Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
BELLAS NOTAS.
NOTAS.
1. INTRODUCCIÓN........................................................................................................ 3
1.1. Propósito del trabajo......................................................................................... 3
1.2. Geografía y demografía. ........................................................................................ 3
1.3. El proceso de castellanización............................................................................... 5
2. RASGOS FONÉTICOS ............................................................................................... 5
2.1. Apócope de –e y –o. .............................................................................................. 5
2.2. Conservación de la f- latina. .................................................................................. 6
2.3. Evolución de Gei- e I- al fonema palatal africado sordo /ĉ/................................... 6
2.4. El fonema prepalatal fricativo sordo /š/................................................................. 6
2.5. Conservación de los grupos originales latinos PL-, CL- FL-. ............................... 6
2.6. Fonema palatal lateral /Ĝ/, procedente de –L’J-, -K’L-, -G’L- y –T’L-. ................ 6
2.7. Evolución de los grupos interiores –ULT- y –CT- a it.......................................... 7
3. EL GÉNERO ................................................................................................................ 7
3.1. El género en sustantivos. ....................................................................................... 7
3.2. El género en adjetivos. .......................................................................................... 7
4. EL NÚMERO ............................................................................................................... 8
4.1. La norma general en el plural. ............................................................................... 8
4.2. Acabados en –r. ..................................................................................................... 8
5. EL ARTÍCULO ............................................................................................................ 8
5.1. Formas. .................................................................................................................. 8
5.2. Preposición más artículo........................................................................................ 9
5.3. Deglutinación. ....................................................................................................... 9
6. PRONOMBRES PERSONALES................................................................................. 9
6.1. Formas de los pronombres..................................................................................... 9
6.2. Los complementos pronominalo-adverbiales EN e I. ........................................ 10
7. LOS DEMOSTRATIVOS.......................................................................................... 12
7.1. Formas del primer término. ................................................................................. 12
7.2. Formas del segundo término. .............................................................................. 12
7.3. Formas del tercer término.................................................................................... 12
7.4. Construcción con artículo.................................................................................... 13
8. LOS POSESIVOS. ..................................................................................................... 13
9. LOS INDEFINIDOS. ................................................................................................. 14
9.1. Bel y compuestos................................................................................................. 14
9.2. Muito, bien. ......................................................................................................... 14
9.3. To, tos. ................................................................................................................. 14
10. EL VERBO. EJEMPLOS. ....................................................................................... 14
10.1. Plorar. ................................................................................................................ 15
10.2. Fer...................................................................................................................... 15
10.3. Tartir. ................................................................................................................. 16
10.4. Ir-se-ne............................................................................................................... 17
11. BIBLIOGRAFÍA ...................................................................................................... 18
12. VOCABULARIO ..................................................................................................... 19
2
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
1. INTRODUCCIÓN
Como ocurre con todas las localidades donde más vigencia tiene el uso del aragonés, en
Agüero existe también en muchas personas la conciencia del “hablar mal”, es decir,
aquel que más expresiones en aragonés usa, peor habla.
Considero que de la misma manera que se protege la fauna y flora local como elementos
de diversidad y riqueza, se debería fomentar el conocimiento de esta lengua. Así, los
propios niños de Agüero no acabarán considerando ese patrimonio como algo que haya
que desechar, precisamente en un periodo crítico para esta habla, por la despoblación
reinante en toda la zona.
Situado en una loma que desciende de “Los Mallos”, en su punto medio, en la Plaza de
la Constitución, contigua a la Iglesia Parroquial de San Salvador, su altura es 696 m.
sobre el nivel del mar, alcanzando los 720 m de altitud en los edificios del Hostal A
3
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
Los Mallos destacan al Sur de la Sierra de Santo Domingo sobre la margen derecha del
río Gállego, con el pueblo abajo, las casas escalonadas, sus calles en cuesta o con
escalinatas adaptándose al terreno. En el mismo centro está la Iglesia de San Salvador,
de piedra sillar y fachada de graciosa arquería de ladrillo, con tres naves separadas por
pilares cilíndricos. Es de origen románico, con ampliaciones del Siglo XVI. A unos 700
mts. del pueblo está presente también la Iglesia de Santiago, Monumento Nacional
desde 1920.
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
Agüero 1.161 1.131 1.069 934 836 715 435 308 237 165
Murillo de Gállego 1.130 1.126 1.003 793 686 554 463 339 169 150
Santa Eulalia de
902 889 776 760 614 493 282 207 151 126
Gállego/Santolaria
Las Peñas de Riglos -- -- -- -- -- -- -- 653 379 274
Ayerbe 2.546 2.523 2.518 2.480 2.430 2.409 2.180 1.895 1.356 1.129
Biel -- -- -- -- -- -- -- -- 233 200
4
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
2. RASGOS FONÉTICOS
5
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
A diferencia del fonema velar fricativo sordo /x/ del castellano, en Agüero encontramos
también una larga lista de palabras habituales en el habla, ya que es también un rasgo
muy vivo: chabalín, chinipro, chepa, choben, chugar, Moncha, Chorches (estos dos
últimos fosilizados como nombres de casas), así como todos los derivados de GELU:
chelada, chelador, chelón, chelar, chelo, etc.
Los ejemplos en este caso también son numerosos: biello, cagallón, colgallo, chulla,
dalla, fartalla, mallar, muller, segallo, treballo, refollau.
6
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
3. EL GÉNERO
3.1. El género en sustantivos.
También puede existir cambio de género con los aumentativos o diminutivos: una
marguin/un marguinazo, una bentana/un bentanuco, una zequia/un zequión, etc.
7
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
4. EL NÚMERO
4.1. La norma general en el plural.
Debemos recordar que es una zona ya altamente castellanizada, por lo que generalmente
se pueden oír otras soluciones (mulleres, zagueros), claramente influenciadas por el
castellano.
5. EL ARTÍCULO
5.1. Formas.
Los artículos que encontramos son o, ‘l, l’ (el); a, l’ (la); os (los); as (las); el, o, l’ (lo).
El caso de los artículos está muy extendido, tanto entre la gente mayor como en gente
más joven.
Como ejemplos: o lugar (el pueblo), l’otro día (el otro día), nos n’iremos cara’l río
(iremos hacia el río); os zagueros (los últimos), as mesachas (las muchachas), fago el
que puedo (hago lo que puedo), pa l’alto que yera (para lo alto que era).
8
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
En este caso los artículos usados siguen siendo los mismos, aunque se producen
contracciones.
El caso más habitual es de + o, a, os, as: d’o, d’a, d’os, d’as.
Casa d’o Ferrero.
Al lau d’os Corrales d’a Rabosera.
Plegaré alredor d’as doze.
En el caso de ta (hacia), se puede oir igualmente t’o, t’a.
M’en boi t’o huerto.
Podemos ver igualmente, con la preposición en + o, a: n’o, n’a.
N’o lugar no’n hai d’ixo.
Le’n di una patada n’o culo.
5.3. Deglutinación.
6. PRONOMBRES PERSONALES
6.1. Formas de los pronombres.
En el caso nominativo (pronombre como sujeto), las formas son prácticamente iguales
al castellano: yo, tú, él/ella, nusotros/as, busotros/as, ellos/as. Este fenómeno de
transformación “nosotros -> nusotros”, es denominado “de cerrazón de la vocal
protónica”, y es muy habitual en todo el Altoaragón.
9
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
En el caso del acusativo se es igual que en castellano: se’n ban, s’ha mareao. Pero
cuando se refiere a más de una persona, la –n de 3ª persona del plural de los verbos ha
influido en el se, que se ha transformado en sen: marchá-sen (ellos), reí-sen (ellos).
El pronombre en, que proviene del latín INDE, presenta las formas en, ne n’, ‘n, según
el contexto. Generalmente podremos oir en en posición proclítica, es decir, delante del
verbo y ne en posición enclítica, es decir, tras el verbo. Tras los pronombres les, os,
nos¸ es decir, los acabados en –s, aparece ne, aunque a continuación vaya el verbo. Las
formas ‘n y n’ aparecen por contracción, tras vocal y ante vocal respectivamente.
10
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
Por otra parte, el pronombre i y sus variantes, derivadas del latín IBI, es de uso
generalizado en muchos dialectos del aragonés, aunque en Agüero se encuentra casi
exclusivamente fosilizado en casos concretos, como el verbo aber: i hai, i eba, i habrá.
No i coge (no cabe), no i beigo (no veo).
Muchas veces se emplea i sin ninguna función: ¿qué te he i dicho? (¿qué te he dicho?).
11
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
7. LOS DEMOSTRATIVOS.
7.1. Formas del primer término.
Las formas típicas del agüerano son iste, ista, istos, istas, equivalentes al castellano este,
esta, estos, estas.
Iste mesache ye de Rasal (este muchacho es de Rasal)
Ya face vente años d’isto (ya hace veinte años de ésto).
En este caso, las formas son las mismas que en castellano: aquel, aquella, aquellos,
aquellas.
12
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
8. LOS POSESIVOS.
Una particularidad ampliamente difundida en Agüero, así como en muchas otras partes
del Altoaragón es que estas formas se usan igualmente en función de adjetivos que de
pronombres, es decir, las formas apocopadas mi, tu, su son muy poco usadas. Como
ejemplos:
O zagal nuestro. Nuestro chico.
A muller mía. Mi mujer.
O auto tuyo. Tu coche.
13
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
9. LOS INDEFINIDOS.
9.1. Bel y compuestos.
Este indefinido, traducido por alguno, es uno de los más característicos del habla de
Agüero, y en general, de todas las hablas vivas del Altoaragón.
Singular Plural
Masculino Bel Bellos
Femenino Bella Bellas
En general, los plurales bellos, bellas tienen menor viveza en el uso que el singular.
Usados con el mismo significado que el castellano mucho, tanto de adverbio de cantidad
como pronombre indefinido.
Ixa zagaleta ye bien pincha. Esa chica es muy apuesta.
En hai muitos autos. Hay muchos coches.
Al igual que el anterior, el indefinido to y sus formas toda, tos, todas/toas, tiene las
mismas funciones que el castellano todo.
Hoy en toas as casas en hai una tele. Hoy en todas las casas hay una tele.
14
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
10.1. Plorar.
INFINITIVO plorar CONDICIONAL ploraría
GERUNDIO plorando plorarías
PARTICIPIO plorau ploraría
PRESENTE ploro ploraríamos
ploras ploraríais
plora plorarían
ploramos PRESENTE ploré
plorais SUBJUNTIVO plores
ploran plore
IMPERFECTO ploraba ploremos
plorabas ploreis
ploraba ploren
plorabamos IMPERFECTO plorara
plorabais SUBJUNTIVO ploraras
ploraban plorara
INDEFINIDO plore ploraramos
plorés plorarais
ploró ploraran
ploremos IMPERATIVO plora
ploreis
ploraron
FUTURO ploraré
plorarás
plorará
ploraremos
plorareis
plorarán
10.2. Fer.
VERBO FER
INFINITIVOfer CONDICIONAL fería
GERUNDIO fendo ferías
PARTICIPIOfito fería
PRESENTE fago feríamos
fazes feríais
faze ferían
femos PRESENTE faga
feis SUBJUNTIVO fagas
fazen faga
IMPERFECTO feba fagamos
febas fagais
feba fagan
febamos IMPERFECTO fiziera
15
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
10.3. Tartir.
VERBO TARTIR
INFINITIVO tartir CONDICIONAL tartiría
GERUNDIO tartiendo tartirías
PARTICIPIO tartido tartiría
PRESENTE tarto tartiríamos
tartes tartiríais
tarte tartirían
tartimos PRESENTE tarta
tartís SUBJUNTIVO tartas
tarten tarta
IMPERFECTO tartiba tartamos
tartibas tartáis
tartiba tartan
tartíbamos IMPERFECTO tartiera
tartíbais SUBJUNTIVO tartieras
tartiban tartiera
INDEFINIDO tartié tartieramos
tartiés tartiérais
tartió tartieran
tartiemos IMPERATIVO tarte
tartiéis
tartieron
FUTURO tartiré
tartirás
tartirá
tartiremos
tartiréis
tartirán
16
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
10.4. Ir-se-ne.
VERBO IR-SE-NE
INFINITIVO ir-se-ne CONDICIONAL me'n iría
GERUNDIO yendo te'n irías
PARTICIPIO ido se'n iría
PRESENTE me'n boi nos en iríamos
te'n bas os en iríais
se'n ba se'n irían
nos ne bamos PRESENTE me'n baiga
os en bais SUBJUNTIVO te'n baigas
se'n ban se'n baiga
IMPERFECTO me'n iba nos en baigamos
te'n ibas os en baigais
se'n iba sen'n baigan
nos en ibamos IMPERFECTO me'n fuera
os en ibais SUBJUNTIVO te'n fueras
se'n ban se'n fuera
INDEFINIDO me'n fui nos en fueramos
te'n fués os en fueráis
se'n fue se'n fuera
nos en fuemos IMPERATIVO bes-te-ne, ir-os-ne
os en fueis
se'n fueron
FUTURO me'n iré
te'n irás
se'n irá
nos en iremos
os en ireis
se'n irán
17
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
11. BIBLIOGRAFÍA
18
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
12. VOCABULARIO
A
ababol 1. amapola. 2. Persona simple, abobada.
abadejero milano.
abadejo bacalao.
abentau alocado.
abiau arreglado, apañado. Estoy abiau!
abotinchau inflado.
abozinar amorrar
abrío animal de carga.
acotraziar-se arreglarse.
acotraziau arrelado. Mal acotraziau! (mal arreglado!)
acusica chivato.
adán hombre desaseado.
adubir dar abasto.
afogarse ahogarse.
aforro (ir a -) ir en mangas de camisa.
aiba! quítate!
aíntro adentro.
airera, airaz aire fuerte.
aladro arado.
alcorzar acortar.
alfalze alfalfa.
alforrocho gavilán.
almendrera almendro
almute medida de capacidad de cereales.
alparzero alcahuete
alparziar chismear, criticar.
alredor alrededor.
amago mareo.
amanecer llegar a un sitio.
amás además.
amerar añadir agua a un líquido.
amolar 1. Afilar. 2. Provocar una situación difícil.
amprar tomar prestado.
andalozio chaparrón, lluvia breve.
ande donde.
angluzioso ansioso, codicioso.
angunia angustia.
anque aunque.
ansa asa.
ansias náuseas.
19
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
antismás antiguamente.
arbeto madroño.
arguellau raquítico.
arguellau flaco.
arizón erizón.
artica terreno sin roturar, con zarzas.
arto arañonero.
ascape en seguida.
astral, astraleta hacha, hacha pequeña.
atabalarse liarse.
atarrantau alocado.
B
badil recogedor.
badina poza.
bai! expresión de desaprobación.
balarrasa alocado.
baldes (de-) en vano.
bardo barro.
barillón barranco.
barrenau loco.
barzal zarzal.
batán paliza.
bazibo reses que no están en edad de reproducción.
bazión artesa grande para colocar el cerdo muerto.
bel, bella algún, alguna.
berderol pícaro.
boira niebla (boira preta: niebla densa).
boleta alimoche.
bolisa copo de nieve.
boque, buco cabrón.
borina juerga, borrachera.
brozas 1. maleza. 2. chapucero, basto.
buchera mata de boj.
bulcar volcar.
buquir cubrir el macho cabrío a la hembra.
buro arcilla.
burricallo Inútil.
buxo, bucho boj
20
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
C
cadiera banco con respaldo junto al hogar.
(a) caramuello lleno hasta los topes.
cacolero chismoso, charlatán.
cado madriguera, rincón sucio.
cajico roble.
caler hacer falta.
calibo rescoldo del hogar.
calzero calzado.
camandulero parrandero, vago.
cansera cansancio.
canso cansado.
caparra garrapata.
cara ta hacia, frente a.
cardelina jilguero.
carnuz de malos modales. Carroña.
carrañar regañar.
carrasca encina.
carrilano Vagabundo. Zafio, basto.
carrucha polea.
cataplasma persona cargante.
catatico restos de comida de otro día. Objetos que están en medio.
cayer caer.
clucada siesta.
cobajo parte baja de algo (una calle, una casa, una finca, etc).
cobalto parte alta de algo.
coda cola, rabo.
codete cohete.
comprero comprador.
conzietero caprichoso.
conzieto capricho.
cosa nada (No'n hai cosa i yerba)
craba cabra (crabito: cabrito)
cremallo cadena del hogar.
cuartizo esquila grande del macho cabrío.
cuasi casi.
curto corto.
cutio a escondidas.
21
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
CH
chabacán insulso.
chabalín jabalí.
hablar de un asunto que no te
chafardear incumbe.
chaminera chimenea.
chandro haragán, desastrado.
changau estropeado, lisiado.
charrar hablar.
chelar-se helarse.
chelo hielo.
chelón friolero.
chera hoguera.
Chiménez Jiménez (antropónimo).
china-chana despacio, poco a poco.
chinipro enebro.
chiquín pequeño.
chisca cisca.
choben joven.
Chorche Jorge (antropónimo).
chordiga ortiga.
choto cabrito castrado
chuflo silbato.
chulla loncha de tocino blanco.
Moncha Monja (antropónimo).
D
dalla guadaña.
dengue melindroso.
dinantes antes.
do donde.
dominguillo persona a la que todos mandan.
dondiar dar vueltas.
drecho derecho.
22
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
E
empanau atontado.
empantullo lío, follón.
empapuzar obligar a alguien a tragar algo.
empifolarse emborracharse.
emporcar ensuciar.
en… después de.. (en comer, m'en boi).
encorrer perseguir.
enronar cubrir con tierra
entiparrau indigestado, ahíto.
enzendallo provocador.
enzenegau obcecado.
esbarizar resbalar.
esbarrar separar del camino.
esbarre Bifurcación.
esbentar perder calidad el vino.
esberrecar gritar, balar.
esbiejar tirar lo viejo.
esbocarrau malhablado.
escar buscar, ir por.
eschalamancau impedido físicamente, estropeado.
escodar cortar la cola (a las ovejas).
escopallo escoba de bojes, para barrer los hogares.
escoscar quitar la piel de la almendra.
esculau arruinado.
esfer deshacer.
esfollinar deshollinar.
esgarramantas poca cosa, anodino.
esgarrapaderas patas de la gallina
esgarrapar arañar el suelo.
esguitarriau que tiene achaques.
espaldau caído, desplomado.
espantallo espantapájaros.
esparbel gavilán.
espiazar romper.
estafermo trasto inútil.
estalapizarse caerse.
estorrozar restregarse.
estozar despeñar, caerse.
estozolarse caerse.
estrapaluzio jaleo, mucho ruido.
23
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
F
fajuelo sarmiento.
falziño vencejo
faraute vacilón, farolero.
fardacho lagarto
fartera hartura, saciedad.
fato, fateza tonto, tontería.
felalo atontado, ingenuo.
femar abonar.
femera estercolero.
ferrero herrero.
ferrete (llevar -) darle muchas vueltas a un tema.
fiemo estiercol.
fito-fito fijamente (estar mirando)
fogaril hogar.
foñas desastrado.
forca horca.
fozín cerdo, marrano.
fuína garduña.
fumera, fumo humera, humo.
furno horno.
furo fiero.
furón Hurón. Mujer de mal carácter.
G
gabacho cobarde.
gaita (ser un -) protestón.
galbardera rosal silvestre.
gallizo callejón.
gana, tener - tener hambre.
garganchón garganta.
garras piernas.
gramar llorar con fuerza, bramar.
grillau chiflado.
gripión víbora.
griso/-a gris.
mojón,
güega linde.
güelo abuelo.
24
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
I
inclusa pieza metálica para afilar las guadañas.
istentin intestino.
J
jada, jadico azada, azada pequeña.
jasco áspero.
jopar irse.
joriar ventilar.
L
lamín dulce.
laminero goloso.
lamparazo trago de vino. Mancha en la ropa.
libiano pulmón.
litonero almez.
luego pronto (¡Marcha luego!)
lugar pueblo.
25
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
M
maigar entrecavar (patatas).
malas que en cuanto que, nada más que…
malas trazas tosco, poco refinado.
mallacán tipo de tierra dura, blanquecina.
montaña cilíndrica, generalmente de conglomerado. Hombre
mallo grande
mandria persona poco enérgica, poco válida.
manzio tranquilón.
mardano carnero.
marguin, marguinazo margen de campo.
masto macho.
matazía matanza del cerdo.
matraco cateto.
matután torpe, grande.
mediodiada horas del mediodía.
melico ombligo.
mesache/a chico/a.
miaja nada.
mica nada.
miquina un poquito, un trocito.
mixino gato.
moregón poco sociable.
morro cló "que más quisieras".
mosen cura.
mueso mordisco.
muga linde, frontera.
muito mucho (muitismo: muchísimo).
muller mujer.
N
nublo
cubierto de
nubes.
26
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
O
orache viento fresco.
ordio cebada.
P
paco zona sombría.
paniquesa comadreja.
panizo maíz.
parar cuenta tener cuidado.
patalera abierta de par en par (una puerta).
paxarico pájaro (usado gralm en diminutivo)
paxariquero persona despreocupada, ociosa.
pazenzia paciencia.
perdigacho macho de la perdiz.
perdigana hembra de la perdiz.
perera peral.
perricallo harapo, trapo viejo.
pifolo borracho.
pinganetas precipicio, lugar peligroso.
pingoneo (estar de -) estar por ahí, sin nada que hacer.
pintacoda voltereta.
pizca trozo de carne.
pizco pellizco.
pleber llover.
plegar recoger, acabar de trabajar.
plorar llorar.
porpute abubilla.
pozal cubo.
preto tacaño.
purna chispa.
Q
queferes quehaceres.
27
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
R
raboso zorro.
rai no importa, no preocupa.
redolada zona limítrofe.
refitoliar husmear, curiosear.
repincharse sentarse recto en una silla.
ripa mucho.
rolde círculo. Corro de gente.
romanzero protestón.
romanziar protestar.
rosada escarcha.
royo rubio (generalmente en ganado).
rusiente candente.
ruxiazo lluvia corta e intensa.
S
sabuquero saúco.
sacre (ni un -) nada.
sarrio rebeco.
segallo cabrito sin castrar, de 1 a 3 años.
sentir oír.
siñalín cantidad muy pequeña.
solano ladera expuesta al mediodía.
sostras, sostrón persona sucia, desastrada.
sulsí-se, sulsido deshidratado, encogido (por exceso de fuego).
sustanzia (tener poca -) persona sin sentido.
T
talabarte objeto inútil.
talento (tener poco -) tener poco conocimiento.
tardano tardío (ejemplo: 1 hijo).
tartir rechistar.
templado (marchar, estar..) ir ligero, estar ágil.
torda mirlo.
torroco terrón de tierra seco.
28
O Agüerano. Bellas notas. Oscar Martín Estallo
torroquero zafio.
torteta alimento hecho con sangre de cerdo.
torzón cólico.
toza tocón, trozo de raíz separada del tronco.
tozada golpe con la cabeza.
tozal monte.
tozino cerdo.
tozoludo terco, cabezón.
trazudo zafio, malas trazas.
treballo trabajo.
trestajar dividir, separar.
trestajo apartado en el redil.
triar separar, escoger.
tristura tristeza.
tronada tormenta.
trucar llamar a la puerta.
truco esquila mediana.
Z
zaborrero chapucero.
zaborro piedra grande.
zaforas descuidado, desaliñado.
zagal muchacho.
zaguer, -a último.
zapo torpe.
zarrio cacharro inútil.
zeniego cieno.
zeñar llamar haciendo señas.
zeprenar mover apalancando.
zequia, zequión acequia, acequia grande.
zeribato tonto, idiota.
zierzera aire fuerte del NW.
zinglero especie de pájaro.
zizar picar (una serpiente, una avispa, etc).
zizazo picotazo.
zolle pocilga.
zoqueta guante de madera para proteger los dedos de la hoz.
zorrera borrachera.
zorro borracho.
zumbazo golpe fuerte.
29