ullu: s.I. nsLrumenLo pu segu u run de LIerru, Iormuu per unu
cucIIIIu puncIudu, menos corvu I mus uncIu que Iu de Iu seguderu, enguncIudu u un LocIo IIurgo que Iu unguIo con Iu Ioju. ull: Segu con Iu duIIu. enteuoerus: s.I. Deseo InLenso que se sIenLe uI vev uIgo. Cuun pusu devun Iu pusLeIeriu se Ie Iun denLeguerus. esIuruuluo, -du: udj. MuIIurcIuu. mus desIurguIuu que un cumuI d`oIIveru bIIuncu, MIru que IIevus Ixe IuIxo IIIbros prou desIurguIuu I en zubucurus uIguno. esincosu: s.I. Ruzn que se du pu I unu cosu o pu no I-Iu. T son desIncusus pu no veni u vev-mos, pu vo que no LIenen brencu gunus de veni. esminchuo, -du: udj. Que no LIene gunu de com. espurci: ReIerin-se sobre L u dos personus que s`esLun peIeun: sepuru-Ius. SIempre esLubun 'zurpu u Iu greu`, I sI Ios querebus despurci Le meLebun u peIu. evn: udv. Delcnte. (ReIrun) EI que vu devun, sIempre vu devun. evuntul: Delcntcl. e vez: udv. Al mismo tiempo. Tocu Iu guILurru I I`urmnIcu, I eI sube I L de vez. i: Decir. Me vu di que Lornuriu muunu JJ ReIerin-se u unu personu: du per nombre, llcmcr. Ebu un muesLro que Ie dIbun don Jess. imposJ ispos: udv. Despues. DImpus de Iu DespIerLu se vu uI RosurIo I`uuroru. oln, -tu: udj. poco usudo. MuIo. `uo prou doIn, muI doIn Ixu zuguIu. ormiderus: I.pI. Soeru, gunus de dormi. Qu dormIderus m`enLrun dImpus de com!. recho, -u: udj. Derecho, rectoJJ ul drecho. En IIineu recLu. Pusu uI drecIo.
ANDOLZ. RaIael; Diccionario aragones. Mira editores. Zaragoza. 1992. ARNAL PURROY. Maria Luisa; Diccionario del habla de la Baia Ribagorza Occidental. Gara d`Edizions. Zaragoza. 2003. FABRA I POCH. Pompeu; Diccionari General de la Llengua Catalana. Edhasa. Barcelona. 1977. MONEVA Y PUYOL. Juan (edicion y estudio de Jose Luis Aliaga Jimenez); Jocabulario de Aragon. Coleccion Cuadernos Jean-Joseph Sarohandv. editorial Xordica. Zaragoza. 2004. REAL ACADEMIA ESPAOLA; Diccionario de la lengua espaola. Espasa Calpe S.A. Madrid. 1956. TOMAS ARIAS. Chabier; El aragones de Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses. 1999. ND1CE
- Inolvidubles uruosinos: Vicn de lo 1mprento, por Tomus CusLIIIn
- Contn coentos: Lu bellu dormiente, por Jos AnLonIo BeLuLo
- Historius: Gruosinos de uyer: Andresn, por El Scstre crcsonc
- Textos en uruosino: Iruses inozentes, por Luisn de Iierro
- Textos en uruosino: 'ende lu Peu el Morrul, por Luisn de Iierro
- Inchouuldri: Il plun
- Iolclore: Lus uuitus en lu Idud Mediu (II), por MurIuno PuscuuI
- Cocinn con El [ogoril: Setus
- Historius: Lu curtu, por Jos gnucIo MurIosu
- Textos en uruosino: Los cromos (I), por MIgueI ngeI CIuveriu
- Historius de cosus noestrus: C..G.: L'uscoelu de msicu
- Personujes ribuuorzunos: nuel Sumbluncut y Sulunovu
- Asinus churrum en Gruos, por ConcII GIrn
Inolvidubles uruosinos
Vicn de lo 1mprento
VIcenLe ucumbru vu nuc en Gruus un o de novIembre de 1.1=. EI negocIo IumIIIur, unu ImprenLu ubIcudu en medIo Iu cuIIe Benusque, duriu nombre uI upodo con que vu s conocI u Io IIurgo de Lodu Iu suvu vIdu: Vicen de lc Imprentc.
T Iu vIdu de VIcn cIIru uIreded d`Ixu ImprenLu, Iu GuLemberg, on LrubuIIubu cIunLo u I`IneIubIe GonzuIo, su Iermuno, su pure, uIsn, v I`InoIvIdubIe uIs ozuno, LIpgruIo que vu uLerrIzu en Gruus, provenIenLe d`OrIIueIu, u medIuus de Ios qo.
VIcn ebu un Iombre cubuI, ImpuIsIvo, cuusLIco v sobre L muv LrubuIIud. e vu Locu vIvi unu posguerru duru v dIIicII v I nuncu perdebu Ixe senLIdo de I`Iumor Lun suvo pu suIi de sILuucIns compromeLIdus v soILu uqueIIos dIverLIus cIuscurrIIIos. QuI no recordu con IIIurIdu cuun uLendebu en Iu IIIbreriu u Ios empIIeuus de buncu, que Ie Ibun presenLun Ius IIeLrus de pugo v Ies respondebu ImperLurbubIe: correcLo, correcLo, vu Ius puez Lornu por on Iun venIu, nIno. O cuun uIguno Ie pregunLubu por Iu suvu numerosu proIe IemenInu, respondebu ImperLrrILo: sI Le Iu IIevus, Le`n dov oLru de reguIo.
e vu Locu vIvi Iu Guerru deI 6 v uIIi `Iuv unu uncdoLu que denoLu un curucLer muv sInguIur:
corLe enLre LremendIsLu v nuLuruIIsLu, expunsIones de eroLIsmo verbuI osudus v IrecuenLes escupes de unu reLrIcu suI generIs, de un esLIIo InImILubIe en eI que, sI bIen es LrusunLo de un proIundo conocImIenLo de Ios cIusIcos, u menudo se du, por desgrucIu, ese depIorubIe puso de Io subIIme u Io rIdicuIo. ExpresIvIsLu empedernIdo, SumbIuncuL combInu puIubrus en un uILernuLIvo juego sIncrnIco- dIucrnIco de Iu Ienguu v en un desIguuI uso cuILo- pIebevo de Iu mIsmu, cuundo no enLrecruzu esLos cuuLro senLIdos v usos producIendo como muLucIones neoIogisLIcus v periodos LorLurudos o uberrunLes como jumus se Iu vIsLo en Lodu nuesLru IILeruLuru. Los Alicdos, revIsLu en Iu que coIuborubu ngeI SumbIuncuL
Su produccIn IILerurIu IncIuve numerosus noveIus breves v oLros gneros enLre Ios que cube mencIonur dos IIbros de cuenLos 1ess ctcdo c lc columnc (1.z=) v Con el corczn extcsicdo (1.z6) v seIs exLensos reIuLos: Lc cuerdc de deportcdos (1.zz), Lc ccsc pclidc (1.z6), crro en lcs clcs (1.z;), Lc cscensin de Mcrc Mcqdclenc (1.z;), El hijo del seor Estete (1.z) v El cire podrido (1.z), obrus pIonerus de Io que se conoce como noveIu socIuI. De Iu obru escrILu en eI exIIIo desLucu Ccrctcnc nczcrenc (1.q), donde recuperu sus recuerdos de Iu conLIendu v eI senLIr de Ios poIiLIcos en eI exIIIo. Personujes ribuuorzunos
nuel Sumbluncut y Sulunovu
(Gruus, 1.88= - MjIco D, zq-- 1.6). EscrILor, poIiLIco v jurIsLu urugons. SIendo muv nIo se LrusIud con su IumIIIu u BurceIonu en cuvu UnIversIdud esLudI DerecIo. AI ser eIegIdo dIpuLudo u CorLes por eI PurLIdo RepubIIcuno ederuI -deI que Iue uno de Ios Iundudores, con su umIgo v muesLro eI grun ubogudo BurrIobero- consLubu como su proIesIn Iu de ubogudo. DesLucudo perIodIsLu poIiLIco, Iue coIuborudor, reducLor v IusLu dIrecLor de mucIos perIdIcos de IzquIerdus, desde Iu LendencIu IIberuI-repubIIcunu IusLu Iu unurco-sIndIcuIIsLu, como: EI MercunLII VuIencIuno, u Cumpunu de GrucIu, EI enemIgo deI PuebIo, u TIerru, EI MoLin, os MIserubIes, EI DIIuvIo, TIerru v IberLud, SoIIdurIdud Obreru, C.N.T., eLc. SumbIuncuL Iu pusudo u Iu IIsLorIu poIILIcojuridIcu sobre Lodo por su ucLuucIn en eI TrIbunuI de CusucIn de CuLuIuu (1.6-1.), como bruzo de Iu jusLIcIu revoIucIonurIu. u IIguru de SumbIuncuL Iu sIdo InLencIonudumenLe dIsLorsIonudu, v con IucIIIdud, debIdo u sus upurIencIus de LrIbuno de Iu pIebe v de esLruIuIurIo esLIIo de vIdu v mus un de escrILuru. OLros IILeruLos Iun suIrIdo purecIdu desIIgurucIn v, sIn emburgo, Iu IIsLorIu de Iu IILeruLuru espuoIu Ios esLu reIubIIILundo. Y en cuunLo u escrILor de obrus de creucIn, nos Iu dejudo SumbIuncuL unu Iurgu IIsLu de noveIus, reIuLos corLos v gIosus IILerurIus (umn de sus mucIus e ImporLunLes LruduccIones) de un desLIIudo conLenIdo IumunIsLu con su mensuje u menudo socIuIIzunLe, cuundo no revoIucIonurIo, con IrecuenLes upunLes de
Unu nocIe d`oLoo Ie vun IurLu en Iu Compuiu Ius munLus. No se Ie vu ocurri oLru Ideu que IeIe Io mIsmo uI OIIcIuI de Iu mIsmu. AsInus que se IIevunLubu unLes de Locu dIunu pu Iese Iu cumu u escondIdus.
Ebun, Lum, muv Iumosus Ius LerLuIIus de Ios domIngos en Cusu pez con sus gruns umIgos ArLuro VIIus, VIcenLe Ins, BuIdomeru, Cuvero,. Unu Lurde cIurrubun de qu`en Ius cusus sIo mundun Ius muIIs. Uno vu dI: No, en cusu miu mundo vo. VusoLros soz unos cuIzonuzos. En esLus esLubun, cuun upuece un zuguI v Ie soILu uI susodIcIo: Pupu, que m`Iu dIcIo mumu que Le`n Ius Iu sIn encend Iu esLuIu v que LIens que veni enseguIdu u encendeIu. CosLu poco ImugInu Iu curcujudu generuI deI personuI.
PersonuImenLe, sIenLo un curIo enLruubIe por nuesLro personuje que vu sub dIsIruLu de Ius cosus esencIuIs de Iu vIdu: Ius muIIs, Iu gusLronomiu, Iu cuILuru v uqueIIu muruvIIIosumenLe desordenudu v cuLIcu ImprenLu ebun eI norLe de su vIdu.
u miu nIez esLu usocIudu u su personu con Iu compru semunuI de Ios Lun esperuus cupiLuIos de EI CupILun Trueno, EI JubuLo v RoberLo AIcuzur v Lum uqueIIu enLruubIe Zurugozu deporLIvu que cunLubu GonzuIo po Ius cuIIes de Iu vIIIu.
VIcn de Iu mprenLu vu s un gruusIno noLubIe que vu deju su ImpronLu cuILuruI en mugniIIcos v morduces urLicuIos en eI IIbr v sobre L un IucIud InIuLIgubIe pu sucu udebun uqueIIu numerosu v pecuIIur IumIIIu, en LIempos prou dIIicIIs v compIIcuus.
CurIosumenLe IuIIeceriu eI mIsmo diu que su udmIrudo D. Jouquin CosLu, un 8 de Iebrero de 1.8;, en medIo deI Iervor popuIur.
Toms Custilln Muriosu Contn coentos
Lu bellu dormiente
Ebu unu vez. Iu mucIos IIusLros, qu`en un puebIeL cIIcoL cercu de Gruus, vevIbu unu IumIIIu que LenIbu mucIus IIncus pu IIubru I unu cuLerbu d`unImuIs que dubun mucIu Iuenu. os cIovens de Iu cusu ebun vu un poqu muvores I no LenIbun nengn IIIIo pu segui con Ius Iuvenus d`unu cusu Lun grun. En Iu cupIIIeLu de Iu cusu `Iubebu un Sun AnLonIo prou mujo uI que sIempre Ie pedIbun eI mIIIugro de pod Leni un Ieredero pu que podese Ie prosperu I`IucIendu. Por IIn, como ebun Lun devoLos, eI SunLo Ies vu conced IxIu peLIcIn, subn que Ies IIenuriu d`uIIegriu, I vun Leni unu Iermosu IIIIu. Iocos de conLenLos Loz, ugeIos I pures, vun pensu en Ie unu grun IIesLu, convIdun u Loz Ios vecInos deI IIugu I puebIIos d`uIrededor, pero IoI! desLIno, se Ies vu pusu envILu u unu vIeju cuscurrubIus que vevIbu en unu covu cerqueLu de Iu IuenLe EI Igonero, muv cercu deI rio. EI diu de Iu IIesLu Ibun IIegun Ios convIduus vesLIs con sus mIIIs ropus I Loz Lruebun unu puLucudu de reguIos muv genos pu duIene u Iu nInInu. De Gruus vun ucudi cIen represenLun u Ius mIIIs cusus de Iu VIIIu, como de Iu Cusu HeredIu, de Ios Burduxi, de Ios unLn, de Iu Cusu OIIvun,. I Lum mucIu cIen represenLun uI puebIo, como eI PrI deI SunLo CrIsLo, eI uIcuIde, eI curu purroco I Ios gremIos deI IIugu. Tum vun convIdu u cIen de Loz Ios IIugus d`uIrededor, CupeIIu, xep, TorrobuLo, Torrodseru, us VenLus,. EnLre Ios mucIos reguIos que Lruebun vu desLucu eI que vun du eI gremIos d`uIpurguLeros I IIIuds, qu`ebu unu ruecu I un Iuso IecIo de muderu de buIxo muv LrubuIIuu po Ios urLesunos curpInLeros de Gruus. Cuun mus uIIegres esLubun en Iu IIesLu v`upurec Iu vIeju cuscurrubIus, Iu que no ebu sI InvILudu, I Ies vu di: - Yo Lum LruIgo un reguIo pu Iu nInInu. EI mio seru un reguIo que Los Ieru LrIsLes u Loz. dIspus Ies vu ecIu Iu muIdIcIn: - Cuun LIengu dIecIsIs uos se puncIuru en Iu muno con IxIe Iuso I se morIru. Toz se vun quedu cosLernuus con Iu muIdu d`IxIu vIeju. Con I`uIIegriu de Iu IIesLu se vun i oIvIdun d`IxIu muIdIcIn I recogn Ios reguIos, eI Iuso Iue u puru u un cuurLo con oLros zurrIos que I`Iebun LruI Ios InvILuus.
OrquesLu que se reuIIz puru SunLu CecIIIu en 1.61.
DenLro de Ius cuILuruIes desLucubu Iu de msIcu.
Se tc c reclizcr lo mcs ccelercdcmente posible lc creccin de unc escuelc de msicc en lc cucl podrcn cprender qrctuitcmente todos los socios u [cmilicres de los mismos que lo deseen pcrc lo cucl, no solcmente se cprenderc sino que se cdjudiccrc el instrumento que necesiten unc tez cumplimentcdcs lcs normcs que de cntemcno tendrc que lletcr c ccbo el clumncdo de estc escuelc. Este prouecto es mcs trcscendentcl de lo que supone, uc que este ncelo serc el [undcmento de unc extensc lcbor de culturc musiccl pcrc lc puestc en mcrchc de cucdro de rondcllc, orquestc, enscuos u per[eccioncmiento de nuestro [olllore loccl (Dcnces, Albcdcs, 1otcs, etc.).
Historius de cosus noestrus
C..G.: L'uscoelu de msicu
Seguin con I`IIsLorIu deI C.D.G. En esLu ocusIn mos cenLrun en I`uscueIu de msIcu que se vu creu por esLu enLIdu en I`uo 1.6o, bujo Iu buLuLu de Ios proIesores MurIuno PuscuuI v VIrgIIIo BurreI. Unu ruIoIIudu de crios d`enLre nueve v once uos, s`upunLuron p`uprend u soIIIu. TumbIn se cre unu ronduIIu, Lenin de proIesor u runcIsco Purru. Segn eI LexLo que envI Iu JunLu DIrecLIvu de CenLro DeporLIvo Grudense, en murzo de 1.6o, se Iuciu un IIumumIenLo u Ios socIos v enLusIusLus deI C.D.G. que podebun InscrIbIse en ucLIvIdudes deporLIvus, cuILuruIes v oLrus.
RonduIIu PIIuzu, en Io que uIoru Iu BuIIungu. z de ocLubre de 1.61. DIecIsIs uos dIspus, mos uIconLrun con unu cIoven muv guupu I muv uIIegre qu`ebu I`udmIrucIn de Loz I I`orguIIo de sus pures. Toz s`Iebun oIvIduu de Iu muIdIcIn que Ies ebu ecIuu Iu muIvudu vIeju, muerLu Iebu mucIos uos. Como Loz Ios cIovens, eIIu Lum ebu muv presumIdu, I ucercunse Ius IIesLus de Gruus, se vu queri Ie unus medIus de IIunu pu no pusu IrIo po Iu nocIe en eI buIIe de Iu pIIuzu. Con Lun muIu suerLe que sIo empezu u LrusLIu con Iu ruecu, se vu puncIu en un dedo v se vu quedu dormIdu. o mIsmo Ies vu pusu u Loz Ios de IxIu cusu, pures, ugeIos I LrubuIIuds que LenIbun. Tum u Ios unImuIs suvos, LozInos, poIIos, guIIInus, cocIos, mIsInos,. To IxIo, Iu cusu, Iu eru, I Loz Ios corruIs, se vun rodIu de burceros I IIusLns, Ien cuusI ImposIbIe ucercuse sIn puncIuse u esLrIcuIIuse Ius muns pu InLenLu enLru en eIIu. u muIvudu vIeju ebu dIcIo Lum que sIo podriu dIsperLu u Loz Ios de Iu cusu sI un cIoven d`un puebIo muv IIejuno besubu u Iu IIIIu, d`IxIu muneru se LemInuriu eI IecIIzo. To vu permunec usi mucIos uos, IusLu q`un cIoven de unu cusu de PunIIIo que pusubu por usLi buscun LrubuIIo se v`uIconLru con Lo IxIe punorumu I como ebu prou espIngn s`ebu uLrevi u cruzIu Lo IxIos ImpedImenLos IIegun IusLu Iu cusu I LIrun Iu puerLu ubuIxo. EnLr Lo decIdI pu comprobu Io que `Iubebu denLro I se vu quedu cIeIuu uI vev u Lo Iu cIen dormIs proIundumenLe. EnLre eIIos se enconLrubu Iu Iermosu cIoven I no vu pod resIsLIse de duIe un beso, I en IxIe momenLo, Iu LoLuIIdu de Iu cIen se vu desperLu cIunLo con Iu cIoven I Loz Ios unImuIs. os pures, muv conLenLos d`Iub LermInuu con eI IecIIzo, Ie vun di u uqueI upuesLo zuguI que pedIse Lo Io que querIse, qu`eIIos se Io duriun. I Ies conLesL que sIo querIbu LrubuIIo, pues ebu u Io qu`Iubiu venI u buscu, con IxIo se conIormubu. Tum Ies vu di que s`Iebu enumoruu de Iu moceLu I se querIbu cusu con eIIu. os pures, mus conLenLos q`unus puscuus, Ie vun di que por eIIos esLubu IecIo, que se cususen I Iuesen IeIIces. D`IxIu muneru vun pod Leni un cIoven en cusu. Asi LermInuriu eI cuenLo, Iueron IeIIces v comIeron perdIces (cuzudus en onLuIIus). esLe cuenLo s`ucubuu I po Iu cIImeneru s`Iu escupuu.
Jos Antonio Betuto Ispou Historius
Gruosinos de uyer: Andresn (Terceru purte)
Que poco podiu ImugInur nuesLro personuje, que su vIdu Ibu u dur LunLo juego. I, que pensubu que su exIsLencIu eru Lun monLonu, sIempre u Iu sombru de su Iermuno Jos... ue su sobrIno, que se moviu en Ios circuIos poIiLIcos de Huescu, quIen consIguI Iu IIcencIu puru LrunsporLur bugujes v vIujeros. EI BoIeLin OIIcIuI de Iu ProvIncIu de Huescu, en su prImer nmero deI uo 1.1o, edILubu en Iu pugInu , eI sIguIenLe comunIcudo de Iu ComIsIn ProvIncIuI, uprobudo eI 1 de dIcIembre unLerIor:
Buuujes.- Circolur Anuncicdc lc subcstc pcrc lc prestccin del Serticio de cqcjes de lc Protincic, desde el :' de Enero cl (: de Diciembre del co prximo u hcbiendose presentcdo unc proposicin suscritc por Don 1ose Lpez Ccrdiel, tecino de Ccmpo, en lc que el proponente o[rece reclizcr dicho serticio por unc pesetc menos de lcs consiqncdcs como tipo pcrc lc licitccin, o secn :;.ooo pesetcs. Lc Comisin Protincicl, hcciendo uso de lcs [ccultcdes que le concede el crt' o8 de lc Leu Drqcnicc hc ccordcdo cdjudiccr de[inititcmente el serticio de que se trctc cl nombrcdo D. 1ose Lpez Ccrdiel por el tiempo u sumc exprescdos u con sujecin c lcs condiciones del plieqo que sirti de bcse c lc subcstc. Lo que por medio de lc presente circulcr, se hcce scber c los Auuntcmientos de lc Protincic u c los contrctistcs de lcs di[erentes etcpcs, c [in de que desde :' de Enero prximo cesen en lc obliqccin que se impuso c los primeros por circulcr insertc en el oletn D[icicl del (: de Mcrzo ltimo, u en lc que cdquirieron los sequndos por medio del oportuno contrcto, u pcrc que los Alccldes se dirijcn en lo sucesito cl hccer los pedidos, en tirtud de orden del Seor Goberncdor Citil u Autoridcdes Militcres, leqtimcmente constituidcs, cl cdjudicctcrio D. 1ose Lpez Ccrdiel, o c los representcntes que este debe tener en los pueblos seclcdos como ccbezc de etcpc.
Por eI precIo de Iu udjudIcucIn, debiun cubrIr Ius ruLus mus ImporLunLes de Iu ProvIncIu de Huescu purLIendo de BurbusLro v IIegundo u pobIucIones Lun dIsLunLes enLre sI como Benuburre, BIeIsu, BroLo, SubIunIgo, CunIrunc, Ans o HecIo. Pero LumbIn Leniun que IIegur u TumurILe, Monzn, rugu o Huescu, enLre oLrus... sIn oIvIdur nuesLru ruLu enLre Gruus v Cumpo, con InLencIn de IIegur IusLu Benusque.
N`Iubebu de IumboIIsLus, (d`Ixos unu ruIoIIudu) Lum d`IIsLorIu sugrudu, d`unImuIs v IusLu d`urLIsLus. bun LucIun d`unus IIIsLus Ios nmeros que LenIbun. MucIus vezes mo`n suIIbun un monLn de repeLius v Ios IIevubun cogius en IuIxos que rebuLIbun.
Cuun vu Le`n IuILubun pocos con Ixos cromos LruLubus v por cudu uno L en dubus quInce u venLe sIn soIocos. Y no ebu cosu de IIocos v qu`uIguno Le cumbIubu por uquI que Ie IuILubu p`ucubu Iu coIeccIn Ios qu`I LenIbu en monLn v un Ius grucIus Le dubu.
En un uIbum Ios pegubun. Y con Ios oLros. qu Iebun? Pues enLonces Ios cogebun, con mus zuguIs mos cIunLubun v u coLu mos Ios cIugubun. IQu genos ruLos pusubus!. A cusu u vezes IIegubus con mucIos cromos perdius mus, como ebun repeLius, pocu ImporLuncIu Ie dubus.
Miuoel nuel Cluveriu Abizundu Textos en uruosino
Los cromos (I) (Recordn uqoellos tiempos de zuuul)
M`ucordo, de cIIcorrn, de vev vu u mIs Iermunos que IIevubun en Ius munos de cromos un gen monLn. Y, seguin Iu LrudIzIn, como u cuuIquIer zuguIn, Ime uIgunu coIeccIn u vo sIempre m`Iu gusLuu. Y esLu deI L comprobuu qu`en Gruus `Iubebu uIIcIn.
PusLIIIus de cIocoIuLe, v Lum cIocoIuLInus, ebu Iu Iormu mus IInu pu mIru d`enguLusuLe v u Iu vez d`uIIcIonuLe. Cudu vez suIIbu un cromo. IAIoru m`expIIIco vo cmo Loz Ios qu`en coIeccIonubun cIocoIuLe en meredubun u pIuzos de Lomo v IIomo!
OLros cromos Ios vendebun en Iu ImprenLu de VIcn, sIempre u rebuLi de cIen cuun novedudes Lruebun. Segn Io que Le vuIebun v Ius perrus que LenIbus con LunLos sobres suIIbus, v cusI sIn esperu, IIoco de curIosIdu, en Iu cuIIe Ios ubrIbus. En cuso de no poder cubrIr uIgunu zonu, se compromeLiun u subconLruLur Iu gesLIn, u sus expensus, con oLros represenLunLes. us condIcIones de Iu subusLu no mencIonun en nIngn momenLo Iu Iormu nI eI medIo que se uLIIIzuru puru reuIIzur eI servIcIo. EsLumos en Ios InIcIos deI sIgIo XX. TimIdumenLe se empIezun u ver Ios prImeros uuLos, pero en nuesLrus querIdus monLuus, Ius curreLerus no dejun de ser mus que meros cumInos, que u veces nI sIquIeru permILen eI puso de un curruuje. SIempre nos Iubiumos pregunLudo que LIpo de veIIcuIo uLIIIzuriu Andresn... SoIiumos pensur en unu curreLu, o en unu guIeru uunque podiu ser demusIudo pesudu puru LrunsILur por uIgunus zonus, LumbIn en unu dIIIgencIu que quIzu serIu demusIudo Iujosu puru eI puis, v porque no unu LurLunu... ISI unu LurLunu! u sorpresu Iu Ido muvscuIu uI descubrIr unu IoLogruIiu de Andresn v su LurLunu, en un InLeresunLisImo IIbro recIn edILudo: GuIneu en PuLus, que upurece cILundoIo con su pIe de pugInu, en eI cupILuIo que IubIu de Iu durezu de Ios vIujes que se InIcIubun en Iu monLuu... Segn Ios documenLos consuILudos v que se conservun en eI urcIIvo IIsLrIco de Iu DIpuLucIn de Huescu, Andresn reuIIz eI servIcIo de Bugujes enLre Gruus v Cumpo desde prIncIpIos deI uo 1.1o IusLu IInuIes de 1.1 en que IuIIece su Iermuno Jos. o LrIsLe de nuesLru IIsLorIu, es que puru poder cobrur Ios derecIos oIrecIdos en Iu subusLu por eI servIcIo de bugujes, Luvo que pusur unu generucIn compIeLu de descendIenLes: NI Andreson, nI su sobrIno, nI su Iermuno Jos, vIvIeron Io suIIcIenLe puru IIegur u cobrur Io que con mucIo esIuerzo consIguIeron. Aunque vu dIjImos en Iu oLru enLregu que nuncu segundus purLes Iueron buenus, en esLe cuso que son Lercerus purLes,... eI que Io Ieu, que juzgue.
El Sostre Borosono Textos en uruosino
Iruses inozentes
Con el borro de to tio
Tu Gruus venIbun sIempre Lo Ios IIunes u compru con Ios burros, curguus de IIenu, cuuLro poIIos, dos conejos I unu cesLu IIenu de gegos con puIIu, ven upuuus. To Io Lruebun d`encurgo pos no LenIbun que rodu como uIIgunos Ies Locubu. brIndunIos por L`oI IIugu, I, u medIu muunu, podebun iu po Ius LIendus u compru. Un IIunes de prImuveru que Iebu un diu muv mujo, vun suIi Loz Ios de cusu, Ios crios, eI Lio I eI cocIo. SIo s`ebu queduu eI guLo encurguu de vIgIIu u Ius ruLus por Ios cuurLos. uILubun vu pocos dius Iu IesLu deI IIugu Ibun Ien u Iu memorIu Io que LenIbun que compru. us bebIdus, Ius guIIeLus, Ius muduIenus seriun de cusu, I Ius LorLus IecIus n`eI Iorno pumbILu cuun Ios rondubun. Vun progrumu eI diu, vun conomeLru eI LIempo, pu unu vez IecIus Ios encurgos IIegu u mILu Lurde uI puebIo. `ombre u Ierru Ios burros u cusu Ierro, upuu unu suIIuLuderu u PubIn eI cuIderero. us muIIs i po Ius LIendus I Ios crios u corre p`oI puebIo. u mozeLu u Iu pIIuqueriu u probuse un vesLIdo nuevo. EI Lio u corLu Ios cupons que LenIbu n`eI BunesLo, I usi, ben progrumuu. Ies vu IuILu mucIo LIempo. Ebun Ius cuuLro de Iu Lurde I sIn pod emprend eI cumIno, Loz LenIbun cosus que Ie, pos Ius LIendus no cerrubun nI pu isene u com, I Ios buncos po Iu Lurde ubrIbun oLru vez. ombre un poco rubIoso de LunLo Leni qu`esperu se Ie secubu eI zeboIIIno que LenIbu que pIIunLu, I bun pensu Iu muII, eI murIdo I Ios crios Lornuse uI IIugu. IPos Lenin que uvIsu u Iu mozeLu! qu`en cusu PepeLu Iu modIsLu esLuru Iense Iu ILImu pruebu deI besLIdo que se Iu I cuun se desucupe su Lio vu Iu recogeru. AI suIi po Iu curreLeru Iu mure en Iu modIsLu v`unLru, pos Ie IuILubu un pur de orus pu podeseIo IIevu. u pobre mIsucIu rovu se vu posu deI soIocn que Iu vu di, I`ombre I`usperubu Iueru I no Iebu mus que rou. IPos nusoLros mo`in uI que pIIunLu eI zeboIIIno! Iu muI InozenLe dIce. mIru nenu, L vu L`envendrus Icon eI burro de Lu Lio!
Luisn de 1ierro u curLu me ImpresIon v no dud en ponerIe seIIo puru que IIeguru u un desLInuLurIo que seguro esLuriu ImpucIenLe por recIbIrIu. Me promeLi u mI mIsmo que cuundo LuvIeru Iu minImu oporLunIdud me ucercuriu IusLu Iu IocuIIdud de Gruus puru InvesLIgur v ucIurur quIenes erun Iu reseudu PeLru v su querIdo vuvo. Aos mus Lurde, cuundo mIs cIrcunsLuncIus personuIes me Io permILIeron, vIuj IusLu vuesLro puebIo v pregunL por PeLru. No me Iue dIIicII uverIguur Iu verdud de unu LrIsLe IIsLorIu que Lodo eI mundo conociu v recordubu. os gruusInos me comenLuron que PeLru eru unu nIu IurIunu que u Ios Lrece uos se Iue u servIr u BurceIonu porque su ubueIo, que murI de penu poco despus, no podiu uLenderIu. gnoro sI Iubo mus curLus, sI nuesLru proLugonIsLu IIeg u uverIguur u LIempo que, puru que IIegurun u su desLIno Leniun que Lener eI nombre v dos upeIIIdos deI desLInuLurIo, su dIreccIn v udemus IIevur eI correspondIenLe Irunqueo. o que esLov convencIdo es de que mI uccIn sIrvI puru Iucer mus IeIIz u un uncIuno que suIrI Io IndecIbIe por no poder uLender u unu nIeLu que, como mucIus oLrus, Luvo que Ir u servIr sIendo nIu u unu IumIIIu ucomodudu en Iu grun cIudud. o que Lodos me corroboruron es que eIIu, unu vez que conocI Iu muerLe de su querIdo ubueIo, jumus voIvI uI puebIo.
Jos Iunucio Muriosu Asensio
Historius
Lu curtu
MI nombre es AnLonIo Currucedo MurLinez, v uunque suImunLIno, IuI durunLe qo uos, Lodu mI vIdu, curLero en BurceIonu. En 1.qz recogi, en uno de Ios buzones que dIurIumenLe recorriu en mI queIucer dIurIo, unu curLu sIn Irunqueo v sIn remILe en cuvu porLudu podiu Ieerse:
A mi ucuo en Grcus.
Me IIum poderosumenLe Iu uLencIn, v no pude evILur IeerIu v uIoru Iu LrunscrIbo:
Duerido ucuo:
Hcn pcscdo dos meses desde Scn Miquel cucndo me c[irmcron con estc [cmilic de crcelonc. Se portcn bien conmiqo u lcs otrcs cricdcs me ensecn el trcbcjo dicrio. En mis rctos libres, mi imcqinccin tuelc hccic Grcus, lc escuelc, mis cmiqos, los jueqos u sobre todo me ccuerdo mucho de usted. Espero tolter pronto u compcrtir los buenos rctos que pcscbcmos juntos. Me ccuerdo constcntemente de cucndo bcmos c dcr de comer c lcs qcllincs u c los conejos u especiclmente cucndo me permitc cuudcrle en el huerto. Lcs nctidcdes estcn uc muu prximcs u cunque c m no me importc estcr solc o compcrtirlc con lcs que son chorc mis compcercs de trcbcjo, su[ro porque no quiero que usted pcse slo uncs [iestcs tcn seclcdcs. Espercndo noticics suucs, le mcndo muchos besos desde crcelonc.
Petrc.
Textos en uruosino
'ende lu Peu el Morrul
D`ende 1.q se puede subi con grun IuzIIIdu u Ixu Lun querIdu peu.
Tun bIeju, como Ios LIempos, Tun cunLudu, po Ios poeLus, Tun escrebIdu, por genus pIIumus, `uIubudu, por LunLu cIen que Iu besILu. Toz se IIenun de suLIsIuzIn po Iu bIsLu que d`enduIIi se recreu.
SIo uI unpezu u sobi I Ien purudeLus en cuuIquIer reIIuno pu romp I`uIIenLo, pueze que Le dIze. vu IuILu poco, IurrIbu! Un poco mus I gozurus d`un punorumu que nuncu oIbIdurus. Dun geILus por Lo Ixu peu, I recorrn Ios pocos resIduos deI cusLIIIo, eI Lorren I muruIIus, comproburus qu`en LIempos pusuus Iu peu pueze qu`esLubu bejIIunLe u Lo Io qu`en Gruus pusubu. Tornun u I`uuLuuIIdu, podrn comprobu I`esIuerzo d`uqueIIu cIen que bu InLenLu I Lum remozu Iu peu rebesLInIu con Lrujes mujos como u unu mozu cusuderu. mucIu Iu cIen, Iu muvoriu IorusLeros, que suben por Ixe cumIno que s`empezu u desmoronu IIebunse Iu LIerru, urrusLrunse Ius pedrus, Ien rujeLus prou Iondus, dIxun peus uI descubIerLo I IIerros reLorzIs u urruncuus. Pos un usInus I suben con IIIusIn pu gozu dIxu murubIIIu. A nusoLros Ios de Gruus mos Locu Iu obIIIguzIn de no deIruudu uI IorusLero. ApIIunu eI cumIno pu quI quIeru que seIgu I LIengu I`uIun de sobi u Iu peu I no Ie IuIgu IrenLe nI repuro eI besILu un sILIo como Ixe. No Lenin que dIxu en suco rompI I`esIuerzo que bun Leni unos gruusInos uI querimoIu presenLu como unu IIozIdu I guupu mozu. Pos. de no se usInus, se mos podriu quedu poco u poco sIn dumos cuenLu, Ien unu bIeju I urrugudu LIonu! Luisn de 1ierro Inchouuldri
Il plun
EsLe cIuego ebu pruLIcuu po Ius zuguIus. En Iu cuIIe, en eI sueIo, se murcubu con LIzu un`uspecIe d`escuIeru dIvIdI como muesLru eI dIbujo. Con unu pedru pIIunu cIIcoLu v u Iu puLu coIxu s`Ibu empujun p`uIunLe sIn que Iu pedru s`ensuIIeru de Io murcuu nI que Locuse nIngunu ruvu. S`empezu p`oI prIm recLunguIo, se LIru Iu pedru, se suILu p`oncImu v u Iu puLu coIxu s`Ibu suILun de recLunguIo en recLunguIo sIn pIsu Ius ruvus IusLu IIegu uI IInuI. o mIsmo se Iu en Ios demus recLunguIos, LIrun Iu pedru uI correspondIenLe recLunguIo v sIempre u Iu puLu coIxu Ie Io mIsmo qu`en eI prImero. SIo se puede descunsu Ios dos peus one esLu Iu pedru. Asi IusLu qu`Ius repusuu Loz Ios recLunguIos.
Cocinn con El [ogoril
Setus
us seLus mus uprecIudus po Ios IubILunLes de Iu RIbugorzu son Ius sIguIenLes:
ROVEN (ucLurIus deIIcIosus) EI sombrero puede uIcunzu IusLu 1= cenLimeLros o mus I de coI nurunju con redIs concnLrIcos mus o menos vIsIbIes. us IIumInus Lum son de coI nurunju, buIxun IucIu eI pIe. AI LocuIos deIxun suIi un IIiquIdo nurunju, Iu IecIe, que se Lornu verde con eI puso de Ius Iorus. Es comesLIbIe I se Lrobu en bosques de pInos de Lo Iu RIbugorzu.
CEP (BoIeLus eduIIs) Como Loz Ios boIeLos, eI cep IIevu Lubos I no IIumInus buIxo eI sombrero. Son bIIuncos I IIuego verdosos uI muduru. EI sombrero de coI uveIIunu con unu curne espesu bIIuncu. EI pIe Io LIene muv punzudo I bIIunco con un poqu de murrn. un exceIenLe comesLIbIe I se Lrobu sobre Lo en I`AILu RIbugorzu, en bosques de pInos. En Iu Buju RIbugorzu se IocuIIzu eI boIeLus uereus, mus oscuro.
MOXARDN (CuIocvbe gumbosu) de coI bIIunco o cremu, eI sombrero prImero convexo I IIuego upIIunuu I puede uIcunzu Ios 1= cenLimeLros. us IIumInus upreLudus son deI mIsmo coI. TIene un oI u IurInu. exceIenLe sobre Lo cuun cIoven I esLu en corros de bruIxus en prudos o muLorruIs de Lerrenos cuIcureos de Iu monLuu. Se Lrobu en prImuveru.
TROMPETA (CunLIureIIus IuLescens) unu seLu pequeu en Iormu d`embudo, murrn p`oncImu I umurIIIo por ubuIxo. Crece en grupos en eI musgo o eI brezo de Ios bosques de pInos. un gen comesLIbIe I IucII de desecu.
RGON (TrIcIoIomu Lerreum) TIene un sombrero de u 8 cenLimeLros, grIs con IIbrIIIus. us IIumInus son de coI grIs puIIdo. HubILu en Ios bosques cIIuros de pInos. Gen comesLIbIe.