O LIBRO DO OUTONO

C.E.P. MARCOS DA PORTELA

(Grazas a todos os nenos/as, profesores/as, pais/nais, avoas que participaron na realizacin deste libro)

EQUIPO DE DINAMIZACIN LINGSTICA NOVEMBRO 2013

OUTONO__ As rbores espidias sen follas, sen follias. Os esqueletos de xeo amosan os seus outonos, os seus laios, os seus soos. Unha alfombra cobre o chan, tapiz de follas cadas, follias que veen e van. Follias lixeiras e secas fatigadas de troular. Follias que bailan co vento todas collidas da man. ANTONIO GARCA TEIJEIRO Poema recollido por varios alumnos/as.

C A N T I G A S

D O M A G O S T O

Acabronse as vendimas e veen as esfolladas, para comer coas mozas catro castaas asadas.

Non se sabe con certeza cando apareceron os primeiros castieiros en Galicia. - Polo de agora anda non se atoparon probas de que as castaas se usasen como alimento humano en Galicia antes do sculo I. Nos traballos arqueolxicos levados a cabo nos castros galegos non se atoparon sinais de que os celtas comesen castaas. - Os romanos coecan ben as virtudes do castieiro, e foron espallando polos pases que conquistaban os castieiros e as tcnicas de cultivo que se empregaban en Oriente. - Pode ser que en Galcia houbese castieiros espontneos e non cultivados dende moi antiguo, pero que as variedades que dan boas castaas fosen introducidas polos romanos. - En Galicia, a partires da romanizacin, o cultivo do castieiro foise extendendo hasta ocupar casi toda a rexin, convertndose a castaa nun alimento bsico. Pero no sculo XVIII foise estendendo o cultivo da pataca e o millo, ocupando terras que antes tian castieiros, e dando lugar a un cambio de hbitos alimenticios.

O CASTIEIRO

REFRNS
As castaas do castieiro hainas que asar no asadeiro. Castaas, noces e vio fan a ledicia de san Martio. Con castaas asadas e sardias salgadas non hai run vio. Fate nas castaas asadas, que se estoupan sairnche cara. Non hai run vio con castaas asadas e sardias salgadas. Polo san Martio, castaas e vio. Por san Martio faise o magosto con castaas asadas e mosto. Por san Martio faise o magosto con castaas asadas e vio ou mosto. Se o mes de agosto vn claro, bo magosto e bo nabo; se vn nubrado, poucas castaas e nabos furados.

VOCABULARIO GALEGO DA CASTAA

Arbus panis: os romanos chamabanlle castieiro rbore do pan, xa que nos

tempos de malas colleitas facase o pan con faria de castaa. magosto.

Barexar: trasnada dos cativos que van roubar castaas aos vecios para o Bullote: torta de faria de castaa consumida polos lexionarios romanos. Cacho: tixolo. Coco: verme da castaa. Caldudas: potaxe de castaas secas cocidas. Debullar: quitarlle as cascas castaa cocida, fresca ou asada. Petela: pinzas de madeira coas que se apaan as castaas do ourizo. Pics: anacos das cascas procedentes da pisa ou do bandoxo empregados para
cebar os porcos.

Rangalleira: Dise que o da do magosto o vio corre rangalleira. Suchar: Chupar continuamente unha castaa pilonga ata que se consuma.
Chuchar.

Taloura: vara longa coa que se abanea o castao para que pinguen os ourizos; tamn bareiro.

Tixolo: tixola de ferro con buratos onde se asan as castaas. Cacho. Tonas: cascas da castaa.
TIPOS DE CASTAAS

Bolerca: a que abortou dentro do ourizo, que non medrou. Brava: a do castieiro bravo, sen inxertar. Bullote: castaa asada no tixolo ou cacho. Burgazo: castaa fresca cocida que se come con leite. Crouco: a que pequena. Degrada: cae do ourizo chan xa madura. Degaros. Enxeridas: formadas por varias pezas. Longal: tipo de castaa portuguesa. Maia: a pilonga ou seca. Mamota: cocida coas das cascas, zoncho. Pilonga: castaa seca. Zoncho: a mamota. Os cativos enfanas nun cordel a xeito de rosario para comelas.

OS COGOMELOS

1. SOMBREIRO 2. LMINAS 3. ANEL 4. P 5. VULVA

ADIVIAS
No aire se cra, no aire se ten; bota unha risada e perde o que ten. Alto me vexo no meu capelexo, por unha risada quedeime sen nada.

Ten pelexo coma a xente, e moi boa para comer; chega polo mes de Santos e todo o ano a tes.

Cal a cousa, cal ela? Ten tres capas de inverno: a primeira mete medo, a segunda lustrosa

e a terceira, amargosa.

FROITOS DO OUTONO
MAZS GRANADA

UVAS

CASTAAS NOCES LANDRAS CAQUIS ABELS

RECEITAS

A EMPANADA DE MILLO DA AVOA DE ANTONIO

INGREDIENTES PARA A MASA: 1 Quilo de faria 250 Gramos de mestura Un pouquio de levadura Auga Sal INGREDIENTES PARA O RECHEO: Cebola Pemento + Xoubas Aceite

ELABORACIN Poemos auga a ferver nunha tarteira; mentres, botamos a faria de millo e a mestura enriba da mesa formando un volcn. Facemos un buratio, no medio,e imos botando auga quente coa levadura, xa disolta, e o sal. Agora imos amasando pouco a pouco ata mesturar todo moi ben. Deixamos repousar catro horas. Mentres a masa vai levedando, imos preparando o rustrido. Sofritimos a cebola e o pemento nunha tixola con aceite. Pasadas as catro horas, collemos a masa en anaquios pequenos e imos colocndoos nunha fonte de forno, ata cubrir totalmente o fondo.

Botamos enriba parte do rustrido, ben repartido, e logo as xoubas limpas. Xa estamos no remate, s falta botar o resto do rustrido e cubrir coa masa como se indicou anteriormente.

Mtese no forno 30 minutos a 180 graos e lista para comer!! ANTONIO DE LA FUENTE 6 A

BISCOITO DE CASTAAS
INGREDIENTES 175 GRAMOS DE FARIA 10 CASTAAS 90 GRAMOS DE MANTEIGA SEN SAL 125 GRAMOS DE AZUCRE 1 SOBRE DE LEVADURA 2 OVOS 125 ML DE LEITE ENTEIRO PREPARACIN Lavar as castaas e facerlles un corte. Fervelas en auga uns sete minutos. Deixalas arrefriar, pelalas e trituralas. Mesturar a manteiga branda co azucre e bater, incorporando os ovos. A continuacin, engadir o leite. Mesturar a faria coa levadura e as castaas, e incorporar a masa da manteiga. Verter nun recipiente e introducilo no forno, xa quente, a 175, uns trinta minutos.

SAMAN

OS CELTAS E O SAMAN
O pobo celta cra que os elementos da natureza estaban dotados de alma e enerxa. Os DRUDAS, que eran os sacerdotes dos celtas, consideraban que os humanos descendiamos das rbores e que nelas habitaban os seus deuses. Por iso sempre realizaban os seus rituais sagrados nos bosques. O seu horscopo basebase nas distintas rbores.

AS FESTAS DOS CELTAS

SAMAN: Celebrbase o primeiro de novembro. Samauhin ou Samail "fin do vern", lembraba a chegada do fro e rendase culto s mortos. Era a primeira noite do ano novo, dedicada Dis Pater Dagda, na demanda de fertilidade e abundancia. Era a festa mais popular e concorrida das catro festas principais celtas. Duraba tres das e, nestas datas era cando os mortos podan poerse en contacto cos vivos e xuntarse, unhas horas, con eles. Para afastar dos seus castros as perigosas defuntas e errantes, adoitaban poer no muradas, ou encastradas nas paredes, as iluminadas dos inimigos mortos. De a tradicin europea de facer caliveras na melns ou cabazas, e unha vez penselles dentro candeas. Varios despois esta tradicin que se mantn Galicia- ten continuidade nas festas de nimas alto das caveiras vn a cortiza dos baleiradas sculos anda en Halloween,

que poderan ter exportado aos Estados Unidos os irlandeses no sculo XIX e comezos do XX. IMBOLC: O primeiro de febreiro adicbase deusa Brigit, coincidindo coa estada invernal. A esta festa chamuselle Imbolc e estaba limitada a pequenos poboados que exaltaban as calidades do lume na sa loita contra dos fros e duros ventos do norte. BELTAINE: Esa festa celebrbase o primeiro de maio, dbanlle ofrendas a Bel en agradecemento pola volta da plenitude do lume solar. LUGNASAD: Ao deus Lug nun alto nivel no celta. Esta festa comezo das taselle olimpo marcaba o colleitas.

Os celtas vivan en pobos amurallados chamados castros, como o de Santa Tegra.

Castro de Santa Tegra A Guardia

6 A

REFRNS ADIVIAS CANTIGAS LENDAS POEMAS

LENDA DO SAMAN
Hai moito tempo, nun pequeno pobo irlands, haba un monxe chamado Jack. Jack, segundo
algunhas lendas, era un tipo alto e delgado, ao que lle gustaba gastar bromas e facer maldades. Pero era un home astuto, e tanto o cra el, que ata fixo un pacto co demo. O pacto, contan, consista en que o demo non o deixara ir ao inferno se Jack faca o mal na terra. E as foi.

Pero Jack era mortal, e como a todos os mortais chegoulle a sa hora. No ceo non o deixaron entrar, non podan deixar entrar a un ser tan malo e, claro, no inferno o diao cumpriu a sa parte e non lle deixou pasar, pero deu a Jack unha lanterna, unha peculiar linterna, en compensacin por todo o mal causado. Esta lanterna consista nun nabo oco cun carbn que sera incandescente por sempre. E desde entn cntase que Jack (coecido por Jack of the Lantern, Jack da lanterna) deambula polo mundo coa sa lanterna en busca dun lugar onde descansar. Existe outra variante da lenda, na que Jack fixo unha broma ao diao; fxolle rubir por unha rbore seca e quedou encerrado no seu tronco. A cambio da sa liberdade, o diao teralle que deixar de tentar coa bebida. E claro, como fora unha persoa que fixera malas accins, e como o diao en vinganza pola broma non lle deixou entrar, quedou por "a", vagando eternamente coa sa lanterna. A lanterna era a base de nabo, entn... de onde vn a cabaza? Cando chegaron os primeiros colonos ingleses e irlandeses, tian a tradicin do nabo, pero se atoparon coa cabaza. Esta ofreca mellores caractersticas que o nabo: en primeiro lugar, mis grande que un nabo e pdese introducir unha candea, dando mis luz; en segundo lugar, proporciona mis alimento; e en terceiro lugar, mis vistosa. Existe tamn a lenda que se recorta a cabaza en forma de monstro e acndese unha vela dentro para que Jack, Jack o da Lanterna, non se achegue a esa casa, empuando a sa eterna luz para ver nas tebras...

Brais Queirs 3 A

O MISTERIO DO BOSQUE ESCURO

Haba unha vez un grupo de amigos chamados: Manuel, Luca, Lorena e Carla. Manuel era alto e delgado; tia os ollos azuis coma o mar e o cabelo marrn. Luca era esvelta; os seus ollos e o cabelo eran de cor marrn. Lorena era a mis baixa; os seus ollos azuis resaltaban entre o seu cabelo louro e ondulado. Carla era a mis alta, e tia uns fermosos ollos verdes coma o mar. O grupo de amigos foi de ao bosque da Escuridade. mentres montaban as as Cando empezou a chover a xerros; foron buscar un refuxio. estaban unha abandonada. Os desesperados, mansin nenos entraron habitacin speto, as dos andeis lxica. decataran acampada Esa noite, tendas, que xa atoparon

correndo e buscaron unha para pasar a noite. De cousas empezaron a caer sen ningunha explicacin Anda que non se

de que haba rabuadas con sangue por todas as paredes, empezaron a asustarse moito porque as luces comezaron a escintilar e, de repente, quedaron s escuras. Escoitouse un grito aterrador e, cando as luces se acenderon, puidieron ver un enorme charco de sangue; moi asustados decidiron encerrarse nunha habitacin. O pnico apoderouse deles, non saban que facer; pero unha das nenas recoeceu ao personaxe dun

enorme cadro que haba no cuarto, era Slenderman, o antigo dono da casa. Os nenos, mis asustados anda, chegaron ata a sala principal. Dende al, escoitaron moitos rudos que provian da habitacin onde estiveran anteriormente. Con temor, decidiron tenderlle unha trampa a terrorfica pantasma. Esta consista en apagar todas as luces e deixar unha candea no centro da sala. Cando Slenderman chegou onda a candea, tirronlle unha cortina enriba e dronlle un gran golpe na cabeza. Pensando que morrera, arrastraron o seu corpo ata o mis profundo do bosque, e metrono no oco dunha rbore podre. Todos eles xuraron que nunca mis pisaran ese bosque.

Carla, Lorena e Luca Carams 6 A

UN ACIO DE UVAS
Unha vecia regaloulle un acio de uvas nai de Eduardo. A nai tia moitas ganas de comer as uvas; pero viu que Eduardo tia ganas de comer o acio. Toma, cmeo ti! dixo a nai, e entregoulle o acio a Eduardo. Eduardo, moi feliz, marchou comer o seu acio nun lugar secreto. Pero nese lugar secreto estaba a sa irm Lusa. A Lusa fxoselle a boca auga, cando mirou o acio. Reglocho dixo Eduardo. Lusa, moi leda, marchou comer o seu acio ao patio. Al estaba o seu pai arranxando a chave de auga. Tia moita calor. Refrscate con este acio dxolle Lusa ao seu pai. Vean todos dixo-. Imos comer todos xuntos este rico acio de uvas. Ismael 1

O pai agradeceulle moito o acio. Colleuno e ofreceullo nai. A nai sorriu. -

COECES A ARCIMBOLDO?
Era un pintor que viviu entre 1527 e 1593. Naceu en Miln (Italia). Arcimboldo creou catro cadros moi fermosos onde representou as catro estacins do ano, utilizando os froitos tpicos de cada unha delas. Eu quixen seguir o seu exemplo e inventei o meu cadro titulado: O outono de Laura. Procurei os froitos na leira dos meus avs. Espero que vos guste o resultado. Laura Ovelleiro Barreiro 4 B

MARTA MARTNEZ

6 B

MARTA MARTNEZ 6 B

MARTA MARTNEZ 6 B

A VENDIMA

A UVA: ORIXE
Probablemente, a variedade de uva que ns coecemos como Vitis vinfera foi a que deu orixe, ao longo do tempo, a mis de 5.000 tipos diferentes. Sen embargo, s unhas corenta variedades se empregan na industria do vio e tan s unhas vinte zumarenta e translcida. A sa orixe establcese en Asia Menor, ao redor do ano 3.500 A.C., na rexin do Mar Caspio. Os exipcios xa a cultivaban polo ano 2.940 A.C.; de feito, hai debuxos de acios de uvas nalgunhas tumbas. Os fenicios, grandes comerciantes, levaron a uva a Grecia no ano 600 A.C.; a Italia, no ano 300 A.C. e chegaron at o sur de Francia. Constituu, xunto co trigo e o aceite de oliva, un dos tres alimentos mticos destes pases mediterrneos. O cultivo da vide popularizouse na poca dos romanos, difundndose por toda Europa. Sen embargo, logo da cada do Imperio romano, o seu cultivo quedou confinado aos mosteiros e conventos. Hoxe en da, a vide cultvase nas rexins clidas de todo o mundo, sendo os mayores produtores: Australia, Sudfrica, Europa e Amrica. Os mellores viedos atpanse en California, Chile e Arxentina. Existen innumerables variedades de uvas con grandes diferencias entre si; tendo en conta a forma, tamao, tonalidade, produtividade, calidade... Todas elas clasifcanse tradicionalmente segundo o seu destino final, sexa para vinificacin ou para consumo de mesa. no consumo de mesa. Crecen en acios que levan de seis a trescentos froitos. A sa carne doce,

COMPOSICIN
As uvas son ricas en azucres de alta calidade. Ten, na mesma proporcin, glucosa e fructosa, o que fai que sexan boas fontes de enerxa. Tamn conteen potasio e manganeso. Posen tamn, anda que en menor concentracin, calcio, ferro, magnesio, fsforo, vitaminas A,C,B, cido flico e fibra. Nas uvas abundan diversas substancias con recoecidas propiedades, beneficiosas para a sade como antocianos, taninos, flavonoides

ANTONIO DE LA FUENTE E JOS MANUEL FERNNDEZ 6 A

MURAIS DO 1 CICLO: A VENDIMA

O MILLO E FROITOS DE OUTONO

A HORTA E OS ANIMAIS DA AVOA DE MARTA DE 6A

O MILAGRE DA NATUREZA!! DUNHA FLOR SAE UN FROITO.

MARMELO

ACELGAS

PATACAS

CEBOLAS

LEITUGAS

CENORIAS

VERZAS

QUE RICOS ESTES OVOS FRITIDOS CON CHOURIZOS!!

GALIAS

PORCOS

COELLO

KIWIO
Planta rubideira orixinaria de Asia (Xapn e China), tamn chamada kiwi liso; o seu nome cientfico Actinidia Arguta. unha autntica descoecida e moi difcil de atopar nas froitaras, por non decir imposible. Cultvase a pequena escala en Italia, Rusia, Xapn, China, Francia e leva en Espaa algo mis de seis anos. Foi en Galicia, mis concretamente en Pontevedra, onde se empezou a investigar sobre o seu cultivo. Agora mesmo, hai plantacins en Galicia e nas Illas Canarias. Esta panta rubideira pode chegar a alcanzar os seis metros de altura, ten folla caduca e perfumada; o seu froito de tamao similar ao dunha cereixa e a sa pel carece de pelios. A sa cor vara dende o verde claro ata o escuro ou vermello. O seu interior de cor verde intensa. Precisa un solo hmido e ben drenado, ademais de zonas de sombra. Non sobrevive s xeadas e debe protexerse do vento. moi resistente s pragas. Florece a comezos do vern e d froitos en outono. REPRODUCIN Reprodcese por sementes e gallos.

PROPIEDADES Ten moita vitamina C, calcio e fsforo. Gloria Solla Leins 4

DEBUXOS