Informazio eta Eztabaida Aldizkaria www.revistapueblos.

org

Es viable poner en crisis los arquetipos hegemnicos y ello se puede hacer en lo cotidiano, en el aqu y el ahora, como el paso a un proceso de construccin de poder legitimado en el tejido social

DOSIERRA
*Nombre apellido apellido es xxxx en xxxx y colabora con xxxxxxxxxxxxxxx.

55. alea.

Lehen hiruhilekoa

2013

Emakumeak eta lana

ILUSTRAZIOA: LA CUADRILLA ESTUDIO. 1 2013 Lehen hiruhilekoa PUEBLOS Informazio eta Eztabaida

1 Actuam acchui inc res se caucitili, aute fecum Emakumeen errealitate eta erresistentziak que tasdam sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, munduan ocaelabem, coenducii fachilinir inuliam es maxim sena vesimo in aucibest? Ahalicae ad rei sid det graritam implicaet vem peridetrae impribus boniam. 2 Actuam acchui inc resiam. 3 Cctuam acchui inc res se caucitili, aute fecum sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, que tasdam ocaelabem, coendus boniam. 4 actuam acchui inc res se caucitili, aute fecum sediena, C Catuam oris? quononsce patui se tumus, que tasdam ocaelabem, coenducii fachilinir inuliam es maxim sena vesimo in aucibest? Ahalicae ad rei sid det graritam implicaet vem peridiam.

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

Emakumeen enplegua eta krisi ekonomikoa

Erantzun feminista

Nola liteke bizitza egunero lau ordu zaintza lanetan, lau ordu lan ordainduan, lau ordu auzolanean eta lau ordu musika, irakurketa edota kirolean emango bagenitu? Duela mende bat, zortzi orduko lanaldia eskuraezina zirudien, baina langileen mugimenduaren borrokak amets hori egia bihurtu zuen munduaren zati batentzat. Neoliberalismoak markatutako garai honetan, iparraldean ere desberdintasunak areagotzen dira. Horren aurrean, feminismoaren erantzunak oinarrian kokatzen ditu gizakia eta bizitza.

Kirsten Lattrich*

istakoa da, emakumeen enpleguak ez duela bilakaera bera mundu osoan. Gaur egun, emakumeen lan aukerei dagokienez goranzko joera igartzen da Latinoamerikan eta Karibean. Era berean, langile txiroen kopuruak behera egiten du. Guztiarekin ere, emakumeek ezegonkortasun, informaltasun eta langabezi maila altuagoak pairatzen dituzte mundu osoan zehar. Lanaren Nazioarteko Erakundearen (LNE) datuen arabera, mundu mailan, emakume langileen ehuneko 60tik gora lan informaletan dihardu. Nekazaritza sektorean zenbatekoa altuagoa da. Merkataritzaren liberalizazioaren ildoan, emakumeak sektore intentsibo eta lehiakorretako lanindar moldagarria bilakatu dira. On-

dorioz, Erdialdeko Amerika eta Hego Asiako emakume askok maquila lantegietan egiten dute lan, hau da, multinazionalen mundu produkzioaren kate-maila baxuenean. Iparraldeko herrietan, emakumeek zerbitzuetan egiten dute lan ezegonkortasuna, behin-behinekotasuna eta lanaldi partzialak sufrituz. Emakumeak kontratatzen dituzten sektoreek ospe eta soldata baxuak izan ohi dituzte. Emakumeek, zenbait herrietan, gizonek kobratzen dutenaren ehuneko 40a kobratzen dute eta hau ageriko kontua izanda ere, garrantzi handia dauka emakumeen txirotasunaren oinarrian1. Enplegua da, hainbat emakumerentzat, autonomia eta askatasun baliabidea, kontraesanez josita badago ere.

EUROPAN, ORAIN
Krisiak jotako herri europarretan, emakumeei dagozkie ondorio txarrenak. Langabezia gora doa bortizki, lana dutenen baldintzak txartuz doazen bitartean. Espainian, lan erreformaren ondorioz, egoera minberan zeudenak, babesgabe geratzen ari dira. Izan ere, murrizketa politika neoliberalak ez dira neutroak generoaren esparruan; emakumeak gizonak baino gehiago kaltetzen ditu. Hain justu ere, emakumeek egiten dituzte, nagusiki, zaintza eta etxeko lanak. Denboraren erabileraren gaineko inkestek hala diote. Emakume espainiarrek lau ordu eta zazpi minutuko media ematen dute etxeari edota familiari dagozkien lanetan. Gizonek, aldiz, bi baino ez2. Kezkagarria da ho-

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

rregatik, emakumeek, lan bikoizketaren ondorioz, gizonek baino askoz ere aisialdi murritzagoa edukitzea. Emakumeek jasaten duten lan gainkargaren aurrean gizarteak ez ikusiarena egiten du, baita bizitzarako ezinbestekoak diren zaintza lanei dagokionean ere. Txanpioi langilea edo Hobbes-en onddoa3, eskatzen da, egunero jaiotako hori, inor zaindu behar ez duena, beharrak ez dituena, enpresarentzako erabat prestu. Testuinguru honetan, murrizketa politika neoliberalen ildoan, zerbitzu publikoak zalantzan jartzen dira, gehienbat zaintza lanei zuzendutakoak. Sortu berria den Dependentzia sistema eraisten ari dira. Nork zainduko ote ditu orain adinekoak eta ezinduak? Garbia da emakumeek egingo dutela, eta kobratu gabe, jakina. Betiere, lan aukerak eta aisialdia galduta eta jakinda gizarteak ez duela egindako lana ikusten ezta estimatzen. Hezkuntza, Osasun eta Dependentzia sistemen merkatalizazioak eta pribatizazioak, besteren artean, sektore horietako lan kalitatearen hondatzea dakarte, batez ere emakumeek egindako lana izanik. Lan erreforma zein zerbitzu publikoen eraisketak, beste murrizketa neoliberalek ere bezala pobrezia bikoitza baten aurrean kokatzen dituzte emakumeak: baliabide ekonomikoetan txiro eta aisialdian txiro.

DOSIERRA

Sexu arteko lan banaketa eta genero harremanen eraldaketa ez da posible gizonek maskulinitate hegemonikoa gainditzeko lan handiak egiten ez badituzte. Horrela ibili beharko gara beste eredu ezberdinetara garamatzaten bideetatik, beste eredu horiek gizonezkoentzat ere askatzaileak baitira

MARA JOS COMENDEIRO.

ZAINTZA LANAREN KRISIA

ETA MASKULINITATE HEGEMONIKOA

Askotan entzun dugu oraingo krisia ez dela ekonomikoa soilik. Dudarik gabe, krisi ekologikoa ere bada eta, horretaz gain, elikagai-krisia hainbat lekutan. Bestalde, horri buruz hitz egiten ez den arren, zaintza eredua, non emakumeek zaintza lanak bere gain hartzen dituzten, non estatuak, enpresek eta gizonek entzungor egiten duten, krisian ere badago. Hain da sakona eta argia krisi hau, non migrazio-uxuak erakartzeko gai baita. Hegoaldeko emakume etorkinek iparraldeko zaintza lanak betetzen dituzte; ezen bertako emakumeek lan merkatura sartzean hauek utzi baitituzte4.

Aurrerapauso txikiak igartzen diren arren, orokorrean zaintza lanen aurrean erresistentzia aurkezten dute gizonek. Izan ere, sexu arteko lanaren banaketa eta genero harremanen eraldaketa ez da posible gizonek maskulinitate hegemonikoa gainditzeko lan handiak egiten ez badituzte. Horrela ibili beharko gara beste eredu ezberdinetara garamatzaten bideetatik, beste eredu horiek gizonezkoentzat ere askatzaileak baitira5. Boterearen bizipenak eragin kontraesankorra du gizonengan, eta kasu askotan alienatzailea ere. Zaintza lanak alde batera utzita lan ordainduetan baino ez aritzeak autonomia ekonomiko eta soziala dakarkie gizonei, baina aldi berean, bizitzaren beste eremuetan izateko aukera kentzen die; azken nean, bizitza zoriontsua disfrutatzeko aukera ere kenduz.

ERANTZUN FEMINISTA BAT: LAU BATEAN IKUSPEGIA

Langabezia orokorra, lanaren informalizazioa eta ezegonkortasuna, emakumeen pobrezia, zaintza lanaren krisia eta emakumeen lan gainkarga: sistema behera dator. Eraldaketa sozial eta ekonomiko sakona beharrezkoa da, dudarik gabe.

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

2008an, krisia hasi zenean, politikoek kapitalismoa berreraikitzeaz hitz egiten zuten. Pil-pilean zeuden gaien inguruan eztabaidatzeko momentu aproposa zela ematen zuen eta iraunkorra izan zitekeen gizarte eredu bat eratzea posible zirudien. Zoritxarrez, botere politiko eta ekonomikoek ordura arte izandako eredua sakontzeari ekin zioten, aukera bakarra bailitzan. Argi dago ez dutela norabide hori sostengatzen duen argudio zentzudunik eta orain, inoiz baino gehiago, alternatibak aurkeztea ezinbestekoa da. Feminismoak badauka zer esan, pertsonak eta bizitza oinarrian kokatzen dituzten proposamenak sortzeko gai da eta. Adibide gisa, Frigga Hang feminista alemaniarraren lau batean ikuspegia har dezakegu. Bizitzaren eremu desberdinak adiskidetzea, horien arteko hierarkia ezereztea, emakumeak zaintza lanarekiko duten esklusibitateaz askatzea eta, ondorioz, gizarte justu baterako bidetik abiatzea; hauek dira helburuak6.

Haug-ek denboraekonomia eredu ezberdina eta askatzailea proposatzen du: lau ordu zaintza lanetarako, lau ordu lan ordaindurako, lau ordu auzolan edo lan politikorako eta lau ordu arte, kirol eta beste aisialdi jardueretarako

Langileen mugimenduak ehun urtez borrokatu behar izan zuen zortzi orduko lanaldia lortu zuen arte. Lortutako garaipen hori, hasieran, eskuraezina zirudien. Ordutik hona asko aldatu dira gauzak: lanaren deslokalizazioa, langabezi orokorra, etab.

Haug-ek denbora-ekonomia eredu ezberdina eta askatzailea proposatzen du: lau ordu zaintza lanetarako, lau ordu lan ordaindurako, lau ordu auzolan edo lan politikorako eta lau ordu arte, kirol eta beste aisialdi jardueretarako. Pertsona guztien erantzukizuna lortuz gero, zaintza ez litzateke bigarren mailako lana izango; lan politikoari emandako denborak gizarte-antolakuntzan mundu guztiaren parte-hartzea ahalbidetuko luke; lanaldiaren murrizketak pertsona guztientzako lana ekar lezake; eta norberarentzako denborak pertsonaren autonomia berreskuratzen lagunduko luke. Beraz, genero justizian oinarritutako lan banaketa gizartea eraldatzeko urrats garrantzitsua da. Ernst Block-en hitzetan7, kapitalismoaren krisiaren aurrean, bidea markatu dezaketen utopia zehatzak behar ditugu. Horretarako, era kolektiboan eztabaidatu beharko da gure gizarte-egitura. Hau da, hain zuzen ere, balore kapitalistak kolokan jartzeko momentu egokia.

*Kirsten Lattrich genero gaietan aditua da.

1 Confederacin Sindical Internacional (2009): (Des)igualdad de gnero en el mercado laboral. Visin general de las tendencias y los progresos mundiales, Bruselas. 2 Instituto Nacional de Estadstica, INE (2011): Encuesta de empleo del tiempo 2009-2010, Madril. 3 Carrasco, C. et at. (2004): Trabajo con mirada de mujer. Propuesta de una encuesta de poblacin activa no androcntrica, CES, Madril. Prez Orozco, Amaia (2006): Amenaza tormenta: la crisis de los cuidados y la reorganizacin del sistema econmico, Revista de Economa Crtica aldizkarian, 5. alea. 4 Lpez Gil, Silvia; Prez Orozco, Amaia (2011): Desigualdades a flor de piel: cadenas globales de cuidados. Concreciones en el empleo de hogar y articulaciones polticas, Emakumeen NBE, Madril. 5 Kaufman, M. (1994): Men, feminism, and mens contradictory experiences of power, en: Brod, H. & ibid., Theorizing masculinities, Thousand Oaks; 142-165 orrialdeetan. 6 Haug, Frigga (2011): Die Vier-in-einem. Perspektive als Leitfaden fr die Politik, en: Das Argument (291), Berlin. 7 Gonzlez Pazos, Jess (2012): Fascismo social y financiero en Europa, Rebelin, 2012/02/25.

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

DOSIERRA

El Salvador
Maquila industrian lan egiten duten emakumeen baldintzak duintzeko aukera
M Cruz Tornay*

El Salvadorko Legebiltzarra, Eremu Franko eta Komertzializazio Legearen erreforma prestatzen hasi zen pasa den urtean. Arau honek produkzio eremu horietako funtzionamendua erregulatzen du, baita bertan instalatutako enpresen etekinak eta betebeharrak ere. Merkataritza Mundu Erakundeak (MME) subsidioen inguruko arauak ditu eta El Salvadorko legeriak horietara egokitu behar du. Hargatik, Legebiltzarra norabide horretan aztertzen ari da aurkeztutako proposamenak. Gaur egun, El Salvador eta beste hamazortzi herriko eremu frankoetan diharduten enpresek esportazioetarako subsidioa jasotzen dute, baina 2015eko Abenduaren 31rako, garapen bidean dauden hemeretzi herri horiek diru-laguntza kendu beharko dute.
ARGAZKIA: PUEBLOS - REVISTA DE INFORMACIN Y DEBATE.

aquila ehungintzak El Salvadorko ekonomian duen pisua ikusita, erreformaren garrantzia agerikoa da. Izan ere, herriak dituen hamalau departamentuetako seitan, hamasei eremu franko aurkitzen dira. Bertan, ehungintza, jantzigintza, elektronika eta nekazaritza industrian aritzen diren berrehundik gora enpresa1 zenba ditzakegu. Merkataritza librerako hitzarmenek tradiziozkoak ez ziren produktuen esportazioa sustatu zuten, hala nola ehungintza eta jantzigintza. Hain zuzen, logika horretan errotu zen maquila industriaren negozioa El Salvadoren. Azken urteotan, Amerikako Estatu Batuetara doazen txinatar produktuen kopuruaren igotzeak ondorio kaltegarriak izan ditu Erdialdeko Amerikako esportazioentzat. Alabaina, El Salvadorko ehungintza industriak kanpoaldean saltzen diren

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

merkantzien ehuneko 45a irudikatzen du. Industria honek ekoizten duenaren ehuneko 77,80a2 merkatu estatubatuarrera zuzenduta dago, bertako kontsumoa asko jaitsi den arren. Maquila industriaren eragin ekonomikoa oso handia da, baita behar duen langile kopurua ere. 81.000 pertsona inguruk soldatapean egiten omen dute lan maquilan, kalkuluen arabera. Langile gehienak lanbide prestakuntza gutxiko emakumeak dira, sektoreak lan aukera urriko testuinguruan emakume salvadortarrentzako lanbidea eskaintzen du eta. Nolanahi ere, etxez etxeko bordatzaile eta josleen kasua ez da horrelakoxea: hauek ez dute lantegiarekiko lan harremanik, nahiz eta batzuek luzaro josi duten enpresa berarentzat.

Nagusiek, bonu estra kobratzeko baldintzatzat produkzio jomugak jartzen dituzte; gehienetan, ordea, langileak bonua eskuratzeko gutxira geratu ohi dira

ARANTZADUN ALANBREA
ETA SEGURTASUN KAMERAK

Arantzadun alanbreak inguratuta eta segurtasun kamerak eta zaintzaile armatuak babestuta, eremu frankoak lurralde itxiak dira. Ezin da bertara sartu edota bertatik irten bertako enpresetako baten baimena barik. Langileen lekukotasunak soilik jakinaraz diezazkigu bertan gertatzen diren oinarrizko lan-eskubideen urraketak. Ocean Sky3 lantegiko lan baldintzak jasotzen dituen txostenak erakusten digun bezala, ikuskatzaileek helburuak lortzeko oihu eta mehatxuak erabiltzen dituzte presio gisa. Lantegi horretan, uraren gorotz-kutsadura salatzeagatik sei emakume langile kaleratu zituzten. Eguneroko irainak eta 187,60 dolarreko gutxieneko soldatak dira, besteren artean, maquila ehungintzaren lan ezegonkortasunaren eta langileen esplotazioaren erakusbide, baita enpresen inpunitatearen erakusbide ere. Eremu Frankoen Legeak lan eskubideak bermatzen omen ditu. Baina diru laguntzak ez zaizkio inoiz lantegi bati kendu, eskubide hauen urraketaren zigorrak hori izan behar duen arren. Lan eskubide eta giza-eskubideen alde lan egiten duten mugimenduen aburuan, legearen erreforma zigorgabetasunaren kontra egiteko abagunea izan zen. Mugimendu horien artean dago Mujeres Tranformando (MT) erakundea.

Montserrat Arevalok, Santo Tomasen nkatutako MTren koordinatzaileak dioenez, erreforma gobernu aldaketarekin batera eman zen. Farabundo Mart Fronteak (FMLN) aldaketarako gobernua lelopean irabazi zituen 2009ko hauteskundeak, 20 urtez boterean egondako Aliantza Errepublikar Nazionalista (ARENA) boteretik kenduz. Testuinguru horretan, MTk emakume langileen eskaerak aurkezteko prozesua bultzatu zuen, instituzioek hauek jaso eta lege berria sor zezaten.

ARGAZKIA: PUEBLOS - REVISTA DE INFORMACIN Y DEBATE.

EMAKUME LANGILEEN TREBAKUNTZA

Simeon Caas Ertamerikar Unibertsitateko (UCA) Ekonomia Politikoan katedraduna den Julia Evelyn Martinezen laguntzaz, maquilako langileak ekonomia arloko kontzeptuetan trebatu ziren. Horrela, maquilaren barnean duten rolen azterketa eta beraien proposamenak lantzeko tresnak eskaini nahi zitzaizkien. Helburua, betaurreko moreak jantzita, politika neoliberalen logika eta hauek emakumeak nola esplotatzen dituzten ulertzea zen. Era berean, emakumeek mundu mailako produkzioaren gaia jorratu zuten eta haiek gutxien kobratzearen eta Iparraldean ondoen ordaindutako lanak egotearen zergatia ulertu ahal izan zuten, hain zuzen ere. MTko abokatuaren, Marilyn Sanchezen esanetan, kapitalismoa, patriarkatua eta produkzio kateen inguruko hausnarketa honi esker, emakumeak beraien lan baldintzak

hobetzeko proposamenak sortzeko gai izan ziren. Dolarren menpean dagoen ekonomia salvadortar horretan, maquilako soldata ez da oinarrizkoa erosteko nahikoa. Hortaz, lehenbiziko proposamenak soldata igotzearen ildotik bazihoazen ere, bide batez, hauek etxez etxeko bordatzaileen erregularizazioa bilatzen zuten. Beste proposamenak lan baldintzen hobekuntzari zuzenduta zeuden, hots, jantokiak egiteari edota derrigorrezko etenaldiak ezartzeari mugimendu errepikatuei lotutako gaixotasunak ekiditeko. Sandra Patricia Najerak (langileek Paty laburduraz izendatuta) 33 urte ditu. Horietako zortzi maquila lantegian igaro ditu. Lan arloan, bere desioa tratu duina jasotzea da. Patyrentzat lantegian duintasuna lortzeko bidean ezinbesteko puntua da soldataren igoera errealari dagokiona. Izan ere, beraren ustez, hilean 187,60 dolarreko soldata duenarentzat urteko bost dolarreko igoera iseka hutsa da. Emakume eta langile bezala pairatzen dituen bidegabekerien jakitun ere bada: miseria, tratu txarra, atsedenal-

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

duta, hau da, maquilako lan eskubideen betetzeari. Proposamenen artean langileentzako indemnizazioak ordaintzera zuzendutako funtsa sortzea eta enpresen itxi-irekietan langileen lanpostua mantentzeko bermea. Itxi-irekien praktika hau oso ohikoa da, izan ere, horri esker enpresaburuek enpresa berriei zuzendutako diru-laguntza publikoak beste hamar urtez kobratzen jarrai ditzakete. Testuak lan baldintzak hobetzeko neurri sorta ere jasotzen du. Besteren artean haurtzaindegi eta jantokien eraketa; bada langileek lantegien kanpoaldeko espaloian jan behar izaten dute gehienetan. Halaber, haurdunaldi testa eta GIB-aren testak, lapurretak ekiditeko neurriz gaineko araketak eta, orokorrean, langileen duintasunari eraso egiten dioten ohiko praktiken kontrako neurriak ere ageri dira testuan. Erreforma proposamena, langile kaltetuek eginda sortu den bakarra dela azpimarratzen du MTk. Aurrekari bakarra, FMLNko gobernuak eta patronalak adostutakoa izan zen. Bertan, ekonomia eta zerga-sistema alorrak bakarrik jorratzen zituzten eta nolanahi ere, langileek ezin izan zuten parte-hartu. MTko kideek badakite, legebiltzarrak proposamena jaso izana pauso bat baino ez dela lan eskubideen aldeko borrokan. Montserrat Arevaloren hitzetan herri honetan inuentzia handiena botere ekonomikoaren esku dago eta, berez, maquilaren esparruan edozein proposamen egitea interes ekonomikoak ukitzea da. Honengatik guztiagatik, diputatuek gehiengo sozialaren aldeko neurriak bultza ditzaten lortzeko estrategia presio politikoan datza. MT, maquila lantegietan sortutako elkartasun sarearen baitan dago, hortaz, badakite langileen eskubideak garatzeko estrategia Erdialdeko Amerikako maquila langileen arteko elkartasun sarea garatzearen menpe dagoela. MTk azaldutako moduan, kapitalak eskualdean zehar mugitzen direla kontutan hartuta, eskualdeko langileen arteko harremana oso garrantzitsua da. Harreman horren

DOSSIER

adierazgarritzat, pasa den urrian Hondurasen egindako topaketa har daiteke. Hartan, Honduras eta El Salvadorko zenbait emakumek esperientziak trukatzeko aukera izan zuten. Elkartrukatze horri esker, herri bietan nagusiek deslokalizazioaren mehatxua presio gisa erabiltzen dutela ikasi zuten langileek. Montserraten ustez, emakumeek nagusien mehatxuei ihardesteko argudioak garatu zituzten, beraiek baitakite erbestean azkarrago josten dutela ez dela egia.

ESKUALDE ESTRATEGIA
Erdialdeko Amerikako emakume erakundeen arteko elkartasuna funtsezkoa da emakumeen eskubideen errespetua lortzeko estrategian; izan ere, hori da kontinente osoko genero desberdintasun handienak dituen eskualdea. Ildo horretatik, Erdialdeko Amerikako Emakumeen Sareak (Redcam), Maquilaren Elkartasun Sareak (RSM) eta Erdialdeko Amerikako Emakumeen Funtsak (FCAM) eztabaida eta esperientzien elkartrukatze prozesua abiatu zuten. Helburua, maquila langileen agendaren eraketa kolektiboan aurrera egitea. Prozesua gai horren inguruko tailerren deialdiarekin abiatu zen. Horietan, herri ezberdinetako langileek lantegietako problema nagusiak identikatu eta konponbideak bilatu zizkieten. Soldata baxuak, segurtasun eta osasun arauak haustea eta tratu txarra ohikoak dira langileen kontaketetan. Dena dela, langileen arteko elkarrizketak duintasunari erasotzen dioten beste ohiko hainbat egoera utzi zituen agerian. Kasu kezkagarrienetariko bat, langileen esanetan, helburu gehiegizko eta engainagarrien inposaketarena da, arrisku handia baitakarkio langileen osasunari. Nagusiek, bonu estra kobratzeko baldintzatzat jartzen dituzte jomuga horiek, gehienetan ordea, langileak bonua eskuratzeko gutxira geratu ohi dira. Halaber, nagusiek, lanari eragiteko, lan-talde bateko kideei helburuak lortu eta bonua kobratu dezaketela

di eza eta lan orduen ostean etxeko lanak ere egin beharra. Bere hitzetan, lankideen batasunak eta borrokak soilik lor dezakete lantegian duten egoera hobetzea. Gainera, lortutako hobekuntzak defendatu behar izaten dituzte, jabeek enpresak itxi eta izen berri batekin berrirekitzen dituztenean.

ERREFORMA PROPOSAMENA
Langileek egindako proposamenetatik abiatuta, hauei egitura juridikoa emateko lanari ekin zion abokatu lan-talde batek. Era berean, legez kanpo jokatzea ahalbidetzen zuten hutsuneak aztertu nahi zituzten. Zenbait sindikatu eta erakunde feminista prozesu honi batu zitzaizkion, guztion artean lege hauste horiek desagerrarazi ahal izateko. Urtebetetik gora luzatu zen prozesua eta, azkenik, pasa den urrian izan zuen amaiera, hamaika erakundek prestatutako erreforma proposamena legebiltzarrean aurkeztu zutenean. Testua, 22 artikuluk osatuta, oraingo legearen 29. artikuluari dago zuzen-

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

DOSIERRA

Lehenbiziko proposamenak soldata igotzearen ildotik bazihoazen ere, bide batez, etxez etxeko bordatzaileen erregularizazioa bilatzen zuten

Emakumeak eta lana

Tailer ezberdinetan batutako informazioa pasa den azaroan Managuan ospatutako topaketan bateratu zen. Bertan, lan eskubideen defentsan diharduten erakundeak elkartu ziren hurrengo urteetan garatu beharreko estrategia eta agenda zehazteko borondatez. Honduras, Guatemala, El Salvador eta Nikaraguako mugimenduek lan osasun eta sexu eskubideen esparruan langileek pairatzen dituzten indarkeria egoerak deskribatu zituzten. Guatemalaren kasuan, hain zuzen ere, Emakumeen Elkartasunerako Elkarteak (AMES) emakume haurdunen dimisioa lortzeko sexu-eraso, presio eta zirikatze kasuak salatu zituzten eta bai emakume homosexualen kontrako diskriminazioa ere. Azken hauei lan gogorrenak ematen zaizkie. Erakunde hondurastarrek, beren aldetik, emakumeak estatu-kolpearen ostean jasaten ari diren lan eskubideen atzerakada salatu zuten; hau da larrialdietako pilularen debekuaren kasua. Emakume Hondurastarren Kolektiboak (CODEMUH) aurkeztutako ikerketa berri baten emaitzen arabera lanak eragindako muskulu-hezur arazoak eta desoreka psikikoak maquila ehungintzaren lan baldintzei lotuta daude. Honduras, Guatemala, Nikaragua eta El Salvadorko erakundeen arteko elkarrizketak berrogei proposamen sorrarazi zituen, hiru esparruren inguruan antolatuta: lan eskubideak, sexu eskubideak eta ekonomia feminista. Datorren martxoan eskualdeko agenda eta estrategia pauso bat harago eramango dira; milatik gora langilek ekinbideak aurkeztu, eztabaidatu eta onartuko baitituzte Nikaraguan. Langileen babesaren alde urte luzez aritutako erakundeek badakite beraien eskaeren aurrean lekualdatze mehatxuak baino ez dituztela lortzen. Nolanahi ere, badago haien arteko adostasuna lortu duena: gerta ala gerta defendatuko dute maquilako enplegua, betiere duintasuna errespetatuz.

sinetsarazten diete. Lankideetako batek helburua ez lortzekotan, enpresak besteei jakinarazten die langilearen mahaian bandera txiki gorri bat kokatuz. Langileak, beraz, bonua lankidearen erruz galdu izanaz ohartzen dira, haiek helburuak burutu dituzten arren.

*M Cruz Tornay komunikatzaile aditua da genero alorrean eta Mujeres Transformando (El Salvador) erakundeko kazetaria, cruztornay@gmail.com.

1 El Salvadorko Cmara de la Industria Textil, Confeccin y Zonas Francas (CAMTEX) ganbaratik lortutako datuak. 2 dem. 3 Hurrengo txostenetik hartuta: A las trabajadoras les pagan slo ocho centavos por cada camiseta de NFL de $25 que cosen para Ocean Sky en El Salvador; Instituto para los Derechos Laborales y Humanos; Mujeres Transformando; 2011. 4 Hurrengo txostenetik hartuta: Condiciones de trabajo y prevalencia de trastornos msculo esquelticos y psquicos en la poblacin trabajadora de la maquila de la confeccin, departamento de Corts, Honduras; Colectiva de Mujeres Hondureas (CODEMUH) eta Mexikoko Universidad Autnoma Metropolitana de Xochimilco.

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

DOSIERRA

Lore esplotazioa Kolonbian

Arrosa artean lan, arantza artean bizi

Corporacin Cactus*

Lore freskoen industria eta esportazioa Kolonbian 60ko hamarkadan hazi zen, baina produkzioaren gorakada eta laborantzen zabaltze azkarra izan du azken hogei urteotan. Kolonbiako gobernuak sostengatuta, sektoreak zerga-salbuespen eta abantailei onura ateratzen die. Langileek, ordea, eskas ordaindutako lanak, ezegonkortasuna eta osasunerako kalteak pairatzen dituzte.

aur egun, Kolonbian tradiziozkoa ez den esportaziorako produktu nagusia lore freskoa da1: Sektoreak, 150.000tik gora lanpostu sortzen ditu estatuko 48 udalerritan, era zuzenean zein zeharkakoan. Era berean, lorezaintza, tradiziozkoak ez diren esportazioen partida nagusia bilakatu da. Loreen esportazioa Amerikako Estatu Batuetara eta Europar Batasunera zuzenduta dago. Hain zuzen, Kolonbiako Lore Esportatzaileen Elkartearen (Ascoores)2 datuen arabera, esportazioen ehuneko 78a Estatu Batuek hartzen ditu. Beraz, sektoreak bi herriek sinatutako merkataritza librerako itunei esker, muga-zerga abantailez protatzen da3.

ARGAZKIA: OSCAR PACIENCIA.

IKUSPEGIAK ETA ERREALITATEA

Loreen merkatua, gainera, sektore moldagarrienetariko bat da nazioarte mailan, herri gehienetan eskaria gora doalarik. Nazioartean, Kolonbia bigarren esportatzailerik handiena da. Ikuspuntu ekonomikotik begiratuta sektore onuragarria dirudi, bai herria

eta bai langileentzako; izan ere, lanindar behar handiak ditu lore industriak. Lehen begiratuan, Kolonbiako lan egoera bere momentu onenean dagoela pentsa genezake. Alabaina, egunerokoa ez da horren arrosa-kolorekoa langileen eskubide urraketa hartzen badugu kontuan.

Laborantzen jabetza ikertuz gero, gehienak enpresa edota pertsona atzerritarren eskuetan daudela ikus daiteke. Kolonbian, Bogotako sabanan bereziki, abantailak aurkitu zituzten jabeek, hala nola, lur emankorrak, eguzkia, ur baliabide ugariak, Bogotarekiko hurbiltasuna (eta haren aireportu internazionalarekikoa) eta

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

ten diru-sarrera eta kalte-ordainketa egokirik gabe. Aldi berean, enpresek azpikontratazioari ekin zioten eta gizarte-segurantza eta beste oinarrizko eskubide batzuk baztertu ziren hainbat enpresatan.

lan-indar merkea. Abantaila hauen ondorioz, enpresen eraketa eta ezartzea ehuneko 300a hazi da. Hau, orokorrean, kaltegarria da eskualderako. Nahiz eta, batzuen aburuz enplegua den onuradun, egiatan, baliabide naturalak xahutu eta langileak esplotatzeaz gain, produktua esportatzen dutenek lortzen dute etekina. 2008 eta 2010 artean, pesoaren balioa handitzearen eraginez, krisia izan zen lore-hazkuntzaren sektorean eta, ondorioz, sektore honi zuzendutako maileguak sortu ziren salbamendu planaren baitan. Beranduago jakin zenez, ordea, zenbait enpresak kapitalak erbesteratu eta kiebra egin zuten. Ikerketak ere eskatu baziren ere, azkenean gertatutakoa ez zen argitu izan, eta hau gutxi balitz, krisiaren ondorioz, lan-eskubideen urraketak eta langileen bizi baldintzak okerrera egin zuten. Langile kopuruen murrizketek eta enpresen porrotek, gero eta ugariagoak, langile asko utzi zituz-

PRESIO HANDIAGOA EMAKUMEEN GAIN

Ez dirudi errealitatea tristeagoa izan daitekeenik, baina emakumeez hitz egiten ari garenean bada. Emakumeak sektoreko langileen ehuneko 65a inguru dira. Horietatik, ehuneko 30a familiaburuei dagokie. Askotan, gobernuak eta hedabideek lore-hazkuntza sektorea emakumeentzako lan sortzaile gisa aurkeztu dute eta, teorian, herriko emakumeentzat herritarrentzat lan eta soldata aukera hobeagoak eskaintzen ditu. Baina instituzio eta hedabide atzerritarren aurrean kanpaina ona egiten badute ere, alde handia dago errealitatearekin: soldata baxuko lanak eta ezegonkortasuna dira emakumeek egunero bizi izaten dituztenak.

Gero eta produktibitate altuagoa exijitzen zaie langileei produkzio eskariak asetzeko xedearekin. Emakume askok ezin diote horri uko egin: hau da beraien diru-sarrera bakarra eta ez dute beste lan bat lortzeko aukerarik

Haatik, lorezaintzaren sektoreak etekin handiagoa lortu nahi du. Gero eta produktibitate altuagoa exijitzen zaie langileei produkzio eskariak asetzeko xedearekin. Emakume askok ezin diote horri uko egin: hau da be-

Gorantz doan sektorea

Kolonbia munduko bigarren lore-esportatzailea da. Hori ez ezik, merkatu horren garrantzia argi eta garbi ikusten da produktuarentzako herri-marka sortu dutela ikusita. Kolonbia. Lore-herria marka 2006ko Irailan sortu zen nazioarteko merkatuan zein bertako testuinguruan izaera propioa indartzeko beharrari erantzuteko helburuarekin. Izan ere, Amerikako Estatu Batuak, Errusia, Holanda, Japonia, Suedia eta Hungariako zenbait nazioarteko azokatan hartu dute parte. Helburuetako bat, berri onak sortzea dela aitortu egiten du sektoreak berak. Era berean, argia da horren bidez irudia garbitu eta gobernuaren sostengua lortu nahi dutela. Merkataritza Librerako Hitzarmena (MLH) Amerikako Estatu Batuekin sinatu izanak (indarrean 2012ko Maiatzaren 15az geroztik) enpresa eta enpresariei egiten die mesede, ez langileei. Cactus korporazioak ziurtatzen duenaren arabera Juan Manuel Santos presidenteak bere gobernuak lobby ekintzak ere burutzen ari zela aitortu zuen Estatu Batuetako Kongresuan MLHa onartuta izan zedin; lore industriarentzat muga-zergen ordainketa kentzea zen, hain zuzen, helburua. Lore kolonbiarra izan zen Estatu Batuetan sartu ziren produktuen artean nagusi: ituna indarrean sartu eta ordu bat beranduago 4.200 kaxa lurreratu ziren Miamin. Lore kolonbiarrak muga-zerga abantailak ditu eta Itunak sektore horren merkatu nagusian jarraitzea bermatzen du. Izan ere, merkatu horrek sektorearen esportazioen 76a hartzen du bere baitan, patronalaren datuen arabera. Bestalde, Estatu Batuek inportatzen dituzten loreen ehuneko 80a Kolonbiakoa da. Kolonbiako Lore Esportatzaileen Elkarteak (Ascoflores) azpimarratzen duenez 2011n salmentak 1.250 milioi dolarrekoak izan ziren. Beraz, MLHk sektoreko enpresak eta etekinak iraunarazi ditzake: Lorezainok MLHaren ezartzea ospatzen dugu eta Kolonbian lanpostuak sortzeko tresna izan dadila espero dugu, Ascoflores-eko presidentearen, Augusto Solano Mejiaren hitzetan. Lore kolonbiarrak 88 helburutara esportatu ziren; nagusiki AEB, Errusia, Erresuma Batua, Japonia eta Kanadara. Egun, Kolonbia zenbait MLH ari da negoziatzen eta patronalak beste herrietako muga-zergak txikiagotzea espero du. Enpresarientzako beste berri ona, Kolonbiako zerga-sistemaren erreforma da, polemika handikoa baina haiek sustatuta. Pesoaren balio handitzeari aurre egiteko aurkeztu den lehenengo proposamen estrukturala da. Bereziki sektore esportatzaileentzat, kanbio-tasaren inguruan egondako ziurgabetasunari dagokionez, hau daukagu lehenengo itxaropen izpia, dio prentsa-ohar batek. Cactus korporazioak nabarmentzen duenez, gobernuak, bai Santosena bai Uriberena, beti sostengatu izan du sektorea nahiz eta hau, besteren artean, lan baldintza txarrak eskaintzeari esker atera den aurrera. Ascoflores-en bitartez, sektoreak gobernuarengandik sostengu neurriak lortzea bultzatuko du; hala nola, lobby internazionalari eustea eta diru-laguntza, mailegu eta kanpainentzako baliabideak ezartzea. Eta gaineratzen du: Alabaina, lore-industriak erabiliko duen estrategia nagusia laboreetan lan egiten duten milaka gizon eta emakumeen esplotazioa izango da, hauek ez baitute beste lan aukerarik. Hargatik, AEBekin sinatutako MLHak, beste herriekin sinatutako merkataritza akordioek eta zerga-erreforma bezalako neurriek handitu egingo ditu sektorearen etekinak, batzuk aberastuz beste batzuk txirotzeko.
M Angeles Fernandez, Pueblos Informazio eta Eztabaidarako Aldizkariaren kolaboratzailea. www.desplazados.org.

10

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

raien diru-sarrera bakarra eta ez dute beste lan bat lortzeko aukerarik. Gehienek, horretaz gain, ez dituzte euren lan eskubide eta berme sozialak ezagutzen. Ez dakite Kolonbian dagoen lanaren inguruko legeria eta are gutxiago hau nola betearazi.

DOSIERRA

ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

Era argian, egiten diren kontratuek enpresariei abantailak eta langileei desabantailak eskaintzen dizkiete. Lanari lotutako gaixotasunen, lan-istripuen eta kaleratzeen kasuetan langileek, beldurrez, edozein dokumentu sinatzen dute eta enpresariek erabakitzen dituzten kalte-ordainketak jasotzen dituzte ez baitakite zenbatekoa den dagokiena. Osasunaren esparruan argiagoa da emakumeen eskubide eza enpresa askotan haurdunaldi testak eskatzen baitzaizkie emakumeei etengabe. Bera, emakumearen sexualitatearen inguruan ere erabakiak hartzen dira: derrigorrezkoa da planikazioa, amatasun baimenak eta bajak direla-eta haurrak izateak karga bat baita enpresarentzako. Gizonen kasuan, aldiz, ez dago horrelako baldintzarik. Horrek herrialdeko matxismoa uzten du agerian aitatasuna eta amatasunari dagokienez. Horretaz guztiaz gainera, langileen eskubideak babestu behar dituzten instituzio eta funtzionarioek langileen salaketen aurrean ez ikusiarena egiten dute hainbat kasutan. Antza, administrari batentzat, zergak ordaintzen dituen enpresaria eskubideak erreklamatzen dituen langilea

Emakumearen sexualitatearen inguruan ere erabakiak hartzen dira: derrigorrezkoa da planifikazioa, haurrak izateak karga bat baita enpresarentzako

baino errentagarriagoa da. Gobernu entitateek emakumea sustatu eta lan merkatuan sartzeari publizitatea egi-

ten diote. Aitzitik, ez dituzte kalteak kontutan hartzen, hots, lan baldintza eskasak, langileek jasaten duten lan karga, soldata baxuak, 12 ordutik gorako lanaldiak eta nagusiek emandako tratua. Hau gutxi balitz, emakumeek euren buruaz daukaten iritzia eta haien itxaropen falta ez dira oso lagungarriak. Ama eta familiaburuak direnek lana behar dute eta, hortaz, haien diru-iturria mantentzeko asko haien osasuna eta duintasuna arriskuan jartzeraino ailegatzen dira. Eskubideak aldarrikatzea ez da aukeratzat hartzen; langileak kaleratzeen beldur dira eta badakite beste enpresek ez dituztela beraien eskubideak exijitzen dituzten horiek kontratatuko. Dagokiena eskatzera ausartzen direnek errepresaliak jasan behar izaten dituzte, baita lana galdu ere. Gauzak horrela, emakume langile kolonbiarraren egoera lore-hazkuntzan bi aurkiko txanpona dirudi. Alde batetik, gobernuak eta enpresek aurkeztutako irudia, hau da, lan aukera eta lan baldintza onak. Bestetik, teoriatik irten eta praktikara pasatzea eskatzen dutenek bizi izaten duten errealitate gorria. Emakumearen lan esplotazioa (bereziki lore-hazkuntza industrian) biolentzia ekonomiko, psikologiko eta soziokulturala dela uste dutenen errealitatea. Deiadarra da hau, emakume guztiok altxa gaitezen, geure burua pentsatu eta proiekta dezagun eta geure eskubideak aldarrikatu ditzagun.

1 El Espectador, 2012ko Maiatzaren 13a. 2 Ascoflores-en weborria: www.asocolflores.org. 3 Acuerdo de Promociones Comerciales entre Estados Unidos y Colombia, 2012ko Maiatzaren 15etik indarrean.

* Cactus Bogotako sabanako emakume, gazte eta erakunde sozialekin Giza Eskubideen, Eskubide Ekonomiko eta Sozialen eta Ingurune Eskubideen inguruan prozesu parte-hartzaileak sustatu eta lantzen ditu.

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

11

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

DHAKA (BANGLADESH). ARGAZKIA: CLEAN CLOTHES CAMPAIGN.

Manchesterretik Bangladeshera

Mundu mailako modaren trapu zikinak

Albert Sales i Campos*
azioarteko moda markak eta banaketa-kateek diseinuen etengabeko berritze eta prezio baxuen medioz erosleak liluratzen dituzte. Paraleloki Txina, Maroko, Bangladesh, Honduras edota Errumaniako zenbait emakumek jantziez inguratuta bizi dira. 12 orduz gora lan egiten dute jantzi horietan eta trukean haien oinarrizko beharrak asetzeko nahikoak ere ez diren soldatak jasotzen dituzte. Jantzigintzaren deslokalizazioa pobretutako herrietan 90ko hamarkadan bizkortu zen. Hornitzaileen azpikontratazioan sostengatutako negozioa sendotu zen. Marka nagusiak, lehen beraien arropak ekoizten bazi-

1857ko martxoaren 8an ehungintzako zenbait emakume langilek New Yorkeko auzo aberatsenetatik ibiltzen ziren. Beraien lan baldintzen kontra protestatzen ari ziren. 1908ko martxoaren 8an, 146 emakume langile hil ziren New Yorkeko Cotton lantegian apropos eragindako sute baten ondorioz. Orduz geroztik, martxoaren 8an Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna ospatzen da. XIX. mendearen erdialdera eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan, Amerikako Estatu Batuetako eta Europako emakume langileek 10 orduko lanaldia, amatasun eta edoskitze baimenak, haur-lanaren debekatzea, lanbide prestakuntzarako eskubidea eta sindikatuan parte-hartzeko eskubidea eskatzen zituzten. XIX. mendeak manchesterreko kapitalismoa terminoa sortu zuen. Kapitalismo hutsaren esplotazio krudelaren eredua, hiri ingeles horretako lantegi-jardueraren bereizgarria. 2013an Manchester Bangladeshen dago.

12

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

tuzten ere, orain diseinatu, banatu eta komertzializatu baino ez dute egiten, arropak hirugarren batzuen enpresetan egiten baitira mundu osoan zehar. Sistema honetan lehiatu ahal izateko, marka txikiak elkartu eta eredu bera hartzen dute. H&M eta Zara (Inditex taldekoa) bezalako enpresen arrakasta ulertzeko, nahitaez hartu behar da kontuan deslokalizazioek eragindako kostuen beheratzea. lizazioaren mehatxuari aurre egin behar dio etengabe1.

DOSIERRA

ESKLABOTASUNA EHUNGINTZAN
90ko hamarkadaren erdialdez geroztik, hainbat plataforma eta erakunde sozialek hedabideen isiltasunaren aurrean globalizazio garaiko ehungintzaren lan-esplotazioa salatu dute. 25 urte daramatzate hainbat sare sendo lanean. Hau da nazioarteko Arropa Garbia Kanpainaren kasua. Egindako salaketen kausaz nazioarteko marka handiak konpromiso publikoak hartzen joan dira. Gaur egun, ordea, 90ko hamarkadan aurkitzen genituen egoera berdinak aurkitzen ditugu. Alde batetik, fabrikak ixtea eta deslokalizatzearen mehatxuak aurkitzen ditugu eta, bestetik, herri ekoizleetako langileen mugimenduen ahulezia. Bada, kirolari, diseinatzaile eta modelo famatuek saltzen diguten glamour-aren atzeko errealitatea Maroko, Txina edota Bangladeshen geratzen da. Jantzigintza globalak pobrezian bizi diren milioika pertsonaren lanaldi luzeez protatzen jarraitzen du. Markek dituzten erosketa ohiturak, nazioarteko ekoizpen, kontsumo eta merkataritza ereduak erabakitzen ditu baina langileen bizi eta lan baldintzen oinarrian aurkitzen dira. Jantzigintza globalean lan egiten dutenentzat, haien gutxienezko beharrak duintasunez ase ditzaken soldata kobratzea kezka nagusia bilakatu da.

HAMARKA URTEZ DESLOKALIZATZEN

Lehenengo deslokalizazio bolada 70ko hamarkadan jazo zen jantzigintzan. Orduan, produkzioa Hego Korea, Taiwan, Singapur, Hong Kong eta Tunisera mugitu zen. Mendebaldeko merkatuetan sartutako arropa merkeak Zuntza Anitzak Akordioa (ZAA) sinatzea eragin zuen, eta honen bitartez kuota eta muga sistema baten ezartzea, hain zuzen. Modaren globalizazioa ez zen horrekin mugatu; aitzitik, ZAAren ondorioz enpresek kuota-sistematik kanpoko herrietan bilatu zituzten hornitzaileak. 80ko hamarkadan, bigarren deslokalizazio boladak produkzioa asiar tigreetatik atera eta Sri Lanka, Filipinak, Bangladesh, Thailandia eta Indonesiara eraman zuen, besteren artean. Erdialdeko Amerika eta Mexiko giltzarriak ziren denda estatubatuarren horniduran. Era berean, Turkia, Tunis eta Maroko europar merkaturako joskintza tailerrak bilakatuko ziren. 90ko hamarkadaren amaieran beste zenbait herri azaltzen dira agertokian, hala nola, Botswana, Kenya, Tanzania, Uganda, Kanbodia, Laos edota Birmania. Azken urteotan agertutako herri hauek bat datoz kontu batean: guztiak banku pribatuekin eta Nazioarteko Diru Funtsa (NDF) eta Mundu Bankuarekin (MB) daude zorpetuak. Ondorioz, esportaziora eta lehiakortasunera zuzendutako doikuntzaplanak inposatu zaizkie; hau da, esplotazio handiagoa. Moda-industriak, gainera, garapena eragozten du: herri hauei merkatuan balio erantsi txikiena duten jarduerak egokitzen zaizkie eta, hitz gutxitan, nazioarteko akordio sistema inposatzen zaie non beti dira ahulak. Bertako langileriak desloka-

Bangladeshen, manifestazio jendetsuek eta istiluek gutxienezko soldataren igoera lortu zuten, hileroko 930 takatik 1.662,5 takara (18 euro inguru), baina errepresio polizial gogorra jasan behar izan zuten

Sektoreak baldintza penagarriak eta soldata ezin baxuagoak izan ohi ditu. Ondorio gisa, lanaldi luzeak, familia desegituraketa, zor ordainezinak egitea, ume eta nagusien malnutrizioa eta, azken nean, giza kostu neurtezina. Honek guztiak oinarrizko eskubideak urratzen ditu. Esaterako, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak ordainketa bidezkoa eta egokia errebindikatzen du 23. Artikuluan. Era berean, Nazioarteko Lan Erakundearen (NLE) xedapenen arabera gutxienezko soldata legalak giltzarria izan beharko litzateke pobrezia ezabatzea eta langileen eta haien familien beharrak asetzea bilatzen duten politiketan. Ia herri guztiek ezartzen dituzte gutxienezko soldata legalak, baina atzerriko inbertsioa erakartzeko asmoarekin, oinarrizko beharren asetze mailaren azpitik nkatzen dituzte hauek. Hortaz, herri batzuetan, gutxienezko soldatak ez da nazioartean onartutako pobrezia absolutuaren atarira ere heltzen. Bangladeshen ez da eguneroko dolar batekoa ere. India, Sri Lanka, Vietnam, Pakistan eta Kanbodian, eguneroko bi eta lau dolar artekoa da. Oinarrizkoa beharrak (elikadura, etxebizitza, jantzia) asetzeko eta ezinbesteko zerbitzuei (hezkuntza, osasuna, garraioa) erantzuteko gauza ere ez dira soldatak. Bestalde, bizimoduaren garestitzea larriagotu da, gehienbat oinarrizko produktuen prezioak igo direla kontuan hartzen badugu. Soldataren zati gehiena elikaduran gastatzen denez erosteko ahalmena ere murriztu da. 2009an egindako elkarrizketa batean Nike, Reebook eta Walmart-en hornitzaile batek kontratatuko emakume indonesiarrak hurrengo hau zioen: Gutxienezko soldata igotzen dute, baina bizi-kostua are bizkorrago igotzen da. Egoera okerrera egin du duela gutxi, enpresak garraio eta janariarentzako diru-laguntzak emateari utzi dionean. Bangaloren, Indian, soldatak hiru urtez behin berrikusten dituen sistema daukate; soldata erreala, ordea, ehuneko hamarra murriztu da azken 15 urteotan. Thailandian, soldatak 18 bath (38 euro-zentimo) soilik igo ziren 1997 eta 2005 artean. Viet-

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

13

DOSIERRA

Emakumeak eta lana

nam eta Txinan, soldatak hamarkada batez egon ziren bere horretan2. Zentzu horretan, Bangladeshena da egoera latzena. Munduko Bankuaren datuen arabera bere Barne Produktu Gordina (BPG) ehuneko 5eko erritmoan hazi ohi da 1990tik eta hirugarren arropa esportatzailerik handiena bilakatu da nazioarteko merkatuan. Bangladeshen 4.000tik gora jantzigintza lantegi daude eta bertan 3 milioi pertsona baino gehiagok egiten dute lan; horietako gehienak emakumeak dira. Hazkunde honen gakoa, lan-indar izugarri merkea lortzeko aukera izan da, pobrezia eta lan eskubideen inguruko arautze eskasaren ondorioz. Munduko soldatarik baxuenak inazio altuarekin batera ematen dira langileen pobretze azkarra eraginez. Hain justu ere, 1994 eta 2006 artean gutxienezko soldata legala izoztuta egon zen, baina urte horietako inazio-tasa ehuneko 4 eta 5erainokoa izan zen. 2006ko manifestazio jendetsuek eta istiluek gutxienezko soldataren igoera lortu zuten, hileroko 930 takatik 1.662,5 takara (18 euro inguru), baina errepresio polizial gogorra jasan behar izan zuten. Hala ere, arrozaren prezioa hirukoiztu zen 2008an lortutako soldataren igoera indargabetuz. Honek mobilizazio oldea eragin zuen baina, berriro ere, errepresio gogorra eman zen. 2010ean gobernuak 3.000 takako (32 euro inguruko) gutxienezko soldata ezarri zuen3. Langileen mobilizazioak jarraitu dira, baita errepresioa ere. Emakumeek inpaktu bikoitza jasaten dute eta bai ondorio latzenak ere. NLEak azpimarratutako ondorioen artean soldata baxuak, sarritan aldi baterako edota legez kanpoko lanak, haien lan-aldi luzeak are gehiago luzatuz.

Emakume langileak auzo erakundeetan biltzen dira; askok lantegi ezberdinetan lan egiten badute ere, lan egoera eta egoera pertsonal antzekoak baitituzte

NEKE AMAIGABEA
Jantzigintza industriako lanaldiak 12 edo 14 ordurainokoak dira. Zenbait enpresek txandak kateatu ere egiten dituzte lan handiko garaietan edota entrega epe laburrei aurre egiteko. Langileek ezin dute ezetz esan haien soldatak oinarrizko beharrak asetzeko nahikoak ez direlako. Pobreziak behartuta, langileek gainesplotazioa

onartzen dute. Ondorioz euren osasuna arriskuan jartzen dute, hezkuntza aukerak galtzen dituzte, baita seme-alabenak ere, eta hitz batez, bizitza duintasunez bizitzeari uko egiten diote. Urteak ematen dituzte gela txikietan, argi eskasarekin, aireztapenik gabe, hautsa eta airean dauden partikulak arnastuz eta ordu luzez jarrera desegokiak mantenduz eta hala, ikusmen nekatua eta lesioak sufritzen dituzte eta bai hainbat gaixotasun ere. Ez osasun-asegururik eta ez gaixoaldi-bajarik. Arropa Garbia Kanpainak 2001ean Tangeren egindako ikerketaren arabera, Marokon ohikoa da langileek astean 55 orduko lanaldiak egitea, muga legala gaindituz4. Espainiako marka gehienek enpresa hornitzaileak dituzte bertan. 2008an Bangladesh, India, Thailandia eta Kanbodian egindako beste ikerketa batek5 banaketa-kate nagusien (Lidl, Aldi, Tesco, Walmart eta Carrefour) lantegi hornitzaileak aztertzen zituen. Emaitzek 10tik gora orduko lanaldiak eta sei eguneko lan asteak seinalatzen zituzten.

rrizko eskubideak diren arren, haien defentsa eta babesa ez da lortzen. Langileei argi eta garbi debekatzen zaie sindikatuan biltzea. Arropa ekoizten dituzten herrietako gobernu askok mugatu, zaildu edota debekatzen dituzte sindikatu askeak eta negoziazio kolektiboa. Argi dago honek lan gainesplotazio egoera sortzen duela. Enpresariek, bere aldetik, larderia, kaleratzeak, zerrenda beltzak eta, maiz, indarkeria erabiltzen dituzte. Ohikoa da sindikalisten zerrendak sortzea eta hauek enpresarien artean zirkulatzea.

BORROKA MODU BERRIAK

Alabaina, langileek elkartu eta antolatzeko moduak bilatzen dituzte haien baldintzak hobetzeko asmoz. Ehungintza, Jantzigintza eta Larruko Langileen Nazioarteko Sindikatu Federazioa (ITGLWF ingeleseko siglen arabera) 110 herritako 217 erakundek osatuta dago6. Ofentsiba neoliberalak markatutako testuinguruak sindikatuen negoziazio ahalmena asko murriztu du. Bertako enpresariei inposatutako marjinek oso tarte txikia usten diete soldata altuagoak onartzeko eta, nolabait, nazioarteko enpresa handiek mugatuta daude. Haien abantailak galtzeko beldurrez langileei eskualdatzen diete presioa. Eta lantegien ixtea eta lekualdatzearen mehatxuak dira mobilizazioaren kontra gehien erabiltzen diren argudioak. Bangladeshen, gobernu eta enpresen errepresio gogorra gorabehera, soldataren esparruan aurrerapauso txikiak lortu dira. 2007ko urtarrilean, salbuespen-egoera ezarri zen eta, ondorioz, biltze eta adierazpen askatasunak are gehiago mugatu egin dira. Era berean, egoera berriak ehunka ekintzaile eta sindikatuetako bururen kontrako jazarpen, atxiloketa eta torturak ahalbidetu ditu. Arropa Garbia Kanpainak atxilotutako pertsonekiko elkartasun ekintza anitzak bultzatu ditu. Aminul Islam era Kalpona Arkter, BCWS (Bangladesheko Langileekiko Elkartasun Zentroaren ingelesezko siglak) erakundeko kideak 2010eko abuztuan atxilotu zituzten eta 30 egunez torturak jasan zituzten. Hau Walmart, Carrefour edota

SINDIKATUEN ERREPRESIOA

ETA NEGOZIAZIO KOLEKTIBORAKO ZAILTASUNAK

NLEk elkartzeko askatasuna eta negoziazio kolektiborako askatasuna eskubide gaitzailetzat (hau da, hauen ariketa beste zenbait eskubide errespetatu daitezen beharrezkoa dela) hartzen ditu. Hala ere, eta oina-

14

2013

Lehen hiruhilekoa

PUEBLOS

Informazio eta Eztabaida

Emakumeak eta lana

DOSIERRA

DHAKA (BANGLADESH). ARGAZKIA: CLEAN CLOTHES CAMPAIGN.

H&Mren zenbait enpresa hornitzaileren salaketek eragin zuten. Biak aske utzi zituzten arren, 2012ko apirilaren 10an Aminul Islam tortura aztarnekin agertu zen hilik. Lan merkatu ankerrek krisitik ihesi datozen langile landatar ugariak esklabo bihurtzen dituzte. Bestalde, nazioarteko elkartasunak sostengatuta, antolakuntza modu berriak aztertzen dituzten langile mugimenduak handitzen doaz, erresistentzia arrailak zabalduz. Hala ere, emakumeak, sektorearen gehiengoa badira ere, sindikatuek sistematikoki baztertzen

dituzte. Hargatik, emakume langileak auzo erakundeetan biltzen dira. Askok lantegi ezberdinetan lan egiten badute ere, lan egoera eta egoera pertsonal antzekoak baitituzte haien artean. Kanpaina internazionalek, erosleei ekoizpen zentroen errealitatea ezagutarazten dizkiete marka internazionalekiko presio gisa. Hargatik, langileen mugimenduen eta kanpaina internazionalen arteko lankidetzak sindikatuen kontrako errepresio kasu zehatzetan hainbat garaipen lortzea ahalbidetu du. Garaipen hauek

ez lirateke enpresek aldaketarekin hartutako konpromiso erreal baten adierazgarri; aitzitik, ezinbestekoak dira esplotazioa jasaten den leku bakoitzean borrokari eutsi eta hau zabaltzeko.

*Albert Sales i Campos soziologo eta politologoa, Arropa Garbia Kanpainako ekintzailea eta RETS kolektiboko kidea da.

1 2 3 4 5 6

Sales, Albert (2011): Moda: industria y derechos laborales, SETEM, Campaa Ropa Limpia, Bartzelona. Merk, Jeroen (2010): Tejiendo salarios dignos en el mundo, SETEM, Campaa Ropa Limpia, Madril. Alam, Khorshed (2012): Stitched Up. Women workers in the Bangladeshi garment sector, War on Want, London. Sales, Albert; Pieiro, Elosa (2011): La moda espaola en Tnger: trabajo y supervivencia de las obreras de la confeccin, SETEM, Campaa Ropa Limpia, Bartzelona. Campaa Ropa Limpia (2009): Pasen por caja, SETEM, Bartzelona. ITGLWF (International Textile, Garment and Leather Workers Federation) federazioaren weborria ikusi: www.itglwf.org.

Informazio eta Eztabaida

PUEBLOS

Lehen hiruhilekoa

2013

15

BALIABIDEAK
PUEBLOS ERREDAKZIOA
AMB (Articulacin de Mujeres Brasileras):
www.articulacaodemulheres.org.br

Fundacin Entre Mujeres (FEM), Nicaragua:

www.fundacionentremujeres.org

Artculacin Feminista Marcosur:

www.mujeresdelsur-afm.org.uy

Association Tunisiene des Femmes Dmocrates:

femmesdemocrates.org

Guttmacher Institute (Advancing sexual and reproductive health worldwide through research, policy analysis and public education):
www.guttmacher.org

Biblioteca Nazionale delle Donne (Italia):

www.women.it/bibliotecadelledonne

Campaa 28 de Septiembre por la Despenalizacin del aborto en Amrica Latina y el Caribe:

www.28deseptiembre.org

Instituto de Estudios sobre Desarrollo y Cooperacin Internacional Hegoa / Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari Buruzko Ikasketa Institutua:
www.hegoa.ehu.es

Campaa Ropa Limpia:

www.ropalimpia.org

Intercambios para la prevencin de la violencia desde la salud:

www.alianzaintercambios.org

Centro de Estudio e Investigacin sobre Mujeres:

www.ceim.eu

Marcha Mundial de las Mujeres:

www.worldmarchofwomen.org/index_html/es

Center for Reproductive Rights:

www.reproductiverights.org

Movimiento Feminista de Nicaragua:

movimientofeministanicaragua.org

Convencin Interamericana de los Derechos Sexuales y los Derechos Reproductivos:

www.convencion.org.uy

Mugarik Gabe:
www.mugarikgabe.org

Mujeres en Zona de Conflicto (MZC):

www.mzc.es

Coordinadorade la Mujer de Bolivia:

www.coordinadoradelamujer.org.bo

Mujeres Transformando (El Salvador):

www.mujerestransformando.org

Coordinadora de ONGD de Euskadi:

www.ongdeuskadi.org

Corporacin Cactus (Colombia):

www.cactus.org.co

ONU Mujeres, entidad de la ONU para la Igualdad de Gnero y el Empoderamiento de la Mujer:

www.unwomen.org

Cotidiano Mujer (Uruguay):

www.cotidianomujer.org.uy

Pkara Magazine:
www.pikaramagazine.com

Duoda - Centro de Investigacin de Mujeres de la Universidad de Barcelona y del Parque Cientfico de Barcelona:
www.ub.edu/duoda

Puntos de Encuentro para la Transformacin de la Vida Cotidiana:

www.puntos.org.ni

Red de Mujeres Afrocolombianas Kambiri:

redmujerafrocolombiana.blogspot.com.es

Emakunde - Instituto Vasco de la Mujer:

www.emakunde.euskadi.net

Equal Rigths Now. Organisation Against Womens Discrimination in Iran:

www.equalrightsnow-iran.com

Red de Mujeres Afrolatinoamericanas, Afrocaribeas y la Dispora:

www.mujeresafro.org

Red Espaola contra la Trata de Personas:

www.redcontralatrata.org

Federacin Internacional para la Planificacin Familiar:

www.ippfwhr.org

Tribunal de Derechos de las Mujeres:

tribunalderechosmujeres2013.blogspot.com.es

Federacin ITGLWF (International Textile, Garment and Leather Workers Federation):

www.itglwf.org

Unin Nacional de Mujeres Guatemaltecas (UNAMG):

www.unamg.es.tl

Flora Tristn - Centro de la mujer peruana:

www.ora.org.pe

WIDE, Mujeres en el Desarrollo en Europa:

wide.gloobal.net

Foro Mundial de Medios Libres:

medias-libres.rio20.net/es

Womens Link Worldwide:

www.womenslinkworldwide.org

Euskerazko dosier hau, Pueblos - Revista de Informacin y Debate aldizkariaren 55. alearekin batera banatzen da. Itzulpena Iigo Gallastegik eta maketazioa Gonzalo Triguerosek egin dute. Parte hartu duten beste guztiei ere eskerrak eman nahi diegu. Pueblos aldizkariaren 55. ale hau Garapenerako Lankidetzaren Euskal Agentziaren laguntzarekin egin da.