O monte e a

revolucin da
sustentabilidade
Xos Veiras Garca

Relatorio presentado na XXI Semana Galega de

Filosofa, "Filosofa e revolucin",
organizada pola Aula Castelao deFilosofa.
Pontevedra, 22 de abril de 201 4.

O monte e a revolucin
da sustentabilidade
Xos Veiras Garca

Algun escribiu "sustentabilidade revolucin", porque para

vivirmos en paz co planeta non abonda con introducirmos algunhas
melloras, con poermos depuradoras ou con reciclarmos o lixo
domstico, sendo iso importante. Cmpren transformacins radicais,
mudanzas estruturais, superarmos o produtivismo capitalista
dominante.
Imos falar da realidade do monte galego, do moito que nos d, a
pesar das moitas agresins que sofre. Mais, ante todo, queremos
destacar cmo imos precisar cada vez mis do monte para tentarmos
construr unha sociedade ecoloxicamente sustentbel nun contexto de
crise que tamn ambiental, cmo son esenciais para o noso futuro
todas as loitas, resistencias, propostas e proxectos en marcha que se
estn a impulsar no pas a favor dun monte vivo do que nos poidamos
beneficiar todos e todas, as xeracins actuais e as futuras.

O capital natural a chave do benestar

Hoxe somos pouco conscientes da nosa ecodependencia, da nosa
dependencia da natureza. Todas as dimensins do benestar humano
dependen, en maior ou menor medida, directa ou indirectamente, dos
tres tipos de servizos que nos proporcionan os ecosistemas:
1) Servizos de abastecemento: as achegas directas ao benestar
humano procedentes da estrutura dos ecosistemas (alimentos, auga
doce,...)
2) Servizos de regulacin: as achegas indirectas provenientes do
funcionamento dos ecosistemas (control da erosin, regulacin
climtica,polinizacin,...).
3) Servizos culturais: contributos intanxbeis obtidos a travs da
experiencia directa cos ecosistemas (desfrute esttico, identidade
cultural,...).
A base deste fluxo de servizos a biodiversidade, polo seu papel
chave na manutencin dos ecosistemas. E como sinala a Avaliacin
dos Ecosistemas do Milenio en Espaa un proxecto cientfico
multidisciplinar destinado a avaliar a conservacin dos ecosistemas
no Estado espaol e o seu vencello co benestar humano, tomando
como referencia o programa Avaliacin dos Ecosistemas do
Milenio, auspiciado polas Nacins Unidas, "de todos os
compoentes que conforman a biodiversidade, a diversidade
funcional asociada aos microorganismos, vexetacin e
invertebrados, que contribe en maior medida ao subministro dos
servizos dos ecosistemas, principalmente dos servizos de
regulacin".
Tanto os servizos de abastecemento como os culturais dependen en
ltimo termo dos servizos de regulacin, pois estn ligados ao bo
funcionamento dos ecosistemas. Por exemplo, sen a proteccin do
solo pola vexetacin (servizo de regulacin) dimine a capacidade
de producin de alimentos ou de madeira (servizos de
abastecemento).

A perda ou deterioracin dos servizos de regulacin reduce o noso

benestar e trnanos mis vulnerbeis fronte a crises e perturbacins.
Porn, tenden a ser ignorados e menosprezados, por seren invisbeis
para o mercado e para a maiora da poboacin. Os intentos de
valorizacin monetaria dos servizos de regulacin poden ter
interese para suliar a sa relevancia, mais a mercantilizacin
destes servizos non asegura a sa manutencin. Esta pasa pola sa
visibilizacin
na
tomada
de
decisins.

Fonte: Avaliacin de Ecosistemas del Milenio de Espaa. Fundacin

Biodiversidad.

O monte o maior capital natural de Galicia

Falar de natureza en Galicia falar, sobre todo, de monte, que se
extende por mis de dous terzos do territorio. Entendemos por terras a
monte as cobertas por bosques, plantacins forestais e matogueiras.
O conxunto das terras a monte teen unha importancia alta no
subministro de diversos servizos de abastecemento, de regulacin e
culturais. Un dos servizos de regulacin do monte que est a adquirir
maior relevo o que se deriva da fixacin de carbono.
Ao almacenar carbono e ao retirar da atmosfera unha parte do exceso
de carbono presente en forma de CO2, o monte xoga un papel
importante na loita contra o cambio climtico. Porn, cmpre advertir
que, tanto desde a Xunta como desde a industria forestal, timase en
usar de forma perversa o servizo de regulacin climtica que nos
ofrece o monte. Cunha dobre intencin. Por unha banda, pretndese
soslaiar a necesidade urxente de reducirmos drasticamente as emisins
de CO2 nas fontes, o que implicara a reconversin do noso modelo de
producin e consumo de enerxa, baseado nos combustbeis fsiles.
Por outra banda, qurese respaldar a expansin das plantacins
forestais con especies de crecemento rpido como os eucaliptos, ao
seren as que fixa carbono con maior rapidez.
Sen negarmos a sa importancia, hora de valorarmos este servizo
do monte cmpre termos en conta dous aspectos. O primeiro a
incerteza verbo do seu clculo. Non posbel estimarmos con
precisin cnto carbono fixan a vexetacin e o solo, anda que est
claro que s compensan unha pequena parte das nosas elevadas
emisins actuais procedentes da queima de petrleo, carbn e gas
natural. O segundo aspecto a considerarmos a reversibilidade.
Factores como os incendios poden facer que bosques e plantacins
deixen de ser almacns e pasen a ser emisores de carbono.
A mellor forma de contriburmos loita contra o cambio climtico
desde o monte a conservacin e a expansin dos bosques. Nos
bosques de carballo ou de faia chganse a acumular maiores
cantidades de carbono que nas plantacins, e de xeito mis estbel.

Fonte: "El bosque, sumidero de carbono y fuente". Agustn

Merino (Departamento de Edafoloxa e Qumica Agrcola da
USC). Recursos rurais, n 6, xullo 2012.

Neste punto, convn destacarmos a diferenza radical entre bosques e

plantacins forestais orientadas producin, especialmente se as
rbores empregadas son alctonas. A Avaliacin dos Ecosistemas do
Milenio
en
Espaa

moi
clara
ao
respecto,
A pesar do que promoven as empresas do sector forestal, este tipo
de cultivo monoespecfico de rbores exticas non se pode denominar
bosques desde a perspectiva do seu funcionamento ecolxico, nin
"capital natural" desde unha perspectiva socioecolxica, pola baixa
capacidade, calidade e pobreza do seu fluxo de servizos.
En palabras do escritor Eduardo Galeano,
Los bosques industriales se parecen a los bosques naturales tanto
como la msica militar se parece a la msica y tanto como la
justicia
militar
se
parece
a
la
justicia.

A destrucin do monte galego

A provisin de servizos polo monte galego enfronta hoxe mltiples
ameazas, entre as que destacan os cambios de uso do solo.
Refermonos en concreto progresiva artificializacin do territorio,
ao crecemento da superficie ocupada por plantacins de eucalipto e
outras especies arbreas forneas, e ao avanzo do abandono do medio
rural.
A mudanza mis salientbel nos usos do solo en Galicia desde finais
dos anos oitenta o significativo crecemento das superficies
artificiais, custa fundamentalmente de terras a monte. As superficies
artificiais aumentaron en 8.800 hectrea no perodo 19872000, e
noutras 2.500 hectreas entre 2000 e 2005, segundo os datos
procedentes do proxecto europeo CORINE Land Cover. Un aumento
equivalente superficie ocupada polas setes principais cidades
galegas e que veu motivado, sobre todo, pola construcin de
infraestruturas de transporte por estrada, pola creacin de novas zonas
industriais e comerciais e pola ampliacin das zonas de extraccin
mineira moi vencellada construcin de estradas e de vivendas.
Fragmentacin da
paisaxe en Europa
(maior
fragmentacin, ton
mis vermello).
Fonte: Axencia
Europea de Medio
Ambiente.

As consecuencias do proceso de artificializacin sobre o monte van

moito mis al da perda irreversbel de solos naturais. Implica outros
efectos negativos igualmente importantes. Como o agravamento da xa
elevada fragmentacin do territorio empobrecedora da
biodiversidade ou o aumento da interfaz urbanoforestal, das reas
onde as zonas construdas estn prximas s superficies forestais, nas
que os incendios son das veces mis frecuentes.
Distribucin da
Interfaz Urbano
Forestal (IUF) en
Galicia.
Fonte:
"Delimitacin de la
IUF en Galicia:
Anlisis del riesgo
de incendio".
Mara L. Chas
Amil (USC), Julia
Touza (UV),
Eduardo D. Garca
Martnez (UV). 6
Congreso Forestal
Espaol, 2013.

Anda que non se dispn de datos, todo apunta a que o ritmo de

artificializacin do territorio galego diminuiu nos ltimos anos como
resultado da crise econmica. No que atinxe, en particular, minara,
o nmero de explotacins descendeu de 400 a 296 entre 2007 e 2011,
o que se traduciu nunha menor presin sobre o territorio.
Esta tendencia pode mudar no futuro prximo se se materializan
moitas das propostas de novas minas promovidas por empresas
multinacionais estranxeiras que puxeron os seus ollos en Galicia
atradas pola explotacin de recursos mineiros que se revalorizaron
nos ltimos anos nun contexto mundial de demandas crecentes e

recursos cada vez mis escasos. Se ben as perspectivas para a

explotacin dos minerais mis ligados ao sector da construcin non
son moi favorbeis, e a minara enerxtica fsil semella cousa do
pasado aps o esgotamento das minas de lignito das Pontes e de
Meirama, a minara metlica pode rexurdir con forza despois de mis
de tres dcadas de inactividade. Como ben sabido, intentos de
novas explotacins de minerais metlicos e industriais cun forte
impacto socioambiental negativo estn a suscitar un importante
rexeitamento nas comarcas afectadas e en todo o pas, oposicin que
xa logrou paralizar proxectos como as minas de ouro de Corcoesto
ou a de feldespatos da Limia.
A artificializacin est a reducir a superficie de monte, anda que
ben certo que s lixeiramente en termos porcentuais. Galicia foi e
segue sendo, sobre todo, monte. A superficie a monte estndese por
uns dous millns de hectreas, dos cais un milln e medio estn
arborizadas, a metade do territorio galego.
Teramos que viaxar moi atrs no tempo para contemplarmos unha
Galicia con tantas rbores. O forte crecemento demogrfico e a
expansin da agricultura e a gandera durante o Antigo Rxime1
aceleraron o proceso deforestador iniciado coa revolucin neoltica.
Estmase que a superficie arborizada atinxiu niveis mnimos a
mediados do sculo XVIII e comezos do XIX. Xa desde o inicio do
sculo XVIII boa parte da madeira consumida en Galicia tia que ser
importada. A destrucin dos bosques autctonos e a intensa
humanizacin do territorio fixeron que as ltimas poboacins de
grandes carnvoros como o oso pardo ou o lince, noutrora presentes
en grande parte do pas, se extinguisen entre o sculo XIX e as
primeiras dcadas do XX.

1.Entre principios do sculo XVI e mediados do XIX a poboacin galega

multiplicouse por seis, desde 300.000 at 1.800.000 habitantes (1860). No sculo
XVI a superficie de terreo de cultivo permanente supoa un 10% do territorio,
incrementndose at atinxir un 24% a mediados do XIX. Nalgns momentos do
sculo XX chegou a acadar o 30%. Estmase que as terras con boas aptitudes para o
cultivo agrario supoen unha cuarta parte do territorio galego.

Hai moitas rbores no monte, mais restan poucos bosques, e sobre

todo, restan poucos bosques antigos, bosques autctonos cun alto
grao de naturalidade, escasamente transformados pola accin
humana. Estes bosques ocupan hoxe s unhas poucas decenas de
miles de hectreas. Durante as ltimas dcadas medrou a superficie
coberta por frondosas autctonas, grazas maiormente rexeneracin
natural que tivo lugar en montes e terras agrarias abandonadas, mais
polo de agora son bosques xuvens.
A maior parte da superficie arborizada actual o resultado do cultivo
de pieiros e eucaliptos efectuado durante as ltimas dcadas por
iniciativa pblica e privada. En particular, a progresin do eucalipto
ten sido espectacular desde que a fbrica de celulosa de ENCE en
Pontevedra comezou a utilizar a madeira de eucalipto como materia
prima. Entre comezos dos anos setenta e a actualidade, os eucaliptos
multiplicaron por mis de dez a sa superficie (como masas puras).
Unha "eucaliptizacin" certamente moi lesiva para o medio, algo ben
documentado na literatura cientfica. Aln de afeccins negativas
sobre o solo e a dispoibilidade de auga, supuxo un empobrecemento
drstico da biodiversidade, basicamente porque non hai especies
autctonas capaces de se alimentaren das sas follas.

Fonte: Elaboracin propia a partir dos Inventarios Forestais estatais.

O crecemento excesivo e desordenado das plantacins de eucalipto

fixo que o monte galego, no que xa abundaban especies propensas a
arder como os pieiros e as que forman as matogueiras, se tornase
anda mis combustbel. Isto, unido ao abandono da xestin de
extensas superficies, como resultado do xodo rural e da
transformacin da agricultura, pervivencia da "cultura do lume", do
uso habitual do lume como ferramenta agropecuaria, explican a
proliferacin de incendios altamente destrutivos das ltimas dcadas.
Desde a dcada de 60 ardeu tanta superficie como a que ocupa o
monte na actualidade. Isto significa que moitos montes arderon varias
veces, que sofreron incendios recorrentes que os degradaron
severamente, ao se erosionar e empobrecer o solo.
Coa crise definitiva nos anos sesenta do modo de producin agrario
orgnico, do que o monte era unha peza indispensbel, do tempo do
"lume controlado", empregado nas estivadas (cultivos temporais de
cereais no monte) e na rexeneracin de pastos, pasamos ao tempo
actual do "lume sen control", do incendio forestal. Anda que no
modo de producin agrario tradicional o lume non estaba tan
controlado, nin era tan pouco destrutivo, como moitas veces se
imaxina. Os lumes escapaban s veces do control dos labregos
espallndose polo monte. Luis Guitin, profesor do Departamento de
Xeografa da Universidade de Santiago, estudoso da historia dos
bosques en Galicia, afirma que os efectos destes incendios non se
limitaban tan s ao mato porque con frecuencia o lume escapaba ao
control dos pastores extendndose aos estratos superiores da
vexetacin ou aos bosques prximos, como de novo queda de
manifesto nas declaracins de moitos preitos que se desenvolveron
perante o mis alto tribunal de xustiza de Galicia.
A seguinte noticia, publicada no xornal La Voz de Galicia, parece
dun vern de hai uns anos, mais est datada no 7 de setembro de
1883,
La ola de incendios que tiene lugar en la provincia de Orense
amenaza cosechas y viviendas. El fuego ha castigado con especial
virulencia, durante el ltimo mes, a gran parte de esta provincia

gallega.
A presenza destrutiva no monte galego do lume de orixe humana
remntase miles de anos atrs, modelando a paisaxe galega desde
entn, especialmente durante o ltimo milenio, e da man do
crecemento demogrfico, moi acusado desde o sculo XVI. Francisco
DazFierros, catedrtico de Edafoloxa da Universidade de Santiago,
escribe, escribe, referndose ao perodo comprendido entre 1100 e
1850,
Os solos, sobre todo cando as estivadas remontaban as costas que
orlaban os vales, foron sometidos a diferentes vagas erosivas durante
todo o perodo, polo que cando hoxe en da se observan esas terras
esquelticas de moitos cumios e pendentes do pas, algunhas con
mis rocha ca solo, cmpre preguntarse cantas tiveron a sa orixe
neste perodo? E as agras e cortias foron, finalmente, caladas
testemuas desa loita incesante contra a perda da fertilidade, na
procura dun difcil equilibrio, sempre atento pantasma da fame, da
que dependa a supervivencia da poboacin campesia. Galicia
remata o perodo cun incremento evidente dos seus recursos en
poboacin e riqueza, pero tamn deixando ver fondas feridas nunha
natureza que, coa tcnica e a razn como aliadas, foi s instrumento
e obxecto do proveito do ser humano.
hora de abordarmos o problema dos lumes fundamental termos
presente que a utilizacin do lume como ferramenta agraria segue a
ser hoxe unha causa moi importante de incendios forestais no noso
pas. Segundo as estatsticas oficiais, a eliminacin do mato e dos
residuos agrcolas, xunto coa rexeneracin de pastos para o gando,
son as principais causas inmediatas coecidas de incendios forestais.
A dcada de oitenta do sculo pasado foi a de incendios mis
devastadores. O terrbel pico de incendios de 1989 provocou tal
impacto social que obrigou Xunta a crear un potente servizo de
defensa contra os incendios forestais. Deste xeito, conseguiuse limitar
a dimensin do problema incendiario a partir da dcada dos anos
noventa. Porn, baixo condicins de vento, temperatura e sequidade
moi desfavorbeis, o "exrcito" de homes e mulleres que combate

esforzadamente os lumes vese desbordado por vagas de lumes que

disparan as cifras de monte ardido. A vaga de agosto de 2006 fixo que
ese ano fose o peor desde 1989, o que marcara un novo fito na
concienciacin e mobilizacin sociais.

Superficie anual ardida (miles de hectreas) entre 1961 e 2013. A lia vermella
corresponde superficie total e a azul arborizada.
Fonte: Aula Silvicultura (http://silvicultor.blogspot.com.es/), a partir dos datos
oficiais.

Hai un factor que raras veces se ten en conta hora de falar dos
incendios, pero que cada vez mis relevante. o cambio climtico,
que explica a tendencia ao empeoramento dos ndices meteorolxicos
de perigo de incendios rexistrada nos ltimos decenios, mis
acentuada no sur e no interior do pas e tamn mis marcada na poca
de perigo invernal (marzo) que no vern. A facilidade coa que o lume
prende e se propaga tende a aumentar. Os incendios podern facerse
mis rpidos e intensos no futuro canto maior sexa o avanzo do
cambio climtico. Se ademais se mantn a tendencia observada de
aumento dos episodios de chuvia intensa no outono, as riadas e os
arrastres de terra aos ros sern maiores.

O aumento do perigo de incendio non a nica consecuencia da

mudanza climtica sobre o monte galego. Destacan tamn a
mediterraneizacin da vexetacin e o incremento da proliferacin de
axentes patxenos das masas arbreas, ao se veren favorecidos polo
aumento das temperaturas no inverno2.

2."Evidencias e impactos do cambio climtico en Galicia". Xunta de Galicia, 2009.

Unha Galicia ecoloxicamente dependente nun

mundo en Crise
O cambio climtico, o teito do petrleo (o fin da era do petrleo
abundante e barato) e a diminucin acelerada da biodiversidade son
as principais dimensins da crise ecolxica global, os principais
sinais do choque da humanidade contra os lmites ambientais do
planeta.
No inicio da dcada de setenta, un grupo de investigadores do MIT
advertiu no libro Os lmites do crecemento que, se continuaban a
aumentar ao mesmo ritmo as presins humanas sobre a Terra, o
colapso econmico e poboacional sera inevitbel. A evolucin do
mundo nas ltimas dcadas aproximouse moito ao proxectado en "Os
lmtes do crecemento" baixo o escenario denominado bussines as
usual (mis do mesmo).

Fonte: Web do Smithsonian Institute, baseado en "A comparison of the limits of

growth with 30 years of reality". G.M. Turner (Global Enviromental Change, vol
18, 2008).

O rpido crecemento da producin e o consumo impulsado pola

globalizacin capitalista estanos a achegar cara a unha catstrofe
ecolxicosocial global sen precedentes.
Como se posiciona Galicia neste escenario de profunda crise
ecolxica?. Insolidariedade e vulnerabilidade definen o noso
posicionamento. Como pas, consumimos ben mis do que nos
permitira un reparto xusto das posibilidades ecolxicas do planeta.
Facmolo custa das xeracins futuras e doutros territorios, coa
finalidade de soster unha economa insustentbel cuxa demanda de
natureza creceu vertixinosamente nos ltimos cincuenta anos, un
perodo coecido en todo mundo como a Grande Aceleracin.
Galicia ocupa hoxe moito mis espazo ambiental do que lle
correspondera por poboacin, como poen de manifesto diversos
indicadores acoto ignorados (as pegadas ecolxica, de carbono,.. ).

Fonte: Elaboracin propia a partir de "Informe Planeta Vivo 2008" (WWF, ZSL,
Global Footprint Network) e "El anlisis de la huella ecolgica en Espaa"
(Ministerio de Medio Ambiente e Medio Rural e Mario, 2007).

Galicia un pas excedentario en residuos e en contaminacin e

deficitario en recursos. A travs dos intercambios comerciais,
abastecmonos dos recursos que non temos e desprazamos boa parte

dos impactos ambientais asociados s demandas da nosa economa.

Exportamos, mis que importamos, insustentabilidade.
Dise que a galega unha economa con vocacin exportadora. as
se ollamos para a balanza comercial monetaria. Mais se reparsemos
na balanza comercial fsica, a que emprega como unidades as
toneladas e non os euros, veramos que a realidade invrtese. Galicia
unha economa importadora, especialmente de minerais (enerxticos
e non enerxticos), mais tamn de alimentos. A balanza comercial
fsica
galega

claramente
deficitaria.

Balanza comercial fsica de Galicia

Fonte: Elaboracin propia a partir dos datos de Cintereg e DataComex.

Desde mediados dos anos cincuenta constatouse unha mudanza no

consumo de recursos da economa espaola que non foi allea a
economa galega. Como en todos os pases enriquecidos, pasouse
dunha Economa da Producin a unha Economa da Adquisicin3.
Os recursos biticos renovbeis que supoen unha verdadeira
producin de materia vexetal no sentido fsico e ecolxico
perderon importancia relativa fronte aos recursos abiticos

combustbeis fseis, minerais non enerxticos. Hoxe a economa

galega apoiase na adquisicin e consumo masivo destes recursos
preexistentes (non renovbeis), nomeadamente de petrleo.
Temos unha grande dependencia externa de enerxa, de minerais e
de alimentos. Recursos que a longo prazo tenden a ser mis escasos e
caros.

3."El metabolismo de la economa espaola. Recursos naturales y huella ecolgica

(19552000)". scar Carpintero. Fundacin Csar Manrique, 2005.

Sen monte non hai futuro. O monte ten futuro

Ao deixarmos de ser unha sociedade agraria cun metabolismo social
de base orgnica e transformrmonos nunha sociedade industrial
sustentada no consumo masivo de recursos non renovbeis, o monte
perdeu peso como subministrador de recursos naturais. At a
desarticulacin da agricultura orgnica, un monte moi humanizado
operaba como un imprescindbel espazo agrario complementario das
terras de labrado, provendo fertilizante (toxo), pasto para o gando,
terra para o cultivo temporal de cereais (estivadas), lea, madeira ou
froitos.
Durante as ltimas dcadas, o monte s ten xogado un papel
relevante como subministrador de madeira ou, mellor dito, de certos
tipos de madeiras. E s desde principios de sculo volveu adquirir
importancia como fornecedor de enerxa. Foi grazas a un rpido
desenvolvemento elico, s interrompido en anos recentes debido s
restricins s renovbeis introducidas nas ltimas
mudanzas
regulatorias do marco elctrico estatal. Un crecemento elico
necesario, mais que foi regulado pola Xunta sen atender a criterios
ecosociais, o que deixou os beneficios do aproveitamento do vento en
mans de grupos empresariais multinacionais estranxeiros e deteriorou
seriamente moitos dos nosos espazos naturais mis valiosos.
Hoxe a achega da enerxa elica obtida nos montes ao "mix
elctrico" galego necesaria, importante e positiva desde unha
perspectiva ambiental global. Porn, esa achega podera terse logrado
de xeito moi diferente, distribundo os beneficios econmicos da
enerxa elica de xeito equitativo promovendo a participacin de
propietarios de montes e cidadana en xeral na promocin de parques
elicos, seguindo o exemplo de pases como Dinamarca
e
minimizando o impacto sobre o territorio, para o cal deberan terse
excludo desde o inicio as zonas de maior valor ecolxico como reas
de desenvolvemento elico.
A achega do monte ao noso subministro de enerxa tamn medrou
nos ltimos anos grazas ao crecemento do uso enerxtico da biomasa.

Como no caso da elica, tamn coa biomasa se estn a pasar por alto
as cautelas ambientais necesarias. Especialmente preocupante pode
ser a deterioracin dos solos por unha extraccin excesiva de
biomasa, esquecendo que o mato ou os restos de corta non son
residuos ou combustbeis, senn nutrientes para a rexeneracin dos
solos, unha vez que se descompoen. Ao tempo que se minusvaloran
os riscos, esaxranse os beneficios, especialmente no tocante loita
contra o cambio climtico. Na verdade, a biomasa non presenta o tal
balanzo neutro de dixido de carbono do que tanto falan algunhas
empresas e a Xunta mentres obvian que a queima de biomasa unha
fonte de contaminantes locais prexudiciais para a sade humana
(tamn o son, por suposto, a queima de restos agrarios ou os incendios
forestais). Outra cuestin importante a ter en conta o impacto
ambiental negativo dos chamados cultivos enerxticos, propostos
como subministradores de biomasa, pois trtase de plantacins moi
intensivas compostas a mido por especies exticas invasoras como
eucaliptos ou acacias.
Como o que interesa non a transicin cara a un modelo enerxtico
sustentbel senn o crecemento econmico ao prezo que for,
pretndese impulsar a biomasa, como antes se fixo coa elica, sen
abordar previamente unha planificacin enerxtica que decreza o
consumo de enerxa e promova tamn outras renovbeis como a
solar.
Non a calquera prezo, mais cmpre aproveitarmos moito mis o
noso potencial de obtencin de enerxas renovbeis. Se temos
presente a nosa elevada dependencia enerxtica e alimentar, as como
o contexto de agravamento da crise ecolxica global, seremos mis
conscientes da necesidade urxente de lograrmos un maior grao de
soberana enerxtica e alimentar, entendidas como a capacidade para
decidirmos sobre os nosos propios recursos co obxectivo de
reducirmos a nosa dependencia externa. Enmarcando esa procura de
soberana alimentar e enerxtica na transicin cara a un modelo
econmico sustentbel que reduza drasticamente o impacto
socioambiental dos nosos padrns de producin e consumo, tanto
dentro como fra do noso territorio, isto , tanto o impacto

intraterritorial como o extraterritorial.

Evidentemente, a maior relocalizacin posbel da producin e o
consumo e o axuste da economa aos lmites ecolxicos implica
loitar contra o proceso de globalizacin neoliberal, contra as polticas
europeas, estatais ou galegas que estn a empurrar en sentido
contrario.
Nun mundo onde a explosin demogrfica e o crecemento da
producin e o consumo inherente ao produtivismo capitalista fixo que
comecemos a chocar contra os lmites ambientais globais, onde nos
aproximamos, ou estamos xa, non s no cnit do petrleo, senn no
"cnit de todo" (como di Richard Heinberg), o noso sobreconsumo
actual de natureza, baseado en importacins masivas, acabar por ser
invibel. Se queremos ser unha sociedade resiliente nun mis que
probbel escenario global de descenso acelerado da dispoibilidade
de recursos e de acusada degradacin ambiental, debemos consumir
menos e mellor e renovar a nosa relacin coa terra, "entendida como
territorio e sobre todo como solo, como cerne da vida e como orixe de
toda riqueza autntica", como afirma a Gua para o descenso
enerxtico promovida pola Asociacin Vspera de Nada. En palabras
do presidente desta asociacin, o economista ecolxico Xon Doldn,
"reruralizar e reagrarizar o mundo xa non unha opcin mais
apenas algo inevitbel".
Neste escenario inevitbel, o monte volver ocupar necesariamente
un lugar central como fornecedor de variados servizos de
abastecemento e culturais, ao tempo que adquirirn anda maior
importancia os servizos de regulacin que nos proporciona. Un monte
integrado cunha agricultura e gandera ecolxicas con mis bosques
naturais e menos plantacins forestais, xestionadas con criterios de
silvicultura ecolxica e cunha producin diversificada
subministrador de enerxas renovbeis aproveitadas respectando a
biodiversidade e do xeito mis distribudo posbel por multitude de
pequenos produtores.
De costas ao monte, permitindo a sa destrucin e espolio, non
seremos quen de construrmos unha sociedade na que poidamos vivir

ben dentro dos lmites ambientais. E tampouco ser factbel un monte

vivo mentres o noso modelo de producin e consumo requira
cantidades elevadas de enerxa e de materiais, a menos, claro, que
sexa custa de manter e acentuar a exportacin de danos ambientais
va importacin masiva de bens, custa de espoliar outros pobos e
territorios, o que nos resultar cada vez mis complicado.
Un modelo socialmente xusto e ecoloxicamente sustentbel tanto a
escala galega como global, que tea como obxectivo central o
benestar humano (e o do resto de seres vivos) seguira catro principios
bsicos:
Renovabilidade nas fontes enerxticas.
Peche de ciclos de materiais nos procesos de producin.
Suficiencia, redistribucin e autocontencin con
democrtica.
Principio de precaucin.

regulacin

Como sinalan scar Carpintero e Jorge Riechmann, ao definir estes

principios, "formlanse tres ideas chave moi interrelacionadas para
pensarmos cabalmente a transicin de sistema: a idea de lmite
(relacionada coa sustentabilidade), a idea de igualdade (que nos
permite pensar en que sociedades mis igualitarias sern sociedades
con maior nivel de benestar), e a de democracia econmica".
Nesta transicin seran chaves, no caso galego, o decrecemento do
consumo de enerxa e a expansin das enerxas renovbeis at tornar
innecesarias as de orixe fsil, comezando polo carbn a reducin do
consumo de minerais e de plsticos e un maior emprego da madeira,
ou a xeralizacin dun modelo de alimentacin sen exceso de protenas
animais baseado en alimentos ecolxicos locais. Todo iso implicara
unha moi importante relocalizacin da producin e o consumo e a
conseguinte revitalizacin do medio rural.

Monte vecial, o patrimonio silente.

Como vimos ao comezo, os montes xa nos dan hoxe moito, malia en
xeral non estaren ben protexidos e coidados. Mais para nos poderen
proporcionar o fluxo de servizos de regulacin, abastecemento e
culturais que precisaremos cada vez en maior medida e, ao tempo,
seren reservorios de biodiversidade, comprira, de agora en diante,
xestionrmolos tendo en mente as ideas chaves que apuntabamos
antes para nos referir transicin xeral da economa: sustentabilidade,
igualdade e democracia.
Para iso, fundamental a planificacin e a intervencin desde os
poderes pblicos cun enfoque de democracia participativa,
acompaada dunha mobilizacin de recursos acorde coa relevancia
estratxica do monte no noso pas. O investimento pblico no monte
en Galicia, excludos os gastos en extincin de incendios,
sinxelamente ridculo, considerando tanto a importancia do monte
como as posibilidades orzamentarias, incluso no contexto presente.
A actuacin dos poderes pblicos na procura do ben comn debe
impedir a deterioracin e espolio do monte, nomeadamente por parte
de grandes empresas do sector madeireiro ou enerxtico, as como
impulsar a xestin sustentbel, tanto de xeito directo como indirecto.
Un mbito a ter especialmente en conta o dos montes veciais en
man comn. Son 3.215 montes que suman unha superficie de
667.000 hectreas, o que representa nada menos que o 33% das terras
a monte e o 22,5% do territorio. Polas sas caractersticas ofrecen
vantaxes e posibilidades moi interesantes.
As parcelas de monte privado particular son de dimensin moi
reducida, de tan s 0,25 hectreas de media, o que obriga a buscar
frmulas de asociacionismo para as xestionar. Sen embargo, o tamao
medio dos montes comunais acada unhas 230 hectreas, o que, de
entrada, facilita a sa xestin. Por outro lado, a forma de propiedade

colectiva e a estrutura de xestin democrtica posibilitan a

participacin de toda a comunidade local, de toda a parroquia ou
aldea, tanto no goberno como no reparto de beneficios do monte.
A realidade dos montes comunais moi heteroxnea, e atopamos
moitos casos de mala xestin, mais tamn algns dos mellores
exemplos de xestin, protagonizados por comunidades que procuran
manter ou renovar un aproveitamento diversificado do monte
socialmente beneficioso que respecte, cando menos, algns principios
ecolxicos
Outra forma de xestin participativa impulsada desde a cidadana
que est a dar os primeiros pasos a custodia do territorio. A sa
finalidade conservar montes e outros espazos que teen un alto
valor ecolxico.
Xa para rematar, quero deixar unha conclusin final: o monte un
anda enorme e valiossimo capital natural que cmpre coidarmos e
restaurarmos na medida do posbel. Un monte do que certamente
imos poder prescindir cada vez menos no futuro, un futuro que estar
marcado nas vindeiras dcadas polo final do curto perodo da nosa
historia no que dispuxemos de abundantes recursos non renovbeis.
urxente que, como xa est a facer moita xente, o defendamos, que
evitemos a sa apropiacin por grandes empresas que s mirn polo
seu, que o resgatemos das forzas de mercado e o poamos ao servizo
do ben comn das xeracins actuais e futuras, para vivirmos ben
dentro dos lmites ecolxicos.

Esta publicacin licenciouse coa Licenza

Creative Commons Recoecemento-Non
comercial 4.0 Internacional. Para ver unha copia
desta licenza visite:
http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/.