Texto do blogue do autor enfocant.

net
Jordi Bonet i Martí - Pensar l'organització des de l'Autonomia
(Pensar a organización desde a organización)

Quince anos despois. Blogue de Jordi Bonet i Martí

[http://www.enfocant.net/category/seccions/blogs/jordi-bonet-i-mart ]

"I'm guided by the beauty of our weapons” (Guiame a beleza das nosas armas)

As ideas recollidas neste texto teñen a súa orixe en diferentes reflexións xurdidas por mor de participar
durante estes últimos quince anos en diferentes prácticas militantes (movemento das okupacions,
movemento global, May Day, Espai Social Magdalenes,...) dentro do que poderiamos denominar área
autónoma barcelonesa. Esta constituíu por moitas de nós un espazo de aprendizaxe mutua, así como a
oportunidade de formación dunha canteira de militancia, pero á vez hai que recoñecer que resultou tamén
un espazo de desencontro e chasco que trouxo ao abandono da acción política por parte de non poucas
persoas de significativa valía militante.

Ao emprender a redacción deste escrito, non pretendín elaborar un balance crítico deste período, nin
ofrecer un receitario sobre como organizarnos, senón extraer algunhas aprendizaxes das experiencias
pasadas ao redor da teoría da organización, que penso que poden ser aínda útiles, nin que só sexa para
abrir o debate. Por suposto, trátase dunha lectura persoal e crítica, e como tal cuestionabel por parte de
moitas das persoas con quen compartín espazos de traballo, anhelos, desexos, vitorias, derrotas e
frustracións ao longo de todo este tempo. Agora ben, a pesar de que a reflexión parta dun mesmo, estas
ideas non teñen a súa orixe na cavilación privada, senón en incontables debates colectivos celebrados en
espazos formais e informais; a pesar de que a maioría destes non chegasen nunca a trasladarse por escrito,
de acordo coa tradición ágrafa dos movementos sociais autónomos barceloneses. Por este motivo
pareceume relevante elaboralos en formato texto partindo, en tanto considero que aínda poden servirnos
para reempendrer unha conversación irresolta: como nos organizamos e por que, xa sexa dentro ou fóra da
área.

Autonomía en Barcelona?

A primeira cuestión a responder é se realmente existiu desde 1995 un espazo que poida denominarse área
autónoma barcelonesa, a pesar de que a maioría dos e das que participamos non teñamos dúbidas. E é
que a diferenza outros lugares como Italia, Alemaña ou mesmo Madrid, onde a autonomía organizouse
como movemento con identidade política propia, en Barcelona nunca chegamos a dispor dunha estrutura
organizativa similar, subsistindo máis ben como unha tendencia ou familia dentro dos movementos sociais
radicais. O debate sobre a organización da área permaneceu sempre no ámbito do desexo, sen que nunca
chegase a materializarse de forma tanxible; xa fóra por incapacidade nosa ou por medo a acabar xerando
unha nova estrutura burocrática.

Posiblemente, un dos factores explicativos deste medo, que en diferentes graos todas compartiamos, teña
que ver coas nosas biografías militantes. Hai que lembrar que unha parte de nós proviña do fracaso e
chasco cara a modelos organizativos xerárquicos e fortemente burocratizados da extrema esquerda, así
como do ocaso da escena libertaria barcelonesa dos 80': os Colectivos de Joves Comunistes, as diferentes
organizacións da esquerda independentista, os ateneos libertarios, Arrebato ou os movementos sociais
satelizados ao redor de Revolta (Mili KK, Eixo Violeta, Solidaritat Nova...). As malas prácticas que viviramos
dentro destes colectivos xerábannos unha desconfianza instintiva cara a calquera estrutura formalizada
(sindicatos, partidos,...) así como ante as loitas fratricidas que herdaramos e nunca chegabamos a entender.

Unha outra fonte de militancia da área autónoma proviña do movemento estudantil, especialmente das
asembleas de facultades e da coordinadora de estudantes de ensino mediano, onde a defensa da
organización horizontal e asemblearia constituíra o noso selo de identidade alternativo fronte aos modelos
representativos do sindicalismo estudantil burocrático. A articulación deste movemento á UAB, e en menor
medida á UB, abría novos espazos de acción política fose das identidades ideolóxicas e as tendencias
grupusculares da extrema esquerda.

Finalmente pero non menos importante, o movemento de insubmisión achegounos a estratexia da

desobediencia civil, un modelo de coordinación descentralizada e o feito de descubrir a potencialidade de
converter os nosos corpos e as nosas vidas en ferramentas de acción política.

Foi pois a confluencia destes sectores a que posibilitou o surgimiento da área ao redor do movemento das
okupaciones durante os anos 1995-1996. Aínda así, hai que remarcar que esta sempre se articulou máis
como un espazo informal onde as que participabamos recoñecémonos por parecidos de familia (lecturas,
referentes internacionais, análises, prácticas e posicións compartidas), que non para adherirnos a unha
identidade política ou un modelo organizativo definido.

Outro elemento a miúdo menosprezado ao analizar o surgimiento da área, é que esta representaba unha
clara discontinuidade respecto das experiencias autónomas anteriores desenvolvidas dentro do estado
español e que partían dunha tradición baseada no consellismo 68ista. As relacións cos espazos políticos
herdeiros da antiga autonomía que evolucionaran cara a formulacións teóricas máis innovadores (A parte
coas súas sucesivas recombinaciones e Etcétera) fosen sempre respectuosas e abertas á colaboración, o
que se materializa en frutíferos intercambios e aprendizaxes mutuas, a pesar das dificultades derivadas das
diferenzas en linguaxe e proxecto político.

Neste sentido, eramos conscientes de compartir moitas máis similitudes con procesos políticos
desenvolvidos noutras áreas xeográficas que non coa tradición autónoma peninsular, a pesar de que os
procesos de coordinación internacional fosen naquel momento case inexistentes. Exemplo destas prácticas
compartidas serian: a creación dos centros sociais como dispositivos de intervención territorial; a
emerxencia de colectivos feministas autónomos que lograron un certo grao de coordinación metropolitana e
desenvolveron unha importante tarefa de empoderamento e crítica cara ás dinámicas patriarcales dentro do
movemento; a potenciación de espazos de creación cultural no ámbito musical e das novas tecnoloxías; a
apertura de novas formas de xestión e organización da presenza pública que combinaban creatividade e
radicalidad; a centralidade da loita contra a precariedade co impulso nas plataformas polo traballo digno, a
loita contra as ETTs durante os anos 97-98 e defensa dos dereitos das persoas migrantes a partir da
colaboración na loita dos peches.

Aínda así, a recado un dos principais elementos inspiradores da nosa acción política foi a rebelión zapatista
iniciada o ano 1994, en tanto as súas propostas supuñan un cambio radical das categorías clásicas da
esquerda antagonista: a priorización da autonomía por sobre a estratexia de enfrontamento a campo aberto,
o andar preguntando como práctica de aprendizaxe e o uso estratéxico da comunicación. A simpatía que
levantou a EZLN en Barcelona durante aquel período cristalizou co surgimiento do Colectivo de
Solidariedade coa Rebelión Zapatista, así como a celebración do Segundo Encontro Intercontinental pola
humanidade e contra o neoliberalismo (1997).

Entre 1996 e 1999 o movemento das okupaciones e a área autónoma experimentarán un forte crecemento
e despregamento territorial a partir da experiencia e capacidade de irradiación de centros sociais como o
Cinema Princesa ao centro, a Vaquería na Hospitalet, a Hamsa en Sants, As Naves en Gràcia, Pombal a
Santo Andreu e Vallparadís en Terrassa. Estes e outros espazos que xurdiron ao seu redor (A Pluma en
Sarriá, o Patio Azul en Cornellà, Can Vías...) marcaron a nosa cartografía antagonista metropolitana.

Durante este período, as iniciativas políticas que se articularon conseguiron un forte eco mediático e político,
sendo vistas con simpatía por diferentes sectores da poboación até o punto que a protesta social chegábase
a identificar co movemento de okupacions.

Aínda así, esta espiral ascendente verase truncada a partir do progresivo incremento da represión policial e
a criminalización mediática que chegará ao seu clímax o 12 de outubro de 1999 a raíz do encarceramento
de 14 activistas despois dunha manifestación antifascista, agravada polas dificultades que tivemos como
espazo para xestionar unha resposta adecuada e creativa para saírnos da tenaza, incluíndo os erros na
planificación e comunicación, dos cales algúns, onde me inclúo, somos máis responsables que outros. A
pesar de que nos anos posteriores houbese algúns pequenos episodios de resurxir, o impulso inicial que
animaba a crecida do movemento até 1999 verase fortemente truncado, baixando o apoio social ás nosas
accións o que culminará coa crise política e de identidade militante que supuxo a detención de persoas con
quen colaboraramos anteriormente e que fosen acusadas de colaborar coa organización vasca ETA o ano
2001.

É relevante sinalar que este ciclo de experiencias de creatividade social e política xurdidas ao redor da área
difusa da autonomía teñen moi pouco a ver coa recente reapropiación do termo autónomo por parte dalgúns
colectivos maximalistas de tendencia libertaria, con obxecto de diferenciarse do anarcosindicalismo clásico.
A autonomía que profesabamos non tiña nada que ver co desexo de clandestinidade, os imperativos da
pureza revolucionaria nin a excomunión da diferenza e o certo é que nos interesaba ben pouco o
redescubrimento editorial das "fazañas bélicas" dos grupos autónomos ao estado español.

Desgraciadamente, o feito de non ser capaces de construír un relato ao redor da nosa experiencia militante
no ámbito da autonomía, dado o seu carácter difuso, sectorial e territorialmente fragmentado comportou non
só un baleiro nos procesos de transmisión xeracional, senón a súa substitución por outras voces. Esta
incapacidade nosa para explicar e explicarnos contrasta coa capacidade do movemento libertario, o
independentismo ou as organizacións sobreviventes da extrema esquerda para construír relatos sobre as
súas propias experiencias, e tamén, todo sexa devandito, sobre a dos outros.

Así, a ausencia dun relato compartido sobre a área contribuíu a invisibilitzar as achegas realizadas desde a
área da autonomía ao ciclo de protesta de 1996-99 (momento álxido do movemento de okupacions); do
2000-2003 (momento álxido do ciclo de resistencias global que se inicia con Praga e que finalizaría coas
mobilizacións contra a guerra de Iraque) e ao ciclo de loitas polos dereitos sociais (May Day, campaña
contra a ordenanza cívica e movemento polo dereito á vivenda,...) Neste sentido, máis que falar de
discontinuidades, sería interesante un día analizar aqueles elementos (políticos, humans, lingüísticos) de
continuidade que unen os tres ciclos.

A incapacidade de xerar estruturas organizativas cortellos a escala metropolitana que fosen a campaña
concreta, a excepción do Movemento de Resistencia Global e algún período da Asemblea de Okupas,
comportou un baleiro de espazos de reflexión e planificación estratéxica desde onde desenvolver unha
análise profundada das tendencias de cambio existentes. A este feito, hai que engadir a presenza dunha
forte deriva anti-teórica dentro do movemento, de forma que a formación política non se valoraba como
recurso colectivo a manter, senón como materia 'voluntaria' a completar vía traballo individual ou do grupo
de afinidade; sen que este traballo tivese tradución directa en material publicado e espazos de discusión
colectiva.

Así, mentres a esquerda autónoma europea iniciaba un proceso de transformación a partir da incorporación
ao movemento global a partir da revolta de Seattle o ano 1999, en Barcelona eramos incapaces de articular
un debate sobre a emerxencia dun novo ciclo de protesta, o que se reflectiu na rotura da unidade de acción
lograda en Praga o ano 2000. Esta rotura motivou que mentres una parte da área apostase pola
dinamización do movemento global a partir da convocatoria das manifestacións contra o Banco Mundial de
2001 e Contra o Europa do Capital do ano 2002, a outra optase por unha estratexia de repregamento
territorial e de desconfianza cara a estas iniciativas, tachadas despectivamente de cidadanistas. A pesar de
todo, hai que destacar a existencia de institucións ponte como fosen o Espai Obert, a publicación Está Tot
Fatal e a okupación de Can Masdeu, que funcionaron de ligazón entre ambos os sectores ou a aparición de
Indymedia, que no seu inicio grazas ao modelo de publicación aberta, serviu de espazo de información e
debate aos colectivos, antes de acontecer un taboleiro de anuncios aderezado con comentarios e polémicas
cíclicas absolutamente irrelevantes.

Esta situación de desencontro repetirase o ano 2004, cando experiencias que terían que servir como
espazos de articulación de movemento e relanzamento dun novo ciclo de loitas ao redor do eixo da
precariedade (os dous primeiros May Days) acabarán nunha sucesión de debates estériles ao redor do
formato da manifestación. Desde entón acá, os diferentes camiños emprendidos e a carencia de espazos de
encontro evaporaron o espírito de pertenza a unha mesmo espazo político, xa de seu erosionado por
rancores 'familiares'. Haberá que esperar se os efectos das mobilizacións estudantís que culminaron na
manifestación do 6 de marzo contra o Plano Boloña, así como os debates e experiencias que a seguiron,
serán capaces de dar un novo alento ou ben seguirán rutas diverxentes verso novos horizontes.

O medo a organizarnos

É paradoxal que fose precisamente a área da autonomía, aquela que mostrou unha maior dificultade ao
organizarse, cando a teoría da organización tería que formar parte do noso ADN político. Un dos problemas
recorrentes é que cando desde a área teorizouse sobre a organización sempre se fixo referencia ao outro,
xa sexa a aquel suxeito político soñado ou no territorio pensado como espazo de contrapoder, pero moi
poucas veces abordamos o debate sobre como nos organizabamos. Excepcións serían os encontros sobre
autonomía realizadas o ano 1999 á Kasa da Muntanya e posteriormente as xornadas da autonòmia obreira
á antagonisme difuso organizadas pola Oficina 2004 ao CSO Lokeria o ano 2000; os debates ao CSO O
Tallo de Sants o 2001; ou o intento de articular un espazo de afinidade política partir dos encontros
realizados ao CSO Can Víes de Sants e tamén ao CSO Lokeria do Hospitalet o ano 2003. A pesar de que
non estritamente dentro da área, pero con participación de sectores a mesma, habería que mencionar
tamén a experiencia de coordinación de Soles no Podem de 2007. Aínda así, a pesar das boas intencións
expresadas en cada ocasión, sempre fomos incapaces de construír un proxecto político común.

Agora ben, se queremos evitar que cada nova xeración militante teña que volver inventar a sopa de allo,
considero que hai que volver pór sobre a mesa o debate sobre a organización, sen necesidade de
recomenzar sempre desde cero. Non se trata de dar receitas nin unha guía pola acción, máis aínda se
temos en conta que fracasamos unha e outra vez nos nosos intentos de estruturarnos, pero si pode ser útil
dispor dun esquema daquelas cuestións candentes que han ir repetíndose unha e outra vez. Con este
obxectivo paso a sinalar aqueles factores que na miña opinión paralizan a creación de organización:

* A tendencia antiorganitzativa

Unha das primeiras cuestións a afrontar é a deríva antiorganitzativa presente dentro das dinámicas de
moitos movementos sociais, especialmente naquela provintes da área da autonomía en Barcelona. Tal e
como xa indiquei, existe unha aversión a emprender calquera debate sobre a necesidade da organización
que vaia máis aló da coordinación conxuntural, fórmaa campaña ou á creación de estruturas de ámbito
barrial.

A inexistencia de espazos organizativos formais, conduce a unha atomización das iniciativas do movemento
e ao feito que os espazos de decisión estratéxica articúlense informal e invisiblemente, de forma que "os
males" que se pretenden conxurar, multiplícanse ao xerar unha elitización e unha personalización dos
espazos de decisión política que se sitúan fóra do control democrático dos colectivos. É dicir, por medo a
xerar unha estrutura que pode burocratizarse, acabamos desenvolvendo estruturas invisibles moito menos
transparentes e inaccesibles. Este proceso foi brillantemente denunciado pola feminista Jo Freeman nun
texto amplamente debatido "A tiranía da falta de estruturas", onde se denunciaba como a ausencia de
ámbitos formais de decisión comportaba que esta se trasladase a espazos informais en detrimento da
democracia interna dos movementos.

Esta deriva antiorganitzativa foi a miúdo acompañada dunha interpretación espontaneista da acción política,
a miúdo revestida dun envoltorio retórico post-situacionista, onde a protesta social xurdiría por xeración
espontánea a partir das frustracións da sociedade actual. Esta postura, nas súas versións caricaturizadas,
comportou a aparición de diferentes tipoloxías de free-riders dentro dos movementos sociais, aqueles que
sen participar do traballo de organización da protesta social, aprópianse dos seus froitos sen recoñecer o
traballo dos grupos promotores que o fixeron posible.

* O falso horitzontalismo

O medo a reproducir xerarquías conleva tamén a que moitos colectivos opten acríticamente por un
horitzontalismo consensualista á vez de tomar decisións, sen ter en conta que este pode ser non só un
factor paralizador da acción e a reflexión, senón que pode rematar favorecendo prácticas antidemocráticas
como o obstruccionismo ou o seu reverso, o bullying grupal con obxecto de impor o consenso.

Este falso horitzontalismo baséase na crenza da alma bela que toda persoa que participa nun colectivo
político actúa sempre motivada polas mellores intencións, que toda opinión formulada por un membro do
colectivo é igualmente válida e que ningunha acción pode ser emprendida nun colectivo ou estrutura se non
conto co consenso de todas as persoas que o composen.

O problema deste horitzontalismo é que ignora o feito que todo colectivo humano por moi loables que sexan
as súas intencións, baséase en relacións de desigualdade e atópase atravesado por relacións de poder, de
forma que se non somos capaces de recoñecelas, acabamos facilmente reproducíndoas. Así por exemplo,
nos espazos mixtos acontece que moitas mulleres participen menos nos debates de cariz organizativo e
estratéxico que os homes, e que as suas opinións teñan un peso inferior, o que constitúe un reflexo de
como a sociedade patriarcal atravesa os nosos espazos políticos. Neste sentido, é importante lembrar que
as palabras non están dotadas de maxia e que polo só feito que un colectivo se declare feminista ou
antipatriarcal, as súas prácticas non deixan de selo. É máis, o feito de crer que xa superamos esta condición
tráenos a rebaixar os mecanismos de defensa facéndonos vulnerables non só á reprodución de
comportamentos sexistas, senón á aparición de agresións sexuais e outras manifestacións de violencia de
xénero.

De maneira parecida, sucede cos convidados de pedra ás reunións, é dicir aquelas persoas que xa sexa por
timidez, por carencia de facilidade expresiva ou polas dinámicas que determinan o debate tenden a non
intervir; mentres en cambio atopamos outras persoas con máis estratexias retóricas ou máis ansia de
protagonismo que afán a monopolizar os debates. Unha vez máis, a crenza da alma bela que un colectivo
alternativo pode situarse fóra das relacións de poder, provoca procesos de monopolización do tempo de
palabra, de abuso emocional e de violencia psicolóxica nos debates.

Ante estes feitos, hai que ser capaces de xerar espazos e momentos (a partir da xestión da repartición das
quendas e o tempo de palabra, o control do estilo de enunciación e a incorporación de dinámicas que
faciliten a participación) con obxecto de crear un bo clima polo debate onde as diferentes voces minorizadas
poidan ser escoitadas e as súas opinións tidas en conta, en caso contrario dificilmente poderemos construír
unha horizontalidade inclusiva.

Agora ben, esta necesidade de inclusibidade, non ten que ser confundida co principio que todas as opinións
teñan o mesmo peso. O traballo de inclusibidade na discusión ten que servir para que as opinións poidan
ser valoradas con independencia do sexo ou das estratexias discursivas de quen as defende, para
posteriormente pasar a valorar as diferentes posicións e razoamentos. A participación nun proceso de toma
de decisións, implica así unha dobre corresponsabilitzación: do colectivo respecto dos e das participantes,
pero tamén dos participantes respecto ao colectivo.

Por exemplo, a liña política dun colectivo ou espazo de coordinación non ten por que ser rediscutida por mor
de cada nova incorporación e é fortemente inxusto por un colectivo que unha persoa se escude na defensa
dun debate horizontal, se esta non mantén unha implicación real nas tarefas que hai que desenvolver. Un
debate horizontal ten que ser consecuencia dun traballo horizontal. Así pois, a horizontalidad non pode
darse por asumida, senón que se constrúe día a día a partir do compromiso, a implicación e o respecto ao
traballo que se desenvolve.

Conectado a este fenómeno, hai que situar tamén o consensualismo, pola contra denominado ditadura do
consenso. Aínda que é certo, que unha característica da democracia defendida desde as teses autónomas
valora o consenso como mecanismo de toma de decisións, este principio non pode ser utilizado para
obstruir os procesos de toma de decisión en función dun interese particular. O consenso ten que actuar
como un principio reitor, de forma que nos debates onde se xeren controversias as diferentes posicións
poidan ser escoitadas, amplamente debatidas e búsquense elementos para conxugalas; pero sería ilusorio
pensar que en todos estes debates chegarase a unha posición que sexa de bo grado polas diferentes
opcións. Pola contra, abrimos a porta ao obstruccionismo, o feito que se impida chegar a unha decisión
arguindo que esta non se atopa totalmente consensuada; ou o bulling grupal, a presión e violencia
psicolóxica que un grupo exerce sobre a minoría discordante por que esta acabe adheríndose á posición
maioritaria. Para evitar estes casos, a decisión a tomar tería que ser aquela que obteña un maior consenso
no grupo, o que pode implicar en determinados casos o uso de mecanismos de votación.

Agora ben, unha vez consolidada esta decisión, e a diferenza das teses libertarias onde aquelas posicións
que non senten representadas polos acordos non senten obrigadas a seguilas, desde unha posición
autónoma os acordos adoptados responsabilizan e implican a todas as integrantes do colectivo. Isto non
saca que os acordos poidan ser revisados con posterioridade, a condición de que esta revisión non
aconteza unha táctica obstrucionista.

* A hiperespecialización

En todo colectivo é normal que por razóns de eficiencia prodúzase un certo grao de división do traballo. Non
todo o mundo ten a mesma traza á vez de deseñar a produción gráfica, para expresarse por escrito, para
falar en público ou os coñecementos necesarios para xestionar un portal web. Agora ben, cando esta
división do traballo comporta unha hiperespecialización, é dicir cando as tarefas sempre recaen nas
mesmas persoas, ou ben estas acaban rutinarizandose - xerándose monotonía, ou ben estas persoas
acaban acontecendo imprescindibles polo funcionamento do colectivo, de forma que a súa marcha
comporta un serio problema.

Con obxecto de reducir esta tendencia á hiperespecialización, e tendo en conta que unha rotación completa
é inviable; é necesario que como colectivos responsabilizámonos da autoformación, de forma que ninguén
sexa imprescindible, aínda que somos conscientes que non todo o mundo pode saber de todo. É dicir, tanto
importante como a planificación da acción política externa tería que ser a planificación organizativa interna:
a organización e repartición de tarefas e a formación nas mesmas por parte dos e as integrantes.

Actualmente, as persoas que participamos na acción política provimos de backgrounds formativos moi
diferentes o que se expresa con diferentes capacidades e destrezas que poden incorporarse como activos
na nosa práctica política. Fai falta pois analizalas, valoralas e pór en común estes coñecementos mediante a
dotación de espazos formativos con obxecto de favorecer senón unha rotación total, como mínimo unha
rotación parcial das tarefas necesarias pola reprodución política do colectivo. Neste sentido, non deixa de
ser triste como a maioría de actividades que aínda se desenvolven en moitos espazos sociais sexan cursos
de guitarra, clases de malabares, flamenco e diferentes paraciencias, que aínda que poden ter certo
interese cultural e de crecemento persoal, representan unha nula aplicabilidade política.

Doutra banda, e tendo en conta que todas as tarefas son necesarias hai que evitar sobrevalorar unhas
respecto das outras. Tanto necesario por un colectivo é manter acondicionada a sala de reunións, xestionar
o espazo web, facilitar unha reunión/asemblea, deseñar o material gráfico, organizar un acontecemento,
mediar nun conflito ou producir un texto de análise política. A xerarquización de tarefas convértese a miúdo
no primeiro paso cara á creación de xerarquías persoais dentro dos colectivos,

* A estilización da política

Unha das principais achegas do feminismo á acción política dos movementos sociais foi sinalar que aquilo
persoal é tamén político, e que non podemos pensar a nosa acción política á marxe dos nosos afectos, a
nosa experiencia persoal e as nosas formas de relacionarnos e interactuar cos e as outras.

Agora ben, hai que diferenciar esta crítica cara ás vellas formas de facer política da tendencia crecente a
reducir a acción política a unha experiencia privada e convertela nun estilo de vida. En primeiro lugar hai
que diferenciar o que pode ser un grupo de autoaxuda, unha comunidade de interese e un colectivo
orientado á intervención política. Un grupo de autoaxuda, pode ter sentido político, especialmente se este
articula unha singularidade minorizada, como os grupos de autoaxuda de mulleres ao comezo do
movemento feminista ou os colectivos migrantes; pero o seu obxectivo difire dun grupo orientado
especificamente á intervención política, como foi por exemplo as unións de mulleres sufraxistas. Así, o
grupo de autoaxuda ten como principal función empoderar aos e as participantes, pero a súa acción non se
orienta á intervención na contorna.

A comunidade de interese, por exemplo un grupo de estudos ou un local social, pode tamén ter sentido
político como espazo de creación cultural e experimentación alternativa tal e como foi a experiencia
ateneista, as experiencias de vida en comunidade ou os grupos de autoformación actual. Aínda así, a súa
intervención oriéntase principalmente ás persoas que o frecuentan. De igual maneira que o grupo de
interese, a súa capacidade de intervención política no campo social é diferida, pero non constituínte da súa
práctica política.

En cambio, o colectivo orientado á intervención política é aquel que dirixe a súa actividade a producir
cambios na contorna, máis aló das persoas que o composen ou o frecuentan. Non se trata de xerar unha
xerarquía entre o tres modelos, que poden ser plenamente válidos en función dos intereses e obxectivos
que nos fixamos, pero hai que saber en todo momento que tipo de colectivo estamos a formar.

Unha das articulacións máis interesantes, é aquela que sabe conjuntar o tres modelos. Tal é o caso da
experiencia de ocupacións de casas por inmigrantes desenvolvidas a Roma, onde se conxuga o grupo de
axuda como espazo de empoderamento dos diferentes colectivos migrantes nas casas ocupadas para
aloxalos; a creación de socialidade alternativa en centros sociais como Coto Circuito, La Strada, Spartaco,
Sans Papiers, Trinta Due e que actúan como espazos de agregación cultural e dispositivos de intervención
territorial, e finalmente o espazo de coordinación Action Diritti in Movimento como ferramenta de
intervención política no ámbito metropolitano.

O problema aparece cando se confunden o tres niveis e pensamos que estamos a desenvolver intervención
política, e en cambio funcionamos máis como un grupo de autoaxuda ou unha comunidade de interese sen
ser conscientes. Esta confusión atópase na base de moitas disfuncións presentes, xa sexa os grupos que
comezan unha espiral de autoanàlise interminable que paraliza a súa acción ou os espazos sociais que
actúan á marxe do territorio onde se atopan actuando unicamente como lugares de agregación social e/ou
festiva.

A confusión do tres niveis conduciunos verso unha privatización da política que acontece un dos principais
obstáculos para lograr un certo grao de incidencia social: xa sexa territorial, mediática ou na produción de
cambios nas políticas públicas. Esta tendencia chega ao paroxismo cando acontece unha guetitzación de
estilos de vida que pode acontecer especialmente atractiva nas novas xeracións de militantes ansiosas de
buscar espazos de 'vida auténtica', sen ser bastante conscientes que estes espazos responden máis a uns
criterios estéticos e culturais excluíntes, en tanto son dificilmente compartibles por outros sectores
poboacionais, de modo que acaban convertendo a política alternativa nunha experiencia post-adolescencial.

* O solipsismo político

Unha das consecuencias desta privatización da política é o repregamento identitario onde a nosa práctica
acontece mero solipsismo, un diálogo privado e ininterrompido connosco mesmas con escasa capacidade
de incidencia social. Este repregamento pode presentar diferentes manifestacións que teñen en común a
adhesión a clichés identitarios, xa sexan aqueles de a vella política ou a adhesión incondicional ás teorías
máis cool.

Así, dentro da área entendeuse ás veces a autonomía como un machiembrado ideolóxico de anarquismo,
comunismo e independentismo que mantiña como únicos elementos articuladores a repulsa á forma partido
e á consígna da autoorganización. A pesar de que esta lectura pode exercer unha forte capacidade
sedutora polas novas xeracións militantes, pronto mostra os seus límites acontecendo un freo á reflexión e a
análise política. Noutro extremo, hai quen optou por unha hipercodificación da linguaxe, chegando ao
paroxismo que a adscrición á área viña marcada polo número de prefixos post- ou bio- que erem capaces
de engadir. Ambas as tendencias, a miúdo infantilmente enfrontadas, fixéronnos esquecer que a clave de
volta da autonomía é a apertura e a repolitización do campo social.

Así pois, nin podemos menosprezar a potencia de determinadas categorías analíticas como fixeron
determinadas correntes anti-teoricistas ancoradas na proposta do machiembrado; nin podemos adherirnos
cegamente a elas converténdonos en fashion victims da última moda editorial xa sexa esta representada por
Virginie Despentes, Beatriz Preciado, Tiqqun, Slavoj Zizek ou Toni Negri, para denominar só algunhas das
lecturas máis candentes dentro da área posto-autónoma barcelonesa. Por suposto, o problema non está no
traballo de autoformación teórica nin na elección das autoras que poden servirnos de inspiración, senón na
nosa capacidade de traducir e articular estes conceptos teóricos en análises e práctica política. Neste
sentido, énos útil recobrar unha das hipóteses fundacionais da autonomía: a verificación na práctica das
categorías teóricas que empregamos.

Organizarnos

Unha vez expostas algunhas das deficiencias que dificultaron a creación de organización desde a
autonomía, tócanos pensar en positivo que pasos podemos dar. Contodo, dado que a teoría autónoma non
se basea en ningún receitario preconcibido, senón continúas probas ensaio-erro, limitareime a expolas
como unha enumeración de verbos en infinitivo con obxecto de indicar liñas de acción, dando por certo que
estes poden ser sempre combinados, modificados, aumentados ou reducidos en función das necesidades
do colectivo ou espazo de coordinación:

* Analizar

A análise de conxuntura e a planificación estratéxica foron demasiado a miúdo esquecidas dentro das nosas
prácticas de acción política. Por unha banda, movémonos na inmediatez incapaces de xerar unha axenda
política propia e optando por posicións reactivas, e da outra cando desenvolvemos análises teóricas, estas
adquiriron a miúdo un carácter libresco, sen ter en conta os feitos empíricos nin as tendencias observables.
Esta carencia de perspectiva analítica comportou como corolario a inexistencia dun programa de ideas base
que sexa comunicable e sistematizable.

Ante este feito, hai que impulsar a creación de espazos de reflexión e comunicación propios, xa sexa
mediante xornadas, seminarios, talleres de debate e redes de autoformación; á vez que o material
producido nestes espazos sexa de libre acceso polo conxunto do movemento mediante a súa publicación en
licenzas libres que permitan a súa reprodución.

Doutra banda, a análise política non pode confundirse con autoanàlise, o cal sería só un primeiro chanzo. O
autoanàlise ao cal somos especialmente propensas, non tería que derivar nunha pseudo-psicoloxización
grupal, senón que hai que dotarnos dunha metodoloxía e fixar un momento de terminación, a fin de que este
non aconteza un bucle sen fin que conduce directamente á parálise e posterior defunción do colectivo. Pola
contra, a análise política da cal estamos máis carecidos ten que tentar alcanzar diferentes campos da
realidade social e articular as diferentes escaleiras da local á global.

A pesar de que esta é unha tarefa complexa, contamos co activo do maior grao de formación dos e as
militantes, en relación a épocas pasadas. Nunca por exemplo, dispuxemos dun groso de persoas con
formación de segundo e terceiro ciclo dentro dos movementos sociais, o que supón un recurso cognitivo do
que hai que saber valorar, de forma que sexamos capaces de articular lecturas multidisciplinars da realidade
social combinando backgrounds tanto varios como a pedagoxía, a psicoloxía, sociología, a antropoloxía, a
psicanálise, a economía, a filosofía, belas artes, a educación social, a xeografía, a historia, a lingüística, o
dereito ou a ciencia política, para mencionar só algúns dos campos formativos de persoas próximas. Nun
contexto social onde "todas somos xa expertas", esta combinación disciplinar pode ofrecernos ferramentas
e conceptos útiles para potenciar e afinar as nosas análises; iso si de forma situada e evitando incorrer en
querelas academicistas, en tanto o obxectivo é saber conxugar e traducir estas ferramentas e conceptos en
acción política concreta.

* Comunicar

Actualmente, non podemos entender a acción política fose da paradigma da comunicación. Toda acción
política é comunicativa, e hai que saber xestionar estratexicamente como esta prodúcese. Non ten sentido
convocar un acontecemento que pretenda incidir sobre a realidade social, sen expornos como este chegará
aos receptores: xa sexa o resto de movementos sociais, os veciños e veciñas, a opinión pública que
consome os medios de comunicación de demasiados ou a administración pública. As formas clásicas de
comunicación política antagonista (a octaveta, o grafito, o cartel, a manifestación,...) teñen hoxe en día un
impacto limitado dado a sobrecarga de estímulos da sociedade de consumo. De igual maneira, a paradigma
clásico da contrainformación, entendido como a produción de información alternativa aos medios
convencionais, ten que reformularse por mor da explosión da sociedade informacional, e o feito que a través
das novas tecnoloxías actualmente podemos dispor de mil e unhas versións diferentes sobre un mesmo
feito.

A cuestión da comunicación é demasiado ampla e relevando como para podela abordar neste apartado;
aínda así, pareceume relevando sinalar algúns elementos:

-A comunicación non pode reducirse só á opinión publicada aos medios de comunicación, senón que inclúe
o conxunto de elementos que conforman a nosa práctica política: o material gráfico, a organización de
acontecementos desde unha charla á xestión dunha manifestación, o uso da web 2.0,...

-A xestión da comunicación ten dúas vertentes, por unha banda interna dentro do espazo de movemento,
pola cal dispomos de medios como Enfocant, La Directa ou Diagonal, como a comunicación fose do espazo
do movemento, o que supón saber xestionar a relación (non sempre fácil, pero sempre necesaria) cos
medios convencionais de prensa, radio e televisión.

-A comunicación aconteceu actualmente unha actividade bastante complexa que precisa diferentes
habilidades: a redacción dunha nota de prensa ou dun artigo; a convocatoria dunha rolda de prensa, realizar
declaracións ou responder a unha entrevista, a produción de material gráfico, a edición dun vídeo, xestionar
un CMS, sacar partido das ferramentas da web 2.0,... Dada a importancia da comunicación hoxe, a
aprendizaxe destas habilidades tería que ter unha centralidade estratéxica nos procesos de autoformación
que sexamos capaces de despregar.

* Articular

Tanto importante como ser capaces de comunicar, hai que aprender a articularnos con outros colectivos e
realidades. As formas de articulación máis potentes e creativas son aquelas capaces de coordinar espazos
heteroxéneos que permitan producir procesos de aprendizaxe mutuos e axuntar prácticas diferentes que
alimenten procesos de reflexión estratéxica e prácticas políticas innovadoras.

Con todo, é ilusorio pensar que poida existir unha práctica articulatoria total que reúna o conxunto de
colectivos alternativos nun mesmo espazo, o que acaba a miúdo xerando dinámicas implosivas. Pola contra,
resulta moito máis interesante expor un modelo reticular, a partir do cal cada colectivo participa en
diferentes redes heteroxéneas, o que favorece a capacidade de vínculo e acontece un elemento de
enriquecemento da práctica social.

Nestes últimos anos xurdiron diferentes redes articulatorias vinculadas por exemplo ás experiencias de
economía social, ao movemento veciñal, ás experiencias municipalistas, aos espazos autoformativos ou ás
oficinas de dereitos sociais. O problema é que a miúdo os colectivos que participan, fano só nunha rede de
forma que non se establecen sinerxías entre as mesmas. O traballo articulatorio tería que favorecer non a
creación dunha macroestructura de coordinación, senón potenciar a participación dos colectivos en
diferentes redes, e crear de novas, de forma que os debates e prácticas que se realizan poidan
interaccionar e realimentar-se mutuamente.

Doutra banda, hai que subliñar a importancia de articularnos máis aló do ámbito local en redes de alcance
internacional.

* Incidir

A intervención política ten que ter como un dos seus obxectivos a incidencia dentro do campo social. De non
ser así, facilmente caemos nunha política solipsista que se dirixe unicamente ao noso círculo de afinidade e
onde pesa máis o último comentario aparecido a Indymedia que a percepción que dunha determinada
iniciativa pode ter unha persoa allea ás dinámicas guetitzadores do movemento.

Desgraciadamente, a cuestión da incidencia aínda non foi basta asumida por moitos colectivos antagonistas
atrapados na dicotomía fantasmàtica de reforma-revolución. Considerar que as nosas accións, e
especialmente as dos outros, só poden ser avaliadas en relación a un improbable momento catártico situado
nun futuro afastado constitúe un triste exercicio de megalomanía política. Os procesos de transformación
social, tal e como nos mostra a historia do movemento obreiro e do movemento feminista, son o resultado
da acumulación de cambios en políticas públicas e en percepcións sociais producidas a través da acción
movimentista. Renunciar á incidencia social en pos dun maximalismo revolucionario, non só reforza o noso
autismo político, senón que imposibilita a aparición futura de procesos de ruptura global.

Neste sentido, é relevante lembrar dous procesos dentro da esquerda autónoma europea que en Barcelona
tiveron escaso eco. Por unha banda, o debate iniciado dentro da autonomía alemá á revista Interim de 1991,
onde se criticaban as dinámicas autorreferenciais de guetització política dentro da escena alternativa
berlinesa e apostábase por un cambio de orientación cara á creación dunha esquerda intervencionista que
daría lugar ao surgimiento de XÉELA (Für Eine Linke Störmung (Por unha corrente de esquerdas). Doutra
banda, o debate comezado dentro da área dos centros sociais italianos norteños e norteño-leste durante o
ano 1998 que daría lugar á Carta de Milà, onde se propuña a transformación do círculo vicioso conflito-
represión-loita contra a represión nun círculo virtuoso baseado en conflito-proxecto-ensanche da esfera dos
dereitos.

Esta incidencia pode ter pois unha dimensión simbólica, como as manifestacións contra a guerra que
pretendían visibilizar un estado de opinión contrario á guerra ou o May Day con obxecto de visibilizar os
efectos da precariedade; política -como a modificación/creación dunha política pública, por exemplo o
movemento polo dereito á vivenda como V de Vivienda ou de afectados as hipotecas, ou o Patto per la città
impulsado polo CSOA Leoncavallo

* Producir para transformar

A diferenza da esquerda clásica que tiña como un dos seus obxectivos o logro de posicións de poder
representativo para propiciar a transformación social, a autonomía tivo como un dos seus obxectivos a
produción de territorialidade, subxectividade crítica, formación e organización antagonista. Neste sentido, o
noso anhelo non finaliza con incidir, senón na creación e fortalecemento de estruturas, discursos e redes
sociais críticas que sirvan de panca para a transformación social.

Incidir e producir son dúas caras dunha mesma moeda. Na medida que sexamos capaces de producir
discurso, comunicación, estrutura organizativa e potencia militante, aumentaremos a nosa capacidade de
incidencia. Na medida, que aumente a nosa capacidade de incidir socialmente, reforzaremos a nosa
estrutura produtiva á aumentar a confianza e a eficacia das iniciativas políticas que desenvolvemos.

Autonomía hoxe?

Á vez de elaborar este texto quixen partir da experiencia da Autonomía en tanto esta constituíu o proceso
formativo da nosa xeración militante. Revisar a historia pasada partindo da propia experiencia é sempre
unha cuestión delicada. Son consciente que se trata dun relato persoal e por tanto parcial, dado que un
mesmo acontecemento pode vivirse (e lembrarse) de maneiras moi diferentes, e as aprendizaxes que un
pode extraer dun feito, poden ser diametralmente opostas ás doutra. Aínda así, espero que o feito de polos
por escrito poida ser útil con obxecto de xerar un debate sobre que significaron e que podemos aprender
destas experiencias, e as discordancias que seguramente aparecerán non teñan por meta furgar vellas
feridas, senón abrir o campo interpretativo e enriquecer a reflexión política.

Agora ben, o meu obxectivo non foi tanto glosar un pasado, como tentar extraer aprendizaxes que poidan
sernos útiles na tarefa de construír movemento social. Creo que o proxecto autónomo tal e como o intuímos
a finais da década dos 90', atópase hoxe esgotado. A realidade social e política onde nos inseriamos
cambiou, e actualmente non tería sentido reempendrer o paso organizativo no limiar onde o deixamos. Non
se trata tampouco de facer unha análise retrospectivo de historia ficción ao estilo do "que pasase si", senón
de tentar extraer elementos da experiencia colectiva e as prácticas que levamos a cabo, a pesar de todo os
erros, que poidan achegar elementos aos debates que mantemos naqueles espazos onde continuamos
desenvolvendo a nosa actividade política.

Respecto da pregunta de se ten sentido expor a reconstrución dunha área autónoma hoxe, inclinaríame por
unha resposta negativa; aínda que, esta é só unha opinión persoal, que terán que resolver as novas
xeracións militantes a partir das súas propias experiencias; se en cambio a pregunta fose se esta viaxe
valeu a pena e aínda poden sernos útiles algunhas das hipóteses e debates mantidos durante estes 15
anos, non teño ningunha dúbida a responder afirmativamente. Pensar a autonomía hoxe, non representa na
miña opinión tanto a recuperación dunha identidade política, como a articulación dunha esquerda social a
partir dos diferentes proxectos materiais que se están traballando en ámbito concretos: municipalisme
alternativo, nova economía social, experiencias de autoorganización migrante, novos colectivos
feministas,...

Para acabar, querería lembrar unha conversación do ano 1995 cun militante autónomo dos 70' que fronte os
debates sobre organización autónoma que empezabamos a ter ao Kasal Popular La Garnatxa (aínda non
estaba popularizada a denominación CSOA) advertíanos que a Autonomía acabaría converténdose por nós
nunha xerra de auga fría, quizais si que o foi, pero baixo a forma dunha ducha refrescante.