuak biribiltzen zituten sartalde arrosa-antzekoaren gainean. Amailili ubelska ta musker artean, loro orlegi ta gorria ba-zioan ta ba-zetorren bere begitxo biribilez guri kirik eginaz. Irten-negarrak eguzkiz betetzen nitzaien ehiztari gaisoari; batzutan oihu ito bat egiten zun. Eta loroak: Ce n'est rien ... Nire adiskideak algadoiak eta lokarriak ipintzen zizkion zaurituari... Eta gizagaxoak: Ai ene! Eta loroak, amaililien artean: Ce n'est rien... Ce n'est rien...
XLVII SARITO
Mahasbiltzaroan, arrats gorri batean latseko mahastian nengolarik, emakumezkoek beltzitxo bat nire galdez zebilela esan zidaten. Ni larrainerantz ninoiala, ba-zetorran indan bera: Sarito! Sarito zan, Rosalina nire emaztegai portorrikotarraren morroia. Sevillatik itzuria zan herrietan txuliatzeko, ta ba-zetorran Nieblatik, oinez, longaina, birritan gorria, sorbaldan, gosez ta diru gabe. Mahas-biltzaileek zeharretara begiratzen zuten, gaizki gordetako nardaz; emakumeek, gehiago gizonen kariaz berenaz baino, aldera egiten zioten. Lehenago, dolarean barna igarotzean, haginkada batez belarri bat zatikatu izan zion mutil batekin liskartu zan. Nik irriparre egiten nion eta goxo hitz egiten. Saritok, neroni laztan egiteko bekokirik ez zeukala, handik mahatsak jaten ari zan Platerori laztan egiten zion eta, bitartean, zindoki begiratzen ninun.
XLVIII URRILA - ARRATSALDEA
Ikastartea igaro da, ta, lehenbiziko hosto horiakin haurrak ikastolara itzuli dira. Bakartasuna. Etxeko eguzkiak hutsa dirudi. Ustekerian oin urrunak eta urrutiko irriek hots dagite. Oraino lorekin dauden arkakaratsen gainean, arratsa apaltzen da, geldiro. Eguzki-sartzeko suargiek azken arrosak piztutzen ditute ta loretegiak sartaldeko erretaldirantz atsonezko gar bat goratuz, arrosa erre-usaina ematen du guzia. Platerok, asperturik ni bezela, ez daki zertan ari izan. Ba-datorkit goxo-goxo, apur batez ezmezean dabil, eta, geroenean, ustebidez, sartzen dan nirekin etxean barna.
XLIX PUNISAGARRA
Punisagar hau bai dekala ederra, Platero! Aguedillak bidaldu zidak bere Mojaen errekako onenetik hautatua. Inongo igalik ez dik, honek bezela, gogoratzen hura hazi-erazten dikan uraren hozkirria. Leher egiten dik osasun guriz ta sendoz. Jango al diagu? Platero, hau ahogozo mingots eta idorra azal gaitzarena, gogorra ta lotua, sustraia lurrari bezela! Orain, lehenbiziko goxotasuna, azalari itsasita zetoztekan bihien errubi laburra eginiko azkorria. Orain, Platero, guna estu, osasuntsu, osoa, bere estalki meakin, ametista jangai, ezatsu ta sendozko altxor autatua, erregina gazte baten bihotza bezelakoa edo. Bai betea zegokala, Platero! Har zak, jan. Bai eztia! Bai goxoki galtzen ditukala hortzak umotasun ugari alai ta gorrian! Itxok, mintza ez bainaitekek. Kalidoskopi baten margo urdurizko nahas-mahasean galduriko begiarena bezelako zarrastada bat ematen ziok gozamenari. Aitu dek! Honezkero ez zeukat punisagartzerik, Platero. Hik ez hitukan ikusi Floreskaleko beheitiko barriokoak. Ba-gatxiaztikan arratsaldeetan... Horma erorien zehar, Coral-kaleko etxeetako barrioak agiri hitukan, bakoitza bere lilurarekin, ta landa, ta ibaia. Karabineruen turuta-hotsa ta Sierraren aroztegia entzuten hukan... Nirea ez nian herri-alde berri baten idorokundea ukan, bere egunoroko poesi betean. Eguzkia sartzen hukan eta punisagarrondoak sututzen hitukan, altxor aberatsak iduri, erubez beteriko pikondoak amaratzen zian patin gerizpetuaren ondoan... Punisagarra, Moguerko igalia, bere mazmarroaren apaina! Sarkaldiko eguzki gorritan zabaldu-punisagarrak! Mojaen baratzeko, Peraleko mendarteko, Sabariegoko punisagarak; errekak dauzkaten ibar sakon, nareetan. Haietan, nire gogamenean bezelaxe, arrosa-antzeko zerua geratzen da, arras gautu arte.!
L ILUNTZE
Urrutikoaren igertzeak, doi-doi ezagunaren oroi nahastuak, bai hartzen dula zoragarria herriko ilunabarren biltasun gentzatsu, otzanean! Herri osoa gogoeta luze ta ilun baten gurutzean josia bezela daukan lilura itsaskor bat da. Ba-dago larrainetan, izar berrien pean, bere muino koloka, horiskak metatzen ditun ale garbi, beteren usaina. Langileak isil-misilka abesten ari dira, neke logale batetan. Andre alargunek, atondoetan eseri ta horren hurbil, barrioen ostean lotan datzazan hilak ditute gogoan. Haurrak lasterka ari dira, itzalik-itzal, txoriak zugatzikzugatz bezelaxe... Behar-bada, etxe apaletako karezko aitzinetan diraun argi itzaltsu artean, ezbaiko silueta lurkara, isil, mindunak igarotzen dira eskale berri bat, arrosaetaruntz doan portogaldar bat, lapur bat, apika, beren iduri ilun, izukorrean, ilunabar ziguinantzeko, geldi ta mistikuak gauza ezagunetan ipintzen dun otzantasunari aurka egiten diotenak... Haurrak urruntzen dira ta argi gabeko ateen izkutuan, birigaitza dun erregearen alaba osatzeko gantza ateratzen duten gizon batzuez mintzatzen da...
LI TXOLARREAK
Done Jakueren goiza zuriz ta arrez lainoturik dago, algadoitan gordea bezela. Diranak mezatara joanak dira. Txolarreak, Platero ta ni ekuratu gera loretegian. Txolarreak! Batzutan zenbait euri tanta mehe egiten dituten hodei biribilen pean, nola sartzen eta irtetzen diran aihenbelarrean, nola karraxi egiten duten, nola atziten dieten elkarri mokoetatik! Honako hau abar baten gainean erori ta ba-doa, hura dardaraz uzten dularik; besteak beratan zeru zati bat daukan osin-pokaleko istil batean edaten du; hark, egun arreak bizkortzen ditun lore igartuxez beteriko hegazpera jauzi egin du. Jai jakin gabeko txori dohatsuak! Izatezkoaren, egizkoaren betibateko hotsaz, ezkilek ez diete ezer esaten, ezbaiko zorion bat ez ba'da. Pozik, ezinbesteko lokunerik gabe, gizon jopu gaisoak liluratzen ala izutzen dituten olinpu horiek ez abernu horiek gabe, berena baino beste onlegerik ez dutela, anaiak ditut, anai gozoak. Diru gabe ta zorrorik gabe bide egiten dute; nahierara etxez aldatzen; lats bat sumatzen, ostai bat usmatzen eta hegoak zabaldu besterik ez dute zoriona lortzeko; ez dute astelehen ez larunbaten berririk ezautzen, han-hementxe urtatzen dira, hotsean-hotsean; izen gabeko maitea dute maite, ororen maitea. Eta gizagentea, gizagente gaisoa! igandez mezatara doanean, haiek, erakusburu alai batez, ba-datoz bat-batetan, beren zarata berri ta alaitsuarekin, etxe itxien lorategira; hantxe, ongi ezaguna duten olerkari norbaitek eta halako astoko samur batek begiztutzen ditute, anai-maitasunez.
LII IHINTZA
Platero esan nion ene astokoari: goazemak gurdien begira. Bazekarzkiatek Doanako oihan urrunaren marmarioa, Animasen lertegiaren barne ostena, Madres eta bi Frenoen hozkirria, Rocinaren usaina... Arrosazko girgil garai batean, bere karezko hegaletan arratsaldeko eguzki ezmeztia hiltzen zan Fuente-kalean barna eraman nun, galanta ta apaindua, neskatilai piko eman zezaien. Gero, Llanoserako bide guzia ikusten dan Hornoseko lurresira joan ginan. Gurdiak ba-zetozan, malda-gora. Ihintz guzietako zirimiri gozatsua mahasti orlegien gainean erortzen zan, ziguin-antzeko hodei igazkor batetik. Lagunek, ordea, begiak alaiak jaso ere ez zituten egiten. Senar-emaztegai bikun alaiak igarotzen ziran, aurrenik, mairu eraz apainduriko asto, mando ta zaldiz. Mutilak pozik, neskak kementsu, talde jori, bizia ba-zihoan, ba-zetorren; elkarri atzituka ari zan atergabe, zentzu gabeko erokeri batean. Mozkorren gurdia zetorran gero, zaratatsu, garratz eta nahaspilatua; trozel pean eseri ta zaldabeak jotzen eta sevillanas oihuka ari ziran neska beltzaran eta loretsuak zeramazten, zuriz eskegitako ta ohe-antzeko gurdien atzetik. Zaldi gehiago, asto gehiago... Ta otseinagusia Gora Rocioko Neskatxa! Goraaaa...! ilezuri, igar eta gorria, kapel zabala bizkarrean eta urrezko zigorra oinburnian ezarrita. Geroenean, beren margo bizizko ta ispiluzko bekokikoarekin, apezpiku antza zuten bi idi zurinabar haundiek erakarria, Hoben Gabea ziguin antzeko ta zilarrezkoa bere gurdi zurian, dana loretan, loretegi mudurri zamatu bat bezela. Ezkila-hotsen, zizirikoen, azkazal burniztuek harrietan jotze gogorren artean itotako soinua entzuten zan harrezkero... Platero, ordun, eskuak malgutu ta, emakume baten antzera, belaunikatu zan, biguin, apal eta menpeturik.
LIII HAZILAKO MAITE-ERESIA
Gauturik, Platero laberako ler abarrezko zama goxoarekin landatik itzultzen danean, hurran-hurran itzaltzen da orlegi zabal, eroriaren pean. Bere urratsa txehe, pinpirin eta jostanahia da... Ez bide dabil. Belarrizut, barakuilo bat bere etxearen pean dirudi. Abar muskerrak, zutiturik zeudenean, haietan eguzkia, txirrizkalak, haizea, beleak hau izua! hortxe egon dituk, Platero! euki zituten abarrak, erortzen dira, gaisoak, ilubanabarreko inda legorretako hauts zuriraino. Ziguin antzeko gozotasun hotz batek lanputzen du guzia. Ta dagoneko, Gabonilarantz dioan landan, asto zamatuaren apaltasun samurra, jainkozkoa iruditzen hasten da...
LIV KANARIA HILTZEN
Begira, Platero; haurren kanaria hilik agertu dek goiz hontan, bere zilarrezko kaiolan. Izan ere, gaisoa oso zaharra zegokan, honezkero... Negua, ongi oroitzen haiz, isilik igaro zian, burua lumatxan gorde ta. Ta udaberri hau hastean, eguzkiak gela zabala loretegi bihurtzen zialarik eta baillako arrosa hobeak idekitzen hitukanean, berak ere bizitza berria edertu nahi ta abestu zian; bere ahotsa, ordea, etenkor eta hasnekeduna hukan, txirula zartatu batena bezelakoa. Zaintzen zun haurretako zaharrenak, kaiola ondoan hura txigorrik ikusiki, esan du berehalaxe, negarrez: Ez dik, ba, ezeren gaberik izan; ez janari ez urik. Ez, ez dik ezeren gaberik izan, Platero. Hil dek eta hil dekesango luke Campoamorrek, beste kanari zahar batek... Platero, ba ote zegok txorien parabisu bat? Ba ote zegok lilitegi orlegi bat zeru dundu gainean, dana urrezko arkakaratsen loretan, txori zuri, arrosa-antzeko, urdin, horien gogoak dizkina? Entzun: gabean, haurrek, hik eta nik txori hila loretegira beheratuko diagu. Ilargia bete diagu orain eta bere zilar argi moteltan, kantari gaisoak zitori horiska bat zirudikek, Edurneren esku zurian. Eta arkakarats haundiaren pean ehortziko diagu. Udaberri hontan bertan, Platero, txoria arrosa zuri baten bihotzetik irtetzen ikusiko diagu. Haize atsonduna hotseztitsu gertatuko dek, ta jorrailaren eguzkitan hego ikusi-ezinen orron-ibiltze liluratu bat eta urre hutsezko txinta argizko txirri izkutu bat izango dek.
LV SUAK
Irailan, jai gauetan, baratzeko etxe ostean dagon mendiskaratzen ginan, urtegiko akaraek sortu erazten zuten bake atsondun hartatik, jaitan zegon herria aditzera. Suak gau-beranduan izekitzen ziran. Lehenik, danbada motel, laburrak ziran; gero, isats gabeko zizirikoak, goian hasperen batez zabaltzen ziranak, landa gorri, ubel, urdin, ikusiko luken begi izartsu bat antzo; ta beste batzu beren dirdaria, haratinik malgutuko litzaken neskaxtasun biluzi bat iduri, argizko loreak jariongo lituken odolezko sarats bat iduri, erortzen zana. Ene, haiek hegazteren piztuak, haiek arrosa argizko haize-landarediak, haiek suzko pagoilarrak izarrezko loretegietan barna! Platero, danbada batek hots egiten zunero, dardaratzen zan urdin, ubel, gorri, zeruaren itsumustuko argitzean, eta argitasun bai-hil ez-ilean, izuturik begiratzen ninuten haren begi haundi beltzak ikusten nitun. Azkentzat, herriaren urrutiko zarata artean, gazteluko urrezko buruntza jirakina zeruratzen zanean, Platerok igesari ematen zion, laster eta laster, matsondoetan zehar, arrantzaka zoraturik, gerizpean zeuden lerrondo naretsuetaruntz.
LVI MAHASMORDO AHAZTUA
Urrilako eurite luzearen ondoren, egun zabalduaren zeru-urrean, ginanok mahastietara joan ginan. Platerok askaria ta umetxoen kapelak zeramatzin zarritxoaren alde batean, eta bestean, aztatzat, Edurne, mertxikaren lorea bezelako zurigorria. Hau lilura zelai berriztuarena! Latsak ba-zihoazan gainez eginik, lurrak goxoki goldeaturik zeuden, eta oraino horiz hozkaturiko bazterreko eltzunetan, txori beltzak ikusten ziran, harrezkero. Halako batez, haurrek, bata bestearen ondotik laster egin zuten, deadar zegitelarik: Mahasmordo bat, mahasmordo bat! Oraino bere aihen luze, nahasiek zenbait orri igar, beltzitu ta gorrixka erakusten zituten mahatsondo batean, eguzki minak anbarezko mahasmordo argi ta osasuntsu bat piztutzen zun. Ziranek oro nahi zuten! Atzitua zun Bitore'k, bizkarrean gordetzen zun. Ordun nik hari eskatu ta berak, emakume izateko hurbil dagon neskatoak gizonari egiten dion men ezti horrekin, eman egin zidan, gogo onez. Mordoak bost mahatsale larri zeuzkan. Bitoreri eman nion bat, Edurneri bat, Nekaneri bat, Josebatxori bat, eta azkenekoa, ziranen parre ta txalo artean, bere hortz haundiakin, zartez, atzitu zun Platerori.
LVII GAU GARBIA
Etxegain hortz-dun zuriek beren isla darakuste, inurrizki, zeru alai dundu, izoztu ta izartsuaren gainean. Ipar isila gaxokatzen ari da, bizkor, bere zorroztasun aratzaz. Guziek hotz diralako ustea dute ta etxeetan ezkutu ta isten ditute. Gu, Platero, astiro joango gaituk, hik hire ile ta nire burusiarekin, nik, nire gogoarekin, herri garbi, bakartian barna. Hau barne-indarra, zilarrezko tontorra dikan harri zakarrezko dorre bat bai'nindukan, goratzen natxiokana! Begira, hau izarrez! Hainbeste dituk eta zorabiatu egiten ditek. Maitasun goitarrezko agurtza gartsu bat zerua lurrari egiten ari zaiokala esan litekek. Platero, Platero! Bizitza guzia emango nikek nik, eta hik hirea eman nahi hukekala nahi nukek, Ilbeltz-gau garai, bakar, argi ta gogor honen garbitasunaren ordez!
LVIII ORTZONDOA
Neguko goizaldi geldietan, oilar ernaiek ortzondoko lehenbiziko arrosak ikusi ta galanki agur dagietenean, Platero, lo egitez asea, arrantzaka ari da luzaro. Bai dala gozoa haren urrutiko iratzartzea, logelako zirrikituetan zehar sartzen dan argi dundutan! Nik ere, egun minez, eguzkia dut nire gogoetan nire ohe biguinetik. Eta ba-darabilt gogoan zer izango zan Platero gaisoaz, nire olerkari-eskuetan erori ordean, oraino bakarrik, mendietako lerrondoak moztutzera doazan ikazkin hoietako batenetan baldin erori ba'litz, edo astoak margoztu, haiei artseniku eman eta, eror ez datzazkien, belarrietan orratzak ipintzen dieten ijitu zatar batenetan. Platerok arrantza dagi, berriz ere. Hartzaz gogoetan ari naizala ote daki? Zer axola neri? Eguntzearen samurtasunean haren oroia eder zait, ortzondoa bezela. Ta, Jainkoari esker, berak ba-dauka ukuilu epel eta biguina, sehaska bat bezelakoa, atsegina nire gogoeta bezelakoa.
LIX EGUBERRI
Sua kanpoan! ... Olentzaro-arratsaldea da ta eguzki motel eta indargabe batek doi-doi egiten du argi, ortze gogor, hodei gabean dana arrea, dana dundu izan beharrean. Halako batean, sukartzen hasi diran abar heze-karrakada zizkolatsu bat da; gero ke estua, arminua bezelako zuria, ta, buruenik, kea garbitu ta haizea oldar bateko mingainez betetzen dun garra. O, garra haizetan! Gogo gorriskak, horiak, ziguinkarak, urdinak, galtzen dira ez dakit nun, isileko zeru apal batera igorik, eta txinar-usain bat uzten dute hotzean! Gabonilako landa, epela orain! Negua maitasarrekin! Zorionekoen Gabona! Alboko txarak urtutzen dira. Ikuspegia, haize beroan zehar, dardaratzen da ta garbitzen leiar igeskarizkoa bai-litzan. Eta jaiotzarik ez daukaten maizterraren haurrak, ba-datoz su ingurura, behartsu ta goibelik, esku hozminduak berotzera, ta, danbada batez, zapartatzen diran ezkur eta gaztainak jaurtitzen ditute txinarretan. Ta gero poztu egiten dira, ta dagoneko gauak gorrizkatzen hasi dun su gailietik, jauzika ari dira ta kantuz:
...Camina Mara, camina Jos. ...
Ni Platero ekartzen diet, haiekin jolas dedin.
LX NEGUA
Jainkoa bere leiarrezko jauregian diagu. Euria dekala esan nahi diat, Platero. Euria dek. Eta udazkenak, abar hilai setaz itsasiak utzi zizkian azken loreak, harribiziz zamatzen dituk. Harribizi bakoitzean, zeru bat, leiarrezko jauregi bat, Jainko bat. Begira arrosa hori; ba-zeukak barnean beste urezko arrosa bat; eta hura astintzean, ba al dakusk?, bere gogoa bezelako lore berri, distikorra erortzen zaiok ta mudurri ta goibel gelditzen dek, nirea bezela. Ura, eguzkia bezain alaia dek. Begira nola laster egiten diteken haurrak uraren pean, sendo ta gorri, hanka hutsik. Ikus txolarreak oro nola sartzen ditukan itsumustuko talde zaratatsuz, untzean, eskolan, Platero, Darbon hire osalariak esaten dikanez. Euria dek. Gaur ez gatxiaztik landara. Ikusketa eguna diagu. Hara nola laster egiten diteken hegaztegiko zorrotenak. Hara nola garbitzen ditukan orri muskerrak, nola itsastatzen dekan berriz, arekan barna, haurren izontzitxoa, atzo belar artean gelditua. Begira orain, lipar bateko eguzki ahul hontan, zein ederra dekan, elizatik irten eta gure ondoan, ezbaiko uztargitze batetan, hiltzen dekan Erromako zubia.
LXI TXERRENA
Tipuski, takataka gogor eta bakarti batekin, birritan zikina hauts-hodei garai batean, astoa agiri da, Transmuroko kalemuturrean barna. Geroxeago, arnaska, sabel belunak agirian uzten dieten zatarrezko praka eroriak goratuz, mutikoak hari habeak eta harriak jaurtitzen zizkiotela... Beltz, haundi, zahar, ezurtsua da beste goiapaiz bat inondik ere ilerik ez dun larrua zulatuko zaiola iduritzeraino. Gelditu egiten da, ta, baba larriak diruditen hortz batzu erakutsiz, arrantza dagi gora, uzuki, bere zahartasun trapalari ez dagokion azkuaz... Asto galdu bat al da? Ez al duk ezautzen, Platero? Zer nahi ote dik? Norgandik zetorrek igesi, takata ez-berdin, zakar orrekin? Platerok hura ikustean, bi belarriak mutur batean zutitzen ditu, lehenik, eta, gero, bata zutik eta bestea beititua uzten, eta ba-datorkit, eta arekan burua ezkutu nahi du ta iges egin nahi, guzia batera. Asto beltzak haren ondotik igaro ta bultzada bat ematen dio, zamuka botatzen, usain egiten; arrantza egiten du komentuhormaren ondoan, ta ba-doa kalkolka, Transmuroan bera... ...Ba-da, beroan hotzikarazko lipar bakan bat-nirea?, Platerorena? - ta gauzak naspilatuak dirudite, baldin, tipuski, eguzkiaren aurrean oihal beltz baten itzal apalak, itsumustuan geldituriko haizeak, itotzen dun etxarteko bihurgunearen bakartasun zorabiatzailea estali bai-lun. Goxo-goxo, urrunak hegiatara ekartzen gaitu. Goian, Arraindegiko habarrots aldakorra entzuten da. Han Riberatik etorri berriak diran saldunek beren txabaluak, beren mutxurdinak, beren brekak, beren muxarrak, beren bokartak, goraipatzen ditute. Biharko aldarria ospatzen dun iraulkako joalea; zorroztailearen txilibitua... Orainik dardaraz dago Platero, noizean behin niri begira, okildua, zergatik ez dakigula, biok ekuratu geran geldigo mintzulean... Platero: asto hori ez diagu asto, nik uste... Ta Platero, mintzulik, dardarka ari da berriz, dana ikara batez, emelki burrunbatsua, ta igeskor, begira dago luebakiruntz, zapuzti ta apalki...
LXII JORRAILAKO MAITE-ERESIA
Haurrak Platerokin joan dira eltzunen latsera ta orain ba-dakarte kalkolka, jolas eta parre artean, dana lore horiz zamatua. Han behean euria izan dute bere urre ta zilarrezko hariez landa orlegia lanbrotu zun hodei igazkor hura. Ta astokoaren ile urasetuaren gainean, txintxil bustiak tantaka ari dira. Maite-eresi berri, alai, bihotz-eragilea: Plateroren arrantza ere samur bihurtzen da zama goxo, eurituaren azpian! Aldian behin, burua itzuli ta ahoaren irispidean dauzkan loreak idoki egiten ditu. Pipil elur-antzeko ta laruak, zintzilika dagozkio, lipar batez, lerde jariotze zuri, orlegizka artean, eta gero ba-doazkio sabeltzar aztanbaldura. Nork jan lezazkekan loreak, hik bezela, Platero, ta ez kalte egin! Jorrailako ezbaiko arratsalde hori! ... Plateroren begi dirdaritsu ta bizkorrak eguzki ta eurizko ageri guzia irudikatzen dute. Sartaldean, San Juaneko alorraren gainean, beste arrosa antzeko hodei bat, zirpilduta, euri egiten ikusten da.
LXIII IJITUAK
Ikus, Platero. Hortxe zetorrek, kalean bera, tupikizko eguzkitan, lerden, zut, soingaineko bage, inori so egiten ez ziokala... Bai ongi zeramakala bere lehengo edertasuna, liraina oraino, areitz bat iduri, gerri-zapi horia neguan, eta zuriz horeiztutako gona magal-apainduna! Udaletxera ziak, beti bezela, hilerri ostean etzalekutzeko baimena eskatzera. Gogoan dauzkak ijituen estalpe zatarrak, eta beren suak, beren emakumezko begiragarriak, eta beren asto ez-hil-bai-hilak, baranoan heriotza hozkatzen ditekenak. Astoak, Platero! Dardaraz edo zeudek dagoneko Frisetako astoak, barrio apaletatik ijituak usmatzen dizkitekela! Lasai nago Platero dala ta, haren ukuilura irixteko ijituek herri erdia jauzi behar luketelako ta, gainera, Rengel zainak maite dulako. Baina, hura beldur erazteko, gaiztoz, ba-diotsat, ahotsa harrotu ta izugarri eginaz: Barrura, Platero, barrura! Burdinsarea itxiko diat, eramango haute-ta! Platero, ijituek harrapatuko ez dutela etsi-etsita, bere ostean burdin eta leiar hots gogorraz isten dan burdintsarean barna igato ta jauzi ta ikotu egiten du, harrinabarrezko baillatik loretakora ta hontatik barriora, gezi bat antzo, bere iges laburrean, zakarro hori! aihenbelar urdina hausten dularik.
LXIV ASKATASUN
Larratz musker, heze gainean, tai gabe, bere hegada atxilo, nabarra zabaltzen zun txoritxo gorri-bizi batek, bidaxkako lore artean galdurik zebilan nire soa erakarri zun. Poliki-poliki hurbildu ginan, ni aurretik, Platero atzetik. Bazan handik edaska itzaltsu bat, eta mutiko etoi batzuek sare bat ezarri izan zieten txoriai. Txatartxo gaisoa bere nekeraino goratzen zan, beraren olde, gabe, bere zeru-anaiai dei egiten ziela. Goiza argia, aratza, urdinez gainez-egina zan. Alboko lertegitik, joan gabe, bazetorren eta urruntzen zan txinta goratuzko batera-jotze arin bat erortzen zan, adaburuak kulunkatzen zitun hondartza haize otzan eta urrezkoan. Batera-jotze gaiso, errugabea, bihotz gaiztoareri hain hurbil! Plateroren gainera igo ta, aztalakin ari behartuz, lertegia gaindu genun takataka biziz. Koro itzal hostotsu pera heldurik, txalo egin nun, abes, didar. Platerok kutsua hartu ta, arrantza egiten zun behin eta berriz, lazki. Ta oihartzunek erantzuten zuten, ozen eta murrizki, osin haundi baten ondoan bezela. Txoriak joan egin ziran beste lertegi batera, kantuz. Platero, mutiko odolgaitzen birao urrunen artean, bere burutzar iletsua nire bihotzaren ondoan marraskatzen zun, bularra mintzeraino, niri esker eginaz.
LXV HERIOTZA
Platero ohean etzanik, begiak behera ta ilun arkitu nun. Bere ondora joan eta laztan egin nion hari hitz eginaz, ta jeiki zedila nahi izan nun. Gaisoa dana zarrastaka higitu ta esku bat belauniko utzi zun... Ezin... Ordun, haren eskua lurrean hedatu, ostera ere samurki gozaratu ta haren atxeterra eratorri egin nun. Darbon zaharrak, hura ikusi baikoz, hortz gabeko aho larria lepohezurreraino hondatu, ta buru odolbatua bular gainean gorgoinatu zun, eseki baten antzera. Onik ez, e? Ez dakit zer erantzun zun... Gaisoarenak egina zula... Ezer ez... Min bat edo... Ez dakit zelako sustrai txarra edo... Lurra, belar artean. Eguerdian, Platero hilik zetzan. Algadoizko sabeltxoa puztua zitzaion, lurbira bezela, ta bere hankak, lurrun eta margulak, zerurantz goititzen ziran. Bere ile kizkurrak, eskuaz ukitzean, hautsezko goibeltasun batetan erortzen dan andrakila zaharren muillo pipiatuzko ile hori zirudin. Ukuilu isilean barna, leihoko eguzki izpian zehar igarotzen zanero bera piztuz, hiru margotako jainkoilo bat hegazka ari zan.
LXVI URRUN-MINA
Platero, hik ikusten gaituk, ezta? Ez al dek egia ba-dakuskala baratzeko gaioko ur argi ta hotzak nola parre egiten dikan baketan; nola hegaz egiten diteken, azken argitan, erle lehiatsuak, oraino muinoa piztutzen dikan eguzkiak, musker eta ziguinkara, arrosa-antzeko ta urrea eginiko izkaroaren inguruan? Platero, hik ikusten gaituk, ezta? Ez al da egia ba-dakusazkala igarotzen Iturri zaharreko aldapa gorrian gora ziaztikala, ikuzgileen astoko nekatu, herren, goibelak, zeru-lurrak dirdarizko leiar bakar batean elkartzen dizkikan garbitasun berdin-gabean? Platero, hik ikusten gaituk, ezta? Ez al dek egia ikusten ditukala haurrak heriosuhar laster egiten, beren loreak, gorri-garbiz jarion-ezbaiko inguma zurien mulko arina, beren adarretan kokaturik zeuzkateken txara artean? Platero, hik ikusten gaituk, ezta? Platero, ez al dek egi ikusten gaitukala? Bai, hik ba-nakusk. Eta nik bazentzukat sartalde garbian, hire arrantza samur, errukarria, mahastietako ibar osoa gozatzen dikana...
LXVII ZUR-AIZTURRA
Platero gaisoaren zaltokia, ahokoa ta lepo-koroikia zur-aizturrean ipini ta guzia mandiora eraman nun, haurren sehaska ahaztuak dauden zokora. Mandioa zabal, isil, eguskiztatua da. Moguerko landa osoa ikusten da hartatik. Haizerrota gorria, eskerraldean; aurrean, lerrondo artean ezkutatua, Montemayor bere baselizatxoarekin; eliza ostean, Pinako baratz kukutua; sartaldean, itsasoa, gora ta distikorra udako ugoibehetan. Ikastarteetan, haurrak mandiora doaz jolastutzera. Zalgurdiak egiten ditute, alki erorien amai gabeko uztar-zaldiez; antzokiak egiten ditute, lugorriz margoztu egunkariez, elizak, ikastetxeak... Batzutan, arima gabeko zur-aizturrera igo ta, oin-eskuen zarata urduri ta biziz, ba-doaz kalkolka beren amets-zelaiean barna: Hi, Platero Hi, Platero!
LXVIII BELTZURA
Pinako baratzan, amaldeko lerrondoaren ondoan dagon Plateroren hilobia ikertzera joan naiz haurrakin arratsaldean. Inguruan, Jorrailak lur ezea pipiripi hori, haundiz apaindua zun. Han goian, ginga urdinez dana margozturiko koro orlegian, txirrizkilak abesten ari ziran eta haien txinta txehe, loretsu ta irritsua, ba-zihoan arratsalde epelaren urrezko haizean zehar, maltasun berrizko amets argi bat iduri. Haurrak, hara ziranekoxe, didar egitez atertzen ziran. Geldi ta benik, haien begi dirdaritsuak nire begiotan, galde lehiatsuz betetzen ninuten. Platero adiskide! egin nion lurrari: baldin, uste dikadanez orain zeruko mailo batean ba'hago ta hire bizkar iletsu gainean aingeru gaztetxoak badaramazkik, nitzaz ahaztu ote haiz? Platero, esaidak; nitzaz oroitzen al haiz oraino? Ta, nire itaunari erantzuna bezela, lehen ikusia ez nun jainkoilo zuri, arin bat hegaka zan ari ta ari, arima bat bezelaxe, pipiripiz-pipiripi...
Moguer, 1907
PLATERO-RI, MOGUER-KO ZERUAN
Platero, ene astoko gozo, takatari hori, hainbestetan nire gogoa nire gogoa bakarrik! eroan ukana, indiapiko, ziguin eta orkatzostozko bide sakon haietan barna: hiri hitzazko idazti hau, orain ulertu dezakekanean. Honezkero Parabisuan bazkatzen ari dekan hire gogoagana ziak, harekin ere zerura igo edo dekan Moguerko ikuspegi haien gogoan barna; ba-zeramak bere paperazko bizkar gainean nire gogo hau, loretan zeudekan sasi artean, bere igokundera bide eginaz, geroago ta onago, baketsuago, garbiago egiten dekan hau. Bai. Ba-zekiat, arrats-apalean, gorribeltz eta limoi-loreen artean, urresagasti bakarrean barna, hire bihotza urrumakatzen dikan lerrondora heltzen naukanean, geldi ta gogo-ernari, hik, Platero, betiko arrosazko zelaiean atsegin-bitsetan haizena, hire bihotz ustelduak ernemindu dizkikan pipiripi horien aurrean ekuratzen ikusiko naukala.

Platero eta Biok- Bingen Ametzagaren itzulpena

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Platero eta Biok- Bingen Ametzagaren itzulpena

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Platero eta biok

Juan Ramon Jimenez

Ametzaga Aresti'tar Bingenek euskeratua

Hona hemen erantzun ederra:

Montevideo'n, 1953-Gabonila-3. Euskera'ren eguna

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

HAURRENTZAKO IDAZTI HONEN IRAKURLE DIRAN GIZONAI OHARRA

OLERKARIA Madrid, 1914

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Ay, qu relumbres y olores! Ay cmo ren los prados! Ay qu alboradas se oyen!

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

VIII BIDEKO LOREA

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

...jaloux de sa vive couleur...

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez

XIV ILUNDIRIKO JOKUAK

Yo soy la viudita del conde de Or...

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

XXII KILKERRAREN LELOA

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Mi nio se va a dormir en gracia de la Pastora...

...y por dormirse mi nio, se duerme la arrulladora...

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

XXIX TXAKUR ZARAGARTSUA

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

XXXI AHATEAK IGAROTZEN

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

XXXVIII MUTIKO ZOZOA

Volvoreta d'alinas douradas...

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga

Juan Ramon Jimenez itzulpenarena: Bingen Ametzaga