:"""", '- - ,=- :-..:5..-::...

=_

. - ~:.~, _' I. :--: :_-:_

I.

Muazzez Ilmiye C;lg

II iii

KUR,"AN, INCIL VE TEV'RA'T"- N

SUMER'DEKi KOKENi

Muazzez .ilmi ye t;lg KUR'A.N iNCiL VE TE,VRATt.IN SUMERfD'EKi KO.KENi

(9 Bu kitahm yaym haklan

Anuliz B1:!t"'l.rn Yaym Tasunm Gtda Ticarct V{,;; Sunayi LLd, ~t~.n~l1d1r.

Bmdnci Basnn: Kusun 1995 Ikinci Basim: Agustos. 1990 '(J~HncU Bastm: Kasun :! 997

Dom-dulldi Basrrn: ~ubm 1 '999 Be~in.ci Bas 1m: AgU:;ilOS 2000 .A'I~H}C' Basun: Marl 2(J<02 Yedind Bastm: ~1 tu1. 2003 S ek iz inci H as:1 m ~ M elYl S 2U04

DolHJlUnCU B asnn: Nisan 2005 Teknik H azirhk: Analiz Basun Yaym Baskr: Anal iz Bastin Yayu'J

ISBN: 975-343- f 10-4

KAYNAK )'AY1NLARl: 175

•

KA~

'YAYtftHH

A.NALiZ BAS~J\1, YAyrN TASARIM G~DA T1CARET VE S,ANAyj LTD., ~TL 1vtc~r1lJliyel, Cad> K,rJrde§lcr Han No: 12/3 .3443U Gal a tasa ra y - j stanbu I

web adresi: www.kaynakyayinlari.cum e- pus ta: i Ie lis i m @ kaynakyay ~ nla rl . cnm

Tel: (0212} 252 2.11 5,6~'9~) Faks: (0212) 249 28 9,2

•

Muazzez Ilmiye ~lg

KUR'AN iNCtL VE TEVRAT~IN SUME,'R'DEKi KOKENi

h;iNDEKiLER

ONSQ,z GIR1~

S D' > umer Lnm

D inlerm KUrljtla:-ftlnJ mast U O§ Ortme

Tel Dil ve ·BabiJ KI.:~l~si

Ya:ralJh~

A.dem!in Cennetrcn Kcvulmasi Tufan

EyHp Peygamber Hikftyesi

Knr'an'daki Harut-Mfirut Meleklerinin Sumcr'deki Kokeni Sumcr Tabletlcrinde, Tevrat'ta, islam Hadislcrinde ve

Kurnran Meeinlerinde AyUl Soylence

EK: SUtyctER EFS"t\NELERt ·Y:AZJLI TABLETLERDE:"10RNEKLER

7 9

]3 1:5 29 34 35 41

. 419

56 69

76

85

0" -NI 'SO'" -Z"

" ":, ,~ . .' :1., : .

Ban dUnyaslnda, Sooter kiiltudlnden Tevratja gecen konular u~eriluie, bazi ~all§malar yaplldl. Fakat bunlar hakkmda Tiirk9B bmr ya.y~n yoktu, Diger taraftan bu konulardan Kurian'da. VM nudu; varsa ne ~ekilde buJ unuyordar ~ ,§,imd,iye kadar 3I:q;unlmarru.§tl L 13.0 nedenle, Sumer inao1.§,

- -

ve efsaneillerinden tektafinlJ dirdere gelen etkileri ve 'Tevmt ve Kur'an da

bulunankonelan bidikte ,arqtumay-a karar verdim, Kurjan Jda bui~u11iM il-

il" tl- i D' t 'I .' B I" .... , 111 X, K' ,v'' - ;I,r A l

g-l.1 aye"en, 'iyanet l§.,~enat§Mnd$l" ,'"ur'an-~ Aenm ve Tli'ti.:fe.na-

nu, (Ankara I' 1'991) IDle istanbul Yuksek Islam EnstitiiSii MHdWiiDt. All Q,zek bqkan ~ 19lnda :5 ki§i tatafindan hazirlam P 1981 'larihitnde Medine'de bas,llDl!l§ Kur'an-« Ke'rinl v-e Af~kian,all Meall kar§lhl§tlnna'k su. .. retiyle aldun, Kura1ftla;, Tevrat\a olan konelann hemen hepsinden SClZ edilmisse de daha kisa, ytlzeysel ve bir konu ~~ini surelere dagtlml§,.

- -

Gelecekte yenl bulunacak metinlerle bunlara daha ilaveler yapd.abHe-,

ceknr, CilnkU, Sumer din veya edebiyanna rut henilz bjUruneye~n ve lc~nkhklan dol.aYlslyla tam Qomlemeyen metinler de 61duju gibi, haIi toprat ai~tlnda da pek r;.ok. tab1,e.tin bulunduglU ku§kusuzd.ur. Bununl a birhkte

ld iI~~ al . b 'il' S' kin .. .. ~I d •. :i... _ ..... :1 .. : ..J! 1- ... • 1

e ·.·eU m zeme t . i e .. sumer ; UJJturunufl . win SOJ 1!Il:,i:U\J uiln er uzenne 0, am

-ki- '1 sini o· it... ucelara -" sterm - - ye vete l'"di'r Ilr ....... ·.,S day -

~L ilm.' : .. uy , :. I III. a -~ g06'l~ I ,'e"· ,J' :::,,'u;:f I ",MIll' III ~ • lm"

Blze, lstaneul Arkeolo]! MUzelerlmlde bulunan 'VIe kendi topraldarJHmdany l,gmlar la Cilkmllkta alan ~iviytlZlb belgeler u.zeri.nde anI§urma ya,pmay~ t b~ok gelenejimiiIDn ,mn~all~lanmJ2:ul, bUgilerimizrn n k.aynag~m arayip buhna olanagllm saglayao Ulu. Atarruzt burada ~Ukran 1.a anmayt bir bo'JV blliyorum. Ruhu kt vansm,

Muazzez Ilmlye <;18

7

Bize civlyazih bilimlerin alarum acan Ulu Atarrnz, bu yaziyi kullanrrns olan milletlerin, ozellikle dilleri dilimize benzeyen Sumerlilerin Tiirklerle dil ve kultur bakirrundan olan iliskilerinin arastmlmasuu istiyordu. 0, Sumerlilere ait bilginin benuz cocukluk cagmda oidugu gunlerde, dillerinin Turkce'ye benzedigine ve Asya topraklanndan gelmis olacaklanna inannusu.' Bugun ise bu varsayrm gittikce kesinlesmeye ba~laml§hI.2

Bizde ~imdiye kadar Sumer dili He TUrk dilinin karsrlasnnlmasi uzerinde iki arastirma yaprlmrsnr.f Turk mitolojisinde Sumer mitolojisinden izlere ait tarafimdan yapilan bir cahsrna, 1993 yihnda toplanan "Turk Kulturu Kongresi"ne sunuldu, henuz yayimlanmadr.

Bilindigi gibi yuzyillar boyunca Ban kulturunun temeli, Yunanhlara, dini de Tevrat'z dayandmhyordu. Fakat Sumerlilerin kulturu ortaya cikmaya baslaymca, Ban dunyasinm gelisrnesindeki ana kaynagm onlarda oldugu anlasrldi, Sumerlilerin gerek kendi ~aglanndaki, gerek daha sonra var olan kulturlere yapnklan etkileri iki kaynaktan izleyebiliyoruz:

1. Arkeolojik buluntular.

2. Yazih belgeler.

1 Muazzez t;!g, "Ataturk and the Beginning of Cuneiform Studies in Turkey", JCS 4012 s.213. 214. (Ataturk ve Tilrkiye'de Civiyazilan Biliminin Baslamasu, Erdem. c.S, sayl 16. s.286, 287.)

2 Samue1 Noah Kramer. Sumerians, Their History, Culture and Character. Chicago, 1965, s.306.

Diane Wolkstein ve Samuel Noah Kramer. Inanna queen of Heaven and Earth, Her Stories and Hymns from Sumer, Philadelphia, 1983. s.115.

Cyrus Gordon. The Commen Background of Greek and Hebrew Civilization. New York. 1965. s.48.

3 Mebrure Tosun, Sumer Dili ile Turk DiU Arasmda Karstlastuma; Ataturk Konferanslan [V, Ankara, 1973, s.l47, 168.

Osman Nedirn Tuna. Sumer Dili ile Tiirk Dillerinin Tarihi Ilgisi ve TUrk Dilinin Ya,\'l Meselesi. Ankara, 1989.

9

Bu etkiler; mimaride, sanatta, teknikte, sosyopolitik kururnlarda, bilimde, edebiyatta ve dinlerde gorulmektedir. Kazilarda cikanlan tapmaklann, saraylann, hatta ozel evlerin yapt teknigi ve stili, daha sonraki milletlerin mimarisini su veya bu sekilde etkilemistir, Bundan en az 5 bin yrl once Sumerlilerin uygulachklan kerner, kubbe sisterni, sutunlar, yuvarlak pencereler. mozaikler. duvar sttsleri, kabartrnalar, sunaklar, nisler Ortadogu'da oldugu gibi, Yunan, Roma yoluyla Ban rnimarisine girrnistiro Silindir rnuhurierinde gorulen, tapmaklann duvarlartru susleyen iki tarafinda hayvan figUrlti hayat agac: .. birbirleriyle kavga eden mitolojik hayvanlar, arslan bash kartal, uzun boyunlan birbirine gecmis hayvan figurleri; Ispanya, Fransa, Isvicre ve Orta Almanya'daki ortaf1ag kiliselerinde cesitli suslemeler halinde gorulmektedlr."

Yapilarda kullanilan tugla, kerpic, evlere kadar kunklerle getirilen su yollan, tuvalet, lagun teskilau Sumerlilerde baslarrusur. Sumer'in ozellikle Lagas Krait Gudea zamanma kadar ulasan plastik sanauru, tinlti heykeltras Henry Moor (Henry,' Moor 011 Sculpture, Edithed by Philip James, London, 1968. s.165-167)'da dunyarun buyuk plastik sanatlan olarak tarnrnlanan erken- Yunan, Etrusk, eski Meksika, Mrsir'm 4.-12. stilaleri zarnam, Roma, Gotik sanan ile ayru duzeyde tutmakta ve onlardaki canhhk, ifade tarzi ile sanat ozelliklerini uzun uzun aciklamaktadu.

Kanallar acarak batakhklann kurutulmasi, tanmm sulanmasr, ulasrrrun saglanmasi, sulann online set konarak bir ttir baraj uygulamasl,5 yolculann her turltl rahati bulacagi han veya motellerin yapilmasi," yine Sumer) i lerde baslarru § til'.

Bugun uygarlrgnmzm temeli olan tekerlek, bundan en az 5 bin yil onceye ait Ur kral mezarlannda gomjjlmjj~ arabalarda ve bircok kabartmada gorulmektedir. Bu mezarlarda bulunan altin, gumus, fildisi eser1erin turu ve j~r;iligi ZamanUTIIZa kadar ulasrmstir. Sularda tasimacrhk yapilan tekneler ve yelkenliler yine onlann bulusudur.

Sumerlilerin uygarhga en onemli katkilan, dillerine gore bir yazl icat etmeleri ve okullar acarak onu istedikleri her konuyu yazacak sekilde gelistirmeleridir. Baslangicta yazi, resim sekltnde taslar uzerine yazilrrus.

4 Hartmut Schmokel, Das Land Sume r. Stuttgart, 1962. s .169.

5 Samuel Noah Kramer, Tarih Sumer'de Baslar (History Begins at Sumer ). ccv. Muazzez Umiye <;lg, Ankara, 1990, s .148.

6 Ayru yerde. s.225.

10

Daha sonralan Dic1e ve FIrat nehirlerinin olusturdugu hoi kil yazi malzemesi olarak kullarulnus. Yurnusak kil uzerine yazilmaya baslanan yaZl, yavas yavas sekil degistirerek isaretleri olusturan cizgiler civi sekline donii~mi.i~ (bu yuzden bugiin "civiyazrsr" deniyor), kelimeler de kismen hece olrnus, boy Ieee hem kendileri istediklerini yazabilmisler, hem de Ortadogu milletleri olan Babilliler, Asurlular, Hurriler, Hititler ve Urartularm da kendi dillerini yazrnalanru saglamislardir. Ugaritler ve Persler de bu yazidan harf yazisr yaparak yararlanrrnslardir. Sumer yazisi MISlf yazrsmm icat edilmesine de onderlik etmistir,

Gecen yuzyildan beri yapilan kazilarla gerek Mezopotamya'da, gerek Anadolu'da on binlerce civiyazrh tablet bulunmus, yazilar okunmus, diller 4t6ztilmti~ ve tarnarmyla unutulmus en az ii~ bin yilhk Ortadogu milletlerinin tarihi meydana ftlkmJ~ ve cikmaktadrr.

Surnerlilerin en onemli iki politik mirasindan bid olan ve to 3000 Ylllannda kurduklan sehir beylikleri, Hindistan'dan Akdeniz'e kadar clan alandaki ve ort~ag A vrupa'smdaki sehir kralhklannm onculeri olmustur. Bu sehirler: ozgur ve kolelerden olusan sehlrlileri, siyasal meclisleri, askerleri, sayginlan, rahipleri, ahci ve sancilan, ciftci, sanatci ve tuccarIan, sehri koruyan Tannsi, yeryuzunde onu temsil eden krait. tapmaklan, sehir surlan ve onlann kapilan ile birbirine benzemektedir.

Ikinci politik miras, yazrh kanunlardrr. ~imdiye kadar bulunan ilk Sumerce yazih kanun kitabi, yeni Sumer devrini baslatan u'¥uncU Ur sulalesinin kurucusu Urnammu tarafmdan kaleme aldmlnustir, Sumer kanunlannw daha sonra yazilanlara onderlik ve kaynakhk ettigi anlasihyor.

Altm saum, borclanrna, kira, miras bolusturme gibi her turhi hukuksal islerin hirer yazili antlasma ile yaprlmasi ilk Sumerlilerde baslanustrr, Ev lenme bosanmalar da, yasal sayilmasi icin yazih bir antlasma ile karutlanmaltydr. Tasmrnaz mallar ilk olarak bir kadastro yoluyla Sumer'de gtivenceye ahnrrusnr.

Vergi dengesizligini, krrtasiyeciligi, zorbahgr, rusveti onlemek, kadrn ve erkegin esit ise e~it ucret almasrru saglarnak arnacryla ilk reform yapan yine Sumerliler olrnustur.i

Bunlardan baska Sumerlilerin bilimde atnklan temeller de kucumsenecek gibi degildir. Onlar gokyuzunu incelemisler; Ayin hareketine gore seneyi otuzar gtinltik 12 aya bolrnusler, Gunes sistemine gore de her yil

7 Aynr verde. 5,317-322.

] 1

artan 10 giinleri toplayarak u't yrlda bit seneyi 13 ay yapnuslar, Aylan haftalara bolerek, hafta icinde hie giinti dinlenmeye ayurruslerdir. Araplarda aya gore yaprlnus takvim devam etmekte, Bu yuzden her yll aylann baslangic; 10 gun onceye geldiginden ay zamanlan hep degismektedir. B urclan Sumerliler saptarrus. Onlara akrep, terazi, boga, ikizler gibi verdikleri adlar Sumerceden cevrili olarak surmektedir, Dtinyadaki btittin olaylann gokyuztmde yazih olduguna inanan Sumerliler, onu incelerken astronomi ve astrolojinin temelini kurmuslardir,

Matematikte onlu ve aluli sistemi kullannuslardir. Bugun onlu sistem dismda aluh sistem de saar, dakika, daire olcumunde kullarnlmaktadrr, Okullarda matematik ogreniminde -;arptm tablolan, 'te§itIi problemlerin cozumu yer almaktadir, Yunanh Pisagor'a (Pisagor) mal edilen Fisagor teoremi de tablet uzerinde '1izilmi§ olarak bulunmaktadrr, Cebirin kokeni de Sumerlilere dayanmaktadir,

Tibbm baslangici da Sumerlilerde. Hastahklan, onlara yarayacak ilaclan gozlemisler, cesitli Hac; receteleri yazrmslardir. Hastalan iyi etmek icin yalruz ilaca degil sihire de basvurmuslardir, Sihir, bu ~agda bile ayru amacla kullaruhyor.s

Sumer yazih belgelerinin en onemlileri edebi olanlardir, Onlar; Surnerlilerin hayal guclerini, dtinya ve evrene bakislanru, sosyal dtizenlerini, dinsel inamslanm yansinr. Bunlar; kahramanlanrun seruvenlerini dile getiren destanlar, gecirilen felaketleri anlatan agitlar, dinsel torenlerde Tannlan, mabetleri, krallan oven ilahiler, Tannlann oykulerine ait efsaneler, tartrsrnalar, atasozleri ve deyimler, hayvan masallan, okullarla ilgili hikayelerden olusrnaktadir.f

lste bu belgelerin l~lglnda, Sumer dininden tektannli dinlere gelen etkileri ve din kitaplanna giren konulan ru;lga cikarmaya cahsacagrz.

8 Sumer'de Astrononu, Matematik ve Tip hakkmda daha genis bilgi icin: Ord. Prof. Dr.

Aydm Sayilr, Mmrlllarda ve Meropotamyaltlarda Matenullik. Astronomi ve Tip. Ankara 1991.

9 Kazrlardan IiIlrnrhlan Sumer edebiyatma ait tabletlerin hemen hemen ti~te biri istanbul Ar· keoloji muzelerinin zengin Civiyazih Belgeler Arsivi'nde bulunmaktadir, Bu yuzyihn ozellikle ikinci yansmdan soma, S.N. Kramer, Hatice Kizilyay ve Muazzez <;18; tarafmdan yayimlanan bu tabletlerle, Sumer edebiyanna ait yeni konular ortaya ~laru~ ve bircok konu da tarnamlanebilmistir. Bunlar hakkmda bilgi i~in, Muazzez llmiye Cig. Istanbul Arkeoloj, Miizeleri riviyazll, Belgeler Arsivinin Sumer Edebiyatma Ka tki lan, X. Turk Tarih Kongresi, Ankara 1930. s.481~497. Sumer edebiyan hakkmda daha genis bilgi icin: S.N. Kramer, History Begins at Sumer. (Tanh Sumer'de Baslar), ccvircn Muazzez llmiye C;lg, Ankara, 1990.

12

SUMERD1Nl

Sumer dini coktannh bir dindi. Dtinyada, evrende, dogada gorulen, hissedilen her nesnenin bir Tannsi vardi, Tannlar insan gorunumunde, fakat insanlistii gucleri olan olumsuz varhklardi, Insanlar gibi, onlann da cocuklan ve eslerinden olusan aileleri bulunuyordu. Bu aileler kral gibi bir Bastann altmda toplanmislsrdi, Tannlar da insanlar gibi sever, uzulur, lazar, kiskamr, kavga eder, kotiililk yapar, hastalamr, hatta yaraIanabiIirlerdi. Yer, Oak. Hava, Su Tannlan yarauci, digerleri yonetici ve koruyucu Tannlardt.

Her ~ehrin bir koruyucu Tannsi vardi. 0 Tann, ~hrinin iyi yasam stinnesinden sorumlu idi. Onun gucu, sehrinin iyi veya fena olduguna gore degisirdl. Bunlara aym z.amanda diger sehlrlcrde de tapilndr. Bu sehir Tannlan, evrenin yonetimini aralannda bolusmuslerdi, Tannlara ait listelerde 1500 kadar Tann adi bulunmasi, Sumerlilerin ne kadar cok Tann yaratngnn gosterrnektedir.

Tannlan insan seklinde algilarnalan, Tannlan ~hir1erin dismda evren ve doga Tannsi olarak gelistirmeleri ve onlan uyumlu bir sistem icine al mal an, SumerlHerin onernli ruhsal basanlan olarak kabul edilmektedir. Tannlar yalrnz evrende elegit. insanlann yasarruna da girerler. Ornegin, yorulmak bilmeden gezen Gunes Tannst Utu, her ~yi gorur, adaleti korur, insanlara yardirn eder, ciger fah bakanJann piridir. Bilgelik ve Su Tannsi Enki, insanlann ve sihlrbazlann koruyucusudur. Venus yildizuu simgeleyen Tannca Inanna, 41klann ve savascilann koruyucusudur. 10

Sumer'de Tannlar istediklerini yapar; onlar, insanlara ne istedikIerini bildirmez. Ancak insanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak ogrenebilir. Bu, kurban edilen hayvanlann karacigerlcrindeki

10 Bu konuda daha geni~ bilgi icin, Prof. Dr. B. Landsberger, Sumerlilerin Kiiltiir Sahastndaki Basanian (Dil ve Tarih Colmfya Fakultesi dergisi • c.3, s.137)

13

isaretlere gore anlasihr. Bu isaretlerin ne oldugu, neyi anlatngi, bu hususta yazilrms kataloglarda bulunur; rahipler ona gore onlan yo~ rurnlar, Aynca rtiya ile de Tann istedigini bildirir. Tannmn yapilacak bir i~i uygun gorup gormedigini anlamak isteyen; mabede gider, kurban keser, dua eder ve uykuya yatar. Gordligu riiyanm olumlu veya olumsuz oldugunu da ancak rahip yorumlar.

Sumerliler, bu Tannlar dunyasi lizerine pek cok efsane gelistirrnisler: ~ijrler yazrms, ilahiler bestelemis, torenler duzenlernis ve butun bunlan yaziya gecirerek zamamrrnza kadar ulasmasrm saglanuslardir. Onlann kurduklan coktannlr din. yavas yavas tektannya donuserek, bugunkii dinlerin temelini olusturmustur, Fakat bu arada diger Tannlar da tamarruyla yok ohnayarak bu dinlerde melekler, seytanlar, cinler olarak varhklanm korumaktadir.

14

DiNLER1N KAR~ILA~TIRILMASI

Yahudi, Hrristiyan ve Muslurnan dinleriyle Sumer dini arasmdaki ortak noktalar sunlardir: Tannmn yarauci ve yok edici gucu; Tann korkuSU~ Tann yargilamasi; kurbanlar, torenler, ilahiler, dualar ve tutsulerle Tannyi memnun etmek; iyi ahlakh, dunist ve haktamr olrnak; buyuklere ve kucuklere saygt gostermek; sosyal adalet; temizlik. Ternizlik Sumerlilerde cok onernli idi. Tapmaga gidenlerin, dua edenlerin, kurban kestirenlerin vucutca terniz olmalan gerekti. Dusmanlarm yiktiklan sehirler

icin onlann yazdiklan agltta: .

"Artik karabasli (Sumerliler) halk toren icin yikanarmyor, kirliyi begenmek onlann kaderi oldu, gorunusleri degi~ti"

denmektedir.l ! Yeni yapilan binalar, icine girrneden once dinsel bir temizli kten geciri lirdi. Temi zl ik. atasozlerine bile, "Y rkanmarms elle yemek yeme!" olarak girrnis.

Sumer Tannlan, insanlara ne istediklerini bildirmez; fakat hoslanna gitrneyecek bir isi yapan insanlan cezalandinrlar. Buna karsihk diger dinlerde Tann bazi kimselere ne istedigini bildirir, Insanlar da ona gore hareket ederler. Tann bildirilerini alan kimselere Farscada "peygamber", Arapcada "resul" denir. Ilginc olam peygamberlik olayi, Yahudilerden Asurlulara gecmis. Civiyazih metinlere gore bu dtlsunce Asur ve Filistin'de politik ve ekonornik krizlerle baslarms, Asur'da Tanndan bir insan (peygamber) yoluyla ahnan haberler tabletlere yazrlrms, OnJara gore Tann He iletisime giren insanlar c;e~itli sekilde trans hali ne giriyorlar. Bu kimseJer ashnda a~agl tabaka sayihyor ve buyuculukle

II S.N, Kramer, 111e Sumerians, Their History, Culrur and Character, Chigago, 1965.5.143.

Sabunu da Sumerliler yaprms ilk kez,

15

baglaruyor, Konusan Tannca ise, onun agzmdan soyleyen de kadm oluyor. Ozellikle Ask Tanncasi lstar'dan haber getirenler. Bunlar ya Tannlardan li~tincil sahis olarak buyrugunu ahr veya birinci salus olarak kendisini, konusan Tann He bir yapar. (A. Leo Oppenheim, Ancient Mesopotamia, Chicago, 1964, s.221.) Kur'an'da da aym ifadeyi buluyoruz. Allah bazen tic;uncii salus olur, bazen dogrudan konusur, 12

Sumerlilere gore Tan nl ar, sehirlerl ve biltiin kultur varhklanru meydana getirrnis ve insanlara vermistir. Ayru dusunceyi Kur'an'da da buluyoruz.

A'raf Suresi, ayet 26:

"Ey Ademogullan! Size ~irkin yerlerinizi ortecek giysi, suslenecek elbise indirdik. Tekva (iman) elbisesi daha hayirhdir."

Nahl Suresi, ayet 81:

"Allah yarattiklanndan sizin icin golgeler yapn, daglarda sizin icin bannaklar yaratn ve sizi sicaktan koruyacak elbiseler, savasta koruyacak zirhlar yaratn."

Yasin Suresi, ayet 42:

"Gemilerin benzerlerinde; binmekte olduklan ve ileride bi~ necek1eri seyleri onlar icin .iz yaratnk."

Bu li~ ayette Allah hem birinci sahis olarak konusuyor, hem de ondan tic;tincii sahrs olarak soz ediliyor.

Yastn Suresi, ayet 82:

"Onun isi, bir ~eyi yaratmak istedigi vakit 'or demektir, 0 sey hemen olur."

12 Asur'da Tanrt bildirileri genellikle saraya bagh olanlara geliyor. Boyle bir bildiriyi Asur Krall Sanharip'in katlindcn sonra (16681) taht kavgalan arasmda, onun yerine gecen Asarhadon (t6 680-669) ahyor. Ask Tanncasi l~tar. bir kadin peygamber yoluyla ana ~ijyle sesleniyor:

"Ben Arbela lstar'ryim. Ey Asarhadon! Asur Krull! Asur'da. Ninive'de Kalah ve Arbela'da uzun zarnanlaru, sonsuz yillara kadar benim Krahm Asarhadon'u kutsayacagirn, Uzun zamaniara, sonsuz yillara kadar tahtim gogun alunda kurdum. Onu alnn bir civi He goge bagladim. Elmaslann 1~lgt ile Asur Krah Asarhadon'u l~lklandlrdlm." (Meissner. Babylonien W1d A'i.fyrien /, Heidelberg. 1925, s.281.)

16

Sumer'de de Tannlar "01" der ve her sey oluverir.

Her li\ dinde de Tannlann var edici gucleri yarunda yok edici gucleri de var. Sumer'de Tann Enlil, Tannlar meclisinde Ur sehrinin yikilrnasma karar vermistir. ~ehrin Tannsi buna ne kadar uzulse elinden bir sey gelInez. Gelen ordular Tannrun dunyadaki araclandu, Ayrn deyirni Kur'an'da da buluyoruz:

Enfal Surest, ayet 17:

"Savasta siz onlan oldurrnediniz, Allah oldurdu, Attigm zaman sen atmadm, Allah atti, II

Sumer'de Tanrt kizrnaya gorsim, kendi ulkesi bile olsa yakip yiktmr.

Sumer Tannlanrun babasi Tann Enlil, Akad krallanmn yaptiklanna kizarak gozlerini daglara lteviriyor ve oradan barbar ve vahsi Gutileri cekirge suruleri gibi getirterek Agade'yi ve hemen hemen butun Sumer'i kmp gecirtiyor, (S.N. Kramer. The Sumerians, 5.66.)

Tevrat'ta da bircok kez Yahve'nin (Yehova) insanlara kizarak onlara yok edici felaketler verdigi, sectigi komsu milletleri lsrail'in ilzerine saldirttigi bildirilmektcdir.

Ayru olayi Kur'an'da da goruyoruz, Bircok sure icindeki ayetlerde Allah'm cesitli milletleri nasil yak ettigi yazihyor. Bunlardan bazilan:

Haec Suresi, ayet 44:

"Ey Muhammed! Seni yalanci sayiyorlarsa bil kit onlardan once Nuh milleti, Ad rnilleti, Semfld, Ibrahim milleti, Lut milleti ve Medyen halki da peygamberlerini yalanci sayrrus, Musa da yalanlarrusti, Ama ben, kafirlere once rnehil verdim, sonra onlan yakalayiverdim, beni tamrnamak nasilnus gorsunler!"

Furkan Suresi, ayet 38:

"Ad, Semud i1e Ress'lileri ve bunlann arasmda bircok milleti de yerle bir ettik."

AnkebOt Suresi, ayet 38:

"Ad ve SemOd milletlerini de yok ettik."

17

Fussilet Suresi, ayet 13:

"Iste sizi, Ad ve Sernud'un basina gelen kasirgaya benzer bir kasirga ile uyardim."

Fussi let Suresi, ayet 16:

"Rezillik azabiru onlara dtinyada tattirmak icin uzerlerine dondurucu rlizgar gonderdik." (Ad milleti hakkmda bkz, Sadi Bayram, Kaynaklara Gore Giineydogu Anadolu'da Proto Turk Izleri, Ankara, 1980, s.54.)

Muhammed Suresi, ayet 13:

"Biz halki seni yurdundan cikaran nice sehirleri yok ettik. Fakat onlara bir yardun eden crkmadi."

Ahkaf Suresi, ayet 27:

"Ant olsun biz cevrenizdeki memleketleri de yok ettik."

isrfi Suresi, ayet 15l 16:

"Bir ulkeyi yak etmek istedigimizde, 0 beldenin simarrrus olanJanna once emrimizi ulastmnz, Yine kotuluk ederlerse biz de oray I yerle bir ederiz."

Sumer'de krallann nasil saraylan varsa Tannlann da oyle evleri 01- mahydi. Bunun icin "Tann cvi" ad. alunda gorkemli tapinaklar, yanlannda Tannlarla insanlan yaklasurdtgi dusunulen basamakh kuleler yapilrmsn. Daha sonra bu Tann evleri sinagoglara, kiliselere, camilere donli~ti.i.13 Camilerin ve minarelerin ustundeki yanm ay, Sumer Ay Tannsimn semboludur.!"

IJ Sumer'deki "Tann evi" deyimi, Kur'an'da "Allah'in mescitleri'' (Tevbe Suresi, ayet 17, 18) seklinde bulunrnakradir. Sumcr'de mabet veya saray anlarruna gelen "e.gal" kelimesi Tev ra (ta "hegal" aim u ~t ur,

Max I. Dirnont, Jews, God and History. New York. 1962. s.65'te: "Babil topragrnda Yahudiler iki yeni dU~iince gelistirdiler, bunlar 0 zamandan beri insanhgin mah oldu, Kurban i\"in Tarin evi yerine, dinscl toplann icin sinagoglar yapnlar. Ruralarda Tann 'y a kurban yapmak yeri ne dua etmey i koydu I ar. S i nagog] ar Hrristiyanh ktu kuisclcre, Muslurnanhkta carnilerc donustu. Dua, bu insanlar urasmda Tanrr'ya adanan bir sernbol haline geldi" seklinde yazrlmaktadrr.

14 Sumcr dininde Ay kultunun onernli bir yen vardir. Ayin ilk gorlindiigli gun. 15 giinltik oldugu VI: gorunrnerhgi gunlerde toreuler yapihr, hatta bazi yiyecekler yenilmezdi, lslamiyette de oruc VI::: bayrarnlar Ayin gorlinU~iinc gore duzenlenrnistir,

18

Sumer krallan, Tannlann yeryuzundeki vekili sayrhyordu, Bu inane Hrristiyanhkta papaya, Miisltimanhkta halifeye gecerek surrnustur.

Bakara Suresi, ayet 30:

"Rabbin meleklere, 'ben yeryiiztinde bir halife yaratacagim' dedi, Onlar da, 'biz hamdin1e sana tesbih eder ve seni takdis edip dururken, yeryuzunde fesat C;Jkaracak. kan dokecek insaru mi halife kihyorsun' dediler. iI

Sumer kanunu, Babil Krah Hammurabi'nin yapngi kanuna temel 01- mus, ondan Musa'run ve Yahudi kanunu, ondan da islam kanunu etkilenmistir, Hammurabi'nin (16 1750) Gunes Tannsmdan kanunu ahsr, Musa'run Tanndan kanunu alisma ornek olmustur, Ilginc olaru lslam'da hukukun, ancak Araplann Irak topraklanrn ele gecirdikten sonra kurallasmasidrr. Sumer, Babil hukuksal geleneklerinden crkan sozler, Thram kanunu Talmud'da bulunuyor. Ortodoks Yahudi'deki bosanma terimi Sumerce bir kelime, Sinagogda Tevrat okunurken dinJeyenler sallanmn sacaklan He onu izlerler. Bu, Sumer'de hukuksal bir belgenin onaylandrgrru gostermek icin tablete elbise kenanyJa basrlmasmi yansrtmaktadir. (Samuel Noah Kramer. Cradle of Civilization, New York. 1967. s, 160.)

Musa'mn kanununda bulunan anaya babaya saygi, kimseyi oldurmeyeceksin, zina yapmayacaksin, calmayacaksin, yalan tarukhk etrneyeceksin, komsunun kansma ve malma goz dikrneyeceksin gibi kurallar Sumer kanununda da ayru, Yalmz Sumer Kanunu daha insancil: goze goz, dise di~ yok cezalarda. Ne yazrk kit Sumer kanunlanrun yazrh oldugu tabletler cok kmkh, belki de toprak altindan daha cikanlamayanlar da var. Bu yuzden tam karsilasurma yapilamiyor. Buna karsm daha sonra Samiler tarafindan yaptlan kanunlann, Sumer kanunlanna dayandigi kusku gonmnez, Buna acrk bir ornek olarak, Ibrahim Peygamber'in kansi He cariyesi arasindaki olayi gosterebiliriz, Sumer kanununa gore kisir bir kadirun kocasina verdigi cariyesi cocuk dogurunca, hamnuna karst buyukluk taslayarnaz, byte yapmaya kalkarsa cezalandmhr- Tevrat ve Kur'an'da yazildigma gore Ibrahim Peygamber'in kisir olan kansi Sara, cariyesi Hacer'i cocuk yapmak uzere kocasina veriyor. Cariye, cocuk dogurup kendisini ustun gorrneye baslayinca, oglu Ismail ile cole goturulup atrliyor kocasi tarafmdan.P

J5 C.L. Woolley, The Sumerians, New York. 1965. s.102: Ilarnmurabi 146; TeJ.-'rat TekYin bap 21 : 8-21; K ur 'an 'da 'te sit li sureler j~i nde.

19

Tevrat'e gore bliyUk erkek cocuga mirastan ozel bir pay verilir. Cocuklar isterse babamn sagh~nda bu payt alabilirler. Tekvin bap 25: 32~ 34'te Yakup buyuk kardesi Esav'a istegi uzerine payim veriyor. Ayru kural Sumer'de de var. Sumerce yazilrms Lipit-Istar kanununda bu madde, tabletin ktnkhgl yuzunden tam degil (Sumer, Sabil, Asur Kanunlan, s.69~ madde 2). Fakat Hanunurabi kanununda bunun tumunu buluyoruz. Madde 165: Eger bir adam biiytik ogluna tarla, bahce ve ev hediye eder, ona bir belge yazarsa, baba oldtigilnde 0 paynu aynca all! ve baba rnalmm diger kisrrum kardesleriyle esit bolusecektir,

Araplarda zina yapan kadmlann taslanmasi, Tevrat'ta olrnasma karsm (Tesniye 13-23), KurJan'da boyle bir ceza yok. Zina cezasi He ilgili dart ayet bulunuyor. Bunlar:

Nis§ Suresi, ayet 15-16:

"Kadmlanruzdan zina yapanlara karst icinizden dort sahit getirin. Eger §ahitlik ederlerse, 0 kadmlari olum ahp goturunceye kadar, yahut Allah onlara bir yol acmcaya kadar evinizde tutun. Icinizdea zina yapan her iki tarafa ceza verin! Eger tovbe edip uslamrsa artik onlara ceza verip eziyet etmekten vazgecin, Cunku Allah tovbeleri cok kabul eden ve 90k esirgeyendir. II

NOr Suresi, ayet 2:

"Zina eden kadm ve erkekten her birine yiiz sopa vurun. Mumin ler - den bir grup cia onlara sahit olsun ! II

Niir Suresi, ayet 3:

"Zina eden erkek aneak zina eden veya putperest olan kadmla, zina eden kachn da zina eden veya putperest olan erkekle evlenebilir.'

Taslanma cezasi Sumerlilerin eski c;aglannda varmis. Fakat degisik bir nedenden to 2200'lerde Lagas Krah Urukagina tarafmdan yaprlmis sosyal reform metninde, gecmis zamanlarda oldugu gibi iki koca almaya kalkan kadmlar ve hrrsizlann, bu fena hareketleri yazih taslarla taslanacaklan bildirilmektedir.l'' Daha sonra yazilan kanunlarda bu taslanma konusu bulunmuyor.

16 S.N. Kramer, The Sumerians, s.322. lslarniyetten once bazi Amp kabileleri anaerkil o1up kadmlar birkac koca alabiliyorlarmis. (Hayrullah em, Hazreti Muhammed, Istanbul 1963. s.l60, 161.) Islamiyetten soma da bazi kabileler arasmda anaerkil

20

Sumer kanunlannda tina He ilgili maddeler. kmkhklan dolayisiyla olsa gerek, yok. Buna karsm Hammurabi kanununda bulunuyor.

Sumer, Babil, Asur Kanunlan, 5.198:

1'129. Eger bir adamin kansi bir baska bir erkekle yatarken yakalamrsa onlan baglayip suya atacaklar. Eger kadinin kocasi yasatirsa, kral da yasatacak.

"130. Eger bir adam baska bir adarrun babasinm evinde oturan kan srm zor kullarup koynunda yatmrken yakalanirsa, 0 adam oldurulecek, kadm ozgur."

Sumer'de bekaret konusu onemli gorunuyor. Sumer kanunlannm yazih oldugu tabletler kink ve okunamayan yerleri cok. Okunabilen iki madde bunu kamthyor: Bunlardan birinde, bir kolenin zorla bikrini bozan 5 sekel (tahminen 40 gram) gtimii~ vermek zorunda. Digerinde dul olarak evlenen bir kadm, kocasmdan bosandigmda kiz olarak evlenen kadnun alacagi tazrninann yansim alabiliyor.l"

Tevrat'ta kural daha kat}. Bir kiz evlendiginde bakir olmadigi karutlamrsa tasla olduruluyor (Tesniye 22: 13-21). Buna karsm, Kuran'da bekaret konusu ele almmarrns.

Sumer'de tecaviiz de fena sayilnus. "HUr bir adanun kizi yolda tecavuze ugrarsa, anne. babasi onun sokakta oldugunu bilrnemislerse, kiz onlara 'tecavuze ugradirn' derse, anne. baba onu zorla erkege karl olarak verecekler." (The Ancient Near East. Supplementary Texts and pictures Relating to old Testament. Editted by James B. Pritchard, Princton, 1969, s.89.9O.)

Tecavuz, Sumer efsanesine bile konu olmus, Tann Enlil, Tannlann basi oldugu halde, evlenmeden once kansuu aldatarak zorla tecavtiz ettigi icin Tannlar meclisince yeraln dunyasma surulmus. 18

fuletin stirdUgtinu. oldukca eski bir tarihte Stem rnecrnuasmda, bir Alman kadm yazann, Arabistan kabileleri arasmda yaptlg. arastmna hakkmdaki yazismda okumustum. Sumerce metinde taslanma olarak ~vrilen kelime tablette pek belirli olrnadigmdan, yeni arasnrrnada, anlamsiz brrakildr,

17 Prof. Dr. Mebrure Tosun, Doc. Dr. Kadriye Yavac, Sumer, Babil ve Asur Kanunlan ve Ammi Saduqa Fermant, Ankara, 1975, sAO. madde 5-7.

18 Bu efsaneye ait bazi sanrlar ~oy]e:

Nippur'un guzel kizi Tannca Nin1il annesinin onerisi ilzerine kendisini Tann Enlil'e gostermek uzere suya giriyor.

21

Aym olay Tevrat'ta (Tesniye, 22:28, 29) soyle:

"Eger bir adam krz clan nisanlanmarrns bir gene kadmla yatarsa ve onlan bulurlarsa, adam gene; kadmm babasma 50 sekel (sekel Sumerlilerden Akadcaya gecen bir agrrhk olcusu birimi) gurnus verecek ve kadin onun kansi olacak. II

Eger adam, nisanh bir kizla sehirde yatarsa her ikisi de taslanarak o ldurulu yor.

Kur'an'dz bu konu yok.

Sumer'de sosyal adaleti koruyan Tannca, senede bir kere insanlan iyi veya fena hareketlerinden dolayi yargilar, kotuleri cezalandmr. Bu inarus Islarn'a, Saban aynun on besinde Berat Kandili olarak girmistir.I''

Saf suda ktz yikandi,

Ninlil Nunbirdu kanahnm kenannda yurudu. B Ii yuk dag baba Enlil gordu onu.

Bey kiza H gel yatahm" dedi, kiz istemedi. "Benim dolyolum 90k ufak birlesmeyi bilemez, Dudaklanm 90k kUitilk oprneyi bilernez."

Bunun uzerine En1it, vezirine bir tekne getirtir, Krzla teknede gezerken ona tecavuz eder. Bu olaya kizan Tannlar mecJisi Enlil'i yakalayarak ~oyle derler:

"Enlil ahlaksrzm biri, defol ~ehirden."

Boylece Enlil yeraltt dunyasina gonderilir. NinHl de arkasmdan gider. 0 arada Ay Tannsma gebe kahr. Bircok olaydan sonra ancak yeryuzune cikarlar, (Tarin Su· mer'de Baslar, s.70·72.)

19 Tarih Sumer'de Baj[ar, s.87·89.

Sosyal adaletin Tanncast Nanse'nin nasil bir Tannca oldugunu ve insanlarda begenmedigi hareketler nelerdir; %agHiaki dizeler anlauyor:

Oksuzleri bilen, dullan bilen, lnsamn insana yapttgl zulrnu bilen, Oksuzlerin annesidir O.

Nanse dullan koruyan,

Fakirlere haktanrr clan, Slgmanlara kucak aean,

Gucsuzlere barmak bulan kralicedir o.

Begenmcdikleri:

Kanunsuz yolda gezen,

Gecerli olan gelenekleri a~an, anlasrnalart bozan,

Fena yerlere bcgenerek bakan,

Buyuk aglrllk oh;tisti yerine kUJ;ugunU koyan, Uzun O1\tii yerine krsasuu kullanan.

Kendine ait olmayam yiyip de "yedim' demeyen lcip de "ictim' demeyen

lnsanlar fena kimseler Tannca Nanse icin.

22

Sumer Tannlannm esas adlanrnn baska, niteliklerine gore diger adlan da vardi, Babilliler bu adlardan 50'sini yeni yarattiklan Tann Marduk'a vererek tek Tann dusuncesi ne dogru bir adim atrmslardi.

islam dininde Allah'a verilen 99 ad, ayru gelenegin bir devarru gibi gorunuyor,

Sumerlilere gore oluler, "kur" adh karanhk, donti~u olmayan bir yeraln dunyasma gidiyorlar. Tevrat'ta bu; Seol, Yunan'da Hades, lncil'de cehennem.Islam'da ahret olarak devam etmektedir. Sumerlilere gore burada tekrar dirilrne yok. Fakat yeralti dunyasi: oranm Tannlan, rahipleri, olenlerin golgeleriyle oldukca hareketli bir yer. Buradan bazi ozel durumlarda golgeler yeryuzune crkabiliyor. Gilgarms'in cagns: uzerine arkadasr Enkidu'nun golgesi crkarak iki arkadas konusuyorlar, Tevrat Samuel I:28'de Kral Saul'un istegi uzerine Samuel'in golgesi yeraltmdan cikiyor.

Sumer'de yeralundaki olulerin ruhlan icin yiyecek ve kurbanlar sunulmazsa, onlar yeryilzune cikarak insanlara rahatsrzlrk veriyorlar. Olenlerin arkasindan cok fazla aglayip sizlanmak onlan sikiyor, Islamiyette de oluler icin yapilan dualar, kurbanlar bu inarusm bir devarm. Bizde de "cok aglayIp olunun ruhunu rahatsiz etmeyin" SQZU vardir.

Yahudilere, Babil tutsakhgindan sonra Perslerin etkisiyle, Zerdust dininden; olulerin tekrar dirilecegi, cennet, cehennern ve SITar Koprusu girmistir. (Hayrullah Drs, Musa ve Yahudilik; istanbul, 1966, s.361.)20 K ur'an'da Sirat Koprusti yak.

Surnerliler, kendilerinin, Tannlar tarafindan secilmis ustun bir halk oldugunu yaznuslar. Tev,.at~a Yahve, Kurlm'da Allah, lsrailogullanm ustun bir kavim yaprrustr. Tevrat Tesniye 14:6~ Kur'an Casiye Suresi, ayet 16; Bakara Suresi, ayet 27.

20 Zerdust dinindeki cermet cehennern hakkmdaki genis bilgi, Samuel Noah Kramer.

Mythologies of Ancient World'da (America, 1961. s,358-360) bulunuyor. Buraya gore. olunun ruhu ii~ gUn durduktan sonra korkunc Sin vat Koprusu'nden (Srrat olmus) geciyor. Adam dunyada iyi isler yapnnssa gdzcl bir kiz onu karsihyor. 11k adrrnda cennerin iyi dii~jjncesine. ikinci adrmda iyi sozune, u~unci..ide iyi olaylanna, dordlincdde parlak sonsuz bir 1~lga girer. Eger insan iyi degilse, cesedi birakruayan ruhu, bir cin Sirat Kopnlsu'nden gecirir, Onu fcna bir kadm ahr: fena soz, fen a d(l~iince. fena olaylardan gecerek tena cinlerlc karsilastr. Diger bir anlauya gore de oluler canlamp ruhlunyla birlesiyorlar, Hepsi, icinde kursun kaynayan bir kazana anhyor, [yi olanlara bu .11k slit gibi geliyor, O~ gun sonra hepsi orad an cikanhyor. Oldmsuzluk ickisl veriliyor ve tihimstiz oluyorlar,

23

Sumerliler kadmlan bir tarlaya benzetmisler. Ayrn deyim hem Tevrat, hem Kur'an'da var. Kur'an'da "kadmlanruz sizin icin bir tarladir, tarlamza nasil dilerseniz oyle vann' yazih (Bakara Suresi, ayet 223). Bunu rnufessirler cesitli sekilde tefsir etmisler, (Bkz. Turan Dursun, Din Bu 3. istanbul, 19911 s.28, 28.) B u tefsirlerde, bir kadm la nasil cinsel iliskiye girilecegi mustehcen bir sekilde aciklanmaktadrr,

Surnerliler, dunyadaki hilton olaylann ve Tannlann isteklerinin gokte yrldizlarla yazih olduguna inamrlardi. Kurjan'da ayru inarus "Levh-i Mahfuz" olarak siirtiyor. (Dipnot 23'e bakimz.)

Neml Suresi, ayet 75:

"Gokte ve yerde goze gorunmeyen hicbir sey yoktur ki, apacik bir kitapta da (Levh-i Mahfuz) bulunmasin, II

Burne Surest, ayet 17. 18:

"Ordulann haberi geldi mi sana? Onlar Firavun ve SemOd Ofdulan idi (nasil helak oldular?). Bilakis inkarcilar bir baska cesit yalanlamanm icine dustuler. Allah onlan arkasindan kusatmisn. Hakikatte onlann yalanladiklan Levh-i Mahfuz'da bulunan serefl i Kurian 'dir. "

Bu ayete gore Kur'an bile gokte yazih bulunuyor. Sumer'den kaynakJanan bir inane:

Sumerlilerde 7 sayisi cok onemlidir. 7 gun gecmek, 7 dag asrnak, 7 isik, 7 aga~, 7 kapi gibi. Ayrn sekilde Tevrat ve Kur'an'da da 7 sayisi bo1ca bulunmaktadir, lslam'a gore cennetin 7 kapisi vardir: Sumer yeralti dunyasinin da 7 kapisi bulunuyor.

Yahudi dinsel torenleri B abil' den almrmstir. Onlann bu toren lerde soyledikleri sarkrlar, Mezopotamya'da yeniyil bayramlannda soylenen §arktlara benzemektedir. Cinlerin yok edilmesi dualan da Babil kokenlidir,

Sumerliler Tannlanru sevindirmek, onlardan bir istekte bulunrnak, hastaliklardan kurtulmak icin veya yapnklan adaklara karsihk kurban kestirirlerdi. Bu kurbanlar sakatsiz ve has tal I ksiz olmah ve kurban sahibi vucutca temizlenmeliydi. Kurbanlar, rahipler tarafindan ozel dualarla ke-

24

si1irdi. Kurbanm sag kalcasi ve ir.;: organlan Tannya takdim edilir, gerisi etrafta olanlara dagrtrhrdi, Islamlikta da kurbanlar ayru kosullarda kesiliyor. Yalmz hocamn kesmesi zorunlu degil. Kurbarnn sag kalcasi ile ie; organlan Tann yerine kurban sahibine birakihr, gerisi daginhr.

Sumer'de Erhanedan devrinde Ur Kral mezarlanna gore. Kral ve Kraliceler askerleri ve etrafmdakilerle birlikte gomulurdu. Fakat metinlerde her turlu kurban yazrlrnasma karst insan kurbani yok. Buna mukabil Israil'de, Yunan'da insan kurbam yapilrms. (Cyrus Gordon, The Commen Background of Greek and Hebrew Civilization, New York, 1966, 5.225.) Ibranilerde tHil veya dirileri krvandirmak veya §ahislarm saghgun korumak icin Tann ile bir tur anlasma olarak insan kurbarn yapilmis. tTevrat, Sauel II 21: 6-9; Hayrullah Ors, Musa ve Yahudilik, istanbul, 1966J s.142.)

Araplarda da bun un oldugunu, hatta Muhammed'in buyukbabasinm "eger on oglurn olursa birini Tann'ya (veya Tannlara) kurban edecegim' dedigin! bir kitapta okumustum. Mezopotamya'dan gelen Ibrahim Pey-

gamber bu ilkel adeti kaldutrrus. _

Sumerlilerde, okul tabletlerine gore 6 gun cahsma, 7. gun dinlenme var. Bu Yahudilere Sabbat olarak gecmis, On emirde "Sabbat'i dusun, onu kutsal gun olarak: gar!" deniyor, 6 gun cahsrp yedinci gtinii Tannya adanrms bir dinlenme giinu o1uyor. Yahudilere ve Kur'an 'a (dipnot 28'e bkz.) gore Tann 6 giinde dunyayi yarattp yedinci gun dinlenmis. Bu gunun cumartesi olmasi da Babillilerden gecrnis. Babilliler her ayln 7_ gununde ($apatu) bir kutlama yaparlardi, Bu tizgtinltigti ve nefts terbiyesini ifade eden ve Saturn gezegenine adanrrus bir gundu, (Saturday, Saturn gezegeninden gelen bir gun adi, yani cumartesi). Satiirn kott; gii~lerin temsilcisi idi, Yahudiler bu gunun anlarruru degistirerek onu neseli bir hale koymuslardir. Onlar cumartesi gtiniinti Tann'ya dua ederek, kitaplar okuyarak cesitli eglencelerle gecirirler ve en ufak bir i~e el stirmezler. islamiyete bu giln Cuma'ya donusturulerek daha hafifletilrnis kuralla ahnmisnr.

Sumer yazarlanna ve ilahiyatcilanna gore her insamn ve ailenin bir sahsi Tannsi veya Tannsal baba yerine gecen iyi bir melegi vardr, Bu, bir fal, bir ruya veya gorunen Tann ile bir anlasma yapilarak belirlenirdi. Bunun gorevi, Bastannlardan, ait oldugu kirnse icin saghkh ve uzun ornur

25

dilemek ve onun isteklerini Tannlar meclisine iletrnek, Tevrat'ta (Tekvin 31 :53), II Ibrahim' in, Nahor'un Allahi, babalann Allahr aranuzda hukmetsinl)" deniyor. Bu da Sumerlilerin sahsi Tannsirun bir yansimasr. Ibrahim'in Allahi, Ibrahim ile, onu tamyacagma, kendine Allah yapacagma dair bir ahit yapiyor, onu da sunnet yaptlmak suretiyle pekistiriyor.

Kur'an'da (Kaf Suresi, ayet 17, 18). "Hie kimse yoktur ki, onun lizerinde bir koruyucusu ve denetleyicisi bulunmasm" denrnektedir kit bu da Sumerlilerdeki bireylerin ozel Tannlanm yansrtiyor.

Sumer Tannlanmn gokte toplandiklan duku admda bir yerleri var.

Islam inarusma gore de Allah yedi kat gogun uzerinde Ar§'ta oturuyor. (Hud Suresi, ayet 7; Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi, ayet 4.) Kur'an'agore (~Ora Suresi, ayet 51) Allah, bir insana ancak vahiy yoluyla, perde arkasmdan veya bir elci gonderip diledigini ana bildirir.

Tevrat'ta Tann ile ~ahlslar (peygamberler disinda Musa'nm kardesi, kolesi Ibrahirn'in kansi gibi) karsihkh konusuyorlar veya insan sekline girrnis melekler Tanrr'dan haber getiriyor veya Tann istedigini riiyada bi Idiriyor.

Sumer'de Tann sadece bir kez duvar arkasmdan konusuyor (Bilgelik Tannsi Enki, Tufamn olacagrm, Nuh'un kar~lhgl olan Ziusudra'ya duvar arkasmdan soylernis). Tannlar insanlara yapacaklan isleri ruyalarda bildiriyor. Bunlardan baska fal ve kehanet yoluyla insanJar. Tannlarm istegini dgreniyorlar.

Tevrat'daki ilahiler, atasozleri ve deyimlerin Sumerlilerden kaynaklandrgi anlasilmaktadir.U Surner atasozleri Tufan kahramaru Zi-

21 Robert Cooper. The Inquirer's Text-Book, Being Substance of Thirteen Lectures on the Bibel, Boston, Londra, 1846. s.Ll l . Bu kitap, Tevrat ve Incil': krsim krsun elestiren 13 konferansi kapsiyor. Dalla civiyaztlan yeni cozulmeye b~ladLgl ve tabletlerden, hclc Sumer'den kirnsenin haberi olmadrgi bir zarnanda yazilnus. Bugtln Sumerlilerden geldigini karutladrgmuz Te v ral1aki bircok konunun, [srailliler tarafmdan yazilrrus olamayacagmm ve bunlann baska bir dilJe yazrlmrs metinlerden ahndrguun one surulmesi cok ilginc ve Hen gorii~IUltik.

Burada, '!Tevrat'taki ilk bc§ kitap Musa tarafmdan yazilrms olamaz, 'rUnkil 0 zaman henuz papirus kullamlrruyor, oncak taslar uzerine yazihyordu" deniyor, OnW Yahudi filozofu Spinoza'ya (16. yuzyil) gore. Yahudiler'in Babil donU§iinden en az yuz ytl sonra bunlar yanlnus olmahyrrus. Sayfa l l I'de TevraJU bulunan Atasiizleri kitabunn Kral Suleyrnan'm 01 arnayacag I, bunlann Yahudilerdcn baska bir kavrne ait deyirnler koleksiyonu oldugu, SUleyman'm admin ona eklendigini yaziyor R. Cooper. c;tinku

26

usudra'ya babasr ~uruppak tarafindan, Tevrat'ta Suleyrnan'a babasi Davud tarafindan soylcniyor, Kur'an da ise Lokman tarafmdan adi verilmeyen ogluna ()gtit veriliyor. Lokman'm kimligi hakkmda cok calrsilnus: bazilan onun pcygamber oldugunu, bazilan da cok dindar oldugundan Tann tarafindan uzun omur verildigini I yasarru boyunca bilgisinin artugim soyluyor, 0, 560 yLl ya~aml~ ve bir adi da Sumerco Ziusudra gibi olumsuz anlarrnna gelen Lubad irnis, Arami edebiyatinda Ahiqar, Bizans'ta Planudes olarak ortaya cikiyor, Bunlann hcpsi Sumer'deki Ziusudra'ya dayanmaktadir (Paul Lunde, Aesop of the Arahe. Aramco, 1974, March-April, s.2).

Surner'de riiyalar Tann bildirisi olarak yorumlamyor, Bu niyalar dan bazilanmn etkisi Tevrat vc Kur'an'tix g6riilmcktedir. Bunlardan en ilginci Yakub'un oglu Yusuf'un ruyasidrr, Yusuf "ruyamda tarlarun ortasmda dernetler baghyorduk. Bcnim demetim kalku dikildi, Sizin demeLiniz onun ctrafrru kusaup benim demetine egildiler' dcyince I kardesleri "bu bizim uzerimize kral rm olacak?" dediler, Yusuf'un ikinci ruyasmda gilnc~, ay ve 11 yildrzm kendisine egildiklerini soylcmcsi uzerine, kardesleri onu oldiirmeye karar veriyorlar, (Tekvin 97:7.9.)22

Ayru sekilde Sumer Krall Urzababa'mn yarunda calisan Sargon, gbrdtigti ruyayi Krala soylcyincc, Kral "benim yerime kral olacak" korkusuyla Sargon'u oldiirmck istiyor, (Jerrold S. Cooper. Sargon and Joseph, Dream Come True. Biblical and Related Studies, Presented to Samuel Iwry, Indiana, s.33-35.)

Sumer mabel vc saraylannin yapihsmda izlenen yol, bunlar hakkinda yazilan ilahilerde belirtilmis, Yapiya baslamak icin once Tannmn onerrnesi gerek. Bu da genclliklc niyada bildiriliyor. Bundan sonra yapl malzemesi ve sanatkarlar toplaruyor, Yaprya baslamadan ve bittikten sonra

"Sulcyrnan'm Mcscllcri" lxtlurniindc, bap 2S'in ilk sanrlannda, "Bunlar Suleyrnan'm meselleridir, bunlan Yahuda Krall Hizkia toplayrp yazdirnus" denmektedir, Halbuki bu kral, Suleyman'dan 250 YII soma ya~aml~, Bu kudur arudan sonra, yayrrn 01- lI1adlgl haldc nasil bilmisler bunlanu Sulcyman'a ait oldugunu, diyor yazur, (Bu kilab!, kii tu phuncsinin en de gc rI i eserle rindcn bi ri old ug u ha Ide bana hed i ye eden S lI.yin dostum, Jerxuy Universitcsi'ndcn Prof. ;-vL.1I1in Abend'a burada le~ckkijr cuncyi bir h()l1~ biliyorum.)

Aynca bkz. Hayrullah br~, MII.w 1'(' Yahudilik; istanbul, 19f16 s.24 I: S.T\. Kramer. I" (he P'/orld (!r ,";UOIeI, An Au/ohiogmphy, Detroit. 19RfJ, s.225.

22 Kll/"'uu'da Yusuf'un ik inci rOyasl yazih, birincisi yok. (Yusut Suresi. a~d 4.)

17

temizlik torenleri yapihyor. Bu yapilann gorkemliligi ovuluyor, adanma hikayesi anlatihyor. Ban ilahilerde yaplyl yapuran Tann taraftndan kutsanmak suretiyle ootillendiriliyor.23 Tevrat'ta da ayru yol izleniyor.

Sumer Tann evleri hangi Tann i<;in yapilnus ise 0 Tannrun ve ailesinin heykelleri icine konurdu. Kiliselerdeki Isa ve Meryem'in heykel ve resimleri bu :idetin bir uzantrsr.

Sumerlilerde rahibe1er tapmaklara Tannnm gelini olarak ceyizlcriyle girerlerdi. Bu, Hiristiyanhkta devam etmekteclir. Torenlerde Meryem'in heykelinin tasmmasi, Sumer torenlerinde Tann heykellerinin gezdirilmesini yansmyor,

Hiristiyanhkta oldugu gibi Surner'de de gunah cikaran rahipler vardi ~ bunlar kirrmzi elbise giyerlerdi.

23 Lagas Krall Gudea (to 2250) Eninnu rnabedinin yaprlrnasiyla ilgili 1400 sann kapsayan iki silindir kitabe yazdirtrrus. Bunda: Gudea mabedi yapmadan once bir ruya goruyor, Ruyada, sahsi Tannsi Ningiszida ufukta gijne~ gibi doguyor, Yan ve okullann koruyucusu Tannca Nidaba elinde gokte yazilanlan kapsayan bir tablet tutuyor (Levh-i Mahfuz). Mirnarhk Tannsi Nindub da uzerinde yapilacak mabedin plant bulunan mavi tastan bir tableti gcsteriyor. (The Sumerians, s.l38.) Tevrat Hezekiel 4:1-2'de mabet plarnna paralel, "Sen de Ademoglu, kendine bir tug]a al ve onu online koy ve uzerine bir sehir ~iZ9 Yerusalim'i ciz!" deniyor.

28

BA~6RTME

Sumer tapmaklannda rahibeler genel kadm gorevi yapiyorlardr. Bunlar Tann namma seks yaptddanndan kutsal sayilrrns ve diger kadmlardan aynlmalan icin baslan orttUriilmu§tiir.24 Daha sonraIan, to 1500 yillannda bir Asur Krall, yapugl bir kanunun kirkmci maddesi He evli ve dul kadmlan da baslanrn ortmeye mecbur etrnistir, Fakat kizlar, cariyeler ve sokak: fahiselerinin ornmmesi yasak: ortunurlerse ceza var. (Prof. Mebrure Tosun-Doc. Dr. Kadriye Yalcav, Sumer, Babil, Asur Kanunlan ve AmmiAduqa Fermant, Ankara, 1975. s.252, madde 40.) Boylece mesru seks yapan evli ve dul kadtnlan da mabet fahiseleri diizeyinde sayrruslardir.

Bu gelenek YahudiIere ge~mi§. dindar Yahudi kadmlan evlenince sacIanm tras ettirip bir peruk veya basortusu ile baslanru ortmusler. Hiristiyanhkta rahibeler aym sekilde baslanru ortuyorlar. llginc olaru Tevrat'tn son yazrldigr zarnana kadar Yahudiler arasmda Tann nanuna fuhus yapan kadm ve erkekler varrrus. Tevrat Tesniye 23: 18'de "Israilogullanndan ve kizlanndan kendilerini fuhsa vakfetmis kimseler olmayacaktrr. Kadrnlar! Fuhsun ucretini herhangi bir adak icin Allah'm Rabbin rnabedine getirmeyeceksin, cunku bunlann ikisi de Allah'in Rabbe mekruhtur" seklinde yazihyor, Yahudi fahiseleri yuzlerine pece koyuyorlarrms, (Tevrat, Tekvin 38: 15.)25 Bunun Araplarda da oldugunu duydum; ama yazih bir karnt bulamadirn. Islam'a ortunme, erkekten kacma seklinde gecmis, Buna karsin erkeksiz bir yerde Kur'an okunurken veya dua ederken kadmlann basiru ortmesi, Sumer geleneginin bir devarrudir.

24 Hartmut Schmokel, Kulturgeschichte des Altenorient. Stuttgart. 1961. s.37.

25 Tekvin 38: 5-26'da bulunan hikaye bunu acikhyor. Buna gore, Yahuda'mn oglu oluyor, Gelenege gore gelinini ikinci ogluna veriyor. 0 da olunce adam ti~ijncU ogIuna alrmyor gelinini. Suna kizan gelin dulluk elbisesini cikanyor, Yuzune pece takrp kendisim tahlse gibi yaparak kaynatasr ile yanyor. Karsiligmda kadm adarmn rntihrunti, ku~gml ve degnegini istiyor, Kadm gebe kahyor; bunlarla, cocugun kaynatasindan oldugunu kanuhyor,

29

Kur'an'da Ortiinmeyle ilgili Ayetler

A'raf Suresi, ayet 26-27:

"Ey Adernogullan! Size cirkin yerlerinizi ortecek giysi, suslenecek elbise indirdik, Tekva (iman) elbisesi ise daha hayirhdir. Ey Adernogullan! Her mescide gidisinizde ziynetli elbiseler giyinin. Yiyin icin, fakat israf etmeyin.'

NOr Suresi, ayet 31:

"Mumin kadmlara soyle: Gozlerini korusunlar, namus ve iffetlerini esirgesinler, Gorunen kisimlan rnustesna olmak tizere ziynetlerini teshir etmesinler, Basortulerini yakalanmn ustnne ortsunler, KocaIan, babalan, kocalanrun babalan, kendi ogullan, erkek kardesleri, erkek kardeslerinin ogullan, kiz kardeslerinin ogullan, kendi kadmlan ellerinin altmda bulunan, erkeklerden kadma ihtiyaci kalmanus hizrnetciler, yahut henuz kadmlann gizli kadmhk hususiyetlerinin farkmda olmayan cocuklardan baskasma ziynetlerini gostermesinler. Gizlernekte olduk1an ziynetleri anlasilstn diye ayaklanm yere vurmasmlar."

Bu ayetteki "ziynetler" nedir? Bu. cesitli sekilde yorumlannus:

Kimi kadinm vucudu. kimi de takilan ziynettir, dernis.

Nfir Suresi, ayet 60:

"Bir nikah umidi beslemeyen. cocuktan kesilmis kadmlarm ziynetlerini gostermeksizin, dl~ elbiselerini crkarmalannda kendilerine bir vebal yoktur. Yine de iffetli olmalan kendileri icin daha hayrrhdir."

Burada ziynetin; kadmm vucudu, gog usl eri oldugu daha belirgin.

Islamiyetten evvel Arap kadinlan yanbellerine kadar ciplak gezerlerrnis. Hatta Islamiyetten sonra da cariyeler, koleler giyinrnezlermis cahsnklan icin. Bizde kadmlar yaslamnca daha 90k kapamyorlar.

30

Atv.:1h Suresi. aver 59:

"Ey Pcygamber! Hannnlanna. kizlarina vc nuiminlerin kadinlanna (bir ihtiya, icin d]~an cikuklannda) urnilcrrni ilzcrlcrinc almalanru ~liyk. Onlann tamnrnamaxi VC irxilulmerne si icin en clvensli olan budur."

Bu ayctc gore kudmlar ortununcc nc okullara gidcbilecck, nc de \=uII~ah]kcckler. Kur'an'e»: ban hocalurm uydurdugu gibi. baslaruu i}t1~ mcyvn kadinlunn cehennerude s,l\'lanndal1 usrlacnklun ~eklindc bir aver olnH.ullQI eibi. ortunenlcrin de cennctc gid('cc-ili vazrlmivor.

.. .__ ...... ..._ 11..-.... _.

Ban Sumcr rahibclcrinin. cvlcnsclcr bile cocuklun olmamah rdi,

Kazara boyle dogan ~ocllklar oldurulurdu. C;Unkii bu kudinlar Allah'in kuns: nldugundan, dogan cucuklar da Tanri'run \=o('ugu sayihyordu. S umcrlcr bir bID 1111 Liden TaIln1111l ~:OCl1gu nu i stcmi yorlardi. B u vc Kur'an'dakl bir avct. Isa'mn neden Tannrnn ocJu olnrak kabul edildiizi-

*' - L... ......

t1C bir acikhk gctiriyur,

Ali Imran Surcsi, ayct 35-37:

"Irnran'm kansi ~byle dcmisti: 'Rabbim karrumdakini azath hir kul olarak sana adadim. Adagirn: kabul buyur, Rabbim onu krz dogUfdum, Dna Mcryem adrru verdirn. Kuvulmus scytana karst onu VL: soyunu sana rsmurhyururn' dedi. Rabbi onu hiisnukabul gostcrdi ve guzel bir bitki gibi yetistirdi, Zekcriya'yi (tcyzesinin kucasmn Rahbi onun bakirm ile g(;rcvlendirdi. Zekcriya onun yaruna, mabcde her gclisindc orada bir nzk bulur 'bu sana ncrcden gcliyor? dcreli. 0 da 'Allah tarafrndan' derdi."

Bu ayctten anlasildrgma gore 0 zarnan mabetlcr vardi. tTevrat vc incil'de de mabetlerin bulundugu yazih.) Mcryem, mabede adannus ve orada ycti~mi~ bir kizdr. Hcrhangi bir sekildc , bazt kitaplara gi)IT de nisunhsr Yusuf'tan harnile kah111~t1.26 Gnu gidip Hera bir yerdc

26 hui}, Mattaya, bap, L 11-1.-25:

AllllSI Mcrvern Yusuf'a nisanll olduiiu hakle bulusmalunndan {)HCe Ruhulkudustcn ~c·

_' ,.........1 ....

he oldugu al1l:1~Jkh. Ni~:mll~l Yusuf <ulih hir udurn nlup ouu Jlemc rtl-vay cunek isrcmeverck cizlice bosunmak nivetindevdi. Fakat bunlun dusunutken Rabbin I11ck:2i unu

~..... .!o _.. .!. .....

ruyuda gijriinOp "sen Davut oglu Yu-uf, I\lcryem'i k endine kan nluruk almaktun kork-

111<1. Cunku kcndivinde d()rmll~ ol.ui Ruhulkudustcrulir vc bir n~ul d()~aCi.lktlr. Onun

.. .._ ,!, .. ..

ddJIll isa knYdlaLIi1. ~~Lnlkli kdl ruin: g_lln~jhlarJll(L\ll kurtaru .. 'tlk ulan rulur. "Yu"u!

31

dogurmasr, Tannrun cocugu diye oldurulrnesinden korktugu icin 01- mall. Isa bilyurken Tannrnn oglu oldugu kendisine asilanrrus bulundugundan "ben Tannrnn ogluyum" diyerek ortaya cikmasi gee de olsa olumune neden olmus olmali.

Mezopotmaya'da eski c;aglardan baslayarak Yeni Babil devrine kadar adak olarak veya krthktan korumak uzere cocuklar mabede verilirdi. Meryem hikayesinde bu gelenegin surdugu anlasihyor. (L.D. Oppenheim. Ancient Mesopotamia, Chicago, 1964, s.107.)

Kur'an'tui lsa ile ilgili bir ayet:

Maide Suresi, ayet LID:

"Allah 0 zaman soyle diyecek: 'Ey Meryern oglu isa! Sana ve annene (verdigim) nimeti hanrla' Hani seni mukaddes ruh ile destek-

uykusundan uyandi. Rabbin meleginin kendisine buyurdugunu yapu, Kansim ahp doguruncaya kadar onu bilrnedi ve adim lsa koydu. Bu konu hakkmda, R. Cooper 1846 yilmda Y3uhgl ve claim once stizli gecen kitabuun 148. sayfasmda, "bugiln birinin gelip boyle bir olayi mahkeme onunde !§oyiemesi herkesi guldurur, Bakireligin SQZ konusu oldugu ~ag v e toplumlarda rahipler boyle bir seyi yakistmyorlar. Eger dogan bir mevki sahibi olursa iyi, olmazsa da Allah onu isternedi deniyor" diye yazrms, 0 zaman Sumer metinlerinden ve kulturunden haberi yoktu ki.

llginc olani, Kur'an'Jn Tevbe Suresi, ayet 30'3 gore. Yahudiler Uzeyir isimli birine de "Allah'm DE;!u" diyorlarrms. Buna Tevrat'ta rastlayamadtrn.

Meryem'den once de Tann'dan gebe kalrna hikayeleri var, Hintlilerde bakire Rohini bir Tann oglu doguruyor. Cin'de Tann Foe'nin annesi gunes l~lgmdan gebe kalrrus. Siyamhlara gOR: evreni koruyacak Tannnm annesl bakireymis. (Robert Cooper. s.149.) Mogel Buyan Han'm kizi Alankowa kapidan giren ay l~lgmdan gebe kal<h~m soyluyor, Sozde l~lk girerken sembolik bir hayvan ~ekli alnus; bu, Tannmn kendisi veya elcisiyrnis, (Bahaattin Ogel, Turk Mitolojisi, Kaynaklurt ve Apklamnlarr lie Destanlar, Ankara, 1989, c.l , s.13l.) Kitan efsanesinde kadmm karruna bir istk dusuyor, Bu t~lkla birlikte loon taratmdan bir de ~uk gonderiliyor. Uygur efsanesinde gokten dtisen bir l~k]a bir kaym ague1 gebe kahp bes cocuk dogurmus. Bir Mogel efsanesinde bir kadin dolu tanesini yutarak gebe kalrrus. Bireok Cinli krahn anneleri, gokten t~tk gelerek gebe kalrruslar. Boyle tiireycn nesiller kutsal sayilrms veya nesiUeri kutsal yapmak i~in boyle hikayeler uydurulrnus. (Ogel, s.85, 558.)

llginc olam, bunlara benzer olaylar Kizilderililerde de bulunuyor. Kuzey Arnerika'da yasayan Hopi yerlileri arasmdaki bir oyktide, hicbir erkekle beraber olmayan bir kiz sababa kaql odastna giren gtine~ 1§tnlanndan gebe kaltyor. Dogan cocuk, gunesin oglu O)UYOf. (Coming to Ught, Contemporary Translations of the Native Literatures of North America, Edited and with an Introduction by Brian Swann, New York. 1994, s.663. The Boy who went in Search hi: .. Father.) Kolombiya Kizilderililerinde de bir kabile reisinin son dercce giizel kizr, bir ormanda otururken bir bulut arasmdan sizan gtine~ l§mJanndan gebe kaltyor. Ve bir oglan doguruyor, Bu cocuk, gunesin oglu olarak Zak Kizilderililerinin atasi oluyor. tKolombien Land der Legenden adli bir brosdrden.)

32

lemistim. Sen besikte iken de yetiskin caginda da insanlarla konusuyordun. Sana kitabr, hikmeti, Tevrat ve Incil'i 6gretmi~tim. Benim iznimle camurdan kus seklinde bir sey yapiyordun da ona ufluyordun ve benim iznirnle kus oluyordu. Yine benim iznimle an ad an dogma koru, alacayi iyilestiriyordun. Oluleri benirn iznimle (hayata) crkanyordun. Hani Israilogullanru (seni oldurmekten) onlemistirn. Kendilerine apacik deliller getirdiginde bu bir sihirden baska bir sey degildir, dernislerdi."

Bu ayete gore Allah, isa'ya lncil'i ogretmis. Halbuki Isa yasadigi surede ne bir ~ey yazrrns, ne de yazdirtnus. lncil cok sonra cesitli kimseIer tarafmdan yazilrrus. I1-1ciflerin yaztlma tarihleri ve yazanlar hakkinda cesitli varsayimlar ortaya aulmis. Ozellikle gecen yuzyrl, Aynca Apostol Barnabas, Isa'rnn carrruha gerilmedigini, gerilenin Judas oldugunu; Hiristiyan ogretrneu Bassilides de carrruha gerilenin Simon of Sirene oldugunu; Mosheim da Isa'nm aslmda bulunmadigrm, yalmz hayal edildigini soyluyor, Isa'nm yazilan rnucizelerini de asia kabu1 etmiyorlar, (R. Cooper, The Inquirer's Text-Book, Being Substance of Thirteen Lectures on the Bibel, s. 150 ve Meydan Larousse, Incil.)

33

TEK OtL VE BABtL KULESl

Gelelirn Sumer efsanelerinden bu dinlere gecen konulara:

Cok eski gunlerde gerek Sumer ulkesi, gerek komsulan bolluk ve huzur icinde yasryorlarrrus. Hepsi de Hava Tannsi En1iI'e tek dilde dua ediyorlarrrus. Bilgelik Tannsi Enki, Enlil'in tisttinltigtinli kiskanarak insanlar arasmda bozusmayi, savasi crkararak bu guzel c;aga son veriyor ve cesitli diner koyarak insanlann birbiriyle anlasmalanru onluyor.

Ayrn konu Tevrat'ta (Tekvin 11: 1-9) soyle:

I'Ve bi.ittin dtinyanm sozil bir, dili birdi. Sarktan goctukleri zaman Sinear diyarmda biT ova buldular, orada oturdular. Birbirlerine 'gelin kerpic yapalim, onlan iyice pisirelim. Onlann tas yerine kerpicleri, han; yerine ziftleri vardi. Yeryuzunde dagilrnayahm diye kendimize bir sehir, basi goklere erisecek bir kule yapahrn' dediler. Ve Ademogullanrun yapmakta oldugu sehri ve kuleyi gormek icin Rab indio On1ar bir kavrn, hepsinin tek dili var. Gelin ine1im birbirlerinin dilini anlarnasmlar diye onlann dilini kansuralrm, Rab onIan oradan dagrtti ve sehri bina etmeyi birakular. Bundan dolayi onun adma Babil dendi."

Buradaki Babil kulesinin, Mezopotamya'run ziguratlan olduguna kusku yok. Ibraniler onlan yrkilrms halde gorduler. Bu yikilrms ve harap olrnus kule kahntilanrun, insanlann korumasizhgrm, guce karst duyulan istegin insanlara verdijii uzuntuleri sembolize ettigini soyluyor S.N. Kramer. tSumerians, s.293.)

34

YARATILI~

Sumer efsanesine gore evrende ilk olarak Tannca Nammu admda buyuk ucsuz bUCakS1Z bir su vardi. Tannca 0 sudan buyuk bir dag cikanyor. Oglu Hava Tannsi Enlil, onu ikiye ayrnyor. Ustti gok OIUYOT, Gok Tarmsi onu ahyor, yer alan alu da Yer Tanncasi ile Hava Tannsinm oluyor. Bilgelik Tarmsi He Hava Tannsi yeri bitkiler, agaclar, sularla donatiyor. Hayvanlar yaratihyor ve hepsini idare edecek Tannlar meydana getiriliyor.27

Tevrat Tekvin 1:2-9.

"Sulann ytizti tizerinde Allahrn ruhu hareket ediyordu. Allah 'sulann ortasinda kubbe olsun, sulan ayirsin' dedi ve Allah kubbeyi yapn. Altta alan suyu i.istte olan sudan ayirdi ve Allah kubbeye 'gok' ve alttaki kuru topraga 'yer' dedi. ,.

Bundan sonra yerin, bitkiler ve hayvanlarla donanmi ge1iyor. Enhiyfi Suresi, ayet 30:

"Gokler ve yer yaprsik iken onlan ayrrdrgtrmzr, butun canhlan sudan meydana getirdigimizi bilmezler rni?"

Burada Sumer ve Tevrat hikayesi birbirine cok yakm. Kur'an'da cok yuzeysel. Fakat ana fikir, gok ve yerin baslangicta bitisik olmasi, bunlann sudan cikmasi aym.28

Insamn Yaratdl§1

Sumer'de: Tannlar, ozellikle disi Tannlar ~ogalmaya baslayinca islerinin 'toJdugundan. yiyeceklerini hazirlamamn zorlugundan yakrmyorlar

27 Tarin Sumer'de Ballar. s.64·69.

28 Kur'an'da yaranhs ile ilgili diger ayetler:

35

ve butun Tannlan var eden Deniz Tanncasi Nammu'ya bir 'tare bulmasi icin yalvanyorlar. 0 da Bilgelik Tannsma bilgeligini ve marifetini gostermesini soyluyor. Bilgelik Tannsi yumusak kilden sekiller yapiyor ve Tanncaya sesleniyor: 29

"Ey annem! Admi verecegin yarauk oldu, Onun uzerine Tannlann goriinttistlnu koy30 Dipsiz suyun camurunu kansnr,

Kat ve bacaklan meydana getir.

By annem! Yeni dogarun kaderini soyle! lste 0 bir insan!"

Tevbe Suresi, ayet 3:

.' SUphesiz ki, sizin Rabbiniz gokleri ve yeri 6 gtinde yaratan, sonra da isleri idare ederek arsa yerlestirendir."

Hild Suresi, ayet 7:

"0, arsr su uzerinde iken gokleri ve yen 6 gunde yaratandrr."

Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi, ayet 4: (iki ayet de aym)

"Gokleri ve yeri ve ikisinin arasmdakileri 6 gunde yaratan, sonra arsa ycrlesen Rahmandtr. T'

SMfiit Suresi, ayet I ] :

"Ey Muhammed! ABaba eskosanlara sor! Kendilerini yaratmak rrn daha zordur, yoksa bizim yarattigmuz gokleri yaratmak rru? Aslmda biz kendilerini ozlu l1amurdan yaratnusrzdir."

Fussilet Suresi, ayet 9, ll-12:

"Ey Muhanuned! Size yeri ik.i gunde yaratam nn inkfu" ediyorsunuz ve ana eskosuyorsunuz?

"Soma duman halinde bulunan goge yooeldi ve ona ve yeryt.iztine 'isteyerek veya istemeyerek buyruguma gelin' dedi. lkisi de 'isteyerek geldik' dediler. Allah bunun uzerine 2 giin ifJinde 7 gok yarattt ve her gogun i~ini kendisine bildirdi. Yakm g6gU l$Iklarla donaruk ve bozulmaktan koruduk." (Burada hem Allah, hem i.i~un<:U ~s konusuyor.)

29 S. N. Kramer, The Sume rians, s.150, 151.

Giovanni Pettinato, Das ahorientalische Men.'Ichenhild und die Sumerischen und Akkadischen SchtJpfungStn)'tMn, Heidelberg, 1971.

30 Buradan anlllijllac:ag,. uzere, Sumer'de, Tannlar insam kendi goriinu§leriyle yaratnuslardr, Bu da onJann Tannlan insan gibi di.i$UndUlderine bir kanlt oluyor. Aym deyimi TeHutb:t buluyoruz.

Tekvin bap 1:27

"Ve Allah insem kendi suretinde yarattr, onlan erkek ve diiji olarak yarattr."

36

Bu i§ esnasinda biitiin Tann lann annesi, Yer Tanncasr, Dog-urn Tanncasi ve Bilgelik Tannsi olmak uzere 4 Tann birlikte bulunuyorlar, Tevrat Tekvin 2-7: "Rab Allah yerin topragindan adami yapu ve onun yiizi.ine hayat nefesini ufledi ve adam yasayan can oldu.'

Tevrat'ta insanm yaratrhsi iki turlu anlatilmis:

Tekvin bap 1: 26:

"Allah yeri, gogu, yildizlan, bitkileri hayvanlan yaratnktan sonra Allah dedi: 'Suretimizde benzeyisimize gore insan yapaltm! 0 yerytiztinde her seye hakim olsun.' Ve Allah insaru kendi suretinde yarattt ve onlan erkek ve di~i olarak yaratn, II

Tekvin bap 9:6

"Cilnkii Allah kendi suretinde Adarn'i yapn."

Kur'an M5.ide Suresi, ayet 64:

"Yahudiler 'Allah'in eli slkld1t' dediler, Dediklerinden 6turU elleri baglansrn, Lanet olsun' HaYJr! Onun iki eli de acrknr, nasrl dilerse sarf eder."

Ali Jrnrin Suresi, ayet J 15:

"Doguda ball da Allah'mdlf. Nereye donerseniz Allah'm yUzU oradadu."

Sid Suresi, aye. 71:

"Robbin rreleklere dernisti kit 'Ben muhakkak ~urdan bir insan yutatacagun. Onu tamamlaY1P i~ine ruhumdan i1fUrdfigum zaman dethal ona secdeye kapamn!' Melelder toptan secde cttilcr. Ya]mz thUs secde etmedi, zira 0 buyukltik tasladr, kfifirlerden oldu. Allah. 'Ey funs! 1ki elimle yarattJi1ma secde etmekten seni rren eden nedir? Boburlendin mi. yoksa yueelerden mi oldun? dedi. tblis. "Ben ondan. hayirhynn, bcni atesten, onu ise ~urdan yarattm' dedi."

Bu konu He ilgili yorumlar hakkmda daha geni:i bilgi icin, bkz. Dr. Muhammed UlBehiy, Islam DUJuncesinin 11ahi Tarof), 'fey. Fuat Sezgin, lstanbul, J948, s.26-29. Bir hadiste Muhammed "Ydce Tann yaratnklanm yamuna isini birirince sut ustu uzandr, 0 strada bir ayagnu obur ayagmIn uzerine koyrnustu. Bunun benzerini yapmak hit; kimseye uygun degildir" demis. Bunun yaztldlgl yerler iein, bkz, Turan Tursun, Tabu Can Cek~iyor. Din Bu 2, Kaynak Yayinlan, Istanbul 1991, 5.209. Bu da Muhanuned'in AlIah'l insan ~klinde alglladlA1nl g()~terrnektedir. Roger Amaldez lHazreti Muhammed, (Hadis ve SHzleri). Tercume, Burhanettin Sem. Istanbul 1982, s.l63]'e gore, jCria~J1ar. Allah'. goklerde tabtmda omrmus, gOzU. kula#J, eli. ayag. olan bit insan gibi tasavvur ediyortar. Hatta bazr bilim adamlan onun vUcudunu evvela etten kemikten olupn bir varhk olarak bile du~iinmi1§ler.

Akilcilar ise A1Iah'. boyle dU~tinmek puta benzetmek olur diyor. Onlara g6re. a manevi bir gilfttilr.

37

Boylece yaraulmanm son gunu, 6. gun bitiyor, Talmud'a gore bu ilk Adem'le birlikte yaranlan kadmm ad. Lilith'dir, Bu kadm kendini Adem'le esit gorup, onun soztinu dinlememis ve bir disi cin olmus, erkeklere satasmaya baslanus. Yakaladigi bir erkegi birakrnazmis. Ozellikle aym yedinci gunu erkekler icin buyuk tehlike imis. Bu Lilith Sumer Ask Tanncasi Inanna'run agacina yuva yapip onu k.estirrneyen bir cinin adi, (Bkz. Hartmut Schrnokel, Das Land Sumer, Stuttgart, 1962, s. 141.)

Allah daha sonra Adem'i topraktan, kansuu da kaburgasmdan yaranyor. GorUldiigii gibi Tevrat\a insan alunct gunde erkek ve disi olarak yaratildigi halde, tekrar erkek camurdan, kadm onun kaburgasindan yaratthyor.

Tevrat'ta birbirinden ayn iki yaranhs efsanesini ozetleyecek olur ... sak (Tekvin, Hap 1 :31): Yaranhs alb gilnde oluyor. Birinci gunde Tann go kJeri ve yeri yaranyor, gece ve gUndUzi.i rneydana getiriyor. ikinci gun. sulan ayiran hie kubbe yapiyor ve bu kubbeye, Tann, GOk diyor.

O<;i1ncu gun, sulann alttndan toprag; cikanyor, ona, yer diyor. Sulan bir yere toplayarak. onlara deniz diyor. Yerden agat;:lar. bitki1er r;tkarttyor. Dorduneu gun, gokkubbesinde gunes, ay ve yildizlan yapiyor. (Halbuld birinci gtinde gok ve yer yaranlrrus, gece ve gunduz gtin~ ve aYSIZ meydana gehnis, hatta ikinci gunde bitkiler ve a~~lar bile cikrmsn.) Besinci gun, suda yasayan hayvanlarla kuslar yaranhyor, Altmci gun Slgrrlar, siiriingenler, yerde yasayan bunm hayvanlar yaranhyor, Yaranlan butun hayvanlara egemen olmasi i",in Tann, insam kendi gOli.inii~unde ve erkek, di~i olarak. y aratty or. Ve onlara, "Cogalm!" diyor. Boylece, altmci gunde yaratma bitiyor. Yedinci gun Tann dinleniyor.

Bap 2:4'ten itibaren, yaratma degi§ik olarak anlanhyor, Yukanda, her tUrin bitki ve insan cift olarak yaratildigt halde, burada yagrnur hentiz yagmadrgi icin, bir kir otu ve fidam yoktu, deniyor. Verden bir bugu ytikseJiyor ve Tann yerin topragindan Adam'i yapip hayat nefesini ufluyor. Ve Adam, yasayan can oluyor. Bundan sonra, Tann, doguda Aden'de bir bahce yapJyor, Adam'i oraya koyuyor ve 0 yalmz kalrnasrn diye, kaburgasmdan kadim y arany or. Bu gosteriyor ki, bu hikaye iki ayn kaynaktan almrms, Ikincisi Sumerlilere dayamyor. Ilginc olaru, Babilli1er daha sonra yasarrus olmalanna ragmen, onlann yaraulis efsanesinden iz olruamasi.

38

Kur'an fda insamn yaranhsi t;e~itli surelerde degi§ik tarzda geciyor:

Mu'minfln Suresi, ayet 12:

"lnsaru suzrne camurdan yarattik.' Rahman S uresi I ayet 14:

"Allah insam pismis camura benzeyen balciktan yaratn."

Ali Imran Suresi, ayet 19:

"Allah'm nezdinde Isa'nm durumu Adem'in durumu gibidir. Allah onu topraktan yaratn."

Secde Suresi, ayet 7:

"0 ki, yaratngi her seyi guzel yaprms ve ilk basta insaru camurdan yaratnusnr, "

En'am Suresi, ayet 2:

"Ctlnku bizi camurdan yaratan, olum zamarnru takdir eden ancak odur. II

Haec Suresi, ayet 5;

"Ey insanlar! Sunu bilin ki, biz sizi topraktan, nutfeden, sonra prhtilasrms kandan, sonra hilkati belirsiz bir lokma et parcasindan yarattik."

Hicr Suresi, ayet 26:

"Ant olsun ki, biz insani (pismis) kuru bir camurdan, ~killenmis CIVlk bir balciktan yarattrk."

Bu ayetin diger bir cevlrisi de: "Ant olsun ki, insaru balciktan, islenebilen kara topraktan yaratuk."

Ayet 27-28:

"Rabbin rneleklere, 'Ben, balcrktan, islenebilen kara topraktan bir insan yaratacagrm, onu yapip ruhumdan ufledigirnde ona secdeye kapanin' demisti."

39

Ayet 30-31:

"Bunun uzerine, Iblis'in dismda butun melekler hemen secde ettiler. Allah, 'Ey Iblis: Seni secde edenlerle beraber olmakta alikoyan nedir?' dedi."

Ayet 33:

"Balciktan, islenebilen kara topraktan yarattrgm insana secde edemem I dedi."

Ayet 34:

IIIOyle ise defol oradan sen artik kovulmus birisin, dogrusu hesap gunune kadar Janet sanadrr' dedi. n

Goriildiigii gibi her ii~ dinde de insan camurdan yaratrlmis. Fakat Sumer'de insarun yaranlma nedeni ve nasil yaranldrgj aynntth olarak anlatilrms. *

* R. Cooper kirabmm 209. sayfasinda sunlan yazrms:

"Ilk insamn ~urdan meydana geldi~i ve hayat nefesi verilerek caniandlgull dii§iinmek, kadmm erkegin kaburgasmdan yaratilrms oldugunu kabul etmek, ancak barbarlann ya§a(itgl ~aga ait olmah. Bunlara inananlar, aym kUfltl peynirden yap11dljl din kitaplannda yazilsa Dna da inamrlar. Insanlar Adem ile Havva'dan uremis olsalar bu kadar farkh irklar nasrl meydana gelir?"

150 YII once yazrlrnq bunlar.

Tevrat'a gore yaratihs 6 bin yrl once olmus. Hiristiyanhk da bu tarihi kabul ennis. Kur'an'da bu yok. Fakat Islam inant~ma g<>re 5 bin YJl 6nceymi~. Buna kaqIllk Sumer Kral listesine gore 241 200 yd oncesjne gidiyor. <;inliler 49 bin yll once diyorlarnus, Mrsirhlara gore 13 bin yil Once, Heredot ise 17 bin yd once diyor, Bunlara gore tektannh dinlerin yamtdl!j ~langICl olamk verdilderi tarihler, ne tarihsel kaynaklara, De de bilimsel kamtlaro uyuyor. BugUn 4 milyon yd 6nceye ail insan fosilleri bulundu. Allah neden dogrusunu yazdutmadi acaba?

40

ADEM'iN CENNETTEN KOVULMASI

Sumer'de, Ditmun admda, saf, temiz, parlak Tannlann y~adJgl bir ulke var. Hastabk ve olum bilinmeyen yasam ulkesi. Fakat orada su yok. Su Tannsi, G(1ne~ Tannsina yerden su ';Ikararak orasuu tath su He doldurmasim soyluyor, Gunes Tannsi soyleneni yapiyor. Boylece Dilmun meyve bahceleri, tarlalan ve cayirlan ile Tannlann bahcesi haline ge .. 1iyor. Bu cennet bahcesinde Yer Tanncasi 8 bitki yetistiriyor, Bu agaclar meyvelenince Bi1gelik Tannsi Enki her birinden tachyor. Buna Yer Tanncasi cok kizryor, Tannyi olumle lanetJeyerek ortadan yok oluyor. Bilgelik Tannsi ~k aglf hastalamyor. Diger Tannlar buyuk gu~ltikler1e Yer Tanncasim bularak Bilgelik Tannsim iyi etmesi icin yalvanyorlar. Tannca, Tannmn 8 hitkiye karsr hasta olan 8 orgam icin birer Tann yaranyor, tJgin~ olan, yaratdan Tannlardan besi Tannca (bu doktorlukta ilk uzmanlasmayi da gostermesi baknnmdan onemli), Hasta olan organlardan biri kaburga. Onu iyi eden Tanncamn adi, "kaburgarun hanmu anlarmna gelen Ninti'dir. Bu kelimede Nin hamm, ti kaburgadir, Ti'nin bir anlarru da hayat 't IT .

Eger ikinci anlamiyla tercume edersek Tanncarnn adt "hayann harurru' OlUT.3]

Bu hikaye Tevra(ta da var: (Tekvin 2:5-23.)

"Ye hentiz yerde bir kir fidam yoktu ve bir krr otu hentiz bitmemisti; ~tinkti Rab Allah yerin iizerine yagmur yagdirmarrusn ve topragr islemek icin adanu yoktu ve yerden bugu yukseldi ve butun topragr suladr, Ve Rab Allah yerin topragmdan Adami yapti 'Ie onun bumuna hayat nefesini ilfledi ve adam yasayan can oldu. Ve Rab Allah sarka dogru Aden'de bir bahce dikti ve Adam'i oraya

31 Tarih Sumer'de Baslar. s.123-127,

41

koydu ve Rab Allah. g()rtinli~ii gi.izcl ve yenilmesi iyi olan her agacl ve bahcenin ortasma da hayat agaclOl, iyilik ve ki.-lttiltigti bilme agacuu yerden bitirdi vc hahccyi sularnak icin Aden'den bir irmak cikn ve oradan bolunerek dort knl oldu. (Bunlardan ikisi Dicle ve Ftrat-M.i.<;.) vc Rab Allah baksm ve onu korusun diye Adarn'i oraya koydu ve Rab Allah Adam'a, 'bahcenin her agacmdan ye, fakat iyilik, kotuluk bilrne agacmdan yemeyeceksin, yersen olursun' dedi. Ve Rab Adam'i yalrnz birakrnarnak i<;in butiin hayvanlan topraktan yapu ve onlara ad koymak icin Adam'. getirdi. Fakat Adam yalruz idi, Rab Adam'a derin bir uyku verdi. onun kaburga kcmiklcrindcn birini aldi, ondan bir kadm yapti ve onu adama getirdi ve adam dedi: Simdi bu benim kemikIerimden kemik ve etimden euir, buna nisa denilecek."

Bundan sonra yilarun kadiru kandirarak yasak meyvcyi yedirdigi ve bahcede olan Allah He konusmalan geliyor. Allah yilam lanetliyor. Allah, Adem (burada Adam yerine Adem dcniyor)32 ve kansina giymeleri icin kaftan yapiyor. Kadiru agnh ~ok cocuk yapmasr ve Adern'i de toprakla ugrasmasi He cezalandirarak onlan Aden bahcesinden kovuyor. Buraya kadar nedense kansmm adi verilrnemis. Ancak dorduncu babin basmda, kansmm adimn Havva oldugu ve Habil, Kain'i dogurdugu yazih.

Gortildtigi.i gibi Tevrat'ta (bap 1 :27) yaranlism alunci ve son gunundc Allah insaru erkek ve disi yaratnus oldugu halde, Adam'. tekrar yerin topragmdan, esini de onun kaburgasmdan yaratiyor. Buna gore bap 2: 4-23'te anlatilanlar, Sumer hikayesinden ahnmadir,

Kur'an'da bu konu cok yuzeysel ve cesitli surelerde parca par<fa anlaulryor, Sure SLraSI ile:

Bakara Suresi, ayct 31:

"Allah Adem'e her ~eyin ismini ogretti."

Bakara Suresi, ayet 32:

"Ey Adem! Esyanm isimlerini me leklere anlat' dedi."

32 Adem. Arnoritccde Adaruu, lbranicedc Adam vcyu Hu-Adam: uulunu insan, daha dogrusu "kll1111ZI topruk", Daha gt!'lIi~ bilgi iciu 1.\1. Diukonolf. Father "Adam". AID Beihett 1'1, >;.16 vd,

42

Bakara Surest, ayet 35-37:

"Ey Adem! Esln ve sen cennette kal, orad a olanlardan isrediginiz yerden bol bol yiyin, yalruz su agaca yaklasmaym, yoksa zalimlerden olursunuz' dedik. ~eytan orada ikisini de ayartti, onIan bulunduklan yerden cikartti. Onlara 'birbirinize dusman olacak inin, yeryilziinde bir mi.iddet icin yerlesip gecineceksiniz' dedik. Adem Rabbi nden emirler aldi, onlan yerine getirdi, Rabbi de bunun iizerine tovbesini kabul etti. n

A'raf Suresi, ayet 19-26:

"'Ey Adem! Sen ve esin cennette kahn ve istediginiz yerden yiyin, yalmz §U agaca yaklasmaym, yoksa z.alimlerden olursunuz.' Seytan ayip yerlerini kendilerine gostermek i~in onlara fisildadi: 'Rabbinizin sizi bu agru;tan men etmesi, melek olmamz veya burada temelli kalmamzr onlemek icindir.' 'Dogrusu ben size ogtit verenlerdenim' diye ikisine yemin etti. Boylece onlann yantlmalann sagladr, Ag~tan meyve tattddannda kendilerinin ayip yerlerini gorduler, Cennnet yapraklanndan onlan ortmeye koyuldular. Rabbi onlara, 'ben sizi 0 ag~tan men etmemis miydim? Seytamn size apacrk bir dusman oldugunu soylememis miydim?' diye seslendi. Her ikisi, 'Rabbimiz kendimize yazik ettik, bizi bagJ§lamaz ve bize merhamet etmezsen biz kaybedenlerden oluruz' dediler. 'Birbirinize dti~man olarak inin, siz yeryuzunde bir mtiddet i~in yerlesip geeineceksiniz, orada yasar, orada olursunuz, orada dirilirsiniz' dedi."

T§.ha Suresi, ayet 115-122:

"Ant olsun ki, biz daha once Adern'e ahd vermistik, fakat unuttu, onu azimli bulmadtk. Meleklere 'Adern'e secde edin' demlstik, Iblisten baska hepsi secde etmis, 0 cekinmisti, 'Ey Ademl Dogru bu, senin esinin dusmanidir, sakm cennetten crkarmasm, yoksa bedbaht olursun. Dogrusu cennette ne acikrrsm, ne de ciplak kahrsin, orda ne susarsin ne de gunesin sicaginda kahrsm' dedik. Ama seytan ona vesvese verip: 'Ey Adem! Sana sonsuzluk agacuu ve sana cokmesi olmayan bir saltanati gostereyirn mi?' dedi. Bunun uzerine ikisi de 0 agacm meyvesinden yedi, ayip yerleri gorunuverdi. Cennet yapraldanyla tirti..inmeye koyuldular. Adem Rabbine baskaldrrdi. Rabbi yine de onu secip dogru yolu gosterdi, II

43

Gortildiigii gibi bu hikaye, Sumer ve Tevrat'ta birbirine oldukca pa~ raIel.lk.isinde de bir Tann bahcesi, dikilrnis ag~lar, bahceden su c;]kanl~ mast, yasak meyvenin yenmesi, Lanetlenme. Sumer'de kaburgayi iyi etmek icin Tannca yaranhyor; adr Kaburganm Hamnu. Hikaye Tevrat'a gecerken kadm kaburgadan yaranlnus ve adi Sumer'deki ikinci anLanu olan Hayattn Haninu run (yasatan hamm) Ibranice kar§lhgJ Havva olmustur.

Kur'an fda cennet bahcelerine ait degi§ik surelerde '1e~jt1i ayetler var.33 Yasak agacm "sonsuzluk agaci" oldugu yalmz Tiha Suresi'nin 20. ayetinde belirtilrnis, Cennetten yilan degil seytan r;:lkaruyor ve De Havva'rnn adi, De de kaburgadan yaratrldigi yazili.

33 Kur'an, Kamer Suresi, ayet 49:

"Rabbine kUlll durrnaktan korkan kimseye 2 cennet vardir."

Ayet48:

"Bu iki cennet tilrlti ag~larla doludur."

Ayet 50:

"Bu cennetlerde akan 2 kaynak vardir."

Ayet 62:

"Bu iki cennetten baska iki cennet daha varchr. lkisinde de fl§bron 2 su vnnhr."

Saff Suresi, ayet 12:

.. t~te 0 takdirde, 0 sizin gunahlanruzi ba~l:jlar, sizi zemininden mnakler akan cennetlere Adn (Aden) cennetlerindeki gtlzel meskenlere koyar. t~te en biiyiik kurtulus budur, II

Muhammed Suresi, ayet 15:

"Muttekllere vaat olunan eennetin durumu ~yledir: t,.inde bozuhnayan sudan umaklar, tadt degi§emeyen sutten nmaklar, i~nlere kuvvet veren praptan mnaklar ve suzme baldan mnaldar vanhr. Orada meyvelerin her ~di onlanndu. Bunlardan da ote, Rablerinden bir baSI~ama vardir."

Cennetteki bu dart umak Tevrat cennetindeki 4 umak olrnah. Meryern Suresi, ayet 61. 62:

"Tovbe eden. iman eden ve iyi davmnJ$a bulunanlar hi~bir hak.lilzhga ujmtdmaksizm eennete, yam If(lk merhamet1i Allah'tn kullanna glyaben vaal eUi~i Adn cennetlerine girecekler. ~ilp~siz O'nun va'di yerini bulacaknr."

Sad Suresi, ayel49. 50:

"Dogrusu Allah'a kaql gelmekten sakmanlara gilzel bir gelecek vardtr. Kaptlan ya1mz kendilerine a~tlml~ Ado cennetleri vardir. ~

44

Islam mitolojisinde, Adem'in yaranlmasi ve cennetten kovulmasi daha deg:i~ik (Meydan Larousse, Adem). "Allah, Cebrail, Mikail, Azrail, Israfil adh meleklerine 7 kat yerden 7 avuc toprak getirmelerini emretti. Fakat yeryuvarlagi bu topragi vermeye razi olmadi, Azrail topragi zorla aIdi, Allah bu toprak uzerine gunlerce yagmur yagdirdi, onu yumusatu, melekler yogurdu, Ve Allah sekillendirdi, Adem 80 Yl1 sekilsiz toprak olarak, 120 yil da ruhsuz bekledi. Sekil ve renk kazandiktan sonra meleklere, Adem'e secde etmesi emredildi. Bu ernri yalruz seytan dinlernedi, Bu yi.izden cennetten kovuldu. Cennetteki iyiyi kotuden ayurnaya olcu clan elma agacmdan yemesi Adem'e yasak edilmisti, Cennetten kovulmasma kizan seytan, yilan ile anlasip Adem ile Havva'yi, yasak rneyve yedirterek cennetten kovduruyor. Adem yaptigma pisman olarak yalvanyor, Cebrail vasrtasiyla affedilip Mekke'de Arafat'a gonderiliyor. Orada Havva ile bulusuyor, Adem'e Mekke'yi yapmasi emrediliyor. Cebrail de Hac merasimini ogretiyor ve boylece insan nesli turuyor."

Bunda Havva'run nasil yaratildigr blldirilmemis. Goruldugt; glbi, bu efsane He Kur'an arasmda oldukca buyuk farklihk var. Ilginc olan, insanm yaraulrnasmda Allah'a 4 melek yardnnci oluyor. Sumer'de de, 4 onemli Tann. Burada cennette buJunan elm a agacl. Bu aga~, Sumer efsanelerinde cok gecen, ozellikle Ask Tanncasi He ilgili bir agacnr. Kur'an'da bir defa bunun sonsuzluk agael oldugu yazilrms, Sumer'de yasak rneyveyi, Bilgelik Tannsi Enki'ye, ikiyuzlu olan veziri Isirnut veriyor. Bu isi Tevrat'ta yilan, Kuran'da seytan, bu efsanede ikisi birden yapiyor. Burada, Adem'in Allah tarafindan affedi1mesini Cebrail saghyor. Sumer'de Tannlann yalvarmasi ile, Ana Tannca, Bilgelik Tannsiru iyi ediyor.

Sumer'de Bilgelik Tannsi Bnki, insanlara, diger Tannlardan haber getiriyor. Islamda ayru i~i Cebrail yapiyor, Cebrail'in kudret sahibi 01- mast, kemale eristiricilik nitelikleri de (Meydan La rousse, Cebrail) Bilgelik Tannsma uymaktadir. Islam efsanesinde Havva'run nasil yaratildlg1 belirtilmemis.

Adem ve Havva'nm cocuklan Habit ve Kain hikayesi:

Tevrat, Tekvin, bap 4~ 1:

"Ve Adem kansi Havva'yi bildi ve gebe kahp Kain'i dogurdu ve yine kardesi Habil'i dogurdu. Habil koyun cobanr oldu. Fakat Kain

45

.;i~i oldu. Ve Kain gunler gectikten sonra, topragm semeresinden Rabbe takdime getirdi. Habil de stiriislini.in ilk doganlanndan ve yaglanndan getirdi. Ve Rab Habil'e ve onun takdimesine bakti, fakat Kain'e ve onun takdimesine bakmadi. Ve Kain ~ok ofkelendi. Ve Rab, Kain'e dedi: 'Nicin ofkelendin ve suraum astm? Eger iyi davramrsan 0 ytikseltilmeyecek rni? Ve iyi davranmazsan gunah kapida pusuya yatrmsnr, Ve onun istegi sensin, fakat sen ana iisttin 01.' Ve Kain kardesi Habil'e soyledi ve vaki oldu ki, krrda olduklan zaman Kain kardesi Habil'e karsi kalku ve onu oldurdu."

Bu konu Kur'an'da yine cok kisa ve bu adlar da yak. Maide Suresi, ayet 27-31:

"Onlara, Adem'in iki oglunun haberini gercek oku: Hani bir kurban takdim etrnislerdi de, birisinden kabul edilmis, digerinden kabul edilmemisti, 'Ant olsun seni oldurecegirn' dedi. Digeri de 'ancak sakmanlardan kabul eder' dedi. "Ant olsun ki, sen oldurmek icin bana elini uzatsan, ben sana oldurmek icin el uzatacak degilim: Ben alemlerin Rabbi alan Allah'tan korkanm.' 'Ben istiyorum ki, sen hem benim gunahimr, hem de kendi gunalum ytiklenip atese aulacaklardan olasm: Za1imlerin cezasi budur' dedi. Nihayet nefsi, onu, kardesini oldurmeye itti de onu oldurdu, Bu yuzden de kaybedenlerden oldu. Derken Allah, kardesinin cesedini nasil gomecegini ona gostermek icin yeri eseleyen bir karga gosterdi: 'Yazik bana' ~u karga gibi olup da kardesimin cesedini gommekten aeiz m.i 01- dum' dedi ve ettigine yananlardan oldu. II

Tevrat ve Kur'an'da Havva'nm biri kiz biri oglan dogan ikiz ~ocuklanndan soz yok. Bunlar efsanelerde olmah.

Sumer'de bu hikaye iki ayn sekilde gortiluyor: Birisinde Coban Tannsi Dumuzi i Ie C;iftc;i Tannsi Enkimdu, A§k Tarmcasi Inanna'ya a~lk olurlar. Her biri Inanna'ya kendi urununu over ve sonucta Tannca, Coban Tannsi Dumuzi'nin tirtinlerini begenerek onunla evlenir. Enkirndu bu secimi dostca kabul ederek onlarla arkadas o1ur.

Diger bir hikaye de ~yle: Emes yaz, Enten kl§. Hava Tannsi Enlil'e, kI§, cesitli hayvanlan, yavrulanru, yag ve sut getiriyor. Yaz da agar;lar, bit-

46

kiler ve dcgerli ta~lan getiriyor. Her ikisi kendi getirdiklerinin daha dcgcrli oldugunu soyleycrek tartrsiyorlar. Bu kavgayr gore Tann, kism getirdiklerini daha ustun buluyor. Yaz da bunu kabul ederek krsa boyun cgiyor, Sumerliler, ~lglf ve tahrl, kus ve bahk, aga<; vc kauus, gi.imti~ ve bakir, kazma ve saban gibi varhklan, her biri kendi ozelliklerini ortaya koyarak tarusurnuslardir, Bu tarusma rarzi ortaliagln sonlanna dogru Avrupa halki arasmda yapilan tartismalann ilk ornckleri sayihyor.

Havva'run ikiz cocuklan bclki soylence olarak bunlardan cikanlrmsur, 34

Sularm 'Kana Cevrllmesi Konusu

Tevrat. \=lkl~ bap 7: 14-25:

"Rab Musa'ya dedi: 'Firavunun yi.ircgi inatcidir, kavrni salivermek istcrniyor, Sabahleyin nchrin kenanna cikan Firavun'a gil, ona 'colde bana ibadet etmeleri icin kavmirni sahver, diyc lbranilerin Allahi beni sana gondcrdi, ben elirndeki degnckle rrmaktaki sulara vuracagirn ve kana donecekler,' Musa Rabbin dcdijiini yapu. Degnegini irmaktaki sulara vurdu. Butiin sular kana dondu, Misirhlar icecek su bularnadilar."

Bu olay A'raf Surcsi'nin 132. ve 133. ayctlerinde ~6y]e gecmcktedir:

"Bizi s.ihirlcmek icin ne mucizc gosterirscn gostcr, sana inanmayacagrz' dedilcr, Bunun uzerine su baskuuru, cekirgeyi, gtiveyi, kurbagalan ve kant birbirindcn ayn mucizeler olarak onlara musallat ettik, yine de buyukliik taslayip suclu bir millet oldular."

Bu olayda miisterck nokta, Tannmn ulkcde tek bir ~ahsa kizip (Mrsir'da Firavun) butun insanlara felaketler vermcxi ve bunlardan birisinin de sulann kana dondurulmesidir, Oyle ki, ha1k kandan baska icecek bularruyor,

Sunter cfsancsinden gl\'O] bir konu da, hirinc kizan Tanruun, butun ulkcye ~~e~it1i lclaketler vcrmesi. Sumer'de A~k Tanncast lnanna, bir

.~4 S.N. Kramer. Ttu: Snmcrians, s.ll X. 219. Havva'run ikiz cocuklan hakkrnda duha genis bilgi icin bkz. MU<lZZeZ ilmiye c;1g, ihmh;m Pevgamber, Sri/ncr Yazilunn« l't' Arke(ih~jiJ.. {Vi/unto/tim (;(')1'('. Kaynak Yuyrnlun. J. h:'hIIH, Eylul 2001. s.71. dipnot: 14-16.

47

bahcenin kenannda uyuyakahyor. Bunu goren bahcenin sahibi gidip Tanncaya tecaviiz ediyor. Buna kizan T anne a, ulkeye cesitli felaketler veriyor. Bu konu, cok gunesli oldugu i.;in bahcesinde bir sey yetistiremeyen bir bahci varun, genis yapraklt agaclar dikerek bahceyi yararh hale getirmesini anlatan siirin bir bolumunde yazih:

"Bir giin kralicern, gogu dolastiktan, yeri dolastiktan sonra, Inanna goga dolasuktan, yeri dolastiktan sonra,

Kutsal fahise (lnanna) yorgunluk icinde (bahceye) yaklasu. Derin uykuya daldi.

Onu bahcemin kosesinde gordum, Tecavuz ettim ona. optum onu,

B ahcemin kosesine dondum. Safak atti, giines dogdu,

Kadm korku He etrafma bakindi, lnanna korku ile etrafina bakmdi, Sonra kadin nastl bir felaket yapnl Inanna utancmdan ne yapti!

Ulkede butun kuyulan kan He doldurdu,

Odun tasiyan koleler kandan baska bir §ey icemediler,

Su dolduran koleler (kadm), kandan baska bir sey dolduramadilar."

(Bu metnin tumu icin, bkz. Tarih Sumer'de Baslar, s.59~62.)

48

TUFAN

Cok eski caglarda, insanlan yok etmek amaci ile Tann tarafindan bliytik bir tufan yapildrgr hikayesinin, yalruz, ilk kutsal kitap Tevrat'ta yazrh oldugu biliniyordu, Fakat gecen yuzyil icinde Ninive'de yapilan kaztlarda cikan Asur Krah Asurbanipal'in kutuphanesi icindeki bir tablette ayru hikaye okununca (1872) btiyiik bir saskmhk yasanrrus ve bu inane kokunden sarsilrrusti. Gilgarrus Destam'mn son kisrmm olusturan bu hikaye, olilmsiizlilgti arayan Gilganus'a, tufandan kurtulup Tannlar tarafmdan olttmsuzluk veri len Utnapistirn tarafmdan anlatilrmsn.

Buna gore kisaca: Insanlar oyle r;ogalml§u kit Tannlar onlann gurultil ve samatasmdan uyuyamaz olmuslar, Bunun tizerine dort buyuk Tann, bu insanlan bir Tufan He yok etmeye karar veriyorlar. Bilgelik Tannsi (Enid), yaratnklan insanlann ortadan kaldmlmasma cok uzuluyor ve Suruppak §ehrinde yasayan Utnapistirn'in evinin duvanndan seslenerek. Tannlann bir tufan yapmaya karar verdiklerini, bir gemi yapmasim soyltiyor. Geminin tarifini veriyor. Adam soylendigi sekilde gemiyi 7 gtinde tamamhyor. Gemi yapIldlgl rnuddetce cesitli hayvanlar kesiliyor; beyaz, kirrmzi ve su kanlmamrs saraplar nehir suyu gibi bol olarak iciliyor, adeta yilbasi torenlerine benzer senliklerle isler yaprhyor, Utnapistim geminin icine aileslni, akrabalanru, sanatcilan, krrlann eveil ve yaban hayvanlanrn dolduruyor. Bu arada alnn da at may 1 unutmuyor. Geminin kapist kapamr kapanmaz siddetli bir firnna He birlikte yagrnur bosamyor. Sular yalmz gokten bosanmakla kalrmyor, Yer Tannlan da yerden frskirnyor sulan. Tufan oyle azgmlasryor kit onu yapnran Tannlar bile korkuyor. Bu kiyamet 6 gun 6 gece stirdiikten sonra yedinci gun gemi Nisir Dagma oturuyor. 7 gun bekledikten sonra Utnapistirn bir gtivercin sa .. hyor disart, 0 konacak yer bulamadigi icin geri donuyor, Daha sonra bir kirlangic gonderiyor, fakat 0 da geri geliyor. Son olarak ucurdugu kuzgun

49

geri donmeyince disan crkiyorlar. Utnapistirn dagm tepesine kurbanlarla ickiler sunuyor. Alt1annda cesitli aga't1ann odunlan yanan ocaklara 7 kazan konarak kurban etleri pisiriliyor, Onlann tatlt kokusunu duyan Tannlar ti~ti~iiyorlar. Tufam yaptiran Tann Enlil gelip gemiyi ve insanlan gorunce cok kizryor, kim bunlan kurtardi diye. BiLgelik Tannsi ana karst cikarak. glinah y apam, kurallara karst geleni cezalandir ama bu kadar ag1f ve olumcul olma diye onu yatisnnyor, Boylece Utnapistim ve kansi olumsnz bir yasam He nehrin agzmdaki Tannlar bahcesine yerlestiriliyorlar, 35

Bu hikaye Sami bir dil olan Akadca He yazilrrusu. Halbuki, icinde gecen adlar baska bir dile aitti. Buna gore bu hikaye, 0 dili konusan Sumerliler tarafindan yaratilrms olmahydi. Hakikaten daha sonra Philadelphia Universitesi Muzesi'nde bulunan yansi kmk bir tablet bunu kanitladi, Bu tablette Tufan Hikayesi Sumerce ve §iir tarzmda yazrhydi. Ne yazik ki, metnin en az yansi yoktu. Fakat bulunan kisunlar konu hakkinda oldukca aydmlancrdir. Bunda da Tannlar insanlara kizarak bir Tufan yapmaya karar veriyorlar. Ziusudra isimli birine bir Tann tarafmdan durum bir duvar arkasmdan bildiriliyor. Bu sanrlar soyle:

"Alcakgonullu, saygih olan

Her gun tannsal gorevlerine dikkat eden Ziusudra'ya Tann Enki,

'Duvardan bir SOl soyleyecegim, sozumu tut! Kulak ver soyleyeceklerime!

Bizden bir Tufan killt merkezlerini kaplayacak, Insanhgm tohurnu yok olacak,

Tannlar meclisinin sozu karardrr,

An ve Enlil'in emirleriyle

Kralhk hukumdarhk son bulacaknr."

Bundan sonra tabletin kink kisnu geliyor. Burada geminin nasil yapilacagr bildirilmis olmah. Metnin yine okunan kismmda Tufan'm butun siddetlyle memleketi kapladigr; 7 gun, 7 gece surdugu, bittiginde Ziusudra'run Tannlara kurbanlar yaptJ.gl yazih.

35 N.K. Sander!', The Epic of Gilgemesh, Revised Edition Incorporating New Material.

Penguen Books. 19721 5.108- J 13.

50

"Sonunda: Ziusudra, kral,

Tann An ve En1il online atn kendini.

Onu sevdiler, bir tann gibi yasam verdiler, ona, Bitki1erin adim, insanligm tohumunu, koruyan, Ziusudra'yi gunesin dogdugu yere,

Di 1m un i.i1kesine yerlestirdil er . ,,36

36 Tarin Sumer'de Baslar. s.128-132. Sumer iairleri Tufan't yalmz hikiye olarak anlatmakla kalmarruslar, aynca onun yaptlgl felaketi baska konulara rut kompozisyonlarda cia sozgeIi~i anlatnu~lardu. Ele ge~n ooyle iki metinden Tufan He ilgili sanrlar:

1. Numun bitkisinin meydana gelisi hakkmdaki ~iirden:

RUzgat yagmur getirdikten sonra,

B Ullin yapilrms duvarlar yikrldrktan sonra, Kudurmus fsrtma yagmur getirdikten sonra,

Bir adam. ikinci bir adama karsi Ij(lkttktan soma, Tahil yetistikten, or bittikten soma,

Firuna "yagrnuru gerirecegim" dedikten soma.

0, "yagrnuru yaprlnus duvarlann ilzerine bosaltacagrm" dedikten soma, Tufan "her :seyi silip supurecegim" dedikten sonra,

Oak emir verdi. yer dogurdu,

numun bitkisini dogurdu,

Yer dog urdu. gok emir verdi.

numun bitkisini dogurdu,

2. Lagas ~ehrinin baslangicmdan Guda'run zamanma kadar (16 2150) olan olaylan kapsayan yantarihsel bir belgedeki Tufan ile ilgili bclam:

Tufan her seyi silip silpiirduklen sonra, Olkenin yikilmasr tamamlandiktan sonra, tnsanhk sonuna kadar dayandsktan sonra, Insanhgm lohumu k.orunduktan sonra,

Karabash Sumer haltl kendismi yenidcn kalkmdirdiktan soma, An ve Enlil insam adiyla r;aglrdlktan sonra,

t'nsi-lik kurulduktan soma,

Fakat henOz gt;kten kralhk inmemi§ti,

S.N. Kramer. In the Wurld of Sumer, an AUJob~ograph}'. Detroit, 1986, !i.99. Bu iki beIge, Sumer ~air ve ozanlannm Tufamn getirdigi felaket ve etkilerini bildiklerini gOsteriyor. Kramer'e gore, gooey Mezopotamya'da zaman zaman buyuk su baskmJan olmus, Bu yuzyil i~inde 1925, J93O, J954 yrllannda buyut felaketlere neden olmus su baskmi. 7. ve 8. yiizyaUarda Abbasiler zamanmda; 10 .. II. ve 12. yuzyrllarda 6nemli ve yaztya ge~memi$ su baskmlan olmuj.

Tufan'm olusumu hakkmda yeni bir varsayun Cumhurtyet Bilim l't' Teknik dergisinde yayunlandi. Aym konuyu birkac )'11 Once Istanbul Oniversitesi'nde konferans olarak dmtemisum. Jeologlara gore, Nuh Tufam Karadeniz'de olmustu, Buzullar erirneden once Karadeniz, Bogazln tabamndan 85 metre derinlikteymis

51

Aym olayin Tevratlaki anlanhsr: Tevrat'ta (Tekvin bap 6-9) bu konu cok uzun. Onda insanlar fena ve bozulmus olduklanndan Rab onlan yok etmeye karar veriyor. Nuh, Allahi taruyan, onunla birlikte giden biri. Rab, ona insanlan yok etmek icin bir Tufan yapacagirn, kendisine bir gemi yaprnasuu soyluyor ve geminin nasil yapilacagnu, icine neler alaeagim bildiriyor. Nuh soyleneni yerine getiriyor. Tufan bashyor ve 40 gun siiruyor. Yeryuzunde her sey yok oluyor. Sular ancak 150 gunde azahyor. Gemi 7. ayda ve aym 17. gununde Ararat dagina oturuyor. Tekrar 40 gun bekliyor Nuh. Sonra sulann tamarmyla cekilip cekilmedigini anlamak icin once bir kuzgun saliyor disan. 0 geri gelince bekliyor, bit guvercin ucuruyor, Uctmcu defa gonderdigi guvercin donrneyince karaya cikiyorlar. Kurbaniar kesiyor Nuh. Rab hos kokular duyunca artik tekrar Tufan yapmamaya karar veriyor. Nuh He konusarak bir daha yeryuzunde Tufan yaprnayacagma ahdediyor.

Tekvin bap 9: 12:

"Ve Allah dedi: Benimle sizin ve ebedi devirlerce sizinle beraber olan her canh mahlukun arasmda yapmakta oldugurn ahdin alameti sudur: Yayuru buluta koydum ve benimle yerin arasinda bir ahit alameti olacaktir. Yerin uzerine bulut getirdigim zaman, yay da bututta gorunecektir."

Nuh 950 yrl yasadiktan sonra oluyor, Kurtulan canhlardan ve Nuh'un ogullanndan yeni insanlar ttiriiyor.

GortiLdtigu gibi bu i.i~ hikaye temelde birbirinin ayrudir. Tannlann insanlara ktzmasi ve Tufan'a karar vermesi, gemi yapilmasi onerisi, geminin yapilmasr, canlrlann icine almmasi, Tufan'in olmasi, gemidekilerin kurtulmasi, kurbanlar, bunlann kokusuna Tann veya Tannlartn gelisl.

Aynlan noktalar: Babil efsanesinde Tannlar insanlann cogalmasi dolayisiyla gurultulerinin artarak Tannlan rahatsiz ettikleri icin Tufan yapmaya karar veriyorlar. Sumer ve Tevrat'ta insanlann fena olmast

ve Marmara'mn suyu Karadeniz'e skrmyormus. II bin yal once buzullar eriyince oenizler birdenbire yilkselmi~ ve sular, Bogaz'dan bUyUk selaleler halinde denize bosalrrus. Bu bosalrna ile deniz klY1SJOda 0100 yerler su altinda kahyor. Bundan kurtulanlar veya bu felaketi g(irenler Mezopotamya'ya gOt; ediyor. Yazi icat edildikten sonrn da agizdan agl2:a u1asan bu olay yaziya geciriliyor diye varsayiyor jeologlar.

52

yuzunden, Surner ve Babil metninde bu karan gizlice bildiren Bilgelik Tannsi. Tevratla Allahm kendisi. Tufan Sumer'de 7 gun, Babil'de 6 gun. 6 gece; 7. gun bitiyor. Tevrat~a 40 gun, gemiden c;danalan icin de aylarca bek.1iyorlar. Babil'de Tufan'i baslatan Tann EnUI kurtanldiklan icin cok klZIYOf, fakat Bilgelik Tannsi onu yatistinyor ve kurtulana olumsuz bir yasam verilerek Tannlann bahcesine gonderiliyor. Tevrat'ta~ Tufan'a karar veren, Nuh'u kurtaran, yapugma pisman otan, Nuh'u uzun omurle odullendiren hep tek Tann.

Kurtan'da bu olay cok yuzeysel yazilmrs. AnkehOt Suresi'ndeki cesitli ayetlerin c;ogu, Nuh'un, kavrni ile olan inane problemleri He i1- gili. "Tufan" kelimesi yalruz bir kere geciyor. Tufan ile ilgili surelerde ayetler sirasiyla ~oyle:

A'rM Suresi, ayet 59:

"Ant olsun ki, Nuh'u elci olarak kavrnine gonderdik. Dedi ki, 'Ey kavmim Allah'a kulluk edin, sizin ondan baska tannmz yoktur. Dogrusu ben uzerinize gelecek azaptan korkuyorum.'"

Yunus Suresi, ayet 73:

"Yine de onu yalanladilar. Biz hem onu, hem de gernide onunla beraber butunanlan kurtardik ve onlan halifeler kildik, Ayetlerimizi yaIanlayanlan da suda bogduk. Bak, uyanlanlann sonu nasrl oldu."

HOd Suresi, ayet 36-44:

"Nuh'a vahyolundu kit artrk kavminden iman etmis olanlardan b~kasi asIa inanmayacak. Oyle ise onlann islemekte olduklan gunahlardan uzulme, Bizim gozlerirniz onunde bildirdigimiz gibi gemiyi yap ve zulmedenler hakkinda bana soyleme, cunku onlar mutlaka bogulacaktir. Nuh gemiyi yaparken kavminden ileri gelenler her ugradikca onunJa alay ediyorlardi. Dedi kit 'Eger bizimle alay ediyorsaruz, iyi bilin ki, siz nasil alay ettiyseniz biz de sizinle alay edecegiz.' Nihayet emrimiz gelip sular kaynaymca Nuh'a dedik: 'Her cinsten hirer cifti ve aleyhinde hukum verilmis olan1ar disinda, aileni ve iman edenleri gemiye yukle.' Pek az kimse onunla birlikte

53

iman etmisti, Nuh dedi ki, 'gemiye binin, onun yuzup gitmesi de, durrnasi da Allahm izniyledir.' Gemi daglar gibi dalgalar arasmda olanlarla birlikte yuzup gidiyordu. Nuh gemiden uzakta bulunan ogluna 'yavrucugum bizimle beraber bin, kafirlerle beraber olma' diye seslendi. O~lu 'beni sudan koruyacak bir daga slglnacaglm' dedi. Nuh, 'bugun Allahtan baska koruyucu yoktur' dedi. Ara1anna daIga girdi. Oglu da bogulanlara kansti, 'Ey yer, suyu yut, ey gok sen de suyu tutl' denildi. Su cekilip azaldi, j~ bini, gemi Cudi'ye otuedu. 'Haksizhk yapan millet Allah'm rahmetinden uzak olsun' denildi."

Mu'minun Suresi, ayet 26-29:

"Nuh, 'Rabbim beni yalanci crkarmalanna karsi bana yardirn et!' dedi. Bunun uzerine ona §byle vahyettik: 'Gozculugumuz altmda ve bildirdigirniz sekilde gerniyi yap. bizim emrimiz gelip sular kaynayinca her cinsten birer ~ifti~ iclerinden daha once kendisi aJeyhinde htiktim verilmis olanlar hakkinda bana hie yaIvarma. Zira 00- lar kesinlikle bogulacaklardir. Sen yamndakilerle 0 gemiye yerlestiginde 'bizi zalimler toplulugundan kurtaran Allah'a hamt olsun' de ve de kl, 'Beni bereketli bir yere indir, sen konuklatanlann en hayirhsism ~I"

Suara Suresi, ayet Il7 -120:

"Nuh, 'Rabbim! KuJum beni yalanladi. Arnk benimle onlann arasmda sen hUkmiinil ver, beni ve beraberimdeki inananlan kurtar!' dedi. Bunun uzerine biz onu ve beraberindekileri yiiklti geminin icinde kurtardik, geri kalanlan suda bogduk."

AnkebOt Suresi, ayet 14, 15:

"Ant olsun ki, biz Nuh'u kendi kavmine gonderdik de, 0950 yil onlann arasmda kaldi, Sonunda onlar zuliimlerini surdururken Tufan kendilerini yakalayrverdi. Ama biz Nuh'u ve gemide olanLan kurtardtk ve bunu alemlere ibret kildik."

54

Zariyat Suresi, ayet 46:

"Bunlardan once de Nuh kavmini helak etmlstik. Cunku onlar da yoldan ciknus bir kavimdiler.'

YAsin Suresi, ayet 41-43:

"Onlara bir delil del soylanm dolu bir gemiye tasimarruz ve kendileri icin bunun gibi daha nice binerleri yaratnus olmarmzdir. Dilesek onlan da suda bogardik, ne kurtaran bulunur De de kendileri kurtulabilirdi . "

G6rtildtigil gibi bu hikayeden, 7 sure icinde, 20 kadar ayette degi~ik sekillerde soz edilmis, Bunlarda yalmz bir kez "Tufan' kelimesi geciyor. Geminin nasrl yapilacagr, Tufan'm ne kadar stirdtigti, gemiden nasil ciktrklan, Nuh'un neden 0950 yil ya~adlgl bildirilmemis, Buna karsrlik Tannrun insanlara krzmasi, olaym bir kimseye bildirilmesi, gemi, gokten ve yerden sulann tasmasi, gerninin bir daga yanasmasr, bir kisirn insanlann kurtulmast, uzun omur, Sumerlilerden gelen izlerdir. 37

37 Sumerlilerin yazdtg. kral listesine gOre (bkz. c.L. Woolley, Tht: Sumerians; S.N. Kramer, The Sumerians, s.328). Tufan'dan once binJerce yd yasayan 8 kral saltanat sunnii§. revrat'ta da (Tekvin 5) Adem'den baslayarak Nuh'a kadar 365·930 yd arasinda Ya§ayan 9 ~aMm adt var, Bunlardan birini Allah alnus ve yok etmis. Geride Swner'deki gibi 8 ad kahyor, Tevrot'ta bunlara kraI denmiyor. peygamber olarak da belirtilmiyor.

R. Cooper s.213'te; Tevrat'taki t)i~Ulere gore yapilan Nuh'un gernisinin 0 kadar yolcuyu, hayvam ve onlara aylarca yereeek yiyecek ve i~ecegi tasimasma imkfin olmadigmr, aynca gemide bir pencere oldugunu ve onun da kapah bulunmasi He bu kadar canhrun havasiz yasayamayacaguu, bu yuzden bunlann Tann bildirisi degil uydurma oldugunu yazryor.

55

Emp PEYGAMBER HtKA. YES1

Dilimizden pek eksilmeyen, din kitaplanna girmis, "Eyi.ip Peygamber'in sabn" hikayesinin de, Sumerlerden kaynaklandigr, ancak bu yuzyrIto ikinci yansmdan sonra anlasilabilmistir, Bu metnin yazildigi tabletin bir kisrrn Philadelphia Universitesi'nde, diger kisrru Istanbul Arkeoloji Mtizelerinde bu1undu. Bunlar ayn ayn okunup birlestirilince 135 sanra ulasan siir tarzinda yazilrms bir hikaye ortaya C;:lktJ. Fakat parcalann bircok yeri kmk veya bozuk oldugundan metnin tlimil tam olarak elde edilemedi.

Hikayenin ana fikri; insamn felaketlere ugradigr zaman, bunu yapan Tannya lanetler sacacagr yerde, onu yucelterek, ona yalvanp yakararak kalbini yumusanp, bu felaketlerden kurtulabilecegidir, Sumer'de yalvan- 1an Tann, insanm kendi Tannsidir. 01 Tannlar meclisine bu dualan gottirerek iyi sonuc ahyor.

Bu §iir. evvela insarun Tannsim ovmesini, yuceltmesini, agJaYlp SIZlamalarla kalbini yumusatrnasrm ogiit vererek bashyor. Ondan sonra ad] verilmeyen bir adama, akraba ve arkadaslan tarafmdan yapilan fena davramslar anlatihyor. Adam basma gelen felaketlerden soz ediyor. Arkadaslanrun da kendi tiztinttilerine kanlmasmi istiyor. Bundan sonra basina gelen bu hallerin kendi giinahlan ytiztinden olabilecegini soyleyerek, Tannsma affetmesi icin yalvanyor. Siir, Tannsmm onu affettigini bildiren bir kisrmla son buluyor.

Sumer §iirinden bazi bolurnler: (Tarih Sumer'de Baslar, s.96-98.)

"Ben anlayish insandim, sirndi bana kimse deger vermiyor, Dogru sozilm yalana dondu,

Hilenin adam] beni gtiney ruzgan gibi sardi, ana i~ yapmaya zorlandim.

Bana saygi duymayan, senin onlmde beni utandirdi.

56

Bana durmadan yeni uzuntuler verdin,

Eve girdim ruh agir, sokaga ciknm kalp sikmnh. Cesur, durust cobarum bana kizdi, dusmanca baku. Dusmam olmadigrm cobarnm bana fenahk aradi, Yoldasim dogru bir soz soyleyemedi bana, Arkadasim durust sozumt; yalanladi.

Hilenin adam 1 bana tuzak kurdu,

Ve sen Tannm ana engel olrnadm ~

Ben bilgin, neden gene caroller icine sokuldum?

Ben anlayish, neden bilgisizler arasmda sayildirn?

Her yerde yiyecek var, simdi benim asim achk, Herkese pay Jar verillrken benim payim uzuntu oldu.

Tannm onunde durmak istiyorum,

IniltiH sozlerimi soylernek istiyorum,

Acilanmt bildirmek istiyorum.

Tannm gun l~ldl. benim gunum karanhk, Gozyaslan, agJt ve sikmti sardi beni,

Gozyaslanrndan baska bir secenegim yokrnus gibi uzuntu kapIadi beni.

Kotti kader eline aldi beni, cahyor yasarn sol ugumu, Fena hastaliklar yakiyor bedenimi.

Tannrn, beni var eden babam, yuzunu kaldrr,

Ne zamana kadar beni ihma1 edecek, beni korumayacaksin? Ne kadar zarnan beni rehbersiz birakacaksm?

Bir dogru SOl soyluyor akilh bilglnler,

'Asla gunahsrz bir cocuk annesinden dogarnaz, Gunahsiz bir gene, en eski zamandan beri yoktu.'"

Bundan sonra mutlu sonuc soyle:

"Insarun Tannsi onun aci gozyaslanna ve aglamalanna kulak. verdi. Gene adamm yalvans ve yakanslan tannsimn k:albini yumusatti.

57

Soyledigi dogru sozu Tannsi kabul etti, Adamm dua dolu tovbeli sozunu, Tannsi fenahklardan elini cekti.

Kanatlanru geren hastahk cinlerini uzaklastirdi. Adamm uziintuleri sevince dondu,

Tannsi yaruna koruyucu bir cin koydu,

Dna musfik bir melek verdi. n

Tevrat'ta bu hi kaye, bircok bilge dolu sozle suslenmis 1040 satin kapsayan bir silr halinde anlanlmisur. (Tevrat, Eyub.)

Hikayenin basmda Rab, seytana, Eyub'un iyi bir kul oldugunu soyluyor. $eytan da, "eger onu fena duruma dusurursen bak sana nasil lanet edecektir'' diyor, ~eytan, Eyub'un vucudunu tabamndan tepesine kadar <;1 ban I arl a dolduruyor. Eyiib sesini crkarmryor. Kansi ana "bunu veren Allah'a lanet et!" diyor. Eyub de "Allah'm iyiligini nasil kabul ediyorsak, kotiilligli de dyle ustlenmeliyiz" kar§lhglDl veriyor.

Bundan sonra Eyub basma gelen felaketleri, diinyaya gelmemesi gerektigini, Allah'm bunu haksiz olarak kendisine verdigini siir halinde anlanyor, Arkadaslan ise Tannnm haksiz i~ yapmayacagiru, kendisinin bunu hak ettigini soyleyerek Allah'] savunuyorlar. Bundan sonra Allah He Eyiib karsihkh tartrsiyorlar, Her ikisi de kendi yaptiklan iyi isleri sayip dokuyor. Sonunda Eyup soylediklerine pisrnan olup tovbe ediyor. Allah da onun tovbesini kabul ederek saghgma kavusturuyor ve mal mulkunu de iki kat yapiyor, Boylece Eyub arkadaslannm yarunda say ginhgiru kazanlyor.38

Tevrar~taki siirden. Sumer ~iirine paralel olan bazi sanrlar:

Bap 63: 15-16:

"Kardeslerim hainlik ettiler, bir vadi gibi, AkIP giden vadilerin yatagi."

38 Robert Cooper, ll)'nI eser, s, IIO'da, bu hikayenin Yahudi kompozisyonu olamayacagi yazih, "Bu Tevratta bulunan kitaplardan hicbiriyle ilgili dept 'it stand alone in its glory' (0, kendi ihtqanu i~inde b8§h basma duruyor). Bireok Yahudi bilginleri bu kamda. Bu muhaldcak kit baska bir dilden Yahudiceye cevrilmistir. OOhicc yazllml~ bir kompozisyon ve onda anlatlloo drama Yahudilere ait olarnaz" deniyor, "Kutsal hayalet tarafmdan yazrlnus" diyenler de varnus,

58

Bap 7:3:

"Miras olarak bana sefalet aylan verildi I Pay olarak da mesakkat geceleri. II

Bap 7:11:

"Ruhumun srkmnst He soyleyeyim, Cammin aClhg1 ile sekva edeyim."

Bap 7:11:

"Nicin gunahirm bagislamaz, Fesadimi gidermezsin?"

Bap 10:2:

II Allah! diyeyim, beni mahkOm etme! Nicin benimle cekisiyorsun bana bildir!"

Bap 13:1:

"Bana gunahirm ve sucumu bildir, N icin ytizilnti gostermi yors un ?"

Bap 13:23:

"Fesatlanrn ve suclanm ne kadar? Bana gunahum ve sucumu bildir!"

Bap 16:6:

"Aglamaktan yuzum krzardi." Bap 19:2:

"Ne zamana kadar cammi uzecek, ve beni sozle ezeceksin?"

Bap 19:13:

"Kardeslerirni benden uzaklasttrdi,

ve tanidiklanm bana butun btltun yabanci oldular."

59

Hap 19:14:

"Akrabalarim gelmez oldu, Yakin dostlanm da beni unuttu.'

Bap 19:19:

"Hep sirdaslanm benden ikrah ediyorlar, Sevdiklerim de yuz cevirdifer."

Bap 30:1:

"Yasca benden kucuk olanlar uzerime giilmekte!"

Bap 34:5:

"Hakkirn varken yalanci sayilmaktayirn."

Bap 30:26:

"Ben l~lk beklerken karanhk geldi, Ruhum kmldr, gunlerim karardi, II

Bap 34:6:

"Haklom varken yalanci sayrlmaktayirn."

Bap 42:

Siirin sonu. Eyub Allah'a soyluyor:

"Sen her seyi yaparsin! Anlamadrgim seyleri soyledirn,

Benden ustun olarn bilmedigim, §~llacak seyleri Niyaz ederim, dinle de ben soyleyeyiml

Sana soraynn da bana anlat!

Senin icin kulaktan isitmistim,

Simdi ise seni gozlerim gordu,

Bundan 5tilri.i kendimi hor gormekteyim, ve tozda killde tovbe etmekteyim. "

Daha once de belrrtildigi gibi Eyub'un tovbesi Tann tarafrndan kabul edilerek, daha btiytik mutluluga erisiyor.

60

GOrtildtigti gibi, Sumer ve Tevrat metinleri, konu olarak ayru Tevrat'taki. Sumer siirinden en az bin Yl1 daha g~ yazilrrus. Daha derin ve kapsamh, siirsel bir dil ve biIgi dolu sozlerle donanlrrus. Sumer siiri daha yahn. Fakat Sumer metninde bircok yerin lank olmasmdan okunamayan, anlasilamayan bir hayJi satir var. Her ikisinde de bu fetaketlerin kendi glinahlan yuzunden ceza olarak verildigi soyleniyor. Yalmz Sumer inancina gore, zaten her cocuk gunalu He doguyor, Otekinde bu belirtilmemis, Tevrat'ta Eytib Allah'i goruyor,

Kur'an'e gelince, butun konularda oldugu gibl, bu da cok yuzeysel; ancak dort sure icinde birkac ayette bulunuyor. Nisfi Suresi, ayet 163 ve En'am Suresi, ayet 84'te, Ibrahim'den baslayarak btittin peygamberler arasinda Eyub'e de vahi edildigi yazrh.

Enbiya Suresi, ayet 83-94:

"Eyub'e gelince: a Rabbine 'basima bu dert geldi, sen merhametlilerin en merhametlisisin!' diye niyaz etmisti. Bunun uzerine biz, tarafimizdan bir rahmet ve kulluk edenler i~in bir hatira olmak tizere onun duasrru kabul ettik. Kendisinden dert ve SIkmti olarak ne varsa giderdik ve ana aile efradiru, aynca bunlarla birlikte bir rnislini daha verdik."

Sad Suresi, ayet 41-44:

"Kulunuz Eyiib'ti de an 1 0 Rabbine nida etrnis ve 'dogrusu ~eytan bana bir yorgunluk ve azap verdi' diye seslenrnisti, 'Ayagim yere vur! Iste yikanacak, icilecek soguk su!' Bizden bir rahmet ve olgun akil sahipleri icin de bir ibret olmak uzere ona, hem allesini hem de onlarla beraber bir mislini bagisladrk. Eline bir sap al da onunla VUf, yeminini bozrnal Gercekten biz Eyub'u sabirh bulmustuk. 0 ne iyi bir kuldu, daima Allah'a yonelirdi."

Konu cok kisa yazilrrus olmasina ragmen seytanm azap vermesi, sabir, Tannya yakans, duanm kabul edilmesi, odullendirilme, diger kaynaklarla paralel.

Tevrat arastmcrlanm yuzlerce yildan beri rnesgul eden ve nedenini bulamadiklan bir konu da, yine Sumer metinlerinin cozulmesi i1e aciklanabildi. 0 da Tevrat'ta bulunan, "Suleyrnan'm ~arkJlar ~arktsl"

61

bolumu, Acik sactk siirlerden olusan bu bolum Tevrat'ta nicin bulunuyordu? Goruntlse gore onlar ne dinle, De de tarihle ilgiliydi. Bu siirlerde bir seven bir de sevilen vardi, Bunu, kilise papazlan, Isa'yi seven, kiliseyi sevilen: Ibraniler ise Yahveyi seven, lsrail'i sevilen olarak yorumlarruslardi. 19. yuzyilda ise bunlann lsrail dtigUnlerinde yapilan toren Be ilgili oldugu soylenmis.

Bu yuzyihn ilk yansmdan sonra, ozellikle Istanbul Arkeoloji Miizeleri arsivindeki Sumer edebi metinleri okunup c;oztiH.ince. "Siileyman'm Sarkilar Sarkrsr'ndaki siirlere benzer siirler bulundu. Yapilan incelemelerde bunlann, Sumerlilerin yeniyil bayramlannda, sazlar e§liginde soylenen sarkilar ve ilahiler oldugu anlasildi. 39

Sumer ekonomisi tanma dayah oldugundan, onlar i'tin tanmla ilgili konulann en onemlisi, ulkelerinde bolluk ve bereketin olmasi idi. Bunun icin onlar, Ask Tanncalan lnanna He Coban Tannsi Dumuzi'yi (bu baslangicta bir kral idi, sonradan Tann yapilrms nasilsa) evlendirirlerse, 00- lann verim1i1ik gucunu ve olumsuzluklerini paylasacaklanna ve bu yolla iilkelerinde bolluk ve bereketi saglayacaklanna lnannuslardi. Bu inanca uyarak Sumer ~air ve ozanlan onlarla ilgili uzun bir efsane yaratrmslar ve bunu yaziya gecirerek zamanrrruza kadar ulastrrrruslardir. Bu hikayeyi kisaca ozetleyelim:

Ask Tanncasi Inanna He Dumuzi bircok zorluktan sonra evleniyorlar.

Bu evlilikten sonra Tannca yeralu dnnyasma gidiyor. Fakat orasi "gidip de donulmeyen Ulke". Kurala gore, Tannca olmasma ragmen, yeryiiziine brrakrlrmyor. Bilgelik Tannsi Enki'nin yarduru ile Tannca, kendi yerine birini gondermek uzere, yeraln yaratJ.klan ile disan cikiyor, Tannca her gitti~i yerde Tann ve Tanncalann, kendisinin yoklugundan ~uva1lar giyerek, yerlerde sUriinerek yas tuttuklanm gonlyor ve hicbirini gondermeye kiyarruyor. Fakat kocasimn bulundugu sehre gelip, onu, kansimn yokluguna aIdtnnayarak keyfle tahtmda oturdugunu gorunce, buyuk bir kizgm .. hkla "alm bunu" diyerek cinlere veriyor. Daha soora yapngina pisman olan, fakat kocasmm cezasiz kalmasim da istemeyen Tanncanm yardimiyla, Dumuzi'in kiz kardesi Ruya Tanncasi Gestinannan'm, kardesi yerine yanm y11 yeraltmda kalmasi, Tannlar meclisinde kabul ediliyor.

39 Tarin Sumer'de Baslar, s.2S2-260.

62

Boylece Dumuzi kl~ aylannda yanm yil yeraltmda kaldiktan sonfa bahar zarnaru disan crkrp tekrar kansi He birlesiyorlar,

Bu birlesmeyi zamamn krah He bir basrahibe evlenerek kutluyorlar, Bunun icin btiyUk torenler yapihyor. Arttk yeni bir yil baslarmstir; ortahk uyaruyor, ag~lar yesilleniyor, hayvanlar c;ogahyor.

t§te bu torenlerde okunmak uzere krahn ve rahibenin veya Tannnin ve Tanncarun agzindan birbirlerine karsihkh soylemeleri icin ask dolu, sevgi dolu, acrk sacik siirler yazilrms ve bunlar bestelenerek ~arkI haline getirilrnistir .

Sumer bereket kultunu olusturan bu torenler, bugun "Kutsal Evlenme Torenleri'' olarak nitelendirilmistir.f''

Bu bereket kultunun Isa'mn zamarnna kadar, hatta daha get; zamanlara kadar surdilgti anlasrliyor. Iste bu ytizden Tevrat'tan bircok dinle ilgili olmayan konu cikanldigr halde, bu silrler birakilrrus olmah, Bu torenlerin Suleyrnan zamamnda buyuk hie ihtisamla devam ettigi, siirlerin ona ait olarak gosterilmesi i1e kamtlanabilir.

Sumer ve Tevrat §iirlerinden bazi bolumleri karsilasnrahrn:

Istanbul Arkeoloji Muzesi arsivinde bulunan ve bir rahibe tarafindan

Kral Susin'e soylenmek ilzere yazilmrs bir siirden bolumler:

"Guvey kalbimin sevgilisi, Senin nesen hostur, hal tathsr! Arslan! Kalbimin sevgilisi, Senin nesen hostur, bal tathsr!

Beni bti yuledin ~ kars I nda titreyerek duray im !

Guvey f Senin tarafmdan yatak odasma goturuleyim ~ Beni buyuledin, karsmda titreyerek durayim, Arslan! Senin tarafmdan yatak odasma goturuleyim.

Guvey seni oksayayim!

Yatak odasinda bal dolu,

Senin guzelliginle neselenelim, Arslan ~ Seni oksayayim II'

40 Samuel Noah Kramer. The Sacred Marriage Rite, Aspects of Faith, Myth. and Ritual in Ancient Sumer, Indiana. 1969.

Matta lncili, 22: 1-14'te anlanlan "gtik krnIhgmm dOgOnU" Sumer'in "Kutsal evlenme lfirenini" yansinyor gibi. Tevrat. Hezekiel bap 14'te anlanlan fahise, Sumer'in A~ Tanncasi manna gibi ve onun killtiintin kaldmlmasr eabalan ile ilgili goriinllyor.

63

Tevrat: Nesideler Nesidesi, bap 1 :2-4:

'-

"Beni kendi agzunn opti§leriyJe opsun:

Cunku oksarnalann ~araptan daha iyidir, Kokuca itmn ne guzel;

Senin adm kabmdan dokulen mr gibidir, Bundan otilru seni kizlar seviyor.

Beni kendine cek, biz senin ardmca kosanz, Kral beni ic; odalanna goturdu

Seninle biz ferahlamp seviniriz,

Senin oksamalanrn saraptan ziyade ananz, Seni sevmekte onlann hakki var."

Bap 4:9-11:

"Kaptrn gonlurnu, kiz kardesim, yavuklum! Gozlerinin bir bakisi ile,

Gerdammn tek zinciri He gonlumu kaptm, Oksarnalann ne guzel, kiz kardesirn, yavuklum! Saraptan ne kadar hostur oksamalann,

Iunn guzel kokusu da her cesit baharattan!

Ey yavukluml Bal darnlatrr dudaklann."

(Sumer'de Tann Dumuzi, Inanna'ya "kiz kardesim" der.) Bap 3:11:

"Ey Sion kizlan 1 Cikm, Kral Suleyrnan'i ta't He gorun,

o ta«;: ki, onun dugunu gununde ve yureginin sevinci gtlnunde, Anast onun basma giydirrnisti."

Bu satrrlar, kutsal evlenme torenlerinin Kral Stileyman zamarunda devam ettigini kamtliyor, Tevrat'e gore Suleyrnan'in her dinden 700 kansi varrms ve onlann dinlerini de Suleyrnan surdururmus.

Bap 2:10-12:

"Sevgilim cevap verdi ve bana dedi: Sevgilim, guzelim, kalk da gel.

Cunkil, iste, kl~ gecti:

64

Yagmurlar gecip gitti; Yerde c;i'rekler gorunuyor:

Terenntim vakti geldi. II

Bu satirlar da kutsal evlenme toreninin baharda yapildigim anlatmaktadir.

Bap 6:10;

"Baktsi seher gibi, Ay gibi guzel, Gunes gibi temiz,

Sancak a~ffil~ ordu gibi korkunc, Bu kadm kim?"

Bu satirlar da Tannca Inanna'mn niteliklerine uymaktachr. Bap 2: 5-6:

"Kuru uzumle bana kuvvet verin. elma He beni canlandmn, t;iinkU ask hastasiyrm ben.

Sol eli basirrun altinda olsun,

Sa~l da beni kucaklasm, II

Sumercede buna paralet olan satirlar:

"Sevgilirn, kalbirnin adarm,

Sag elini vulvama koydun,

So] elin basirru oksadi,

A~zlnl agzrma dayadm, Dudaklanrm basina bastirdm. II

Goriildtigu gibi, birkac Sumer §iirinde bile paralellikler bulunuyor.

Kuskusuz bunlar gibi pek cok §iir vardi Sumer'de. Fakat bunlann buyuk klSIDI haJA toprak altmda olmah. Belki bazi muzeler ve koleksiyonlarda da henuz okunmayanlar vardrr.

Sumer Ask Tanncasi Inanna; Akadlarda t§tar. Israil'de Astarta, Yunanhlarda Afrodit, Romahlarda Venus adt altmda say!p gOrmu§ ve varhAIm surdurmustur.

Bugtin de Isa'nrn annesi Meryem'e, tnanna'ya ait nitelilder ya1o~bnhyor. 0 da lnanna gibi, gogiin hakimesi, sosyaI adaletin savunucusu, fa-

65

kirlerin, ezilenlerin koruyucusu sayihyor. BaZI cevrelerde Tannca scviyesine getirildiginden, oglundan daha cok ana tapildrgmdan; annelerin, savasanlann, uzunnt ceken ailelerin yardim icin ona dua ettiklerinden soz ediliyor, (The Search of Mal)', Richard N. Ostling. Handmaid or Ferninist, The Time, Arahk 1991, s.S2-56.)

lsa'mn durumu da Dumuzi'ye benziyor. Durnuzi'nin dovulerek. eziyet edilerek yeraltma gottirliIU§ti. tekrar yeryuzune t;lkl~l. Isa'ya yapilanlar ve her yil yeryuziine <;lkUg-l dusuncesi, Dumuzi'nin seruvenini andmyor, Safevilerde Ali'nin dtinyaya yeniden gelecegi inaner da Dumuzi efsanesinden kaynaklaruyor dernektir.

Dumuzi, takvimimizde Temmuz adi olarak stirilyor. Musevilerde de Tarnrnuz seklinde. Bu aym 17'sinde Israil kadmlanmn OfW; tutarak rnabet kapisma gidip aglamalan, Dumuzi'nin yeraltma goturulusu drarnuu canlandmyor.

Ulkemizde maY1S ayr basmda bahcelerde, hatta mezarhklarda (Tahtakuslar koyunde) kutlanan Hidrrellez senlikleri bu kutsal evlenrne torenlerinin bir devanu gibi goriinuyor, Ciinktl senlik. HIZIT ile Ilyas Peygamber'in bir araya gelrnesi nedeniyle yapiliyor. Aynca bu gi.inlerin gecesinde yaprlan bir niyetin olacagi, iki yildrzin birlestiginin gorulmesine baghyrrus, Bunun icin niyet yapanlar sabaha kadar bu olayi beklerlerrnis (Yasar Kemal'in Agn Dag: Ejsane.fji'nden).

Bu kutsal evlenme torenlerinin izleri, bir Cagatay sairi tarafmdan Hicri 950~de mesnevi ~eklinde yeniden kaleme ahnnus alan Bediidcemal ve Seyfelniuluk hikayesinde bulunmustur, Bkz, Gontil Tekin, Seyfelmuluk ve Bediulcemal Hikayesinde Eski Yakin Dogu Kiiltiiriinden Kalma Unsurlar Hakktnda, Journal of Turkish Studies, TUrk Bilgisi Arasnrmalan, Massachusetts, 1985. s.277-300. (Bu cok degerli makalenin fotokopisini bana veren yazann kardesi Saym Prof. Dr. Gtlnay Kut'a candan tesekkurlerimi sunanm.)

Biittin bunlardan anlasilacagma gore Sumerlilerin kurduklan din ve yarattrklan zengin edebiyat Ortadogu milletlerine buytik etki yaprrus, hatta dinlerinin temelini olusturmustur.

Yalrnz, bu etki, Surnerlilerden Israillilere dogrudan dogruya olmanusnr, Cunku lsrail'in tarih sahnesinde gorulmeye baslarnasmdan en az bin Yll once Sumerliler varhklanm yitirmisti.

66

Oyle ise bu kultur onlara nasil ulasrmstt?

Bu ulasmarnn cesitli yollarla oldugu hugtin karntlanabiliyor. Sumer devletinin, guclu oldugu caglarda, srrurlan doguda Hindistan'a

(Dilmun"), banda Akdeniz'e (Ebla, Martu) hatta Kibns'a, kuzeyde Orta Asya'run bansma (Aratta, Hurrum), giincyde Misir ve Habesistan'a (Magan. Meluhha) kadar genislernisti. Oralara giden asker ve tuccarlar, oralardan ticaret amaci iIe gelen insanlar Sumer kulturu ile bir baglantr kurmuslardi,

to 2400 yillannda lsrailliler gibi Sami bir irktan olan Sargon adrnda biri Sumer'i ele gecirerek bir Akad Kralhgt kurrnustu. Onun ve ondan sonra gelen sulalesi zarnamnda, Sam] ler Mezopotarnya'dan Ortadogu'ya kadar yayilmaya baslarrus ve Akad dili de konusulan dil haline gelmisti.

Bir muddet sonra Sumerliler yeniden canlanarak bir SUDler devleti kurdular. 0 da oldukca kisa bir sure sonra parcalundi, Yine Sami bir hulk olan Arnoritler, Babil Krallrgi adi altmda butun Sumer ulkesine egemen oldular, Bu ge~i~ devrinde Sumer okullan ve akadernilerinde Sumer dili ve yazisi en yuksek duzeye cikanldi, Buralarda, Sumerlilerin yaratnklan dinsel ve edebi yapitlan bircok kopya halinde yazilarak, diger sehirlerdeki egitim kurumlanna, ktittiphanelere gonderildi, Ulkede gittikce cogalan Samiler Sumerce'yi (jgrenmek. Sumerliler de Akadcayi ogrenmek zorunda kaldik- 1 an ndan, okullarda her iki dil de egi tim yapildi, Babil dey leti kurulduktan som-a, Sumerce halk dili olmaktan cikn, Fakat Sumerlilerin egitim tarzr, dinleri, efsaneleri ve edebi yapitlan Babil okullannda ogretilmeye devam edildi. Sumerce, ortacagdaki Latince, eskicagdaki Yunanca gibi dinsel bir diI olarak hemen hemen lsa'mn dogumuna kadar surdu,

Babilliler Surner Tannlanru, adlanru degi§tirerek kendilerine Tann yaprmslar; bu Tannlara ait mabetler, dinsel torenler korunmus, ilahiler, dualar Sumerce okunmustur,

10 1500 yillannda Akadca ve civiyazrst Ortadogu'da uluslararasi bir dil ve yazi haline geldi ve 0 ulkelerde, en azindan yazarlann bu dili ogrenme zorunlnlugu ortaya ciku. Bu yuzden Sumer okullan ve programlan oralarda uygulandi. Boylece Babillilerin SumerliIerden aldiklan kultur t dilleri ve yazisi yoluyla 0 tilkelere yayildi.

Yahudilerin, Hiristiyan ve Muslumanlann atasi olarak kabul edilen Ibrahim Peygamber ve ailesi, Tevrat'a gore. Mezopotamya'da Kaldeah

67

Ur'dan Harran'a gocmus, oradan da bir tiiccar kolonisi olarak Filistin'e girmisti, Onun askerleri ve parasal gilcil He kendi sahsi Tannsim onJafa Tann olarak kabul ettirmis ve bu arada Mezopotamya'dan getirdiklerini halka asilarrusn. 41

En son olarak Babil Krah Nabukadnezzar'm (604-562) Filistin'i elc gecirip butun Yahudi bilginlerini Babil'e surgun goturmesi, bu bilginlere Babil kutuphanelerini inceleme olanagr verdi.

Gortildtigfi gibi, Sumer dini ve edebiyau Israillilere cesitli ~aglar ve yollardan ulasrmsnr. 12. yuzyilda yasayan Yahudi otoritesi Eben Ezra ve 16. yuzyilda yasayan Yahudi filozofu Spinoza, Tevrat'ln, ozellikle Musa tarafmdan yazildrgma inarulan ilk bes kitabm Musa tarafindan yazilmadrguu, ancak Babil tutsakhgindan sonra yazilrms oldugunu soylemislerdir (Robert Cooper. Thirteen Lectures on Bibel. s.107). (Yahudi1ere Babil tutsakhjnrnn yapug: etkiler hakkmda daha genis bilgi icin hkz. Max 1. Dirnont, Jews, God and History, New York. 1962, s.69~ 72.)

Bu cahsmanuzla, din kitaplanna Sumerlilerden geldigini aciklamaya \alt~tlg1mlz konular hakkmdaki bilgilerimizi, yine onlann icat ettigi yaztya vc yazi malzernesi olarak kullandrklan kilc borcluyuz, Onlar bozulan veya eriyen bir nesne iizerine yazrms olsalardi, bunlann hepsi cozulemeyen bir SIT olarak kalacakti.

41 Trvrat , G Tekvin bap 14'te, Ibrahim'in dovuscu, tuccar prens oldugu yaziliyor, Evinde bulunan 30R u~ak Vi! askerini, kardesi, oglu Lut'u kurtarmak i~in ~e~itli krallarla savasnrnus. Cyrus Gordon'a gore (The Common Bm'kMHmnd (?I" Greek and Hebrew Civilizations, s.26) bu tur topluluklar, askeri oldugu kadar tuccar da oluyarlar \Ie bulunduklan ulkenin srrnrlanm koruyorlarnus, Daha genis bilgi icin bkz. Muazzcz Ilrniyc C;lg, Ibrahim Peygamber, Sumer Yuulanna \'t' .4rKco/ujii-:. Butuntulara Gore, Kaynak Yaymlan, 3" basun, Eylul 2002.

68

KUR'AN'DAK1 HARUT -MARUT MELEKLERlNtN SUMER'DEK1 KOKENi

Sumer dini ve edebiyatmdan Tevrat'a giren konular hakkmda yabane. bilim adamlanrun yapnklan arastirma ve karsrlasurrnalar cesitli

'yaytnlarda acrklannusu.! Fakat bunlara ait Turkce yazilnus bir kaynak yoktu. Ayru konulann Kur'an'da ne sekilde bulundugunu merak ediyordum. Bu nedenle hepsini yeniden gozden gecirerek Kur'an; lncil ve Tevrat\a bulunan evrenin ve insamn yaranhsi, Havva'run Adem'in kaburgasindan var edilisi, A.dem'in cennetten kovulrnasr, Habit Kain (Islarnda Kabil olmus) kavgasi, Eyup Peygamber'in sabn, Tufan hikayesi, ortunmenin tarihcesi gibi konulann Sumer'deki paralellerini bularak karsilasnrmah bir calisma yaprrustim. B u cahsrna, Belleten ve Bilim ve Utopya dergilerinde makale halinde, daha genisletilmis sekli kitap olarak yayimlandr.I Bunlar da .aynca, Sumer'in bereket ktilttinti olusturan A~k Tanncasi Inanna ile Coban Tannsi Durnuzi'nin kutsal evlenme torenlerine ait sarkrlann, Tevrat'ta "Siileyrnan'm Sarkilar ~ arkist" hOI urnundeki siirlerde bul unan karst II k I an m gostermi ~ti rn.

Kurlan'da bu kultten bir iz bulabilir miyim diye arastmrus, somut bir iz gorememistim. Yalruz Bakara Suresi'nin t 02. ayetinde adi gecen Harut, Marut melekleri ve bunlann Babil He birlikte bulunrnasi beni bir hayli dusundurmustu. Meydan Larousse'ts; Turan Dursun'un Kutsal Kitaplann Kaynaklart kitabrrun "Dinlerin Kaynaklan'f bolurnunde ve

1 Samuel Noah Kramer, The Sumerian. Chicago, 1%3, s.269; Hartmut Scrnokel, Das Land

Sumer, Urban BUcher, 1955. 5.159; Cyrus H. Gordon, The Common Background of Greek and Hebrew Civilizations. Arnerika, 1965. s.218 vd.

2 Muazzez llmiye «;Ig. "SurnerJilerden Yahudilik, Hiristiyanhk 'lie Mlislilmanllga Ulasan Etkiler ve Din Kitaplanna Giren Konular", Belleten, sayl 223. c.58. s.685-728; M. llmiye ';lg, "Kutsal Kitaplann Sumer'deld Kokeni", Biiim ve OIOP},U. Mart 1995; M. llmiye ';lg, Kur'an. lncil ve Tevrat'm Sumer'deki Kiikeni, Kaynak Yaymlan, lstanbul, 1995.

3 Turon Dursun, Kutsal Kitaplann Kaynaklan, Kaynak Yaymlan, istanbul. 1996. c.J. s.S7.

69

Prof. Ilhan Arsel'in Seriat'tan Klssa'lar4 kitabmda, bunlara ait hadislerde yazilan hikftyeleri okuyunca, onlann da Dumuzi ve inanna cfsanesine dayandignu, fakat cok deg]~tirilmi~ bir motifi oldugunu anladrrn.

Efsaneyi bilrneyen okuyuculann oldugunu dti~iinerek, kisaca ozetleyecegirn. lnanna, Surner'in Ask ve Bereket Tanncasi. Dumuzi, eski bir kral olmasma ragmen, Coban Tannsi halinde Tannlasnnlrrus. Inanna'ya Durnuzi ve Ciftci Tannsi Enkimdu ft~lk olurlar. Aralanndaki tartismalardan sonra, Dumuzi Inanna ile evlenrneyi basanr. Bu evlenmede Inanna, Durnuzi'yi ulkenin Tannsal kralhk tahtma oturtur. Ona tac, kralhk asasi ve guc verir. Inanna, daha sonra yeralti dunyasma, orarun Tanncasi kardesini gormeye gider, Fakat geri donrnesi icin yerine birini birakmasi gerek. 0 da kendisinin yeralnnda kalmasma uzulmeyen kocasnu gonderir, Dumuzi'nin kiz kardesi Ruya Tanncasi Gestinanna, kardesini biraz olsun oradan kurtarmak icin, onun yerine yanm yi) yeralu dunyasmda kalrnayi kabul eder. Durnuzi, yanm yil yeryuzune ciknginda yine kansi ile birlesir. Bu yoUa ulkeye bolluk ve bereket gelecegine inarnrns Sumeriiler. Bu. yeni bir yihn baslangrci sayrlrms ve her YII Tann yerine kral, Tannca yerine bir rahibe gecerek bu evlilik simgelenmis ve ~e~itli eglencelerle kutlanrms. Buna Kutsal Evlenme torenleri diyoruz.f Bu bereket kultune ait izler, Tevrat'taki "Suleyrnan'm Sarkrlar Sarkrsr'tnda, Hiristyanhkta Isa'rnn yeniden dirilmesi ve Meryem'in Tannsallastmlmasr seklinde stiriiyor.6

Islamda bu efsanenin motifleri, Bin Bit" Gece Masallan'nda ve bir Cagatay sairinin mesnevi ~eklinde Hieri 960'ta yazdigr Bediulcemal Seyfulmelik: hikayesinde de bulunuyor. Hikaye kisaca ~oyle: Misir krahnm oglu Seyfulmelik, Babil'de Gtilistan-l Irem'de oturan peri padisahmm kizr Bediulcemal'e a§lk olur. KJZl elde etmek icin

4 llhan Arsel, Seriat'tan Ktssa'lar, Kaynak Yaymlan, Istanbul. 1996, ~.79.

5 S.N. Kramer, The Sacred Mar,.;a~e Rile. Aspects {~l Faith. M,'th a and Ritua! in An· cient Sumer, Amerika. ]969; M. llmiye <;Jg. "Sumer'de Kutsal Evlenme", Bilim ve Utopyo. Mayis 1996; S.N. Kramer, History Begins at SumtJ' (Tarih Sumer'de Baslar), ~viren M. llmiye <;18. Ankara. 1995.2. basun, s.240 vd,

6 M. tlmiye <;Ig, Kur'an lncil ve Tevrat'in Sumer'deki Kiikenr, Kaynak Yaymlan, 5.68.

70

ugrasilan, evlendikten sonra kizm ana sagladlgl gucler, lnanna-Durnuzi hikayesine dayanrnaktadir, Peri ile evlenen kral, Tannsal damat oluyor ve yonettigi ulkelere bolluk, bereket ve rahat bir yasam saglryor.?

Kur'an/daki konuya ge1ince: Bakara Suresi'nin 30. ayetinde soyle

yazrlmaktadir:

"Hatirla ki, Rabbin meleklere, 'ben yeryuzunde bir halite yaratacajnrnrledi. Onlar: 'Biz hamdinle seni takdis edip dururken, yeryuzunde fesat cikaracak, orada kan dokecek insarn rru halite kilacaksm?' dediler. Al1ah da onlara 'sizin bilrnediginizi herhalde ben bilirim' dedi."

Aym surenin. 102. ayetinde ise ~byle yazar:

"Seytanlar kafir oldular. Suleyrnan'm hukumdarhg: hakkrnda onlara. seytanlann soylediklerine uydular. Oysa ki, Suleyman kafir degildi. Ama insanlara sihri ogreten seytanlar kafir olmustu. Cunku, onlar insanlara sihri ve Babil'de Harut ve Marut'a indirileni ogretiyorlardl. Halbuki 0 iki melek herkese 'Biz smav icin gonderildik, sakm yanhs inarup da kafir olmayasimz!" dedikten sonra ancak sihir ilmini ogretirlerdi. Oysa ki, onlar, 0 iki melekten kankocanm arasim acan seyleri ogreniyorlardt. Buyuculer, Allah'm izni olmadan hie zarar vennezdi. Andolsun ki, onu satin alanm, ahiretten bir nasibi olmadigun biliyorlardr. Karsihklarmda kendilerini sattiklanru bir bilselerdi ! I,

Bu ayetten herhangi bir anlam cikarmak benim icin olanaksrzdi, Onceden belirttigirn gibi, Turan Dursun ve Prof. llhan Arsel'in kitaplannda okuduklanm ufkumu acn. Turan Dursun, bunu alt) klayan hikayenin en guvenilir hadiscilerin kitaplannda c;e~itli sekilde yazrldrgrm bildirmekte ve kaynaklanru verrnektedir, Ayru tarzda Ilhan Arse1 de.

Hikayelerden biri ~oyle:

"Allah Adem1i yeryuzune indirince, me1ekler ana 'Ey Tann! Oraya bozgunculuk yapacak, kan dokecek bir varlig: neden ko-

7 GtlnUi Tekin, "Seyfulmeluk ve Bediulcemal Hikayesinde Eski Yakin Dogu KUltOrlerinden Kalma Unsurlar Hakkmda", Journal (!1"Turkish Studies, Tiirkliik Bilgisi ArasnrmaIan, Ma'\sa'iihusene 1985, s.277 vd,

71

yuyorsun? Biz seni overek amyor, kutsallasunp yuceltiyoruz, baska bir varhga ne gerek var? Biz Ademogullanndan daha 90k boyun egeriz sana' diyorlar. Allah da onlara 'Haydi oyle ise meleklerden ikisini secin de yeryuzune indirelim, bakahm nasrl davranacaklar?' diyor. Melekler Harut-Marut adh iki rnelegi secip yeryUztine indirtiyorlar. Allah onlan smarnak icin karsrlanna Zuhre adh cok guzel bir kadm crkartiyor. Melekler hemen onunla yatmak istiyorlar. Kadin, baska Tannlann varhgrm kabul ederlerse onlarla yatabileceginl soyluyor. Melekler kabul etmiyor. Kadm tekrar bir cocukla geliyor ve cocugu oldururlerse yatanm sizinle diyor. Melekler 'yapamayiz' diyorlar. Uctmcu kez ~arapla gelen kadin onlara sarabi icirtip istediklerinin hepsini yapnrtiyor. Boylece Allah. meleklerin de yeryuzunde insantar gibi olacagiru onlara kamtlanus. Bu olay Olefine meleklere dtinyada mi. ahirette mi ceza gormek istediklerini sorar. Onlar dunyayr yeglerler. 0 zaman Babil'de bir cukura bas a~agl asihrlar. 0 durumda insanlara sihri ve biiyuyu ogretirler. Zuhre adh kadin da goge cikarak yildiz olur. ,·8

Diger bir hadise gore, gokteki melekler, Adem Peygamber'in gonderilmesine ragmen insanlann yola gelmediklerini alay konusu edinirler. Allah'a durum an I an hr. 0 da kendilerinin buyuk soz soylerncmelerini, ~ijnkii onlann da insanlann yerinde olsalar ayru sekilde davranacakIanm soyler, Tann'nm sozune inanmayan melekler, Tann'dan izin alarak, denemek ic;in sectikleri Hsrut-Marut'u yeryuzune gonderirler, Onlara giderken, zina etmemelerini, puta taprnamalanm, insan oldurmernelerini, icki icmemelerini. kumar oynamamalanm soylerler, Fakat onlar karsilanna ~lkan cok guzel kadma vurulurlar. Kadin onlara kocast He anlasarnadigrru anlanrken Harut-Marut da onu elde etmek icin turlii kurnazhklara basvururlar.

Bir baska anlanhsa gore. Harut ve Marut'un bu sekilde davrarnslan uzerine kadm gage kacar, Arkasmdan bu melekler de goge cikmak isterlerse de kabul olunmazlar. Fakat mtimin birisinin yardnru ile bu iki me-

8 Turan Dursun, Kutsal Kitaplartn Kaynaklan, Kaynak Yaymlan, c.J, s.58.

72

lek cezalanrn cekmek uzere Babil'e gonderilir. Kiyamet gunune kadar orada kalacaklar. Sihir iImini ogrenmek isteyenler onlara gidip yuzlerini gormedikleri halde sesleri ni isi terek istedi klerin i 0 grenir lermi ~.

Diger bir anlansa gore de guzel kadm, Harut-Marut'un gage cikmak inmek icin kullandiklan sihirli sozu ogrenir ve goge crkar, Fakat Tarin ona bu SOlCtigti unutturup onu bir yildiz yapar, Harut-Marut da Babil'de kalarak halka sihir ilmini ogretirler. Meydan Larousse'tu bu hikaye biraz daha degisik. Melekler aym nedenle Harut-Marut'u sectiklerinde Tann onlan Babil'e gonderir. Onlar gunduzleri yeryuzunde bulunur, geceleri de Tann'ya dua okuyarak goge crkarlarrms. Bir gun Zuhre adinda cok guzel bir kadin, kocasmdan bosanmak icin bu iki melege basvurmus. Onlar kadma a~lk olmuslar. Onunla yatmak istemisler. Kadm sarap icip puta taparlarsa kabul edecegini soylemis, Harut-Marut kadmin istedigini yaprrus. Vine de kadin onlarla yatrnanus. Bu kez onlara, gokyuzune crkrnak icin soyledikleri duayi ogretirlerse yatacagim soylernis kadm. 0 duayi ogrenince goge cikrrus ve Allah da onu yrldiz yaprrus, tki melek Idris Peygamber'i, isledikleri gunah: Tann'mn affetmesi icin araci yaprmslar. Dunyada cezalanrn cekrnek istediklerinden Allah da onlann Babil'de bir kuyuya bas a~agl asilrnalanm emretrnis. Turan Dursun'un yazdigma gore. bu hikayeler Kur'an yorumlannm hepsinde varrms, lslam He i1gi1i butun yazarlar da bun Ian hi~ elestirmeden kitaplanna alrruslar.

Saym Prof. tlhan Arsel'in verdigi kaynaklara gore. Harut-Marut'un kadina verdigi gizli parola Musevilerin Midras'mda yazih irnis. Acemcede Harut sihirbaz veya buyucu, Marut da kuyu anlarnma geliyormus. Divan edebiyatinda bu ikisi "sevgilinin buyuleyici bakisr" gibi deyimlerde kullanrhyor,

Bunlann bir de Mrsir'in efsane tarihindeki Kral Aryak zamarunda yasadrgr soyleniyorrnus. Prof. Ilhan Arsel, bunlann Yahudi, Acem ve MISIT kaynakh masallar oldugunu yaziyor?

Bu hikayelerdeki tier eleman, Harut-Marut ve Zuhre adh guzel kadin.

Zuhre, Venus yrldizuun Arapca adi. Sumer Ask Tanncasi Inanna da Venuz yildrzrm sirngeliyor. Ayru zamanda erkekleri bastan crkaracak kadar guzel, Zuhre de oyle, Inanna'ya Coban Tannsi Dumuzi ve Ciftci

9 llhan Arsel. Seriat'tan Ktssa'lar. Kaynak Yaymlan, 5.79.

73

Tannst Enkimdu fi~lk oluyor. Zuhre'ye de Hfirut-Marut. lnanna'nm kar~lhgl Zuhre olmus, Dumuzi ve Enkirndu'nun kar~lhgl da HarutMarut. Bunlar Sumer Tannlanmn ~ogunun tektannh dinlere melek o1arak girdigine de bir karut. Ziihre'nin yildiza donusrnesi de Inanna'nm Vemis'u sirngelemesine paraleL

Goruldugu gibi, Ortadogu'da ciknus clan tektanrih, hatta coktannh dinlerin ana kaynagi Sumerlilere kadar ulasiyor,

Efsaneler uzun c;aglar icinde yerden yere, agizdan agza dolasirken, insanlar onlan kendi algi lanna, dusuncelerine gore cesitli sekilde anlatrruslar, yorumlarmslar ve yaznuslar.

Bakara Suresi'nin bu 102. ayetinde buyu Be ilgili kismm acrklamasmda, lslamda sihir ve hi.iyilniin fena arnacla kullamlmamasi gerektigini gostermek icin yazrldig: soyleniyor, Sumerlilerden baslayarak Mezopotamya halki arasinda sihir ve buyu var. Orada da fena amacla kullamlmasi kanunlarla yasaklanrrns.

11k Sumer kanunu olarak bulunan U\uncti Ur sulalesinin kurucusu Umammu'nun (oglu Sulgi'nin de olabilecegi bir varsayim-lo 2050) kanununda "Eger bir adam buyuculukle birini suclarsa nehre anlacak.!" Nehirde bogulrnazsa 3 segel gumus verecek (Madde 10). Burada SU~layan bile suya anhyor, Hammurabi kanununda buyu He ilgili Madde 2'de, Asur kanununun 47. maddesinde "Ister erkek, ister kadm buyuculukle yakalarursa oldurulecektir" deniyor. II

Kur'an yorurnculan, islam seriatmm buyuye karsi oldugunu, fakat Tann'ya inanmak ve kotulukte kullanmamak kosuluyla sihir ilrnini og· renmekte sakinca olmadrgim soyluyor. Bunu kamtIamak icin de Bakara Suresi'nin 102. ayetini gosteriyorlar.l? Ayetin anlasilamayan Suleyrnan He ilgili kisrm icin de lslam yazarlan ~yle bir oyku ortaya atrmslar:

Seytanlar, Suleyrnan Peygamber'i kotu gostermek icin, onun gucunun sihir ve buyuden geldigini anlatmak uzere, bunlarla ilgili kitaplar yazip tahnmn alnna koyarlarmis. Halk da bu yuzden Stileyman Peygamber'in kotu karakterli olduguna inannus. Bu ayetle Allah Muhammed'e kendisinden en a~gl bin YII once yasayan Suleyrnan'i biiyii yapmis gibi

10 0 zamanlar yiizrne bilinmedigi i~in BlUm cezast nchre atl]makJa verilmis.

11 Prof. Dr. Mebrure Tosun-Doc, Dr. Kadriye Yalvac, Sumer, Babil, A.wr Kanunlan vt' Ammi-Saduqa Fermant. Ankara, 1975, sAO. 185 ve 254.

12 Turnn Dursun, aym eser, c.3. s.58.

74

gosterenlerin seytanlar oldugunu anlatnus ve kafir olmadigrru bildirmi~.13 Halbuki, Tevrat'e gore Stileyman tektannya inanmarrus. Cesitli dinlerden 700 kadm alarak, onlann dinlerini surdurmus.

Tevrat'ta I Krallar Bap II 'de onun hakkmda soyle yazrhyor:

"Ve Kral Stileyman, Firavununun k17.1 ile birlikte Moabiler, Amrnoniler, Edomiler, Saydahlar ve Hittilerden cok yabanci kadmlar sevdi. Rabbin lsrailogullanna 'Onlann arasma girmeyeceksiniz, cunku onlar yureginizi kendi ilahlan ardrnca sapnracaklardrr' diye soyledigi milletlerden idiler, Suleyrnan onlara sevgi ile yapisti ve onun 700 kansi kral kIZI olup 300 de cariyesi vardi. Kanlan onun yuregini baska ilahlann ardinca saptirdilar. Onun yOregi Rab ile butun degildi ve Suleyrnan, Saydalrlann ilahesi Astarte'nin (Sumer'in Inanna'si) ardmca ve Ammonilerin mekruh §eyi Milkorn'un ardmca gitti ve Suleyrnan, Rabbin gozunde koH.i olan I yaptr. Yerusalirn'in onundeki dagda Moab'in mekruh seyi Kemmos icin ve Arnmonogullannm mekruh ~yi Molek icin bir yuksek yer yapn ve kendi ilahlanna buhur yakan ve kurbanlar kesen butun yabanct kanlan icin boyle yapn."

Gortildtigi.i gibi Sii1eyman ne Israil'in Rab'bine ne de lslamm Allah'ina inanrms.

Islam kaynaklanna gore, Stileyman zamamnda Babil'de halka bUyi.iculuk ogretilirdi, En buyuk buyu ogretmeni Harur ve Marut idi. Buyuye iliskin bilgiler bu iki melege indirilmisti, Onlar once buyunun zaran konusunda uyanhrlar, sonra ogretirlerdi. Bunlann ogrettik1eri arasmda kankocayt ayiracak turden olanlar da vardi. Bununla birlikte soz konusu biiyu, ancak Allah'm izniy1e zarar verebilirdi. Buyuyu ogrenenler kendilerine zarar verecek seyleri de ogrenmis oluyorlardi. Ayete gore, buyuyu satin alanlann ahirette hi~ paylan yoktu.14

Butun bunlar gosteriyor ki, dinler, basta Mezopotamya olmak uzere, ~e~itli kulturlerden gelen etk.ilerle bulunduklan top1umun gorii~. dusunus, anlayis ve hayal gucune gore ~ekil1enmi§lerdir.

13l1han Arsel. u}m eser, s.79.

14 Turan Dursun, aynt eser, Kaynak Yaymlan, c.J, s.57.

75

SUMER TABLETLERiNDE, TEVRAT'TA,

iSLAM HADisLERiNDE VE KUMRAN METiNLERINDE AYNI SOYLENCE>lo

Ibrahim Peygamber, Kansi Sara'yi Neden Firavun'a Sundu?

Kur'an Incil ve Tevrat'tn Sumer'deki Kokeni adli kitabmu hazirlarken Tevra,'ln Tckvin bolumunun buyuk krsmiru kapsayan, Musevilerin, Huistiyanlann ve Muslurnanlann ata saydiklan Ibrahim Peygamher ile ailesinin oykusu beni bir hayli ilgilendirmisti,

Yaptigim arastirmalarda, arkcolojik buluntularda, civiyazih belgelerde, Misrr yazstlannda, Ugarit metinlerinde, Kumran kitabelerinde oykude anlasilamayan bazi yerlerin aciklandigun gordurn. Bunlan bir kitap halinde toplayip merakhlara, arasnncrlara sunmaya karar verdim. Kitap tamarnlandi ve Ibrahim Peygamber, Sumer Belgelerine ve Arkeolojik Buluntulara Gore adi altinda yayrmlandi. Cahsrnalanrn arasmda simdiyc kadar anlasilamayan bazr konulann aciklamalanru bulmam beni mutlu eui. Bunlardan biri Mrsir'da Ibrahim Peygamber'in kansuu Firavun'a sunmass konusu oldu. Bu olay Tevrat arastmcilanru yiizyillar boyu dusundurmus durmus.

Ncden bir peygamber kansi icin iki kez kiz kardesim diye yaJan soyliiyor? (Tekvin, bap: 12,20.) Neden, MISJr'da onu Firavun'a sunuyor? Neden Tann tarafindan, Ibrahim cezalandinlacagi yerde, Firavun cezalandi-

* Kitabm 6. basmuna cklenen bu yazi Bilim ve Utopya dergisinin Mart 1997 tarihli 33. sayismda ve aynca Ingilizce olarak Stud; Sul Vicino Oriente Anticodedieati alla memoria di Luigi Cagni dergisinde yayimtannusur. (Kaynak Yay mlan'rnn notu.)

76

nhyor? Neden Firavun, Ibrahirn'e cariye, hayvan, altin, gurmisle birlikte kansnu geri veriyor? Bu gibi sorulann yarntlan bir turlu bulunamarms.

Yapugim arasurmada bu hikayenin de Sumer'e dayandigiru gorunce buyiik bir hayrete diisturn dogrusu. Bunu aciklamama yarayan, Kumran kitabelcrinden ' bazilanrun yayimlandigi (Yigael Yadin, The Message of The Scrolle, New York. 1962, s.145 vd.) eserde verilen hu konu He ilgili metin oldu. Onu okuyunca, bu oykude de, Sumer'in bereket kultunu olusturan kutsal ev lenme efsanesindcn ~e~itli motifler buldum.

Israilli yazarlar, Babil tutsakhgindan donuslerinde orada duyduklarr, okuduklan Sumer efsanelcrinden haurlannda kalanlan toplayarak yeni efsaneler uretrnisler, Bunlardan birinin de Ibrahim Peygamber icin uydurulan bu garip seruven oldugu anlasrhyor, islam yazarlan da bundan kendilerine gore bir veya birkac hadis gelistirmisler,

Bu oyktinun Tekvin'dcki, islam hadislcrindeki ve Kumran kitabelerindeki metni ile bunJara kaynak oJan Sumer kutsal evlenme efsanesinin ozetini vcriyorum, Okuyucu bu metinleri once kcndisi karsrlasnrsm, sonra benim hakh olup olmadigrma karar versin,

Tekvin, Hap: 12

" ... Ve memlekette krthk oldu; ve Abram2 orada misafir olmak uzere Misir'a gitti: C;tinkii memlekette kithk agrrdl. Ve vaki oldu ki, Misir'a ginnesi yalda~tlgl zaman, kansi Sara'ya dedi: i§te, biliyorum ki sen go-

1 Bunlar Israil'de olu deniz yakmmdaki magaralarda 1946'da bulundu. Ibrani ve Arami dilinde olan metinler deriler uzenoe yazilarak rulo yapslrrns ve kiipler icine konmustur, iki bin yila yakm bir sure bekleyen bu rulolann buyuk bir kisrm ~urilmii~ oldugundan acihrken parcalaruyorlar, Bilim adamlan bunlan okumakta buyuk zorluk rrekiyor. Sans olarak bu metin oldukca iyi durumda imis,

2 Araplarda Ibrahim olan bu ad Tekvin'in ilk baslannda Abram ~klinde bulunuyor.

Abram Misir'dan dondbkten sonra Tannsi ona Abraham admi veriyor, Yuce baba, halkm babasi anlamma geliyor, Bu da lbrahim'in Filistin'de aruk gii~lenmeye basladignu gosteriyor, Kansmm adi da bil§ta "Saray" iken yuce ana. prenses, halkm anasi anlamma gelen "Sara" oluyor, Hz. Muhammed bunu "muminlerin annesi" §eklinde kendi kanlarma gecirmistir,

77

rUnii~-U guzel bir kadinsrn: Ve olur ki. Misrrhlar scni gorilncc: Bu onun kansrdir dcrlcr: ve bcni oldururler. Iakat scni sag birukirlar. Scnin viiziin-

. ~-

den bana kars: iyi davrarulsm vc sen in schchinle carum yasasin diyc:

Onun krzkardesiyim de, Vc vaki oldu ki, Abram Misir'a girdigi zuman, Mrsirhlar kadinm cok glizel oldugunu gorduler, Vc Firuvun'un cmirlcri OI1U gordUler, vc onu Firavun'a mcihc ltl lee ve kadin Firavun'un surayrna ahndi, Vc onun yiiziinden Abram'a karst iyi davrandi: vc onun koyunlan. Sltrlrlan ve esekleri vc kiilclcri ve cariveleri vc disi csekleri ve deve-

, ~.30 ..... ....

lcri oldu, Ve Rab Abrarn'm kansi Saray'dan dolayr, Firavun'u ve onun ~a~

raytm buyuk vuruslurla vurdu, Ve Firavun Ahrarn'i ~aglflp dedi: Banu bu yapugm nedir? Bu senin kann oldugunu nicin bana bildirmedin? Nicin: hu henim kizkardesimdir, dcdin, ben de onu kan olarak aldim? Ve sim di, i~tc kann, al ve gil. V(: onlann hakkinda Firavun adamlara cmrctti: Ve onu vc kansiru ve kendisinc ail olan her scyi gonderdilcr."

islam Hadislerinde Ibrahim-Firavun OlaYI

Ebu 1 Iureyrc'nin Muhamrncd'den uktararuk anlatllgt Saramn Firavun'a verilis hikflycsi: ~~

Ibrahim Sara ile serer ennis, onunla hir schrc gclmisti, Orada bir melik hukumran idi, Bu zalime; "Ibrahim en guzc! kadrnlardan bir kadmla sehre dahil oldu'' diyc bildirildi. Melik kcndisinc, "Ya Ibrahim! Yarundaki kadm neydi?" diyc haber gonderdi. Ibrahim "Hernsircmdir" diye ccyap verdi. Sonra Ibrahim donup Sara'mn yanma geldi ve "Sozumu tekzip etme! Ben bunlara senin (icin) kizkardcsimdir, dcdim. Allah'a ycmin ederim ki. yeryuziindc bcnden, senden baska iman eden hicbir ki~i yoktur" buyurdu. Ve Hz. Halil Sara'yi Melik'c gonderdi. Mclik Sara'yi kiyam ctti, Sara da hcrncn abdest alip namaza durdu. Vc "Ya Rab: Ben sana vc scnin pcygamberlerine iman cuimse, ben kadinhguru zcvcimden baskasma karsi cbedi rnuhafaza eyledimse, benim uzcrimc ~u kafiri rnusallat

.l llhan Arsel. Serial 'ron Kissalar, Kaynak Yaymlan. 2. basuu, Aguslmi 1l)l)6. s.2Y.

78

etmc' diyc dun cui, (Mclik'in) dcrhal nefesi boguldu, horlamaya haua ayagJ ile yere vurup tepinmeye baslad: (ve hu olay birkac kcrc tekrarlarunca) Melik saraydaki kurcnasma, "Siz nann rnuhakkak bir scytan gondermissiniz. Bu kadiru Ibrahim'e geri verin. Haccr'i de Sara'ya vcriniz" dedi. Muteukihcn Sara lbrahim'c doruip gcldi. Ve ona, "Anladin tnt zcveim! Allah kafiri tezlil cui. Bir cariycyi de bize hizmctci verdi" dedi.4

Sara, Bu Kez Kral Horkanos'la

Asagida to 50 vcya is 50 yillanna ait Olildcniz yakrrunda Kurnran magaralannda bulunan yazrna eserdcn Sara'run hikftyesi:

Onun yuziine hakinca 0 ne kadar gtizeL basindaki saclar nc ince: gozleri ne kadar guzel, burnu ne hos, BUtUn 1~lltdar onun yuzunde. gogsti nasil guzcl: Beyazhgr ne sevimli, Kollanrun g()rtinu~ti nc bicirnIi. Elleri ne kadar uygun. Avuclan ne hos, parmaklari uzun vc ince. Bacaklari ne giizell Kalcalan kusursuz. Butun kizlann ve gclinlerin hiebiri onun kadar guzcl degil. Hepsinin ustundc cok akilh bir kadm.

Ve Kral, Horkanos'un ve onun iki arkadasi, bu sozlcrini duydu. O~i.l de tck adam gibi konusuyorlardi. Kral onu cok gdrnlek istedi, Onu gctirmeleri rein adam gonderdi. Onun guzelliginc hayran kaldi. Ve onu karihza aldi, Ve beni oldiirmek istedi. Sara Kral'a "0 bcnim erkck kar-

._

desirndir" dedi. "Ben Abram'i kurtardim. Onu oldiinrncdim. Abram. bu bcnim icin iyi idi (boyle soylemexi bana uygun gcldi). Ve ben Abram, Sara'run benden zorla ahndtgl gece buyuk bir aci ve iizuntii ile aglarken. kardesinin oglu LOt da benimle aglarh. Once biiyiik bir iizuntu ile gozlerimden yaslar akarak dua ettim."

"BOWn dUnyamn cfendisi sen en ytlce tann butun krallann, butun beylerin efendisi ve onlan yargilayan sen kutsal, dink simdi:

4 Bu konu Kllr'un'da yok. Doc. Dr. Abdullah Aydemir'in is/ami Kaynalliara Gon:

Pcvgambcrt»: (Ankara 1990) udh kitabmduki Ibrahim Peygambcr'le ilgdi uzun yazida da hu konuya deginilruemis.

79

"Misir Firavunu Zoan, benim kanrrn clirnden aldig: ,<;in onunde aghyorum, Onu benim icin yargila, senin gu\lli clini onun ve evindckilerinin tizerine indir, Ve bu cece kanmla beraber olmasm. lnsanlar .

._.

senin yeryuzu krallanrun efendisi oldugumu bilsinler." Ve ben aghyo-

rum, ACl icindeyirn, 0 gccc yiice Tann ana ve evine bulasici bir bastahk getiren bir ruzgar gonderdi ve rtizgar cok fena idi. Krall ve butun cvini yakaladi. Ve iki yrl kadmm yanina yaklasamadi. iki yil sonraya kadar bu hastahk daha guclendi. Ve daha acikh hal aldt. 0 Misir'm btitun bilginlerini, sihirbazlanru, doktorlanrn c;aglfdl. Fakat hicbiri iyilestiremedi. Ruzgar onlan da vurdu vc kacirdi. Sonra Horkanos bana geldi ve kral icin dua ctmern, elini onun uzerine koyarak yasatmarn icin bana yalvardi, LOt ona dedi ki: "Abram benim arncamdir, Kansi Sara Kralla oldugundan Kral icin dua edemez, Git Krala kansiru kocasma gondermesini soyle, 0 zaman () dua edecek Kral da yasayacak."

Horkanos, Lut'un soylediklerini duyunca Kral'a giderek: "Krahm beyimin basma gelen butun bu felaket Abram'm kansi Sara'mn yuzunden. Sara'yi kocasi Abrarn'a geri vee. butun bu bela basmdan gidecek ve sen yasayacaksm!"

Kral bana "Sara'run ugruna bana neler yaptin? Sen bana onun icin kizkardesim dedin, On un icin ben onu kan olarak aldim, Kanm at, Mrsir iilkesinden cikip gil. Ve §imdi benim icin dua et. Evimden ve benden bu felaket uzaklassm." Ben dua ettim, elimi basima koydum ve onun uzerinden bela aynldi, fena riizgar gitti, Ve 0 yasadi. Ve Kral bana, bunun bozulmayacagina yemin ettirdi,

Kral ban a ince keten elbiselikleri ve Hacer'i verdi. Ve beni goturecek insanlan da belirledi. Ve ben bol slglrlar. giimu§ ve altinla zengin oldum. Ve Mrsir'dan aynldim. Kardesirrun oglu Lat da benimle idi. Lut'un da buyuk rnallan vardi ve oradan bir de kan aId r,

Abram bu rnetinde Sara'yi neden kardesi olarak soyledigini ~oylc acikhyor:

Biz ulkemizden gectik, Ham'm oglunun ulkesi Misir'a girdik, Ben Abram Mrsir'a girdigimiz gece bir ruya gordum. Bir sedir agac) ile hur-

80

rna aga~l vardt. Adamlar geldi. Sedir agacrru kesip kokunil cikardrlar. Fakat burma agaciru biraktrlar. Hurma agacl aglayarak dedi ki: "Sediri kesmeyin." Hurma agacmm hatmna sedir agac: kurtanldi, 0 gccc uykudan uyanmca Sara'ya "Karim ben bir ruya gordiim vc bu ruyadan cok korktum." Ve 0 bana: "Ruyant sUylc bana, bi leyim" dedi. Ona bu ruyayi soylerneyc basladim. Bu ruyaya gore "bcni oldurmck icin arayacakl ar scni birakacaklar."

Metinde bOLUk olan bir ycrdcn sonra Sara "0 benim kardesim" di ycyirn. Ben senin icin yasayacagim. Ruhum scni kurtaracak. Ve Sara once benim sozlerim icin aglmh.

Sumer'de Kutsal Evlenrne

Sumer'de son derece guzel bir kadm olan A~k vc Bercket TanncaSl Inanna, Coban Tannsi Dumuzi ilc cvlcnir, Bir muddet sonra Tannt;a. yeralu Tarmcasi olan kIZ kardesini ziyarete gidcr. Fakat 0, ycralundan ancak kcndi yerine birini koydugu takdirde cikahilcccktir. Boyle birini bulrnak icin yeralti yaratiklanyla bcrabcr ycryuzune cikarlar. Butun Tann ve Tanncalann kcndisinin yoklugundan dolayi buyuk uzuntu icindc oldugunu goren Tannca kimseyi kendi yerinc g()ndCmleyc kryarnaz. Kocasi Dumuzi'nin bulundugu ycrc gcldiginde onu, kartsirun yokluguna aldirmadan tahunda en gtizcl kiyafeti icinde gorunce son derece kizar, Tannca vc ycralu yarauklanna, n Aim bunu goturun'' der, Onlar Tann'yi surukleyerek gotururler, DUITIUzi, Tannca'run kardc~i Gunes Tannsi'na kendisini kurtarmasi icin yakanr. Glines Tannsi da onun ellerini ayaklanru yilan gihi yaparak kacmasuu saglar, Tann Dumuzi krrlarda yatarken ruyasmda yan yana duran iki karrustan birinin cikanldigim gorur, Bunu kiz kardcsi niya yorumlayrci Tanrica'ya anlaur, 0 da kardesine buyuk bir uzuntu ile "seni g(")tli.recekler, ben kalacagun" diye yorumlar. Hakikatcn Dumuzi tekrar yeraluna gotiinilur. Bu kez kiz kardesinin onun yeraltmda kalmasma gijnlu razi olmaz ve Tan-

81

rrlar rncclisinc uidcrck kurdcsi vcrine varun VII vcrulundu kcndisini bi-

....... .. -- ... - ..

rakrualan icin yakanr, DUI11117.i'nin kanst da yaptlgma pisman olur. fakat koc asuun (T I.as! 7 kalniasm L i sl cmcd j frindC-ll hu i stc ~ i des tck lc r ve

.__ L.

Tannlar du hunu kabul cdcrlcr, Boylecc ycralunda yarim yi! Dumuzi

yunrn yrl da kardcsi icin kendisini lcda eden kLZ kardcsi kahr,

Dumuzi yeryuzune ~lktlgll1da yinc kansi ilc birlcsiyor, Rununla yt'ni bir jill bashyor vc ulkeye bcrcket geliyor, hayvanlar yavruluyor, hitkilcr ftskrnyor, tahillar biiyiiyor. Bu hirlesrncyi Tanri yerinc ulkenin Krall. Tannca ycrine bir ruhihe gccerek huyuk bir evlcnmc torcniyle simgcliyorJar. Giinlcrce scnliklcr yapihyor. Burada Kral, Tanns.al darnat oluyor.

Tevrat, Tekvin, hap l Z'de hulunan hikayeyi ozctleyccck olursak.

Ibrahim kans: ile Mrsrr'a gidiyor, Kadrn cuk guzcl. Ibrahim, kansi guzc] oldugu icin kcndisini oldurup kansrru ulacaklar diyc korkuyor ve bu nedcnle onu kiz kardesi olarak taruuyor. Kadirun glil.elligini duyan Misir Krait onu kanhga aliyor. Fakatkralin sarayma hastahklar giriyor. Bunun sebebinin Ibrahirn'in kuri-a oldugunu siiyluyorlar krala. 0 da kadrru geri veriyor, onunla hi rhk tc Ibrahirn'e hir cariye, hayvanlar, alnn ve gumuslcr vererek onlan ulkclerine gcri gonderiyor,

ilgin<; olan, Ibrahim ulkcsine dondugunde, bulundugu ycrin krali (Tekvin. bap 20'de) Abumelek'e de kansuu kiz kardcsi olarak tarutrnaSl ve ona da kansirn vermesi: "Bu defa krala Tann ruyasrnda gbriincrek kadirun Ibrahirn'in kansi oldugunu acrkhyor, Bunun iizcrine kral kadiru suruler ve gumuslcrle birlikte gcri veriyor. Krahn sarayinda da olurnlcr bitiyor ve kadmlar dogurrnaya bashyor, Hem Misir'a. hem kendi yerine her iki tarafa da bercket geliyor,

Kur'an'daki Sara

Bu hikaye Kur'an'z ahnrnarrus: herhalde iyi ahlaka uymadrgs icm 01- malt. Yalmz bu degil. lbrahim ve ailesine ait Tevrat'La bulunan zina, yaIan, aldatma gibi ahlakdrsi olaylara Kur'an"da ycr verilmemis, Buna kar-

82

~Hl Islam yazarlan pcygumberin agztndan hadis olarak yazrmslar bunu, Vcrdigimi7. ornckte gllri.ildUgii gibi onda ne kralin ne de iilkenin ad: vur. Ibrahim kansmin kardesi olduzunu soyluynr, amu ncdcn Krahl vcnligi bildirilmiyor, Kadrrun herncn abdcst alip namaz kilmasr vc Allah'a. kralin yamna gclmernesi icin dua etmcsi nnun ne kadar Miisliirnun oldugunu gostcrmek icin kadirun duasirn kabul eden Allah krah yaruna yanasurrms. Acaha ncdcn kadm krala gitmcden once bu duayi yaprnanus diye dusiiniiyor insan, Muhammed Peygambcr'in kadinlun 1cytan olarak nitelemesi buradu du g{)riiliiyor. Ayrica kadnun kral ilc yatmamasim, onun nc kadar namuslu oldugunu vurgulayarak, diger kadmlara ders vcriliyor. lbrahim'in yalan soylemesi ve kansiru bir crkcgc hrrakrnast onu da namussuz etmez mi? Bunun sununda kral kadiru biraktrkcn bir de hizmet,;;i vermis, arna dig~r verdiklcri yok. Burada yalancilrk, bcncilliklc sucladrgirruz Ibrahim Pcygambcr'in hie de oylc gunahkar olmadrguu Kumran yaziu bizc acikladi. Bu mctin iki bolurnden olusuyor. ilk kisrrunda Sara'run guzclligi ve guzelligi duyan krahn kadiru zorlu saraya gtHiirdugti anlatihyur. Ibrahim Tann'ya kansim kurtarmasi icin dualarla yakanyor. Tann da saraya hastahk salgirn vcriyor, Kral hunun nedenini ogrenincc Ibrahirn'c hem kansun bir cariye ile birlikte gcri vcriyor, hem de keicn elbiseler, sigtrlar, altin ve gumuslerle onu zengin ediyor,

lkinci bolurnde Ibrahim, Sara'run ncdcn kendisini kocasuun karde~i olarak tarumladigiru aciklryor,

Ibrahim ruyasinda yan yana duran sedir ve hunna agacmdan sediri kesmeye kalknklanm, hurma agacuun aglamasi lie sediri birakuklanrn goriiyor, Bunu kansma anlauyor, Sara da ona "scni oldurecekler, beni birakacaklar" diye yorumluyor. Iste bu ruya dolayrsiyla, Sara'nm, kocasiru kurtannak icin "kardesirn" dedigi anlasiliyor.

Bu metinde Ibrahim yalanla, kansiru feda ederek carnru kurtarrnaml~; kralm kendisini birakmasi icin kadin dua eunemis. Ibrahim gozyaslan ve dualarla onu geri alnus.

U'r ayn ~ekitdc verilen bu hikayenin Sumer bereket kultu olan "kutsal evlenme" ile iliskisine gelince, ~()yle bir karsilasnrma yapalun:

83

Sara'run avuclanrun icine kadar guzelligi anlatihyor. Oyle bir gtizellik ki, ne kizlar ne de gelinler 0 guzellijie ulasanuyor, Surncr'de bcrckctin, <;ogahnanm vc askin Tanncasi Inanna da crkcklcri crldinucak kadar gtizcl bir kadm,

Ibrahim ruyasinda iki aga~ giirtiyof. Birini cikanyorlar, Iukat digcr aga~ aglayarak onu kurtanyor. Tannca'nm kocusi Dumuzi de ruyusinda iki karmstan hirinin cikankhjiuu gUrUynr.

Ihrahirn'in riiyastru kansi yorumlayarak onun oldurulcccjiini. kendisinin sag kalacagiru soyluyor. Tarin Dumuzi'nin ruyasuu kiz kardesi yorurnluyor vc Dumuzi'vi ickrar vcraluna g()turccckh:rini, kendisinin

J J J ,.__

sag kalacagiru biiyuk bir iizuntii ile anlauyor,

Sara kocasina "kardcsim' diyor ve onu olumdcn kurtarrnak icin kcndisini hclirli hir sure icin feria cdiyor, Ruya Tanncasi da crkck kurdesi Dumuzi'yi yanrn yilhk bir sure icin kurtarrnak iizere yeraltina Scve sevc gidiyor. Kutsal evlenrne toreninde Tann ycrinc kral, Tannca ycrine hir ba~ rahibcnin cvlcnmcsi, saygin bir kadin olan Saru'nm Krul ] lc cvlcndirilmcsi ilc paralcl kutsal cvlcnmc sonunda Sumer iilkcsine bcrckct geliyor, hayvanlar <;OgUhyOL tulul biiyiiyor, halk zcnginlcsiyor, Sara ile kralin evlenmeleri son bulunca, Ibrahim haua ycgcni Lilt da bol hayvan, giysi, altin vc giimiisc sahip oluyorlar.

Goruldugu gibi di n kitaplarina Tann sozii olarak giren bu konu i Ie Surner efsancsi arasmda kucumsenerncyecek bcnzcrliklcr var, Sumcr cfsancsi iC) 2000 yrllarmda yazrlmis. Halhuki Tckvin kitabi to 500- 400 yillan arasinda kaleme ahnrms. Arada a~agl yukan 1 500 yilhk bir zaman var, Bu arada aglzdan agiza gezerken Mezopotarnya'ya gelcn yeni kulturlerin etkisinde de kalan efsaneden cesitli motifler ahnarak ondan ycni cfsanclcr urctilmistir, Israillilcr de Ibrahim hikaycsini onunla dokumuslardrr,

Bati'da uygarhkla ilgili her konunun baslangrci Yunan'da dcnir, Halbuki sirndi yapilan arasurmalar bunun yanhs oldugunu, hcpsinin kaynaginm Surnerlilere dayandrgim gosteriyor,

Bana Sumer yolunu acarak bunlan a~lga crkarma olanagiru saglayan olumsuz Atam'i sukranla aruyorum.

84

LUT PEYGAMBER KIZLARIYLA NEDEN YATTI

Musevi, Hiristiyan ve Muslumanlann atasi saydiklan Ibrahim Peygamber ile ilgili kitabt yazarkcn Tevrat'ta nedenleri cozulerncyen bazi konulara acikhk gctirrne olanagi bulundu. Bunlardan biri de Tevrat'ta Lut Peygamber'in neden kizlanyla yattlgl ve onlardan cocuk edindigi konusu idi. Bir din kitabmda nasil bir baba kizlanyla yatabilir ve onlardan cocuk cdinebilirdi? Akil alabilecck gibi degildi. Hayrullah Drs, Musa ve Yahudilik adh kitabmda (s.58), bunun eski inanclardan kalinn oldugu, Tevrat'ln ilk bolumlerinin cok eski efsanelerin yaziya ge~mi~ ~ekilleri olabilecegi ~eklinde acikla .. rms, Hakikaten Suriye'nin kuzeyinde bugiin de adr Rassanra olan Ugarit'te cikan ve MO lSOCnere tarihlenen civiyazih belgelerin okunrnasr ile bunun Ken efsanelerine dayandigr anlasildi,

Lut, Ibrahim Peygamber'in Haraun adh kardesinin oglu. Ibrahim Harran'dan Filistin'e gocerken onu da birlikte goturuyor, Onlar Filistin'de bir sure kaldiktan sonra, orada kuhk bashyor, Bu yuzden Misir'a gidiyorlar.

Ibrahim'in kansi Saray yash olmasma ragmen sozde cok guzelrnis. Ibrahim kansuu ahp kendisini oldiirtlrler korkusuyla onu kiz kardesi olarak tamtiyor, Hakikaten Firavun onu kanhga ahyor. Fakat iki yil sarayma gelen felaketler yuzundcn onun Ibrahim'in kanSI oldugunu anlayan Firavun, Hacer adh bir cariye vc pek cok hayvan, altm, gumus ilc birlikte kocasma geri veriyor. I

I Bu konuda geni"l bilgi icin bkz. Bilim vc Utopya dergisi, Man 1997.

85

Bu arada Lut da cok zengin oluyor. Birlikte tekrar ulkelerinc geri donuyorlar, IIayvanlann cok olmasi, cobanlunn gccimsizligi yuzuuden ayrihyorlar. Lut, Erden Vadisi'ne, Sodom, Gomorra §chlrlcrinin oldugu yere gidiyor. Buralan sulak, baghk, bahcclik imis. Rab'in bahcesincv Misrr diyanna bcnziyorrnus. Yapilan arkeolojik arasurrnalara gore MO 2000'lcrden once bolgede yerlcsik bir uygarhgm bulundugu, fakat MO 1900 ysllannda birdenbire kasabalann altust oldugu, halkin ycniden gocerlige ha§ladlgl sonucu cikanldr. Belki bir deprem veya bir volkan patlamasi olmus ve bu schirler Lut Golu icinde gomulmtis olabilir deniliyor.

Esclnsellerl Vola Getirmek i~in

Tekvin Bab I8'e gore lbrahim'e Rab, halki cscinsellik eden Sodam ve Gomorra sehirlerini yak edccegini soyluyor, Ibrahim de aralarmda iyi insanlann da oldugunu, neden hepsini oldurrneye kalknguu soruyor. Tann da ona 50 iyi kisi bulursa yapmayacaguu soyluyor, Tann ile Ibrahim pazarliga bashyorlar. Nihayet "10 iyi ki~i bulursan yapmam" diyor Tann. Bu arada il.-; melek Lut'a (Sodom, Gomorra'ya) geliyorlar, bunlar erkek guzeli melekleri. Erkeklcr bunlan duyunca hemen gormeye kosuyorlar ve Lut'tan onlan istiyorlar. Lot 90k korkuyor. Onlann yerine hie erkek gormemis kizlanot vermek istiyorsa da laf anlatarmyor, Onun Iizerine mclekler "evindekileri ve aileni al, hemen bu gece sehirden crk, Iakat cikarken kimse arkasma bakmasm" diyorlar. Kacarken Lut'un kansi unutarak arkasma bakiyor ve bir tuz diregi oluveriyor.?

Onlar aynlrr aynlmaz Sodom, Gomorra uzerine ates ve kukurt yagiyor ve boy Ieee bu schirler yerle bir oluyor .

.1 Lut Golii civun tuzlu topruk. Havalann etkisi ile orularda tuz siirunlan olusmus, Buy Li zden on I ardun bi rin i L Lit' un k ans I Y uprru ~la ...

86

Ayru konu Kur'an'da bir sira izlemeden 6 sure icinde 46 ayctte anlatilrms. Yalmz Sodum, Gornorra sehirlcrinden soz edilmiyor. Konuyu soyle toparlayahiliriz: Escinsellik yapan bir halki dogru yola getirmek icin Allah Lut'u peygarnbcr olarak gonderiyor, Lut, bunlan yola getirerniyor, onJar Ibrahirn'c ogul mujdesi getiren erkek giizeli melekleri istiyorlar, Lut onlann yerine kizlanru sunmak istiyor, onu da kabul etmiyorlar, Lut onlara Allah'm gucunu anlatmaya cahsiyorsa da "gostersin giiciinti bakahm" diyorlar. Melekler, Lut'a kansmin drsinda, ailesini ahp schirdcn cikmasuu, arkalarma bakrnamalanm soy lu yor. Onlar sehirden cikar crkrnaz Allah sert tas ve yagrnur yagdirarak tilkelerini altust ediyor, ilgill~ olarn Lura kanSI Tevrat'e gore arkasma bakugi icin tuz diregi oluyor. Tann, Kur'an'as bir ayette arkalanna bakrnarnalanm yazarken, digerinde Lut'a kansuu beraberinde almamasrru soyluyor, Bu, 1evrat'taki hikayenin Kur'an'e yanm yamalak almdrgim gosteriyor,

Araf Suresi 80-81. ayetlerdc daha once hicbir yerde escinsellik yapilmadrgi bildiriliyor. Halbuki onlardan cok once Sumer mabetlerinde escinsellik dogal, Orada kadmlar crkek, crkekler kadm kiyafctinde dolasiyorlar. Bunu da bir Tann gorevi olarak yapiyorlar,

Islam yazarlan Lut'un bulundugu sehrin Allah tarafindan cezalandmlmasiru soyle anlatrms: Cebrail kanatlanndan birini iilkcnin altma koyup yiikscltmcyc baslamis, oyle ki, yeryuzundeki eseklerin amrmasrru, horozlarm otrnesini gok halki istiyormus, Sonra onIan birdenbire yere birakivermis ve boy Ieee i.ilke paramparca olarak aln ustune gelrnis-' Bu oykude kartahn kanatlan uzerindc gage cikan Sumcr Krah Etana hikayesinden izler var,"

3 Turun Dursun, Kur'au An.'iiklopnJisi. LuI maddcsi. Knynuk Yayrnlun.

4 Muazzez llmiye (Ig, SunU'1'1I Ludingura, Kaynak Yayrnlan, lstanbul. IlJY6, ~.4~.

87

Kizlart Lut'tan Hamile

Tevrat'ta bu felaket olduktan sonra Lut kizlanyla giderken yolda bir magara gorup geceyi orada gecirrnek istiyor, Magarada, kizlar babalanna sarap icirip, babalannin soyunu surdurrnek icin onunla yatryorlar, iki kiz da babalanndan hamile kalarak, iki oglan doguruyorlar, Bunlardan birinin adrru Moab koyuyorlar. 0 Moablann atasi oluyor. Digerinin ad. Benamun. 0 da Amon ogullannm at~sl sayihyor.-'

Bu konu Kur'an'ae yok. Bu oyku bir din kitabina nasil girmis, Tcvrat Bab 9 Nuh kendisini ciplak goren oglunu lanetlerken, baba kizlanyla nasil yatar? Daha once soziinti ettigimiz gibi bunu bize bir Kenan efsanesi acikhyor, Ona gore, Kenan Tannsi El, iki kadm yaranyor, Bunlar ayru zamanda onun kizlan da. Gorunuse gore El'in cinsel gucu yak. Gnu gilclendirmck icin bir kus vurup kizartryor." Bundan sonra El bu iki kadrnla yanyor ve anlasilan cinscl gOctinii uyandirmaya cahsryor, Bunu anlatan satirlar soyle:

"El onlann dudaklanm optu Dudaklan tath nar gibi idi Opmekten usandi

Onlan kucakladi Kucaklamaktan ciftlesti

Ve kadmlar gun dogumu ve Bansmi dogurdu, II

EI tekrar bir kizla yatryor, bu kez doganlann bir dudagi gokte, bir dudagi yerde imis, 7 Oyle ki, agrzlanna gogun kuslan, denizin

5 Tarihsel verilere gore bu kabileler cok ge\ zamanlarda ortaya 'llkTlll~. Ibrahim zamam ile hie ilgileri yak.

6 Mezopotamya'da keklik kusunun cinsel gOC; verdigine iuamhyordu. Muazzez llm i .. ye <;Ig, "Mezopotamya'da Cinsel Yasam", Bilim l't' lftopY(J dergisi, Nisun 19<;15. 7 Masallannuzda buluuan bu devlerin Kenen cfsanesinden gcldigi anlasrhyor.

88

bahklan girecek gibi. Bu bolum, Tevrat'lll ilk kisrrunda SQZ edilen dey adamlan arumsanyor.f

Goruldugti gibi din kitaplanna cesitli kulturlerden ahnan efsaneler degi§ik sekiller alarak girmis,

Biraz degisik olmakla beraber, Sumer belgelerinde de kizlanyla yatan bir Tann efsanesi bulunuyor. Bunda once Sumer cenneti Dilmun'dan soz ediliyor, Dilmun oyle bir yer ki, orada ne kurt kuzuyu kapiyor, ne gozti agnyan gozum agnyor, ne basi agnyan basun agnyor diyor. Sarkrcilar agn yaprruyor, yas tutulmak nedir bilinmiyor. Yasli kadm ve erkekler "biz yashyiz" demiyor. Burasi Tannlarm ya§adlgr huzurlu ve kutsal bir yer.

Tannlann bu cennetinde bir gun, Ycr Tarmcasi, Ana Tannca Nintu, diger ad! Ninhursag, Bilgelik Tannsi Enki ile yatiyor ve gcbe kaliyor. Onun her ayr bir gun olarak 9 gunde Ninmu adh Tanncayi doguruyor, Bu kiz buyuyunce babasi olan Enki onunla yanyor, o da annesi gibi gebe kalarak 9 ay yerine 9 gunde Ninkarra adh Tanncayi doguruyor, Baba Enki bu dogan kizr da gebe birakrnakta gccikmiyor. 0 da 9 giinde Uttu adh Tanncayi doguruyor, kiz buyiiyor. Bu kez Ana Tannca kiza, Enki onunla yatmak isterse kendisinden elma, salatahk, uzum isternesini soyluyor. KIZ istenileni yapt ~ yor. Enki de bahcivanla cahsarak hepsini bulup getiriyor. KIZ gctirilenleri aldiktan sonra Enki Be y atiy or. Ana Tannca hemen kizin dol yatagina konan tohumlan ahyor ve onlan bahcesine ekiyor. Bu tohumlardan bahcede 8 turlu bitki yetisiyor,

(Oykunun gerisini bu kitabin 41. sayfasmda bulacaksiruz.)

H Samuel Noah Kramer. MylJUJh~Kies ojth« Anciens Word, America, 1961, s.189.

89

EK:

SlThffiR EFSANELERt Y AZILI TABLE1LERDEN ORNEKLER

likinci :~ez Sum,er kcnununu y'opttron Krol iLitp,jt~i.~t,ar!I'n. ,oldal,etin. bilgeligiin 'Ie eg·itiimin koruvucusu ololnZlk Q,v9ldulgu b~r Hohi. levrot'tald IMeZlmUf- 100r',Q orneknketmi~ Sumer jilahile-ri. (Istanbul Arkeoloji M!Ozes~. Ni. 1601i.,

Ba~' k!lsmlndo yoratlh~'11 Clll'iat,on IGrfgaml~, E.nkJdu v@ Yer;oft, Dunya:sr olaro'k odlanchn~an ,efsanedenblr bolQm, (~$tan'b,u'l' Ark!®oIQJiIIM(~lzesL NL '2270,)

94

'9'i(lrp "diriren C;oban TonnSI DumuZi ilg, A~k TQnm;:,o!sl ilnanna'nln OV.kUS'LII. ('Istanbul Arkeolo}i MUZ9St Nt 2429.'

95

96

Yeni VI'I,do vopilon kutsol evlenm:i6' t6r,sni. Tann Verine Krolldilr'i-Dagan ge9m~~, (lstonbul Arkeoloji MIClz,e·s~, Ni, 4363-'9'802."

97

to 3000yrUonna oit 'bi~r sillndir lm{jhur. Uzerinde, bovnuzu ilebir Ionn. kar.~ISlri'lda' oir kodln • orto verde hayat ag,ocL ogCl9t,o' ilki tarath Yllarl. T'onninln orkasl,nda do yukonya dOgfU u.z:anml~ lbo~ka bIr V,llanl ounmuvor, Bu kornpozlsvon tevrot Tekvin 3,:8-14·te!~<i vosok ogoc;: Vel ~'1\!anln kadlnl ikandlrm·aslnl vonsmvor, g'ibi vorurn'onmok istenimi~ti,r.

98

99

Yera!ltl Dunyas'lndan hooer veren Kral urnoromu'nun 61umO He ilgili bir metin. (lstonbul Arkeolo] MOzes'i, NIL 4487'.)

100

Hobil ve Koin tort:l~maSlnln kaynolQI olen Val' ve K/~ tcrtsrnosi (lstonbui' Arkeolo] Muzesi. Nt 4572,)

101

lnson ve onun tonnsi olorok odloncmkm EyOp hikayes·ine, parallel rnetlnden kO~Ok bir oorco. (~stonbu~ Arkeollojil Muzest IN!.. 4.587.)

102

Tevrotta SOleymon'ln sorknonno ornek olon biir kutsol evlenme sorkis

LI .:::. .!I

(lstanbull Arkeolo] MCJ.zesi, Ni. 24611.)

I03

Kro:'1 Urncrnrnu ta.rofndan voptmlon ilk Surner konunu (iistOlnbu~ Arksololl MOzesi. NL 3191,)

104