Tema 1 A MATERIA VIVA

1. A VIDA E OS NIVEIS DE ORGANIZACIÓN

A vida é o conxunto de calidades propias dos seres vivos, é un concepto difícil de
definir

1.1. CARACTERÍSTICAS DOS SERES VIVOS

Altamente organizados
Composición química completamente diferente á do medio que lles rodea (teñen
os mesmos átomos pero diferente disposición)
Áchanse adaptados ao seu ambiente
Os seres vivos presentan tres funcións vitais características que son: nutrición,
reprodución e relación.
1. A nutrición é a capacidade que teñen os seres vivos de incorporar materia e
enerxía do medio para construír e manter as súas propias estruturas. A súa
finalidade é polo tanto, o mantemento do ser vivo.
2. A reprodución é a capacidade que teñen os seres vivos de orixinar copias de
si mesmos ou, o que é o mesmo, de orixinar novos seres similares aos seus
proxenitores. A finalidade desta función é a de perpetuar a especie no tempo.
3. A relación é a capacidade que teñen os seres vivos de recoñecer o medio
externo e interno e responder ante os cambios que se producen neles. É
necesaria para que se produza a nutrición e a reprodución
1.2. OS NIVEIS DE ORGANIZACIÓN
A materia viva é a forma mais complexa de materia e nela pódense considerar
uns niveis de organización:
A. Niveis abióticos
- Nivel atómico e molecular. - Subniveis atómico, molecular,
macromolecular, complexos supramoleculares (orgánulos celulares)
B. Niveis bióticos
- Nivel celular: Células, tecidos, órganos, aparatos e sistemas
- Nivel organismos. - abrangue a todos os seres vivos tanto
unicelulares como pluricelulares
- Nivel de poboación. - inclúe todos os individuos dunha mesma
especie
- Nivel do Ecosistema. - Inclúe a todos os individuos de distintas
especies xunto co substrato no que se asintan
2. OS BIOELEMENTOS E AS BIOMOLÉCULAS
2.1. BIOELEMENTOS
Os bioelementos son os elementos químicos que constitúen as moléculas dos seres
vivos.
Os bioelementos primarios son o C (carbono), o H (hidróxeno), o O (osíxeno) e o
N (nitróxeno), que constitúen o 99% da masa das células. Xunto co P (fósforo) e o S
(xofre), forman as moléculas orgánicas dos seres vivos.
Outros bioelementos son: Na, K, Ca, Cl, Mg, etc., que, aínda que aparecen en
proporcións moito máis pequenas, son imprescindibles para o bo funcionamento das
células (Bioelementos secundarios)
Oligoelementos son os que aparecen nos seres vivos en cantidades inferiores ao
0,1% pero son fundamentais para o correcto funcionamento dos seres vivos
2.2. BIOMOLÉCULAS
As biomoléculas ou principios inmediatos son as moléculas que constitúen os seres
vivos e, polo tanto, están formadas por bioelementos.
Dentro das biomoléculas distínguense dous tipos:
1. Inorgánicas. Non son exclusivas dos seres vivos e son: a auga, os sales
minerais e algúns gases.
2. Orgánicas. Son exclusivas dos seres vivos. Son os glícidos ou azucres,
os lípidos, as proteínas e os ácidos nucleicos.
2.2.1. A auga
É o liquido da vida. Nos seres vivos un 60-75% do seu pesou é auga. Esta proporción
varia coa idade. O envellecemento implica unha diminución de auga.
Tecidos con grande actividade metabólica presentan un gran contido en auga Ejem:
Cerebro e músculos son ricos en auga osos son pobre en auga,

Nos seres vivos hai unha renovación continua da auga do organismo. Este líquido
entra nun organismo cos alimentos e a bebida e sae polos ouriños, feces e
respiración.
A molécula de auga ten un comportamento bipolar.
O átomo de osixeno posúe unha pequena carga parcial negativa libre e os átomos de
hidróxeno posúena positiva. Isto é debido a que o osíxeno tende a atraer electróns dos
hidróxenos co cal estes quedan cargados positivamente e o osíxeno negativamente,
Cada molécula de auga pódese unir con outras por medio de enlaces por ponte de
hidróxeno

Este comportamento é o responsable das propiedades da auga:

Disolvente universal tanto de substancias orgánicas e inorgánicas. Coas substancias
insolubles forma emulsións. Isto permite que sexa utilizada como vehículo de transporte
de substancias no interior dos seres vivos
Densidade. -A auga presenta maior densidade en estado líquido que en forma de xeo.
Por este motivo as grandes masas de auga xéanse solo na súa superficie permitindo o
mantemento da vida no interior
Elevada calor específica. - A auga absorbe grande cantidade de calor sen sufrir un
aumento importante de temperatura, polo que actúa de amortecedor térmico nos seres
vivos
-elevada tensión superficial e grande cohesión interna. - Permite fenómenos de
capilaridade o que, por exemplo, favorece o ascenso do zume bruto
2.2.2. Sales minerais
Atópanse presentes en todos os seres vivos en dous estados:
-Precípítadas:Insolublés,depositan sobre estruturas esqueléticas
.Dísueltas:Ionizadas(aniones e catións)
-Aniones:Cl-,SO4 ,CO3H-,PO4H
-Cationes:Na+,K+,Ca2+,Mg2+

Funcións dos sales ionizados

- Regular os fenómenos osmóticos (trasfego de auga)

- Regular o equilibrio Acido - base = Manter constante o pH do organismo.

- Os ións positivos que se liberan ao ionizarse un sal mineral desempeñan distintas
funcións nos seres vivos.
a)Regular a actividade de certos órganos Na+ Ca2+ K+ actúan sobre o corazón
b)Transmisión do impulso nervioso.Bomba Na-Ca
c)Actuan como coenzimas.Ca2+,Zn2+,Mg2+,Cu2+
3. OS GLÍCIDOS
Son compostos ternarios formados por C,H, e O nos que estes dous últimos entran na
mesma proporción que na auga.
Fórmula General:Cn(H2O)n

3.1. OS MONOSACÁRIDOS
Quimicamente son polialcohois e segundo o grupo funcional que leven poden ser:
-Aldosas.- Con grupo aldehido
-Cetosa. - Con grupo cetónico

Tendo presente o número de átomos de C clasifícanse os monosacáridos en:

-Tríosas: Glíceraldehído
-Tetrosas
-Pentosas: Ríbosa, Desoxírríbosa.- Forman parte dos ácidos nucleicos
-Hesosas:
• Glicosa é unha aldohexosa, é o azucre da uva
• Galactosa é unha aldohexosa é o azucre do leite
• Frutosa é unha cetohexosa é o azucre da froita
Propiedades: Doces, solubles en auga, cristalizables enerxéticos. Poder redutor
(Debido a grupos aldehídicos)
En disolucción acuosa os mónosacáridos ciclarse dando aneis hexagonais ou
pentagonais que se forman ao reaccionar o grupo aldehídico ou cetónico co grupo
alcohólico do penúltimo carbono.
3.2. OS DISACÁRIDOS
Unión de dous monosacáridos por medio dun enlace glucosídico con desprendemento
dunha molécula de auga

Propiedades. -Iguais ás dos monosacáridos

Disacáridos mais importantes
 Sacarosa = Glicosa + frutosa. É o azucre da cana ou da remolacha.
 Maltosa - Glicosa + glicosa. É o azucre de malte, obtense por hidrólise do amidón e
glicóxeno.
 Lactosa = Glicosa + galactosa. É o azucre do leite.

3.3. OS POLISACÁRIDOS
Unión de varios monosacáridos por medio de enlaces glucosídico con desprendemento
de moléculas de auga.
Propiedades. - Son insolubles en auga, Non teñen sabor doce.
Polisadáridos mais importantes:
 Amidón. - Substancia de reserva dos vexetais, preséntase en forma de grans. Non
soluble en auga fría, a auga quente absórbea e ínchase formándose unha especie de
engrudo,
Almidon = n moleculas de D-glicosa. Cadeas non ramificadas

 Glicóxeno. - Substancia de reserva dos animais. Atópase nos músculos e no higado

Glicóxeno= n moléculas de D-glicosa.Cadeas ramificadas

 Celulosa. - Está na paredes da célula vexetal é soluble en auga e non a desdobran

os encimas dixestivos pero se os fermentos de bacterias e protozoos.
Cadeas ramificadas de D-glicosa

4. OS LÍPIDOS
Compostos ternarios formados por C, H e O. Algúns lípidos tamén levan P e N,
Quimicamente son ésteres de ácidos graxos e alcohois.
Untuosos ao tacto, insolubles en auga pero solubles en disolventes orgánicos.
Proporcionan o 42% de enerxía que precisa o organismo
4.1. AS GRAXAS OU ACILGLICERIDOS
Formadas pola unión de glicerina e ácidos graxos mediante unha reacción de
esterificación
Os ácidos graxos son ácidos orgánicos de cadea carbonar longa con número para
de átomos de carbono
As graxas poden ser:
-Sebos ou manteigas: Animais, sólidas a temperatura ambiente.
-Aceítes: Vexetais, líquidas a temperatura ambiente.
4.2. OS FOSFOLÍPIDOS
Lípidos complexos, a molécula da cal base é o ácido fostatidico = Esterificación de dous
grupos OH da glicerina con ácidos graxos e o terceiro grupo OH con ácido fosfórico.

Os fosfolípidos son moléculas bipolares xa que presentan un polo hidrófilo e outro

lipófilo ou hidrófobo.
Son moléculas estruturais xa que entran a formar parte da membrana da célula.
4.3. OUTROS LÍPIDOS SAPONIFICABLES
CERAS. -Son ésteres dun ácido graxo de elevado número de
carbonos e un monoalcohol de cadea carbonar longa.

As ceras recobren pel, pelo, plumas, follas, froitos, exoesqueleto dos insectos.
Os lípidos saponificables poden ser sometidos a unha hidrólise en caliente con unha sosa
(reacción de saponificación) formando un xabón.
 4.4. OS LÍPIDOS INSAPONIFICABLES
COLESTEROL É un compoñente dá membrana das células é sintetizado polo
organismo e tamén sintetízase a partir dás graxas contidas nos alimentos.
5. AS PROTEÍNAS
Compostos cuaternarios constituídos por C, H, O, N, tamén poden levar S, P, Cu, Fe, I.
Son macromoléculas específicas, moi abundantes nos organismos
Quimicamente son polímeros de moléculas sinxelas denominadas aminoácidos
constituídos por un grupo amino (-NH2) e un grupo carboxílico = ácido (-COOH)
Fórmula xeral dun aminoácido

Este enlace péptidico dáse entre o grupo amino dun aminoácido e o grupo carboxílico
do seguinte coa liberación dunha molécula de auga.

Función biolóxica
-Biocatalizadores = Enzimas: catalizan reaccións do organismo.
-Elementos estructurales: proteínas fibrosas
-Substancias lubricantes.
-Elementos contráctiles: miosina-actina
-Elementos de transporte: hemoglobina
-Hormonas peptídicas: vitaminas
Estrutura das proteinas
-Estrutura primaria. -Fai referencia á orde en que se dispoñen os aminoácidos
(secuencia) que constitúen unha proteina.
-Estrutura secundaria. -Fai referencia aos pregamentos iniciais da cadea
polipeptídica debido a enlaces de hidróxeno ou ponte disulfuro.
Esta estrutura pode ser en:
a) α− Hélice Cando unha cadea polipeptídica xira sobre se mesma ata formar unha
hélice debido a enlaces de hidróxeno.
b) β− LáminasCuando a cadea polipeptídica prégase sobre se mesma cara a adiante
e cara a atrás por enlaces de hidróxeno.
-Estrutura terciaria. -É a ordenación espacial da cadea polipeptídica = pregamento
tridimensional debido a enlaces iónicos entre os grupos R, ponte disulfuro ou pontes de
hidrógeno.La estrutura terciaria pode ser:
a) Fibrosa. -Formada por cadeas de alfa-hélice, ordenadas de forma paralela ao
longo dun eixe formando fibras ou láminas longas.
b) Globulares. -Formadas por cadeas polipeptídicas pregadas que adoptan formas
esféricas ou globosas.
-Estrutura cuaternaria. -Preséntanse naquelas proteínas que para ser funcionais
requiren a asociación de varias cadeas polipeptídicas.
 As distintas subunidades mantéñense unidas por enlaces hidróxeno e disulfuro

5.1. OS ENCIMAS
Catalizadores orgánicos producidos na células. son proteínas que axudan a que
moléculas moi estables poidan reaccionar. A molécula sobre a que actúa o encima
denomínase substrato.
Características das encimas
• Actúan en pequena cantidade, e recupéranse ou final dá reacción non mesmo
estado non que entraron
• Disminuen a enerxía de activación e permiten que a reacción se leve a cabo
cun menor gasto enerxético
• Son moléculas específicas
- Especificidade de substrato. - indica que substancia vai a
transformarse
- Especificidade de acción. - indica a acción que vai a levarse a cabo.

Reacción enzimática

E+S ES EP E+P

En toda reacción enzimática un substrato vai ser convertido en produtos para iso o
encima fíxase especificamente ao substrato formando o complexo encima-substrato
facilitando a súa transformación en produtos separándose o encima para estar en
disposición de fixarse a un novo substrato.
A unión do encima co substrato é por medio de enlaces débiles (pontes de
hidróxeno, disulfuro,...) que fan que o encima quede libre con facilidade tras a acción
enzimática.
Esta unión realízase a través do centro activo ou catalítico do encima.
Este centro presenta aminoácidos con grupos funcionais activos capaces de
interacionar coa molécula de substrato.
A molécula de substrato adáptase complementariamente á configuración espacial do
centro activo.
Esta especificidade entre o encima e o substrato é similar á da chave e o fecho.

OS ÁCIDOS NUCLEICOS
Compostos orgánicos formados por C,H,O,N,P.Son moléculas específicas.Forman o
material hereditario onde están inscritos os carácteres dun individuo.
Molécula base: Nucleótido

5.2. OS NUCLEÓTIDOS
Un nucleótico esta formado por.
• Pentosa
-Ribosa(R)
-Desoxirribosa(D)
• Ácido Fosfórico. -PO4H3 (P)
• Base nitroxenada
-Adenina(A)
-Guanina(G)
-Citosina(C)
-Timina(T)
-Uracilo(U)
O nucleótido fórmase ao unirse o ácido fosfórico co carbono 5 da pentosa e polo
carbono 1 únese á base nitroxenada.
A ribosa nunca se une coa timina e a desoxirribosa nunca se une ao uracilo
Ribonucleótidos
5 1
P-R-A
P-R-G
P-R-C
P-R-U
Desoxirribonucleótidos
5 1
P-D-A
P-D-G
P-D-T
P-D-C
¿Como se unen os nucleótidos para formar as cadeas de polinucleótidos? Por
enlaces covalentes tipo éster con liberación de auga. O enlace realízase entre o ácido
fosfórico que está unido ao carbono cinco da pentosa e o carbono tres da pentosa do
seguinte.
5 3
R-P-R-P-R-P-R-P-R-P-R-P-R-P
1
A G U A U G G
 La dirección del enlace es 5 3

As cadeas de nucleótidos que forman o ARN son simples.Las do ADN son dobles:una
complementaria da outra e antiparalelas.
Esta complementariedade débese ás bases nitroxenadas.
A = T (Dúas pontes de hidróxeno)
G =C (Tres pontes de hidróxeno)
O ADN ten forma de escaleira de man de estrutura elicoidal (escaleira de caracol).El
pasamáns é unha sucesión de ácido fosfórico e azucre e os chanzos bases
complementarias.

Diferenzas entre ADN e ARN

1. -Azucre.
-Ribosa o ARN
-Desoxirribosa o ADN
2. -Bases nitroxenadas
-ARN non leva nunca a timina
-ADN non leva nunca o uracilo.
3. -Forma e lonxitude da cadea
-ARN simple e curta
-ADN dobre e longa
4. -Situación dentro da célula
-ADN está no núcleo
-ARN no núcleo e citoplasma
5.3. FUNCIÓNS DOS ÁCIDOS NUCLEICOS
O ADN é a molécula portadora dá información xenética ( todas ás características
dun individuo)
O ARN.- segundo a función que leven a cabo existen tres tipos de ARN
ARNm. - leva a información xenética do núcleo ata ou citoplasma
ARNr le a información xenética que porta ou ARNm para fabricar proteína
ARNt achega os aminoácidos para que se fabrique a proteína