Revista do IES Campo de San Alberto

Curso 2012-2013 / N 4

Aurora Marco: A muller na guerrilla antifranquista galega Carmen Varela: A mina de Corcoesto, cianuro e outros txicos ngel Carracedo: A xenmica en Galicia

I.E.S. CAMPO DE SAN ALBERTO

R/ Egs Moniz, s/n - 15200 NOIA (A Corua) Tlf. 981 822 800 - Fax 981 822 887 ies.campo.san.alberto@edu.xunta.es

www.edu.xunta.es/centros/iescamposanalberto
Ilusin por aprender
Nun tempo de recortes econmicos, cuestionamento das profesoras e profesores, aumento das ratios nas aulas, reducin das horas de coordinacin e mingua dos mecanismos de xestin democrtica dos centros, semella case un milagre sacar luz a revista que temos entre mans. Cada unha das reportaxes, entrevistas e artigos que contn estn feitos e artellados cun material que non posible atopar nas leis de educacin, por moi boas ou malas que sexan, e que non outro que a motivacin e a ilusin para aprender e ensinar. Todas as alumnas e alumnos que nos presentan os traballos aqu publicados realizaron un esforzo que non sera posible sen que neles aniara a semente de querer aprender. Tampouco sera posible se non contaran cunhas profesoras e profesores dispostos a transcender as paredes das aulas no exercicio da sa profesin. Entre as sas pxinas podemos atopar unha extensa reportaxe froito das indagacins dun grupo de alumnas para descubrir as consecuencias que podera ter a implantacin en Galicia dunha mina de ouro, ata unha entrevista coa investigadora Aurora Marco que se achegou un grupo de 4 da ESO para ampliar os seus coecementos sobre a historia de Galicia, concretamente no papel da muller na guerrilla antifranquista. Diversos artigos e traballos do alumnado, as como algunhas colaboracins tanto do profesorado coma de antigas alumnas e persoas achegadas, completan este nmero.
Chefa Lorenzo

Comit de redaccin:
Alba Vila Fernndez Ana Romero Garca Mara Sacido Gosende Nerea Rivadulla Somoza Sara Mato Gonzlez Cinthya Martnez Lorenzo Nerea Rivadulla Somoza Ramn Rudio Agrafojo Elena Mario Avils Alba Daz Patio Ana Mara nsua Lago Celia Agra Gndara Daniel Surez Lpez Desir Mndez Brito Mari Luz Montes Areque Martn Garca Pais Paula Martnez Moledo Sara Molinos Lago Tatiana Anauhiram Jan Lategui Alba Vila Fernndez Alicia Lorenzo Blanco Natalia Trillo Aguado Aurora Paradela Martnez Blanca Lorenzo Brantas Marina Martnez Hermo Alumnado de 3 e 4 da ESO Alumnado de matemticas de 1 de bacharelato en colaboracin co alumnado da Aula Especfica

M Josefa Lorenzo Torea Marcos Calaza Montes

Coordinacin:

Imprime:
Grficas Sementeira - Noia

ISSN:
2253-6388

Colaboran: Biblioteca do centro, Equipo de Dinamizacin

da Lingua Galega, Prensa-Escuela, El Pas

Depsito Legal:
C 1484-2010

U
Fsica e Qumica

R
A arte do por que

21 Filosofa

Entrevista a Carmen Varela

Anlise do proxecto das minas de Corcoesto

10 Ciencias Sociais
Entrevista a Aurora Marco
A muller na guerrilla antifranquista galega

22 Matemticas e Aula Especfica

Observando o tempo

14 Lingua Francesa
Twiteando sobre Pars

24 Lingua Espaola
Las primeras gotas de lluvia

15 Educacin Fsica
Sportis 2013

25 Conmemoracins
Prestige, 10 anos despois 150 anos de Cantares Gallegos

16 Tecnoloxa

31 Opinin
Alumnado
Profesorado Colaboracins

Seguridade viaria. O semforo

17 Cultura Clsica, Latn e Grego

A orixe clsica das palabras

44 Miscelnea
Actividades do centro

ENTREPONTES

Marchan co ouro deixando os residuos

Carmen Varela analiza o proxecto das minas de Corcoesto
Boas tardes, somos un grupo de alumnas do IES Campo de San Alberto de 1 de bacharelato e 4 da ESO, que estamos facendo un traballo sobre a explotacin e actividade mineira en Corcoesto e gustaranos facerlle unha serie de preguntas. PREGUNTA (P): Pois para empezar, cal cre que sera o impacto ambiental mis inmediato de levarse a cabo esta explotacin? RESPOSTA (R): Mira, o primeiro que vai pasar que van arrasar con todo o monte, van a arrasar con todo tipo de vexetacin, fauna e flora nun espazo de 8 km2. Ese vai ser o primeiro impacto. A vanse levar por diante mananciais, por exemplo o pobo de onde son meus pais est abastecido por un manancial que est a nesa zona, e vai quedar dentro do que a balsa de lodos, dicir, vai desaparecer. Tanto ese manancial que abastece a unha aldea enteira, como outros mananciais que abastecen a outros mananciais. Despois, o seguinte que vai pasar, despois de arrasar todo o monte, toda a vexetacin, toda a parte forestal, que van empezar a dinamitar, dunha maneira brutal, os tres buratos onde atoCarmen Varela doutora en qumica orgnica, cientfica preocupada pola execucin do proxecto mineiro que se pretende levar a cabo na mina de Corcoesto. A sa experiencia e anlise da situacin dende as perspectivas cientfica, econmica, social e sanitaria presenta nesta entrevista unha visin global do proxectado na comarca de Bergantios.

a zona, tanto os prados, como as casas, vai afectar sade das persoas. Vai ser o impacto mis inmediato antes de entrar no cianuro e antes de entrar noutros txicos. P: Falando dos cianuros, que pasar cos residuos que se xeran na actividade mineira? R: Pois no caso de que todo vaia adiante, o mellor que podera pasar cos residuos que non pasara nada. dicir, que todos eses residuos se quedaran contidos nas sas correspondentes balsas. Hai das balsas, unha delas ten barros e outra de residuos de explotacin. O mellor que podera pasar, como digo, que se quedaran estancados nesas balsas e que non saran. O problema que iso non vai ser as, esas balsas van acabar filtrando, todo tipo de txicos, esas filtracins, van levar txicos s augas, e no peor dos casos, esas balsas poden tamn romper. Ou sexa que, o mellor que pode pasar dentro do malo e que quedaran quietos a nas balsas. P: Segundo di a empresa estn comprando os terreos polo dobre do valor que os terreos teen, cre que a xente da zona

paron ouro. Hai tres zonas, tres puntos, onde van facer tres buratos moi profundos, e a van meter uns barrenos, unhas dinamitas, mis ou menos catro semana. Practicamente todas as semanas vai haber unhas voaduras, que van levantar cada unha delas uns 8000 metros cbicos de material, unha salvaxada. Haber unha zona de 2 km e medio de barrenos, todo iso vai levantar unha cantidade de po impresionante, ese po leva arsnico, leva nitratos. E todo iso vai contaminar

ENTREPONTES

vendera moi rpido por medo a que lla expropien ou a que lle dean menos cartos dos que a empresa lle ofrece? R: Creo que aqu houbo, nun primeiro momento moitsima desinformacin. Este tipo de empresas xogan con iso porque o que pretenden que a xente non saiba, que estea desinformada, incluso que tea informacins contraditorias, de maneira que collen un pouco xente de imprevisto. Aparecen al contndolles catro cousas, unha das cousas que lles dican, era que o prezo que lles ofrecan era un prezo moi alto, que despois cando llelas expropiaran lles an dar moito menos. Entn eu creo que nun primeiro momento, houbo xente que vendeu tanto porque seguramente tia necesidade de cartos; outra xente un pouco coaccionada porque lles ofreceran traballos aos seus fillos, por exemplo na mina; e outros simplemente por medo, por medo despois de quedarse sen nada. Eu creo que foi ao primeiro... Unha vez que a xente est informada, unha vez que sabe de que vai o proxecto, que tamn sabe que o prezo que ofrecen un prezo totalmente ridculo (ofrecen 1,20 o metro cadrado, este un prezo moi por debaixo do prezo que ten agora mesmo o mercado) entn, agora a xente que est informada da barbaridade que vai haber al, con ese proxecto, como do prezo que tern unha vez que se faga a expropiacin dunha forma legal, xa non quere vender. Eu creo que a maiora da xente, non vendeu, s os poucos que encontraron un pouco despistados.

P: Como vai afectar o proxecto xente de Bergantios? R: Eu creo que moi negativamente, o nico bo que tera este proxecto seran os poucos postos de traballo que se ofrecen, que anda non se sabe cales van ser, porque nun principio falbase de 100, agora xa falan de 270. Eses 270 no proxecto non estn claros, porque moitos son postos para xente cualificada, postos moi especficos, que son xente que manexa, por exemplo, o cianuro e todo iso non vai ser traballo para locais, senn que van traer expertos que cubran eses postos de traballo. Co cal ao final, estamos falando de 100130 postos de traballo que poden ir, ao mellor, para os locais. Esta sera a nica parte positiva que tera o proxecto. Todo o demais son inconvenientes, todo o demais son problemas. E, por exemplo, unha das cousas que se van ver afectadas directamente toda a agricultura, a gandera e tamn a pesca, pero sobre todo a agricultura e gandera. Porque eses explosivos dos que vos falara antes, emiten moitsimas cantidades de po, ese po vai contaminar as colleitas, vai contaminar os prados... vai contaminar todo o que a zona de onde se abastecen as vacas, todo o que a herba, o millo, todo iso... ou sexa que ao final vaise ver, imos ver, que vai pasar cos agricultores e gandeiros, que cabe a posibilidade de que o leite perda a calidade que ten agora, que as leiteiras non compren ese leite, que, dalgunha maneira, arrunen toda a actividade econmica que hai en torno a Corcoesto. Calclase que hai entre 1600 - 1400 persoas que

viven directamente da agricultura e da gandera e sen dbida esa xente vai ver o seu negocio moi, moi afectado. dicir, a cambio de 100 postos de traballo estamos sacrificando 1300 ou mis. P: Existe algunha gran plataforma en contra deste proxecto? R: Fundamentalmente a primeira que se fundou, e que a mis coecida, chmase Plataforma pola defensa de Corcoesto. Fai pouco que ampliou o nome e pasouse a chamar Plataforma pola defensa de Corcoesto e Bergantios, pois realmente isto vai afectar moito mis que a Corcoesto, senn que vai afectar a toda a comarca de Bergantios. Pero tamn est Salvemos Cabana, pois Cabana de Bergantios o concello ao que pertence Corcoesto. Tamn en Laxe acbase de formar outra que se chama Contramnate que tamn defende xente que vive do marisqueo, dos percebes, dos berberechos... Despois estn asociacins de vecios que xa estaban constitudas e que agora tamn estn en contra da mina, como a Asociacin de Vecios de Cereo. Tamn hai varias asociacins ecoloxistas como ADEGA, Verdegaia... dicir, agora mesmo hai moitas plataformas traballando conxuntamente en contra da mina.

Hai moitsimo ouro gardado en bancos que non se utiliza absolutamente para nada

Grupo de traballo coas profesoras M Dolores Rodrguez e ngeles Faria

ENTREPONTES

P: Cales son os logros que conseguiron? R: O primeiro, que eu creo que un dos mis importantes, foi informar xente, a cal non tia ningn tipo de informacin sobre o que lles via enriba, algo que era gravsimo. Nin por parte da Xunta, nin por parte da empresa, lles informaron dun proxecto de tales caractersticas, tan enorme. Entn, un dos seus grandes labores, un dos seus grandes logros, foi informar. Fixeron moitsimas charlas en bares, en escolas e en numerosos sitios. Logo, conseguiron o apoio de moitas organizacins polticas, as cales estn levando a cabo propostas para parar a mina, tanto ao pleno de concellos, ao Parlamento Galego como ao Parlamento Europeo. Todo isto foi promovido dende as plataformas, e a da de hoxe, estn conseguindo que se estea atrasando a aprobacin do proxecto, pois a empresa contaba xa con ter o permiso para operar en decembro do ano pasado. Estamos a mediados de abril e anda non o teen, polo que grazas presin das plataformas, estase conseguindo que a Xunta estea pensando se d luz verde. P: Cambiaron algo no desenvolvemento do proxecto? R: Si, inicialmente ase facer a lixiviacin en pas. A lixiviacin o proceso, a tcnica que se emprega para extraer o ouro. Consiste en triturar, moer moi finamente a pedra e esta faria btase nunha disolucin de cianuro, e o cianuro disolve as partculas de ouro. Pois iso, inicialmente ase facer en montns, ase estender toda a pedra nunha especie de montaas e botarase o cianuro por encima, dicir, abarcando unhas extensins enormes con cianuro coma quen rega os xardns. Isto o que se chama lixiviacin en pas porque van amoreando. Polo tanto, isto moi contaminante, pois o cianuro, co vento, pdese espallar. Inicialmente, no proxecto ano facer desta maneira, pero grazas presin das plataformas, conseguiron que esta lixiviacin se faga en tanques. Pois, digamos que eses produtos son os mesmos e os pasos van ser iguais, pero ao estar nun tanque, impdese que os espalle o vento, o que elimina en parte a toxicidade que isto supn.

En sntese, conseguiron iso, pasar de pas a tanques, e tamn lograron un fondo de garanta para a restauracin, porque eles no proxecto falaron de que an restaurar pero non deixaron, en realidade, ningn depsito. Entn, o que pode pasar que cando acaben de extraer o ouro, marchen para Canad deixando todo isto aberto e sen ningn tipo de restauracin. De momento, eses dous logros, que xa non son pouco. P: Hai algunha plataforma a favor desta explotacin mineira? R: Si, hai unha soa que se chama Mina Si, Corcoesto Si, pero en realidade, con ese eslogan, o que eu interpreto Traballo Si. Hai unha nica plataforma que defende a mina, pero que eu digo que o que defende realmente o traballo, iso xente que traballa na mina, que traballou na mina ou ten expectativas de traballar na mina e que defende un posto de traballo; pois hoxe un dos problemas que hai en Galicia e no resto de Espaa que hai moitsimo paro, moitsima fal-

ta de traballo, polo que esa xente quere a mina porque pensa que vai traer traballo. o nico argumento que teen de defensa. P: Tendo en conta a opinin da plataforma e sabendo que existe unha resolucin do Parlamento Europeo, do 5 de maio de 2010, sobre o uso da extraccin con cianuro, por que pensa que a Xunta de Galicia permite a extraccin obviando esta resolucin europea? R: Ben, o primeiro, esta resolucin non vinculante, o que quere dicir, que unha resolucin que se aprobou para recomendar que non se usara o cianuro, pero en ningn caso prohibe o uso de cianuro. unha resolucin que efectivamente foi aprobada vendo todas as cousas negativas que ten o cianuro, e polo tanto recomenda que non se use, pero as empresas mineiras teen demasiado poder, teen demasiada influencia, e como consecuencia, non se chegou a prohibir. Pero, a Xunta, non s obvia esta resolucin que anda que non o prohibe, si que recomenda non usalo; senn que tamn obvia informes do Insti-

CIFRAS

CONSECUENCIAS

Para construir a mina a ceo aberto nunha superficie de Contaminacin hdrica, superficial e subterrnea, agravada 7.736.000, talan tdalas rbores e raspan a capa vexetal polos vapores e elementos en suspensin desprendidos da empregando maquinaria pesada e 9 toneladas/da de futura actividade mineira, explosivos. Abrirase un buraco de 95 m de profundidade baixo o nivel do mar, o que son 300 m de profundide en correspondencia coa altitude actual do terreo Para extraer un gramo de ouro requrese tonelada e media Provocar, segundo ecoloxistas e contrarios ao proxecto, a de material . Para elaborar un anel de ouro precsanse , destrucin total do medio natural, pois a mina unha entre outras substancias, 10 toneladas de cianuro por da verdadeira bomba de reloxera ambiental para separar o ouro da rocha 335.961 m2 ocupara a escombreira norte; 1.879.735 m2, a Afectar gravemente ao xa maltreito sector gandeiro e impedir o consumo humano de auga e produtos da terra escombreita sur; e 650.000 m2, a balsa de lodos. 17.080.751 toneladas de residuos totais ao longo de todo o Risco de desenvolver enfermidades tales como cancro, perodo de explotacin que equivale a 2.100.000 toneladas problemas reprodutivos, hipertiroidismo e danos de residuos anuais, dos cales 100.000 toneladas son permanentes no sistema nervioso residuos de lixiviacin 1.400.000.000 litros o consumo anual de auga estimado A minara dana a sade de varias formas: no proxecto, dicir, uns 3.835,616 litros diarios e -Po, derramos qumicos, fumes danios, metais pesados e radiacin poden danar os traballadores e causarlles empregaranse 1,49 Tm de cianuro diarias problemas de sade crnicos e tamn reaccins alrxicas e o,077 mg de arsnico por litro calculan que teran os verquidos outros problemas de inmediato. da drenaxe das escombreiras, sendo 0,05 mg/l o lmite - A contaminacin do aire derivada da actividade das minas establecido nas normas de calidade ambiental (RD 927/1998) ocasiona enfermidades graves, includo cancro. para as augas superficiais continentais - As estratexias de recrutamento laboral que utiliza a industria mineira para conseguir apoio dunha parte da 271 persoas traballaran durante a fase de explotacin. O poboacin dan lugar a moitos problemas entre os membros proxecto non especifica a duracin de cada posto de da comunidade. Cranse desacordos entre amigos, dentro traballo e 133 dos 271 postos seran por medio de das familias e entre familias que duran moito tempo e subcontratas contriben desintegracin social, ao estrs persoal e causan problemas da sade mental a nivel comunitario.

ENTREPONTES

tuto de Investigacins Marias do CSIC e da Universidade de Vigo que din que a concentracin de arsnico na auga unha vez que se atravesan as galeras da antiga mina de Corcoesto, xa que esta fai mis de 100 anos foi explotada polos ingleses, e deixou galeras abertas que a auga ao pasar por elas triplica a concentracin de arsnico. Disto deducimos que est directamente relacionada a actividade mineira coa concentracin de arsnico na zona. E este informe, a Xunta non o tivo en conta para nada, cando deu o visto bo declaracin de impacto ambiental. Eu considero que tanto o tema da resolucin, que si que moi importante, coma isto, son dous factores claves para dubidar da declaracin de impacto ambiental, pois non fixo caso de ningunha das cousas. P: Podemos falar de especulacin poltica dada a opacidade do goberno da Xunta ante tal proxecto? R: Non o sei, iso habera que preguntrllelo aos da Xunta, non sei se hai especulacin, non sei realmente o que se manexa dentro da Xunta, pero o que si sei que pasan cousas raras, neste trmite estn pasando cousas estraas. Unha delas, considerar este proxecto como estratxico industrial. Este proxecto de estratxico industrial non ten absolutamente nada, pois non vai supor

ningn tipo de desenvolvemento para Galicia. E hai algo realmente raro, que que a propia Direccin Xeral de Conservacin da Natureza solicitou que se publicaran os resultados dos parmetros das augas a tempo real, nos puntos de verquido. No proxecto, contemplan catro puntos de verquido. Isto quere dicir, que durante a operacin da mina, mentres esa mina estea activa, vai verquendo ao ro augas contaminadas. E como digo, a Direccin Xeral de Conservacin da Natureza que pertence Xunta solicitou que se publicasen os parmetros das augas neses catro puntos a tempo real na web para que calquera persoa puidese consultar a tempo real, eses datos. Pero a empresa negouse e a Xunta botouse atrs nese requerimento; e daquela xa dixo que non, que non faca falla que publicasen a tempo real, que con que o fixeran unha vez ao mes, sera suficiente. En definitiva, aqu hai manobras que son un pouco estraas, por unha parte, un departamento da Xunta est solicitando algo, a empresa di: non, non nos interesa; e a Xunta di: vale, aceptamos, non fai falla que o publiquedes. Aqu, algunha manobra rara est a haber, agora se hai especulacin poltica ou non, non o sei.

Este proxecto de estratxico industrial non ten absolutamente nada

P: A empresa mineira filial dunha grande empresa mineira canadense, pensa que un proxecto deste tipo sera legal en Canad e contara co apoio da administracin deste pas? R: Non, non se podera facer en Canad por unha razn moi simple. Os parmetros de verquido que estn aprobados para a mina de Corcoesto son de 10 ppms, dicir, 10 mg por litro de cianuro; esta a normativa en Espaa. En Canad non se poden verquer mis de 0,2, dicir 1000 veces menos do que se permite aqu. O proxecto como est deseado agora mesmo non se podera levar a cabo porque non cumprira este requisito. P: O 19 do mes pasado apareceu no diario El Pas, unha informacin segundo a cal o goberno outorgou empresa mineira das subvencins en 2011 e 2012, por valor de 200.000 e 150.000 euros, a mxima cantidade que se pode conceder para este tipo de proxectos. Que pensa desta actuacin

ENTREPONTES

da administracin, tendo en conta a poltica de recortes que aplica aos seus cidadns? R: Eu creo que penso o mesmo que pensades calquera de vos. Isto non ten nome. Non se pode permitir que se recorte en sanidade, educacin, en servizos sociais, en todo o que bsico para darlle os cartos a unha empresa canadense por facer buratos no monte para levarse o ouro e deixarnos os residuos. Onde estn as matemticas? Que contas fan na Xunta para que lle dea positivo neste balance? Non vexo onde est o resultado positivo desta inversin. Non existe. P: Por que pensa que agora se volven a explotar antigas minas, se a sa explotacin deixou de ser rendible?, agora o son? R: Pois agora si, porque o prezo do ouro subiu moito. Agora mesmo est unha onza, que son 28 g, sobre os 1.200 e 1.400 euros. Anda que nos ltimos das parece que hai unha tendencia baixa. Ogall siga baixa, porque iso quere dicir que ao mellor o proxecto deixa de ser rendible. Pero, a da de hoxe este proxecto sera rendible polo elevado prezo do ouro. Por outro lado, sera rendible porque existe unha tcnica que permite extraer o que lle chaman betas de baixa lei, que quere dicir que van sacar entre 1 e 2 gramos de ouro por cada tonelada

RESUME DO PROXECTO

PROCESO DE OBTENCIN

Nunha 1 fase, prepararase o terreo durante 18 meses Deixando descuberta a rocha que conten ouro en pedazos ata que sexa posible a extraccin, durante un perodo de tan pequenos que non se ven a simple vista e esta, algo mis de 10 anos. transprtase ata a planta de tratamento de 30 mil m2 con 3 muos de moenda con diferente granometra ata convertelas en po. Por outra banda, a empresa Edgewater comprometeuse a Este material lvase ata tanques onde se rocia con auga e acondicionar e manter nun intervalo de 2 anos unha zona cianuro, un qumico moi txico pois, a cantidade equivalente forestal, prados con rbores froiteiras e un lago artificial. a un grano de arroz suficiente para matar a unha persoa.
Este o proceso de lixiviacin

Pero para obter 30 toneladas de ouro, deixaranse 89 millns de m3 de estriles de mina, das balsas con lodos contami-nados (residuos de flotacin como arsenopirita, e residuos da lixiviacin como o arsnico e o cianuro sdico),

O cianuro acta como un imn que atrae as microscpicas o proceso de lixivia molculas de ouro , polo que a auga con cianuro e ouro lvase ata unas pilas onde se introduce carbn que absorbe o ouro, posteriormente levase ata altas temperaturas para obter lingotes de ouro separados dos restos de carbn

unha entulleira (escombreira) situada a escasos metros Como resultado, queda unha gran cantidade de auga e rocha sen ouro, pero contaminada, que a descargan nas das casas dos vecios de Corcoesto. escombreiras e as substancias qumicas fltranse no aire, na auga e na vexetacin (drenaxe cido) podendo causar graves enfermidades poboacin

de pedra. Isto o que lle chaman betas de baixa lei porque hai moi pouco ouro. Con cianuro pdese extraer este tipo de betas. Pdese extraer tan pouca cantidade de ouro. Estes factores son fundamentais, o prezo do ouro e a tcnica do cianuro. Outro factor moi importante a elevada taxa de paro que hai agora mesmo na zona. Permite que moita xente non estea en contra do proxecto. Este tipo de empresas van sempre aos pases

mis pobres, por exemplo ao terceiro mundo, ata agora era frica, era Amrica do Sur; onde moita xente a cambio dun cacho de pan, a cambio dun contracto de traballo, non se opn mina. Entn como agora tamn en Galicia est habendo moita falta de traballo xogan con iso. E de a, o grupo do que vos falaba Mina si, Corcoesto si, os que non queren mis ca un posto de traballo. P: Quen se vai beneficiar desta explotacin executada por unha empresa estranxeira? Supn algn beneficio a considerar na zona de extraccin? R: Que eu vexa non, o nico beneficio dos que vos falaba antes, dos poucos postos de traballo que van a dar, pero que se contrarresta con creces cos que vai a destrur na gandera, na pesca,... O balance sae moi, moi negativo. Quen se vai beneficiar se isto vai adiante? Pois os catro polticos de quenda que seguro que levan algn tipo de beneficio porque, senn, non se explica que se lle estea dando autorizacin a isto. E por suposto os canadenses. Os canadenses chegan aqu, danlle subvencins para facer buratos, collen todo o ouro, man de obra barata, e marchan co ouro deixando os residuos. dicir, claramente, os canadenses. P: Aqu temos exemplos que nos fan dubidar de depositar a nosa confianza en empresas mineiras. Ben coecido que o 25 de Abril de 1998 prodcese a rotura da

Carmen Varela, terceira pola dereita en Bruxelas

ENTREPONTES

Carmen Varela con outros compaeiros no Parlamento Europeo

presa de contencin da balsa de decantacin da mina de pirita (FeS2) en Aznalcllar (Sevilla). Quen pode garantir que isto non pase tamn en Galicia? R: Ningun, absolutamente ningun. Non hai nada garantido a da de hoxe cun muro de formign dun quilmetro de longo que vai albergar millns e millns de toneladas de residuos, que ademais est en Galicia, onde chove moitsimo. A auga da chuvia vai estar enchendo esa balsa e facendo mis presin contra este muro. Ningun che pode garantir que ese muro non vai romper, pode durar dez anos, vinte anos, cen, incluso douscentos, pero iso vai acabar rompendo. De feito en todo o mundo rompen unha media de 2 balsas deste tipo ao ano, esta a media actualmente.

Non vexo onde est o resultado positivo desta inversin

P: En caso dun accidente, quen sera o responsable da recuperacin da zona, se isto fora posible? R: Si esta balsa rompe durante os 8, 9 ou 10 anos de explotacin da mina, pois a imaxino que a

empresa se tera que facer cargo, porque anda esta operativa. Pero, a probabilidade de que rompa en tan pouco tempo baixa. Dez anos polo menos aguantaraos, digo eu. Pero en caso de que rompa despois, claramente, imos a ser os propios contribuntes - igual que pasou en Aznalcllar - quen nos fagamos cargo de todo o desastre ecolxico que iso vai supoer. Sobre todo porque a da de hoxe a empresa ten destinado como seguro de responsabilidade civil cero euros. Non aceptou ter ningn seguro de responsabilidade civil en caso de accidente porque asume que non vai haber accidentes. Teen un protocolo tan estrito e tan ben feito que asume accidentes cero. dicir, teen dalgunha maneira o compromiso de Deus de que non vai romper nada, non vai a caer nada, polo tanto non necesitan un seguro de responsabilidade civil; ese parece ser o argumento. Entn, a da de hoxe hai cero euros destinados en caso de accidente para emendar os gastos. P: Ademais, estn os posibles efectos sobre a sade. Cales seran os efectos que provocaran as grandes cantidades de arsnico e cianuro que se esperan almacenar? R: Do cianuro, hai dous efectos que eu separara. Por unha parte os efectos inmediatos. Se hai calquera derrame de cianuro, calquera accidente, o que vai a pasar e que se vai a liberar cianuro e

hidrxeno, e iso, en caso de que non provoque a morte - porque a morte xa se provoca con unha cantidade tan pequena como cen e trescentas partes por milln - entre cen e trescentos miligramos/litro xa se provocara a morte dunha persoa en cuestin de minutos. Pero por debaixo destes lmites, tamn hai efectos como dores de cabeza, vmitos, problemas de hipertensin, problemas de tiroides, danos cerebrais. Estes son provocados a curto prazo por culpa do cianuro, pero a longo prazo, os efectos que se ven mis marcados van a ser provocados tanto polo arsnico como polos metais pesados (a estes xa lles chaman bioacumulativos) e que se van acumulando ao longo da cadea alimentaria. Se un chan est contaminado con metais pesados ou arsnico, as plantas, cando absorban a auga, absorbern tamn metais pesados, os animais comen as plantas, ns tomamos o leite, comemos a carne e eses metais pesados e o arsnico van ir sando, ao longo da cadea alimentaria, chegando ata ns. No corpo vaise acumulando nos distintos rganos vitais, provocando cancro, mutacins xenticas, dicir, ten efectos moi graves, a longo prazo. Entn, eu distinguira dous tipos de efectos na sade, o de curto prazo, provocado polo cianuro, e o de longo prazo provocado polos metais pesados ou o arsnico.

ENTREPONTES

P: A empresa d unhas cifras e firma unhas condicins, pensa que ao final as consecuencias ou os problemas sern maiores do que afirma a empresa? R: Efectivamente, penso que si. Pero, incluso o que estn dicindo agora nos informes que eles dan de datos analticos que sacaron das rochas, das augas e demais, xa estn recoecendo que das entulleiras se vai estar liberando 8 veces mis arsnico do que est permitido pola Organizacin Mundial da Sade. Nos estudos que estn facendo a pequena escala xa os valores de arsnico estn sando por encima do permitido, imaxindevos cando iso vaia escala de mina a ceo aberto con millns de toneladas de material, eses valores vanse, sen dbida, a disparar. dicir, do que estn dicindo agora realidade vai a haber un abismo, seguro.

P: Cree que esconden datos e accins que van a levar a cabo para que a xente non se alarme, e loite para deter o proxecto? R: Si, seguro que si, porque o que levan facendo ata agora. O que fixeron foi non informar, ou informar mal, por exemplo unha das cousas que vian anunciando era que o cianuro est en todas partes, librase nos incendios, que incluso na respiracin emitimos cianuro, estamos comndoo practicamente tdolos das, nas amndoas... Estes eran datos que eles daban nas pequenas charlas informativas que se fixeron, dicir, engnannos, sen dbida, dando datos. P: Finalmente, estara a favor da explotacin se cambiaran as sas consecuencias? Por exemplo se diminuran as cantidades de residuos txicos ou puideran ser estabilizadas dalgn xeito. R: Pois non, en principio non, non estara a favor porque creo que hai demasiado ouro no mundo e non necesario, e creo, que non merece a pena tirar unha soa rbore, contaminar un s regato, nin sequera mover un s camio para sacar un

gramo de ouro, porque como vimos, hai moitsimo ouro gardado en bancos que non se utiliza absolutamente para nada, as que creo que non, que non ten sentido, mirmolo por onde o miremos. P: Estamos seguras de que esta intensa entrevista colmar a curiosidade de moita xente preocupada pola seguridade medioambiental. Moitas grazas por responder s nosas preguntas e espero que se sentira cmoda durante a entrevista. R: Moitas grazas a vs. Sentinme moi cmoda e foi un pracer.

Hai cero euros destinados en caso de accidente

ALBA VILA FERNNDEZ ANA ROMERO GARCA MARA SACIDO GOSENDE NEREA RIVADULLA SOMOZA SARA MATO GONZLEZ

Manifestacin en Santiago. Foto cedida pola plataforma pola defensa de Corcoesto e Bergantios.

ENTREPONTES

Cronoloxa das ltimas novas da mina de Corcoesto

O pasado 4 de Xullo presentouse un informe a peticin da Plataforma pola defensa de Corcoesto e Bergantios denominado Potencial mobilizacin de arsnico nos materiais xeolxicos e residuos mineiros de Corcoesto: Unha revisin crtica , asinado polos mellores especialistas de Galicia neste tema. Este informe constituu un bombazo ou un torpedo na lia de flotacin de Edgewater. Desmontando punto por punto todas as valoracins da empresa e de rebote a Declaracin de Impacto Ambiental elaborado pola consellera de medio ambiente. O 10 de Xullo a Xunta paraliza provisionalmente o proxecto, esta paralizacin sen dbida froito das grandes mobilizacins en contra da mina de Corcoesto e dos informes cientficos presentado O 15 de Outubro o Presidente da Xunta anuncia no Parlamento a paralizacin do proxecto da mina de Corcoesto por falta de garantas financeiras e insuficiencias tcnicas do mesmo. Este feito, na nosa opinin, obedece s mobilizacins sociais contra a mina de Corcoesto (as mis importantes, dende as do Prestige, no terreo medioambiental e en defensa da nosa terra) e aos numerosos posicionamentos en diferentes mbitos sociais e cientficos. Compre lembrar, por exemplo, que a peticin elaborada pola presidente da Sociedade Galega de Historia Natural acadou 250.000 apoios. A Plataforma entende que esta paralizacin unha grande vitoria dos movementos sociais mais unha vitoria non definitiva porque somos conscientes de que a empresa de Canad segue teimando en que lle aproben outro novo proxecto lixeiramente modificado e que namentres o prezo do ouro contine nos niveis actuais de cotizacin anda que cotizando baixa, vai seguir co proxecto de explotacin da mina de Corcoesto. A primeiros de Novembro 236 persoas pertencentes a diversas institucins cientficas e universitarias fan pblico un manifesto na que piden Xunta de Galicia a prohibicin do uso do cianuro nas tecnoloxas mineiras. As a Plataforma contina coa loita para lograr a paralizacin definitiva da mina de Corcoesto e da megaminara destrutiva e contaminante. Neste camio temos abertos varias frontes: Por unha banda demandamos aos diversos concellos da comarca de Bergantios o seu posicionamento en contra da mina e a peticin de que se prohiba o cianuro nas tecnoloxas mineiras (isto sera unha garanta de que o proxecto de Corcoesto non se realizara). A esta posicin responderon at agora positivamente os principais concellos da comarca: Laxe (PSOE), Vimianzo (BNG), Zas (BNG), Carballo (BNG) e Coristanco (P.P.). Por outra parte seguimos coa campaa informativa nos distintos concellos da comarca, enfocndoa agora noutras perspectivas: A futura Lei do Solo (autntico elemento para destrur definitivamente o tecido rural actual); o decrecemento, consumo, as enerxas ......; o territorio e a minara. Esta campaa informativa estase xa a desenvolver, participando na mesma prestixiosos-as especialistas na materia. Por ltimo seguimos coa campaa de denuncia nivel europeo, tentando de establecer lazos con outros movementos contra a megaminara do ouro, ben con ORO NO (Asturies), ben con SALVATI ROSIA MONTANA (Romana) ou con SOS HALKIDIKI (Grecia). Neste terreo tamn seguimos presionando conxuntamente ao Parlamento Europeo para que este logre que a Comisin Europea prohiba o cianuro nas tecnoloxas mineiras, como teen feito en Europa: Alemaa, Hungra, Turqua,...... Sinalar por ltimo que o 20 de Xaneiro de 2014 imos a intervir diante da Comisin de Peticins do Parlamento Europeo en base as denuncias presentadas pola vecianza de Corcoesto e da Plataforma pola defensa de Corcoesto e Bergantios.
Braulio Amaro (Voceiro da Plataforma pola Defensa de Corcoesto e Bergantios)

10

ENTREPONTES

Entrevista

Aurora Marco

A investigadora responde s preguntas que sobre a historia de Galicia lle fixo o alumnado de 4 da ESO
Aurora Marco, leva recuperando a historia das mulleres dende hai mis de 25 anos.
Por qu se interesou polo tema da muller na guerrilla antifranquista galega? Intereseime porque desde hai 20 ou 25 anos levo recuperando historias de mulleres galegas de todos os mbitos: escritoras, tradutoras, ensastas, pintoras, mulleres dedicadas poltica, ao sindicalismo, e non s, mulleres dedicadas a profesins artess, redeiras, palilleiras, etc. Intereseime por todo tipo de mulleres que aportaron algo sociedade e nese sentido as guerrilleiras tamn o fixeron, e son as grandes descoecidas, por iso me centrei nelas. En que zonas se desenvolve? En toda Galicia ou en zonas concretas? En Galicia houbo das organizacins guerrilleiras na dcada de 1940 e comezos do 50. A primeira organizacin, Federacin de Guerrillas LenGalicia, fundouse en abril do 42, estaba mis ben situada no este de Galicia no lmite con Len. O seu radio de accin fundamental estendase pola zona de Ourense, norte de Lugo e Len. No ano 44 fundouse unha segunda organizacin, o Exrcito Guerrilleiro de Galicia, que se mova sobre todo pola zona de A Corua. En Pontevedra houbo menos, houbo unha V Agrupacin pertencente ao Exrcito Guerrilleiro, pero tivo menos influencia. As zonas importantes onde se desenvolveu a guerrilla foron Ourense, Lugo e A Corua. O fenmeno guerrilleiro obedece a un plan organizado ou nace espontaneamente?
Doutora en Filosofa e Letras pola Universidade de Santiago de Compostela, cidade onde reside desde 1958. Exerce de catedrtica de Lingua e Literatura Galega na Facultade de Ciencias da Educacin da mesma Universidade. Foi presidenta da Sociedad Espaola de Didctica de la Lengua y Literatura. Colabora habitualmente en mltiples revistas literarias e autora de numerosos libros entre os que destaca Mulleres na guerrilla antifranquista galega, polo que recibu o Premio Lus Tilve Investigacin e Divulgacin Histrica.

ENTREPONTES

11

Non podo dicir que obedecera a un plan organizado, porque primeiro, despois da sublevacin militar, as xentes que estaban comprometidas coa Repblica, concelleiros, alcaldes, sindicalistas, que pertencan a organizacins agrarias; todas as xentes que tian outra idea diferente, que pensaban diferente, algns estaban en perigo de morte e comezaron a fuxir. Eses fuxidos fronse encontrando polos montes, cando finalizou a guerra, chegou un momento en que, a partir dese grupo de fuxidos e doutras xentes que se foron engadindo, decidiron formar estas das organizacins. Mais en principio nace por unha necesidade de defender as ideas da xustiza e da liberdade, porque realmente, na dcada dos 40 foron os nicos grupos que se enfrontaron ao franquismo. Qu tratamento recibiron os guerrilleiros e guerrilleiras por parte dos medios de comunicacin do rxime franquista? O tratamento foi absolutamente discriminatorio. Eran considerados como un grupo marxinal. Na primeira metade da dcada dos 40, tiveron un importante protagonismo. O rxime franquista viu que constituan un verdadeiro perigo, xa que era a nica oposicin que tian. En abril de 1947, publicouse un decreto lei que se chamaba Lei de Bandidaxe e Terrorismo. Entn, os guerrilleiros e guerrilleiras eran considerados a partir desa lei como bandoleiros, delincuentes , atracadores. E nas actas dos consellos de guerra, nos certificados de defuncin, na prensa, cada vez que se referan s accins que realizaban, referanse as a eles. Era unha forma de desvirtuar a realidade, para desvalorizar o papel que xogaban naquel momento, un papel que estaba apoiado polo pobo, porque foi un movemento de base fundamentalmente popular, que tivo moito respaldo, por iso duraron dez, doce anos, porque se non tivesen o apoio do pobo non poderan ter resistido durante tanto tempo. No seu libro fai referencia a mido guerrilla da chaira e guerrilla do monte, en que se diferencian? Aqu en Galicia chammoslle guerrilla do monte mentres que no resto do estado chmase guerrilla do alto. Cando as persoas que colaboraban con aquel movemento antifranquista estaban moi queimadas,moi perseguidas, porque estiveran no crcere, porque xa lles fixeran consellos de guerra, por diferentes razns xa saban da sa existencia,

chegou un momento que, para fuxir da persecucin e da morte, tiveron que pasar clandestinidade. Os guerrilleiros tian os seus campamentos base en serras, en montes, concretamente na zona de Casaio, a 1000 m. Hai que chegar a ese pobo, coller un Land Rover, subir montes, deixar o coche nun determinado punto, porque xa non se pode seguir, e andar unha ou das horas para chegar aos campamentos base que tia a guerrilla na Cidade da Selva. De a que nos refiramos guerrilla do monte. Moitas veces estaban escondidos en casas, refuxios... Houbo mulleres que subiron cos seus compaeiros a aqueles campamentos, e pasaron clandestinidade, en igualdade, ou polo menos, en aparente igualdade. A guerrilla da chaira, estaba formada por numerossimas mulleres que apoiaban o movemento guerrilleiro clandestino. Pertencan tamn Federacin, pero tian outra misin, daban apoio puntual para axudar as persoas que estaban agachadas. Carecan de armas, estaban mis expostas ao perigo.

vive en Ourense sae no documental As silenciadas dixo que sen a colaboracin das mulleres sera imposible que a guerrilla durase 10/12 anos. Anda que este recoecemento tardo, porque estas mulleres estiveron totalmente esquecidas. Qu caso ou casos lle causaron maior impresin? Por qu? Ben, hai moitos, realmente fixronse autnticas barbaridades con aquelas mulleres. A represin alcanzou as mulleres dunha forma especial pero as dimensins e a ferocidade que se utilizou coas guerrilleiras foi verdadeiramente brutal brutal. Algunhas acabaron aforcadas. Hai das mulleres dunha aldea que est no concello de Rubi (o concello de Rubi est preto do Barco de Valdeorras), unha de 60 anos e a sa filla de 30, tian agachado na casa un guerrilleiro, que era mozo doutra filla, entn frono buscar e como non deron con el levronas ao medio do pobo e aforcronas nunha cerdeira. Quedaron con algo de vida e cando as trasladaron ao cemiterio, como anda non morreran, rematronas al. Outras foron queimadas. Unha guerrilleira da zona de Muras (un concello de Lugo), estaba agachada nun refuxio no monte, cun destacamento. Tian unha cabana feita de palla, de terrn, de uces Unha ma foron sorprendidos tres guerrilleiros e das guerrilleiras. A raz dun combate, unha das guerrilleiras ficou completamente queimada e outra sau correndo da cabana e foi fusilada. E que houbo de todo aforcadas, queimadas, fusiladas. Das historias que conto no libro hai das que me deixaron completamente abraiada. No segundo captulo narro a traxectoria dunha familia de Soulecn, que unha aldea que est a dous kilmetros do Barco de Valdeorras. Al viva unha familia de nove membros, cinco fillos e das fillas e o matrimonio. Esta familia sufriu as consecuencias do seu posicionamento, un relato que nos espanta: mataron os pais, unha parella de campesios que traballaran toda a sa vida... El estivera en Cuba, para facer cartos; ela dedicbase a criar os fillos e a levar produtos feira do Barco de Valdeorras ... Non lle fixeran mal a ningun, o que aconteca que eran anticlericais e tian amizade co mestre da aldea, que era de ideoloxa comunista. Entn fusilaron os pais, nun camio, e al seguen os restos; catro irmns marcharon para a guerrilla, acabaron coa sa vida e as das irmns tiveron que marchar a Francia. Despois de facer de enlaces, e despois de estar na clandestinidade, nos montes

Recuperar a memoria histrica significa dar voz ao sufrimento

Qu diferenza existe entre fuxido/a e guerrilleiro/a? Houbo moitos fuxidos, pero moi poucas fuxidas. Moitas persoas que pensaban diferente, que apoiaran a Repblica, que tiveran cargos, foron perseguidas desde o mesmo momento no que se produciu a sublevacin. A partir do 18,19, 20,21 de xullo do 36, algns saban cal era o seu futuro, o seu destino, e decidiron entobarse en refuxios que facan nas propias casas, nas cortes, no monte. Aqu en Noia houbo un seor que estivo entobado tres anos. Buscaban sobre todo a supervivencia. A guerrilla, ademais, loitaba contra o franquismo. Tian moi poucas armas, carencias de todo tipo; estaban moi perseguidos, polo tanto loitaron con moitas dificultades. Rexanse por estatutos, eran un exrcito irregular, pero tian disciplina. Cre que a guerrilla saira adiante sen o papel activo da muller? Non, despois de investigar cinco anos sobre a guerrilla e con tantas testemuas, son consciente desta afirmacin, pero tamn mo dixeron os poucos guerrilleiros que viven na actualidade. Un que

12

ENTREPONTES

de Casaio, na Cidade da Selva, marcharon a Francia, ao exilio, e nunca mis volveron. Unha delas anda vive, Consuelo Rodrguez Lpez, que ten 94 anos. Unha muller cunha forza e cunha dignidade admirables. Eu fun das veces a Francia a entrevistala, primeiro para o libro e, despois, para o documental. unha referencia para as mulleres de hoxe. Esa foi unha historia que me impresionou moitsimo. Houbo tamn outra, moi dura de escoitar, a dunha muller que viva en Alvaredos, unha aldea de Montefurado que est no lmite entre as provincias de Lugo e Ourense. Esta muller estaba casada cun sindicalista, cun republicano ... era un ferroviario. S por iso , un da frono buscar e levarano, estivo oito meses detido no crcere de Lugo e en xaneiro do 38 fusilrono. Un da apareceron pola sa casa uns amigos do seu home buscando acobilllo, rogando que os agochara na sa casa porque andaban fuxidos . Ela comezou a colaborar, primeiro con eses fuxidos e mis tarde, cando a guerrilla xa estaba organizada, axudaba de diferentes formas. Cando se descubriu esta colaboracin levrona para o crcere de Quiroga e al a torturaron da forma mis cruel e inimaxinable. Cando morreu, en novembro de 2007, anda tia as marcas das torturas; non lle naceran as uas de mans e pes que lle arrincaran. Quedou moi mal, ademais, do punto de vista psicolxico porque abusaron dela. O crcere de Quiroga foi unha verdadeira inquisicin. O da que me entrevistei coa sa filla non poda falar, o nico que faca era chorar, chorar Non lle saan as palabras.

Foron moitos anos de silencio, de ter agachadas todas estas historias. Diante da gravadora non pronunciaban a palabra violacin; xa me pasara con outros testemuos. Dican: fixronlle de todo, porque igual sentan elas vergoa cando elas non culpa tian daquelas barbaridades. A esta muller de Alvaredos arrincronlle as unllas das mans e dos pes e queimronlle debaixo das axilas, no cabelo, en todas partes... Quedou tan traumatizada que, cando chegou a democracia e tia que ir a arranxar os papeis para cobrar unha pensin por ser viva de fusilado, ela negaba todo, dica que non era viva de fusilado e negaba que estivera no crcere por temor a que a prendesen porque ata 1975, cando via Franco todos os verns a Meirs, tia dous gardas porta despois de estar encarcerada en Quiroga, en Lugo, en Madrid... Esta historia para min foi realmente espeluznante, deixoume con moi mal sabor de boca porque claro, coecn a filla que estaba verdadeiramente traumatizada e, naquel momento, anda viva esta muller, Carmen Rodrguez Nogueira, estaba nunha residencia porque tia unha demencia senil. Morreu no 2007, tiven ocasin de ir ao seu enterro. Tamn me impactou moito porque a filla estaba tan mal que en principio pareca que se resista a falar; despois comezou a abrirse: tia necesidade de falar. Despois daquela entrevista recibn un correo dunha das netas de Carmen Rodrguez Nogueira no que me dica textualmente isto: para mia nai fuches unha terapia bosima, o falar contigo fxolle moito ben . Anda que s

fose por isto xa mereceu a pena investigar nesta historia... tia necesidade de botar fora todo o que gardara durante tantos anos, esta historia silenciada. A represin tia moitas formas, fsica, psicolxica, econmica... poderanos explicar algo sobre isto? Si, ao longo da entrevista algo xa fun explicando... Torturas fsicas de todo tipo... rapado de cabelo, golpes. En Quiroga xa vos dixen que era un crcere espantoso, colgbanas dunha roldana polos pes e pegbanlle moitsimo, quedaban todas marcadas con secuelas fsicas, e tamn psicolxicas. Xa vos comentei os casos das que foran fusiladas, das que foran queimadas, aforcadas... Houbo tamn sancins e castigos econmicos, familias s que incautaron os bens. Hai varios testemuos de mulleres no libro que contan como despois de sar do crcere e volver sa casa, encontrbana baleira, levranlles absolutamente todo; ademais levaban a feira a vender sabas, colchns... todo. Isto aconteceulle por exemplo familia que vos comentaba antes, a familia Rodrguez Lpez: despois de pasar polo crcere do Barco de Valdeorras varios membros da familia, comentbame Chelo que tian un rabao enorme de ovellas e de cabras, levrono, tamn os porcos, todo. E, por suposto, o que haba dentro da casa. A represin tivo diferentes facianas e esta era unha delas tamn, incautarlle todo o que tian.

Aurora Marco durante a entrevista na biblioteca do centro

ENTREPONTES

13

Por qu a muller guerrilleira non aparece nos libros de texto? Interesante pregunta. Eu creo que ten que ver con este descrdito que houbo sempre cara o movemento guerrilleiro. A Lei de Bandidaxe e Terrorismo de 1947 trouxo como consecuencia que todas as persoas que participaron nese movemento foran alcumadas coma foraxidos, atacadores, delincuentes, bandoleiros. Iso produciu un desgaste e deu unha visin totalmente desacertada. Teo que dicir, hai que ser xusta, que dentro da guerrilla, no movemento guerrilleiro, houbo algns casos de persoas que se desviaron algunhas veces dos ideais que ao mellor fixeron algn atraco, si, claro. Pero como movemento, nos seus estatutos, est claramente definido cales eran os obxectivos e, por outra parte, temos que situarnos naquela etapa, dicir, non xulgar cos ollos do 2013, situarnos naquela poca dos 40 porque, claro , era unha guerra de guerrillas. Ou sexa que todo ese descrdito eu creo que levou a considerar aquel movemento guerrilleiro como algo marxinal. Hai xente que descoece totalmente a historia e xulga a guerrilla antifranquista como se fose un movemento terrorista actual. Pideno comprobar, nalgn caso concreto, cando fixen as entrevistas. Chegaba a algn sitio e dica: Ben, a ver se me conta algo da guerrilla, do movemento guerrilleiro e tan pronto como utilizaba a palabra guerrilla ou guerrilleiro ... a cousa a mal, non funcionaba. Porque facan unha asociacin absolutamente inexacta. Despois xa tia que andar con circunloquios, con rodeos e, en lugar pedir que me falasen da guerrilla, preguntaba polas persoas da zona que se botaron ao monte. Tia que andar con certos rodeos. Pero non hai que sentir ningn reparo en pronunciar o nome que define estes homes e mulleres. Foron guerrilleiras, e guerrilleiros, e hai que restitur o nome. Desde o seu punto de vista, por que necesario recuperar a memoria histrica, cando son feitos que xa aconteceron hai moito tempo? Coecer a nosa historia, coecer o noso pasado fundamental para que non volvamos caer no mesmo. Todos os pobos teen que coecer a sa historia. A min non me vale escoitar: Iso remexer no pasado iso reavivar os odios. Nada diso. Recuperar a memoria significa dar voz a tantas familias que viviron en absoluto silencio e con

moita dor todos aqueles acontecementos. Darlles voz, que conten os seus testemuos. Hai que devolverlles a dignidade, pero ollo, non que a perderan. Esa dignidade sempre a tiveron, mais hai que devolverlla publicamente, hai que devolverlla despois de que os alcumaran como foraxidos e atracadores; e s mulleres tamn. As mulleres foron obxecto dunha dupla represin, por dicilo dalgunha maneira: por seren desafectas aos novo rxime, e pola sa condicin feminina. Ademais de bandoleiras chambanlles, para desprestixialas, as queridas, as amantes dos guerrilleiros, as que estaban amancebadas con Non se lles recoeca a condicin de mulleres libres e donas do seu corpo. Nos consellos de guerra que tiven que consultar facase constar, tal persoa... estaba amancebada con faca vida marital con... como se fose un cargo para xulgar. Por todo isto importante coecer o pasado, estas historias tan dramticas e duras.

ltimo libro que acabo de publicar recupero as memorias dunha republicana, mais anda queda moito por recuperar e iso que xa se fixo bastante. Hai que seguir traballando con entusiasmo, sen axudas de ningn tipo a maiora das veces, pero hai que seguir facndoo. E xa para finalizar, como ve o papel da muller na sociedade actual, qudanos algo pendente ou pensa que xa est todo conseguido? O que nos queda por facer moitsimo. La eu hai uns anos ur informe dun organismo internacional, non recordo cal era, que dica que teran que pasar 450 anos ata conseguir a igualdade real. Eu non sei se sern precisos tantos anos pero si, queda moito tempo para conseguir a igualdade real. Comezamos por exemplo, polos salarios, cando hai igualdade de traballo e hai un salario inferior para as mulleres, est claro que hai unha desigualdade. Cando as mulleres non acceden aos cargos pblicos en igualdade cos homes hai unha desigualdade moi evidente. Nas institucins, poamos por exemplo a Real Academia Galega ou o Consello da Cultura Galega, son institucins absolutamente machistas, porque de 30 homes hai 4 acadmicas. Na maiora das comisins interiores apenas teen mulleres e como iso, todo. Falta anda moito para conseguir a igualdade. Avanzamos, evidentemente, claro que avanzamos, pero precisamos seguir traballando no que se ven denominado empoderamento, que ven da palabra inglesa empowerment. Est relacionado coa palabra poder, pero non poder no sentido de dominacin de uns sobre outros ou de algunhas sobre outras, senn poder no sentido de capacidade das mulleres. Capacidade de experimentar, de crear, de falar, de ocupar cargos. Unha capacidade que serve para autoafirmrmonos, e ese empoderamento pode levarse de forma individual ou de forma colectiva. Estou convencida de que as novas xeracins utilizades ese empoderamento porque credes en vs, non sodes un obxecto de anlise, non sodes un obxecto para outras persoas, senn que sodes protagonistas das vosas propias historias e credes en vs, na vosa autoafirmacin, na vosa identidade. Ai que seguir as, porque se o facedes, chegar un momento, no que lograremos esa igualdade. Moitas individualidades, fan un colectivo.
CintHYa Martnez Lorenzo Nerea Rivadulla Somoza Ramn Rudio AgrafoJo

Hai moito que facer para conseguir a igualdade real

Que intereses hai detrs do esquecemento da memoria histrica ? Penso que son intereses de tipo poltico, e detrs destes intereses est a ideoloxa. A memoria histrica se pensamos en Galicia, en concreto, do 2005 ao 2009 tivo un grande apoio institucional. No 2006 declarouse Ano da Memoria, fixronse documentais, exposicins, congresos, en fin, houbo moitos actos da recuperacin da memoria, porque se consideraba algo necesario polas razns que vos acabo de contar antes. Hai outra xente, como moitos herdeiros do franquismo, netos do franquismo, que estn na actualidade intentando que non se recuperan estas historias. ideoloxa da dereita, da extrema dereita, non lle interesa que se recupere esa memoria histrica. Hai mis temas relacionadas coa muller que se deben tratar ou estudar? Anda hai moito por facer. Traballouse xa bastante no tema do exilio, porque nos ltimos anos foron aparecendo libros memorialsticos de escritoras en forma de diarios, autobiografa, cartas, ou sexa, nos diferentes xneros da memoria. No

14

ENTREPONTES

Dime algo sobre Pars! @Twiteando

@Un rve devenu ralit! @Paris est trs belles mais il faisant trs froid. Cest fantastique parce que la Tour Eiffel est magnifique. @Dans le Car Rouge on a beaucoup ri. @LOrsay est unique. @Paris est genial, les monuments sont magnifiques. @La nuit, la Tour Eiffer brille comme les etoiles. @A Paris, nous navions pas dormir! @ Disneyland cst genial main il y a eu un accident. @Disneyland ctait trs drle. @Mon experience Paris cest trs belle. @Le meilleur voyage de ma vie.

ENTREPONTES

15

Excursin a Pontevedra ao I Saln Nacional do Deporte, a Sade e a Nutricin Sportis 2013

O 9 de maio o alumnado de 3 e 4 da ESO fomos a unha excursin a Pontevedra que organizaba o departamento de Educacin Fsica. Tal como anunciaban o saln na sa pxina web fxonos albergar moitas ilusins. Dican: Sportis 2013, converterase nun referente de nivel nacional: profesionais, deportistas, familias, mozos e adultos,estudantes...todos eles visitarn este Saln que abrir as sas portas os das 9, 10 e 11 de maio do 2013. Grazas ao pulo de numerosas institucins e administracins, e especialmente do Concello de Pontevedra, Pontevedra converterase no centro de culto ao deporte, a sade e a nutricin. O Saln contar ademais con 3 programas que asegurarn unha grande afluencia de pblico, o Programa Experimenta, polo cal todos os visitantes que o desexen podern gozar da realizacin de diversas actividades: paseo en kaiak, mster class aerobic, rappel, escalada en rocdromo, etc.; o Programa Conoce, a travs do cal os visitantes podern interactuar e coecer distintos deportistas de alto nivel, e por ltimo contaremos co Programa Frmate, onde numerosos conferenciantes de recoecido prestixio impartirn charlas informativas sobre distintos aspectos relacionados coas tres reas do evento: Como alimentarse correctamente?, Como baixar peso?, Exercicio fsico e patoloxas cardiovasculares, etc. Ns apuntmonos ao programa Experimenta, en concreto s actividades de Kaiak, rappel e capoeira. Ao chegar ao Saln, tiamos prevista a entrada s 10.00, e anda non estaban montados tdolos stands. Fixemos un percorrido rpido, (tampouco haba moito que ver), e marchamos cara ao ro para a actividade de Kaiak. Estivo ben pero tamos que ir en grupos de cinco, polo que se fixo un pouco longo. As outras actividades non estaban preparadas as que non as puidemos realizar. Algns fixemos tiro con arco, vimos unha exhibicin de breakdance e bailamos unha coreografa de aerobic que levbamos ensaiada. Os profesores deixronnos tempo para comer e logo tivemos tempo para dar unha volta pola zona vella de Pontevedra. Anda que o Saln non cumpriu as nosas expectativas pasamos un bonito da de excursin.
Alumnado de 3 e 4 da ESO

16

ENTREPONTES

Seguridade vial con tecnoloxa: O semforo

A principio de curso,o noso profesor de tecnoloxa propxonos facer un proxecto empregando a materia que iriamos dando na clase. Temos dous das desta materia semana, nun damos contidos tericos e no outro pomolos en prctica. O noso profesor decidiu facer grupos no taller, cada grupo fara o seu propio proxecto,que despois puntuara nas avaliacins. Este traballo fxose xa que ten relacin co temario deste ano. O noso proxecto consiste na construcin dun semforo cun temporizador de bote que cambia de cor ao xirar. Fumos collendo os materias e as ferramentas ao tempo que iamos construndo o semforo. Empezouse collendo a base para colocarlle as patas. Fixronse as poleas - exactamente eran tres grandes e tres pequenas - as cales foron colocadas en tres eixos diferentes por parellas,sobrando unha grande que ira no mesmo eixo que o bote. Para colocar todo isto fixo falta cortar uns anacos de madeira que, a medida, se furaran para colocar os eixos coas sas poleas determinadas. O bote truxose de casa, e cerrado polos lados (coa perspectiva do bote de lado) furouse para enganchar o eixo coa terceira polea. As parellas de poleas estaban unidas por gomas, as, ao recibir a enerxa elctrica da fonte de alimentacin empezaran a xirar. O bote ten catro tiras de cintas aillantes as cales rozaban por catro lminas de aluminio aparafusadas na base e cunha pequena dobreza na sa parte superior. Para a peza do semforo s fixo falta un tubo de madeira,unha cartulina verde e 3 LEDS. Ao semforo chegbanlle seis cables:tres brancos, un amarelo, un vermello e un verde. Os cables de cor polo outro extremo estaban soldados s lminas de aluminio. Tamn hai outro cable o cal ten unha resistencia soldada que chega cuarta lmina. En cambio os outros tres brancos, soldados, nense cun interruptor aparafusado na base,e este conecta co motor unido s poleas. O mellor de facer proxectos coma este que te divirtes aprendendo, non s tecnoloxa, senn tamn seguridade vial. Os semforos son dispositivos de sinalizacins mediante os cales se regula a circulacin de vehculos e peatns nas vas, asignando o dereito de paso a estes secuencialmente, polas indicacins de luces de cor (vermella,amarela e verde). Controlan a circulacin por carrs.Reducen ou eliminan o nmero e gravidade dalgns tipos de accidentes.Regulan a velocidade dos vehculos para manter a circulacin continua e a unha velocidade constante. Ademais interrompen periodicamente o trnsito dunha corrente vehicular ou peatonal para permitir o paso doutra. Descubrimos o que dabamos na clase porque antes de facer este traballo pensabamos que as cousas se facan soas, e vimos que non todo e tan fcil como pensabamos.
Aurora Paradela dosil blanca lorenzo brantuas marina martnez Hermo

Circuto de funcionamento do semforo

ENTREPONTES

17

A orixe clsica das palabras

Na actualidade hai moitas palabras que se usan no eido da publicidade, ou nas empresas ou negocios que teen unha referencia a Antigidade Clsica. A cultura grega e romana son un claro referente cando se trata de nomear un negocio ou unha marca. Recollemos neste traballo palabras relacionadas co mundo grego ou romano en diferentes mbitos, moitas delas estn usadas en clara relacin ao seu significado clsico sen embargo, noutros casos, a relacin da palabra clsica coa marca ou negocio mis forzada, non atopando, incluso as veces, relacin. Tamn recollemos un pequeno apartado de palabras de orixe clsico na vila de Noia que son usadas en diferentes empresas.

ALIMENTOS
Orixe grega

Sigma alimentos: Empresa fabricante de produtos conxelados. Sigma a dcimo oitava letra do alfabeto grego, e no sistema de numeracin grega ten o valor de 200. Non hai relacin entre o nome da marca e o produto.

Helios: no grego antigo(Hlios), sol a personificacin deste; identificbase co deus Apolo. A empresa que comercializa a marca Helios comezou a sa actividade fabricando cabelo de anxo de maneira artesanal. Posteriormente ampliou a sa oferta a toda clase de doces e marmeladas, froitas confitadas e doce de marmelo. O primeiro establecemento chamouse O sol. No 1936 cambiou a sa denominacin pola de Helios.

COCHES

Orixe grega
Mitsubishi Carisma: Carisma, (chrisma) en grego, significa graza divina. Con este nome, pdese referir a que esta marca de coche moi boa, que ten calidades e caractersticas que a diferencian de outras marcas de coches.

Magnum: do adxectivo latino magnus, magna, magnum, que significa grande. o nome dun coecido xeado que nos vende a idea de que ademais de ter un bo tamao tamn de grande calidade.

18

ENTREPONTES

Nissan Micra: Micra en grego significa pequena. Na nosa opinin que este nome dbese tamao do coche, xa que non moi grande.

to, mxima significa grandsima. Aqu o nome fai relacin tamao ou calidade do coche.

DROGUERA
Orixe grega

Pegaso: o nome mitolxico do cabalo alado que xurdiu do sangue da Gorgona Medusa cando Perseo lle cortou a monstruosa cabeza. Con este nome pdese referir a que este coche ten unha gran velocidade como a que tia Pegaso, que poda voar.

Diadora: esta palabra procede do grego, no que significa compartir os logros e os honores. Diadora unha empresa de zapatillas deportivas, por tanto o nome transmite as nocins de prestixio e mesmo triunfo.

Orixe latina

Nike: o nome dunha deusa grega, que tia alas e poda moverse a gran velocidade para coroar s vencedores cunha palma ou unha coroa de loureiro. era a deusa da vitoria. Como nome dunha famosa marca de zapatillas deportivas transmite a idea de triunfo.

Ajax: en grego antigo yax (), personaxe da mitoloxa grega, foi un valoroso guerreiro, o mis forte despois do seu curmn Aquiles, que se embarcou na mtica guerra de Troia. Tamn unha marca de deterxente, tan forte e eficaz na limpeza como yax na loita.

Audi: do verbo latino audire, or (2 pers. sing., imperativo presente). Prestixiosa marca de coches de alta gama. O fundador, o alemn August Horch, utilizou este nome por ser a traducin latn do seu apelido.

kappa: A a dcima letra do alfabeto grego, e na nosa lingua representa fonema /k/. Tamn unha marca de mochilas, estoxos etc. O nome non garda relacin co produto. A frecuencia de nomes gregos en relacin cos deportes pode deberse importancia que tian na antiga Grecia as competicins deportivas, como os Xogos Olmpicos.

Orin: Procede do grego , xigante mitolxico que aparece como un excelente cazador na Odisea. Pode ser que se queira chamar a atencin dos compradores cara un produto que acaba cos insectos facilmente, de a que buscasen o nome dun xigante cazador.

Orixe latina

Volvo: palabra latina, do verbo volvere, xirar, dar voltas (1 pers. sing., presente indicativo). O nome desta marca de coches fundada no ano 1927 moi axeitado pois as rodas xiran.

Orixe latina

Asics: Son as siglas da frase latina Anima sana in corpore san, que significa un alma sa nun corpo san. moi apropiado para unha marca xaponesa de roupa e calzado deportivos. Nissan Maxima: Maxima procede do superlativo latino de magna (= grande). Polo tan-

Albal: fai referencia cor branca, anda que se trate de papel de aluminio, pois procede do adxectivo latino albus, alba, album, que significa branco e que deixou derivados como a alba, albo, lbum, etc

ENTREPONTES

19

Nivea: No ano 1911 o cientfico Oskar Troplowitz logrou desenvolver a primeira emulsin de aceite en auga. Engadndolle auga de colonia e un perfume de lirio dos vales fabricou unha crema branca que chamou Nivea, do termo latino nivis, neve.

Orixe latina

PAPELERA
Orixe grega
Centauro: unha empresa de materiais de papelera que recibe ese nome pola raza de seres con torso e cabeza de humano e corpo de cabalo. Na mitoloxa grega, polo xeral os centauros () son salvaxes, sen lei nen hospitalidade, escravos das pasins animais, con das excepcins, Folo e Quirn, que expresaban a sa boa natureza sendo amables e sabios. Non semella haber relacin entre o personaxe mitolxico e os produtos que levan o seu nome, salvo o capricho ou gusto do fabricante.

Vanitas de Versace: Un dos perfumes da coecida marca Versace. Vanitas un termo latino que pode traducirse como vaidade. O mis seguro que o dono lle puxera ese nome porque ao ulilo produce esa sensacin, e tamn porque os cosmticos serven para gustar e satisfacer a nosa vaidade.

Papyrus: palabra que provn do latn e significa papiro. O papiro era un soporte de escritura elaborado a partir dunha planta e moi usado na antigidade. Polo tanto un nome moi adecuado para una marca de cadernos.

TECNOLOXA
Orixe grega

PERFUMERA
Orixe grega

ASUS: o nome procede da palabra Pegasus, o cabalo alado da mitoloxa grega. unha marca de ordenadores, que con este nome asocia a axilidade e a velocidade s seus produtos.

Ariadna: revista de informtica que recibe un nome feminino de orixe grega, que non est claro se significaba bondadosa, moi pura, ou ben luminosa. Na mitoloxa era filla de Minos, o rei de Creta, e proporcionou heroe Teseo a bola de fo para sar do labirinto despois de matar Minotauro. Con este nome estase a indicar que a citada revista pretende ser o fo que gue s lectores polo labirinto das novas tecnoloxas.

Eros de Versace: Na mitoloxa grega Eros (en grego antigo ) era o deus primordial responsable da atraccin sexual, o amor e o sexo, venerado tamn como deus da fertilidade. Eros utilizado para designar unha fragancia masculina da casa Versace e pode querer realizar un paralelismo entre uso do perfume e atraccin sexual ou amatoria.

A firma de pinturas Titan fai referencia raza de poderosos deuses que gobernaron durante a legendaria idade dourada, segundo a mitoloxa grega.

Orixe latina

Orixe latina
SONY: esta palabra procede de sonus, que son2 na antiga lingua latina. Na actualidade unha importante multinacional que produce aparellos audiovisuais e informticos: videoconsolas e videoxogos, telfonos mbiles, cmaras fotogrficas, ordenadores, pero comezou fabricando radios e aparellos para escoitar msica.

Nemo: Esta marca de perfumes procede do latn nemo < ne + homo = ningun. Nesta marca de colonia para homes pode significar que fai a quen a leva distinto de todos os demais. Clio: En grego procede da raz cantar ou alabar. o nome da musa da Historia na mitoloxa grega. Este nome utilizado para unha revista de historia.

20

ENTREPONTES

Palabras de orixe clsica en Noia

Orixe grega
gas son moi utilizados para nomear academias, quizais porque lembran tanto s humanidades como s ciencias. Academia NOVIUM: a palabra novium un dos nomes antigos de Noia, tal vez de orixe celta, despois latinizado, e relacionado co latn novus, que significa novo. Tamn unha academia que hai en Noia, de a o nome.

Academia Scrates: Outra academia de Noia que imparte clases de variadas materias e niveis. Scrates de Atenas, , foi un dos filsofos mis grandes, tanto da filosofa occidental como da universal. Foi tamn o mestre de Platn, quen tivo a Aristteles como discpulo, sendo tres os representantes fundamentais da filosofa da antiga Grecia. O seu nome moi apropiado para un centro de ensino.

Zapatera Escorpio: Unha zapatera do centro de Noia. Escorpio o cuarto signo do zodaco, por tanto tamn unha constelacin. O nome vn da mitoloxa grega, en recordo do escorpin que matou xigante Orin, e representa a destrucin. Non ten relacin co que se vende nunha zapatera, salvo que sexa o signo zodiacal do dono.

Orixe latina
Academia Epsilon-Plus: psilon () o nome da quinta letra do alfabeto grego e no sistema de numeracin grego tia un valor de 5, e plus significa mis en latn. Os nomes das letras gre-

Tempus: Un bar situado na alameda de Noia. unha palabra latina que significa tempo. Probablemente puxronlle ese nome porque un bar un bo sitio para pasar o tempo cos amigos ou a familia tomando un caf e charlando. Unha frase moi coecida Tempus fugit, que significa O tempo fuxe.
Alumnado CuLtuRa CLsica 4 ESO Jos Manuel Castro Rosende Adolfo LiaYo Filgueira Yoelina Medina Martnez Desir Mndez Brito SHeila Pais Alvite Sabela Queiruga LPez Isabel Ventura Louro

ENTREPONTES

21

A arte do por que

Ao igual que a maiora dos nenos cando son pequenos, non entenda o por que de moitas cousas e non saba mis que preguntar. s veces dbame a sensacin de que xente lle resultaba molesto, pero non era capaz de evitalo. Un da a mia avoa dxome, como moitas outras veces xa me dixera: Ai nenia, non lle deas mis voltas, s cousas son como son e xa est, ao que lle respondn: pero por que son as avoa?, por que non son doutro xeito?. A sa resposta foi darme un anaco de torta, xa que como me dica ela polo menos as tes a boca ocupada. Cantas mis preguntas faca, menos respostas obtia, pero a min dbame a sensacin de que canto mis preguntaba e me preguntaba, mis cousas saba; saba que cousas lle molestaban xente, de que xeito tia que preguntar se quera obter unha resposta ou outra, ata que certo punto unha pregunta pode resultar incmoda... non estaba a buscar a resposta, se non que a estaba a formar. Antes, non se moi ben se por obriga indirecta ou por decisin propia, a a catequese; ao rematar, quedabamos a misa. Mentres o cura nos contaba as aventuras e peripecias de algun chamado Xess, dxenlle ao meu catequista: como podes crer en algo que non ves? Os meus pais sempre me din que non me crea todo o que se me di, as que ao mellor isto tampouco verdade. A mia avoa que estaba sentada ao meu lado dxome: non empeces outra vez e escoita caladia. Cando esta, o contou ao chegar casa, creo que foi cando xa gaei definitivamente o alcume oficial de anana preguntona que me leva acompaando dende que teo memoria. Sempre me din que lerme un conto levaba tempo e respostas: Pap, e por que a Miguel (o meu irmn) non lle contas contos de princesas?, Miguel veu a peli de Ariel comigo e parece que lle gustaba, mam imaxnaste que ns somos un conto e que algun nos est a contar? , E por que non me empezas contando o conto polo final? , E por que todo xunto se escribe separado e separado todo xunto? Creo que o e por que chegaba un momento no que para eles perda todo o sentido, pero eu non estaba disposta a conformarme. Cheguei conclusin de que se quera aprender. Primeiro necesitaba equivocarme, necesitaba respostas errneas, respostas sen probar para poder as intentar encontrar a verdadeira. Nunca estiven de acordo en Nunca hai que dubidar dun mesmo. Un da, mentres iamos en coche, o meu irmn dxome sinalando pola xanela: Mira Na, unha vaca totalmente branca ao que eu lle dixen: Polo menos, por un dos dous lados. Decateime que para chegar a cousas simples, primeiro necesitamos encontrarnos con cousas complexas, ao fin e ao cabo que sexa difcil faino realmente interesante. Que implica a filosofa? Que se pregunta a filosofa? Podemos dar unha nica resposta vlida cando hai moitas que anda estn por comprobar ou por inventar? Filosofa non dicir ou escribir o que todos xa sabemos, nin tampouco contar o que todos creemos, necesita transmitir un coecemento e non unha informacin. Facemos filosofa sen decatarnos, mesmo as persoas que non lles gusta fan filosofa. O feito de que non lles guste, resulta filosfico. Creo que resulta bastante complicado dar e achegar a explicacins xerais a preguntas que en realidade se basean en fenmenos fragmentarios. Dise que algns chegan a ter a funesta mana de pensar. Temos medo a descubrir respostas novas ao que criamos como evidente? A filosofa invtanos a sar da zona segura, esa zona onde todos estamos moi seguros a preto de todo, e onde non temos a necesidade de preguntarnos por que sabemos ou deixamos de saber certas cousas. E ti, segues no tobo?
NATALIA TRILLO Aguado (1 Bacharelato)

Entn, por que segua preguntando se eu o que quera era respostas e con ese xeito de preguntar non as consegua? Se eu buscaba respostas mediante outras preguntas, pero tampouco saba as respostas a esas preguntas... que o que buscaba en realidade?

22

ENTREPONTES

Observando o tempo
Temperaturas e precipitacins no Barbanza durante este curso

ENTREPONTES

23

24

ENTREPONTES

Las primeras gotas de lluvia

El cielo est oscuro, no solo porque empieza anochecer, sino porque amenaza lluvia. Tena que salir a hacer algunos recados, pero la pereza me hizo que me recostara en el sof toda la tarde. Los recados no podan esperar al da de maana, as que muy a mi pesar tuve que levantarme y salir. En el portal de mi casa me encontr con ese vecino al que saludo solo por cortesa, porque es el vecino con el que no paro de discutir en las reuniones de la comunidad, y con el que no me apetece encontrarme. Cruzo la calle y voy andando a paso ligero, sin fijarme en los coches que pasan por la carretera, o en esas personas que se cruzan en mi camino. Solo apuro el paso, para realizar cuanto antes esos recados. Una vez terminados, comienzo a cruzar la alameda, y de vuelta a mi casa, es cuando empiezan a caer las primeras gotas de lluvia. Esas gotas que nadie percibe, ni los nios que siguen jugando con la pelota, con los patinetes, las bicicletas, las nias con sus muecas, muchos de ellos con sus uniformes de colegio; aminoro el paso, cuando escucho la conversacin entre dos nios, a uno de ellos le haban quitado las ruedas pequeas a su bici y le estaba contando a su amiguito, (al que todava no se las haban quitado) que como l ya era mayor, le enseara a andar en bici sin las dos ruedecitas traseras, parecan dos hombrecitos pequeos, esa conversacin hizo que apareciera una sonrisa en mi rostro. Las gotas de lluvia seguan cayendo silenciosamente. Las madres todava seguan sentadas en los bancos, charlando muy animadamente, o en las terrazas tomando un caf y fumando un cigarro. Sigo cruzando la alameda, y mientras espero a que se ponga el semforo en verde y, con las gotas de lluvia cayendo ms fuerte, viene a mi cabeza un pensamiento al ver que las madres todava no se inmutan cuando sienten caer esas primeras gotas de lluvia, que cada vez se hacen ms fuertes. Pienso: las madres no van a la alameda a llevar a sus hijos y de paso tomarse un caf, sino que van a tomarse un caf y de paso llevan a sus nios. Y con este pensamiento, cruzo de nuevo la calle camino hacia mi casa sin fijarme en los coches que pasan por la carretera, o las personas que me voy encontrando por el camino.
Elena Mario Avils Educacin de adultos

ENTREPONTES

25

Conmemoracins
10 anos da catstrofe do Prestige
JULIO M CAAMAO PREZ
O da 13 de novembro chegan as primeiras noticias sobre a avara do Prestige que, nese momento, se atopa a unhas 50 millas da costa . Comeza a desprender fuel. Solicita SOS. Durante varios das o barco deambula sen senso preto das costas galegas. Pouco a pouco vaise afastando da costa, de seguido prtese en dous e finalmente afndese. Queda afundido a uns 4000 metros da costa. Con 243 metros eslora e 18,7 metros de calado, calclase que no momento do afundimento contn dentro do seu casco unhas 77.000 toneladas de fuel. Unha gran parte da costa galega, sobre todo a atlntica, est cercada por unha mancha de fuel de tal magnitude que comeza a ser chamada a MAREA NEGRA. Todas as faenas de pesca son prohibidas, as xentes do mar e as sas embarcacins dedcanse a eliminar a marea negra.

No IES Campo de San Alberto acllense os primeiros voluntarios da zona (destacamento de bombeiros e voluntarios procedentes do pais vasco). Seguimos recibindo distintos destacamentos

do exrcito que conviviron con ns no patio, no pavilln, no ximnasio E tomando como base o noso centro foron a limpar principalmente polas zonas de Lira e Corrube-

26

ENTREPONTES

Destacamento militar no patio do instituto

Dormitorios no ximnasio do centro

Cocias nos patios

do. A comunidade educativa do noso centro formou parte de distintas expedicins de limpeza. Ao mesmo tempo que a marea negra inunda as costas deixando un rastro de morte, vaise formando unha autentica marea de solidariedade con xente chegada de todas partes. En novembro do ano 2012 tratamos de recordar este triste feito, que de seguro aportou ao pensamento colectivo dos galegos e galegas algo

mis que palabras inesquecibles como: MAREA NEGRA, CHAPAPOTE, GALLETAS, HILILLOS, SOLIDADIRADE, VOLUNTARIOS, CADEA HUMANA, NUNCA MIS, ETC Todas elas forman parte da memoria e , sen dbida, pasarn historia de Galicia evitando o esquecemento do que xa se considera unha das maiores catstrofes sufridas polas costas galegas.

Portada da revista Entrepontes

Smbolo de rexeitamento e garante de non esquecer

Cadea humana no peirao de Noia

Lectura dun manifesto

A catstrofe ecolxica patente no que se ve e no que non se ve

Manifestacin en Santiago

ENTREPONTES

27

Rosala versus Murgua & Cuba

Mara Jos Costa Alcalde
Qu pasa redor de min? Qu me pasa queu non sei? Teo medo dunha cousa Que vive e que non se v. Teo medo desgracia traidora Que ven, e que nunca se sabe onde ven.
Follas Novas 1880

Para comezar quero contextualizar historicamente o tempo no que viviu esta famosa parella. Nace Rosala no ano 1837 en Santiago de Compostela para finar en Padrn no 1885. S viviu 48 anos. Murgua nace en 1833 para finar no 1923. Son uns anos nos que a vida de Espaa e de Galicia foi tremendamente cambiante e conflitiva: o liberalismo poltico e econmico estase a implantar. O mundo do Antigo Rxime comeza a quedar atrs. Pero o liberalismo acentuou o centralismo. A ideoloxa liberal rexeitaba calquera diferenza dentro dos territorios da Monarqua espaola, por consideralos incompatibles co principio de igualdade de tdalas persoas diante da lei. Pretendase a uniformizacin econmica, poltica (administracin centralizada e divisin provincial) e cultural (alfabetizacin obrigada en casteln)1. En 1834 crase a divisin provincial que chegou aos nosos das apenas sen modificacin. En pouco tempo aparecer o Provincialismo. Os provincialistas son liberais progresistas que reivindican a Galicia e a todo o galego tempo que denuncian o mal trato recibido de Madrid2. En 1856 ten lugar o Banquete de Conxo, expresin das ideas demcratas daquel tempo. E ligado a todo isto o Rexurdimento, os republicanos federais, o rexionalismo, o socialismo unha Espaa rural, atrasada economicamente, en pugna por industrializarse, por construr as vas do ferrocarril, por ter liberdades ou non telas.. As diferenzas sociais son abismais. O noso pas parece non atopar lugar para converterse nun pas moderno e rico como estn a facer outras nacins: Inglaterra, Francia, Blxica....... Todo isto rodea a vida desta parella. molo ver un pouco mis polo mido.

Progresista . A nova situacin ten o seu reflexo na liberdade de prensa que estar tinxida de provincialismo en Galicia. En Vigo, o editor Alejandro Chao, republicano federal, acta nesta direccin co xornal La Oliva. O impresor Xon Compael. O xornal pronto foi suspendido polo Goberno. Desde as sas pxinas deu Murgua o grito de: Mrtires de 1846. Dios y libertad. Os amigos, os familiares polticos de Rosala e Murgua, liberais, progresistas, demcratas, republicanos Tern moita importancia na vida da parella. Entre eles destacarn varios homes ligados ao mundo da letra impresa: Alejandro Chao, Xon Compael e Waldo lvarez Insua. Os

Nace Rosala en Santiago de Compostela o 24 de febreiro de 1837 nunha casa do Camio Novo. Filla ilextima dunha fidalga vida a menos e dun sacerdote, das tas paternas fanse cargo da nena, nun entorno rural, en Castro de Ortoo. A nai non renuncia cativa. Consta que en 1842 vive con ela en Padrn. En 1850 trasldanse a Compostela. Cursa estudos na Sociedade Econmica de Amigos do Pas. Participa nas actividades do Liceo da Xuventude, que tia a sa sede no ex convento de San Agustn, como actriz. A coece aos poetas Eduardo Pondal e Aurelio Aguirre e pode ser que tamn a Manuel Murgua. Por outra banda, Manuel Murgua nace en 1833 en Arteixo. En 1843 est en Santiago. Con trece anos testemua da revolucin de 18464 que en principio adquiriu o aspecto dun pronunciamento liberal encabezado en Lugo por Sols, contra o goberno moderado de Sabela II, pero que logo en Santiago,cos provincialistas,transfrmase no 1 acto de reivindicacin do feito diferencial galego. Episodio que remata traxicamente cos Mrtires de Carral. A obra desa xeracin ser recollida pola xuventude que se rene desde xaneiro de 1849 en Santiago, no Liceo de San Agustn. Comezara Murgua a carreira de farmacia pero a literatura, a investigacion histrica e o xornalismo foron a sa vocacin. Chega a Madrid no ano 1851. Publica varias obras literarias de certo xito. Establece relacins literarias e polticas que lle abriron o camio como redactor de peridicos e escritor de novelas. En 1854 ten lugar o Bienio

Derradeira fotografa de Rosalia coa sa familia na casa da Matanza en Padrn

1 Villares, Ramn. A Historia. Editorial Galaxia 1990 2 Lpez Facal, Ramn e Fernndez Manso, Heladio. H de Espaa Comtempornea. Trculo Edicins. 3 Alonso Montero, Xess. Caixa de Aforros Municipal de Vigo 1985 4 Murgua, Manuel. El 23 de abril de 1846. Recuerdos en Murgua e La Voz de Galicia. Biblioteca Gallega, 2000.

28

ENTREPONTES

tres con posterioridade emigrados a Cuba. Chao en 1859 crear na Habana a empresa editorial La Propaganda Literaria. Insua en 1876 fundar o peridico El Eco de Galicia tamn na Habana e Compael , cuado de Chao, emigrara, tras unha creba econmica no 1873. Os lazos establcense pronto. A Madrid viaxa Rosala no ano 1856. Non se coece con exactitude cal foi o motivo polo que a escritora mudou de domicilio anda que Catherine Davis 5 cre posible que este feito fose debido ao escndalo desencadeado a raz daquel democrtico Banquete de Conxo, no que tivo lugar o irmandamento entre artesns, traballadores e estudantes membros da fidalgua e burguesa daquel entn e na que Aguirre e Pondal tiveron o protagonismo principal. En 1857 publica o seu primeiro libro, o poemario La Flor (Madrid) no xornal La Iberia. Suscitar unha benvola recensin de Murgua titulada La Flor. Poesas de la seorita Rosala de Castro El seor Murgua ha encontrado un talento oculto y se complace notablemente en alentarlo. Esto no puede menos que excitar las simpatas de todas las almas buenas e inteligentes Cocense na casa de dona Carmen Prez Lugn, pariente da nai de Rosala ou xa se coecan de Santiago. Que mis d! O certo que casan o 10 de outubro de 1858 en San Ildefonso de Madrid. Un da vino a formar conmigo un nuevo hogar y crear una familia. Desde entonces una es la voluntad y uno el amor bajo este techo visitado por cuantas afliciones pueden caer sobre las almas heridas perpetuamente. 6 Tian una vida prometedora na capital: quedaba esperar a direccin dalgn xornal, entrar na poltica, as o fixeron os seus compaeiros e amigos: os irmns Bcquer, Salmern , Castelar, Ruiz Zorrilla, Sagasta. 7 Pero eles tornaron a Santiago en 1859. Rosala est embarazada. Teen a primeira filla: Alejandra. A esa nena dedicaralle Murgua ese mesmo ano: La primera luz. Libro de Lecturas para uso de las Escuelas de primeras letras de Galicia. Murgua escribe por primeira vez para os nenos galegos sobre xeografa, historia e a lingua da nosa terra8. O libro ser aprobado en 1860 por RD para o ensino de instrucin primaria.

A incerteza econmica ser unha constante na vida familiar. Tern seis fillos mis: Aura (1862), os xemelgos Gala e Ovidio en 1871, Amara (1873), Adriano (1875) e Valentina (1877). Os dous ltimos morren sendo nenos. Todos nacern en Galicia. nesta Galicia que eles volven na que se est

1865 publica en Lugo o primeiro Tomo da Historia de Galicia; en 1866 o segundo. Os posteriores sern costeados polo Centro galego da Habana. O terceiro aparece en 1888, o cuarto en 1891 e o quinto en 1913. En1861 percorren Salamanca, Estremadura, A Mancha, Madrid. nesta situacin que Rosala compn Adios ros, adis fontes publicada por primeira vez en EL Museo Universal de Madrid e que ser o primeiro poema dos Cantares. Aquella noche, presa el alma de las profundas tristezas de quien sin tocar en sus veinticuatro aos, se crea con un pie en el sepulcro traz. Adios ros, adis fontes. . 9 Rosala non atura estar separada de sa nai, da sa filla e da sa Terra. Segue escribindo poemas para ese libro que leva na mente. A sa nai morre, quedando ela moi abatida. Retorna Murgua, recolle e leva imprenta do seu amigo Xon Campanel os versos da sa muller. O 17 de maio de1863 publcalle en Vigo Cantares Gallegos10 O milagre prodcese: o dialecto galego xa ten categora de lingua literaria. Consoldase o Rexurdimento . Cantarte hei, Galicia, Na lngua gallega, Consolo dos males. Alivio das penas. Que as mo pediron, Que as mo mandaron, Que cante e que cante A lngua que eu falo
Cantares Gallegos 1863

xestando o Rexurdimento, en publicacins peridicas como El Mio(1857-1868) sucesor da Oliva, en Vigo, que ten na sa redaccin a Murgua, que dirixir durante tres meses El Diario de la Corua. Vai ser el o primeiro en facer a diferenza entre Estado e Nacin e tamn o primeiro en decatarse da importancia da lingua neste binomio. Consciente do valor das artes na construcin da alma nacional dun pobo, como en Irlanda, Hungra ou Polonia, alenta a Rosala, Pondal e Curros, considerando a poesa como un dos piares da construcin nacional de Galicia, pero tamn consciente da importancia da historia, da procura dos feitos que fundamenten o noso ser. A partir de 1860 case parece establecerse un reparto de papeis: Rosala a literata e Murgua pasa a ser eminentemente historiador: De las guerras de Galicia en el siglo XV de su verdadero carcter (1861), Diccionario de escritores gallegos (1862), obra que deixou incompleta. En

Publicar distintas novelas: La hija del mar, Ruinas, Las Literatas. Carta a Eduarda, El caballero de las botas azules, etc. Mais a incerteza econmica na vida desta familia contina a ser
5 Davies, Catherine. Rosala de Castro no seu tempo. Galaxia 1987 6 Murgua, Manuel. Los Precursores. Biblioteca Gallega La Corua 1885 7 Barreiro Fernndez, X. Ramn. Murgua. Edt Galaxia 2012 8 Barreiro Fernndez, X. Ramn. La primera luz, un libro de lecturas de Murgua para as escolas galegas Revistas Galega do Ensino.n 27 pp.15-37 2000 9 Murgua. Idem cita 6 10 Bouza-Brey, Fermn. Prlogo de Cantares Gallegos. Editorial Galaxia 1977

ENTREPONTES

29

forte. Murgua solicita en 1864 o seu ingreso no corpo de Arquiveiros e Bibliotecarios presentando como mrito a obra que estaba publicando, Dicionario de Escritores Galegos. Non aceptado11. Chega a Revolucin de 1868. Murgua secretario da Xunta Revolucionaria de Santiago. Entre os seus amigos polticos, o entn ministro de Fomento, Manuel Ruiz Zorrilla , nomao director do Arquivo de Simancas, cargo que exercer ata 1870. Neste lugar escribir Rosala a meirande parte do seu segundo libro de versos, Follas Novas. Murgua trasladado ao Arquivo do Reino de Galicia e a familia pasa a vivir na cidade da Corua ata 1874. En 1873 chega a primeira repblica, que por un tempo ser federal. En Santiago bolen en torno a Alfredo Vicenti, director do Diario de Santiago, os republicanos federais: Insua, Muruais, Lamas Carvajaletc. O golpe do xeneral Pava en 1874 derrocando a Repblica supuxo un duro golpe para todos eles e tamn un cambio de rumbo. En presencia del fracaso federalista nos sugiri Alfredo (Vicent) la idea del regionalismoAceptada por todos esta evolucin, pensamos menos en nuevas intentonas revolucionarias que pronto vino a hacer imposible la restauracin de la monarqua, proclamada en Sagunto por Martnez Campos12. Coa restauracin da monarqua os republicanos federais emigran a distintos pases americanos coa arela da liberdade que Espaa lles nega. Insua emigra Habana. Impulsar a creacin do Centro Galego e do Eco de Galicia. Cisneros Luces, tamn republicano federal, tratar de facer o mesmo en Bos Aires, con El Gallego e o Centro Galego bonaerense. Cesan tamn a Murgua no seu cargo de arquiveiro en 187513. Non conseguir o seu reingreso ata o ano1892. En 1894 ser arquiveiro da Delegacin de Facenda na Corua ata a sa xubilacin en 1905, sen que a partir de entn recibise retribucin ningunha por non ter cuberto o perodo de carencia que a lei esixa14. Novamente problemas econmicos. A axuda chega da Habana da man de Alexandre Chao nunha dobre vertente: No 1878 financia o lanzamento da revista quincenal que comeza a publicarse en Madrid co ttulo de La Ilustracin de Galicia y Asturiasdirixida por Murgua. Non ten moito

xito e axia sair outra publicacin , La Ilustracin Gallega y Asturiana, dende 1880 ata 1883. A aventura non d mis de si. En 1880, a sa editorial La Propaganda Literaria con sede na Habana, edita Follas Novas, impresa na delegacin de Madrid. Murgua encargouse de coidar todo o relacionado coa edicin, que contar cun prlogo de Emilio Castelar, o cuarto presidente da primeira Repblica. Sae luz o mesmo ano no que se inaugura o Centro Galego da Habana. Rosala ser Socia de Honor da institucin.

Sfrese tanto nsta querida terra galega! Libros enteiros pouderan escribirse falando d eterno infortunio que afrixe aos nosos aldens e marieiros, soya e verdadeira xente que traballa no noso pais. Vin e sentn as sas penas como si fosen mias, mais o que me conmoveu sempre, foron as innumerables coitas das nosas mulleres----A emigrazon y o Rey arrebatanlles de contino, o amante, o hirman, o seu home. . . . . . As viudas ds vivos e as viudas ds mortos e o ttulo do libro V de Follas Novas. Anda que a nosa emigracin ultramarina tivo mis dun destino, Rosala centra a sa mensaxe en Cuba. Desde a publicacin de Cantares Gallegos manifestouse na illa un eco moi sensible ante os seus versos. Por iso en 1880 dedicar Follas Novas a unha sociedade de emigrantes (que via de nomeala socia de honor), levada por un sentimento de gratitude16. Galicia est probe, Y Habana me vou Adios, adis, prendas Do meu corazn! Este vaise y aquel vaise E todos, todos se van, Galicia, sin homes quedas Que te poidan traballar. Tes en cambio orfos e orfas E campos de soledad, E nais que non teen fillos E fillos que non ten pais. E tes corazns que sufren Longas ausencias morts Viuvas de vivos e mortos Que ningun consolara.
11 Lpez Gmez, Pedro. Martinez de Murgua, Archivero. Biblioteca Universitaria. Pp. 443-478.1993 12 Insua, Waldo. La juventud de Alfredo Vicenti. Almanaque Gallego Buenos Aires 1919 (pp.66-77) 13 Matilla Tascn, Antonio. El marido de Rosala de Castro, archivero. Anabad.1987 n 4 14 Gregorio San Jun. Prlogo do facsmil de H de Galicia. Murgua Vol.III Ediciones Gallegas A Corua 1978 15 Rosala de Castro. Follas Novas. Propaganda Literaria A Habana 1880 (facsmil) 16 Neira Vilas, Xos. Rosala de Castro e Cuba. Edc. do Patronato 1992

Reproducin da portada da primeira edicin de Follas Novas publicada na Habana en 1880

Gardados estaban, ben podo dicir que para sempre, estes versos, e xustamente condenados pola sa propia ndole eterna olvidanza, cando, non sen verdadeira pena, vellos compromisos obrigronme xuntalos de prsa e correndo, ordenalos e dalos a estampa Mais de dez anos pasaron desque mayor parte destos versos foron escritos15. Os motivos da publicacin son de ndole econmica. As presenta Rosala o seu novo libro de poemas dedicado Sociedade de Beneficencia ds Naturales de Galicia nHabana.

30

ENTREPONTES

A emigracin galega a Cuba tivo carcter masivo a partir de 1870, a pouco de estalar na Illa a primeira guerra pola independencia. Promoveuse tal desprazamento con mentes de branquear a poboacin, pois como os lderes independentistas lles concedan a liberdade s escravos, o poder colonial espaol trataba de curarse en sade da posibilidade dunha revolta dos negros como acontecera na vecia Hait. Na illa os galegos asocironse. En 1872 crean A Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia. En1878 nace o semanario El Eco de Galicia dirixida por Waldo lvarez Insua, que levar a cabo una importante campaa contra a explotacin dos galegos emigrados. Insua sente unha profunda e leal admiracin polo matrimonio que se traducir nun apoio constante e protector para eles. No nmero 10 de El Eco de Galiciadi: Nuestro distinguido amigoD. Alejandro Chao,. nos ha remitido una lindsima poesa en nuestro dulcsimo dialecto, debida a la pluma de Rosalia Castro de Murgua que forma parte de un libro que en dicho establecimiento se est imprimiendo titulado Follas Novas17. Mais en 1881 Rosala est cansa: est enferma, a sa situacin econmica preocupante;mrrenlle dous fillos: Adriano (1875-76) e Valentina (1877) naceu morta. Politicamente na Restauracin, os rexionalistas non existen. Sente a ingratitude, a incomprensin, defende uns intereses que non concordan cos da clase dominante. No volver a escribir nada en nuestro dialecto, ni acaso a ocuparme de nada que a nuestro pas concierna Escrbelle a Murgua en 188118. Entre 1882-83, publica un nmero considerable de poemas castelns na Ilustracin Cantbrica (Madrid) e en La Nacin Espaola (Buenos Aires) que recoller no libro En las orillas del Sar. Ese ano moi duro para esta familia. Desaparece a Ilustracin Gallega y asturiana, que Murgua via dirixindo. Rosala est en Padrn cos seus fillos pobre e enferma na casa alugada de A Matanza. Insua, desde as pxinas do seu peridico da Habana El Eco de Galicia, lanza un chamamento aos galegos para que se solidaricen coa poeta. Organzase unha subscricin popular envindolle primeiramente unha letra por valor de cincocentos pesos. Logo mis tarde reuniranse 1732 pesos, ouro. . Tamn o Centro Galego financiar a publicacin de Historia de Galicia de Murgua. Os galegos fra da sa terra teen unha querenza especial por ela, senten a saudade, ese corazn dando sombra que lle chamara Joao de Guimaraes. En 1884 publica a sa derradeira obra, En las orillas del Sar. Un ano mis tarde morre, o 15 de xullo de 1885 dun cancro de tero sendo enterrada no cemiterio da Adina en Padrn. Morreu pedindo que lle abriran a xanela para poder ver o mar. Pronto Insua anuncia a idea de construrlle un mausoleo costeado polos galegos de Amrica e ademais auxilio para os seus fillos. Murgua publicaLos Precursoresen 1886 inclundo a Rosala. Nese ano formula a sa teora poltica, el regionalismo, con Alfredo Braas. Seguir loitando: formar parte de Solidaridad Gallega (1907); ser impulsor da creacin da Real Academia Galega (1905) e o seu primeiro presidente. Ver nacer as Irmandades da Fala en 1916. Morre en 1923. Moveron o mundo, foron titnicos. Xa existe un antes e un despois na historia de Galicia con Rosala de Castro e Manuel Murgua.
(Artigo elaborado a partir dos contidos dunha tese doutoral dirixida polo profesor Xos Ramn Barreiro Fernndez titulada "A contribucin poltica galega da emigracin americana. (1873-1914) por idea de D. Ramn Martnez Lpez (ex-catedrtico de Literatura Espaola na Universidade de Austin (Texas).

17 El Eco de Galicia 1878

Portada da primeira edicin de Cantares Gallegos. Vigo 1863

18 Alonso Montero, Xess. Pxinas sobre Rosala de Castro. Edc. Xerais 2004

ENTREPONTES

31

Opinin
Diario de viaxe
Sbado 27 e domingo 28
Primeiros das en Berln
Fro. Podemos definir as a nosa chegada a Berln. Tiamos constancia de que a temperatura a ser baixa, pero afacerse o mis difcil. Nada mis chegar, xa nos estaba a esperar unha gua que nos estivo a explicar distintas cousas en relacin cidade que estivemos a percorrer en autobs desde o aeroporto ata o hotel. Con esta presentacin tan amable, chegamos ao noso destino. Podera dicirse que o primeiro da foi un da para tomar primeiras impresins. Ao da seguinte, unha vez que almorzamos, reunmonos na recepcin do hotel para decidir o plan da xornada antes de sar a descubrir Berln: Visita Illa dos Museos, Museo da Gestapo e porta de Brandemburgo. Tras sar do hotel, fomos ata a estacin de metro mis prxima, dicir, xusto diante do noso hotel. Baixamos polas escaleiras e selamos os tckets por primeira vez. Cando nos dispoiamos a sacar a nosa primeira foto de grupo, descubrimos que a cmara non acenda, cal foi a nosa sorpresa cando descubrimos que non tia batera. Menos mal que non tiamos unha soa cmara. Sobre as nove da ma, chegamos a Alexanderplatz . Este sera o nosos punto de partida durante os das que pasaramos en Berln. A torre da televisin, a mis alta da Unin Europea, a nosa referencia. Dende al puxemos rumbo Illa dos Museos.

Alumnado
Alba Daz Patio Ana Mara nsua Lago Celia Agra Gndara Daniel Surez LPez Desir Mndez Brito Mari Luz Montes Areque Martn Garca Pais Paula Martnez Moledo Sara Molinos Lago

Berln-Praga-Viena
De camio parmonos nunha gran fonte conmemorada e presidida por un gran Poseidn, coa torre de televisin ao fondo. Seguimos o noso camio, pero sen perder a oportunidade de gozar de cada recuncho interesante que nos presentaba a cidade. Un destes foi un bosque de rbores de tons amarelos outonais, onde se atopaban as estatuas xigantes de Marx e Engels. Como algns de ns temos que estudalos este ano, fomos sen dubidalo a sacar unhas fotos ao carn destes personaxes histricos. Xa de novo en marcha, os profesores afanronse en buscar o noso destino, cousa nada doada pois estaban en obras e a entrada estaba sada da illa. Inevitablemente perdmonos. Entramos como uns proles; saltmonos a hipercola cos nosos tkects e introducmonos no museo. Como hai tantos, decidmonos polo Pergamom Mu-

seum. Este destaca polas sas portas babilnicas monumentais e as exposicins rabe e grecoromana, anda que esta ltima non estaba dispoible ao pblico. sada, despois dunha longa visita e mentres cruzabamos a ponte que une a illa coa cidade, impresionounos ver un seor que faca msica con copas de auga, das cales saan uns tons agudos. Aqu, por fin, chegaba a hora de comer. Metmonos no restaurante. A algns compaeiros non lles gustou o olor que reinaba no ambiente. O primeiro prato foi un pouco decepcionante, en xeral. Pero co segundo, creo que a todos se nos debuxou un gran sorriso; o prato consista en patacas fritas, dous anacos de albndegas e como non, unha gran salchicha. Todo riqusimo. Estivemos a dialogar na sobremesa durante un bo anaco e, anda que con poucas ganas, puxmonos no-

Berln, coas estatuas de Marx e Engels

32

ENTREPONTES

Plan de viaxe
Da 27 outubro: Santiago-Barcelona-Berln (presentacin no aeroporto 90 minutos antes da sada). Sada en voo ryanair FR6333 sada 08.30 horas chegada a Barcelona 10.15 horas. Sada voo Air Berln AB8793 sada 12.05 horas chegada a Berln 14.35 horas chegada estar unha persoa esperando cun cartel O Pais dos Estudantes para levarvos ao hotel. O gua entregaravos as tarxetas Visit Card zona AB coas entradas aos museos gratis. - Tarde libre. - Cea no hotel s 19.30 horas Da 28 Outubro. Berln. Almorzo no hotel, Da libre en rxime de pensin completa. 13.30 horas. Comida no restaurante Maximilians. - Friedrichstr.185-190 Berlin 10117 Mitte tel.- 030.20450559 19.30 horas. Cea no hotel Da 29 Outubro. Berln. Almorzo no hotel. Da libre en rxime de pensin completa. 13.30 horas. comida no restaurante Lowenbrau am Gendarmenmarkt.- Leipziger Strabe 65 10117 Berln tel +49 3020624632. 19.30 horas cea no hotel Da 30 Outubro. Berln-Praga Almorzo no hotel s 09.30 horas pasarn a recollervos polo hotel para levarvos estacin de tren para tomar o tren das 10.45 con destino Praga. Chegada s 15.16 horas, traslado ao hotel. O gua entregaravos os billetes de tren (Praga-Viena). Tarde libre. 21.00 horas. Cea no hotel (Ensalada Cesar con polo, toucio entrefebrado e queixo + porco Schnitzel con patacas+ Strudel de maz con xeado de vainilla) Da 31 Outubro, Praga. Almorzo no hotel. Da libre en rxime de pensin completa 14.00 horas comida no restaurante Jizara: Vclavsk nm. 48, Praga 1 tel telefono: +420 222 210 431 (comida Ensalada mixta + Lasaa de espinaca con carne de polo + sobremesa) 21.00 horas. Cena no hotel (tradicional sopa de pataca+ peituga de polo prancha con vexetais e patacas+ pancakes) Da 01 Novembro, Praga-Viena. Almorzo no hotel. s 09.45 horas pasarn a recollervos polo hotel para levarvos estacin. tomaredes o tren s 10.42 horas con destino Viena. Chegada a s 15.22 horas, traslado ao hotel, o gua entregaravos o Visit Card. Tarde Libre 21.00 horas. Cena na Pizerria Ristorante Arbaill (Unteres Augartenstrasse 10) tel 004312182277 (Consom celestina +Escalope viens con patacas fritas+ Tiramisu) Da 02 Novembro, Viena. Almorzo no hotel, Da libre en rxime de pensin completa (deste restaurante anda non teo o nome, te enviarei unha mensaxe ao mbil) 21.00 horas. Cena na Pizerria Ristorante Arbaill (Unteres Augartenstrasse 10) tel 004312182277 (Sopa de tomate + Cevapcici (paos de carne) con patacas fritas e mostaza. Filloa rechea de marmelada) Da 03 Novembro, Viena-Santiago Compostela. Almorzo no hotel 09.40 horas pasarn polo hotel para levarvos ao Aeroporto. Sada s 11.35 horas con destino Palma de Mallorca, en voo AB9138. Chegada 13.50 horas, enlace voo AB7522 sada 14.35 con destino Santiago. Chegada 16.25 horas

vamente en marcha, esta vez, cara ao muro de Berln. O lugar en si semellaba unha illa en medio dos grandes edificios, de tons grises e sen cor, sen ningunha rbore, quizais como mostra da tristura que un da miles de persoas sufriron. A tarde foi caendo e o fro fxose mis e mis profundo. De volta ao hotel pasariamos pola porta de Brandemburgo, as que arrancamos para al. De camio atopamos un grupo de rapaces espaois, aos que saudamos coma se fosen coecidos. s veces pasan estas cousas cando un viaxa a outros pases e se atopa con xente de aqu. Con solidariedade recomendronnos que non deixaramos de achegarnos gran cpula azul. Mastodnica nas sas dimensins e feita de aceiro e cristal, sinxelamente impresionante. Seguimos o noso camio e, antes de chegar ao noso destino, paramos nunha grande obra de arte, en recordo s vtimas xudas. Pasmolo realmente ben pois tratbase duns labirintos que se formaban con muros de pedra e estivemos xogando s agachadas. Foi moi divertido. Xa na porta de Brandemburgo, e despois de facernos unhas fotos, o cansazo empezou a caer sobre ns e collemos un autobs en direccin ao hotel. Tras un bo descanso e unha cea, preparmonos para ir ao Hard Rock, a un concerto. Pasamos moito fro polo camio e finalmente non haba concerto. Vaia decepcin! Finalmente tras facer unhas compras, de volta ao hotel en bus rematando o noso primeiro da en Berln. En conclusin, podera dicirse que a primeira xornada estivo notbad. Esperemos que as prximas sexan polo menos igual, ou mesmo mellor!

Luns, 29 de outubro. Berln

Xa todo Berln estaba esperto, traballando nos seus quefaceres, cando dous incautos saron ao exterior dun pequeno hotel nunha ra de reducida actividade. A sa intencin, comer un xeado. A continuacin, os profesores, encargronnos redactar un diario do da anterior e posteriormente a nosa excelente Paula presentouno oralmente a todo o grupo; un xito dira eu. Tras establecer o plan da xornada, (Illa dos Museos, muro de Berln e tempo libre de compras) abrigmonos para

Berln, na porta de Brandenburgo

ENTREPONTES

33

En definitiva, un da moi produtivo no que cada un tivo a oportunidade de satisfacer os seus gustos e necesidades.

Martes 30 de outubro. Berln-Praga

Da de transicin no que viaxamos en tren desde Berln ata Praga. Foi unha bonita viaxe onde puidemos, ademais de admirar a fermosa paisaxe, descansar. Despois do almorzo no hotel, recollronnos para levarnos estacin de tren. Dixmoslle adeus a Berln admirando os enormes edificios de nova construcin que se estn a facer na contorna da estacin de tren.
Nun centro comercial de Alexanderplatz

dirixirnos Illa dos Museos. sada, foi doado advertir que a temperatura non baixara e mesmo semellaba que subira, en parte, o mis seguro, grazas ao sol que roldaba sobre as nosas cabezas. De camio ao museo, fixemos unha breve parada nunha tenda chamada Ampelman shop, nacionalmente coecida polo logo que se edita en diferentes souvenirs: as caractersticas figuras dos semforos da cidade de Berln. vez, algns sacaron fotos a unha representacin de Pinocho, anda que a algns non lles faca falta [Im kidding]. Xa no museo, dmonos cun canto nos dentes xa que, a pesar de ter un super mega carn co que ir gratis a todos lados, intentaron vendernos a moto, intentando cobrarnos ademais de ter que esperar nunha longa cola. Por iso, decidimos tomar un metro subterrneo e ir ata unha parte do Muro, coecido polos seus grafitis de carcter crtico. En total, mis dun quilometro de pinturas e obras de arte. Foi impresionante ver tanta pintura de grandes artistas nun muro. Afortunadamente, o tempo acompaounos en todo momento e puidemos sacar todas as fotos que quixemos. Separados en pequenos grupos, cada un ao seu aire, finalmente reunmonos, non sen antes esperar uns por outros sen que deramos chegado: Non houbo entendemento e algns esperaron nun sitio e outros noutro. Por fin conseguimos reunir a todo o grupo e collemos rumbo ao restaurante onde xantariamos.

O servizo era un pouco deficiente pois entre prato e prato tivemos que que esperar un bo anaco. Ademais a algns non lles gustou a comida - non est feita para a boca do asno- din (hahahaha). Tras repousar un anaco a comida, dividmonos en dous grupos: as rapazas e tamm Martn decidiron ir de shopping; e o resto xunto cos profesores decidimos irnos a ver o emblemtico edificio que se encarga do lexislativo alemn: o Bundentag. Tristemente, despois dunha camiada fra, xeada, conxelada, matadora, non puidemos acceder ao interior nin sa espectacular cpula interior, dende a que posible ver case todo Berln. Habera que facer das inmensas e longas colas e non estaban os nimos para iso. As que decidimos coller o autobs nmero 100 con destino Alexanderplatz. Al fomos chegando en pequenos grupos , anda que algns non se resistiron a facer unha ltima compra exprs antes de ir para o hotel. A chegada estaba prevista para as 7:30 horas , pero xa antes fomos chegando en pequenos grupos e ata a hora da cea, aproveitouse para descansar e compartir impresins. Na cea, faltounos auga e sobre todo pan; os alemns non comen tanto pan coma ns nas comidas e o curry estaba moi forte. Para rematar o da algns quedaron repousando no cuarto mentres outros xogaban ao billar, pasando o tempo.

Anda nos deu tempo a dar un paseo nocturno por Praga antes de retirarnos para o hotel, o cal estaba moi preto da praza de Wenceslao, no corazn da cidade.

Mrcores da 31. Praga

Tras espertarnos nun novo hotel dispuxmonos a tomar un bo almorzo nas instalacins deste para logo diriximos unha vez mis ao reloxo astronmico. Desta vez puidemos ver o trompetista tocando hora en punto. Escoitmolo catro veces xa que toca nos catro lados da torre. Sabendo xa o camio dirixmonos a Ponte de Carlos, que a ponte mis vella de Praga a cal atravesa o ro Maldava. Esta vez estaba cheo de turistas sacando moitas fotos xunto s estatuas brillantes polo sol. Ns aproveitamos para sacar as fotos tocndolle ao famoso can, do cal conta a lenda que selle tocas volvers a Praga. Seguimos por uns camios empinados na ra Mendora, que nos dirixa con serpenteante adoquinado cara o castelo de Praga. Unha vez arriba, a altura ofrecanos unhas vistas espectaculares da cidade, e al uns compaeiros usamos uns prismticos para observar mellor a vistas. Dentro da Fortaleza encontrmonos cuns edificios de distintas pocas e funcins. Entramos nunha Catedral de vidreiras impresionantes na cal Mariluz nos bendixo a todos. Pouco mis tarde puidemos fotografarnos cun garda tpico do Castelo.

34

ENTREPONTES

sada e por casualidade puidemos observar o cambio de garda. Algns quedamos cunha forte dor de colo e brazos, sobre todo Marcos, ao intentar ver o cambio de garda por enriba de toda a xente que tiamos diante para poder gravar. De retorno collemos un camio diferente no cal haba moitas tabernas; nun soto dunha taberna encontrmonos cun manequn / cadver que asustaba aos viandantes. Seguimos o camio ata chegar ao xardn do senado. Chegamos cansos de todo o camio, non obstante non puidemos sentarnos a descansar porque tiamos e sentiamos a necesidade de ver todas as marabillas, estalagmitas e estatuas, que albergaba o xardn, mentres Ana estaba a gozar da paisaxe sentada nun banco.

Anda que estabamos mis cansos emprendemos o noso camio ao restaurante cuxo nome non exista, tras preguntar varias vecesa xente moi amable, decatmonos de que tiamos a direccin mal escrita. Emprendemos a nosa nova busca pero esta vez con xito. Chegamos ao restaurante que estaba na praza de Weneslao e resultou ser unha cova subterrnea. Unha vez dentro e acomodados nas nosas mesas, e dando conta da exquisita comida, decatmonos de que non s no hotel nos retiraban a comida nada mis rematar, s veces incluso antes, senn que era algo que tian por costume no pas. Ao acabar de comer os profesores dronnos a liberdade para visitar a cidade pola nosa conta durante toda a tarde. Dividmonos en varios grupos: museos, compras, paseos ou incluso descansar no hotel, cada quen segundo os seus gustos. Ao final da tarde regresamos ao hotel para toma unha deliciosa cea todos xuntos. Resultou que no hotel celebraban unha festa de Halloween na cal recepcionistas, hspedes, camareiros e xente doutros sitios de Praga gozaron dunha agradable compaa de vampiros, zombis e outros seres da noite... Foi alucinante, realmente unha noite inolvidable.

En Viena, no Belvedere. Antigo pazo de vern dos emperadores austrohngaros

Xoves 01 novembro. Praga-Viena

Viaxe en tren, paisaxe e descanso, que falta nos faca.

Venres 2 de novembro. Viena

Da para descubrir Viena, non temos apuntes deste da, s fotos. O cansanzo xa empeza a notarse.

Sbado 3 de novembro. Viena-Santiago

Regresamos para a casa. Os profesores quixanse de cansanzo pero ns seguiramos uns das mis...
Praga, na plaza da cidade vella coa Igrexa da Nosa Seora de Tyr ao fondo

ENTREPONTES

35

Bruxelas
A nosa viaxe a Bruxelas foi unha grande experiencia. Aprendemos cousas realmente interesantes sobre Europa e sobre o papel que desenvolve Comit Econmico e Social Europeo na UE. As actividades estaban ben organizadas pero apenas tivemos tempo para falar con todas as persoas ou de coecer a cidade. De todas as cousas que aprendn, a que mais me sorprendeu foi a gran diferenza econmica e social que existe entre os pases do norte e os do sur de Europa, pero creo que esta actividade unha excelente forma de comezar a solucionar este problema e tamn de axudar s persoas comprender o que realmente a UE.
Tatiana Jaen Lategui

Mi clase de adultos
Elena Mario Avils
La falta de trabajo, el aburrimiento que se apoderaba de mi y las ganas de querer hacer algo, hicieron que decidiera que era un buen momento para estudiar. Me acerqu hasta el instituto, donde se imparten clases de adultos y pregunt qu es lo que podra estudiar una persona como yo, pues me apeteca hacer un ciclo medio y no saba si podra hacerlo. A pesar de que he estudiado hasta 8 de EGB, de que hice auxiliar administrativo (hace ya muchos aos de ello), he preparado oposiciones, consegu aprobarlas pero con la mala suerte de quedarme sin plaza, y algunos cursos ms, me dicen que necesito tener secundaria, o sea 3 y 4 de la ESO. Reconozco que eso me enfad un poco, pero me dije por qu no?, y me lanc a la piscina. El da de la presentacin, me di cuenta de que las clases no eran para adultos, como me haban dicho, sino para jvenes que no sacaron el ttulo en su momento y ahora le dan una segunda oportunidad, yo ya quedaba fuera de lugar, me sent ridcula. Comienzan las clases, y los chavales en vez de preguntar qu materias se iban a dar, solo se les ocurre preguntar, como van a ser los exmenes, esa pregunta me hizo pensar: no quisieron estudiar en su momento y ahora tampoco tienen ganas de hacerlo. Por encima, cada uno de los profesores no paraba de repetir: esto no lo vamos a dar porque se supone que ya lo tenis que saber. Cmo quieren que sepa o que me acuerde de lo que llevo 30 aos sin estudiar? Estaba claro las clases no eran para adultos. Despus de pensrmelo mucho decid dejarlo, no me gustaba estudiar con chavales, me costaba trabajo coger el ritmo, y el mismo da que iba plantar, la llamada inesperada de una amiga, con sus consejos, me convenci para que me quedara, me dijo que no era a m a quien tena que darle vergenza estudiar con ellos, si no era a ellos a quien les tena que dar vergenza estudiar conmigo. Y as lo hice, me qued, haber que pasaba. Despus de realizar los primeros exmenes, y comprobar que las notas eran mejor de lo que yo esperaba, y los trabajos que mandaban hacer eran bien valorados, (anteriormente nunca haba hecho trabajos), eso hizo que me motivara, y que me pusiera a estudiar con ms ganas. El curso est llegando a su fin, y si miro hacia atrs y me pongo a valorar como ha sido el curso hasta ahora, lo resumira as: la experiencia de estudiar con chavales, no es muy buena, me dan ganas de darles una regaina, castigarlos sin el botelln del fin de semana y quitarles el mvil por un mes, pero, no son ms que chavales que lo nico que quieren es sacar un ttulo, que se lo den a ser posible con buena nota, y sin el menor esfuerzo. Yo solo quiero ese ttulo, para seguir estudiando, creo que no lo estoy haciendo mal, mejor dicho que lo estoy haciendo mejor que ellos, pues llevo muchos aos sin estudiar, consigo sacar buenas notas (algunas materias se me dan mejor que otras), he refrescado la memoria, recordando cosas que haba estudiado, y que ya ni me acordaba, he aprendido cosas nuevas, como biologa, gallego (en la EGB no se daban), algunas palabras en ingls, aunque ser un idioma que no conseguir aprender, nunca nadie antes me haba dicho que escriba medianamente bien, y proponer la publicacin de un simple artculo en la revista del colegio, me llena de orgullo, en fin, el curso ha sido muy provechoso. Todava queda mucho por delante, lo peor dira yo, seguir estudiando y cuando acabe el curso, no quisiera quedarme solo con la mala experiencia que supone estudiar con chicos, sino con todo lo que he aprendido, que hasta ahora no ha sido poco. Tambin me quedo con la paciencia que tienen los profesores, intentar ensear a quien no quiere aprender, es una tarea difcil, seguro que si todos los alumnos furamos adultos, se sentiran mucho ms satisfechos de sus logros. En fin, esto ha sido hasta ahora mi curso de adultos.

A viaxe Bruxelas foi unha oportunidade para coecer xente de todas as partes de Europa e poder saber un pouco que o que se fai al que tanto pode chegar a afectarnos. A finalidade deste proxecto foi facer que os mozos europeos formsemos parte, dalgunha forma, na toma decisins e que se escoitasen por un da as nosas ideas. Espero que as tean en conta cando chegue o momento de decidir seriamente sobre algns dos temas que se trataron. Persoalmente foi unha experiencia que nunca esquecerei porque coecn xente incrible. Amigos cos que nun futuro, se teo a oportunidade de viaxar a outros pases europeos, podo quedar para tomar algo, charlar e recordar eses 2 incribles das. O peor desta viaxe foi a duracin, na mia opinin dous das non son suficientes. Pero non hai queixa. Viaxar a Bruxelas, unha cidade incrible, con todo pago digno de agradecer nos tempos que corren habendo recortes para todo.
Alba Vila fernndez

Esta viaxe foi unha marabillosa experiencia na que puidemos coecer moitas persoas novas e sentir que todos ns formamos Europa. No CESE tivemos a oportunidade de ser escoitados polas persoas que deciden o noso futuro e poder comunicarlle as nosas preocupacins como cidadns xoves. Puiden comprobar que non importa de qu lugar foramos ( do norte, do sur, da montaa, da costa, da cidade ou da aldea) porque todos pensbamos mis ou menos o mesmo e tamos mis cousas en comn do que en realidade pareca.
Alicia Lorenzo Blanco

36

ENTREPONTES

Profesorado Crnica da conferencia do profesor ngel Carracedo

JOO AVELEDO e CHEFA LORENZO
ngel Carracedo, catedrtico de medicina legal e director da Fundacin Pblica Galega de Medicina Xenmica, un dos principais especialistas mundiais nesta materia.

A impresin que d ao velo e escoitalo a de ser un home cheo de enerxa, que vive e fala con paixn da sa experiencia profesional e que como dira Ken Robinson, atopou o seu elemento. Do aeroporto de Santiago de Compostela ao IES Campo de San Alberto. Recn chegado dunha longa viaxe dende Arabia Saudita, o profesor Carracedo non dubidou en achegarse ao noso instituto para compartir un tempo co noso alumnado. Nin rastro do cansanzo que se lle podera supoer. Despois de presentarse e lembrar a sa vinculacin espiritual coa ra de Muros e Noia, deu comezo unha apaixonante conferencia sobre as tecnoloxas xenmicas e a sa aplicacin clnica e a investigacin. Fxoo lembrando que a vida xurdiu nalgn lugar do ocano grazas a unha molcula, o ADN. O marabilloso desta molcula que a est toda a informacin da vida en forma de bases como a adenina, a timina, a guanina e a citosina. E a vida comezou dividndose esa molcula, aparecendo primeiro os organismos unicelulares, os cales aprenderon ben pronto que traballando xuntos traballaban mellor; as pois, xuntronse e apareceron os organismos pluricelulares.

O profesor, achegando coas sas palabras a ciencia filosofa e poesa, foi debullando e explicando por que a morte necesaria para que exista a vida: Sabedes canto pesara o voso cerebro se as clulas non morreran? Pois con 18 anos pesara uns 700 kilos, e por exemplo o intestino medira mis que de aqu a Santiago. As clulas, polo tanto, teen que morrer e para iso o ADN tivo que programar unha instrucin que a morte. Por iso tendes que entender que a morte consubstancial vida.

veces Premio Nbel; a PCR, Polymerase Chain Reaction, do tamn nbel Kary Mullis ou os avances na informtica permitiron ler o libro antes do que se pensaba, no ano 2002. A Bioinformtica permitiu buscar informacin concreta nese libro que o ADN, tomo, captulo, pxina O que posibilitou grandes logros na Medicina e tamn noutras reas. A transcendencia e a importancia da investigacin xentica vital para o avance da medicina. A investigacin dos xens implicados nas diferentes doenzas posibilita unha medicina mis personalizada na que non s se traten os sntomas senn as verdadeiras causas da enfermidade. A farmacoxentica, permtenos tratar os pacientes cos medicamentos mis adecuados en funcin das caractersticas dos seus xens.

A morte consubstancial vida

Comparou o ADN cun libro no que todas as palabras teen tres letras, unhas letras que s veces cambian orixinando o que se coece como mutacins. Explicou tamn a importancia destas para a variabilidade xentica, que o motor da evolucin. Nalgns casos estas mutacins poden non ser boas e producirnos doenzas. O xenoma humano ten 3.300 millns de letras. Se queredes entender ben a xentica, entenddea coma un libro. Son 23 tomos e aos captulos do libro que teen informacin chammoslles xens, que son uns 25.000. Nese libro danse as indicacins de todo o que somos. Para coecer o libro, no ano 1990 lanzouse un proxecto internacional, o Proxecto Xenoma Humano, coa idea de ler todo ese libro de instrucins. Novas tcnicas derivadas da revolucin tecnolxica dos 80, como a secuenciacin de Sanger, das

Para entender ben a xentica hai que entendela coma un libro, con 23 tomos, con uns 25 mil captulos e 3.300 millns de letras
Carracedo unha das mais relevantes figuras mundiais da Medicina Xentica. Os seus traballos conseguiron situar a Fundacin Pblica Galega de Medicina Xenmica, o organismo que impulsou e preside, no mapa dos grandes centros de referencia da investigacin xentica. Este organismo centraliza a nivel galego o diagnstico das cha-

ENTREPONTES

37

Hai determinadas enfermidades que teen un alto compoente xentico, como a esquizofrenia que hereditaria nun 80% ou o autismo nun 90%
madas doenzas mendelianas, o diagnstico prenatal, o diagnstico do cancro, as probas de paternidade, as investigacins forenses ou mesmo as investigacins de grupos poboacionais. Estas probas xa posible facelas aqu no sistema pblico, cando ata hai pouco s se podan facer en Madrid ou Catalua. O Centro Nacional de Xenotipado que antes tia 3 nodos - Madrid, Barcelona

e Santiago - conta agora, despois dos recortes derivados da crise, con s 2, Santiago e Madrid. A mediados dos 90, grazas aos descubrimentos de Alec Jeffreys, amigo persoal de Carracedo, foi posible estudar o ADN non codificado dun individuo e identificalo, por exemplo a partir dunha mancha de sangue; son as fingerprints ou pegadas dactilares xenticas, de grande utilidade para probas de paternidade, para investigacin criminal, etc. Comentou algns dos casos que foron investigados polo seu equipo como o dos restos seos de Coln, o das nenas de Alcsser ou os restos de Atapuerca entre outros, casos que sen a luz que arroxa sobre eles a xenmica quedaran sen resolver. A charla remata cun convite por parte de Carracedo a visitar a Fundacin de Medicina Xenmica e lembrando que unha 3 parte de traballadores

son tcnicos de laboratorio de diagnstico clnico, estudos que se poden realizar no noso centro. Marcha lixeiro, como chegou, para atender outros compromisos. No instituto queda flotando a dimensin humana e a calidez que desprende o profesor.

A xenmica tamn nos permite entender mellor a nosa historia, saber como foron as migracins de grupos humanos, a mellora xentica na gandera e outras moitas aplicacins

38

ENTREPONTES

Europe: Are you in? Pois non sei...

MANUEL TORRES
Ao final do ano 2012 o noso instituto foi agraciado nun sorteo: unha viaxe a Bruxelas para tres alumnos e un profesor. Tras unha seleccin previa unha man inocente elixiunos para participar en Your Europe, Your say do Comit Econmico e Social Europeo (CESE). Naquel momento non tiamos nin idea de que era iso do CESE. Pero ao pouco veu a visitarnos Isabel Cao, a representante espaola (malaguea en concreto, do sindicato UGT) representante do Grupo 2 do CESE. Contounos que CESE un organismo asesor das institucins europeas. A sa funcin representar a Sociedade Civil. Digamos que os cidadns reclaman cada vez mis unha burocracia va internet. Pois ben, a Comisin Europea ou o Parlamento Europeo pdenlle ao CESE un informe sobre ese asunto. Isabel forma parte do traballo de elaboracin do Informe da Axenda dixital. No CESE teen tres grupos: no Grupo 1 estn os representantes dos empresarios, no 2 os dos sindicatos e no 3 todo tipo de organizacins sociais, dende as organizacins de consumidores ata a ONCE espaola. Resulta que ns iamos representar a Espaa nunha sesin organizada polo CESE con escolas dos 27 pases membros da UE. Pedronos que elixiramos tres alumnos da nosa clase de Filosofa e cidadana trilinge (galego casteln - ingls). Convocamos pois un concurso pblico entre os alumnos. Catro profesores entrevistamos as 12 rapazas que se presentaron. Pensabamos favorecer as de menos recursos econmicos, e mirar as boas notas e se non tiveran participado en ningunha outra actividade europea no centro. Na entrevista en ingls con cada una delas, as rapazas foron autoeliminndose e indicndonos quen deba ser escollido. Difcil. Para ns era moi difcil seleccionar s a tres, todas elas tian interese, falaban ingls sen problemas e tian boas notas. Pero as 12 nos indicaron claramente o camio: Alba Vila, Alicia Lorenzo e Tatiana Jaen . Sera certo que o noso traballo SI vale para algo? Escolleron con criterios da mellor democracia europea. Seguramente estamos no bo camio. Are we in? Pois, parece que si. Chegamos a Bruxelas e iniciouse rapidamente o traballo da sociedade civil nova no CESE. Alicia, Alba e Tatiana tian que participar en actividades encamiadas a seleccionar tres prioridades relevantes para Europa segundo a xente nova. Recibiunos o presidente do CESE, a vicepresidenta da Comisin Europea e un montn de personalidade mis. Todas insistiron na importancia deste acto para o futuro da Europa en crise. O presidente do CESE Henri Malosse, do Grupo 1 e recn chegado a ese cargo, prometeu, asumir como propias as prioridades que foran seleccionadas. Durante da e medio, en traballos en grupo e reunins, as alumnas foron colaborando na seleccin desas prioridades. No acto final celebrouse unha votacin e gaaron estas tres: primeiro, promover polticas de fomento do primeiro emprego xuvenil; segundo, fomentar polticas de proteccin das familias cos proxenitores en paro e con xoves ao seu cargo; e finalmente, incentivar os xoves como empresarios emprendedores. Tanto no proceso como nos resultados o dilogo foi enriquecedor, dinmico, participativo e democrtico. Were we In? Si, parece que si funciona Europa. No momento de facer o discurso de clausura o presidente do CESE contounos como a actitude emprendedora dun empresario francs, novo, fxolle cruzar o Canle da Mancha e tentar vender produtos franceses en territorio britnico. Non falou das prioridades seleccionadas en primeiro e

O profesor Manuel Torres coas alumnas e a representante espaola, Isabel Cao, no Comit Economico e Social Europeo en Bruxelas

ENTREPONTES

39

segundo lugar; ben, as citou, pero centrou o seu discurso na importancia dos novos emprendedores europeos, que coma el, emprenden negocios encarnando os mellores valores europeos. Eu preguntbame: Is he IN? Creo que non, pareceume que escoitaba pouco. Esquecime das prioridades de proteccin social quedndose s, co de empresarios emprendedores. Estara eu sempre coa mosca detrs da orella? Are you (Manuel) IN? Non sei, algunhas outras cousas fixronme dubidar anda mis. A Comisaria de Educacin Androulla Vassiliou fixo tamn un discurso sobre a importancia da democracia, dos valores comunitarios. Un rapaz britnico preguntoulle: Como fala vostede de democracia se o seu cargo non foi elixido polos europeos, senn nomeada a dedo?. A comisaria contestou serena relatndonos a sa dura experiencia persoal, vindo do mundo agrcola do traballo dunha illa grega cando chegou a Europa. Logo relatou que ela non fora elixida senn

proposta, e logo nomeada polos elixidos polo cidadns. Por que non contesta a pregunta e cntanos a sa experiencia persoal?. Is she IN? Parceme a min que non. Pouco despois, nun pequeno encontro s entre os profes, pedronnos que expresramos as nosas inquedanzas como profesores europeos. Trala contestacin do compaeiro de Chipre dicindo que non se senta xa europeo desde que os bancos dos seu pas pecharan as sas contas de aforro; e trala intervencin da compaeira grega contando que os seus alumnos non queran vir porque non se sentan europeos, eu non quera abrir a boca. Pero falei: o mis relevante era contar cun curriculum comn centrado en valores europeos; e expliquei o que quera dicir: solidariedade, polticas de proteccin dos menos favorecidos, igualdade de oportunidades. O funcionario do CESE contestoume: os valores eran moi importantes, porque a libre competencia entre empresas e a liberdade de mercado

eran esencialmente valores europeos. Con esa alusin aos valores europeos contestou as nosas tres intervencins. Eu confeso que me cra Europeo antes de visitar Bruxelas, pero, parceme que vou cambiar de opinin. Are you in (Manuel)? Pois, vai ser que non. Pola noite, na cea, senteime a falar cunha profe austraca. No fala fala acabei dicindo que non sabia que aconsellar xa os meus alumnos cando acababan o bacharelato. Dous ex alumnos licenciados en medicina iniciaban eses das o sa peregrinase pola emigracin, contronme no facebook. A profe, tras recordarme que imparta historia, europea claro, apuntoume que a eles, os austracos, lles tocara emigrar ao principio do sculo XX, e que agora, nos tocaba a ns; eran, dixo, os ciclos normais da historia. Eu pensei, Mia rula, moita historia non sabes. You must be in, I am not.

40

ENTREPONTES

Colaboracins Novos retos na educacin: A creatividade nas aulas

Olga Iglesias Fraga Crees que os teus alumnos consideran as tas clases divertidas e cun estilo persoal? Reflexionas sobre se as tarefas que presentas na clase son demasiado rutinarias, repetitivas e memorsticas? Considraste un docente innovador e creativo? Se respondes que NON a estas preguntas quizais debas seguir lendo.
Palabras clave: Creatividade, Tics, Edutaiment, Innovacin. sintetizar e combinar datos, as como na capacidade de asumir riscos. mediante a prctica e dende unha perspectiva transversal. (Instituto Superior de Formacin e Recursos en Red para o Profesorado, 2009, p.5)

Necesidade do desenvolvemento da creatividade no ensino

A importancia de desenvolver as capacidades creativas das persoas fundamentalmente debido as novas tecnoloxas e aos novos oficios xustifican a necesidade de desenvolver a creatividade dende o ensino. Son moitos os investigadores que, como Ken Robinson, destacan que a creatividade se estende a toda as persoas e a todos os campos da vida ,o arte, o deseo, a ciencia o mundo empresarial, criticando que os sistemas educativos descoidan o desenvolvemento das habilidades creativas dos nenos. A actual vida laboral esixe unha resolucin creativa dos problemas mediante habilidades bsicas como aprender a aprender, desenvolver o pensamento crtico, a toma de decisins etc. O desenvolvemento destas capacidades creativas no alumno aumenta a motivacin e auto-confianza, ao tempo que contribe a ampliar os seus coecementos en reas como a ciencia, a historia, a cultura ou as artes. Por este motivo, a creatividade non debe tratarse como unha materia mis dentro do currculo senn coma un complemento para todos mbitos do centro educativo

A creatividade no sistema educativo

A LOE contempla o desenvolvemento de habilidades creativas dentro do sistema educativo, dende diferentes reas, xa que considera que estas deben contribur adquisicin das diferentes competencias grazas s cales cada alumno desenvolve o seu potencial educativo. Porn, se se observan as prcticas nos centros educativos as como as capacidades adquiridas ao finalizar o ensino obrigatorio, podemos dicir que estas intencins quedan tan s no papel e non acadan a realidade educativa. Tal vez sexa algo arriscado afirmar que a educacin en Espaa non fomenta a creatividade como base da innovacin e o desenvolvemento empresarial, senn que a elimina. Esta a conclusin que chega o informe A arte de innovar e emprender onde se fala de que o baixo nivel educativo do noso pas esta acreditado polos resultados claramente inferiores media da OCDE nos indicadores internacionais en materia de educacin (El arte de innovar y emprender 2010 p. 85). Francisco Menchen Belln, explica esta situacin debido a que a creatividade dos nenos dimine a medida que avanzan os anos de escolaridade debido a que nos centros escolares

Que a creatividade?
Os continuos cambios nos mbitos social e laboral poen de manifesto a necesidade de formar persoas preparadas para afrontar novos desafos. Por esta razn, mis necesario que nunca o desenvolvemento da capacidade creativa, algo inherente ao ser humano e que se pode desenvolver a travs da prctica. Ao contrario do que a primeira vista poida parecer, a creatividade necesaria en calquera mbito da vida, para poder adaptarse as novas condicins deste contexto. Creemos que a escola o lugar idneo para propiciar o desenvolvemento das capacidades creativas xa que est demostrado que son habilidades que se poden aprender e desenvolver coa prctica. A creatividade e unha habilidade cognitiva, que se diferencia da intelixencia na capacidade de

ENTREPONTES

41

non se incentivan as condutas creativas ( Muetn, P. 2009, p6-8). Se analizamos os sistemas educativos doutros pases podemos encontrar as claves para o xito no desenvolvemento creativo persoal. Deste xeito o modelo educativo estadounidense propxose fomentar a creatividade cientfica en tdolos niveles educativos, realizando investigacins sobre os mtodos necesarios para educar a creatividade. Isto conlevou unha educacin baseada no estudio de casos: En lugar de ir da teora prctica, tal e como se adoita facer en Espaa, propxose afrontar problemas reais que levan teora adecuada para resolvelos. O modelo finlands marcouse como unha prioridade a formacin do profesorado e como obxectivo propxose detectar calquera fracaso educativo nos seus inicios para tratar de solucionalo canto antes, xa que unha deteccin temper a mellor solucin. (Hernndez, 2012, p 10-11). Independentemente da forma na que se realicen os cambios educativos o que podemos afirmar que no futuro deberemos desenvolver novas habilidades para adaptarnos a contextos diversos onde as incertidumes sern o da a da e onde as persoas cambiaremos de emprego numerosas veces ao longo da nosa vida e deberemos renovarnos profesionalmente para manternos actualizados. Outro aspecto que debemos considerar que moitos dos nosos alumnos traballarn en ocupacins que hoxe en da anda non existen, como froito da evolucin tecnolxica. Debido a todos estes cambios, as institucins educativas deben proporse como obxectivo prioritario axudar os seus estudantes a xestionar os cambios, potenciando habilidades superiores como a creatividade, a empata, a capacidade de innovar e de pensar criticamente. A memorizacin xa non sern necesaria, xa que que teremos que fuxir de tarefas rutinarias cara un coecemento mis holstico. Todo o que ten que ver coa creatividade vai estar no centro (Hernndez, F., 2012: 1)

Esta realidade en ocasins completamente diferente ao que a lexislacin propugna. Clases montonas e pouco creativas, onde o que se valora e a repeticin de modelos preestablecidos e onde a investigacin non se incentiva, os erros cometidos polos alumnos son considerados de forma negativa e a diferencia individual non s non valorada senn que case aniquilada por completo. Somos conscientes da complexidade desta situacin e dos condicionantes que levan a esta situacin en moitas aulas. Por unha parte, podemos pensar nas limitacins fsicas e materiais dalgns centros onde unhas instalacins obsoletas levan a que o profesorado se ten que adecuar ao que dispn, o que en ocasins en lugar de ser motivo para agudizar o enxeo, leva a desidia. Por outra banda, o feito de que existan aulas masificadas imposibilita un tratamento adecuado a diversidade individual do alumnado, o que sen dbida repercute directamente nun desenvolvemnto menor das sas capacidades. O tempo pode ser un condicionante para que a metodoloxa empregada non sexa a mis adecuada para desenvolver as capacidades creativas. Nalgns casos, ata podemos dicir que os profesores carecen da formacin especfica necesaria para axudar aos seus alumnos a desenvolver toda a sa creatividade. A forma na que o sistema educativo organiza o curriculum, pode ser outra causa que impide que os profesores sexan moi innovadores e presenten propostas que desenvolvan a creatividade dos alumnos . Por todas estas razns nunca falariamos de falta de creatividade nos alumnos, senn de diversos condicionantes que impiden o seu desenvolvemento. Podemos observar como os alumnos mis xoves dos centros educativos (3-9 anos) presentan gran creatividade e imaxinacin, que se plasman en debuxos, creacins musicais e na

invencin de xogos e situacins ficticias do mis diversas. Porn, os alumnos entre 12 e 16 anos presentan maioritariamente medo ao ridculo por realizar tarefas diferentes s dos compaeiros, un pragmatismo aplastante, buscando o camio mis fcil e rpido de cumprir co mnimo esixido e outra serie de comportamentos que non poden xustificarse senn alegando que durante a sa escolarizacin van aprendendo unha serie de actitudes que se contrapoen totalmente a unha actitude creativa.

As TICs como catalizador da creatividade

Algns autores pensan que as Tics estn comezando a cambiar o xeito en que a xente pensa, sinte e acta o cal parece levar a que mis persoas aportar mis sociedade pensando, creando e non soamente repetindo ou copiando.

A creatividade nas aulas

Pero... como se relacionan todas estas ideas co que habitualmente sucede nas nosas aulas?

Carmen Montellano afirma que tdolos seres humanos teen capacidade creadora nalgn mbito determinado, non obstante pdese observar como a maiora de persoas non desenvolven a sa capacidade creativa debido a barreiras psicolxicas ou sociais e explica como unha educacin apropiada pode eliminar algunhas barreiras como poden ser o medo a equivocarse, a rutina, a falta de informacin, a carencia de metas. Esta autora opina que a tecnoloxa pode apoiar as persoas creativas e tamn pode fomentar actitudes positivas en persoas que teen a sa capacidade creativa inhibida. Entre os aspectos das Tics que poden favorecer o desenvolvemento da creatividade Montellano destaca (Montellano, C., 2006: 75):

42

ENTREPONTES

Se a actividade realizada entretida (algo que as tecnoloxas multimedia facilitan), a creatividade aumenta. As tecnoloxas incentivan a curiosidade favorecendo a auto- investigacin nos temas que a cada un lle interesen. As Tics permiten aprender ao ritmo que cada un precise de xeito individual. As tecnoloxas multimedia permiten buscar informacin, contrastala, e facer correccins aforrando tempo e esforzo. As novas tecnoloxas cambian o enfoque da creacin xa que as ferramentas das que nos dotan fomentan a experimentacin. Posibilitan realizar actividades menos rutinarias o cal repercute positivamente na creatividade

afectadas polas medidas de austeridade adoptadas polo goberno central) faise mis necesario que nunca unha actitude creativa por parte de todos: O profesorado deber atender as crecentes demandas educativas compaxinando o seu labor docente cun aumento de horas lectivas e da ratio de alumnos en clase; o alumnado deber adaptarse a unha realidade na que a velocidade dos cambios cada vez maior; as familias tern que realizar esforzos para adaptarse aos tempos que corren. En definitiva, a incertidume que vivimos, tal e como expn Edgar Morin no seu libro Los siete saberes necesarios para la educacin del futuro supor forzosamente o desenvolvemento de determinadas habilidades creativas. Que mellor xeito que afrontalas dende a educacin obrigatoria, xa que a educacin e a base do progreso das sociedades.

no prximo artigo explicaremos tcnicas como o brainstorming, os mapas mentais, o mtodo dos sete sombreiros para pensar etc.

Bibliografa:
HERNNDEZ, F. (2003): Educacin y Cultura Visual. Barcelona: Octaedro. MORIN, E. (2001): Los siete saberes necesarios para la educacin del futuro. Barcelona. Paids Studio. MUETN PREZ, P. (2009): Creatividad: el arte de reinventar la vida. Entrevista con el Dr. Francisco Menchn Belln. Revista digital universitaria. vol.10, n 12, p.6-8) ROBINSON, K. (2009): El elemento. Barcelona: Editorial Grijalbo. INNOVACIN Y CREATIVIDAD. Autor: Instituto Superior de Formacin y Recursos en Red para el Profesorado, Departamento Proyectos Europeos,http://recursostic.educacion.es/blogs/ europa/media/blogs/europa/innovacion_y_ creatividad_isfrrp_web.pdf .

Conclusins
Relacionando estas reflexins co panorama educativo actual (unha situacin de recesin que obriga a toda a sociedade a reinventarse e a conseguir mis con menos, onde as aulas se vern

Propostas metodolxicas para desenvolver a creatividade

Se ests interesado en aplicar as metodoloxas para desenvolver a creatividade nas tas clases,

ENTREPONTES

43

Segundas oportunidades
MARA SACIDO ROMERO
A Luis, Ara, Bruno, Arturo, Isa, Vctor e s compaeiros deses anos. A Ana Castro, estea onde estea.

A o est. Alto, novo, cunhas escaleiras interminables nas que parar a comer pipas ou a botar o pitillo antes de entrar na clase e cunha rampa na que fai anos se poda ler Independna. Pouco cambiou dende aquel setembro do 94 no que meus pais, fartos das mias malas notas, decidiron darme a ltima oportunidade antes de mercarme o temario das oposicins de correos. Era o meu terceiro centro en tres anos, exactamente os mesmos que levaba de instituto, e esta vez levaba comigo o estigma de ser unha repetidora, unha fracasada, que pasara de 2 de BUP a 4 de ESO cun expediente parcialmente depurado, no que constaba que anda levaba comigo as mates de 1. Quen me dira a min aquel da de San Miguel, chuvioso e gris, que non s a rematar o bacharelato cunha nota media bastante aceptable senn que tamn a coecer a xente que, en maior ou menor medida, me cambiara a vida para sempre. IESP Noia, o instituto de arriba, o lugar que an aqueles s que se lles consideraba menos aptos para sacarse o BUP, foi a mia casa durante tres anos, tempo de abondo para curar as feridas na mia autoestima adolescente e aprender que as segundas oportunidades hai que collelas antes de que pasen. Aqu descubrn o pracer polas humanidades grazas, sobre todo, a Nieves, a de historia, e a Teresa, a de lingua castel, que tamn lle debo agradecer ter estudado Filoloxa Hispnica. Aprendn, ademais, que os profesores eran seres humanos e que os berros de Matas, que chegaban a provocar tormentas, podan transfor-

marse en bromas por obra e graza do festival de Antroido. As clases de historia con Javi Rey e o seu Sacido, nunca te saciars de falar, a nosa obsesin porque Sotilla nos adoptase e poder herdar o seu suposto patrimonio, ou a seriedade de Juan, o de matemticas, que s unha vez vin perder a compostura pero non os nervios, volven mia memoria cada vez que me atopo cos compaeiros de clase. Acrdaste cando recorremos toda Noia facendo unha gimkana? Sabes aquela vez que gaamos o premio do Correo e fomos a Tenerife e ti non quixeches vir porque tias medo a voar? Recordas cando Ana Castro nos deu a lata para que colaboraramos na redaccin dunha nova revista do centro e acabamos escribindo mis da metade dos artigos?E as voltas que lle demos nome? Ns, os pringados, s que miraban con superioridade aqueles que an a centros con maior raigame, tamn fixemos cousas, quizais menos chamativas pero si tremendamente motivadoras.

En xuo fai 17 anos que deixei o IESP Noia, os mesmos que ten mia sobria Cloe a quen lle dediquei o artigo que escribn para o primeiro nmero do Entre Pontes.Conservei algunhas amizades das que fixen durante estes anos, mentres que outras foron desaparecendo a medida que o tempo e a falta de contacto as converteron nun mero sado de compromiso. Nestes anos estudei a carreira, vivn no estranxeiro, volvn para facer as prcticas do CAP, namoreime, emigrei, comecei a traballar de profe e tiven un fillo,Martio, que non tera nacido se aquel setembro do 94 meus pas non me matriculasen no instituto de arriba. As que, grazas de corazn a toda esa xente, compaeiros e profesores cos que tiven as vivencias que me fixeron ser a que son hoxe, aqueles cos que convivn durante uns anos decisivos e que estn irremediablemente ligados aos meus recordos de adolescencia. Grazas por axudarme a ser quen son agora, quen sempre quixen ser, a feliz Mara de 2014.

Primeira promocin do Bacharelato de 1997 na cafetera do instituto

44

ENTREPONTES

Miscelnea
CELEBRACINS E CONMEMORACINS

Actividades realizadas
M Victoria Couto Vaamonde

7 Saman: Celebrouse o 31 de outubro, organizado polo Equipo de Dinamizacin Lingstica, coa colaboracin da Vicedireccin. No saln de actos, adornado polos alumnos con motivos alusivos a esta festa, tivo lugar a entrega de premios do Concurso Contos de medo para alumnos de 1 e 2 de ESO.

Pouco despois na aula de audiovisuais o profesor Joo Aveledo proxectou e comentou o seu documental Em companhia da morte, sobre a vivencia da morte na cultura tradicional de Galicia e norte de Portugal. Asistiu o alumnado de 1 de Bacharelato.

7 Magosto: Pouco despois, o 9 de novembro, tivo lugar a celebracin do magosto, coa tradicional degustacin de castaas, da que se encargaron os alumnos da viaxe a Roma para recadar fondos, con axuda de varios profesores. Os alumnos do Ciclo de Telecomunicacins fixronse cargo da ambientacin musical.

ENTREPONTES

45

7 Recitando a Celso Emilio: para conmemorar o 100 aniversario do seu nacemento, o da 12-12-12, s 12 horas, houbo en moitos centros de ensino, entre eles o noso, unha lectura pblica do seu poema Deitado frente ao mar. Organizaron o acto os Departamentos de Lingua galega e de Dinamizacin lingstica, coa participacin dos alumnos de 1 e 2 de ESO.

Ao mesmo tempo houbo no patio competicins de xogos tradicionais, como petanca, tiro de aros, tiro a portera, e soga-tira, organizadas polo Departamento de Educacin Fsica. 7 Da das Bibliotecas: Celebrouse o 13 de novembro, organizado polos equipos da Biblioteca e de Dinamizacin Lingstica. Consistiu na lectura en voz alta de textos nas linguas propias e estranxeiras que se estudan no Centro, por parte do alumnado de 1 da ESO e da Aula Especfica.

7 Da da Paz: Entre os das 25 de xaneiro e 1 de febreiro os profesores e alumnos da Rede Solidaria levaron a cabo diversas actividades nas horas de relixin e de atencin educativa: reflexins sobre un tema relacionado con esta conmemoracin e exposicin das conclusins en forma de murais que se colgaron no vestbulo do Instituto. Ademais organizouse conxuntamente co IES Virxe do Mar unha carreira en beneficio da asociacin Solidariedade galega co pobo saharaui, na alameda de Noia, que tivo que suspenderse debido mal tempo. 7 San Valentn e Entroido: Por estar moi prximas as datas, acordouse dedicar o mesmo da s das celebracins, o 8 de febreiro. O Equipo de Dinamizacin Lingstica entregou os premios dos concursos Contos de amor e Letras de rap, cunha lectura pblica dos premiados.

7 Da contra a violencia de xnero: Para conmemorar esta data o 23 de novembro o alumnado de 4 de ESO e 2 de Bacharelato asistiron proxeccin no Liceo de Noia do documental As silenciadas, nun acto organizado por varios centros escolares da zona.

46

ENTREPONTES

Como se perderan moitas clases por viaxes e folgas, este ano s se celebrou o Entroido en 1 ciclo de ESO e Ensino de adultos (EBI). Os alumnos de 1 e 2 de ESO puideron disfrazarse nas ltimas horas e pola tarde os de EBI tiveron o concurso de disfraces e de doces tpicos. Ademais, sorteouse unha cesta de entroido coa que recadar fondos para a viaxe a Pars.

ESO, EBI e ESA: Traballo na aula sobre as seccins dun xornal e exposicin dos traballos no vestbulo. 1 BAC.: Conferencia de M Luisa del Ro Arajo sobre Persuasin publicitaria. 4 ESO: Entrevista a Aurora Marco para publicar na revista do Centro, Entrepontes.

7 150 aniversario da publicacin de Cantares gallegos: o 23 de febreiro alumnos de 1 ciclo de ESO e 2 de Bacharelato C participaron en representacin do noso Centro nun acto organizado pola AELG e Barbantia na Casa de Cultura de Noia, acompaados pola Xefe de Estudos, M Xos Costa. Os alumnos dos dous institutos de Noia recitaron poemas de Cantares gallegos, leron un manifesto e pronunciou unha conferencia o profesor Xess Alonso Montero. Promoveron a participacin neste acto os Departamentos de Lingua galega e de Dinamizacin Lingstica.

7 Acto de fin de estudios de 2 de Bacharelato: Este curso decidimos organizar un acto acadmico co que celebrar o final desta etapa educativa e despedir, desexndolles o mellor para o futuro, aos alumnos que rematan estudios no Centro. Tivo lugar o 31 de maio, no saln de actos, coa asistencia deses alumnos, os seus pais e profesores. Despois dunhas palabras por parte do equipo directivo, representantes dos alumnos e dos profesores, fxose entrega dos diplomas e agasallos aos alumnos. O acto contou coa actuacin de membros do grupo Berrogetto. Rematou cun aperitivo para todos os presentes. 7 Mes Cultural Do Libro s Letras: Este curso tivo lugar entre o 15 de abril e o 16 de maio, organizado conxuntamente polos equipos da Biblioteca e de Dinamizacin Lingstica, xunto coa Vicedireccin, e a colaboracin de profesores e alumnos. Comprendeu nunha serie de actividades culturais de diversa ndole e dirixidas a todas as ensinanzas do Centro, coa intencin de ampliar os coecementos dos alumnos con medios diferentes aos habituais na aula e fomentar a sa creatividade. As actividades, que se describirn polo mido nos apartados correspondentes, foron moi variadas (vid. programa mis abaixo): Conferencias. Coloquios con escritores. Concertos. Obradoiros. Actividades deportivas. Exposicin de libros. Concurso de fotografa. Certame literario das Letras Galegas Alberto Romasanta entre alumnos dos dous Institutos de Noia.

CONFERENCIAS E CHARLAS
7 Charla sobre Iniciativa emprendedora, por parte da Cmara de Comercio de Santiago: o 23 de outubro, para o alumnado do CM de Xestin Administrativa e do CS de Administracin e Finanzas. Organizaron a actividade os Departamentos de FOL e de Administracin. 7 Charla sobre a Universidade de Santiago: o 28 de xaneiro, para 2 de Bacharelato e de Ciclos Superiores. Organizada polo Departamento de Orientacin para informar aos alumnos deses niveis sobre os diversos estudos universitarios, forma parte do programa A Ponte da USC.

7 Semana da Prensa: Coa colaboracin dos titores de ESO e Adultos, do equipo da Revista, e dos profesores Marcos Calaza e Juan Luis de la Sotilla, organizronse do 11 15 de marzo varias actividades arredor da prensa e os medios de comunicacin en xeral:

ENTREPONTES

47

7 Conferencia de Jos Virgilio Garca Trabazo sobre Lingstica indoeuropea: reconstrundo as orixes das nosas linguas: o 19 de febreiro, dirixida ao alumnado de Cultura Clsica, Latn e Grego (4 de ESO, 1 e 2 Bacharelato). Organizada polo Departamento de Latn, tamn forma parte da oferta do programa A Ponte da USC. 7 Conferencia do experto en cooperacin Chema Caballero sobre Os menores soldado: o 21 de febreiro, no Liceo de Noia, para alumnos de 4 de ESO e 1 de Bacharelato, ademais dos que participan na Rede Solidaria, que organizou o acto. 7 Charla co escritor Hctor Carr sobre a sa obra: o 27 de febreiro, para os alumnos de 4 de ESO, organizada polo Departamento de Lingua galega. 7 Charla coa orientadora laboral do Concello de Noia: o 5 de marzo, para 2 de Ciclos Superiores organizada polos Departamentos de Orientacin e de FOL. 7 Conferencia de M Luisa del Ro Arajo sobre Persuasin publicitaria: o 13 de marzo, para o alumnado de 1 de Bacharelato, dentro da Semana da Prensa (vid. apdo. 1). Organizou a actividade a Vicedireccin, e forma parte das conferencias do programa A Ponte da USC.

z Jos M Fernndez Pepes Conferencia sobre Roberto Vidal Bolao, a quen se lle dedicou este ano o Da das Letras Galegas: 15 de abril, para 2 de Bacharelato.

z Abraham Carreiro Charla sobre a sa obra: 22 de abril, para 1 ciclo de ESO. z Alfonso Costa O proceso creativo: 24 de abril, para alumnos de Plstica (3 de ESO), Historia da Arte (2 de Bacharelato C) e todo 1 de Bacharelato C (Humanidades e CC. Sociais). z ngel Carracedo Tecnoloxas xenmicas e as sas aplicacins na sade e na investigacin: 3 de maio, para alumnos do Ciclo Superior de Laboratorio e os 1 de Bacharelato de Ciencias (A e B). z Alumnado de EBI que participa no Programa Grundtvig rase unha vez en Europa: Proxeccin e explicacin dos audiovisuais sobre os libros que len e como estudan a Literatura. Os destinatarios desta actividade foron os alumnos de 1 de Bacharelato.

7 Conferencia de Hctor lvarez Pol, do CPAN: Do corazn da materia ao interior das estrelas: o 15 de marzo, para o alumnado de Fsica e Qumica de 2 de Bacharelato. Organizou esta actividade o Departamento de Fsica e Qumica.

EXPOSICINS
7 Exposicin sobre A transformacin da enerxa, tomando como exemplo o movemento das bicicletas: do 16 de outubro ao 5 de novembro. Foi unha das actividades a propsito do Da da Ciencia en galego organizadas polo Departamento de Fsica e Qumica, neste caso, co alumnado desa materia de 3 de ESO B e 4 de ESO.

7 Dentro da programacin do Mes Cultural Do Libro s Letras:

48

ENTREPONTES

7 Exposicin X anos do afundimento do Prestige: durante o mes de novembro, organizada por Julio Caamao e o equipo de Dinamizacin Lingstica.

Os relatos gaadores destes dous concursos foron publicados nun mesmo volume. 7 Exposicin de libros da Librera Aenea (Santiago): tivo lugar o 14 de maio, dentro das actividades do Mes cultural. Os alumnos baixaron por turnos a examinar os libros e facer propostas de adquisicin que despois seran valoradas polo equipo da biblioteca. 7 Concurso de Letras de Rap, tamn convocado polo Departamento de Dinamizacin Lingstica, para o mesmo alumnado con entrega de premios na festa de Entroido. 7 Concurso de disfraces, este ano s para 1 ciclo de ESO, e de disfraces e doces, para EBI, con motivo do Entroido. 7 XVIII Certame literario das Letras Galegas Alberto Romasanta, en das modalidades, poesa e narrativa, que tivo lugar durante o Mes Cultural Do Libro s Letras. Realzase xunto co IES Virxe do Mar, a quen este ano lle correspondeu a organizacin. Interveen os equipos de Dinamizacin lingstica e da Biblioteca, ademais da Vicedireccin. Est aberto a todo o alumnado de mbolos dous Centros. A entrega de premios foi o colofn do Mes cultural, o 16 de maio.

7 Exposicin de carteis sobre Roberto Vidal Bolao, con motivo do Da das Letras Galegas: a mediados de maio. 7 Exposicin das fotografas presentadas Concurso de Fotografa: Mascotas, programado para o Mes cultural: de mediados de maio a mediados de xuo, Todas as exposicins se realizaron no vestbulo do Instituto.

CERTAMES E CONCURSOS
7 Contos de Medo, concurso de relatos organizado polo Departamento de Dinamizacin Lingstica para o alumnado do 1 ciclo de ESO. Os premios entregronse na celebracin do Saman. 7 Contos de Amor, concurso de relatos que organiza o Departamento de Dinamizacin Lingstica para o alumnado do 1 ciclo de ESO. Os premios entregronse no San Valentn, que este curso se celebrou o mesmo da que o Entroido. 7 Campionatos de ftbol-sala e de bdminton (vid. Actividades deportivas). 7 A parte dos concursos e certames organizados polo noso Centro, algns alumnos adoitan participar en outros convocados por outros centros de ensino, institucins, etc. Por iso facemos mencin aqu do premio acadado por unha alumna de 2 de Bacharelato, Iria Iglesias Martnez, no Certame literario Minerva que convoca o Colexio Peleteiro de Santiago. Parabns a ela.

ENTREPONTES

49

7 Concurso de Fotografa sobre o tema Mascotas. Foi convocado como actividade do Mes cultural. Os premios entregronse nun acto que tivo lugar o 21 de xuo. As fotografas presentadas utilizaranse para o calendario do vindeiro ano.

3 trimestre: Os riscos de internet I para 1 de ESO. Os riscos de internet II e Acoso para 2 de ESO. O alcohol e as drogas para 3 de ESO.
7 Obradoiro de arqueoloxa titulado Camiando polo Imperio: As vas romanas: 10 de maio, para 4 de ESO. Impartiuno persoal da empresa de servizos de arqueoloxa Anta de Moura e organizado polo Departamento de Latn.

ACTIVIDADES DEPORTIVAS OBRADOIROS

Como todos os anos, no mes de outubro a Dinamizacin da Biblioteca realizou actividades de formacin de usuarios dirixidas alumnado de 1 de ESO. 7 Obradoiros na Escola Galega de Consumo: o 18 de decembro os alumnos dos Ciclos de Xestin Administrativa, Administracin e Finanzas, e Telecomunicacins desprazronse a Santiago para participar neles. Dentro da programacin do Mes Cultural Do Libro s Letras: 7 Obradoiro de papiroflexia: 19 de abril, para 3 de ESO. Foi impartido por das profesoras de Matemticas e organizado polo Departamento de Fsica e Qumica. 7 Como en cursos anteriores, os mrcores pola tarde de outubro a xuo o Departamento de Educacin Fsica organizou varias competicins deportivas nas que puideron participar tanto alumnos como profesores do Centro: campionatos de ftbol-sala, bdminton, baloncesto e voleibol.

A final do torneo que concita maior expectacin, o de ftbol-sala, xogouse o 15 de maio e a continuacin tivo lugar a entrega de trofeos desta e das demais competicins. 7 Como parte das actividades do Magosto, o 9 de novembro realizronse competicins de xogos tradicionais, como petanca, tiro a portera, aros e soga-tira, abertas a todo o alumnado do Centro (vid. apdo. 1).

7 Ademais, durante todo o curso, nas titoras da ESO os alumnos realizaron diversos obradoiros programados polo Departamento de Orientacin, coa colaboracin de institucins como a Concellera de Educacin do Concello de Noia, a Garda Civil e o Plan comarcal de drogas:

1 trimestre: Resolucin de conflitos para 1 e 2 de ESO. Acoso para 3 de ESO. Educacin emocional para 4 de ESO. 2 trimestre: Prevencin dos TCA para 1 de ESO. Crea o teu estilo para 2 de ESO. Educacin afectivo-sexual para 3 de ESO.

50

ENTREPONTES

7 Algunhas das actividades programadas polo Departamento de Educacin Fsica integrronse este curso no Programa Xogade (Campionatos de deporte escolar) do Plan Proxecta, promovido pola Consellera de Educacin (vid. apdo. 14): z Carreiras de campo a travs: os das 4 de decembro no Paseo martimo de Noia, 17 de xaneiro no Campamento Virxe de Loreto en Porto do Son, e o 25 de xaneiro na Pobra do Caramial (fase comarcal, s alumnos clasificados) para alumnos de ESO. z Bdminton: no 3 trimestre, para alumnos de 2 ciclo de ESO. 7 Excursin a Andorra, para tomar contacto coa neve e practicar deportes de inverno, do 16 23 de marzo. Participaron alumnos de todos os niveis a partir de 3 de ESO (vid. apdo. 10).

7 Viaxe a Londres: do 1 7 de febreiro, para alumnos das seccins bilinges de 4 de ESO e 1 de Bacharelato. Foi organizada polo Departamento de Ingls. Participaron vintedous alumnos e tres profesores, ademais do auxiliar de conversa.

7 Viaxe a Roma: do 16 20 de maio, para alumnos de Relixin de 4 de ESO. Participaron once alumnos do noso Centro, ademais duns poucos do IES Virxe do Mar, e tres profesoras. Organizou a viaxe o Departamento de Relixin.

7 Sadas piscina: os das 30 de abril e 7, 14, 21 e 28 de maio, co alumnado de 4 de ESO. 7 Participacin en SPORTIS 2013. I Saln nacional do deporte, a sade e a nutricin, en Pontevedra: foi o 9 de maio, con alumnos de 3 e 4 de ESO, que practicaron deportes como aerobic, kayak e capoeira. Esta actividade forma parte das do Mes cultural. 7 Prctica do rafting no ro Ulla, en Padrn: o 23 de maio, para alumnos de 1 de Bacharelato. 7 Viaxe de fin de estudios de 2 de Bacharelato, ao Algarve (Portugal): tivo lugar despois da Selectividade, do 16 21 de xuo, e participaron uns corenta alumnos de 2 de Bacharelato acompaados por tres profesores.

VIAXES
7 Meetings do Proxecto Grundtvig. (ver mis abaixo) 7 Viaxe a Berln, Praga e Viena: do 27 de outubro 3 de novembro. Foi o premio obtido polo alumnado do equipo da revista que o curso pasado gaaron o concurso Elpasdelosestudiantes . Participaron nove alumnos de Bacharelato e ESA e dous profesores. 7 Viaxe a Pars: do 1 7 de abril. Organizouno o Departamento de Francs para alumnos desta materia de 3 de ESO. Asistiron trece alumnos e das profesoras. 7 Viaxe a Bruxelas: do 18 20 de abril, dentro do proxecto Your Europe, your say . 7 Viaxe a Andorra: do 16 23 de marzo.

INTERCAMBIOS E PROXECTOS INTERNACIONAIS

7 Empezouse a desenvolver o Proxecto Grundtvig descentralizado para os anos 2012 a 2014. O Grundtvig un programa orientado movilidade e colaboracin entre centros que imparten Ensinanzas de Adultos. O IES Campo de San Alberto, que o Centro coordinador, na persoa do profesor Jess Montero Snchez, comparte o proxecto con institucins de outros oito pases: ademais de Espaa, participan Portugal, Italia, Grecia, Polonia, Dinamarca, Croacia, Turqua e Islandia. Baixo o ttulo Once upon a time in Europe , tntase promover a aprendizaxe ao longo da vida, a creatividade, a innovacin pedagxica e a relacin intercultural a travs do estudo da Literatura e da lectura dunha obra significativa de cada pas.

ENTREPONTES

51

Este ano realizronse tres reunins (meetings) para coecerse e poer en comn o traballo realizado:

7 A presentacin da revista Entrepontes realizada durante o curso 2011-12 tivo lugar o 26 de outubro, nun acto celebrado no saln de actos no que contamos coa activa participacin de Anta Cal, que fora entrevistada nese nmero. Ante os autores da revista -consello de redaccin, profesores e alumnos que colaboraron-, o resto da comunidade educativa do Centro e os invitados, reflexionamos sobre o valor e os retos da educacin no mundo actual e felicitamos aos nosos alumnos polo esforzo e dedicacin.

Noia (Espaa) - Santarm (Portugal): do 21 29 de outubro de 2012. Recibimos aos participantes dos outros pases, que ademais de coecer Noia, Santiago e a comarca do Barbanza, emprenderon unha ruta literaria polas Ras Baixas, continuando en Portugal. Volos (Grecia) - Caserta (Italia): do 3 9 de marzo. Piaseczno (Polonia) - Slagelse (Dinamarca): a 1 semana de xuo.

BIBLIOTECA E CLUBE DE LECTURA

7 Entre as actividades da biblioteca, est a posta en marcha do club de lectura en lingua francesa, dirixido por Isabel Prieto Ares, xefe do Departamento de Francs.

Mis informacin en http://users.sch.gr/Vigklas/ e na web do Instituto. 7 No 1 trimestre fomos seleccionados para representar a Espaa na convocatoria de 2013 do proxecto europeo Your Europe, your say: Its about Europe, its about youth! O profesor coordinador foi Manuel Torres Cubeiro, quen preparou a doce alumnas voluntarias de 1 de Bacharelato (seccin bilinge) no coecemento das institucins da UE e na participacin nunha sesin do Comit Econmico e Social (CES). Tres desas alumnas tres viaxaron a Bruxelas co seu profesor e al expuxeron, en ingls, as sas propostas.

REVISTA
Un ano mis o comit de redaccin de Entrepontes, dirixido por M Josefa Lorenzo Torea, traballou longo do curso na elaboracin dun novo nmero. A presentacin do mesmo a realizarse en xuo, pero tendo en conta que a principios de curso xa tivera lugar a presentacin do nmero anterior e a coincidencia con outras actividades e coas tarefas habituais de fin de curso, decidiuse pospoela para comezos do vindeiro curso. Pdese consultar a versin dixital no blogue: http://blogs.prensaescuela.es/entrepontes/

52

ENTREPONTES

DINAMIZACINS E OUTRAS ACTIVIDADES

7 Orientacin acadmico-profesional: O Departamento de Orientacin, coa colaboracin da Direccin, a Xefatura de Estudos, o Departamento de FOL e os Departamentos que imparten Ciclos, segn o caso, desenrolou accins dirixidas a informar ao alumnado, tanto sobre a oferta acadmica do Centro, como sobre futuros estudos ou a incorporacin vida laboral: Programa A Ponte da Universidade de Santiago, de orientacin sobre os estudos universitarios, dirixido ao alumnado de 2 de Bacharelato e de Ciclos Superiores. Consistiu en informacin nas aulas, unha charla impartida por profesores e alumnos da USC, unha visita mesma e unha charla coa orientadora laboral do Concello de Noia (vid. apdos. 2 e 9). Xornada de portas abertas no Instituto para dar a coecer o Centro e as sas ensinanzas ao alumnado do colexio adscrito que o vindeiro curso far 1 de ESO. Visitas da orientadora e a xefe de estudos ao colexio adscrito e a outros Centros dos que recibe alumnado o Campo de San Alberto, para que coezan a nosa oferta educativa. Programa de orientacin acadmico-profesional para ESO e Bacharelato: durante o 2 e 3 trimestres houbo charlas informativas impartidas por profesores e alumnos dos Ciclos aos alumnos de 4 de ESO, 1 e 2 de Bacharelato; tamn se ofreceu informacin, realizronse enquisas e entrevistas individuais cos alumnos do 2 ciclo da ESO e de Bacharelato, sobre as materias non comns e optativas, entre outros asuntos. 7 Actividades do Equipo de Dinamizacin da Lingua Galega (EDLG): Como moitas delas xa estn reseadas noutros apartados desta Memoria, s as enumeramos: Asistencia representacin da obra teatral O profesional. Da da Ciencia en Galego, en colaboracin do Departamento de Fsica e Qumica. Celebracin do Saman. Celebracin do Da das Bibliotecas, en colaboracin co equipo da biblioteca. Exposicin X anos do afundimento do Prestige. Recitando a Celso Emilio, polo centenario do seu nacemento. Concursos literarios do Entroido. Conmemoracin do 150 aniversario da publicacin de Cantares Gallegos, de Rosala Castro. Mes cultural Do Libro s Letras, en colaboracin coa Vicedireccin e coa Biblioteca.

XIX Certame literario das Letras Galegas Alberto Romasanta, para os dous Institutos de Noia. Publicacin dos contos premiados en concursos literarios que promove o Departamento: Contos de Medo, Contos de Amor. Edicin do blogue Sae da cuncha: http://saedacuncha.wordpress.com/ http://edlgiescsan.wordpress.com/ Colaboracin na revista do Centro Entrepontes. 7 Climntica: Continuou desenvolvndose este proxecto, no marco do cal os alumnos que cursan materias de Ciencias participan en actividades diversas: concursos, congresos, excursins, blogues, Ademais, neste Centro est asociado materia Proxecto interdisciplinar de 1 de ESO. O seu blogue http://ies.campodesanalberto1.climantica.org/ 7 Rede Solidaria da Mocidade: Igual que en cursos anteriores, un grupo de alumnos participou voluntariamente nesta iniciativa que pretende fomentar valores e condutas favorables cooperacin, a axuda mutua, a resolucin pacfica dos conflitos, o intercambio de experiencias e a sensibilizacin coas necesidades dos demais. No Instituto organzase un grupo de alumnos voluntarios que se renen unha vez por semana e acompaados polas profesoras M Jos Villaverde Pais e M Victoria Fernndez Mosquera levaron a cabo as seguintes actividades:

Participacin de seis alumnos do grupo no XIV Encontro en Rede, en A Corua, o 10 de novembro, organizado pola Rede solidaria da Mocidade de Galicia. Recollida de tapns de plstico para axudar a nenos enfermos. Celebracin do 20 de novembro, Da dos Dereitos do neno/a. Campaas de Nadal: Recollida de alimentos para Critas e de xoguetes para a Cruz Vermella. Celebracin do Da da Paz, nos das previos 31 de xaneiro (vid. apdo. 1). Carreira solidaria co pobo saharaui, que houbo que suspender polo mal tempo.

ENTREPONTES

53

Charla con Chema Caballero sobre os menores soldado: o 21 de xaneiro (vid. apdo. 2). Campaa da silla roja, a prol do acceso educacin para tdolos nenos: cadeira pintada de vermello e photo-call no vestbulo, mapamundi e outros murais alusivos dereito educacin nos pases mis pobres,

Hai mis informacin en http://redjovenes.redentreculturas.org/blogs/ blog-del-ies-campo-de-san-alberto-noia 7 Proxecto Ros: Busca a concienciacin, a participacin cidad e o estudio da calidade dos ros de Galicia. Encargouse da coordinacin a profesora do Departamento de Fsica e Qumica M Dolores Rodrguez Rodrguez. Os alumnos de Fsica e Qumica de 3 de ESO B e 4 de ESO realizaron das sadas ao ro Traba onde recolleron mostras que posteriormente analizaron no laboratorio, e tamn coeceron o medio natural da zona, da man dun bilogo. As sadas tiveron lugar os das 30 de outubro de 2012 e 17 de abril de 2013. 7 Xogade: Ten como finalidade o fomento de hbitos de vida activa e saudable a travs da prctica regular de actividade fsica e deporte nos centros educativos. O Departamento de Educacin fsica participou na modalidade de Deporte escolar nas especialidades de bdminton e campo a travs, con alumnos de 1 Ciclo de ESO. Coordinou o proxecto o profesor Alberto Albn Salgado.

7 Plan Proxecta: unha iniciativa da Consellera de Educacin posta en marcha neste curso que rene 25 progranas orientados a fomentar a innovacin educativa aunando o traballo das competencias bsicas e a educacin en valores. Ademais bscase que o alumnado vai construndo de xeito activo a sa aprendizaxe mediante proxectos cooperativos e interdisciplinarios.

No noso Centro desenvolvronse dous: Proxecto Terra: O seu obxectivo mellorar os coecementos dos escolares sobre os espazos que habitamos. O noso Instituto participou co alumnado da Aula especfica, na modalidade titulada Coecendo a nosa vila. Neste marco, realizaron cos seus profesores sadas ao casco vello de Noia, os martes, a razn de unha por mes. Meteoescolas: Utilizando un equipamento bsico, pretndese que os profesores e alumnos participantes recollan datos e investiguen sobre clima galego, de xeito que o alumnado mellore o seu currculum en temas medioambientais. Mis informacin en: http://www.edu.xunta.es/web/planproxecta

www.edu.xunta.es/centros/iescampodesanalberto