Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1. Izen sintagma 1. Izen 2. Izenordaina 3. Determinatzailea 4. Adjektiboa 5. laburbiludz 2. Aditz sintagma 1. Adberbioa 2. Aditza 3. Aditz jokoa 3. Euskal deklinabidea 1. Deklinazioa zer da ? 2. Zer da deklinatzen ? 3. Euskal deklinabide kasuak 4. Hitzak bokalez edo kontsonantez bururatzen direnean 5. este arau batzuk 4. !er"ausa 1. Zer da "er"ausa eta nola egina da ? 2. !er"aus bakunak 3. !er"aus elkartuak 4. !er"aus jokatuak eta "er"aus ez#jokatuak 5. aiezko eta ezezko "er"ausak 5. $rtoti"ogra%ia 1. Euskal al%abetoa 2. A&oskera 3. 'a' organikoa 4. Zenbakiak( tenorea eta data 5. )aburdurak *. +e&igarriak 1. Izenordainak deklinaturik 2. Haren , ere 3. Erakusleak deklinaturik 4. Hitz berezi batzuen sailka"ena 5. Hiru eta lau zenbakien deklinabideak *. Euskal deklinabideak -. Euskal aditz laguntzailearen taula osoa .. Aditz alokutiboa /. 0estu antolatzaileak 11.2unduko geogra%iako zenbait izen -. ibliogra%ioa
Izena
1. atala :
Izen sintagma
1/ Izena A: Definizioa B: Izen arrunten sailkapena C: a organikoa D: Izenaren numeroa 2/ Izenordaina A: Izenordaina zer da ? B: Izenordainen sailkapena 3/ Determinatzaileak A: Mugatzaileak B: Zenbatzaileak C: Determinatzaile zehaztugabeak 4/ Adjektiboak A: Izenlaguna B: Izenondoa 5/ Laburbilduz
21/1. or.
Izena
Laburdurak : Aditza = ad. Adizlaguna = adlag. Aditzondoa = adond. Aditz sintagma = AS Determinatzailea = det. Izena = iz. Izenlaguna = izlag. Izenondoa = izond. Izen sintagma = IS Perpausa = P
PERPAUSA
IS
AS
izlag.
Iz.
izond.
det.
adlag.
Ad.
adond.
21/2. or.
Izena
1 - Izena
P
IS AS
izlag.
Iz.
izond.
det.
adlag.
Ad.
adond.
A / Izena
Jendeen animalien eta gauzen adierazteko !itzak erabiltzen dira. "itz !oriek izenak dira.
#Domingo $orringo pirata da. %i!al beltz batek estaltzen dio begia eta zurezko zango bat dauka.#
&Domingo $orringo' in Irakurgaiak (. zikloa . I)AS euskal pedagogia zerbitzua . *+. or.
Izenetan bereizten dira izen arruntak eta izen bereziak. &Pirata' &oi!al' izen arruntak dira. Izen berezia aldiz ,ende toki edo animalia berezi baten aipatzeko erabiltzen da. -aiuskula edo letra larri batekin !asten da. .Adib. : Domingo $orringo "endaia Pintto .../
21/3. or.
Izena
IZENA
Izen bakuna elementu bakar batez osatua da. Adib. : bertso ,abe diru
Izen eratorria :
IZENA
ATZIZKIA
Izen eratorria !iztegian aurkitzen den izen batekin egina da. Atzizki bat lotua zaio izen !orri. 0aina atzizki !ura ez da bakarrik erabiltzen a!al. Adib. : bertsol ari .izena : bertso 2 atzizkia : -.l/ari/ 0este adibide batzuk : ,abego dirutza...
Izen elkartua :
IZENA
0erez autonomoak diren bi !itzez konposatua da .biek badute errana!i osoa/. Adib. : bizileku larret3ori udaberri bertso-a1ari diru-bilketa ardi gasna natur zientziak...
21/4. or.
Izena
Izen zenbakaitzak
Izen batzuk ez dira zenbatzen a!al. Izen zenbakaitzak dira.
Adib. : ur !aize ozpin ... 4zin da erran : zazpi ur5 bi !aize5 e!un irin5...
"auen artean batzuk neurgarriak dira .ur irin .../ beste batzuk aldiz ez neurgaitzak deitzen dira .maitasun su !aize .../.
6 / #-a# organikoa
Izen batzuk berez #-a# batekin bururatzen dira. #-a# organikoa deitzen da. 4z da artikuluarekin na!asi be!ar.
Adib. : alboka anaia arbola aza azoka a3ola baba bidaia bista burbuila dantza denbora denda erromeria ezkila gela !abia !orma ideia koilara kopeta laran,a neska obra poltsa sega t3anpa uda 3ingola zola etab. ...
4zin da 5 anai bat erran. Anaia bat erraten da.
&a' organikoa duten !itzak deklinatzen direlarik orduan zer gertatzen da 7 8onetika arauak !auek dira : a 2 a = a .arbola 2 aren = arbola ren/ a 2 e = e .pertsona 2 en = pertsonen/
Adib. : &Arbolaren abar bat !autsi da..' Adib. : &Pertsonen zerrenda bildu dut.'
21/5. or.
Izena
Izena singularrean agertzen da pertsona bakar bat gauza bakar bat animalia bakar bat aipatzen delarik : &pirata' &begia' &zango bat' ... Izena singularrean da &-a' artikulua lotua zaiolarik edo &bat' zenbatzailea ondoan ,arria zaiolarik. Adib. : &Liburu bat na!i nuke.' &9akurra lo da.' &Anaia ikastolara abian da.' ... Izena pluralean agertzen da pertsona gauza edo animalia bat baino ge!iago aipatzen delarik. %rduan pluralaren marka &-k' batez agertzen da izenaren bukaeran edo zenbatzaile baten bidez ere agertzen da .zero eta bat salbu/. :enbatzailea izenaren aitzinean agertzen da anitzetan. Adib. : &Ikasleak gelan bilduak dira.' &0i t3okolate mokor ,an dituzu.' &Dendak irekiak dira.'.... Izen bat mugagabean ager daiteke. -ugagabeak ez du numero noziorik adierazten. 4z da singularra ez eta plurala ere. Adib. : &Jende.-/ guti !urbildu da.' &"amar neskak bi dantza eman dituzte.'... -ugagabea erabiltzen da :
:4; :4I< eta :4<0A= galdetzaileekin : Adib. : &:ein bideo ekarri duzu 7' &:enbat !aur ikusi duzu 7' &:er tenoretan etorriko zara 7' zenbatzaile ze!aztugabeekin : Adib. : & Anitz ur edan dut.'
.ikus >. ? 0 taula/
zenbatuak direnak zein diren ez dakigunean : Adib. : &"amar ikaslek bidaia egin dute.' mugagabea .zein ikasle diren ez dakigu/ %!arra : &"amar ikasleek bidaia egin dute.' mugatua .zein ikasle diren badakigu/ beste zenbait kasu berezitan : Adib. : &4guzkitan egon da.'
eta ez
)asu : %!iko akatsa da &-a' organikoa duten !itzen mugagabean gaizki deklinatzea &-a' !ori kenduz. .&-or1osinta3ia' - 4imaren estilo liburua ? @(.or/ Adib. :5&Anai bat' %kerra &Anaia bat' :uzena
21/6. or.
Izena
( ? Izenordaina
#$atuak dio : - <ik ere 3oriek bezala !egaldatu na!i nuke. - %rduan !egalak be!ar dituzu guk bezala A - erantzun zioten 3oriek.#
&Pit3it3i' in Irakurgaiak (. zikloa I)AS euskal pedagogia zerbitzua . +. or.
A / Izenordaina zer da 7
Izenaren ordez ager daitekeen elementua izenordaina deitzen da : ni zuk gurekin... Adib. : gatuaren ordez nik 3orien ordez guk Izenordainak ez du mugatzailerik !artzen. Izenordainak deklinabide kasu markak !artzen ditu : ni nik niretzat nirekin...
.ikus 1. eranskina/
0 / Izenordainen sailkapena
0. 1 : Pertsona izenordainak
Pertsonal arruntak : <I "I $B :B :B4) .nb : !ura eta !aiek erakusleak dira/ Izenordain !auek ,endearen izendatzeko erabiltzen dira bakarrik. Adib. : #<i mendian ibili naiz.C #$u gara liburu !onen idazleak.C Deklinabide kasuak !artzen dituzte. <i izenordainaren noren kasua nire da. Iparraldeko euskalkietan ene erabiltzen da maiz eta !aren erabilera onartua da. Adib. : &Irakasleak ene ipuina irakurri du gelan.'
Ni Hi Gu Zu
Izena
Deklinabide kasuak Pertsona izenordainak euskara batuan NOR NORK NORI NOREN NOREKIN NORENTZAT** NORTAZ NORENGAN *** NORENGANDIK NORENGANA NORENGANANTZ Nori buruz ni nik niri nire* nirekin niretzat nitaz ni(re)gan ni(re)gandik ni(re)gana ni(re)ganantz hi hik hiri hire hirekin hiretzat hitaz hi(re)gan hi(re)gandik hi(re)gana hi(re)ganantz gu guk guri gure gurekin guretzat gutaz gu(re)gan gu(re)gandik gu(re)gana gu(re)ganantz zu zuk zuri zure zurekin zuretzat zutaz zu(re)gan zu(re)gandik zu(re)gana zu(re)ganantz zuek zuek zuei zuen zuekin zuentzat zuetaz zuengan zuengandik zuengana zuenganantz
5 Iparraldean nire-ren ordez ene erabiltzen da eta beraz eni enekin enetzat etab... 55 Iparraldean norendako erabiltzen da ge!ien bat .eta beraz : enetako !iretako.../. 555 Iparraldean : norengan = noren baitan.
8orma indartuak galdeetan erabiltzen a!al dira. Adib. : &Lan !au ni!aurek egin be!ar dut 7' 0estalde izenordain indartuak partikularen aitzinean aurkitzen a!al ditugu. Adib. : #:u!aur bizi zara et3e !onetan.'
Deklinabide kasuak Pertsona izenordainak indartuak euskara batuan
NOR NORK NORI NOREN NOREKIN NORENTZAT NORTAZ NORENGAN * NORENGANDIK NORENGANA NORENGANANTZ Nori buruz nihaur nihaurek nihauri nihauren nihaurekin nihaurentzat nihaurtaz nihaurengan nihaurengandik nihaurengana nihaurenganantz nihauri buruz hihaur hihaurek hihauri hihauren hihaurekin hihaurentzat hihaurtaz hihaurengan hihaurengandik hihaurengana hihaurenganantz hihauri buruz guhaur guhaurek guhauri guhauren guhaurekin guhaurentzat guhaurtaz guhaurengan guhaurengandik guhaurengana guhaurenganantz guhauri buruz zuhaur zuhaurek zuhauri zuhauren zuhaurekin zuhaurentzat zuhaurtaz zuhaurengan zuhaurengandik zuhaurengana zuhaurenganantz zuhauri buruz zuihauk Zuihauek Zuihaueri zuihauen zuihauekin zuihau(e)ntzat zuihau(e)taz zuihau(e)ngan zuihau(e)ngandik zuihau(e)ngana zuihau(e)nganantz zuihau(e)ri buruz
21/8. or.
Izena
0. ( : Izenordain ze!aztugabeak
$aldetzaileak : <%; .edo :4I</ izenordain galdetzaileak pertsonentzat balio du. $aldera baten egiteko erabiltzen da. Adib. : <or da mintzo 7 4z da ne!or mintzo. / :einek erran du 7 "orrek erran du. Pertsona ez bada orduan :4; galdetzailea erabiltzen da. Adib. : :er marrazten duzu 7 $aztelu eder bat marrazten dut.
)asu : 0e!ar baino ge!iagotan zein izenordaina erabiltzen da : Adib. : 5&:ein tenoretan ,aikitzen zara 7' %kerra &:er tenoretan ,aikitzen zara 7' :uzena
$aldetzaileetatik eratorritako izenordain mugagabeak : NOR norbait nor edo nor edonor, nornahi inor, nehor norbera, bakoitza norbere ZER zerbait zer edo zer edozer, zernahi ezer, deus, zertxobait ZEIN
Adib. : &<orbait ikusi dut ate gibelean.' &<ik ez dut ne!or ikusi.' &:erna!i kontatzen du.' &<orna!i sar daiteke et3e !onetan.'
)asu : 4zer inor.ne!or/ eta kidekoeri ez ukatzailea ge!ituz negatiboak bi!urtzen dira. Adib. : 5&:er eman dizu 7 Deus dit eman.' %kerra &:er eman dizu 7 Deus ez dit eman.& :uzena
%kerra :uzena
21/9. or.
Izena
0. >. 1 : Izenordain bi!urkariak 4rranaldi batean bi izen sintagma erre1erentziakideak direlarik .!ots pertsona bera aipatzen duten bi izen sintagma ditugunean/ orduan bigarren izen sintagma izenordain bi!urkaria bilakatzen da.
& < i r e ! i r e . . . 2 0 B ; B A ' 1ormula erabili be!ar da. Aditza aldiz <or/<ork motakoa da. .ikus (. atala/ Adib. : &)aietek bere burua ongi senditzen du.'
Ikus bere eta !aren-en erabilera ge!igarrietan.
0. >. ( : Izenordain elkarkariak : Izenordain elkarkariek aldiz &erreziprokotasuna' adierazten dute. 0i elementu be!ar dira gutienez elkarkariaren osatzeko.
Adib. : &%i!ana Peioren ondoan da. Peio %i!anaren ondoan da.' 0eraz &%i!ana eta Peio elkarren ondoan dira.' &$atuak eta 3akurrak elkar maite dute.' &0atak besteari kontatu zion gertatu zena.'
)asu : Anitzetan !utsak egiten dira elkar izenordaina erabiltzean.
.&-or1osinta3ia' - 4imaren estilo liburua ? DE.or/
Adib. : 5&4lkar bazkalduko dira.' &4lkarrekin bazkalduko dira.' 5&Laster ikusiko gara.' &Laster ikusiko dugu elkar.' edo &Laster elkar ikusiko dugu.'
21/10. or.
Izena
> ? Determinatzaileak
P
IS AS
izlag.
iz.
izond.
Det.
adlag.
Ad.
adond.
%ker :
#4gun asteazken da. ArFo et3ean da. -art3uka ikusi ditu Amat3iren baratze zolan. Ikusi eta dastatu ere.#
4rranaldi !au oker da. :ergatik 7 Determinatzaileak 1alta baitira. :uzen :
#4gun asteazkena da. ArFo et3ean da. -art3uka batzuk ikusi ditu Amat3iren baratze zolan. Ikusi eta dastatu ere.#
Adib. : Jende anitz etorri da. 0i anaia baditut. )omiki !ori erosi na!i dut. "artza lo da.
#Anitz# #bi# #!ori# #-a# determinatzaile dira.
21/11. or.
Izena
Mugatzaileak Zehaztuak
Izena + Determinatzailea
Zenbatzaileak
Zehaztugabeak Orokorrak
Zehaztugabeak
A / -ugatzaileak
-ugatzaileen artean artikuluak eta erakusleak aurkitzen ditugu. Determinatzaile mugatzaile !auek singularra edo plurala adierazten dute. -ugatzaileen lekua izen sintagmaren azken muturra da.
Artikuluak : -a -ak
<ormalean izen arruntek eta izenondoek dute artikulua !artzen.
Singularra 0i3kot3a arbola le!oia sentipena... :ango luzea karrika iluna ...
Plurala 0i3kot3ak arbolak le!oiak sentipenak ... :ango luzeak karrika ilunak ...
21/12. or.
Izena
Singularra
Absolutiboan : hau, hori, hura "Liburu hau prestatzen dizut. "Mutiko hori ezagutzen dut. "Atzo ikusi jantzi hura egun erosi dut." "Aste honetan joanen naiz. "Bi haur hauek ama bera dute." ...
Plurala
Absolutiboan : hauek, horiek, haiek Liburu hauek prestatzen dizkizut." "Mutiko horiek ezagutzen ditut." "Atzo ikusi jantzi haiek egun erosi ditut." "Azken aste hauetan eri zen." "Jantzi hauek kolore berak dituzte." ...
0adira ere erakusle indartuak : !au3e !ori3e !ura3e... 0er- aurrizkia ere agertzen da erakusleekin : bera ... Adib. : &0i !itzorduak egun berean ditu.'...
)asu : 0era mugatzaileak identitatea adierazten du berdin izenondoak aldiz berdintasuna. Adib. : &:ure anaiak eta nireak pirripita berdina erosi dute.' .bi pirripita badira/ &:ure anaiak eta nireak pirripita bera erabiltzen dute.' .pirripita batetaz mintzo gira/
0era eta berdin ez dira na!asi be!ar. Adib. : 5&Adin berdinekoak gara.' &Adin berekoak gara.'
%kerra :uzena
21/13. or.
Izena
0 / :enbatzaileak
:enbatzaileek izena mugatzen duen zenbatasuna de1initzen dute. :e!aztuak ze!aztugabeak edo orokorrak dira.
ZEHAZTUAK
Izenaren ezkerrean aurkitzen dira, "bat" eskuinean dugularik.
ZEHAZTUGABEAK
OROKORRAK
=> Kardinalak : bat, bi, hiru, lau... => Ordinalak : zenbatzaile kardinalari -garren gehitzen zaio : bigarren, ehungarren ... => Banatzaileak : kardinalari -na atzizkia gehitzen zaio: bana, bina, bosna...
Kasu honetan ez da sekula zenbaki Sail honetan hiru zenbatzaile zehatzik adierazten : batzuk, sartzen dira : "dena", "guzia" zenbait, guti, anitz, xorta bat, pixka eta "oro". bat, ugari, etab. Zenbatzaile zehaztugabea izenaren ezkerrean edo eskuinean ager daiteke.
Hiru zaldi... baina xakur bat. Hogeita hamabigarren urtean... Jostailuak hamarnaka banatu ditugu.
"Lagun batzuk etorri dira." "Dena jan dut." Anitz opari ukan dut." "Ikasle guziak kanpoan dira." Etxe franko ikusten da. "Oro har", ... "Euri guti egin du. "Laranja zuku xorta bat edaten dut. ... Zenbatzaile zehaztugabeekin, aditza Oso eta guzia singularrean bai eta ere pluralean joka zenbatzaileak desberdindu behar dira batzuetan. daiteke. Bi kasuak onartuak dira.
(EIMAren estilo libirua 92.or.)
Adib. : Zenbait animalia ikusi dut. edo Zenbait animalia ikusi ditut, Lore anitz erosi dut/ditut., Jende franko bildu da/dira, ...
Adib. : Ur osoa edan duzu. Ur guzia edan duzu. Pastiza osoa jan du
EZ BAI BAI
21/14. or.
Izena
Bat Mugagabea Bat Batek Bati Baten Batentzat Batekin Batez Batean Bateko Batera Mugatua Bata Batak Batari Bataren Batarentzat Batarekin Bataz Batean Bateko Batera Batzuk Batzuek Batzuei
Batzuk
Batzuen (batzuengan, batzuengana, batzuengandik, batzuen baitan...) Batzuentzat Batzuekin Batzuez Batzuetan Batzuetako Batzuetara
Adib. :5&Ikasleen H@Eak azterketa kausitu du.' &Ikasleen H@Eek azterketa kausitu du.' 5&Prezioak H(an goiti ,oan dira.' &Prezioak H( goiti ,oan dira.'
Bnitateak mugagabean : Adib. : &Distantziak kilometrotan' edo &Distantziak km-tan'. &Prezioak eurotan' edo &Prezioak I-tan'.
)asu : "iru eta lau zenbakiak ez dira beste zenbakiak bezala deklinatzen. Adib. :&0i sagar bildu ditut eta biak onduak ziren.' &"iru lore oparitu dituzu eta !irurak gorriak dira.' &Lau asto baditu eta laurak kaskagogorrak dira.' ."iru eta lau zenbakien deklinabideak eranskinetan D. or./
21/15. or.
Izena
)asu : Pisua neurria prezioa tokia modua denbora eta !orrelakoak adierazten direlarik kasu aditzaren komunztadurari. Adib. : &"iru oren iraun du azterketak.' &Patata !oriek bost kilo pisatzen dute.' &%rain dela zazpi urte etorri zen.'
6 / Determinatzaile ze!aztugabeak
:er zein zerna!i zeinna!i edozein zer edozer eta beste determinatzaile ze!aztugabeak dira. Izenaren ezkerrean agertzen dira. Adib. : &:ein lagunei prestatu diozu baloia 7' &:er tenore da 7' &4dozein liburu !emendik atera daiteke.' &:erna!i gauza erosi du.'
Determinatzaile !auek ez dute mugatzailerik onartzen salbu bestek.
21/16. or.
Izena
* ? Ad,ektiboa
P
IS AS
izlag.
iz.
izond.
det.
adlag.
Ad.
adond.
Izen sintagmaren osagaietarik batek izena laguntzen du eta nolakoa den adierazten. %sagai !ori ad,ektiboa da.
#Liburu eder bat eskaini didate.#... 4der !itzak liburua nolakoa den adierazten du. #4ne et3ean zurezko eskailera bat bada.# :erezkoa da eskailera 7 :urezkoa da.
A / Izenlaguna
#$izon za!ar gris bat zen zakur ttiki beltz batekin. 0iak elkarrekin bizi ziren bide3karen azkeneko et3ean burdinazko portaile !erdoildu baten gibelean.#
#$izon za!arra# in Irakurgaiak >. zikloa . I)AS . 11*. or.
Izenlaguna izen nagusiaren aitzinean edo ezkerrean kokatzen da. Izenlaguna .izen ad,ektibo.../ -ko edo -en atzizkiez osatua da : bide3karen azkeneko burdinazko.
21/17. or.
Izena
IZENA
Izenak du inportantzia erranaldian. )entzen bada erranaldiak zentzua galtzen du.
#=3okolatezko bi3kot3a ,an dut.# #Amat3iren bi3kot3a ,an dut.# #Portzelanezko panpina erori da.# #4lenaren panpina erori da.#
%!arra : "itz elkarketetan erlazio atzizkiak .-aren.../ gordeak gelditzen dira. Adib. : &"izkuntz politika' .!izkuntzaren politika/ J ikasketa garaia .ikasketako garaia/. 4z da beti erres erabakitzea zein atzizki erabili be!ar den. 0atzuetan biak erabili daitezke. Adib. : &4uskal "erriko !istoria' .4uskal "errian gertatua/ &4uskal "erriaren !istoria' .4uskal "erria sub,ektu duen !istoria/
A. ( : #-ko# atzizkia
Adib.: #0aionako karrikak#. <ongo karrikak 7 .karrikak 0aionakoak direla adierazi na!i dugu./ #!emengo ,endea# #gaurko trena# #aspaldiko laguna# #auzoko 3akurra# ...
0estalde zenbatzaile bat agertzen denean adina prezio adierazteko -ko atzizkia erabiltzen da : Adib. : &Lau kilometroko ibilaldia' &0i urteko !aurra' etab. neurria pisuaren
-ta atzizkia pluralean agertzen a!al da bai eta ere mugagabean. Adib. : &0i et3eetako auzoak.' .plurala/ &:ein et3etako !aurrak dira7' .mugagabea/
21/18. or.
Izena
Atzizki !au erabiltzen da ,abegoaren adierazteko. Adib. : #Aitaren autoa#. <oren autoa 7 Aitaren autoa dela adierazi na!i dugu.
L0azterren koloreak# #3o3oaren mokoa# #lilien usaina# etab.
%!arra : izenordainetan .ni !i gu ../ atzizkiak -re 1orma !artzen du : gure alaba nire bazkaria...
)asu : Atzizki !auek gaizki erabiliak dira batzuetan. .&-or1osinta3ia'- 4ima ? 1K@.or/ Adib. :5&8utbol partidako le!en zatia' %kerra &8utbol partidaren le!en zatia' :uzena
0 / Izenondoa
#$izon za!ar gris bat zen zakur ttiki beltz batekin. 0iak elkarrekin bizi ziren bide3karen azkeneko et3ean burdinazko portaile !erdoildu baten gibelean.#
#$izon za!arra# in Irakurgaiak >. zikloa . I)AS euskal pedagogia zerbitzua . 11*. or.
Izenondoa izenaren eskuinean ,artzen da. Adib. : # et3e 3uria# #mutiko !andia# #liburu eder !au# #gizon azkar bat#... Izen batek izenondo bat baino ge!iago ukan dezake. )asu !onetan in1ormazio garrantzitsuena izenaren ondoan ezartzen a!al da. .ikus 4$LB I ? (*G. or .E(+// Adib. : #gizon za!ar gris bat# #zakur ttiki beltz bat# M N M N Izenondoa !itz elkartua edo eratorria izan daiteke. Adib. : #$izon buru!andia# &$aztelu beldurgarri bat'... Izenondo batzuk ez kualitatea baina maila eta neurria adierazten dute : graduatzaileak deitzen dira eta usu izenondoaren ezkerraldean kokatzen dira Adib. : &4goitza oso karioa' &istripu biziki larria'...
21/19. or.
Izena
%!arrak :
)oloreak : :enbait kolore izen batean oinarrituak dira : arrosa laran,a gaztaina... 4lkarketaren bidez adierazten dira !alako koloreak : arrosa-kolore gaztaina-kolore... )olorearen adierazteko beste !itz batzuk ere erabiltzen dira : gorri gris berde !ori urdin... "itz !auek izenaren eskuinean ,artzen dira beti : begi urdinak et3e 3uria etab... 0aina kasu egin be!ar da !itz !auek kolore !itzarekin elkartzen direnean : Adib. : &0egi urdinak ditu' edo 5&Brdin koloreko begiak ditu.' %kerra &)olore urdineko begiak ditu.' :uzena
-aileguak : Izenondo mailegatuek izenaren eskuinean ,arri be!ar dira : sindikal sozial politiko... 0estenaz !itz-elkarketa egin daiteke oinarrian dituzten izenekin : sindikatu ,endarte politika...
)asu : akats !auek ardura agertzen baitira Adib. : 5Sozial mailan %kerra -aila sozialean :uzena
0. ( : )omunztadura
Ikusi dugu izen arruntek determinatzaile bat !artzen dutela. Adib. : et3ea Izenondo bat ,artzen delarik orduan determinatzailea izenondoari lotzen zaio.
Adib. : 5#4t3ea gorri erosi dut.# %kerra #4t3e gorria erosi dut.# :uzena #ardi 3uria bazkari on bat !aize bortitza !arri grisak ile luzeak etab.#
%!arra : Izen batzuek #-a# organikoa badute. #-a# organiko !ori ez da kendu be!ar. Adib. : &Ideia ona da.'
)asu : #4t3ea gorria da#. "emen #gorria# !itza ez da izenondoa adizlaguna baizik. 0eraz determinatzailea izen nagusiari lotzen zaio.
21/20. or.
Izena
Laburbilduz...
L 4t3eko 3akurrak mutur 1ina du larru gorri go3oa buztan luzea begi zorrotzak eta izengoiti irrigarri batzuk.C
Izenlaguna Izenondoa
Determinatzailea
izenlagunak et3eko
21/21. or.
Aditza
2. atala :
Aditz sintagma
1/ Adberbioa A: Adizlagunak B: Aditzondoak 2/ Aditza A: Aditzaren ezaugarriak B: Aditzaren jokoa 3/ Aditz jokoa A: Aditzaren aspektua B: Aditzaren tempusa C: Aditzaren moduak D: Pertsona
20/1. or.
Aditza
1 Adberbioa
Aditz sintagmaren elementu bat da adberbioa. Osagai honek aditza laguntzen du. Bi adberbio mota badira : adizlagunak eta aditzondoak.
P
IS AS
izlag.
Iz.
izond.
det.
adlag.
Ad.
adond.
A % Adizlaguna
Adizlaguna kasu-marka edo #ost#osizioaren bidez sortua da. Atzizki bat behar du aditzari lotzeko. Adib. : ... eliza-dorrea urrunera ageri zen ...
Aditza
*asu : +(!,Aren estilo liburua mor-osinta)ia 11.. or/ 0!datz 1 eta 2 arteko zenbaki guziak. Okerra
!datz 1tik 2ra arteko letra guziak. 3uzena
A. 6 : 7os#osizioak sortua
7ost#osizioak zer dira 8 7er#ausaren sintagmen arteko erlazio gramatikalak adierazten dituzten -orma askeak dira. Ardura izenak dira. Ororen buru erran dezakegu bi sintagmen arteko lotura egiten ahal duela izen batek. Orduan' kasu-marka hartzen du' #os#osizio bilakatzeko.
+ikus (9L: - !. Liburukia ;6.. or./
Adib. : (konomia gaiari buruz hitz eginen dugu . Aditzlaguna ekonomia gaiari buruz da. Aditzlagun hau' buruz #os#osizioaren bitartez sortu da.
B % Aditzondoak
Aditzondoa bakar bakarrik erabiltzen ahal da. (z du kasu-marka baten hartzeko beharrik aditzari lotzeko. Aldaezina da. Adib. : ... eliza-dorrea urrunera ageri zen berriz. Aditzondo guziek ez dituzte -orma berak.
20/3. or.
Aditza
Aditzondo bakunak :
<rinkoak dira hauek. Osagai bakar batez osatuak dira. Adib. : 9ero abisatuko dut ' (meki ibiltzen da beti ' ...
Aditzondo eratorriak :
aditzondo eratorria
aditza
aditzondo-atzizkia
&itz batez osatuak dira. Aditzondo-atzizkia lotua zaio hitz horri. Adib. : (D(= +hitza/ > *! +atzizkia/ ? (D(=*! Aditzondo-atzizki erabilienak hauek dira : -ki ' -ka ' -ro ' -to ' -ik ' -kari eta -la . Adib. : 9ela ederki a#aindu duzu. ' 5auzika ari da. ' (gunero ikusten dut. ' 7ozik zira. ' :rte berrikari elkartzen dira. ...
Aditzondo kon#osatuak :
Osagai bat baino gehiago dituzte aditzondo hauek. Adib. : heren > egun ? herenegun Aditzondo kon#osatu batzuk galdetzaile batez ere osatuak dira. Adib. : (t)e hau noizbait erosiko dut. ' @onahi gordea izan daiteke. ...
Bestelako hitzak :
3enbait hitz aditzondo bezala erabiltzen ahal dira. Adib. : Argi ikusten dut.
20/4. or.
Aditza
Denbora aditzondoak :
@O!3 galdeari erantzuten diote. Adib. : 9aur kontzertura noa. +&ona denbora aditzondo batzuk : noiznahi' edonoiz' sekula' nehoiz' inoiz' noizbait' atzo' gaur' gero' bihar' etzi' herenegun' berriz' berriro' beti' dagoeneko' 4adanik' egundaino' orain' orduan' laster' behin' batzuetan' askotan' egunero' urtero' noizean behin' lehenbailehen' noiz edo noiz' gero eta goizago' etab. .../
Leku aditzondoak :
@O@' @O=A' @O=A!@O' @O=A*O galdeei ihardesten diete. Adib. : 9iltzak nonbait gorde ditu. +3enbait adibide : hemen' hortik' harako' bertan' nonahi' norabait' nehon edo inon' nonbait' hurbil' urrun' han' hor' hemen' nondik' handik' etab. .../
7artikula adberbialak :
Aditzari lotuz' honen zentzua #i)ka bat aldatzen da. &ona adibide batzuk : AL : 9aldeen egiteko erabiltzen da. Beharrezkoa ez bada ere' erabiltzeak beste entonazio bat ematen dio #er#ausari. Adib. : (z al dakizu nor den 8 O,(@ : Ai#amena egiten du. (z dakigun zerbaiten berri emateko erabiltzen da. Adib. : Anitz eleberri idatzi omen du. O<( : 9aldea eta duda' zalantza adierazten ditu aldi berean. Adib. : 3er ote da animalia honen izena 8
20/5. or.
Aditza
" - Aditza
P
IS AS
izlag.
Iz.
izond.
det.
adlag.
Ad.
adond.
(rranaldi batean' ekintza' egoera edo izatea adierazten duen hitza aditza da. (rranaldi honetan aditza 4oan zen da.
A % Aditzaren ezaugarriak
(uskal gramatikan' aditzak it)ura desberdinak har ditzake : aditz oina B #artizi#ioa B aditz izena B aditz 4okatua : -orma #eri-rastikoa' -orma trinkoa.
20/6. or.
Aditza
A. 1 : Aditz oina
Aditz oinak ez du as#ektu markarik. +ikus as#ektu-marka 6-A/ Aditz oina ez da 4okatua. ,aiz aginduak ematean erabiltzen da. Adib. : ikus etor ekar eman mintza lot ...
CC CC
4algi' i at)iki behar da aditz oinean. ikas da aditz oina +eta ez ikasi/.
A. " : 7artizi#ioa
!kusi etorri ekarri eman mintzatu lotu ...
Dorma hau duen aditza #artizi#ioa deitzen da.
7artizi#io anitzek -tu atzizkia hartzen dute : hartu' lotu' senditu' aztertu ... -tu atzizkia -du bilakatuko da aditz oina -n edo -l batekin bururatzen bada : saldu' lagundu' ahuldu ... Bestalde' -orma zaharrak eta -orma berriak bereizten ahal ditugu : Adib. : ahantzi % ahaztu Azkenik' #artizi#ioari -en edo -ko atzizkia gehituz etorkizuna adierazten da. Adib. : ikusiko' etorriko' emanen' mintzatuko' lotuko...
A. 6 : Aditz izena
!zenak berak dioen bezala' izen bilakatu den aditza da aditz-izena. &ortako -<( edo -<3( atzizkia lotua zaio aditzari. Adib. : Olerkia gogoz ikastea galdegin du irakasleak. Arto biltzea ez da gehiago eskuz egiten. ' etab. ...
20/7. or.
Aditza
B % Aditzaren 4okoa
Aditz 4okatuen artean aditz trinkoak eta aditz #eri-rastikoak bereizten dira.
Aditz jokatuak
= =
20/8. or.
Aditza
B. 1 : Aditz trinkoa
Bagoaz aitaren autoan Donibane 9arazira buruz. Orhi mendia ikusten da urrutian bere elurrezko t)a#elarekin.
Donibane 9arazi in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . $1. or.
Aditz trinkoa hitz bakar batez osatua da. Dorma sintetikoa du. Adib. : bagoaz ' nator ' dabiltza ... (z dute aditz guziek -orma trinkoa hartzen. +ikus eranskina - aditz trinko erabilienak /
Adib. : Beroki gorri eder bat daukat. +eduki/ 7latera nork hautsi duen ez dakizu. +4akin/ &ik dakik nondik etorri diren. +4akin/
20/9. or.
Aditza
Bagoaz aitaren autoan Donibane 9arazira buruz. Orhi mendia ikusten da urrutian bere elurrezko t)a#elarekin.
Donibane 9arazi in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . $1. or.
Aditza molde #eri-rastikoan 4okatzen delarik bi hitzez osatua da. Adizkiak laguntzaile bat behar du. Osagai hau aditz laguntzailea deitzen da. Aditz lexikala + Aditz laguntzailea = Aditz perifrastikoa
@O= motako aditzak @O=* motako aditzak !3A@ 0(D:@ Ob4ektibitatea +nor eta nor%nori/ +nor%nork eta nor%nori%nork/ 0(D!@ 0(3A@ Eub4ektibitatea +nor eta nor%nori/ +nor%nork eta nor%nori%nork/
20/10. or.
Aditza
B. 6 : Aditz alokutiboa
,aialen hondartzan ikusi diat. &arezko gazteluak eraiki ditiagu. Baloiarekin 4ostatu gaituk ere. Azkenik' oskolak bildu ditiagu berant arte.
Eagu bat sartu da et)ean. Eagu bat sartu duzu et)ean. Eagu bat sartu duk%n et)ean. Eagu bat sartu du)u et)ean.
3:*A +@ori mintzo 8 3uri./ &!*A +@ori mintzo 8 &iri./ A:*A +@ori mintzo 8 Auri./
*asu :
03ure lagunekin 4ostatzen gaituk%gaitun. 3ure lagunekin 4ostatzen gaituzu% gara. Okerra 3uzena Okerra 3uzena Okerra 3uzena
Baina' -orma alokutiboa ez da beti erabiltzen ahal. &ona zein kasutan debekatua den erabiltzea : - 7er#aus t)ertatuetan
Adib. : 0(rran zioagu telebista gehiegi behatzea ez dukala ona begientzat. Okerra (rran zioagu%diogu telebista gehiegi behatzea ez dela ona begientzat. 3uzena
- 9aldera #er#ausetan
Okerra 3uzena
20/11. or.
Aditza
6 - Aditz 4okoa
Aditzaren 4okoan' as#ektua' tem#usa' modua eta #ertsonaren markak agertzen dira. *asu-marka horiek aditz nagusian edo laguntzailean ager daitezke.
Aditz nagusia
Aspektua
Aditz laguntzailea
Modua Denbora Pertsona Tempusa
A % Aditzaren as#ektua
Oraina
Geroa
Hurbiltzen da.
Hurbilduko da.
Oraina
Hurbildu da.
A d i tz n ag usi a+F/
As#ektu-markaren kokagunea
20/12. or.
Aditza
1. Aitak auto eder bat erosi du. ". Aitak autoa egun eros dezake.
Aditz #eri-rastikoetan badira as#ektu-markak dituzten adizkiak. As#ektu-marka aditz nagusian bakarrik agertzen da.
Aditz oinari -i- ' -tu edo -du atzizkia erantsia zaiolarik orduan as#ektu-marka biltzen duela erraten ahal dugu. +ikus (9L: !!. Liburukia' 11;. G 11H.or/
Adib. : erosi' hartu' saldu ...
As#ektu-markaren bitartez' mintzo denak #rozesu bat adierazten du : ekintza edo egoera bururatu bat' bururatua ez den #rozesua' edo geroa' gertatu beharra den zerbait.
A. ; : As#ektu-markak ekintza ez dela burutua adierazten ahal du. &emen sartzen dira lehen bi sailetan kokatzen ez direnak. -<3(@ marka erabiltzen da ekintza ez dela bururatua adierazteko. Adib. : &amar kilo gasna saltzen dituzu. ' Liburuak ekartzen ditu. ' Aitat)i ikusten nuen.
20/13. or.
Aditza
Iragana
Oraina
Hurbildu zen.
Hurbildu da.
Iragana
Oraina
Hurbiltzen zen.
Hurbiltzen da.
<em#usak' ekintza iragana edo iragana ez denetz adierazten du. Beraz' tem#usean bereizten dira oraina eta iragana eta marka aditz laguntzaileak du ekartzen.
!lunabar batez' 7ettan 4arri zen arrunt gogoetaturik. Akiduraz lehertua zagon.
7ettan )irulari in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . 1;". or.
Aditz perifrastikoa ... Pettan jarri da... ... Pettan jarri zen...
Aditz trinkoa Akiduraz lehertua dago Akiduraz lehertua zagon (... edo zegoen)
20/14. or.
Aditza
I % Aditzaren moduak
A d i tz lag un tz ai lea+F/
,oduaren kokagunea
(zaugarri gramatikal bat da modua. Aditzak egintza nola adieraziko duen erakusten du moduak. (uskaraz' lau modu badira : indikatiboa ahalera sub4untiboa agintera
I . 1 : !ndikatiboa
!ndikatiboak egiazko ekintza adierazten du. (rrealaren modua da. !ndikatiboak errealitatea seinalatzen du. !zan eta 0edun aditz laguntzaileak erabiltzen dira bakarrik.
Adib. : !ratira 4oan gira . +izan/' @oiz abiatuko garen erabakiko dugu. +0edun/
!ndikatiboaren taula
+taula osoa eranskinetan/
20/15. or.
Aditza
I. " : Ahalera
+edo #otentziala/
Ahalera adierazten da. -ke aurkitzen da orduan. 0(din eta 0ezan aditz laguntzaileak erabiltzen dira.
Ahalera erreala +berehalakoa/ : kasu honetan ekintza egiazki gerta daiteke. Adib. : 9atu #olit honen ondora hurbil naiteke. Ahalera irreala : kasu honetan ekintza gerta liteke' beharbada. (z da hain erreala. *asu honetan desberdintzen ditugu : Ahalezko irreala' ez hain gertagarria. Adib. : Bi)kot) bat ekar lezake. Ahalezko irreala' iraganekoa ? atzo' iaz' etab. Adib. : Bi)kot) bat ekar zezakeen.
I. 6 : Eub4untiboa
20/16. or.
Aditza
Eub4untiboak nahia adierazten du. &ala ere' aginduak ere eman daitezke. Eub4untiboaren marka -n da eta bukaeran agertzen da. 0(din eta 0ezan dira aditz laguntzaileak.
Adib. : (z dut nahi eri dadin hotz honekin. ' 9iltza lotu dut ez dezadan gal. ...
I. ; : Agintera
+edo in#eratiboa/
Aginduen emateko erabiltzen da agintera. Beti orainaldian erabiltzen da eta bigarren #ertsonan +hi' gu' zu' zuek/. 0(din eta 0ezan dira aditz laguntzaileak.
20/17. or.
Aditza
D % 7ertsona-markak
Aditzak badu beste ezaugarri bat : #ertsona. (rranaldian diren #ertsonak biltzen ditu. Adibidez' erranaldiaren sub4ektua nor den adierazten du ezaugarri horrek. 7ertsona-marka aditz 4okatuetan bakarrik aurkitzen da. &auek @O=' @O=! eta @O=* dira.
NORI NORK Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Nik Hik Harek Guk Zuk Zuek
Adib. :
Amaia etorri da. @ik ikusi zaitut. 9uk lagunari o#ariak ekarri dizkiogu.
Artzainak )akurrari 4anaria eman dio.
20/18. or.
Aditza
Aditz-laguntzailearen aitzinean kokatzen denean: Adib. : !3A@ aditzarekin @O= naiz haiz da gara zara zarete dira Aditz-laguntzailearen aitzinean eta azken muturrean agertzen denean : Adib. : (,A@ aditzarekin @O= - @O=* @O= - @O=! - @O=* eman d+it/ut eman di+zki/ot eman d+it/uk % dun eman di+zki/ok % dion eman d+it/u eman di+zki/o eman d+it/ugu eman di+zki/ogu eman d+it/uzu eman di+zki/ozu eman d+it/uzue eman di+zki/ozue eman d+it/u+z/te eman di+zki/ote 7ertsona-markak #lurala ere adierazten du. Adib. : !kusi nauzu
!kusi gaituzu
Aitzinean : Adib. : (<O==! aditzarekin @O= nator hator dator gatoz zatoz zatozte datoz
20/19. or.
Aditza
Aitzinean eta gibeleko muturrean : Adib. : (<O==! aditzarekin @O= % @O=! nator ki hator ki dator ki gatoz ki zatoz ki zatoz ki datoz ki t k%n o gu zu zue e
te
Aitzinean' erdian eta gibeleko muturrean : Adib. : (=A,A@ aditzarekin @O=% @O=! % @O=* t < k%n *%@ dakar +-/ ki o gu 9: zu 3: zue 3:( dakar +z/ ki e <(
20/20. or.
Euskal deklinabidea
3. atala :
Euskal deklinabidea
1/ Deklinabidea zer da? 2/ Zer da deklinatzen 3/ Euskal deklinabide kasuak A: Kasu gramatikalak B: Leku denborazko kasuak C: Gainerako kasuak 4/ Hitza bokalez edo kontsonantez bururatzen denean A: Hitza bokalez bururatzen denean B: Hitza kontsonantez bururatzen denean 5/ Beste arau batzuk A: Diptongoen kasua B: aorganikoa denean
7/1. or.
Euskal deklinabidea
Anitz herritan, Zanpantzar izeneko pertsonaiari urtean iragan gehiegikeria guziak leporatzen zizkioten eta epaitu ondoan erretzen zuten.
Ihauteri in Irakurgaiak 3. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 48.or.
1 - Deklinabidea zer da
Deklinabidea izen, izenordainek edo ad!ektiboek hartzen dituzten kasu-"arken paradig"a da. #$uskaltzaindiaren de%inizioa & $'()-I 31*. or, 8-+ eta 1,. lerroak.itz bat deklinatzen da hitz horren "uturra aldatzen delarik, atzizki bat gehitzen zaiolarik.
/ - Zer da deklinatzen
$uskaraz gauza anitz deklinatzen dira, hala nola 0 izenak, izenlagunak, izenordainak, erakusleak, etab.
Izen "ultzoaren azken hitza da beti deklinatzen. Deklinabide kasua atzizkian agertzen da.
Deklinabideak izen-sintag"an kokatzen dira #-2, -A, -K, -REN, -KO) eta aditz-sintagman (beste guziak).
7/2. or.
Euskal deklinabidea
A 3 4asu gra"atikalak
Singularra A Ak
Plurala ak + ak + K AK EK
Adib. 0 $uriak ileak busti dizkit. #5674 kasua6gia e"an diot papogorriari. #567I kasua-
Mugagabea NON. Inesiboa NORENGAN(1). NONGO. Leku denborazkoa NORA. Adlatiboa NORENGANA. NORAINO. Adl. Bukatuzkoa NORENGANAINO. +N + GAN + KO +A + GANA + AINO + GANAINO (E)TAN (R)(EN)GAN (E)TAKO (E)TARA (R)(EN)GANA (E)TARAINO (R)(EN)GANAINO a+N
Singularra (E)AN A(REN)GAN (E)KO (E)RA A(REN)GANA (E)RAINO A(REN)GANAINO a + GANA a + KO a+A a + GANA a + AINO a + GANAINO
Plurala ak + N ak + GAN ak + KO ak + A ak + GANA ak + AINO ak + GANAINO ETAN ENGAN ETAKO ETARA ENGANA ETARAINO ENGANAINO
#1- 5orengan edo noren baitan #Ip.-. #/- 5orantz edo nora buruz #Ip.-.
Adib. 0 8aionako bestetara noa. #565'6 eta 567A kasuakIkastolatik nator. #565DI4 kasua'eltokian igurikatzen du. #565 kasua4asu 0 Izen bizigabeak #gauzak- eta bizidunak #!endea, ani"aliak- ez dira berdin deklinatzen lekudenborazko deklinabidean. 8izidunei doazkien atzizkiak erabiltzen dira !endea eta ani"alia#k- direlarik aipagai 0 -gan, -gandik, -gana. #9or%osinta:ia - $i"aren estilo liburua & *,.or-
7/3. or.
Euskal deklinabidea
; 3 'ainerako kasuak
Mugagabea NORIK. Partitiboa NOREN. Edutezko genetiboa NOREKIN. Soziatiboa NORTAZ. Instrumentala NORENGATIK. Motibatiboa NORENTZAT. Destinatiboa + IK + EN + EKIN +Z + GATIK + ENTZAT (R)IK (R)EN (R)EKIN (E)Z (R)(EN)GATIK (R)ENTZAT a + EN a + EKIN a+Z a + GATIK a +ENTZAT AREN AREKIN AZ ARENGATIK ARENTZAT ak + EN ak + EKIN ak + Z ak +GATIK ak + ENTZAT EN EKIN EZ ENGATIK ENTZAT Singularra Plurala
Adib. 0 9aialenen pirripita da. #567$5 kasua5ortaz "intzo zarete #567<AZ kasua9arrazki hau <:o"inentzat egin dut. #567$5<ZA< kasua-
4asu 0 =artitiboaren "arka erabiltzen denean, orduan izen sintag"ak "ugagabean izan behar du, hots artikulurik gabe. $ta aditza singularrean egoiten da. Adib.. 0 >$z dut !antzi ederrarik erosi. ,kerra >$z ditut !antzi ederrik erosi. ,kerra $z dut !antzi ederrik erosi. Zuzena Izen sintag"a partitiboak ezezko perpausetan, galderetan, baldintzazkoetan baiezkoetan erabiltzen dira. Adib.. 0 ?antzi ederrik erosi duzuia 'asnarik erosi duzu "erkatuan #a ez da artikulua baizik eta a itsatsia8azen !enderik .erri )rratsen. eta
4 a s u 0 #9or%osinta:ia - $i"aren estilo liburua & +3. or4asu instru"entalean #567<AZ- pluraleko atzizkia -ez da. Adib. 0 >(agun baten nekezietaz "intzo gara. ,kerra (agun baten nekeziez "intzo gara. Zuzena
7/4. or.
Euskal deklinabidea
seme-rengan
seme-arengan
seme-engan
Peio-rengan
7/5. or.
Euskal deklinabidea
gizon-engan
gizon-arengan
gizon-engan
Kaiet-engan
Adib. 0 Itsasontzia "endiaren ondotik pasatu da. Itsasontzia "endien ondotik pasatu da.
Kasu : *Urtarrilan eta otsailan izan animazioak Okerra Urtarrilean eta otsailean izan animazioak Zuzena *Astelehenatik ostiralara lan egiten dugu Okerra Astelehenetik ostiralera lan egiten dugu Zuzena Kasu hauetan -a artikulua da, ez da a organikoa (urtarril, astelehen).
7/6. or.
Euskal deklinabidea
Diptongoz bururatzen diren hitzak bokalez a"aituak bezala deklinatzen dira. Adib. 0 Autbol-zelaira noa, .itzordua egungo egitarauan sartuko dut... 8aina kasu zeren eta arau honek bi salbuespen baititu 0
'A) hitza 0 'au hitza kontsonantez bururatzen diren hitzak bezala deklinatzen da lekudenborazko kasuetan eta zertaz kasuan. Adib. 0 'aueko bostak dira, 8ihar gauean helduko da... (A) zenbakia 0 Izen gisa erabilia delarik, lau hitza bokalez bururatzen diren hitzak bezala deklinatzen da.. Adib. 0 9aiatzaren lauan abiatuko gira.... #Balbuespena0 izenordain gisa erabilia delarik lau hitzak deklinabide berezia du. Adib. 0 .aizea u%atzen hasi da goizeko lauretan. ...-
a 1 a D a egia 1 aren D egiaren Adib. 0 $giaren erraitea hobe da. a 1 e D e ideia 1 ekin D ideiekin Adib. 0 Zure ideiekin urrun !oanen gara.
7/7. or.
Perpausa
4. atala :
Perpausa
1/ Zer da perpausa eta nola egina da ? A: Definizioa B: Perpausen egitura 2/ Perpaus bakunak A: Definizioa B: Adierazpen, galde, aginte eta harridura perpausak 3/ Perpaus elkartuak A: Perpaus juntatuak B: Mendeko perpausak 4/ Perpaus jokatuak eta perpaus ez jokatuak 5/ Baiezko eta ezezko perpausak
10/1. or.
Perpausa
Perpausa
I z e n s inta g ma
Aditz s inta g ma
Izenlaguna
Izena
Determinatzailea
Aditza
Subjetua
(ekintza nork egina duen, egoera adierazten du)
Predikatua
(subjetuak zer egiten duen adierazten du)
10/2. or.
Perpausa
! " #e$inizioa
%rain arte, aipatu ditugu osagai batzuk " izena, ad&ektiboa, adberbioa, aditza... %sagai hauek elkartzen dira 'ultzo batzuen osatzeko " sintag'ak dira. Izenaren inguruan diren osagaiek izen sintag'a osatzen dute, aditzaren inguruan diren osagaiek aldiz aditz sintag'a. (intag'a horiek elkarri lotuz, perpausak osatzen dira.
Gilen sub&ektua da. Gilenek zangoa hautsi du. zangoa aditzlaguna da.
erori da.
Aditza
traktoretik
Osagarria
erori da
Aditza
10/3. or.
atzo.
Osagarria
Perpausa
2 + Perpaus bakunak ,edo lokabeak.artint/o kantuz &autsi zen 'enditik ibarrera. 0erritar guziak bildu ziren haren inguruan. .artint/ok botak kendu zituen. Gariz bete+beteak ziren.
Ipuin herrikoia in Irakurgaiak 2. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 112. or.
!" #e$inizioa
!dib. " .artint/o kantuz &autsi zen... 0erritar guziak bildu ziren.... .artint/ok botak kendu zituen. Gariz bete+beteak ziren.
!dierazpen perpausa " Perpaus hauek in$or'azio bat zabaltzen dute. !dib. " )gun zoora goaz. Galde perpausa " Perpaus hauen baitan galde bat bada. 3erbait galdegiten da. !dib. " !'aren bi/kot/a &an duzu ? !ginte perpausa " Perpaus honek eske, nahia, aginte bat adierazten du. 3erbaiten eginarazteko erabiltzen da. !dib. " )tor zaitez honara, otoi. 0arridura perpausa " Perpaus honek harridura, ustegabea, poza adierazten du adibidez. !dib. " 0au, haur ederra 4
10/4. or.
Perpausa
5 Perpaus elkartuak
Perpaus elkartuak Aditza Aditza
Perpaus bakunak konbinatzen ahal dira perpaus elkartuak osatuz. Perpaus elkartuetan aditz bat baino gehiago aurkitzen da beraz. 6ola ager daitezke ? Bi perpaus, edo gehiago, elkarren artean &arriak, lotura+hitzik gabe " alborakuntza da. !dib. " !ro ederra da, eguzkia dirdiratsu da. Bi perpausa, edo gehiago, &untagailu baten bidez lotuak " &untadura da. !dib. " !'aia bulegora sartu da eta ordenagailua piztu du. Perpaus bat beste bati t/ertatua " 'enperakuntza da. !dib. " Ikasleek liburuak 'ahai gainean zituzten irakaslea gelan sartu delarik.
!itat/ik aterki belt/a besapean hartu du, .aika esku batetik, 7/ue bestetik eta hirurak badoaz.
Bi/int/oak in Irakurgaiak 2. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 81. or.
%sagaien elkartzeko &untagailuak erabiltzen dira " )#%, )9!, !:!, etab....
10/5. or.
Perpausa
!dib. " 0ondartzara &oan gara eta bainatu gara. :iburutegian naiz eta aldizkari bat irakurtzen dut.
6ahi bezainbat osagai lotzen ahal dira, nahiz eta ez den nor'alean hainbeste &untagailu &artzen "
!dib. " )gun, a'a igerilekura doa eta aita banket/era doa eta ni liburutegira noa.
0obe da &untagailuen 'urriztea " )gun, a'a igerilekura doa, aita banket/era eta ni liburutegira noa.
=asu " ,)i'aren estilo liburua .or$osinta/ia 11.or0obe da &untagai guziak deklinatzea. !dib. ">=ostalde eta barnekaldean elurra egin du. =ostaldean eta barnekaldean elurra egin du.
%kerra 3uzena
!:! &untagailua galde perpausetan eta zehargaldeetan erabiltzen da " Berdez ala urdinez 'argotzen duzu ? Berdez ala urdinez 'argotzen duen &akin nahi dut.
10/6. or.
Perpausa
B!I6! bi perpausen artean agertzen da. !dib. " )t/e hau polita da baina sobera kario@ korioegi. !:#I3, B)<<I3, etab., bigarren perpausaren lehen ele'entuaren ondoan kokatzen da. Bi kakot/en artean &artzen da. !dib. " .addalenek bi t/okolate 'okor &an ditu, !ndonik, berriz, lau. B!I3I=, B!I6%, ... bigarren perpausaren buruan &artzen da. :ehen perpausak ezezkoa izan behar du. !dib. " )gun ez dugu geogra$ia landuko, 'ate'atika baizik. 0!:! )<), #)6! #)6, ... bi perpausen artean aurkitzen da, batzuetan bigarrenaren lehen ele'entuaren ondoan. !dib. " Barazki guti dira baratzean. 0ala ere, entsalada zenbait bildu ditut. etab. ...
=asu " !ipatu ditugun &untagailu horiek ontsa hautatu behar dira erranaldia osatzerakoan. 0autakaria ala e'endiozkoa ? !dib. ">)z da gauza bera oihal /uri bat tita beltzekin edo oihal beltz bat tita /uriekin.
)z da gauza bera oihal /uri bat tita beltzekin eta oihal beltz bat tita /uriekin. 3er nahiago duzu " ka$ea edo tea ? 3er nahiago duzu " ka$ea ala tea ?
10/7. or.
Perpausa
B. 1 " #e$inizioa
;untagailuak aipatzean, 'aila bereko perpausak aipatuak izan dira. Baina 'aila berekoak ez diren perpausak ere aurkitzen ahal dira. %rduan, perpaus nagusia eta honen 'enpeko den perpausa desberdintzen dira.
.endeko perpausa beste perpaus bati t/ertatzen zaio. 0aren 'enpe da. Perpaus nagusiak du 'enperatzen. !zken hau aldiz ez da perpaus baten 'enpe.
!dib. " ... a$arit/o sinplea prestatzeko / u t i t u d e l a r i k , atean norbaitek & o d u .
'endeko perpausa perpaus nagusia
Perpaus konpletiboak " 3)< galdeari erantzuten dio. +):! atzizkidun perpaus t/ertatuak dira. !dib. " Irri bat egin duela ikusi dut. )rlatibozko perpausak " 3)I6 galderari erantzuten diote. ?untzio ad&ektibala dutela erran daiteke ,)G:7 A 115. or+e6 atzizkidun perpaus t/ertatuak dira. !dib. " 3ure ondoan duzun neska ene ahizpa da.
10/8. or.
Perpausa
#enborazko perpausak " 6%I3 galdeari ihardesten diote. !dib. " Bazkalduko gara, Betti et/era sartuko denean. =ausazko perpausak " =ausaren adierazteko erabiltzen dira. 3)<G!9I= galdeari erantzuten diote. !dib. " 3angoan 'in du, erori baita, )z du bozkatzen ahal gazteegi delako.
=asu " Bait+ partikulua aditz laguntzailearen edo trinkoaren aitzinean kokatzen da. !ditzari at/ikia idatzi behar da " bainaiz, baikara eta ez >bai,t- naiz, >bai,t- gara, etab...
.oduzko perpausak " 6%:!, 6%:!=%! galdeei erantzuten diete. .or$ena erabiliena +e6 B)3!:! da. !dib. " .iren &antzia den bezala beztitzen ahal zara zu ere. =onparaziozko perpausak " 6olakotasuna edo zenbatasuna adierazten dute. 0ona egitura adibide batzuk " +6 B!I6% ... +!G% !dib. " 6ik uste baino arinago da. ,nolakotasuna)gun atzo baino &ende gehiago etorri da erakusketara. ,zenbatasuna-
!dib. " 3u ez zara ni bezain handia. ,Ip.3u ez zara ni adina handia. ,0eg.
0elburuzko perpausak " 0elburua adierazten dute. 3)<9!=% galdeari erantzuten diote !dib. " Poltsa hau era'aten dut gaztainen biltzeko.
Baldintza perpausak eta haien ondorioak " !dib. " )lurrak segitzen baldin badu, et/ean egonen gara. *anti etortzen baldin bada, elkarrekin &ostatuko gara. Ba+ aurrizkia baldintza 'arkatzeko hizkia da. !ditzari lotzen da.
=asu " Baldintzazkoa ez denean, hizkia eta aditzaren artean beste hitz batzuk aurkitzen ahal dira. %rduan, ba+ bakarrik idatzi behar da. !dib. " *antik ba+ ote daki hori ?
%ndorio perpausak " %ndorioa adierazten dute. !dib. " !intzira hain da zikina non ezin den bainatu.
10/9. or.
Perpausa
.aiz perpausak aditz bat badu. !ditz hura &okatua delarik perpaus &okatua deitzen da. !ldiz, aditz ez+&okatu bat duelarik orduan perpaus ez+&okatua deitzen da.
!dib. " )ntzun oraino, Isil eta lo egin 4 DD Ideia bat bururatu zait, Bi/kot/a &an dut DD
Perpausak baiezkoak edo ezezkoak izan daitezke. )zezko perpausetan ez edo ezin hitzak agertzen dira " !itat/i ez duk gehiago he'en, ez diat gehiago ikusiko.
!dib. " Bai, a'aren bi/kot/a &an dut. DD !'aren bi/kot/a ez dut &an. DD 6ik olerkia gogoz badakit. 3uk olerkia gogoz ez dakizu. DD DD
10/10. or.
Ortotipografia
5. atala :
Ortotipografia
1/ Euskal alfabetoa 2/ Ahoskera 3/ a organikoa A: a itsatsia duten zenbait izen B: a itsatsia duten zenbait atzizki 4/ Zenbakiak, tenorea eta data A: Zenbakien idazkera B: Tenorea C: Data 5/ Laburdurak A: Nazioarteko unitateak B: Laburdura orokorrak, denbora, egunak C: Gramatika laburdurak
9/1. or.
Ortotipografia
Letra hauetatik c eta honen aldaera (c hautsia), q, v, w eta y, ohiko euskal hitzak idazteko erabiltzen ez diren arren, kanpotar izenak transkribatzeko beharrezkoak direlarik, euskal alfabetoan sartzen dira.
Komeni da, beraz, euskal hiztegiak abc honetako letra ordenaren arabera sailkatzea.
Bestalde, letra bikoitzak usu erabiltzen ditugu euskaraz. Hauetarik batzuk hitzari indar gehiago ematen diote. Enfasia da. dd : Maddalen, Maddi... ll : Pello, llabur... tt : pottoka, ttipi...
9/2. or.
Ortotipografia
2 Ahoskera
Euskara ontsa ahoskatzea garrantzitsua da. Hona taula honetan ezagutu behar diren arau nagusien zerrenda :
... z + z ... n + z ... z + d ... z + b ... z + g = = = = = TZ TZ ZT ZP ZK z ez da ahoskatzen a, o, u bokalen aitzinean bezala ahoska h ahoska : hori, hau, herri... h ahoska kontsonante hauen ondotik ere : (Iparraldeko eskualde batzuetan erabilia) z/s/x ziztukariak dira r eta rr euskal maneran ahoska bereizi behar dira p/t/k/n/l epherra, othe, khe, xinhaurri, elhe ... z ati, solas, x ingola u raldi, u rre ez zion = etzion sartzen zen = sartzentzen ez da = ezta ez bada = ezpada ez genuen = ezkenuen ez nuen = enuen ez lukete = elukete ez haiz = ehaiz g + e edo i = geografia...
9/3. or.
Ortotipografia
3- a organikoa
A - a itsatsia duten zenbait izen
(iturria : Euskaltzaindia - http:!!""".euskaltzaindia.net!hiztegibatua!)
abantaila ahizpa aintzira aita aitzakia aizkora afixa akabera akademia alaba alberjinia aldapa alegia alkandora ama amama anaia animalia arantza arbola ardura arma armiarma arnasa arrautza arreba arroa arropa arrosa aska atorra ausardia axola aza azienda azieta azoka aztarna
bandera banilla bazka bela berna beta bezpera bilduma birjina bista bizitza boa bola bolaluma borda borroka bota buia burdina dafaila dardara dema denbora denda desira dineta distira domeka duda dutxa egia egongela eliza entsalada epizeria era
erromeria errota eskailera eski eskola eskopeta esperantza etiketa euskara ezkila ezpata eztabaida falta fama familia farmazia feria festa foka galerna galtza ganbara gasna garizuma gatazka gauza gaztaina gaztanbera gazteria gela geriza gerra giltza girlanda goma gona
hareatza hasiera hezkuntza hizkera hizkuntza horma ideia ikara ikasgela ikaskuntza ikastola ilara iloba itxura izara izkira jaiotza jaka jangela jela jirafa justizia kadira kaiola kandela kanika kanta kapa karga karrika karta kartzela kasketa katxeta
koilara kola kondaira konketa konpota kopeta kontzientzia korda koroa krema kulunka kutxa labana lanpa laranja leka lera logela lotsa lotura lukainka maila makila makina malezia mandarina manka marka marmoka marra marruma maska mertxika mila meta
muga mustatxa nahaspila neska neskatila neskatxa oilaloka oilanda okela ola ordena orkatila osaba ostra ostruka pareta parrasta pastiza pena penitentzia perla pertsona petenta pertsonaia pieza pijama pila pilota pipa pitika pixa piztia pizza plaza politika
probintzia profeta punta puska sakela salda salmenta saltsa sardexka sardina sega segurantza sehaska serora siropa soka sorbalda sorta taberna tarta taula teila telebista tipula tixerta traba tranbia tresna trikota tripa tristezia tristura trotineta trufa ttirritta tulipa
uda uharroila ukabilka uraska urtxintxa xerra xendra xilintxa ximixta xingola xirrista zaia zalopeta zapata zebra zerra zerrenda zinema zirrimarra zopa zuhaixka zuhurtzia ...
irakaskuntza landa
9/4. or.
Ortotipografia
#$errenda osoa liburu hauetan behatu : Hizkuntza zuzen erabiltzeko arau eta proposamen-bilduma . HABE, %&&' (dazkera liburua. Eusko )aurlaritza, %&&' Hizkuntza *. Elkar, %&*+ Hiztegi batua. Euskaltzaindia, hitzez hitz behatu,
9/5. or.
Ortotipografia
B - Tenorea
.rduak bi osagai dauzka : orena eta minutuak. /aurdenak eta erdiak ez dira minutuak, baizik eta orena.
Adib. : .ren batA eta hogei . lauA0 eta bost , bostA0 eta laurdenA0 , HamarrA0 eta erdiA0
Minutuak : 1 .rena 2o eta zenbait minutu iraganak direlarik orduan 3 E4A 5 ezartzen da orena eta minutuaren artean Adib. : $ortziak E4A bost ! Bederatziak E4A hogei 1 .rena 2otzeko zenbait minutu falta direlarik orduan 3 674( 5 ezartzen da Adib. : Hamarrak hamar 674( ! $azpiak laurden 674( 8albuespena : ordu batA artikuluarekin erabiltzen da beti, eta beti ere singularrean.
9/6. or.
Ortotipografia
.ren kardinala % : :: ; : :: ' : :: < : :: = : :: > : :: + : :: * : :: & : :: %: : :: %% : :: %; : :: % : := ; : %: ' : %= < : ;: = : ;= > : ': + : '= * : <: & : <= %: : =: %: : ==
.rena ahoskatua 9 idatzia .rdu bata ! oren bata .rdu biak ! bi orenak Hirurak ! hiru orenak /aurak ! lau orenak Bostak ! bost orenak 8eiak ! sei orenak $azpiak ! zazpi orenak $ortziak ! zortzi orenak Bederatziak ! bederatzi orenak Hamarrak ! hamar orenak Hamaikak ! hamaika orenak Hamabiak ! hamabi orenak ! gauerdi .rdu bata eta bost ! oren bata eta bost .rdu biak eta bost ! bi orenak eta bost Hiru eta laurdenA0 /aurak eta hogei Bostak eta hogeita bost 8ei eta erdiA0 $ortziak hogeita bost guti Bederatziak hogei guti Hamarrak laurden guti Hamaikak hamar guti Hamaikak bost guti
.renak unitate banaezina da. Beraz, kasu marka bat hartuko du amaieran deklinatzen denean.
Tenorearen deklinabidea
: 00 : 05 : 10 : 15 : 20 : 25 : 30 : 35 : 40 : 45 -ETAN -EAN -EAN -ETAN -AN -EAN -ETAN -TAN -TAN -TAN -ETATIK -ETIK -ETIK -ETATIK -TIK -ETIK -ETATIK -TATIK -TATIK -TATIK -ETAKO -EKO -EKO -ETAKO -KO -EKO -ETAKO -TAKO -TAKO -TAKO 9/7. or. -ETARA -ERA -ERA -ETARA -RA -ERA -ETARA -TARA -TARA -TARA -ETARAKO -erako -erako -ETARAKO -rako -erako -ETARAKO -TARAKO -TARAKO -TARAKO
Ortotipografia
Tenorearen deklinabidea
: 50 : 55 -TAN -TAN -TATIK -TATIK -TAKO -TAKO -TARA -TARA -TARAKO -TARAKO
Adib. :
$er tenoretan hasiko da prentsaurrekoa ? BiE4A@ hasiko da. BiE4A4(0 goiti iraganen da prentsaurrekoa. $azpiak eta bostE0. behar dut et-ean A Bilkura, hiru eta erdiE4A4(0 goiti iraganen da. $ortzi eta erdiE4A4(0 hamar eta erdiE4ABA bulegoan izango naiz.
B - Data
Corma desberdinak erabiliak dira. Corma erabiliena aurkeztua da hemen.
B. %! Corma erabiliena
urtea -#e,0. hilabetea -ABE@ adib. : 3 ;::>ko azaroaren ;'a 5 eguna D A
B. ; ! .harrak
7rtea eta eguna zifraz idazten dira. 7rtea kontsonante batez amaitzen denean, orduan -eko ezarri behar da. #;::%eko, ;::=eko ... , Aldiz, urtea bokal batez bururatzen bada, orduan -ko ezarri behar da #;::;ko, ;::>ko ..., Hilabetea minuskulaz idazten da. Eguna deklinatzen da : -a, -an, -ean, -tik, -etik, -ra, -era ...
urtea!hilabetea!eguna urteaDhilabeteaDeguna
9/8. or.
Ortotipografia
5 Laburdurak
Hitz arrunt edo izen berezien laburduren gibelean puntua (.) idazten da. Hala ere, nazioarteko unitateen laburduren gibelean ez da punturik jartzen.
A - Nazioarteko unitateak
m : metro km : kilometro m2 : metro karratu cm : zentimetro mm : milimetro g : gramo kg : kilogramo l : litro cl : zentilitro ml : mililitro seg : segundo min : minutu h/or : ordu zm : zentimo
C Gramatika laburdurak
ad. : aditza adb. : adberbioa adlag. : adizlaguna iz. : izena izlag. : izenlaguna izond. : izenondoa izord. : izenordaina partiz. : partizipioa pl. : plurala postpos. : postposisioa pred. : predikatua sin. : sinonimoa sing. : singularra zenbtz. : zenbatzailea
9/9. or.
6. atala :
Gehigarriak
Izenordainak deklinaturik Haren / Bere Erakusleak deklinaturik Hitz berezi batzuen sailkapena Hiru eta lau zenbakien deklinabideak Euskal deklinabideak Euskal aditz laguntzailearen taula osoa Aditz alokutiboa Testu antolatzaileak Munduko geografiako zenbait izen
15/1. or.
Izenordainak deklinatuak
NI Absolutiboa Ergatiboa Datiboa Edutezko gen. Destinatiboa -retako Soziatiboa Motibatiboa Instrumentala Inesiboa -(re)baitan -(re)gandik Ablatiboa -ganik Adlatiboa -(re)gana -rekin -regatik -taz -(re)gan Ni Nik -ri -re -retzat
HI Hi Hik -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana
ZU Zu Zuk -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana
GU Gu Guk -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana
ZUEK Zuek Zuek Zueri Zuen Zuentzat Zuentako Zuekin Zuengatik Zuetaz Zuengan Zuenbaitan Zuengandik Zuenganik Zuengana
Norabide zuzengabea (1) -(re)ganantz -(re)ganantz -(re)ganantz -(re)ganantz Zuenganantz Adl. Bukatuzkoa -ganaino -ganaino -ganaino -ganaino Zuenganaino
15/2. or.
Bere k aipatzen duen pertsona edo dena dela aitzinetik agertzen bada perpausean nor, nori edo nork bezala, orduan bere da erabili behar den izenordaina. Bestenaz, haren da forma zuzena. ( !"#)
&'addalen haren et(era doa. &Irakasleak bere iritzia eman du. &Irakasleak haren (beste norbaiten) iritzia aipatu du.
15/3. or.
rakusleak deklinatuak
Motibatiboa Intsrumentala
Honengatik, horrengatik, harengatik Honez, horrez, harez Honetaz, horretaz, hartaz Honetan, horretan, hartan
Inesiboa
Honengan, horrengan, harengan Honen baitan, horren baitan, haren baitan Honetatik, horretatik, hartatik
Ablatiboa
Hauetara, horietara, haietara Hauengana(t), horiengana(t), haiengana(t) Hauetarantz, horietarantz, haietarantz Hauenganantz, horienganantz, haienganantz Hauetaraino, horietaraino, haietaraino Hauenganaino, horienganaino, haienganaino Hauetarako, horietarako, haietarako Hauenganako, horienganako, haienganako Hauetako, horietako, haietako
Adlatiboa
Honengana(t), horrengana(t), harengana(t) Honetarantz, horretarantz, hartarantz
Adlatibo buk.
Honenganaino, horrenganaino, harenganaino Honetarako, horretarako, hartarako
Destinatiboa
Honenganako, horrenganako, harenganako
Leku gen.
15/4. or.
Ezezkoak
Norbait (izord.) Nonbait (adlag.) Noizbait (adlag.)
Ez baiezkoak
Inor / nehor (izord.) Inon / nehon (adlag.) Inoiz / nehoiz (adlag.) Inora / nehora(t) (adlag.)
Ezezkoak
15/5. or.
Hiru Mugagabea Hiru Hiruk Hiruri Hirurik Hirutan Hirutako Hirutatik Hirutara Hiruren Hirurekin Hirurentzat Hirurez Plurala Hirurak Hirurek Hirurei Hiruretan Hiruretako Hiruretatik Hiruretara Hiruren Hirurekin Hirurentzat Hirurez Lau Lauk Lauri Laurik Lautan Lautako Lautatik Lautara Lauren Laurekin Laurentzat Laurez
Lau Mugagabea Plurala Laurak Laurek Laurei Lauretan Lauretako Lauretatik Lauretara Lauren Laurekin Laurentzat Laurez
15/6. or.
uskal deklinabidea
edo -IK -K -I -EN -ENTZAT -ENDAKO -EKIN -(EN)GATIK -Z edo -TAZ -TZAT Bizigabe Bizidun -N -(EN)GAN -(EN)BAITAN -TIK -(EN)GAN(D)IK -RAT -(EN)GANA(T) -RANTZ -(EN)GANANTZ -RAINO -(EN)GANAINO -RAKO -(EN)GANAKO -KO -KO [nongo] [nork, zerk] [nori, zeri] [noren, zeren] [norentzat, zerentzat] [norendako, zerendako] [norekin, zerekin] [norengatik, zerengatik] [zerez, zertaz] [zertaz, nortaz] [zertzat, nortzat] [non, zertan, noiz] [norengan] [noren baitan] [nondik] [norengan(d)ik] [nora(t)] [norengana(t)] [norantz] [norenganantz] [noraino] [norenganaino] [norako] [norenganako] (banatzailea) [nor, zer] (absolutiboa) (partitiboa) (ergatiboa) (datiboa) (edutezko genitiboa) (destinatiboa) (soziatiboa) (motibatiboa) (instrumentala) (prolatiboa) (inesiboa) (ablatiboa) (adlatiboa) (norabide zuzenezkoa) (adlatibo bukatuzkoa)
15/7. or.
$ditz alokutiboa
.or kasua orainaldian / batua eta Beskoitzeko euskalkia
ni hura gu haiek nauk/n duk/n gaituk/n dituk/n
15/8. or.
15/9. or.
15/10. or.
.or-.ori-.ork orainaldia - Beskoitzeko euskalkia niri nik harek guk haiek dautaie(k)/ne dautak/n hari dakoiat/nat dakok/n dakoiagu/nagu dakoie(k)/ne daukuie(k)/ne daukuk/n guri haiei dakoteiat/nat dakoteiek/ne dakoteiagu/nagu dakoteie(k)/ne
.or plurala denean, -zki- gehitu% zizkioat/nat. $dib. % &0apata berriak erosi dazkoiat/nat.
.or-.ori-.ork iraganaldia / Beskoitzeko euskalkia niri nik harek guk haiek zautateian/nan zautaian/nan hari nakoian/nan zakoian/nan ginakoian/nan zakoteian/nan zaukuteian/nan zaukuian/nan guri haiei nakoteian/nan zakoteian/nan ginakoteian/nan zakoteteian/nan
.or plurala denean, -zki- gehitu% nizkioan/nan $dib. % &"iburuak itzuli nazkoian/nan.
15/11. or.
1estu antolatzaileak
Hasiera : Hasteko, Lehen-lehenik, Sarrera gisa errango dugu, Honen bidez, Honen helburu, Bazen behin, ... Ordena : Alde batetik, ... bestetik, Ildo beretik, Lehenik, bigarrenik, Baita ere, Honako hau, Honekin batera, Besteak beste, Era berean, Halaber, Erran bezala, Ez hori bakarrik, Gorago erran bezala, Are gehiago, Beste batzuetan, Honen ondoren, Berriz ere, ... Hierarkizazioa : Beriziki, batez ere, Guzien gainetik, Baino gehiago, Ez bezala, Ezer baino lehen, ... Ideia baten aurkezteko : -ri dagokionez, ... dela eta, egoki da erraitea, Oro har, ... Ideia berriak : Gainera, Gehiago dena, Egia erran, Modu berean, Are gehiago, Bestetik, eta, Ez hori bakarrik, Bestalde, Baita ere, ere bai, ... Jarraipena : Ondorioz, Honen ondotik,, Hari beretik, Gisa berean, bigarrenik, Gero, Baita ... ere, Hau ikusi eta gero, Gainera, honez gain ... Kontrastea / kontrakotasuna : Dena dela, dena den, Horren aurka, Esanak esan, Nolanahi ere, Edozein modutan ere, Edonola ere, Hori horrela izanik ere, Baina, bestetik, Kontuan izan, Nolanahi ere, Hala ere, Ordea, berriz, aldiz .. Beharrizana : Derrigorrez, Nahitaez, Beharrezkoa da, ...
Arrazoina : Bait-, -elako, -(e)la eta, -t(z)eagatik, Zeren eta, Horregatik, Izan ere, Hori dela eta, Horrela, Beraz, Hortaz, Behin eta berriro ... Denbora : Lehen, Gaur egun, Orduan, Gero, Egun batez, (XXI). mendean Orain, Hastapenean, hatsarrean, Hasieran, Azkenik, Halako batean, Berantago, Laster, Lehenago Orain arte, Behin batean, ... Adibidea : Adibidez, Hori argitzeko, Eman dezagun, Besteak beste, Hau da, Pentsa dezagun, ...
15/12. or.
Ziurtasuna / onarpena : Ez da dudarik, Onartu behar da, Segurki, seguraski, Seguruenik, Nolaz ez !, Noski, Egia da, egiazki, Dudarik gabe, Batere dudarik gabe, Ezin uka, Nahitez, Ez da zalantzarik, Argi da, argi eta garbi, Garbiki, egiazki, Alainan, alabainan, Denek dakigu, Jakina (denez) Bistan da, ... Bururatzea : Bururatzeko, Bukatzeko, amaitzeko, Laburbilduz, Ondorio gisa, Burura dezagun erranez, Azkenez, azkenik, Zera, Eta besterik gabe, Hitz gutitan, Bukaeran ... Ondorioa : Laburki, Bada, Hau guzia dela eta, Funtsean, Argi da, Honen ondorioz, Erranak erran, Kontuan izanik, Hain zuzen ere, Hori dela eta ...
Indartzea : Aipatu bezala, Aipatu dugunez, Batez ere, Hain xuxen, hain zuzen ere, Lehengo hariari jarraituz, Hau azpimarratzeko, Izan ere, Kontuan hartu, Are gehiago, Gainera, ... Lekutasuna : Hemen, Hor, -en ondoan, Gainean, Urrunago, Ezkerrean, Eskuinean, Aitzinean, Gibelean, -tik hurbil ... Parekidetasuna : Era berean, Alde batetik, Bestetik, Bezala, Moduan, ... Balorazioa : Zorionez, Zoritxarrez, zorigaitzez Eskerrak, Espero izan ...
Probabilitatea / iritzia : Iduriz, Dirudienez, badirudi, Itxura guzien arabera, Irakurri dugunez, Omen, Hain segur, naski, -ren arabera, Itxura denez, Ote, Erran daiteke, Beharbada, Agian, Diotenez, Batzuen iritziz, -ren ustez, -ren erranetan, Uste izan, Seguru asko, Izango zen, Hala beharrez, ...
15/13. or.
15/14. or.
Itsasoak: Adriatikoa (Itsaso Adriatikoa) Arabiako Itsasoa edo Omango Itsasoa Ozeano Atlantikoa Ozeano Australa Baltikoa (Itsaso Baltikoa) Ozeano Barea (Ozeano Pazifikoa) Bizkaiko Golkoa Indiako Ozeanoa Ipar Itsasoa Itsaso Beltza Itsaso Gorria Itsaso Hila Itsaso Horia Itsaso Zuria Itsaso Jonikoa Kaspiar Itsasoa Liongo Golkoa Mediterraneoa (Mediterraneo itsasoa).
15/15. or.
7. atala :
Bibliografia
2/1. or.
Euskal gramatika lehen urratsak I. Euskaltzaindia, 1985 Euskal gramatika lehen urratsak II. Euskaltzaindia, 1987 Euskal gramatika lehen urratsak III. Euskaltzaindia, 1990 Euskal gramatika laburra : perpaus bakuna. Euskaltzaindia, 1993 Euskal aditz batua. Euskaltzaindia, 1979 Txillardegi. Euskal gramatika. Ediciones Vascas, 1978 Butron, Joseba ; De Pedro, Jokin. Euskal gramatika praktikoa. Erein, 1992 Goenaga, Patxi. Gramatika bideetan. 2. arg. Erein, 1990 Salaburu, Pello. Ikaslearen esku-gramatika. Mensajero, 1981 Alberdi, Andres. Eskola gramatika. Elkar, 1996 Lafitte, Piarres. Grammaire basque. 3. arg. Elkar, 1991 Grammaire basque pour tous. Haize Garbia Irakurgaiak 2. zikloa. Ikas, 2004 Irakurgaiak 3. zikloa. Ikas, 2005 Morfosintaxia (EIMAren estilo liburua) Ortotipografia. 2004 (Estilo liburuaren lehen atala) Onomastika (Estilo liburuaren 3. atala) Duhau, Henri. Hasian hasi : Beskoitzeko euskara. Henri Duhau, 1993
http://www.euskaltzaindia.net/arauak (Euskaltzaindiaren gunea)
2/2. or.